༅། །སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོ་ལེགས་བཤད་ལྗོན་པའི་དབང་པོ་བཞུགས་སོ།།

Size: px

Start display at page:

Download "༅། །སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོ་ལེགས་བཤད་ལྗོན་པའི་དབང་པོ་བཞུགས་སོ།།"

遐笑祖
5 years ago
Views:

1 आयभगवत ज ञ प र मत दयसऽम ཨ ཪ བྷ ག ཝ ཏ པ ཛ པ ར མ ཏ ཧ ད ཡ ས ཏ Ārya bhagavatī prajñā pāramitā hṛdaya sūtraṃ བཅ མ ལ ན འདས མ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས ང པ 般若波羅蜜多心經 ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས ང པ ཞ ས བ བའ འག ལ པ ཤ ས རབ ས ང པ འ འག ལ པ ཀ མ ལ ཤ ལས མཛད པ བཞ གས ས 般若波羅蜜多心經釋 2011 年 1 月

2 2 般若心經釋 དཀར ཆག 目錄一頂禮立誓 3 二總示五道八事七十義 4 三正釋 ( 一 ) 序分 6 ( 二 ) 正分 6 1 資糧道及加行道修學 9 2 見道修學 10 3 修道修學 10 4 無學道 11 5 咒攝五道 12 ( 三 ) 結分 13 四明譯校 14

3 般若心經釋漢譯 3 ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པའ ང པ ཞ ས བའ འ ལ པ ཤ ས རབ ང པ འ འ ལ པ ཀ མ ལ ལས མཛད པ བ གས ས 般若波羅蜜多心經釋 གར ད བ ད ད ར མ ད ཡ མ ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པའ ང པ ཞ ས བའ འ ལ པ 梵云 : ज ञ प र हत दयन हट क 漢云 : 般若波羅蜜多心經釋梵 आयभगव त ज ञ प र मत दयसऽम 藏 འཕགས པ བཅ མ ལ ན འདས མ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས ང པ 漢般若波羅蜜多心經梵 नम भगव आय ज ञ प र मत य 藏 བཅ མ ལ ན འདས མ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ལ ཕ ག འཚལ ལ 漢頂禮薄伽梵母般若波羅蜜多! བཅ མ ན འདས འཕགས མ ཤ ས རབ པ ར ལ ན པ ལ ག འཚལ ལ 譯頂禮聖薄伽梵母般若波羅蜜多! སངས ས ན མ གཅ ག ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན བ ད ནས ང པ ཡ ན འ ལ པ འད ད ན གཉ ར གས པར ར ས 譯一切佛陀唯一母, 般若波羅蜜頂禮, 為令求者善通達, 是故造此心要釋

4 4 般若心經釋 བཅ མ ན འདས འཕགས པ ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པ ག ངས པ ན དབང པ རབ འ ང ཐ མའ འཁ ར མ པ ག མ དག ང དང ང བ ས མས དཔའ དང འད ད པ དང ག གས ན ད པ འ དབང པ བ ན ལ ས གས པ ཉ དང ང ག མ ང ཆ ན པ འ སངས ས ཞ ང ཁམས ན གནས པའ བ ན ལ ས གས པ ལ ད ན མ པ བ ད ག ངས ཏ མ པ ཐམས ཅད མ ན པ ཉ ད ནས བ མས ནས ག མ འཆད པའ ཆ ས འ བར འ 譯薄伽梵宣說聖般若波羅蜜多時, 於上中下根三類眷屬, 所謂比丘菩薩欲色界二萬帝釋諸天, 及住三千大千佛刹諸因陀羅等, 宣說八事 1 一切相智性乃至三身之法身 ད ཡང ལམ འ རང བཞ ན ཏ ལམ ཡང ཚ གས དང ར བ དང མཐ ང བ དང མ པ དང མ བ པ ཞ ས འ ད ལ དང པ ན ན པ ཉ བར གཞག པ ནས འ ལ ང པའ མཐར ག པའ གཉ ས པ ན དབང དང བས ས ག མ པ ན ང བ ཡན ལག ག བཞ པ ན འཕགས པའ ལམ ཡན ལག ག པ ན ཆ ས དང ལ ངས ད གས པ དང ལ པ ཞ ས བ བས བ ལ ས གས པའ 譯此亦五道之體性, 五道即資糧道加行道見道修道及無學道初者, 是為念住乃至神足 ; 第二, 根力 ; 第三, 菩提分 ; 第四, 聖道分 2 ; 第五, 謂法身圓滿受用身及化身十力等 ད ལ མ པ ཐམས ཅད མ ན པ ཉ ད ས མས བ ད པ ཉ གཉ ས བ ན པ ཙམ མ པར ད བ གཅ ག ག ས དབང པ རབ ང བ ས མས དཔའ འཁ ར ས ལམ འ བ ད པར བའ ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པ གས པའ 3 譯其中, 僅由顯示一切相智二十二發心之一, 上根菩薩眷屬即可通達五道所詮之般若波羅蜜多 དབང པ འ ང དང ཐ མ མས ལ གདམས ངག ནས བ མས ནས ཚ གས དང ང ས པར འ ང བ དང བཅས པ མཐར ག པར བ ན ཏ ད ར མ པ བ ན མ པ ཐམས ཅད མ ན པ ཉ ད ད དབང པ རབ དང འ ང དང ཐ མའ ང བ ས མས དཔའ འཁ ར ལ ད འ ད ན ཡ ན ན 八事 : 即現觀八事, 現觀莊嚴論頌曰 : 般若波羅蜜, 以八事正說, 1 遍相智 2 道智, 次 3 一次智性, 4 一切相現觀, 5 6 至頂及漸次, 7 8 剎那證菩提, 及法身為八聖道分 : 此四道對應三十七菩提分, 依次為 : 四念住四正勤四神足, 五根五力, 七菩提分, 八聖道分二十二發心 : 發心乃遍相智十法之第一法, 其有二十二種發心助伴, 現觀莊嚴論頌曰 : 如 1 地 2 金 3 月 4 火, 5 藏 6 7 寶源大海, 金剛山藥友, 如意寶日歌, 王庫及大路, 車乘與泉水, 雅聲 22 河流雲, 分二十二種

5 般若心經釋漢譯 5 譯而對中下根等, 則須全部宣說教授, 乃至資糧出生等如是十種 4, 即是一切相智性, 乃上中下根菩薩眷屬之行境也 ར ཡང འད ད པ དང ག གས ན ད པའ འ འཁ ར ལ ལམ ཤ ས པ དང གཞ ཤ ས པ བ ན ཏ 譯復次, 對欲色界天眾, 宣說道智基智 ང ག མ ང ཆ ན པ འ སངས ས ཞ ང ཁམས ན གནས པའ འ འཁ ར མས ལ མ པ ན མང ན པར གས པ ནས བ མས ནས ཆ ས འ བར བ ན ཏ 譯對住於三千大千佛刹諸天眷屬, 宣說圓滿一切相乃至法身 5 ད ལ ཤ ན ས པར བ ན པ ན བཅ མ ན འདས མ ང ག བ པ ལས ང བ ས མས དཔའ བཟང ང དང ར ན ཆ ན འ ང གནས ལ ས གས པ དབང པ རབ རབ ལ ས མས བ ད པ ཉ གཉ ས ལ ས གས པ ག ང མ ས པ བཤད པ དང འ ང བཤད པའ ང ག ཉ པ ལས བཤད པ ཡ ན ལ མད ར བ ས པ བ ད ང པ ན ན མ ད ད 譯此中, 廣般若般若十萬頌, 為賢護及寶源等上根菩薩, 廣說二十二種發心 ; 中般若二萬五千頌, 亦復宣說 6 ; 而略般若八千頌, 未及宣說 ད ཡང འ ལ པ མཛད པ མས ས ན རབ འ ར ང བ ས སམ དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ མས ས ཤ ས རབ ས ཕ ར ལ ན པ ལས བ མས ཏ ཅ ནས ང བ ས སམ དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ མས ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པ ལ ང ས པར འ ང བར འ ར བ ད བཞ ན ད བས པར ས ཤ ག ཅ ས བ འད ས ན ང བ ས མས དཔའ ཚ ག ག ས ང བ ས མས བ ད པ ཉ གཉ ས བཤད པས ད པ པ འ ན བསལ བར བཞ ད པ ཡ ན ན 譯然諸釋者則許: 如經所言 : 善現! 諸菩薩摩訶薩, 始于般若波羅蜜 ; 諸菩薩摩訶薩, 終生于般若波羅密, 是故汝當勤勇! 此中菩薩之詞, 即為宣說二十二種發心, 故遣集者之失 འད ར ཡང ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པ ག མ མད ར བ ས པའ ག ང ད ལས མ པ འ བདག ཉ ད མ པ བ ད ད ན ག ངས པ ཡ ན ན 譯此中乃依三般若之略般若, 宣說五道體性之八事也十種 : 即遍相智十法, 現觀莊嚴論頌曰: 發心與教授, 四種決擇分, 正行之所依, 謂法界自性, 諸所緣所為, 甲鎧趣入事, 資糧及出生, 是佛遍相智乃至法身 : 即八事之後五種 : 圓滿一切相加行頂加行漸次加行剎那加行及法身二十二發心經文 : 詳見大般若經卷三 : 初分學觀品第二之一 ( 大正藏 T05/No.0220) 及大般若經卷四 0 二 : 第二分歡喜品第二 ( 大正藏 T07/No.0220)

6 6 般若心經釋梵 एव मय तम एक न समय भगव न र जगह वहर त ग कट पवत महत भक षसघन स ध महत च ब धस सघन 藏 འད ས ད བདག ག ས ཐ ས པའ ད ས གཅ ག ན བཅ མ ལ ན འདས ར ལ པ འ ཁབ བ ར ད ཕ ང པ འ ར ལ དག ས ང ག དག འད ན ཆ ན པ དང བ ང ཆ བ ས མས དཔའ དག འད ན ཆ ན པ དང ཐབས གཅ ག ཏ བཞ གས ཏ 漢如是我聞, 一時薄伽梵住王舍城鷲峰山中, 與大苾蒭眾及諸菩薩摩訶薩俱 ཐ ག མར བ ན པར བའ ས དང ན པ དང གནས དང འཁ ར དང ཆ ས ཏ ན མ ཚ གས པ མ པ འ ང གཞ འ ངག ག ས མཚམས ར བ བ ན ཏ 譯首以時師處眷法五圓滿為序分, 而顯連接梵 तन ख समयन भगव न ग र वसब ध न म सम ध सम प 藏 ད འ ཚ བཅ མ ལ ན འདས ཟབ མ ས ང བ ཞ ས བ བའ ཆ ས ཀ ར མ ག ངས ཀ ཏ ང ང འཛ ན ལ ས མས པར ཞ གས ས 漢爾時, 世尊等入甚深明了三摩地法之異門 ཟབ མ ང བའ ཚ ག ག ས བས ད ནམས དང ཡ ཤ ས འ ལ བར བ ན ཏ ད ཡང མ འ རང བཞ ན ཡ ན པས དང ས པ མ ད པ ལས ང བའ ར ར 譯由甚深明了之詞, 顯示福慧共攝, 然彼體性如幻, 無實以顯梵 तन च समय चय चरम न य वल क त र ब धस मह स ग र य ज ञ प र मत य ण एव वल कय त प भ वश न वल कय- त 藏 ཡང ད འ ཚ བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ འཕགས པ ས ན རས གཟ གས དབང ཕ ག ཀ ང ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ ས ད པ ཉ ད ལ ར མ པར བལ ཞ ང ཕ ང པ ལ པ ད དག ལ ཡང རང བཞ ན ཀ ས ས ང པར ར མ པར བལ འ 漢復於爾時, 聖觀自在菩薩摩訶薩, 行深般若波羅蜜多時觀察照見五蘊體性悉皆是空

7 般若心經釋漢譯 7 འད ར བཅ མ ན འདས འཕགས པ ན རས གཟ གས དབང ག འཇ ག ན ལས འདས པའ ས ལ ཐ བ པའ ཡ ཤ ས ས ཆ ས མ ངས ལ བའ ས ཐ གས ལ 譯此中, 薄伽梵聖觀自在, 正以出世間後得智觀法異門時, 梵 अथ य रपऽ ब नभ व न य वल कत र ब धस मतदव च त य क त कलपऽ ग र य ज ञ प र मत य चय चतक म कथ श क षत- एवम 藏 ད ནས སངས ར ས ཀ མཐ ས ཚ དང ལ ན པ ཤ ར འ བ ས བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ འཕགས པ ས ན རས གཟ གས དབང ཕ ག ལ འད ས ད ཅ ས ས ས ས ར གས ཀ བ འམ ར གས ཀ བ མ གང ལ ལ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ ས ད པ ས ད པར འད ད པ ད ས ཇ ལ ར བས བ པར བ ད ས ད ཅ ས ས ས པ དང 漢時具壽舍利子承佛威力, 白聖者觀自在菩薩摩訶薩曰 : 若善男子, 欲修行甚深般若波羅蜜多者, 復當云何修學? 作是語已 ཤ ར ཏ འ ས འཁ ར མ པ ག མ ས གས པར བའ ར སངས ས ས ན ས བ བས ས སངས ས ལ པ ན རས གཟ གས དབང ག ལ ཇ ར བ བ པར ཞ ས ས པ དང 譯舍利子為令三類眷屬證悟故, 承佛加被而問佛之化現觀自在 : 復當云何修學? འ བའ བསམ པ ན བ བ པའ ནན ཏན བའ ནན ཏན བ ན ང ས པའ ད ཡང ཚད མས ས ཚད མ ཡང གཉ ས ཡ ན ལ ར ལ མཐ ང བའ མང ན མ ས དང ས པ དང དང ས པ མ ད པ ལ དམ གས པས ཉམས པར ས པ ཇ བ བཞ ན ཡ ངས མ ཤ ས པའ ར དང ས དཔག པ ཡང ད ན འ བ ཅན ཡ ན པའ ར ར གཞན ཡང ཚད མ མ ད པས ཐ ཚ མ དང ན པར འ ར བ དང ཤ ར ཏ འ ས འཕགས པ ན རས གཟ གས དབང ག ལ ས པ དང འཕགས པ ན རས གཟ གས དབང ག ལ ཡང ཡང དག པར གས པའ སངས ས ས ན ས བ བས ནས དང ས པ དང དང ས པ མ ད པས ང པའ ང བ མ ལ བ ན ཏ འད འ བ དང ལན ང བ ཡ ན ན 譯發問意樂, 當勤修學也當精勤者, 乃決定也此亦由量, 量復有二以凡夫有限現量緣有實無實, 非能完全如實了知故 ; 比量亦復彼之前行故又若無量, 則生猶豫舍利弗請問聖觀自在, 此復由圓滿正覺佛陀加持, 依於有實無實法之如幻空性而問于彼, 此之問答即為出矣

8 8 般若心經釋梵 आय वल कत र ब धस मह स आय श रपऽमतदव च त य क - रपऽ कलपऽ व कल हत व ग र य ज ञ प र मत य चय चतक म तनव वल कत म 藏 བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ འཕགས པ ས ན རས གཟ གས དབང ཕ ག ག ས ཚ དང ལ ན པ ཤ ར ད ཏ འ བ ལ འད ས ད ཅ ས ས ས ས ཤ ར འ བ ར གས ཀ བ འམ ར གས ཀ བ མ གང ལ ལ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ ས ད པ ས ད པར འད ད པ ད ས འད ལ ར ར མ པར བལ བར བ ས 漢觀自在菩薩摩訶薩答具壽舍利子言 : 若善男子及善女人, 欲修行甚深般若波羅蜜多者, 彼應如是觀察 : ལམ མ པ བ ན པའ ར འད ང པ པ ད དག ང བ ཉ ད ས ང པའ ཞ ས བ ནས བ མས ནས ན མ ད པ ཡང དག པར གས པའ ང བ མང ན པར གས པར སངས ས ས ཞ ས བའ བར འ ད འ ལན ད ན ན ཤ ར ཏ འ ང བ ས མས དཔའ འཁ ར མ པ ག མ ས ད ན དམ པའ བད ན པའ ལ ལ ས དཔག པའ ཤ ས པས བ བ པར འ མང ན མ ས ན མ ཡ ན ཏ ར ལ མཐ ང བའ མང ན མ ལ མ ཡ ན པའ ར དང ད འ ལ ལ ཚད མ མ ད པའ ར དང ས པའང མ ད པའ ར དང ལ འ ར མང ན མ ན བ བས ཟ ན པའ ར དང བ བས པ ལ དག ས པ མ ད པའ ར ར ད ན དམ པ ལ ས དཔག པའ ཤ ས པས བ བ པར འ འད ར ན ས དཔག པའ ཤ ས པས མ འ ང པ ཉ ད ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པ ང ས པར འ 譯如是為顯五道故, 答言五蘊體性皆空乃至證得無上正等菩提所答之義者 : 舍利弗! 三類菩薩眷屬, 于勝義諦之境, 應以比量智修學, 不以現 7 量, 因非凡夫現量所見境故, 彼境無量亦無功能故 ; 瑜伽現量者, 修學已成故, 無需修學故是故當以比量修學勝義此處應以比量智決擇如幻空性之般若 7 二量 : 法稱菩薩正理滴論 ( 揚化群先生譯 ) 中云 : 正智有二, 謂現量及比量于現量之性相者, 復云 : 現量者, 謂離分別, 不錯亂分別者, 謂混言詮名種顯現之識, 當離之耳不錯亂者, 謂未被眩瞖速轉乘舟混亂等迷惑所生之智于現量分類者, 復云 : 此智分為四種, 其中五根現量者, 謂各取現境之等無間俱緣境識 ; 意現量者, 謂與五根認識相應之等無間緣所生之意識 ; 自證現量者, 謂由心及心所所生之諸自證分 ; 瑜伽現量者, 謂修習正確境物最終所生之瑜伽識于比量分類者, 復云 : 比量分為二種, 謂自利及利他于自利比量之性相者, 復云 : 其中自利比量者, 謂由具三相因, 所生諸認識于利他比量之性相者, 復云 : 利他比量, 說為三相因者, 謂于因安立果故由於立量之別, 此分二種, 謂具同品法及具異品法

9 般若心經釋漢譯 9 ཇ ར ཤ ས དང ཤ ས པར ག ངས པའ ང པ གང ཡ ན པ འད ལ དག ང ག དག འ ན དང ང བ ས མས དཔའ དང འ ཚ གས མས ས འ ང བ འམ འ ས འ བདག ཉ ད ཡ ན ར ཤ ག ད ན དམ པ དང འ ལ བས བ ན མ ཡ ན ཏ རང དང གཞན དང གཉ ས ཀ དང གཉ ས ཀ མ ཡ ན པས མ པར ད ད ན མ ར གས པའ ར ར འ ས ཡང ཡ ད པ དང མ ད པ བ མ འཐད པས ས 譯如是所言能知所知之諸蘊, 約諸比丘菩薩及天眾等, 究竟是因之體性? 抑或果之體性? 若是前者, 勝義非與因關連而生, 若詳析之, 自生他生二者共生非二者生, 皆不應理故 8 若許果者, 有生無生, 亦不應理故 9 梵 प भ वश न समन प य त प श त श तव पम - प प थ त श त य न प थम पम य प स श त य श त त पम एव वदन सज ञ स र वज ञ न च श त 藏 ཕ ང པ ལ པ ད དག ཀ ང རང བཞ ན ཀ ས ས ང པར ཡང དག པར ར ས ས བལ འ གཟ གས ས ང པའ ས ང པ ཉ ད གཟ གས ས གཟ གས ལས ཀ ང ས ང པ ཉ ད གཞན མ ཡ ན ས ང པ ཉ ད ལས ཀ ང གཟ གས གཞན མ ཡ ན ན ད བཞ ན ད ཚ ར བ དང འད ཤ ས དང འད བ ད དང ར མ པར ཤ ས པ ར མས ས ང པའ 漢五蘊體性皆空色即是空, 空即是色 ; 色不異空, 空不異色如是受想行識, 亦復皆空 ད ལ འད ར ང པ པ ད དག ང རང བཞ ན ས ང པར ཞ ས བ ནས བ མས ནས མ པར ཤ ས པ ང པའ ཞ ས བའ བར འད ས ན ཚ གས དང ར བའ ལམ བ ན ཏ 譯此中, 從照見五蘊體性皆空至受想行識亦復皆空, 乃顯示資糧道和加行道也 8 四邊生 : 即觀察因之金剛屑因如龍樹菩薩中論觀因緣品第一中云 : 諸法不自生, 亦不從他生, 不共不無因, 是故知無生寂天菩薩入行論智慧品第九中亦云 : 如是究諸法, 則知非無因, 亦非住各別, 合集諸因緣, 亦非從他來, 非住非趨行愚癡所執諦, 何異幻化物? 9 有無生 : 如龍樹菩薩七十空性論云 : 已生則不生, 未生亦不生, 生時亦不生, 即生未生故破有生者, 如寂天菩薩入行論智慧品第九中云 : 若法已成有, 其因何所需? 破無生者, 彼論復云 : 若法本來無, 云何需彼因? 縱以億萬因, 無不變成有無時怎成有? 成有者為何? 無時若無有, 何時方成有? 于有未生時, 是猶未離無倘若未離無, 則無生有時

10 10 般若心經釋梵 एव श रपऽ सवधम श त लक षण अन अ न अमल अ वमल अनन अ- सपण 藏 ཤ ར འ བ ད ལ བས ན ཆ ས ཐམས ཅད ས ང པ ཉ ད ད མཚན ཉ ད མ ད པ མ ས ས པ མ འགགས པ ད མ མ ད པ ད མ དང བ ལ བ མ ད པ བ བ མ ད པ གང བ མ ད པའ 漢是故, 舍利子, 一切法空性無相無生無滅無垢離垢無減無增 ར འ ད ར ཞ ས བ ནས གང བ མ ད པའ ཞ ས བའ བར ཚ ག མ པ བ ད ས བདག ཉ ད ས བར ཆད མ ད པའ ལམ མ པར ལ བའ ལམ རང བཞ ན མཐ ང བའ ལམ བ ན ཏ 譯從是故舍利子至無增, 以八詞顯示體性為無間道及解脫道之見道梵 त ह श रपऽ श त य न प न वद न न स ज ञ न स र न वज ञ नम न च- क षन ऽ न य ण न ज न क य न मन न प न श न ग न रस न न धम न चक षध तय व मन ध तन धमध तन मन वज ञ नध त न व न व न क ष- य य व जर मरण न जर मरणक षय न खसमदय नर धम ग न ज ञ न न न - 藏 ཤ ར འ བ ད ལ བས ན ས ང པ ཉ ད ལ གཟ གས མ ད ཚ ར བ མ ད འད ཤ ས མ ད འད བ ད ར མས མ ད ར མ པར ཤ ས པ མ ད མ ག མ ད ར བ མ ད ས མ ད ལ མ ད ལ ས མ ད ཡ ད མ ད གཟ གས མ ད ས མ ད ད མ ད ར མ ད ར ག བ མ ད ཆ ས མ ད ད མ ག ག ཁམས མ ད པ ནས ཡ ད ཀ ཁམས མ ད ཡ ད ཀ ར མ པར ཤ ས པའ ཁམས ཀ བར ད ཡང མ ད ད མ ར ག པ མ ད མ ར ག པ ཟད པ མ ད པ ནས ར ཤ མ ད ར ཤ ཟད པའ བར ད ཡང མ ད ད ད བཞ ན ད ས ག བས ལ བ དང ཀ ན འབ ང བ དང འག ག པ དང ལམ མ ད ཡ ཤ ས མ ད ཐ བ པ མ ད མ ཐ བ པ ཡང མ ད ད 漢舍利子, 是故爾時空性之中無色無受無想無行, 亦無有識無眼, 無耳, 無鼻, 無舌, 無身, 無意, 無色, 無聲, 無香, 無味, 無觸, 無法無眼界, 乃至無意識界無無明, 亦無無明盡 ; 乃至無老死, 亦無老死盡無苦集滅道, 無智無得, 亦無不得

11 般若心經釋漢譯 11 ར འ ད བས ན ཞ ས བ ནས མ ཐ བ པ མ ད ད ཞ ས བའ བར བ མ པའ ལམ བ ན ཏ 譯從舍利子! 是故至亦無不得, 顯示修道梵 त रपऽ न ब धस न ज ञ प र मत म वहर च वरण 藏 ཤ ར འ བ ད ལ བས ན བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ར མས ཐ བ པ མ ད པའ ཕ ར ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ འད ལ བར ན ཅ ང གནས ཏ 漢是故舍利子, 以無所得故, 諸菩薩眾依止般若波羅蜜多, ར འ ད བས ན ཞ ས བ ནས བ ན ནས ཞ ས བའ བར ས འ ཏ ང ང འཛ ན མ བ པའ ལམ ར བའ མ པ ལམ དང པ གཅ ག བ ན ཏ 譯從是故舍利子至依止般若波羅蜜多, 顯示金剛喻定 10, 即無學道第一道加行行相梵 वहर च वरण च वरणन दऽ वपय स तब न नव ण - व त सवब ज ञ प र मत म न र स ब धम भसब 藏 ས མས ལ ས བ པ མ ད ཅ ང ས ག པ མ ད ད ཕ ན ཅ ལ ག ལས ཤ ན ཏ འདས ནས མ ངན ལས འདས པའ མཐར ཕ ན ཏ ད ས གས མ ད མང ན པར བཞ གས པའ སངས ར ས ཐམས ཅད ཀ ང ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ འད ལ བར ན ནས བ ན མ ད པ ཡང དག པར ར གས པའ བ ང ཆ བ ཏ མང ན པར ར གས པར སངས ར ས ས 漢心無障礙, 無有恐怖超過顛倒, 究竟涅槃三世一切諸佛, 亦皆依般若波羅蜜多故, 證得無上正等菩提 ས མས ལ དམ གས པ མ ད པ འད ས ན ཅ ལ ག ལས ཤ ན འདས ས ཞ ས བས དང ས གཞ འ མཚན ཉ ད གཉ ས པའ 譯心無障礙, 無有恐怖, 超過顛倒者, 顯示第二正行性相 10 金剛喻定 : 俱舍論賢聖品 ( 卷二十四, 大正藏 T29/No.1558) 頌云.. 上界修惑中, 斷初定一品, 至有頂八品, 皆阿羅漢向第九無間道, 名金剛喻定, 盡得俱盡智, 成無學應果雜集論 ( 卷十, 大正藏 T31/No.1606) 云.. 金剛喻定者, 謂居修道最後斷結道位所有三摩地此復略有二種, 謂方便道攝無間道攝方便道攝者, 謂從此已去不為一切障所礙而能破一切障無間道攝者, 謂從此無間盡智無生智生又此三摩地無間堅固一味遍滿云何此金剛喻定名無間? 謂此相續流非世間行所間缺故堅固者, 非一切障所壞, 能壞一切障, 極堅猛故一味者, 無分別性純一味故遍滿者, 緣一切所知法共相真如為境故為顯此義薄伽梵說 : 如大石山無缺無隙無穴一段, 極善圓滿十方猛風所不動轉無間轉依者, 謂已證得無學道者所有三種轉依何等為三? 謂心轉依道轉依麁重轉依心轉依者 "

12 12 般若心經釋 ངན ལས འདས པའ མཐར ན ཏ ཞ ས བ ནས ན མ ད པ ཡང དག པར གས པའ ང བ མང ན པར གས པར སངས ས ས ཞ ས བས ས ལ ཐ བ པས ལ ངས ད གས པ དང ལ པའ འ མཚན ཉ ད ག མ པའ 譯究竟涅槃至證得無上正等菩提, 顯示第三後得圓滿受用及化身之性相梵 त त ज ञ प र मत मह म ऽन रम ऽसमसमम सव ख शमनम स म म त ज ञ प र मत य म म त थ गत गत प रगत प रसगत ब - ध ह एव श रपऽ ग र य ज ञ प र मत य चय य श क षत ब धस न 藏 ད ལ བས ན ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས གས ར ག པ ཆ ན པ འ ས གས བ ན མ ད པའ ས གས མ མཉམ པ དང མཉམ པར བ ད པའ ས གས ས ག བས ལ ཐམས ཅད རབ ཏ ཞ བར བ ད པའ ས གས མ བར ན པས ན བད ན པར ཤ ས པར བ ས ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས གས ས ས པ ཏད ཐ ཨ ག ཏ ག ཏ པ ར ག ཏ པ ར ས ག ཏ བ དྷ ས ཧ ཤ ར འ བ བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ ར མས ཀ ས ད ལ ར ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ ལ བས བ པར བ འ 漢舍利子, 是故當知般若波羅蜜多大密咒者, 是大明咒, 是無上咒, 是無等等咒, 能除一切諸苦之咒, 真實無倒故知般若波羅蜜多是秘密咒即說般若波羅蜜多咒曰 : 峨帝峨帝, 波囉峨帝, 波囉僧峨帝, 菩提莎訶舍利子菩薩摩訶薩應如是修學甚深般若波羅蜜多 ད བས ན ཤ ས པར ཞ ས བས ལམ མ པ པ ད དག གས ཚ ག མ པ ས ཕན ཡ ན ནས བ ན ཏ ལམ མ པ པ ད དག ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པའ ད ན ཡ ན ན འད ཡང འཕགས པ ཐ གས མ ད ས ག ངས ཏ འད ག ཆ ན ཕ ར ལ ན པ མ པ ག ག མཚན ཉ ད ད ཚ གས ལམ མ འ ག པའ བ ན ད དང མ དང བཟ ད པ ར བའ ལམ རང བཞ ན ན ཚ གས བ བ ན ལས བཅ ན འཇ ག ན ཆ ས མཆ ག ག ས བ ས ཏ ར བའ ལམ ས ག ང བ ཡ ན ལ སའ ཚ གས དང གཉ ན པ འ ཚ གས དང མཐ ང བའ ལམ དང བ མ པའ ལམ ང ས པར འ ང བ བ ད ན འ ཏ ང ང འཛ ན ཏ ད ཅ ག མ ཅ ག ལ མང ན པར ང བ པ ན མ བ པའ ལམ མ

13 般若心經釋漢譯 13 譯言是故, 當知者, 乃以五咒詞, 由功德門宣說五道此等五道, 即般若波羅蜜多義聖無著亦作如是宣說 : 披甲 11 者, 六波羅蜜多性相, 即資糧道趣入 12 者, 乃暖頂忍, 即加行道體性十七資糧 13 中, 前十五者, 世第一法所攝, 亦是加行道所攝 ; 地資糧及對治資糧者, 即見道及修道八 14 種決定出生者, 即金剛喻定剎那現證菩提者, 即無學道梵 अथ ख भगव न त म ध य य वल कत र ब धस स धक रमद - त स ध स ध कलपऽ एवमतत कलपऽ एवमत र य ज ञ प र मत य चय च- त यथ य न द म अनम त तथ गतरह इदमव च गव न आन म- न य रपऽ आय वल कत र ब धस स च सव वत प रषत सदवम न - ष सरग व ल क भगवत भ षतम न न 藏 ད ནས བཅ མ ལ ན འདས ཏ ང ང འཛ ན ད ལས བཞ ངས ཏ བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ འཕགས པ ས ན རས གཟ གས དབང ཕ ག ལ ལ གས ས ཞ ས བ བ བ ན ནས ལ གས ས ལ གས ས ར གས ཀ བ ད ད བཞ ན ན ད ད བཞ ན ཏ ཇ ལ ར ཁ ད ཀ ས བས ན པ ད བཞ ན ད ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པ ཟབ མ ལ ས ད པར བ ས ད བཞ ན གཤ གས པ ར མས ཀ ང ར ས ས ཡ རང ང བཅ མ ལ ན འདས ཀ ས ད ས ད ཅ ས བཀའ བས ལ ནས ཚ དང ལ ན པ ཤ ར འ བ དང བ ང ཆ བ ས མས དཔའ ས མས དཔའ ཆ ན པ འཕགས པ ས ན རས གཟ གས དབང ཕ ག དང ཐམས ཅད དང ལ ན པའ འཁ ར ད དག དང ལ དང མ དང ལ མ ཡ ན དང ད ཟར བཅས པའ འཇ ག ར ན ཡ རངས ཏ བཅ མ ལ ན འདས ཀ ས གས ངས པ ལ མང ན པར བས ད ད 漢爾時世尊從彼定起, 告聖者觀自在菩薩摩訶薩曰善哉, 善哉善男子, 如是, 如是, 如汝所說, 彼當如是修學般若波羅蜜多一切如來亦當隨喜時薄伽梵說是語已, 具壽舍利子聖者觀自在菩薩摩訶薩一切世間天人阿蘇羅乾闥婆等, 聞佛所說, 皆大歡喜, 信受奉行 11 披甲 : 即遍相智十法之披甲正行, 現觀頌曰: 由彼等別別, 皆攝施等六, 故披甲修行, 六六如經說 12 趣入 : 即遍相智十法之趣入正行, 現觀頌曰: 1 靜慮無色定, 施等道慈等, 5 成就無所得, 6 三輪善清淨, 7 所 8 為及六通, 9 于一切相智, 能趣入正行, 當知升大乘 13 資糧 : 即遍相智十法之資糧正行, 現觀頌曰: 悲及施等六, 並修止觀道, 及以雙運道, 11 諸善權方便智福與諸道, 陀羅尼十地, 17 能對治當知, 資糧行次第 " 14 出生 : 即遍相智十法之出生正行, 現觀頌曰: 1 2 所為及平等, 3 4 利有情無用, 5 超二邊出生, 6 證得相出生 7 一切相智性, 8 道有境出生, 當知此八種, 是出生正行

14 14 般若心經釋 དག ང ད དག དང ཞ ས བ ནས འཁ ར ཐམས ཅད མཐར ག པས འ ག བ བ བ ན ཏ 譯從彼等比丘至一切眷屬, 顯示圓滿梵 इ त ज ञ प र मत दयसऽ सम म 藏 བཅ མ ལ ན འདས མ ཤ ས རབ ཀ ཕ ར ལ ཏ ཕ ན པའ ས ང པ ཞ ས བ བ ཐ ག པ ཆ ན པ འ མད ར གས ས 漢大乘佛母般若波羅蜜多心經竟藏 ར གར ག མཁན པ བ མ ལ མ ཏ དང ལ ཙ བ དག ས ང ར ན ཆ ན ས ས བས ར ཅ ང ཞ ཆ ན ག ལ ཙ བ དག བ དང ནམ མཁའ ལ ས གས པས ཞ ས ཏ གཏན ལ ཕབ པའ 漢印度堪布比瑪拉米德日阿及大譯師比丘寶軍翻譯主校譯師善慧虛空等校訂 ཤ ས རབ ཕ ར ལ ན པའ ང པ འ འ ལ པ བ དཔ ན ཀ མ ལ ལས མཛད པ གས ས 譯蓮花戒阿闍黎所造般若波羅蜜多心經釋竟 གར མཁན པ མ ར ཤ པ དང བ ད ལ བ འཕགས པ ཤ ས རབ ས བ ར ཅ ང ས ཏ གཏན ལ ཕབ པའ 譯印度堪布古瑪日阿希巴德日阿及藏譯師聖般若翻譯校訂

15 般若心經釋漢譯 15 譯跋 ॐ नम आय ज ञ प र मत य 嗡南無般若波羅蜜多! 印度心經釋, 北京版西藏大藏經中有七種, 德格版西藏大藏經中有六種, 所缺即是此蓮花戒菩薩之心經釋此六種任傑老師完整譯出其二, 餘等亦有節譯蓮花戒菩薩之心經釋, 臺灣廖本聖老師著有譯注, 但藏文為轉寫 2010 年 5 月, 尊師夏垻仁波切於北塔宣講心經 ( 此心經講記視頻可至佛學寶藏網站下載 : 所依釋本有二 : 一為紮巴西珠大師之心經釋, 二即蓮花戒大師心經釋前者廣釋般若深義, 後者略攝般若所隱廣行次第今依師授, 拙譯此釋, 主要乃為溫習師之所授, 亦思或能予以聞法者些許參考也此中, 另配梵藏漢標記之經文, 以方便經釋對閱故敬祈諸大德方家斧正為禱! 般若波羅蜜多行, 五道總攝其次第, 現觀八事七十義, 妙示隱含廣大行資糧道即四念住, 四正勤及四神足, 五根五力乃加行, 七菩提分是見道, 修道即是聖道分, 金剛喻定斷諸障, 證得三身大菩提, 無學道者即是彼發起殊勝菩提心, 六六波羅蜜多行, 如是資糧道中攝, 意樂廣大披甲行靜慮無色為所依, 六度四攝二利行, 斷德圓滿見等道, 悟不可得利他淨諦實空故三輪淨, 三所為故積善根, 證六神通速積資, 三者不共小乘行一切種智淨安住, 大乘道法增上基, 如是加行道中攝, 加行廣大趣入行為生廣大二資糧, 大悲佈施六度行, 止觀以及雙運道, 披大鎧甲資糧行利他善巧方便資, 根本後得智福資, 諸道以及陀羅尼, 入大乘本資糧行如是十五資糧行, 世第一法之所攝, 如是資糧加行道, 當以比量修學行地資糧者即十地, 所取能取諸分別, 對治資糧斷分別, 此二資糧見修攝見道現量證空性, 修道空慧作串習, 如是令生遍相智, 金剛喻定定出行師布慈雲降甘霖, 念恩拙譯此釋論, 若有功德願眾生, 普入般若蜜多門! सवम ल 願一切吉祥! 北塔藏文翻譯班善慧光蓮花藏 2011 年 1 月拙譯於盛京凈柳苑

གཞང འབ མ ན ཅ ཞ ག ཡ ན ནམ ད ན དང ས ཐ ག གཞང འབ མ ཞ ས པ ན གཞང ལམ མམ ཁ གསལ བ ར བཤད ན ར བ ལམ ལ ར འམ འབ མ པ ཆགས པར ག གཉ མ གཞང འབ མ བ ཡ ན གཡ ན ང ས ས ཡ ད པའ པར

གཞང འབ མ ན ཅ ཞ ག ཡ ན ནམ ད ན དང ས ཐ ག གཞང འབ མ ཞ ས པ ན གཞང ལམ མམ ཁ གསལ བ ར བཤད ན ར བ ལམ ལ ར འམ འབ མ པ ཆགས པར ག གཉ མ གཞང འབ མ བ ཡ ན གཡ ན ང ས ས ཡ ད པའ པར གཞང འབ མ དང ད འ བཅ ས ཐབས འད ར ག ལ ན བ ད ཀ ས ཚ གས འཕ ད བས ན ད བ གཞང འབ མ དང ད འ འབ ང ར ན གཞང འབ མ ན ས ར ན ནད གཞ ཉ ན ཁ ཡ ད པ ཞ ག དང ས མས ཁ ར བ ད དག ས པ ཞ ག མ ན ཡ ན ན ཡང ད ས མ མང པ ཞ ག ལ ཉ ན ར བཞ ན ཅ ཟ ང