1 GIS hosieniali@yahoo.com پدیدههای طبیعی و انسانی در مکان گزینی گسترش و توسعه فیزیکی شهرها تا ثیر بسزایی دارند. هدف اصلی پژوهش حاضر شناخت تنگناهای طبیعی و انسانی توسعة فیزیکی شهر رشت و تحلیل گسترش فضایی آن با مدل آنتروپی 5 شانون و اراي ه راهکارهای منطقی جهت توسعه آتی شهر است. برای نیل به این اهداف ابتدا با استفاده از مدل آنتروپی شانون اقدام به تحلیل مدل گسترش فضایی شهر شد و نتیجه آنکه شهر رشت شدیدا تحت تا ثیر گسترش فیزیکی پراکنده (اسپرال) است. سپس برای شناخت تنگناهای توسعه فیزیکی شهر از نقشههای توپوگرافی کاربری اراضی نقشه موانع موجود در اطراف شهر منابع کتابخانهای و تحقیقات میدانی بهره گرفته شد. ابتدا محدودة منطقه پژوهش که سطحی با شعاع 4 کیلومتر اطراف محدودة خدماتی شهر بود روی نقشه توپوگرافی تعیین شد سپس از طریق نرم افزار ArcGIS9,3 اقدام به رقومی سازی عوارض و محدودیتهای توسعه فضایی شد و در نهایت نقشه پهنه بندی محدودیتهای توسعه فیزیکی شهر رشت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) بدست آمد. در نهایت مشخص شد که عواملی همچون فرودگاه تالاب عینک شهرک صنعتی اراضی مرغوب کشاورزی استخرهای پرورش ماهی گورستان زیستگاههای طبیعی اراضی شرکت دامپروری سفید رود و اراضی مرطوب تنگناهایی را برای توسعه شهر به وجود آوردهاند. گسترش فیزیکی مدل آنتروپی شانون محدودیتهای توسعه کالبدی شهر رشت ١.Geographical Information System : استادیار دانشگاه پیام نور گروه علمی جغرافیا برنامه ریزی شهری. نویسنده مسي ول مکاتبات - 41938 1957 همراه 09111398761 : کارشناس ارشد جغرافیا برنامه ریزی شهری. دانشگاه پیام نور استان گیلان رشت کارشناس جغرافیای شهری. دانشگاه پیامنور استان گیلان- رشت ٥. Shanons Entropy Model 2 3 4 : ١
توسعه فیزیکی شهر فرایندي پویا و مداوم است که طی آن محدودهه يا فیزیکی شهر و فضاهاي کالبدي آن در جهته يا عمودي و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش مییابند و اگر این روند سریع و بیبرنامه باشد به تنسیق فیزیکی متعادل و موزون فضاهاي شهري نخواهد انجامید و در نتیجه سامانهه يا شهري را با مشکلات عدیده اي مواجه خواهد ساخت (فردوسی 18:1384). توسعه و عمران در مناطق مختلف شهري روستایی و صنعتی که در بستر طبیعی قرار دارند همواره نیازمند مطالعة دقیق در ویژگیه يا طبیعی آنهاست (ثروتی 14:1387). مطالعه فضاي فیزیکی از مهمترین وظایف برنامهریزان شهري است و باید قبل از هر مطالعه دیگري صورت گیرد زیرا برنامهریزيه يا بعدي بر مبناي این مطالعه انجام میگیرد (علمی زاده 63:1382). در مطالعة فیزیکی شهرها باید عوامل و موانع طبیعی و انسانی را مطالعه و ارتباط و تا ثیر متقابل این پدیدهها بر یکدیگر و بر توسعه شهر بررسی شود. زیرا عدم شناخت و آگاهی لازم از این محدودیتها و عدم رعایت حریم مناسب آنها باعث هدایت و گسترش شهر در جهت این موانع میشود که در نهایت شهر و فضاهاي شهري را با مشکلات جدي مواجه خواهد نمود. گسترش بی روية شهرها یک مشکل جهانی است و پیشبینی میگردد تا سال 2025 افزون بر 65 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند (19.(Kaya, :2006 در عین حال افزایش سریع پراکندگی شهري اثرات زیان باري در محیط بر جاي میگذارد ) al, :2010 397.(Jaeger et ع یل رغم اینکه یافتهه يا علمی اثبات کردهاند که الگوي توسعه فراگیر شهري به اطراف براي توسعه آنها مو ثر نیست اما همچنان الگوي غالب توسعه شهري است (2 Yarnal, :2008 (Batexani and یکی از پیامدهاي مهم این نوع توسعه مواجه شدن گسترش شهرها با محدودیته يا طبیعی و انسانی موجود در اطراف شهرهاست. شهر رشت همانند اکثر شهرها براي توسعة فیزیکی خود با مساي ل و مشکلاتی روبرو شده است. این شهر تا سال 1345 روند رو به رشد منطقی را سپري کرده است. اما با شروع تحولات و اثرپذیري جوامع شهري و روستایی از اصلاحات ارضی و در نتیجة آن مهاجرته يا روستایی رشد اقتصادي اوایل دهة 50 بالا رفتن درآمدهاي شهري و تحولات بعد از انقلاب باعث شد که رشد شتابان و ناموزونی را پشت سر بگذارد. در نتیجه هم اکنون شهر با تنگناها و موانع متعدد طبیعی و انسانی در توسعه روبرو شده است که بیتوجهی به نقش آنها در توسعة آ یت منشا بسیا ير از مساي ل و مشکلات خواهد بود. هدف اصلی از انجام این تحقیق شناسایی محدودیته يا توسعة فضایی شهر رشت و بررسی نقش آنها در گسترش فیزیکی این شهر میباشد. یافتهه يا تحقیق فوق میتواند مدیران و برنامه ریزان شهر رشت را با محدودیته يا که از لحاظ فضایی پیش روي توسعة فیزیکی شهر است آشنا و راهکارهاي اجرایی برخورد منطقی با آنها را اراي ه نماید. ٢
در این پژوهش نوع تحقیق کاربردی و روش اجرای آن توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری دادهه یا فضایی و غیر فضایی آن نخست از طریق مطالعات کتابخانهای نسبت به جمع آوری اطلاعاتی مانند تعداد و نوع عوارض و محدودیته یا طبیعی و انسانی اطراف شهر اقدام شد. سپس با استفاده از مطالعات مید یان نسبت به تکمیل اطلاعات و به هنگام سازی نقشهها از طریق مشاهده و تصویربرداری اقدام شد و نهایتا نسبت به ایجاد پایگاه داده و رقومی سازی نقشهها و ورود داده های جدولی در پایگاه GIS اقدام شد و سپس با استفاده از اطلاعات وارد شده به پایگاه دادهها اقدام به ترسیم نقشهه یا موضوعی شد و در مرحله بعد با استفاده از این نقشهها تجزیه و تحلیله لاای زم انجام گرفت و تا ثیر موانع مختلف در ایجاد محدودیت برای توسعه شهر مشخص شد. در ساله یا اخیر روشن شده است که روش- های بهرهگیری از سیستمه یا GIS در کنار کاربرد مو ثر دادههای رقومی جدید قادر به ایجاد تحول در نظریههای مدل سازی توسعه شهری در تعیین خط مشیهای برنامهریزی شده است (1999 Zagajewski,.(Wolk-Musial & این سیستمها عملا برای طراحی کاربری اراضی و مدیریت منابع طبیعی در سطوح شهری و منطقهای به وجود آمده و توسعه یافتها دن (273-281.(Lee, :1991 یافته های موجود در پیشینه مطالعات بیانگر نکات زیر است. - عزیزپور در سال 1375 محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر تبریز را بررسی نمود. یافتهها گویای این مطلب است که شهر تبریز مستعد انواع خطرات طبیعی نظیر زلزله نشست زمین و آلودگی هوا است و به علت محدودیت آب و زمین توسعه شهر با محدودیت جدی مواجه است. - بدر در سال 1379 عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهر رضی و همچنین عوامل محدود کننده توسعه شهر را بررسی کرد. نتایج بیانگر تا ثیر عوامل طبیعی و انسانی موجود در منطقه در گسترش شهر بوده است. همچنین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GISو سنجش از دور جهت گسترش فیزیکی شهر رضی را مورد مطالعه قرار داده و قابلیت زمینها را جهت توسعه آ یت شهر مشخص و در نهایت جهات بهینه توسعه شهر را مشخص کرده است. - حبیبی در سال 1380 با استفاده از GIS توسعه کالبدی-فضایی شهر سنندج و روند الگوی توسعه شهری آن را مورد بررسی قرار داد. بعد از انجام تحقیق به این نتیجه رسید که عوامل طبیعی مرکزیت سیاسی طرحه یا توسعه شهری اجرا شده در توسعه فیزیکی شهر سنندج مو ثر بودهاند و با تهیه لایهه یا اطلاعاتی متعددی مانند شیب گسل زمین شناسی تناسب اراضی خاک شناسی و... و تلفیق این لایهها با استفاده از مدل -3 ٣
منطق فازی و مدل همپوشانی لایهها الگوی مناسب توسعه شهر را از طریق مکانیا یب یک پهنه 12 کیلومتر مربعی در شمال غرب سنندج اراي ه داد. موسوی در سال 1384 نقش عوامل جغرافیایی را در توسعه کالبدی-فیزیکی شهر ایذه مورد مطالعه قرار داد و به این نتیجه رسید که شهر ایذه دارای فرمی شعاعی بوده و عوامل جغرافیایی (انسانی و طبیعی) در توسعه کالبدی شهر نقش مو ثری داشتهاند. همچنین بهترین جهت برای توسعه فعلی شهر را قسمته یا غربی شهر دانسته و در بخش پایا ین عملکرد طرح جامع را در هدایت توسعه شهر مثبت ارزیا یب کرده است. ع یل نژاد طیبی در سال 1389 به بررسی روند توسعه کالبدی فیزیکی شهر فیروزآباد پرداخت وی در پایان به این نتیجه رسیده است که روند توسعه فیزیکی شهر در گذشته معلول عوامل مختلفی از جمله اسکان عشایر و اتصال روستاهای اطراف به شهر روند رشد طبیعی شهر و... بوده است و بافت فعلی شهر فیروزآباد را از نظر گونه شناسی از نوع هستهای و متمرکز میداند و همچنین با استفاده از مدل AHP و در محیط نرم افزار ArcGIS و با بررسی لایهه یا مختلف اطلاعاتی پیشبینی کرده که گسترش شهر در آینده به صورت خطی و در امتداد ارتفاعات نزدیک شهر و به طرف شرق و شمال شرقی صورت میپذیرد. - - شهر رشت در محدودة بین 49 درجه و 35 دقیقه و 45 ثانیه طول شرقی و 37 درجه و 16 دقیقه و 30 ثانیه عرض شمالی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد. مساحت آن حدود 10240 هکتار است. این شهر از شمال به بخش خمام از جنوب به دهستان لاکان و شهرستان رودبار از غرب به صومعه سرا و شهرستان شفت و از شرق به بخش کوچصفهان و سنگر محدود میشود. رودخانه زرجوب از جهت شرق و شمال شرقی و گوهر رود از جانب جنوب و غرب شهر رشت عبور میکند. فاصله رشت از تهران 325 کیلومتر است (باباپور 36:1389) (شکل 1). ٤
شکل (1) نقشه موقعیت جغرافیایی شهر رشت در شهرستان استان و کشور این شهر با جمعیت 557336 نفر در سال 1385 حدود 23/4 درصد از جمعیت استان را به خود اختصاص داده است. رشت به عنوان بزرگترین نقطه شهری در حاشیه جنوبی دریای خزر و جزء شهرهای در رده جمعیتی 500 هزار تا 1 میلیون نفر و مرکز سیاسی- اداری استان گیلان میباشد (مرکز آمار ایران 1385). روند توسعه فضایی شهر رشت را میتوان به دو دوره پیش از انقلاب و پس از انقلاب تقسیم کرد: نام رشت در متون تاریخی در کتاب جغرافیایی «حدود العالم من المغرب الی المشرق» که در سال 372 ه. ق. نگارش یافته است آمده که «رشت از آبادیه یا کهن ایران است» ٥
نی( کویه 93) 1387: و از آن با صفت «ناحیه بزرگ» یاد کرده است (سرتیپ پور ). 219:1370 شهر کنونی رشت در ادوار گذشته به صورت روستایی بین دو منطقه گیلان (بیه پیش و بیه پس با مرکزیت شهرهای فومن و لاهیجان) قرار داشت (مهندسین مشاور طرح و کاوش ج 2:1386). 2 در دوره شاه طهماسب رشت اهمیت اقتصادی و سیاسی فراوانی یا تف (باباپور 45:1389). با سقوط پایتخت صفویان به وسیله افغانها استان گیلان به اشغال روسها درآمد (عظیمی 1381 : 77). در ابتدا اشغال شهر رشت برای تا مین زمین تقریبا پانزده مایل به طرف جنوب از بیشه زارها پاک شد (حسینی 107:1383). در دوره قاجاریه شهر رشت با بازارهای باربندان (ساغری سازان) و ساروق بندان در مرکز شهر بطور چشمگیری توسعه یا تف (مهندسین مشاور طرح و کاوش ج 8:1386). 2 پس از انقلاب مشروطیت و تسلط رضاخان چندین خیابان جدید (امام خمینی سعدی علم الهدی و شریع ی)ت و نقطه تقاطع آنها (میدان شهرداری) احداث شد. بازار به حاشیه خیابان- ها گرایش پیدا کرد و ساختمانه یا مسکونی در محلات قدیمی به صورت متراکم مستقر شدند. شهر از سال 1335 1327 ه. ش از سمت جنوب جنوب شرقی و جنوب غربی توسعه پیدا کرد و پس از آن تا سال 1350 توسعه شهر در حد شرقی متوقف و در جهت غربی و شمال شرقی متمایل گشت (الیاس زاده مقدم 155:1377). از 1350 به بعد گسترش شهر در جهت شمال و شمال غربی محسوستر است (مهندسین مشاور طرح و کاوش ج 10:1386). 2 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گسترش شهر در جهت شمال و شمال غرب ادامه یافت (باباپور 47:1389). احداث شهرک صنعتی در این دوره و مکانیا یب دانشگاه گیلان در جاده تهران (جنوب شرق) به توسعه این بخش از شهر منجر شد (مهندسین مشاور طرح و کاوش ج 11:1386). 2 در واقع شهر رشت طی ساله یا 1357 تا 1364 در جهات غرب به شرق و شمال شرقی توسعه یافته است و از سال 1367 تاکنون نیز توسعه به سمت جنوب غرب شمال غرب و جاده لاکان است (حسینی 109:1383). بیشترین میزان توسعه کالبدی شهر رشت طی ساله یا 1361 1355 با 233 درصد و بین ساله یا 1372 1361 با 270 درصد است (شکل 2). این در حالی است که طی ساله یا 65 تا 75 جمعیت شهر رشت 40 درصد رشد داشته است یعنی از 293898 به 412552 نفر رسیده است. همچنین مساحت شهر رشت طی ساله یا 1334 تا 1385 از 650 هکتار به 10240 هکتار افزایش یافته است. این میزان بیانگر 1475 درصد رشد فضایی طی ساله یا فوقالذکر است (شکل 2 و 3). ٦
شکل (2) روند افزایش سطح کالبدی شهر رشت شکل (3) نقشه مراحل توسعه شهر رشت ما خذ: مهندسین مشاور طرح و کاوش 12-10 :1386 ٧
سومین طرح جامع که در واقع طرح جامع جدید شهر محسوب میشود در تاریخ 1384/4/13 از طرف سازمان مسکن و شهرسازي استان گیلان به مشاور ابلاغ گردید که افق آن سال 1405 بوده است. محدوده شهر به دلیل اضافه شدن 400 هکتار از اراضی شرکت دامپروري سفیدرود به منظور اجراي تبصره 6 قانون بودجه و ورود روستاهاي متصل به شهر به داخل بافت شهري (بر اساس صورت جلسه استانداري گیلان و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی) به 10240 هکتار افزایش یافته است. در طرح جامع جدید پیش بینی جمعیت براي سال 1405 برابر با 750050 نفر بوده است این در حالیست که وسعت شهر در سال 1385 برابر با 9091 هکتار (محدوده ساخت و سازها) و جمعیت شهر طبق سرشماري جمعیت سال 85 حدود 557336 نفر بوده است که تراکم جمعیتی شهر نیز 61 نفر در هکتار محاسبه میشود. همانطور که از جداول زیر بر میآید با توجه به افزایش 192714 نفري شهر رشت در افق 1405 و نیاز به گسترش فیزیکی شهر متناسب با این جمعیت شهر مورد نظر در افق پیش بینی شده با کمبود سطحی در حدود 878 هکتار مواجه خواهد بود. با محاسبه سرانه هر فرد از کاربريه يا خالص شهري مشخص شد که با توجه به استانداردهاي سرانه این مقدار برابر است با 100/7 مترمربع براي هر نفر میباشد. در حالی که همین شاخص در وضع موجود برابر است با 119/7 متر مربع و سرانه هر فرد از کل کاربريه يا شهري در وضع موجود برابر با 183/7 مترمربع و همین شاخص با در نظر گرفتن سرانهه يا استاندارد برابر است با 148/3 هکتار. در نتیجه مشخص میشود که سطح محدوده خدماتی شهر بیشتر از حد نیاز توسعه پیدا کرده است اما این دلیل بر بدون مشکل بودن وضعیت کاربريها در شهر رشت نیست زیرا با توجه به اطلاعات جدول زیر مشخص میشود که در سال 1405 به سطحی معادل 878 هکتار نیاز خواهد بود (جدول 1) که این نشان از ضرورت توجه بیشتري به برنامهریزي کاربري اراضی در شهر رشت است (طرح جامع رشت فصل چهارم 1385 : 77). ٨
جدول (1) وضعیت کاربري اراضی شهر رشت در وضع موجود و پیشنهادي و برآورد کمبودهاي آن تا 1400 نام کاربري جمعیت پیش بینی شده : 750050 سطح پیشنهادي براي افق سطح در وضع موجود (هکتار) طرح (هکتار ( کمبود سطح براي افق طرح (هکتار) جمع آموزشی 212,8 300,0 87,2 جمع آموزش عالی 153,5 690,0 536,5 بهداشتی و درمانی 96,3 150,0 53,7 تا سیسات و تجهیزات 121,5 150,0 28,5 ورزشی 111,2 150,0 38,8 سبز-تفریحی فضاي سبز 359,5 600,0 240,5 اداري پارک جنگلی 0,2 111,0 110,8 اداري -53,2 75,0 128,2 نظامی و انتظامی 11,9-37,5 49,4 جهانگردي و پذی رایی 33,0 37,5 4,5 فرهنگی فرهنگی 53,6 56,3 2,7 مذهبی 47,7 56,3 8,6 صنعتی 213,2 600,0 386,8 تجاري خدماتی 116,6 225,0 108,4 معابر 1050,4 1875,1 824,7 پارکینگ شهري 30,3 37,5 7,2 شبکه معابر حمل و نقل و انبار 38,0 337,5 299,5 جمع شبکه معابر 1118,8 2250,2 1131,4 بایر - 545,4-545,4 در حال ساخت - 185,6 185,6- گورستان - 28,6-28,6 مخروبه - 0,1-0,1 بایر و مخروبه - - - متروکه - - - خالی و نامشخص 759,7- - 759,7 جمع بایر و مخروبه و سایر - 54,5 54,5 باغ - 3174,2 3174,2 کشاورزي باغات و مزارع دامداري و دامپروري - 82,3 82,3-220,7 220,7 رودخانه و مسیل - 36,9 36,9 حریم رودخانه - 3568,6 3568,6 جمع باغات و مزارع 1813,1 9057,5 7244,4 جمع بدون مسکونی ٩
منطقه عملکردي مسکونی (مسکونی و خدمات وابسته آن) -933,2 2062,6 2995,8 جمع کل کاربريها 879,9 11120,1 10240,2 جمع اراضی خالص شهري بدون اراضی بایر 1639,7 7551,5 5911,8 ما خذ: طرح جامع رشت فصل چهارم (1385: 77). 6 از این مدل بیشتر براي تجزیه و تحلیل چگونگی گسترش شهر و تعیین پدیدة رشد بیقوارة شهري استفاده می- گردد. ساختار کلی مدل به شرح زیر است (حکمت نیا و موسوي : 129:1385) H = - که در آن: H مقدار آنتروپی شانون نسبت مساحت ساخته شده (تراکم کلی مسکونی) منطقة i به کل مساحت ساخته شدة مجموع مناطق و n مجموع مناطق است. ارزش مقدار آنتروپی شانون از صفر تا Ln(n) است که در آن مقدار صفر بیانگر توسعة فیزیکی خیلی متراکم (فشرده) شهر است در حالی که مقدار Ln(n) بیانگر توسعة فیزیکی پراکندة شهري است. در واقع زمانی که ارزش آنتروپی از مقدار Ln(n) بیشتر باشد رشد بیقواره شهري (اسپرال) اتفاق افتاده است. 1 2 3 کل جدول (2) محاسبه ارزش آنتروپی مناطق 3 گانه شهر رشت در سال 1385 مساحت (هکتار) درصد از مساحت کل Ln درصد از مساحت کل Ln درصد از مساحت کل 872 0/3132-1/1609-0/3614 784 0/2816-1/2673-0/3567 1128 0/4051-0/9036-0/3661 2784 1 - -1/0842 ٦ Shanons Entropy Model: ١٠
1 2 3 کل Ln درصد از مساحت کل جدول (3) محاسبه ارزش آنتروپی مناطق Ln درصد از مساحت کل -1/1667-0/3632 3 گانة شهر رشت در سال 1390 درصد از مساحت کل 0/3113 مساحت (هکتار) 932/8 895/4 1167/6 2995/8 0/2989 0/3897 1-1/2077-0/9422 - -0/3609-0/3672-1/0913 جداول 2 و 3 نشان میدهد که با توجه به مدل آنتروپی شانون که در آن ارزش مقداري Ln بین صفر تا یک است و با توجه به بررسی نسبت رشد اسپرال مناطق سهگانۀ شهر رشت در این مقاله از آنجا که حداکثر ارزش = Ln(3) 1/098 میباشد (ر. ک. حکمت نیا و موسوي 129-130) : 1385 و با توجه به اینکه مقدار آنتروپی شهر رشت در سال 1385 برابر با 1/084 و در سال 1390 برابر با 1/091 بوده است در نتیجه نزدیک بودن مقدار آنتروپی به مقدار حداکثر (1/098) نشانگر گسترش فیزیکی پراکنده (اسپرال) و غیر متراکم شهر است. همچنین این اعداد گویایی این مطلب است که طی دورة مورد بررسی (1385 تا 1390) گسترش فیزیکی شهر به سمت پراکندگی بیشتر میل داشته است. با توجه به اینکه پهنه جغرافیایی که شهر رشت بر بستر آن گسترش یافته است داراي مرغوبترین اراضی جهت کشاورزي و همچنین وجود زیستگاهه يا طبیعی و باغات و مناطق جنگلی و مهمتر از همه موقعیت توریس یت مناسب میباشد بنابراین لازم است علاوه بر کنترل چنین گسترش شتابان و بیضابطهاي با شناخت محدودیته يا طبیعی و انسانی پیش روي گسترش فضایی این شهر راهکارهاي اکولوژیکی مناسبی را جهت برخورد با این مسي له جستجو کرد. 7 همانگونه که در توسعه کالبدي-فیزیکی شهرها عوامل متعددي مو ثر هستند محدودیتها و موانع متعددي نیز وجود دارند که میتواند باعث توسعه و یا عدم توسعه یک شهر در جهات مختلف شود. در یک تقسیمبندي ک یل میتوان محدودیتها و موانع توسعه فیزیکی شهرها را به دو دسته ک یل محدودیتها و موانع طبیعی و محدودیتها و موانع انسانی تقسیم کرد جدول (4). ١١
جدول (4) موانع توسعه فیزیکی شهر رشت علل جهات موانع عوامل 1.شیب زیاد 2. ارتفاع زیاد منطقه 3. عدم تشکیل خاک 1. به زیر ساخت رفتن اراضی 2. ارزش غذایی 3. ارزش بالاي اراضی جهت کشاورزي. 1 ارتفاعات جنوب شهر. 2 زمین کشاورزي تمام جهات شهر 1. بالا بودن سطح آبه يا زیر زمینی 2. باتلاقی شدن اراضی 3. تا ثیر بر سازهها و بالا بردن هزینه توسعه شمال و شمال غربی و غرب 3. سفره هاي زیر زمینی آب. 4 مرداب غرب و شمال غربی 1. عدم امکان ساخت و ساز 2. تخریب مرداب 3. ارزش توریستی طبیعی. 5 پارک جنگلی جنوب شرقی 1. تخریب پارک 2. ارزش توریستی 1. حفظ زیستگاه پرندگان 2. ارزش زیست محیطی 1. خطر سیل 2. امکان روانگراي ی زمین 3. پرهزینه بودن طرحها 4.آلوده شدن رودها 1. جلوگیري از گسترش شهر 2. اشغال زمینه يا مسیر توسعه شهر 3.وسعت زیاد. 6 زیستگاه طبیعی شمال و غرب و جنوب. 7 رودخانه از جنوب به شمال شهر 1. اراضی دامپروري سفید رود جنوب 1. سرو صدا و آلودگی صوتی 2.امنیت پرواز. 2 فرودگاه شمال انسانی 1.آلودگیه يا زیست محیطی 2.ناسازگاري با کاربري مسکونی. 3 شهرک صنعتی جنوب 1. فاصله کم با شهر 2. آلودگیه يا زیست محیطی 3.کاربريه يا وابسته. 4 گورستان شرق و جنوب شرقی 5.استخرهاي پرورش ماهی غرب و جنوب غربی 1.اشغال زمین 2.پراکندگی در مسیر توسعه شهر ١٢
شکل (4) نقشه موانع طبیعی و انسانی توسعه شهر رشت با توجه به اطلاعات جدول (4) و شکل (4) شهر رشت جهت گسترش فیزیکی تقریبا از تمام جهات به نوعی با محدودیت روبه رو است و نیز نشان میدهد که این عوامل طبیعی و انسانی در روند توسعه فضایی شهر نقش اساسی داشتهاند و به نوعی توسعه شهر را در جهات مختلف تحت تا ثیر عامل بازدارندگی خود قرار دادهاند مسي له مهمتر به خطر افتادن نظام اکولوژیک در شهر رشت میباشد زیرا وجود موانعی مثل زیستگاهه یا طبیعی پرندگان اراضی مرغوب کشاورزی جنگله یا طبیعی شهرک صنعتی و رودخانه در محدوده بلافصل این شهر علاوه بر ایجاد محدودیت بر سر راه گسترش شهر همچنین باعث ناپایداری اکولوژیکی شهر و آلودگیه یا زیست محیطی و در نهایت آسیب رساندن به محیط اطراف خواهد شد. اصولا استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط و موقعیت جغرافیایی است زیرا عوارض و پدیدهه یا طبیعی در مکان گزینی گسترش حوزة نفوذ توسعة فیزیکی و مورفولوژی شهری اثر قاطعی دارند. پدیدهه یا طبیعی ١٣
گاه به عنوان عوامل مثبت و گاه به عنوان عوامل منفی و بازدارنده عمل میکنند (نگارش 133:1382). اگر بپذیریم که مهمترین هدف برنامهریزان شهری تا مین رفاه شهرنشینان به وسیلة ایجاد محیطی بهتر سالمتر و مساعدتر است قبل از ایجاد شهرها یا انجام پروژهه یا سنگین که به سرمایهه یا کلان و شرایط ایم ین بیشتری نیاز دارد لازم است علاوه بر مطالعات اقتصادی اجتماعی شهر به پژوهشه یا زمینشناسی و ژي ومورفولوژیکی و محیط فیزیکی شهرها نیز توجه خاصی بشود (نگارش 147:1382). شهر رشت در فرایند توسعة فیزیکی خود در چند دهة اخیر رشد سریع و بی- برنامهای را پشت سر گذاشته که نتیجة آن ایجاد و گسترش حاشیهنشینی تخریب محیط زیست تغییر کاربری اراضی تداخل کاربریها عدم توجه به تواناییها و تنگناهای محیطی ساختوساز در پهنهه یا ناامن و نظایر اینها بوده است. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیله یا مدل آنتروپی شانون اثبات کرد که شهر رشت با گسترش افقی و اسپرال مواجه است و پهنه بندی عوارض و محدودیته یا طبیعی و انسانی موجود در اطراف شهر رشت نیز نشان داد که هم- اکنون موانع متعددی همچون اراضی مرطوب در شمال و شمال غرب تالاب عینک در غرب فرودگاه در شمال شهرک صنعتی در جنوب گورستان و اراضی مرغوب کشاورزی در شرق استخرهای پرورش ماهی در جنوب غرب و زیستگاهه یا طبیعی اطراف شهر تنگناهایی را برای توسعة شهر به وجود آوردهاند و روند آن را با مشکل مواجه ساخته و یا فرایند توسعه را متوقف کردهاند. به هر حال با توجه به کمبود پهنهه یا در غالب پیشنهادات زیر اراي ه میشود:.1.2.3.4.5.6 بازنگری راهبردی در طرحه یا مناسب برای توسعة آ یت توسعة شهری در راستای حفظ منابع طبیعی شهر. شهر راهکارهای ایجاد توازن بین عرضه و تقاضای مسکن در سطح شهر رشت به منظور دستیا یب به توسعه عمودی و استفاده بهینه از زمین. بهره برداری از پتانسیله یا پهنهه یا آ یب تالابها و اراضی جنگلی در راستای توسعه گردشگری. تدوین و تصویب برنامهای ف ین و ممیزی خاص از سوی شورای شهر برای بهرهبرداری از اراضی بایر و رها شده باهدف کاهش ارزش افزوده و توسعه ساخت و سازها. تهیه و تصویب طرح جامع حریم شهر رشت بر اساس مواد 98 و 99 قانون شهرداریها. بازنگری در ضوابط و مقررات منطقهبندی و تراکمه یا پایین به گونهای که کلیه تراکمها به صورت قانونی تا 25 درصد افزایش یابد. در ضمن در طرحه یا آمادهسازی جدید به هیچ نحو سیاسته یا احداث خانهه یا ویلایی و کمتراکم به دلیل بهرهبرداری بهینه از زمین در دستور کار قرار نگیرد. ١٤
.1.2.3.4.5.6.7 ثروتی محمدرضا سعید خضری توفیق رحمانی (1387) بررسی تنگناهای طبیعی توسعة سنندج پژوهشهای جغرافیای طبیعی شماره 67 بهار 1388 صص 13-29. فیزیکی شهر فردوسی بهرام (1384) امکان سنجی و کاربرد سیستم پشتیبانی تصمیم گیری در توسعة فیزیکی شهر نمونه موردی شهر سنندج پایاننامة کارشناسی ارشد تهران: دانشگاه تربیت مدرس. نگارش حسین (1382) کاربرد ژي ومورفولوژی در مکان گزینی شهرها و پیامدهای آن نشریه جغرافیا و توسعه سال اول شمارة 1 صص 133-147. علمی زاده هیوا (1382) کاربرد ژي ومورفولوژی در توسعه و محدودیت شهر کرج مجله جغرافیا و توسعه دورة هجدهم شماره هفتاد و یکم صص 63-67. حبیبی کیومرث احمد پوراحمد (1384) توسعه کالبدی فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS کردستان: انتشارات دانشگاه کردستان چاپ اول. بدر رضا (1379) استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعه فیزیکی شهر رضی تهران: دانشکده تربیت مدرس تهران پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری. علی نژاد طیبی کاووس (1389) تحلیلی بر روند توسعه کالبدی فیزیکی شهر فیروزآباد اصفهان: دانشگاه اصفهان پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا. 8. باباپور ورجاری هودا (1389) تحلیل مکانی فضایی مکان گزینی مراکز درمانی شهر رشت گیلان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا. 9. مرکز آمار ایران (1385) نتایج تفصیلی سرشماری استان گیلان. 10. حکمت نیا حسن میر نجف موسوی (1385) کاربرد مدل در جغرافیا با تا کید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای علم نوین یزد. 11. J.A.G. Jaeger et al. Suitability criteria for measures of urban sprawl / Ecological Indicators 10 (2010) 397 406. 12. Kaya. S, Curran, P.J. (2006) Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation 8, 18-25. 13. Batisane, N, Yarnal, B (2008). Urbam expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamecs and Landscape transformations, Applied Geography, doi:10,1016/j. apgeog. 2008,08,07. ١٥
14. Wolk Musial, E. & Zagajewski, B., 1999, Environmental Remote Sensing, Remote Sensing of Environment Laboratory, Faculty of Geography and Regional Studies, University of Warsaw, Poland. 15. Lee, Thill J, Chort (1991) : Listing Methods for Ritair Site Selection with. ١٦