طراح نشان: حمیدرضا بختیاری فرد عضو هیئت علمی دانشگاه هنر

Transcription

1 چکیده مقاالت چهارمین همایش دو ساالنه بینالمللی خلیج فارس تاریخ فرهنگ و تمدن مهرماه 1395

2 طراح نشان: حمیدرضا بختیاری فرد عضو هیئت علمی دانشگاه هنر

3

4 خدا نام به مقدمه 4 رد عمدهای نقش تاریخ طول در آن پسکرانهای نواحی و خلیجفارس درخشان تمدنهای است. نموده ایفا جهان و منطقه تمدنی و فرهنگی تحوالت گرفتهاند شکل آبراه این مجاور نواحی در اسام و قدیم ایران بینالنهرین عمدهای فرهنگی و تمدنی دستاوردهای خود عظمت و اوج دوران طی که موجب خلیجفارس جغرافیایی ویژه موقعیت کردهاند. عرضه جهان به را مراودات و اقتصادی تبادالت اصلی مراکز از یکی به منطقه این تا شده آسیا شرق جنوب و هند اقیانوس حوزه آفریقا شرق نواحی بین اجتماعی و منطقهای بزرگ قدرتهای بین رقابت مسأله در همواره و شده تبدیل برانگیز کشمکش و مستمر حضور است. بوده ویژهای جایگاه دارای جهان در آن اهمیت بارز نمودهای از یکی خلیجفارس در استعماری قدرتهای فات و کرانهای پس نواحی در نفت اکتشاف با است. بینالمللی مناسبات خاورمیانه نفت صادرات و تولید عمده مرکز منطقه این خلیجفارس قاره شد. افزوده آن سیاسی اقتصادی اهمیت بر و گردید سیاسی فرهنگی مناسبات و اقتصاد در منطقه این که اهمیتی همهی با و فرهنگها بین تعامل کیفیت و سیاسی تحوالت تاریخ است داشته جهان است. نگرفته قرار مطالعه مورد کامل طور به تاکنون آن تأثیرگذاری میزان مطالعات ارشد کارشناسی گرایش ایجاد از پس تهران دانشگاه تاریخ گروه تاریخی پژوهشهای تعمیق برای زمینهای تا برآمد صدد در خلیجفارس

5 5 حوزه خلیجفارس فراهم آورد. برای تحقق این قصد شورای گروه تاریخ برگزاری منظم همایشهای دوساالنه پژوهشهای تاریخی خلیجفارس را به تصویت رساند. نخستین همایش دو ساالنه»خلیجفارس تمدن و فرهنگ«با حضور اندیشمندان و محققان داخلی طی روزهای 11 و 12 اردیبهشتماه سال 1386 برگزار گردید و مورد استقبال دانشجویان و پژوهشگران قرار گرفت. دومین همایش دوساالنه خلیجفارس با گرایش تاریخ تمدن و فرهنگ نیز با هدف بررسی جنبههای گوناگون تحوالت اجتماعی فرهنگی و اقتصادی این منطقه از منظر تاریخی طراحی و برنامهریزی شد و طی روز های 24 تا 27 آبان سال 1388 و با حضور میهمانان داخلی و خارجی در تهران و بندرعباس برگزار شد. سومین همایش نیز با گرایش تمدن و فرهنگ در اردیبهشتماه 1391 در دانشکده ادبیات و علوم انسانی با حضور محققان و دانشگاهیان داخلی و خارجی برگزار گردید. چهارمین همایش دوساالنه بینالمللی خلیجفارس روزهای 10 و 11 مهرماه 1395 در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار خواهد گردید. محورهای اصلی همایش: 1- تبادالت تجاري حوزه اقيانوس هند و خليجفارس 2- مسأله مهاجرت اقوام در خليجفارس 3- حضور قدرتهاي بزرگ در خليجفارس 4- يافتههاي باستانشناسي در خليجفارس 5- جايگاه خليجفارس در مناسبات فرهنگي و تجاري كشورهاي منطقه 6- منابع و مراجع مطالعاتي و كتابشناسي تاريخ تمدن و فرهنگ خليجفارس 7- زبانها و گويشهاي محلي در خليجفارس 8- جابجايي كانونهاي تجاري در خليجفارس 9- ويژگيهاي بومي مردمشناسي خليجفارس 10- قدرتهاي محلي و منطقهاي خليجفارس 11- نفت قدرت و سياست در خليجفارس 12- ريختشناسي زندگي بنادر 13- بوميان و فرنگيان: تضاد و تعامل 14- بازارهاي بومي 15- دريانوردي: سنن شيوهها و فنون 16- فرهنگ باورها و تحول عادات

6 17- تاريخ شفاهي خليجفارس 18- اهميت اشعار حماسي در جنوب 19- جغرافياي تاريخي خليجفارس 20- جايگاه ايران در تحوالت فرهنگي خليجفارس تقویم همایش برگزاری: 10 و 11 مهر ماه و 2 اکتبر 2016 دبیران علمی همایش: دکتر منصور صفت گل»دانشگاه تهران«دکتر محمدباقر وثوقی»دانشگاه تهران«دکتر فرجاله احمدی»دانشگاه تهران«دبیر اجرایی همایش: دکتر فرجاله احمدی»دانشگاه تهران«مسئولین دبیرخانه دائمی همایش: دکتر گودرز رشتیانی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دکتر یاسر قزوینی حائری عضو هیئت علمی گروه تاریخ اعضای کمیته علمی همایش: 6 دکتر ابوالحسن امین مقدسی»ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی«دکتر حسن کریمیان»معاونت پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران«دکتر محمد علی حسن زاده»مدیر کل مرکز بررسی ها و مطالعات راهبردی سازمان بنادر و دریانوردی ایران«دکتر سید سعید جالی»معاون پژوهشی مرکز مطالعات راهبردی و آموزش

7 وزارت کشور«دکتر ادریس بستان»دانشگاه استانبول«دکتر مصطفی بوداک»رئیس آرشیو نخست وزیری ترکیه«دکتر رسول جعفریان»دانشگاه تهران«دکتر حسن حضرتی»دانشگاه تهران«دکتر عبدالرسول خیراندیش»دانشگاه شیراز«دکتر وانگ ای دان»دانشگاه پکن چین«دکتر جورجیو روتا»مؤسسه ایرانشناسی اتریش«دکتر روزبه زرین کوب»دانشگاه تهران«دکتر حسن زندیه»دانشگاه تهران«دکتر سعید بن محمد بن سعید الغیانی»دانشگاه سلطان قابوس عمان«دکتر بهادر قیم»دانشگاه شهید چمران اهواز«دکتر خوزه کاتیاس»دانشگاه آلکانته اسپانیا«دکتر رالف کاوتس»دانشگاه بن آلمان«دکتر رابرت گلیو»دانشگاه اگزتر انگلستان«دکتر رودی متی»دانشگاه دلویر آمریکا«دکتر شهناز نجمآبادی»دانشگاه فرانکفورت آلمان«دکتر نورالدین نعمتی»دانشگاه تهران«دکتر ماساشی هانادا»دانشگاه توکیو ژاپن«دکتر ادمند هرزیگ»دانشگاه آکسفورد انگلستان«زبان همایش: فارسی عربی و انگلیسی نشانی دبیرخانه همایش: تهران خیابان انقاب اسامی پردیس مرکزی دانشگاه تهران دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه تاریخ شماره تلفن: و فکس: و صندوق پستی: پست الکترونیک: 7

8 »مسئولیت نقطهنظرها و مطالب مندرج در چکیده هر یک از مقاالت به عهده نویسندگان آن مقاالت است و برگزارکنندگان همایش هیچ گونه مسئولیتی در قبال محتوای مقاالت ندارند.«8

9 مطالعه تطبیقی مسجد جامع سیراف با مساجد ستوندار قرون اولیه اسالمی اکرم ابراهیم زاده ایجاد مساجد جامع در مراکز جمعیتی بزرگ از ویژگیهای نظام سیاسی- اداری قرون اولیه اسامی بوده است. از نمونههای بجا مانده این دوره مسجد جامع سیراف است. بندر سیراف از مراکز مهم تجاری دوران ساسانی و اوایل اسامی حوزه خلیج فارس است که ایجاد مسجد جامع در آن از دالیل جایگاه ویژه این بندر تجاری در قرون اولیه اسامی است. بنا به نظر محققین مسجد جامع سیراف در قرن سوم هجری بر روی بنایی ساسانی احداث شده است. مطالعه و تطبیق ساختاری مسجد جامع سیراف با دیگر مساجد جامع قرون اولیه اسامی و تعیین نوع پان آن از اهداف پژوهش حاضر است که با رویکردی تاریخی تطبیقی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و نتایج کاوشهای باستانشناسی به مقایسهی ویژگیهای ساختاری این مسجد با برخی مساجد جامع جهان صدر اسام می پردازد. به نظرمیرسد استفاده ازپان شبستانی ستوندار برای مساجد مورد توجه حکومتها در قرون اولیه اسامی بوده است. واژگان کلیدی: خلیج فارس قرون اولیه اسامی مسجد جامع سیراف پان شبستانی ستوندار. دانشجوی کارشناسی ارشد رشته باستان شناسی/ گرایش تمدن و فرهنگ اسامی ایران و سرزمینهای دیگر دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان 9

10 بندرعباس از منظر گزارش های افسران نیروی دریایی هند بریتانیا) 1864 م ق/ 1932 م ق ش( بدرجهان ابراهیمی نژاد در قرن هجدهم میادی بریتانیا رقبای دریایی_ پرتقال هلند فرانسه_ را شکست داد و تا اواخر این قرن ناوگان هند شرقی در اقیانوس هند و خلیج فارس مستقر شد. در این زمان کشتی های تجاری و جنگی هند شرقی بیش از هر زمان نیاز به راهنمایی در مسیرهای دریایی و اطاعات جامع در مورد سواحل و ساکنان بومی منطقه داشتند. جمع آوری اطاعات و نقشه برداری از این مناطق از اواخر قرن هجدهم آغاز شد. ولی به دلیل موانع متعدد از جمله بکارگیری کشت یهای جنگی در جریان سرکوب قواسم) م/ ق( و شورش هند ) م/ ق( در آغاز بصورت نامنظم و پراکنده بوده و به اندازه کافی دقیق نبود. اما این کار بصورت دقیق تر از سال 1864 م/ 1281 ق اصاح و پیگیری شد. از آنجا که این نقشه ها بمنظور استفاده سیاسی و تجاری حکومت هند بریتانیا تهیه شد دقیق و قابل استناد است. در این نوشتار با استناد به گزارشات افسران بریتانیا در مورد بندرعباس تاش شده است که ارتباط میان رویدادهای سیاسی تجاری و اجتماعی بندرعباس و گزارشات مذکور در نیمه دوم قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم بررسی شود. واژگان کلیدی: بندرعباس نقشه برداری نیروی دریایی هند بریتانیا. کارشناس ارشد مطالعات خلیج فارس. 10

11 روابط خلیج فارس و خلیج بنگال در بستر مناسبات فرهنگی و تجارتی محمد ابوالهاشم ایران کشوری بزرگ در قار ه آسیا است که طول سواحل آن در جنوب و شمال بسیار است درشمال این کشور بزرگترین دریاچه خزر و جنوب آن دریای عمان و خلیج فارس بوده و همسایگان کنونی آن آذربایجان ارمنستان افغانستان پاکستان هستند و در این میان بنگادش نیز از کشورهای نزدیک به ایران میتوان برشمرد. مردم ایران سالها پیش از طریق دریای عمان و خلیج فارس سفری طوالنی به هدف تجارت و یا دعوت اسام به بنگال کرده اند و از این رو مناسبات بسیار نزدیک دینی و فرهنگی با سرزمین بنگال برقرار کردهاند و روابط نزدیک مسلمانان با بنگال از شهرت بسیاری برخوردار است. خلیج بنگال به عنوان مهمترین دریای منطقه در واقع رابط اصلی بین بنگال و ایران به شمار میرود و مردم این سرزمین از اوایل قرون نخستین اسامی با ورود دریانوردان عجم و عرب با فرهنگ ایران و کشورهای عربی آشنا شده اند. در واقع بر اثر همین مراودات دریایی بوده که بسیاری سنتهای دینی و تمدنی از خلیج فارس به به بنگال رسیده ومسیر دریایی این دو آبراه بسیار مشهور بوده و ذکر آن در کتابهای بنگالی و انگلیسی آمده است. در زمان ورود اسام مردم مسلمان و علمای دین اسام سوار بر کشتی در بندر چاتگام نزدیک خلیج بنگال پیاده شده و کتابهای دینی و اخاقی از این طریق به بنگال رسیده و آنان در برگشت به سرزمین اصلی کاالها و برخی عناصر فرهنگی بنگال را به دیگر مسلمانان معرفی میکردند. در این مقاله سعی میشود که با استفاده از متون تاریخی مناسبات دریایی بین خلیج فارس و بنگال مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. واژگان کلیدی: تاریخ رابطۀ بین بنگال و فارس مناسبات دینی مناسبات تجارتی. 11. دانشگاه چیتاگنگ بنگادش

12 صید مروارید و اهمیت آن در اقتصاد و تجارت خلیج فارس زهرا احسان مهر جزایر و بنادر خلیج فارس به دلیل وجود ذخایرطبیعی و موقعیت ژئوپولتیک مناسب همواره مورد توجه حکمرانان محل ی و در قرون متأخرتراستعمارگران خارجی بوده و توانسته است دراوراق زر ین وتاریک تاریخ رد پایی ماندنی تا به زمان ما از خودبه یادگار گذارد. طبیعت و جغرافیای خلیج فارس درکنارتجارت اقام وکاالهای بازرگانی این خلیج رابه منطقهی مهم اقتصادی در داد و ستد کاال در طول تاریخ تبدیل نموده است. مروارید مادهی ارزشمندی بوده است که در زیست بوم خلیج فارس به طور طبیعی پروریده میشده و در طول تاریخ نقشی بسزا درمعیشت اقتصاد وتجارت مردم منطقه ایفا کرده است در این مقاله نگاهی گذرا به پیشینه صید مروارید انداخته و تأثیر این صید را در معیشت مردم منطقه بررسی مینماییم تجارتی که به تعبیر امروز اقتصاد تک محوری را در مقاطعی از تاریخ به عهده داشته است. واژگان کلیدی: خلیج فارس تاریخ تجارت اقتصاد مروارید.. کارشناس ارشدایران شناسی از دانشگاه شیراز 12

13 بازنمایی مولفههای اثرگذار بر وضعیت جنوب ایران از منظر سدیدالسلطنه محمد امیر احمدزاده اواخر قرن نوزدهم عصر پویایی و کنشهای مهم در تاریخنگاری ایران است و محمدعلی سدیدالسلطنه)کبابی( به مثابهی کنشگری اجتماعی در عصر مظفری و پس از مشروطه برای انتباه مقامات دولتی و توجه دادن آنان به ابعاد مسائل و اهمیت خلیج فارس به خلق منابع معرفتی پرداخته است. تحلیل محتوا و موضوع شناسی این منابع میتواند بیانگر عمق گستره ذهن و زبان او در ثبت امور واقعه در سرزمینهای جنوبی ایران باشد. این که چگونه و چرا سدیدالسلطنه به این رویکرد نسبتا جامع در طرح مسائل و موضوعات زیستگاه فرهنگی- اجتماعی خود رسیده مساله نوشتار حاضر را تشکیل میدهد. با روش تحلیل محتوا و ارزیابی آثار او میتوان چند دستاورد اساسی را برشمرد آگاهی و بهره گیری سدیدالسلطنه از منابع جدید تحقیق در ابعاد مختلف رخدادها و تحوالت جنوب ایران رویکرد چند وجهی مولف در خلق آثار متنوع وسعت نگاه او در موضوعنگاری وطنخواهی که او را به صرافت نگارش احوال وطن مألوفش)بندرعباس( واداشته تاکید مولف در آثارش بر ذکر حقایق اطاعات و دقایق نکات بازتاب رویکرد کاربردی سازی شناخت در نگاه او که در طرح انگیزهاش از نگارش اعام الناس مشهود است و بر این نکته تاکید داشته که جلد اول را از این جهت به اولیاء دولت علیه ایران تقدیم کرده که تا شاید بتواند توجه آنان را به محافظت از دروازه مملکت خود جلب نماید مقدمه نویسی بر آثار و شرح الگو و روش نگارش طرح نکات دقیق و حائز اهمیت در عرصه تاریخ اقتصادی از عامات مسکوکات تا مالیات طرز جدید و تعداد نخلستانها بنادر و محصوالت که این عوامل باعث ترکیب جغرافیای تاریخی تاریخ اجتماعی- سیاسی مردم شناسی طرح استعدادها و کاستیها از سوی او شده است. سدیدالسلطنه در تبیین موضوعات اجتماعی سیاسی اقتصادی خلیج فارس به رویکرد مردم شناختی و جغرافیای فرهنگی نزدیک است که این مساله باعث طرح جزئیات دقیق از منابع انسانی و طبیعی اوضاع فرهنگی و الگوی او در ثبت تواریخ و بسط روش شناختی آثارش شده است. کاربست روش مشاهده و سفرنامهای در ثبت عینی رخدادها و موضوع نگاری و ارایه تصاویر بر غنای روایتهای تاریخی. - استادیار پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 13

14 سدیدالسلطنه افزوده و او را در جایگاه مورخی دقیق و عمیق نشانده است. واژگان کلیدی: سدیدالسلطنه خلیج فارس دوره ناصری مردم شناسی جغرافیای فرهنگی اعام الناس فی احوال بندرعباس 14

15 ارتباط تجاری بندر سیراف با شهر اردشیرخوره در دوران ساسانی و اوایل اسالمی حسام الدین احمدی احمد صالحی کاخکی در دوره ساسانی ارتباط نزدیک بنادر حاشیه شمالی خلیج فارس با مراکز شهرنشینی درون خاک ایران از عوامل رونق گرفتن این مراکز در زمینههای تجاری کشاورزی و صنعتی بوده است. ارتباط تجاری بندر سیراف با شهر اردشیرخوره نمونهای از این ارتباط متقابل است. آثار باقی مانده از سیراف و اردشیرخوره نشان از اهمیت فوق العاده آنها در دوران ساسانی و سدههای نخستین اسامی دارد. اینکه تاثیرات متقابل بندر سیراف و شهر اردشیر خوره در دوران ساسانی و اوایل اسامی چگونه بوده است مسئلهای است که در این پژوهش در پی پاسخ به آن هستیم. مطالعات باستان شناختی نگارندگان در دشت فیروزآباد )اردشیرخوره( مشخص کرد که این دشت تا قرن چهارم )ه. ق( در اوج شکوفایی در زمینههای تجاری کشاورزی و صنعتی بوده و ارتباط تجاری پرسودی با بندر سیراف داشته است. از مهمترین دستاوردهای این پژوهش میتوان به معرفی آثار تاریخی بین راه تجاری اردشیرخوره با بندر سیراف و تاثیرات از رونق افتادن بندر سیراف بر شهر اردشیرخوره اشاره کرد. واژگان کلیدی: اردشیرخوره بندر سیراف ارتباط تجاری خلیج فارس ساسانیان.. دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان. دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان 15

16 بریتانیا و فن آوری ارتباطات در خلیج فارس و بین النهرین : بررسی موردی طرح اوشنزی 1856 فرج هللا احمدی در دهه 1850 زمانی که حدود یک قرن از انقاب صنعتی می گذشت و فن آوری ارتباطات اهمیت تجاری دیپلماتیک و نظامی بیشتری می یافت توسعه و افزایش سرعت ارتباطات بریتانیا با مستعمرات و مهمتر از همه هندوستان از اهیمت ویژه ای برخوردار شد. در سال 1856 با حمایت فرماندار کل هندوستان ویلیام بروک اوشنزی که از تجربه زیادی در ایجاد خطوط تلگرافی در هند برخوردار بود طرحی را برای اتصال سیستم تلگرافی هند به مدیترانه از مسیر خلیج فارس به کمپانی هند شرقی ارائه کرد و در پی آن شرکتی برای اجرای این طرح تاسیس گردید. در شرایطی که این طرح مورد حمایت دولت لندن و سفیر بریتانیا در استانبول بود دولت عثمانی از دادن امتیاز به کمپانی انگلیسی خودداری نمود و طرح ناکام ماند. اگر چه اجرای این طرح عملی نگردید اما مقدمات الزم را برای توسعه خطوط تلگرافی در دهه 1860 فراهم کرده و بسط قدرت سیاسی نظامی و اقتصادی بریتانیا را در غرب آسیا خلیج فارس و شرق به دنبال آورد. در این نوشتار طرح اوشنزی در چارچوب سیاست های منطقه ای امپراتوری بریتانیا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. واژگان کلیدی: بریتانیا هند خلیج فارس مدیترانه طرح اوشنزی فن آوری ارتباطات یین النهرین 16. دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

17 بررسی نظام آوایی گویش لمزانی محمدصالح ارزن کار زهرا انصاری گویش لمزانی گویشی متداول در قسمت مرکزی بخش مهران است که در شمال شرقی شهرستان بندرلنگه جنوب شرقی بستک و محدودة غربی بندر خمیرواقع گشته است. مردم شهر لمزان و سیزده روستای همجواردر مرکز بخش گویشوران این گویش هستند. پژوهش حاضر به بررسی و توصیف نظام آوایی این گویش در تقابل با فارسی معیار می پردازد. این تحقیق به صورت میدانی انجام گرفته است وبا وجودی که پژوهشگر خود از گویشوران بومی محسوب می شود و طی ده سال به ثبت و ضبط داده های گویشی اهتمام ورزیده است اما جهت سنجش بهتر و باالبردن دقت پژوهش از گویشوران اصیل و مدرسه ندیده اعم از کهنسال و میانسال و نیز تعدادی گویشور میانسال آشنا به لغت و شم زبانی برای تلفظ دقیق و تصحیح خطاهای احتمالی استفاده گردیده است. در این مقاله واج های گویشی با استفاده از جفت های کمینه در سه موضع آغازی میانی و پایانی توصیف شده اند. همچنین واج آرایی ساختمان هجا قواعد توزیع کم ی و کیفی هجاها و نیز واحدهای زبرزنجیری تکیه درنگ وآهنگ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برآیند این تحقیق نشان می دهد گویش لمزانی در برخی ویژگی های آوایی نظیر خیشومی شدگی ناسودگی واجگونه های همخوانی کشش واکه ای و واج آرایی از فارسی معیار متمایز است. واژگان کلیدی: گویش لمزانی نظام آوایی واج آرایی ساخت هجا واحدهای زبر زنجیری. کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان. استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان 17

18 شهرهای سلوکیان در سواحل خلیج فارس و حنوب ایران حسن اسماعیلی اسکندر مقدونی پس از غلبه بر شاهنشاهی هخامنشیان جهت تحکیم و تداوم فرمانروایی خویش در مناطق تسخیر شده شهرهایی را تاسیس کرد که در آن شمار زیادی از مقدونیان و یونانیان ساکن شدند. سلوکیان هم این سیاست را ادامه دادندو شهرهای جدیدی در مناطق مختلفی همچون ایران بین النهرین سوریه و آسیای صغیر جهت مهاجرت و اسکان یونانیان تاسیس کردند. سواحل خلیج فارس به خاطر موقعیت جغرافیایی سیاسی و تجاری خود برای سلوکیان حائز اهمیت بود به همین جهت آنها شهر انطاکیه در محل بوشهر کنونی را بناکردند. همچنین شهر مهم ایکاروس )فیلکا ) و خاراکس اسپاسینو هم از مراکز مهم تجاری سلوکیان در خلیج فارس بودند. دراین مقاله به شهرها و ماندگاههای مهم سلوکی در جنوب ايران و سواحل خلیج فارس براساس منابع تاریخی و اسناد باستان شناسی اشاره شده است. واژگان کلیدی: سلوکیان خلیج فارس شهرسازی. 18. استادیار تاریخ دانشگاه پیام نور

19 از چانگشا تا سیراف تحلیلی بر بازرگانی دریایی ایران و چین در هزاره اول میالدی با استناد بر یافتههای سفالین چانگشا و منابع نوشتاری محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار محسن جعفرنیا سیراف و بندر ماهروبان از جمله بندرهای مهم و تاثیرگذار خلیجفارس هستند که بر اساس شواهد باستانشناختی منابع نوشتاری و مطالعات میانرشتهای با بندرهای هند و چین در ارتباط بودهاند. هرچند ارتباط بین ایران و چین حداقل از دوران اشکانیان بر اساس مدارک یاد شده قابل بحث است اما آخرین یافتههای باستانشناسی در این دو بندر نشان میدهد که این دو بندر از دوران ساسانی دارای بازرگانی بینالمللی با بندرهای منطقهای و فرامنطقه ای خلیجفارس و درادامه در صدر اسام بودهاند. از طرفی شهر چانگشا مرکز ایالت هونان در بخش مرکزی چین از طریق رودخانه یانگ تسه سفالینههایی با خمیرسنگی و منقوش را از اواخر دوران ساسانی تا قرن چهارمهجری به بندر خانفوا یا کانتون انتقال داده و از آنجا به اقیانوس هند خلیجفارس و شرق افریقا صادر میکرده است و در مقابل تولیدات بومی مناطق یاد شده به چین وارد میشده است. در مقاله حاضر برآنیم تا ضمن معرفی این گونه سفالی کمتر شناخته شده در ایران به تحلیل ارتباط بازرگانی ایران و چین از اواسط هزاره اول میادی و اوایل هزاره دوم بر اساس یافته های سفالین چانگشا در بندر سیراف از یکسو و از سوی دیگر با محموله کشتی غرق شده بلینگتون که در تنگ سیاه اندونزی توسط باستان شناسان آلمانی کاوش شده است و حاوی مقادیر قابل توجهی از سفال های نوع چانگشا بوده است بپردازیم. این مطالعه متکی بر نویافتههای سفالین به دست آمده در کاوشهای جدید انجام شده در سیراف است. واژگان کلیدی: چانگشا سیراف ایران چین خانفوا. عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.. استادیار مدرسه طراحی دانشگاه هونان چانگشا چین 19

20 چگونگي تأثيرگذاري روابط دوجانبه جمهوري اسالمي ايران و سلطنت عمان بر مناسبات منطقهاي حمید رضا اکبری روابط خوب ایران و عمان طی چهار دهة اخیر علیرغم تحوالت گسترده بینالمللی) اعم از: پیروزی انقاب اسامی پایان جنگ سرد جنگهای اول و دوم خلیج فارس یازده سپتامبر و.. ( حفظ شده و حتی در امور مختلف گسترش پیدا کرد. سوال اصلی مقاله بررسی نحوه تأثیر گذاری این روابط ثابت و پایدار بر مناسبات منطقه ای ایران با سایر کشور های منطقه خلیج فارس می باشد. به نظر می رسد فهم مشترك مسايل منطقهاي و جهاني عدم فرض يكديگر به عنوان تهديد احساس خطر از ناحيه ديگر كشورهای منطقه به صورت نسبتا مشترك در كنار هويتهاي تاريخي و ژئوپليتيكي موجب شكلگيري چنين روابطي ميان دو كشور شده است و اين عوامل به نسبت عوامل ساختاري يا كارگزاري صرف طي 40 سال اخير تغيير نكرده است بلكه همواره در زمينههاي مختلف براي حل مشكات و بحرانها گرهگشا بوده است. اين در حالي است كه دو كشور به صورت جداگانه و بعضا متعارض دوستان و متحداني را براي خود فرض كردهاند. بررسی موارد ذکر شده در چارچوب نظریه سازه انگاری موضوع اصلی این مقاله می باشد. واژگان کلیدی : خلیج فارس تنگه هرمز مناسبات ایران و عمان سازهانگاری. دکترای روابط بین الملل از دانشگاه عامه طباطبایی 20

21 شیالت جنوب و نحوه عملکرد دولت و مجلس شورای ملی فاطمه امیری پری موقعیت مناسب خلیج فارس محیط مناسبی را برای رشد آبزیان در این منطقه فراهم آورده است. وابستگی مردم مناطق جنوبی به این منبع مهم و نقش موثری که در تامین معیشت مردمان آن ایفا می نماید از اهمیت خاصی برخوردار است. عدم توجه کافی به وضعیت شیات در منطقه خلیج فارس در طی سالیان متمادی مشکاتی را برای ساکنین این مناطق به همراه داشت. وجود این مشکات سبب گردید که پس از کودتای 28 مرداد نمایندگان مجلس بر لزوم ایجاد شرکت شیات جنوب تاکید نمایند. این امر منجر به ایجاد این شرکت در سال 1339 گردید. چگونگی عملکرد شیات در جنوب کشور و بررسی معضات آن با توجه به مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی مساله این پژوهش به شمار می آید. پژوهش حاضر در نظر دارد با استفاده از مشروح مذاکرات مجلس اسناد عرایض و همچنین مطبوعات در طی بازه زمانی به تشریح این مساله بپردازد. بر اساس پژوهش فوق علی رغم اهمیت تاسیس شرکت شیات برای بهره برداری از منابع آبزی عدم توجه به موقعیت صیادان جنوبی و همچنین نداشتن اطاعات کافی از نحوه عملکرد مناسب در این بخش کنش این نهاد را در مناطق جنوبی خلیج فارس با مشکاتی همراه نمود. واژگان کلیدی: پهلوی دوم مجلس شورای ملی شیات نواحی جنوبی خلیج فارس. دانشجوی دکتری گرایش انقاب اسامی پژوهشکده امام خمینی )ره( و انقاب اسامی و کارمند کتابخانه مجلس شورای اسامی 21

22 لنج( انداختن آب )به اوشار آیین شناختی انسان بررسی بندرکنگ در نسب انصاری بنیامین دارای سازی ولنج دریانوردی درزمینۀ بندرکنگ دور بسیار زمانهای از ساختن برای میشد. ساخته مختلفی ولنجهای است بوده فراوانی شهرت استادلنج نزد به کند اوشار را لنجی میخواست که تاجری یا ناخدا ابتدا لنج ساخته ساحل نزدیکی در لنج میداد. لنج ساخت سفارش و میرفت ساز درنهایت و میرسید اتمام به لنج روی بر کار ماه چند از بعد میشد. چهار الی سه اوشار بیندازد. دریا به را لنج آن میبایست لنج صاحب ازجمله اوشار شود. انداخته آب داخل به جهاز این تا میکشد طول روز کنگ-ازبنادر بندر بهویژه هرمزگان ساحلنشین مردمان دیرپای آیینهای اهمیت قرن چندین گستره در که ایران-است دریانوردی تاریخ در مهم این یافتههای است. بوده برخوردار لنج انداختن آب به مراسم در خاصی روش از استفاده با و دورکیم امیل انسانشناختی نظریه پایهی بر مقاله رد نشانهها همنشینی و بخشی معنا چگونگی توصیف به نشانهشناسی شکلگیری نحوه همچنین و پرداخته یکدیگر کنار در اوشار آیین متن نشان نتیجه میدهد نشان را دریایی آیین این درون در اجتماعی همبستگی اجتماعی همبستگی حفظ و جمعی وجدان ایجاد در اوشار آیین که میدهد است. تعیینکننده و مهم بسیار جوامع ثمربخش و مفید حیات ادامه برای جمعی وجدان نشانهشناسی بندرکنگ اوشار آیین کلیدی: واژگان اجتماعی همبستگی بندرعباس هنر و فرهنگ کاربردی علمی دانشگاه مدرس و فرهنگی جامعهشناسی ارشد کارشناس. الکترونیک پست 22

23 قانون انحصار تجارت خارجی ایران و تاثیرآن بر ساحل نشینان بخش شمالی خلیج فارس سید رضا آل طاها با آغاز حکومت پهلوی اول و تحکیم موقعیت حکومت مرکزی در ایران اجرای برنامه های عمرانی و توجه به زیر ساخت های مملکت مورد توجه قرار گرفت. در چنین شرایطی که مملکت هر روز نیازمند به ارز بود وقوع بحران اقتصادی سال 1929 آمریکا و کاهش ارزش نقره باعث کاهش ارزش قران و در نتیجه کاهش واردات و نیازمندی های اساسی مملکت شد. این روند لزوما دولت را به اتخاذ راهکار برای جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی )قران بر مبنای نقره( وادار نمود. دولت وقت جهت توازن در امر صادرات و واردات کشور در الیحه ای در تاریخ 1309/12/6 از مجلس تقاضای انحصار تجارت خارجی کشور را نمود. مطمئنا اجرای این قانون در زندگی مردم و طبقه تجار تاثیر فراوان داشت. این مقاله سعی در متمرکز شدن تاثیر این قانون بر معیشت و کسب و کار ساحل نشینان خلیج فارس دارد و به بررسی تاثیرات این قانون براساس اسناد موجود می پردازد. مسئله ای که تحقیق به آن می پردازد جایگاه و نقش این قانون در تحوالت اجتماعی صورت گرفته از اواخر دوره قاجار در جنوب ایران می باشد. واژگان کلیدی: انحصار تجارت تعهد اسعاری ارزش قران تجارت جنوب مهاجرت تجار. دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ گرایش مطالعات خلیج فارس. 23

24 تصویب قانون انحصار تجارت و تاثییر آن بر جابجایی جمعیت در بندر لنگه در زمان پهلوی اول) 1304 ه. ش. / 1925 م. تا 1320 ه. ش. / 1941 م( آسیه باکری مهاجرت پدیده ای آشنا برای ایرانیان ساکن جنوب ایران از دیرباز بوده و هست. از دیر باز مهاجرت از سواحل جنوبی به سمت سواحل شمالی خلیج فارس و ایران جریان داشته. این روند مهاجرت از اواخر دوره قاجار برعکس شده و در دوره پهلوی اول به اوج خود می رسد. زندگی مردم شهرهای جنوبی ایران وابسته به تجارت دریایی است که این تجارت دریایی با تصویب قانون انحصار تجارت در زمان پهلوی اول با رکود مواجه گردید. در این مقاله سعی گردیده ابعاد تاثیر تصویب این قانون بر مهاجرت ایرانیان)با تکیه بر اسناد موجود بندر لنگه( بررسی گردد. در نگارش آن از روش تحلیلی- توصیفی استفاده گردیده. نتیجه این تحقیق تاثیر بسزای این قانون که هرچند در نگاه اول قانونی به جا و به نفع منافع ملی بود ولی شرایط جغرافیایی و زیستی جنوب کشور در نظر گرفته نشده و تصویب این قانون اثرات جبران ناپذیری بر تجارت و معیشت ساکنان بندر لنگه و سایر بنادر وارد آورد که به تبع آن ساکنان این نواحی مجبور شدند تن به مهاجرت دهند که این جابجایی مردم در طوالنی مدت تجارت دریایی خلیج فارس را از بین برد. واژگان کلیدی: مهاجرت اصاحات قانون انحصار تجارت پهلوی اول تجارت دریایی لنگه.. کارشناس ارشد تاریخ- گرایش مطالعات خلیج فارس 24

25 تاثیر مناسبات محلی و منطقه ای در تحول اقتصاد شبانی حکومت محلی شبانکارگان به اقتصاد تولیدی-ترانزیتی در»بوم و بر» خلیج فارس)قرون 7-8 ه. ق( علی بحرانی پور شبانکارگان چنانکه از نامشان بر می آید جامعه ای دامدار بودند که با اقتصاد شبانی در کوههایی حیات سیاسی و اجتماعی-اقتصادی خود را آغاز کردند که میان فات داخلی ایران)پشتکوه( و سواحل خلیج فارس را فاصله می انداخت. به تدریج در آشوب حمله مغول و با توجه به شرایط متغیر و شکنندۀ روابط شبانکارگان با حکومتهای محلی سلغری قراختائیان کرمان ملوک هرموز و ملوک آلی طیبی حکومت محلی مورد بحث در این برزخ جغرافیایی سلطه بر راههای بحر به سمت بر فارس را در دست گرفته و ضمن بازسازی و احداث زیرساختهای مواصاتی خود را به جامعه ای صادرکنندۀ احشام)خاصه اسب( مبدل ساختند. البته به اقتضای بوم جغرافیایی خویش از مواد معدنی چون مومیایی به مثابۀ کاالیی غافل نشدند که باب "تجارت اغنیا" بود. هدف مقاله یافتن مبانی این دگرگونی در سیاست اقتصادی این حکومت از یک اقتصاد تولیدکنندۀ اسب و احشام و فراروده های دامی به قدرتی امنیت بخش و واسطه ای در ترانزیت جادۀ کیش و هرموز به شیراز است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که تغییرات در سپهر سیاسی جنوب ایران در عهد ایلخانان و بازیگری سیاسی مناسب این حکومت در ارتباط میان همسایگانش)سلغریان ملوک کیش قراختائیان کرمان و ملوک هرموز( چنین موقعیتی را برای آن پدید آورد. واژگان کلیدی: اقتصاد شبانی تجارت خلیج فارس شبانکارگان فارس تجارت ترانزیتی ایلخانان. عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه شهید چمران 25

26 طرح چم و تاثیر آن بر اقتصاد بنادر شمالی خلیج فارس شیوا تقوایی زحمت کش پس از ملی شدن صنعت نفت و شکل گیری شرکت نفت ملی ایران وظایفی در اساسنامه این شرکت قید شد و به تصویب مجلس رسید که ازجمله آنها تصدی عملیات صنعت نفت ایران و صنایع وابسته آن در داخل و خارج بود. شرکت ملی نفت ایران می توانست برای انجام عملیات فوق قرارداد همکاری با اشخاص و موسسات در داخل و خارج ایران منعقد کند. شرکت ملی نفت ایران با شرکت هایی که نفت خام و محصوالت نفتی را تولید میکردند قرارداد همکاری منعقد کرد و این شرکتها به دلیلی اینکه عامل شرکت ملی نفت ایران محسوب می شدند به شرکت های عامل نفت ایران موسوم شدند. شرکت های عامل نفت ایران برای افزایش صدور نفت خام ایران و افزایش محصوالت نفتی طرحی به نام طرح چم را در منطقه مشخصی از جنوب ایران آغاز کردند. از سال 1339 ش / 1960 م با اجرای طرح چم مرکز صدور نفت خام ایران خارک تعیین شد و مقرر شد که محصوالت نفتی پاالیشگاه آبادان از بندر ماهشهر صادر گردد. برای عملی شدن این برنامه می بایست طرح های عمرانی عظیمی در بندرگاه و اسکله جزیره خارک و بندر ماهشهر انجام می گرفت این پژوهش با این پرسش اصلی که طرح چم چه تأثیری بر پیشرفت جزیره خارک و منطقه ماهشهر داشته است به بررسی عملکرد شرکت های عامل نفت ایران در خصوص نوسازی و کارآمد کردن بنادر ماهشهر و جزیره خارک می پردازد. با توجه به اینکه در این مورد تحقیق مستقلی صورت نگرفته است این پژوهش بر آن است تا در وهله اول با شناسایی اسناد و مدارک موجود مرتبط با طرح چم آن را به عنوان یک مسئله تاریخی مورد مطالعه قرار داده و تأثیرات اجرای طرح را بر اقتصاد بنادر شمالی خلیج فارس بررسی نماید. واژگان کلیدی: شرکت های عامل نفت ایران نوسازی طرح چم جزیره خارک بندرماهشهر.. دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسامی دانشگاه تهران 26

27 علمای شیعه بحرین و دولت صفوی مطالعه موردی علی بن محمد بن احمد بحرانی رسول جعفریان تا پیش از عصر صفوی تشیع در بخش عربی جهان اسام استقرار داشت. چند نقطه مهم عبارت بودند از عراق شهرهایی چون حله نجف و کربا شامات در حلب و جبل عامل و در حاشیه جنوبی خلیج فارس در بحرین و قطیف و احساء. اما از دهه آغازین قرن دهم هجری که دولت صفوی تشکیل شد مرکزیت تشیع دست کم به لحاظ سیاسی و جمعیتی به ایران انتقال یافت. طی دویست و سی سال دولت صفوی تبریز مشهد قزوین و اصفهان مرکز رفت و آمد علمای عرب شیعه بود. بسیاری در این شهرها ساکن شدند و در پیشرفت علمی و تمدنی ایران سهیم شدند. تعدادی از آنها برای زیارت حضرت رضا به ایران آمدند و برخی به مشاغلی چون قضاوت و شیخ االسامی و تدریس مشغول شدند. اما شماری هم در باد خود ماندند. حتی برخی آمدند و مانند پدر شیخ بهایی به باد عربی بازگشتند. شیخ حسین بن عبدالصمد پدر شیخ بهایی پس از سالها اقامت در ایران به بحرین رفت و آنجا درگذشت. بحرین در نقطه ای آسیب پذیر قرار داشت و عالمان شیعی آن که هزار سال در آن دیار استقرار داشتند به ایران بویژه مناطق جنوبی می آمدند. آنها همفکر عالمان شیعه ایران بودند و نسبت به صفویه به عنوان بزرگترین دولت شیعی احترام می گذاشتند. این وضعیت به خصوص در مواقع بحرانی که نمونه آن حمله خوارج عمان به آنان در اوائل قرن دوازده هجری بود بیشتر می شد. بعدها با تسلط مخالفان سنی نجدی بر بحرین این دلبستگی بیشتر شد. آثارنوشتاری بحرانی ها با این رفت و آمدها به ایران صفوی در ایران گسترش یافت و ضمن آن که اصالت تشیع بحرین باقی ماند و ویژگی های محلی خود را حفظ کرد اما نسبت به شاهان صفوی دلبستگی داشتند. در اینجا در باره اثری که یکی از دانشمندان بحرینی در اواخر قرن یازدهم هجری خطاب به شاه سلیمان نوشته و اصل نسخه باقی مانده سخن به میان آمده است. وی به نام علی بن محمد بن عبدهللا بن احمد بحرانی اثری در علم کام تالیف کرد و در مقدمات آن متن های ادبی جالبی خطاب به شاه سلیمان صفوی و وزیر او شیخ علی خان زنگنه نوشت. واژگان کلیدی: بحرین صفوی ایران علما 27. استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

28 وايكينگها در اقيانوس هند: 400 سال كمپاني هند شرقي دانمارك محسن جعفري مذهب مشهورترين دريانوردان دنياي كهن وايكينگها بودند كه درياي بالتيك را درياچه اي وايكينگي ساخته و عاوه بر آن در شرق تا كناره هاي رود ولگا در روسيه و در غرب و در شمال اقيانوس اطلس شايد تا كناره هاي دنياي جديد )قاره آمريكاي بعدي( رانده و بيشتر با غارت سرزمينهاي ساحلي گذران ميكردند. پس از حضور هزار سال سر و كله وايكينگهاي نو در اقيانوس هند پيدا شد. در آغاز عصر استعمار كه دريانوردان پرتغالي راه دريايي به هند را يافته و پايگاههايي در اقيانوس هند بدست آورده ديگر كشورهاي دريانورد اروپايي با تشكيل كمپانيهاي هند شرقي نيروهاي دريايي خود را به شرق فرستاده و استعمار دريايي و زميني سرزمينهاي شرقي آغاز شد. پس از پرتغال انگلستان هلند و فرانسه بفكر هند شرقي افتادند ودر نهايت 400 سال پيش وايكينگهاي كهن در قالب كشور دانمارك به اقيانوس هند آمده با تاسيس كمپاني هند شرقي دانمارك محدوده اي كوچك در شرق هند تشكيل داده و در دو سرزمين دانزبورگ )دژ دانماركي( در ترنكبار استان كنوني تاميل نادو و فردريكس نگور )سرامپور بعدي( در استان بنگال امپراتوري نوين وايكينگها را برقرار و بيشتر در محدوه خليج بنگال و سیان به بازرگاني محدود و گاه دزدي درياي دست زده و بدليل عدم پشتيباني لجستيكي از سوي دانمارك گاه با انگليسيان و گاه با هلنديان بر عليه ديگران متحد شده و سرانجام در سال 1845 ميادي امپراتوري خود را به كمپاني هند شرقي انگلستان فروخته به دانمارك بازگشتند. با آنكه تاكنون نشانه اي محكم از بازرگاني دريايي كمپاني هند شرقي دانمارك با خليج فارس و ايران بدست نيامده )و ظاهرأ بدنبال آن نيز نبوده ايم( اين مقاله سر آن دارد برخي سرنخهاي موجود در اثبات اين مسئله را گوشزد و پيگيري نمايد. واژگان کلیدی: دانمارک اقیانوس هند خلیج فارس کمپانی هند شرقی دانمارک.. عضو هيئت علمي پژوهشكده اسناد کتابخانه ملی 28

29 اسالمی جمهوری امنیت و فارس خلیج ژئوپلیتیک حلقه چالشها و ها فرصت ایران محمدمهدی فرد شبانیان میعاد ارجمند جوادی جعفر محمد دهدار امنیت بر فارس خلیج امنیت معضل آثار بررسی پژوهش این هدف این روی پیش فرصتهای و چالشها بیان و ایران اسامی جمهوری ژئوپلیتیک تحوالت که اینست مقاله اصلی پرسش میباشد. منطقهای قدرت با است تاثیرگذار ایران اسامی جمهوری امنیت بر چگونه منطقه این بوزان باری امنیتیمجموعه نظریه فارس خلیج منطقه وضعیت به توجه طبق شود. واقع مفید میتواند فرامنطقهای و منطقهای رفتار تبیین برای امنیتی مجموعه یک ویژگیهای فارس خلیج منطقه پژوهش این فرضیه ار فرصتهایی و چالشها صورتبندی این پیچیدگیهای و بوده دارا را این بر مقاله نویسندگان میدهد. قرار ایران اسامی جمهوری روی پیش و بزرگ قدرتهای دخالت فارس خلیج منطقه خاص موقعیت که باورند کاهش موجب آن نامتناسب توزیع و قدرت منطقهای ساختار آنها رقابت برای گسترده امنیتی تهدیدات آن تبع به و بحران افزایش منطقه امنیت گردیده ایران اسامی جمهوری جمله از منطقهای ناراضی و قوی واحدهای دوجانبه همکاریهای تقویت جمله از راهکارهایی نهایت در است. نظامهای به گذار و جویانه همکاری و مشارکتی امنیتی الگوهای بر تاکید ارائه ایران اسامی جمهوری اهداف و امنیت تامین جهت در جدید امنیتی میگردد. فرامنطقهای قدرتهای امنیت امنیتی مجموعه فارس خلیج کلیدی: واژگان ایران اسامی جمهوری تهران دانشگاه سیاسی علوم گروه دانشیار. شیراز دانشگاه ایران گرایش ای منطقه مطالعات ارشد کارشناسی. تهران دانشگاه سیاسی علوم ارشد کارشناسی دانشجوی. 29

30 نقش ژئوپولیتیکی خلیج فارس در سیاست خارجی و امنیتی ایران- برداشت اروپا از این مسئله روبرت چولدا خلیج فارس یکی از حوزه های بسیار مهم سوق الجیشی در جهان معاصر محسوب می شود. خلیج فارس از مهمترین حوزه های سیاست های خارجی و امنیتی ایران می باشد که هم میتواند امکانات بسیار زیاد و مفیدی را ایجاد کند و هم می تواند تهدیدی برای ایران محسوب شود. هدف اصلی از نگارش این مقاله معرفی نقش ژئوپولیتیکی منطقه خلیج فارس در سیاست های ایران و از دیدگاه یک محقق اروپائی است. در این رابطه چند مطلب مانند : نقشی که خلیج فارس در آگاهی و هویت مردم ایران ایفا می کند و ابعاد سیاست های خارجی و امنیتی و دفاعی ایران و.. باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. واژگان کلیدی : خلیج فارس سیاست خارجی ایران سیاست امنیتی ایران ژئوپولیتیک 30. استادیار دانشگاه لودز لهستان

31 بررسی محدوده ی سرزمینی ایران و جانمایی بنادر و جزایر در خلیج فارس مطالعه ی موردی: نقشه های به جای مانده از قرن شانزدهم فاطمه حیدری نقشه ها یکی از منابع مهم مطالعاتی تاریخ و جغرافیایی محسوب میشوند و هم از لحاظ نام شناسی و هم مرزبندیهای تاریخی قابل ماحظه اند مساله محدوده تاریخی ایران در خلیج فارس ام ا اگرچه بر اساس شواهد تاریخی تا حدودی روشن و مشخص شده است با این همه بررسی ها نشان میدهد که از قرن شانزدهم میادی تا کنون که سنت نقشه نگاری اروپایی دست به تولید نقشه های مختلف زده است آثار و نشانه های بسیاری از محدوده تاریخی ایران در این نقشه ها به چشم میخود که تا کنون معرفی و مورد ارزیابی قرار نگرفته است. زمان صفویان با عصر اکتشافات معاصر است و در این زمان خلیج فارس قدرت های جهانی را به حضور می پذیرد و این باعث میشود در اسناد و نقشه هایی که از مکاتب نقشه نگاری اروپایی بر جای مانده خلیج فارس با شکل اصیل تر خود به تصویر کشیده شود بنابر این با مطالعه ی موردی تک تک این نقشه ها می توان در یافت که محدوده ای که نقشه های به جای مانده از قرن 16 به عنوان محدوده ی سرزمینی ایران در خلیج فارس معرفی می کنند از آخرین شهر از ایالت مکران تاریخی که در نزدیکی گجرات قرار دارد مستقیما تا فرات که در طول تاریخ اغلب مرز ایران و انیران بوده است را در بر می گیرد. و در جنوب نیز شامل بحرین تاریخی که عاوه بر جزیره ی بحرین مناطق احسا قطیف و ساحل استان الشرقیه کشور عربستان امروزی را در بر می گرفته به اضافه ی منطقه جلفار و قلهات و قریات تا راس الحد و البته تمام جزایر اصلی خلیج فارس می شود. این مقاله بر آن است تا ضمن معرفی مهمترین نقشه های قرن شانزدهم میادی مسالۀ محدودۀ سرزمینی ایران در این دوره را معرفی و مورد بررسی قرار دهد. واژگان کلیدی: ایران نقشه نگاری پرتغالی صفویان بحرین تاریخی مکران تاریخی. دانشاموخته رشته خلیج فارس دانشگاه تهران 31

32 آيين بر تاكيد با خليجفارس حوزه آيينهاي در جادو»زار«درماني جادو سلطانينيا اشرف ميتراخواجهئيان حوزه آيينهاي در جادويي باورهايي مورد در است تحقيقي حاضر مقاله روش به كه»زار«درماني جادو آيين بر تاكيد و بررسي با فارس خليج انجام ميداني مطالعات و كتابخانهاي روش از استفاده با و تحليلي توصيفي در زار باد كه باورند اين بر خليجفارس ساحلنشين بوميان است. گرفته درمان براي لذا ميسازد. بيمار را آنها و كرده حلول اشخاص برخي جسم و سفره گستردن چون ابزاري با او و ميگيرند كمك مامايزار يا بابا از به خاص اعمالي دادن انجام و اوراد خواندن با و موسيقي و قرباني خون تفكر بر مبتني نشانههايي يافتن پي در پژوهش اين لذا ميپردازد. مداوا است. يافته انجام آيين اين در كام جادوي و جانپنداري و باوري جادو درمان جادو زار آيين خليجفارس كليدي: واژگان تهران كاربردي علمي دانشگاه مدرس پژوهشگر كارگرداني ارشد كارشناسي. بوشهر واحد اسامي آزاد دانشگاه علمي هئيت عضو كارگرداني ارشد كارشناسي. 32

33 پادشاهان بر و بحر فصل جدیدی که تاریخنگاری فرهنگی در بازشناسی تاریخ و حاکمیت دریایی ایرانیان می گشاید عبدالرسول خیراندیش از میان شمار فراوان فرمانروایانی که درتاریخ ایران نامشان در منابع انعکاس یافته است تعدادی دارای لقب پادشاه یا سلطان بر و بحر هستند. به نحوی خاص برای بعضی عنوان پادشاه دریا )بحر( هم دیده می شود. گستره جغرافیایی کاربرد چنین عنوان هایی فرمانروایانی از خلیج فارس تا نیمه جنوبی و یا سراسر ایران بخصوص پادشاهان قدرتمند را در بر می گیرد یعنی سلسله ها و دولت هایی در مقیاس محلی تا ملی. به عنوان مثال برای سلطانشاه از فرمانروایان بنی قیصر )ملوک کیش( اتابک ابوبکر از فرمانروایان سلغری )اتابکان فارس( و محمدشاه قاجار عنوان پادشاه بر و بحر به کار رفته است. چنین عنوانهایی که در نامه ها و فرمان های رسمی و یا مدایح و بخصوص توقیع ها انعکاس یافته اند از منظر تاریخنگاری فرهنگی منابعی قابل توجه و واجد اهمیت به شمار می آیند. در همان حال عنوان پادشاه بر و بحر بازگو کننده این واقعیت تاریخی است که توجه به دریا و بهره مندی از منابع و منافع آن در ابعاد سیاسی نظامی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در دوره های مختلف تاریخ ایران امری مستمر مؤثر و مورد تاکید بوده است. واژگان کلیدی: پادشاهان بر و بحر اتابکان فارس ملوک کیش محمد شاه قاجار. 33. استاد تاریخ دانشگاه شیراز

34 تاثیرارتباطات تاریخی و فرهنگیبر روابط معاصرایران و عمان مرتضی دامن پاک جامی چکیده: ارتباط عمان با ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و بخش های زیادی از این سرزمین از زمان دولت وسیع هخامنشی تا ساسانیان و پس از اسام همواره در قلمرو امپراتوری مقتدر ایران بوده است. با آنکه این پیوستگی سیاسی )و تجاری( در دوران اسامی و تا بر آمدن صفویان با فراز و نشیب هایی مواجه بوده و نهایتا در دوره ورود استعمار به منطقه خلیج فارس به جدایی تدریجی آن از قلمرو حاکمیت ایران منجر شد اما این واقعیت مسلم تاریخی را نمی توان انکار کرد که عاوه بر پیوستگی جغرافیای و فرهنگی مردمان دو ملت سرنوشت سیاسی و تاریخی سرزمینی به نام عمان از دوران باستان تاکنون همواره با تحوالت سیاسی سرزمین اصلی ایران پیوندی عمیق و نزدیک داشته است. بنابراین روابط ایران و عمان تحت تاثیر عوامل جغرافیایی ژئوپلتیکی و فرهنگی- تمدنی همواره روابطی متمایز از دیگر کشورهای عربی منطقه بوده است. به همین دلیل دولت ایران در سالهای ش با اعزام نیروهای نظامی خود به منطقه آشوب زده ظفار در عمان بر اساس درخواست این کشور نقش مهم و تعیین کننده ای را در کمک به حفظ استقال و تمامیت ارضی این سرزمین ایفا کرد. سئوالی که وجود دارد این است که آیا مسائل مربوط به ژئوپلتیک و ماحظات امنیتی سبب اصلی مداخله ایران در بحران ظفار و استمرار روابط متقابل در دوران معاصر بوده است در این پژوهش عاوه بر نقش عوامل جغرافیایی و ژئوپلتیکی تاثیر چشمگیرارتباطات تاریخی و فرهنگی ایران و عمان نیز بر روابط دو کشور بررسی خواهد شد. در واقع فرض تحقیق این است که علیرغم تاثیر انکار ناپذیر عوامل ژئوپلتیکی و امنیتی توجه ویژه ایران به عمان و حضور نظامی چند ساله در خاک این کشور برای سرکوبی چریک های جدایی طلب از یک احساس مسئولیت تاریخی ایرانیان نسبت به سرزمین عمان و علقه های عمیق فرهنگی و تمدنی بین دو ملت نشأت گرفته است. واژگان کلیدی: ایران و عمان, روابط تاریخی و فرهنگی جنگ ظفار ژئوپلتیک تنگه هرمز.. 1- معاون پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش های بینالمللی وزارت امور خارجه 34

35 تسلط روسیه بر آبهای گرم خلیچ فارس سیاست رسمی سند سازی و امکان تحقق گودرز رشتیانی خلیج فارس و دنیای پیرامون آن نقشی مهمی در تحوالت منطقهای و چهانی از دیرباز داشته و به ویژه با شروع دوران جدید از قرن شانزدهم میادی به کانون پرتاطم قدرتهای جهانی تبدیل شده است. همین اهمیت و جذابیت جغرافیایی سیاسی و اقتصادی توجه دولت روسیه را که ازقرون جدید شروع به توسعه سرزمینی کرده بود را نیز برانگیخته بود و پتر اول) م( را واداشت که تاشهایی برای گشودن راه ارتباطی به هندوستان و خلیج فارس از سر گیرد. در تاریخنگاری دویست سده اخیر ایران با استناد به وصیت نامه منسوب به پتر اول تسلط روسیه بر آبهای گرم خلیچ فارس به عنوان یک سیاست اساسی آن دولت بازنمایی شده و در متون رسمی درسی آموزش دانشگاهی و تاریخنگاری مستقل ایرانی باالتفاق توجه بسیاری به این موضوع صورت گرفته است. نویسنده در این مقاله به استناد به داده های مستدل اصالت و سندیت تاریخی وصیت نامه مزبور را به چالش کشیده و بر این باور است که این متن برساخته تحوالت اروپا در نیمه دوم سده هیجدهم و اوایل قرن بیستم است که دولتهای لهستان و فرانسه در راستای سیاست روسی هراسی و بزرگنمایی قدرت آن کشور به تولید و انتشار گسترده این متن دست یازیدند. دیگر محور اصلی این مقاله بررسی سیاست رسمی دولت روسیه و نیز زمینه های امکان تحقق طرح تسلط روسیه بر خلیج فارس است. نویسنده ضمن اذعان به اشتهای سیریناپذیر همه دولتهای شناخته شده قرون هیجدهم و نوزدهم از جمله امپراتوری روسیه برای توسعه ارضی بر این باور است که اساسا دولت روسیه کمترین بخت و توانایی ممکن برای تحقق این هدف را نداشت و با آگاهی از این ظرفیت و جبر جغرافیایی گرفتار در آن! تاشی هم در این حوزه به کار نبست. از اینرودر مقایسه با سایر دولتها روسها کمترین حضور تاریخی ممکن را در خلیج فارس و دنیای پیرامون آن داشتند و نامشان برای بومیان آنجا تا حد زیادی ناشناخته ماند. واژگان کلیدی: روسیه تزاری خلیج فارس وصیت نامه پتر اول. عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران 35

36 بررسی آواهای گویش کرشی از منظر زبان شناسی تاریخی طاهره رضایی گویش کرشی یکی از گویشهای زبان بلوچی است که در شهرستانهای بندرعباس و میناب استان هرمزگان و همچنین در چند آبادی استان فارس گویشور دارد. ویژگیهای آوا شناختی این گویش یکی از منابع ارزشمند مطالعات زبانی به شمار میرود. پژوهش حاضر برای نخستین بار به بررسی آواهای کرشی از منظرزبان شناسی تاریخی پرداخته است. گردآوری دادههای گویش کرشی مبتنی بر تحقیق میدانی نگارنده در آبادیهای مختلف کرش نشین تابع شهرستان بندرعباس میباشد. برای مقایسههای تاریخی نیز از کتابهای موجود زبانهای اوستایی و فارسی میانه بهره برده شد. واژگان کلیدی: کرشی زبانهای ایرانی استان هرمزگان زبان شناسی تاریخی. پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان. 36

37 علل افول اقتصادی و اجتماعی هرموز کهنه )میناب( علی رضایی ایالت هرموز در سده های گذشته بویژه در قرن هشتم در خلیج فارس و دریای عمان دارای اقتدار و نفوذ فراوانی بود و با توجه به رونق بازرگانی حاصل از وجود راه ادویه وابریشم این منطقه از اعتبار باالی اقتصادی و اجتماعی برخوردار بود. حضور و سلطه پرتقالی ها و پس از شکست آنها جایگزینی بندر جرون به جای هرموز و توجه ویژه به بندرعباس سبب کاسته شدن شکوه و رونق هرموز یا میناب کنونی می شود. با این حال ویژگی ممتاز این خطه باعث شد که همچنان در مرکز توجه بازرگانان قرار گیرد چون جایگاه مناسبی برای انتقال کاال به مرکز ایران و نیز افغانستان و هندوستان و زنگبار و سرزمین های عربی بود و از آنجا که این دیار به خاطر وجود رودخانه های آب شیرین سرزمین حاصل خیز و آبادی بود مالکان و سرمایه داران را پایبند کرده بود. این رونق تجاری با همه افت و خیزها تا اواخر قاجاریه چشمگیر است از آن پس به خاطر ضعف حکومت مرکزی و به اجاره دادن این خطه به حکام عمانی عرب هرموز کهنه و مرکز آن میناب اعتبارش خدشه دار می شود اما همچنان بازرگانان بومی حلقه اتصال بازرگانی از شهرهای کرمان یزد و فارس و.. با دیگر باد مثل هندوستان و آفریقا و کشورهای حاشیه خلیج فارس می شوند. از دهه چهل به بعد به دلیل از هم گسیختگی خانواده های ماک و استفاده نادرست از زمینی های کشاورزی محصوالتی مثل نیل و روناس و کنجد و حنا که مورد توجه خریداران خارجی بود جای خود را به محصوالت صیفی داد. و باغداری نیز به خاطر احداث سد میناب به خطر افتاد و دو محصول عمده خرما و لیمو خشک آسیب دید. ویرانی کارگاههای پارچه بافی سفال سازی و حصیر بافی زمینه را برای کاالهای خارجی فراهم کرد و به دنبال آن واسطه گری و قاچاق جانشین بازرگانی مولد شده با کاسته شدن رونق بازرگانی او از هم پاشیدگی خانواده های اثر گذار در بازرگانی و هجوم روستاییان به شهر و حاشیه شهر و رونق مشاغل کاذب و از همه مهمتر جابه جا شدن مسیر ارتباطی میناب به حاشیه رانده شد. از سوی دیگر رشد سریع بندرعباس و سرازیر شدن سیل جمعیت و رونق تجاری مجالی برای احیا ء دوباره میناب باقی نگذاشت. نیاز بندرعباس به آب فراوان و اینکه تنها منبع تامین آب سد میناب بود. 37. پژوهشگر

38 حجم عظیمی از ذخایر آبی این شهر به سوی بندرعباس روانه شد. به آن هم بسنده نشده با حفر حلقه های متعدد چاه های عمق شیره جان میناب براستی مکیده شد. و از آن شهر نام آور تاریخی و اثر گذار در زمینه اقتصادی و اجتماعی شهری به حاشیه رانده باقی ماند. با اینحال شرایط محیطی و امتیاز آن دارای آنچنان ظرفیتی است که با اندک توجهی به آن از جمله مدیریت مصرف آب و نیز با احداث جاده ساحلی بندرعباس به جاسک خون تازه ای در رگهای این شهر جاری کرد و آبادی گذشته را به آن بگرداند. واژگان کلیدی : هرموز تجارت مهاجرت کشاورزی راه های ارتباطی 38

39 عامیانهی فرهنگ در بندرکنگ دریانوردان سفر بازتاب منطقه این زنان زارعی بدریه تجارت خاص جغرافیایی موقعیت سبب به دیرباز از بندرکنگ مردان پیشهی چیزی یا ماه 8 مدت به مردان که میکرد اقتضا دریایی تجارت بود. دریایی بودند مردانشان دلتنگ که زنان مدت این در باشند. خانه از دور به آن از فراتر مختلف عنصر چهار قالب در ادبی بیانی و زبان با را آرزوهایشان و دغدغهها هب افسانهها و الالییها( و )ترانهها زنانه اشعار آیینها باورها جمله از فرهنگی آیینهای و باورها مردان دریانوردی سنت راستای در زنان کشیدهاند. تصویر و چاه درون در سهیل ستارهی شدن پنهان مانند باورهایی آفریدهاند خاصی نحس به باور دریایی سفرهای در مردان راهنمایی هدف با آن از شدن خارج گیاه چرخاندن و لنج در مرغ همراه به زنان حضور خاص ایام در سفر بودن بر حیوانی فضوالت و حنا مالیدن مانند آیینهایی و آن پی در باد وزش و دم خرما هسته ریختن دارد قرار )مشرق( ک وش سمت به که خانههایی درب خود کردن خوشبو تسبیح با زدن تفأل مراسم چهاردهی مراسم خانهها در به کاه و لباس انواع دوخت و سفر پایان از پس پایکوبی و جشن شوهر برای حال مشترک مردان و زنان میان آیینها و باورها این از برخی زنان. وسیلهی مردان دریایی سفرهای تسهیل راستای در و هستند زنانه کاما دیگر برخی آنکه یا زنانه اشعار قالب در را خود دغدغههای همچنین آنها است. گرفته شکل الالییها و ترانهها در که صورت بدین میآورند زبان بر افسانهها و قصهها و معشوق بازگشت آرزوی از گاه میکنند حکایت فراق و جدایی درد از گاه سامت به را مردان تا میشوند پیامبر و خدا دامان به دست دعا قالب در زمانی مرتبط عناصر به نیز زنان افسانههای و قصهها در دیگر سوی از گرداند. باز قصهها این در است. شده پرداخته ماهی و ستاره جمله از دریایی سفرهای با سفرهای که اکنون مرگ. از نمادی هم و است برکت و خیر از نمادی هم دریا گنجینهی این نیست همراه خطرات با و شده رنگ کم منطقه این در دریایی گردآوری به پژوهش این در است. رفتن بین از حال در ناگزیر فولکلور عظیم زنان( برساختهی افسانههای و الالییها ترانهها آیینها )باورها موارد این است. شده پرداخته زنان. آیینهای زنان باورهای زنان عامه فرهنگ کنگ بندر کلیدی: واژگان بندرلنگه. نور پیام دانشگاه مدرس فارسی ادبیات و زبان ارشد کارشناس. 39

40 بررسی وضعیت کارگران ایرانی-خط ۀ دشتی- در سواحل عربی خلیج فارس )از شهریور 1320 ش. تا پیروزی انقالب اسالمی در ایران( غالمرضازائری در پژوهش حاضر به بررسی سرنوشت کارگران ایرانی مهاجر به سواحل غیر ایرانی خلیج فارس پرداخته شده است. این مهاجرت با اشغال ایران در شهریور 1320 ش. و به علت کمبود مواد غذایی آغاز میشود. هدف اولیۀ مهاجرت بندر نفتی آبادان بود ولی اشباع نیروی کار در آبادان باعث شد تا دستههایی از مهاجران رهسپار شیخ نشینهای عربی حاشیۀ خلیج فارس شوند. مسأله اصلی پژوهش حاضر مشتمل بر بررسی عوامل مهاجرت روش طی طریق و مشکات و پیامدهای آن است. در این پژوهش سعی شده است تا به سواالتی از جمله ضرورت مهاجرت چگونگی روند هجرت از ایران تا شیخ نشینهای عرب شناسایی مسیرهای اولیه و بعدی مهاجران و دستاوردهای مهاجرت ایرانیان پرداخته شود. برای انجام این پژوهش از تلفیق دو شیوۀ تحقیق مشتمل بر روش کتابخانهای یعنی جمعآوری مطالب از البای کتب و روش میدانی با اقدام به جمعآوری و تدوین خاطرات شفاهی مهاجران ضمن انجام مصاحبه شفاهی با آنها استفاده شده است. دستاورد این پژوهش اثبات نکاتی از جمله تأثیرگذاری محیط کار بر کارگران ایرانی و از طریق آنها بر منطقه دشتی بوده است. این امر تحت تأثیر آشنایی آنها با آداب و رسوم ملل دور و نزدیک زبانهای مختلف استفاده از البسه و القاب و پارهای واژگان جدید است. واژگان کلیدی: کارگر مهاجرت شیخنشین آبادان کار. - دبیر تاریخ مقطع متوسطه در منطقۀ کاکی- استان بوشهر 40

41 اسبذیان بحرین: نمونهای از تحریف در تاریخ ساسانی روزبه زرین کوب اسناد مکتوب ایرانی و غیر ایرانی و شواهد باستان شناختی نشان می دهد که دست کم از روزگار هخامنشیان کرانه های جنوبی خلیج فارس و دریای عمان مانند سواحل شمالی آن در قلمرو ایرانیان قرار داشت و این حضور و تسلط سیاسی اداری ایرانیان در این مناطق تا پایان عهد ساسانی نیز تداوم یافت. در این میان حضور ایرانیان در بحرین از آغاز تشکیل شاهنشاهی هخامنشی قابل تایید است و گواهی های موجود در اواخر دوره ی اشکانی هم بر آن صح ه می گذارد. همچنین در باب حضور ایرانیان در بحرین در عهد ساسانی بر اساس متون و کاوش های باستان شناختی تردیدی نیست. یکی از این شواهد وجود نام ها و القاب ایرانی است که در متون و تواریخ اسامی نیز بر جای مانده است. از جمله ی این نام ها»ا سب ذ «و یکی از این لقب ها»اسبذی» است. برخی از متون عربی مانند فتوح البلدان باذری و معجم البلدان یاقوت حموی گروهی را به عنوان اسبذیه یا اسبذیان در بحرین معرفی کرده ایشان را پرستندگان اسب خوانده اند. شواهد موجود نشان می دهد که چنین تعبیری نا درست بوده سبب شده است که به عمد یا به سهو یکی از شواهد مهم مربوط به تداوم حضور ایرانیان در عهد ساسانی در بحرین نادیده انگاشته شود و موجب بروز تحریف در تاریخ ایران در روزگار ساسانیان را فراهم آو ر د. واژگان کلیدی: اسبذیان بحرین هخامنشیان ساسانیان خلیج فارس دریای عمان.. عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران. 41

42 بررسی پیامدهای فضایی- اجتماعی ناشی از توسعه فیزیکی- کالبدی شهر عسلویه فرضعلی ساالری سردری مهدی نوری یکی از پیامدهای رشد سریع جمعیت شهرها توسعه فیزیکی آنها است. رشد روز افزون شهرها متاثر از رشد جمعيت و مهاجرت میباشد که منجر به ساخت و سازهاي بدون برنامهريزي و تغييرات زياد در ساختار فضايي به خصوص توسعه فيزيكي شهر گشته است. توسعه فیزیکی شهر فرآیندی است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در ابعاد افقی و عمودی و در طول زمان از نظر کمی و کیفی افزایش می یابد. اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به تنسیق فیزیکی متعادل و موزون فضاهای شهری نخواهد انجامید و در نتیجه سامانه های شهری وساختار و جامعه شهری را با مشکات عدیده ای مواجه خواهد ساخت. هدف از تحقيق حاضر تحلیلی بر پیامدهای فضایی- اجتماعی ناشی از توسعه فیزیکی-کالبدي شهر عسلویه و تغییرات جمعیتی آن در 20 سال اخیر می باشد شناخت عوامل مؤثر در رشد فیزیکی-کالبدي شهر بررسي سير گسترش شهر و الگوي توسعه فيزيکي آن شناخت توانمنديها و محدوديت هاي توسعه فيزيکي شهر و چالش های اجتماعی و زندگی شهری در شهر عسلویه و ارائه راهکارهايي جهت برنامه ريزي اصولي و عملي براي توسعه فيزيکي شهر بوده است. واژگان کلیدی: توسعه فضایی-کالبدی پیامدهای فضایی- اجتماعی شهر صنعتی ساحلی عسلویه شهرهای استخراجی خلیج فارس. کارشناسارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه پیام نور گلهدار ایران.. کارشناسارشدجغرافیا طبیعی شهردار گله دار دانشگاه پیام نور گلهدار ایران 42

43 بررسی حضور هخامنشیان در مناطق جنوبی خلیج فارس با استناد به کاسههای سفالی علی اصغر سلحشور علی رغم گستردگی زمانی ) ق. م( و قلمرو پهناور شاهنشاهی هخامنشی از این دوره مدارک باستانشناختی زیادی به دست نیامده است. همچنین شواهد باستانشناسی در مناطق جنوبی خلیج فارس )جنوب شرق عربستان تا شبهجزیره عمان( به ندرت یافت شدهاند. از طرفی با توجه به کمبود مدارک نوشتاری در این مناطق سفال به عنوان یکی از دادههای مهم در راستای حضور هخامنشیان در خلیج فارس حائز اهمیت فراوانی است. در این پژوهش ضمن بررسی انواع کاسههای سفالی هخامنشی در محوطههای مهم حاشیه جنوبی خلیج فارس حوزه گستردگی و پراکنش این کاسهها در جایجای شاهنشاهی هخامنشی و ارتباط میان آنها از نظر بافت ترکیب گونه رنگ پوشش و.. مورد مطالعه قرار میگیرد. یافتههای تحقیق گسترش و توسعه شبکهی راههای تجاری و بازرگانی برنامهریزی شده و احتماال همگونسازی فرهنگی و استانداردسازی در شاهنشاهی هخامنشی را نشان میدهد. این پژوهش دارای ماهیتی تاریخی است که دستیابی به نتایج آن بر اساس مطالعات کتابخانهای و با روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است. واژگان کلیدی: هخامنشی کاسههای سفالی کاسههای زورقی سفال BMSW همگونسازی فرهنگی.. کارشناسی ارشد باستان شناسی از دانشگاه هنر اصفهان 43

44 راههای کاروانی منتهی به جزیرهی هرموز قبل از عصر صفوی مریم شاه حسینی با انتقال پایتخت ملوک هرموز به جزیرهی جرون)هرموز( در قرن هشتم هجری/ چهاردهم میادی و رشد تجاری آن در این دوره نواحی داخلی ایران و به ویژه راه های منتهی به کرمان و شیراز به عنوان دو شهر مهم پس کرانهای هرموز در جریان تجارت منطقهی خلیج فارس رونق یافتند. این مقاله در نظر دارد با بیان شرایط و اوضاع سیاسی ایران و برشمردن عوامل مختلف در برآمدن و رشد تجاری و اقتصادی جزیرهی هرموز به این پرسش پاسخ دهد که اهمیت و جایگاه این جزیره چه تأثیری در ایجاد و رونق راه های تجارت زمینی در پس کرانه های خلیج فارس و نیز رونق برخی توقفگاه های واقع در این مسیر ها در دورهی زمانی»قرن هشتم هجری تا برآمدن حکومت صفوی«داشته است. در ادامه ضمن شناساندن راه های کاروانی منتهی به جزیره هرموز که در قالب ارائه نقشه میباشد سعی شده تا با بهره گیری از اطاعات موجود در تعداد اندک سفرنامه های این دوره همچون سفرنامهی ابن بطوطه آمبروزیو کنتارینی و ونیزیان در ایران راه کاروانی متداول در این زمان را به طور تقریبی ترسیم کرده و وضعیت توقفگاه های واقع در آن را در قالب جدول نشان دادیم که البته به جهت اندک بودن تعداد این سفرنامه ها و نیز کافی نبودن اطاعات ارائه شده در آن ها شناخت تمامی منازل کاروانی و موقعیت دقیق جغرافیایی آن با محدودیت همراه میباشد. واژگان کلیدی: جزیرهی هرموز توقفگاه مسیرهای کاروانی قبل از عصر صفوی سفرنامه.. کارشناسی ارشد تاریخ- مطالعات خلیج فارس- دانشگاه تهران. 44