مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 ج ه و ش ی زرا ی بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل گاوزبان ايراني (.L (Echium amoenum در

Transcription

1 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 ج ه و ش ی زرا ی بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل گاوزبان ايراني (.L (Echium moenum در سه سال برداشت *1 1 داريوش عشوري سيد علي نورحسيني نياكي محمدنقي صفرزاده ويشكايي هاشم امينپناه پيمان شريفي 1- باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه ا زاد اسلامي واحد رشت گيلان ايران - دانشگاه ا زاد اسلامي واحد رشت گروه زراعت و اصلاح نباتات رشت ايران تاريخ دريافت : 9/6/14 تاريخ پذيرش: 9/10/1 چكيده به منظور بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل گاوزبان ايراني ا زمايشي بصورت فاكتوريل در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار در سالهاي 1388 الي 1391 در منطقه اشكورات استان گيلان اجرا شد. عامل ا رايش كاشت در دو سطح (مربع و مستطيل) و عامل تراكم بوده در چهار سطح ( 6 4 و 8 بوته در متر مربع) در نظر گرفته شدند. نتايج نشان داد كه اثر سال براي تمام صفات مورد بررسي معنيدار بود كه به طور كلي در سالهاي پس از كاشت با افزايش سن بوتهها عملكرد گل خشك در واحد سطح افزايش يافت هرچند كه از سال دوم به بعد تعداد ساقههاي گل دهنده و تعداد گل در ا نها كاهش يافت. به طور كلي اثر ا رايش كاشت بر صفات وزن گل خشك تك بوته وزن گل خشك در واحد سطح و تعداد گل در متر مربع معنيدار شد. اثر تراكم بوته نيز بر صفات وزن گل خشك تك بوته وزن گل خشك در واحد سطح تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع تعداد گل در متر مربع تعداد گل در گل ا ذين و طول گل معنيدار بود. اثر متقابل دو عامل براي صفات وزن گل خشك در واحد سطح تعداد گل در متر مربع و طول گل معنيدار بود. بيشترين ميانگين وزن گل خشك در واحد سطح در تيمار ا رايش كاشت مربعي و تراكم 6 بوته در متر مربع (96/45 گرم در متر مربع) حاصل شد. بيشترين تعداد گل در متر مربع (453/3) در ا رايش كاشت مربعي به دست ا مد. بيشترين تعداد ساقه گل دهنده (79/89 ساقه در مترمربع) و تعداد گل (5044/3 گل در متر مربع) به ترتيب در تراكمهاي 8 و 6 بوته در متر مربع بدست ا مدند. بيشترين ميانگين تعداد گل در گلا ذين (104/56) و طول گل (4/8 سانتيمتر) در تيمار ا رايش كاشت مربعي و تراكم بوته در متر مربع بدست ا مدند. كلمات كليدي: ا رايش كاشت تراكم بوته عملكرد گل گاوزبان * نگارنده مسي ول (Noorhosseini.SA@gmil.com)

2 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل... 6 Mey) (Echium moenum Fisch & گياهي چند مقدمه متكي بودن اقتصاد ايران به درا مدها ي نفتي و تا ثيرپذيري اين درا مدها از مساي ل سياسي و اقتصادي موجب ا سيبپذيري اقتصاد كشور مي شود. يكي از راههاي مقابله با اين مشكل توجه به توسعه توليداتي است كه ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلي سبب افزايش صادرات غير نفتي نيز شود. در اين ميان گياهان دارويي علاوه بر نقش ويژهاي كه در اقتصاد داخلي دارند مي توانند تا ثير بسزايي بر درا مد صادرات غير نفتي نيز داشته باشند (عماد 1378). گياهان دارويي از منابع ارزشمند در گستره وسيع منابع طبيعي ايران هستند كه شناخت و كشت و پرورش علمي ا نها ميتواند نقش مهمي در سلامت جامعه اشتغالزايي جلوگيري از فرسايش ژنتيكي گونههاي دارويي ارزشمند به علت برداشت غير اصولي ا نها از رويشگاههاي طبيعي و صادرات غير نفتي داشته باشد. گرايش روز افزون به سمت طب گياهي در درمان بيماريها چه در سطح جهاني وچه در داخل كشور لزوم كشت انواع گياهان دارويي را اجتناب ناپذير مينمايد (موسوي و همكاران 1390). گياهان دارويي غني از متابوليتهاي ثانوي يعني مخازن مواد مو ثره اساسي بسياري از داروها ميباشند. مواد مذكور اگر چه اساسا با هدايت فرايندهاي ژنتيكي ساخته ميشوند ولي ساخت ا نها به طور بارزي تحت تا ثير عوامل محيطي قرار ميگيرد. به طوري كه عوامل محيطي سبب تغييراتي در رشد گياهان دارويي و همچنين در مقدار و كيفيت مواد مو ثره ا نها نظير ا لكالوييدها گليكوزيدها استروييدها روغن هاي فرار و امثال ا ن ميگردد (1967.(Vgujflvi, كشت گياهان دارويي در حال حاضر شاخه مهمي از كشاورزي و منبع اصلي استخراج و توليد مواد اوليه براي ساخت داروهاي موجود به شمار ميرود. گل گاوزبان ايراني ساله از خانواده گاوزبان (Borgincee) و جنس Echium ميباشد (زرگري 1375). گياهان اين جنس علفي دو تا چند ساله و يا پايا و فاقد ساقه زير زميني ميباشند. ريشه ضخيم ارتفاع بطول تقريبي 0-95 سانتيمتر و ساقه ها منفرد يا متعدد پوشيده از كركهاي روي همخوابيده هستند (قهرمان 1357). ميوه مركب از چهار فندقه و داراي فرمول گل ) (CA 5 CO 5 A 5 G (تعداد 5 عدد گلبرگ 5 كاسبرگ 5 پرچم و يك عددمادگي دوشاخه) پوشيده از غده و با سطح ناصاف و چين خورده ميباشد (ا زادبخت 1378). از مناطق شمال رويشي اين گياه در ايران ميتوان به ايران (گيلان كندوان گرگان) ارتفاعات حيران و قزوين اشاره كرد (قهرمان 1357). از نظر سنتي گل و برگ گاوزبان با طبيعت گرم كننده مخاطي تپش در استفاده داراي اثر نشاطا ور مقوي عمومي شاداب رخسار ا رامبخش مدر مرهم بافتهاي نرم كننده خ طل ا ور كاهشدهنده قلب و تقويت كننده ميباشد و همچنين بيماريهاي كليوي به خصوص ورم كليه مورد ميباشد (امين 1370 شريعت 1371 حسيني و شريعتي فر بنفش بخش معالجه 1383). از گلبرگهاي متمايل به ا بي ا ن به عنوان مسكن ا رامش نيرو دهنده و همچنين به منظور گلو درد و ذات الريه استفاده ميشود.(Mehrni et l., 005) نشان و نتايج بررسيها ميدهد كه گياه گاوزبان ايراني سبب بهبود جلوگيري از عود بيماري پوستي مادرزادي درماتيت اتوپيك ميشود. همچنين عصاره ا بي گاوزبان دارويي مو ثر و بيخطر براي درمان بيماران مبتلا به اختلال وسواسي اجباري است (Heidri et l., 006 ;Mehrni et l., 00) l.,.005 ;Shfghi et به طور كلي اندامهاي مختلف گياه به خصوص گل داراي لعاب نسبتا فراوان (در حدود 30 درصد) است. سرشاخه

3 63 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 گلدار گياه مقدار بسيار جزي ي اسانس و املاح مختلف از جمله منگنز منيزيم و اسيد فسفريك دارد. ماده رنگي به نام ا نتوسيانين كه در واكوي ل سلولها محلول بوده در مقابل ph شيره واكوي لي تغيير حاصل مينمايد (نادري حاجي باقر كندي و رضايي 1383). تحقيقات فيتوشيميايي انجام شده روي اين گياه بيانگر وجود تركيبهاي شيميايي متعددي از جمله ا نتوسيانينها ( 13 درصد) ا گليكونهاي فلاونوي يدي (0/15 درصد) ساپونينها ترپنوي يدهاي غيراشباع استرولها اسانس (0/05 درصد) و فنوليكي ميباشد و تركيبهاي تانندار در اين گونه يافت نشد l., Heidri et l., 006; Mehrni et 00) l., 005; Shfghi et و نادري حاجي باقر كندي و رضايي 1383). بكارگيري روشهاي مختلف مديريت زراعي در جهت بهينهسازي محيط و ظهور توانمنديهاي بالقوه گياهان دارويي بسيار مهم ميباشد. در اين خصوص دو عامل ا رايش و تراكم كاشت نقش بسزايي ايفاء مينمايند به طوري كه با انتخاب مناسب اين دو عامل ميتوان كميت و كيفيت گياهان دارويي را بهبود بخشيد (درزي و همكاران 1384). جهت استفاده مطلوبتر از عوامل محيطي نظير نور ا ب مواد غذاي ي و نيز جلوگيري از بروز رقابت شديد تعداد بوته در واحد سطح ميبايست در حد مطلوب باشد. تراكم مطلوب بوته تراكمي است كه در نتيجه ا ن كليه عوامل محيطي بطور كامل مورد استفاده گياه قرار گرفته و در عين حال رقابتهاي درون بوتهاي و برون بوتهاي در حداقل باشند تا حداكثر عملكرد ممكن با كيفيت مطلوب بدست ا يد (برومند رضازاده و همكاران 1388). تحقيقات پيرامون اثر تراكم بوته در واحد سطح بر روي عملكرد و اجزاي عملكرد حكايت از ا ن دارد كه اغلب همراه با افزايش تراكم بوته عليرغم كاهش عملكرد تك بوته ميزان عملكرد در واحد سطح افزايش مي يابد.(Russelle et l., 1984) تراكم و ا رايش كاشت عواملي هستند كه بايد با هم مورد توجه قرار گيرند يعني ضمن توجه به تعداد بوته در واحد سطح بايد به ا رايش بوتهها روي خطوط كاشت توجه شود. ا رايش كاشت از طريق تغيير فواصل كشت روي رديف و بين رديف كاشت حاصل ميشود از اينرو ا رايش كاشت مربعي مستطيلي لوزي ايجاد ميگردد (عليزاده و كوچكي 1375 و كوچكي 1376). كم كردن فاصله بين رديفهاي كاشت ميتواند چندين مزيت داشته باشد كه كاهش رقابت داخل رديفها براي كسب نور ا ب و مواد غذايي از طريق ايجاد ا رايش گياهي خيلي منظم و يكسان جذب حداكثر نور از طريق بسته شدن سريعتر كانوپي و همچنين كاهش تبخير از سطح خاك را ميتوان نام برد (راسخ 138). ا رايش كاشت مناسب سبب توزيع بهتر برگها در ساقه شده و تشعشع به نحو مطلوبتري در جامعه گياهي توزيع ميگردد. گياهان زراعي در جهت استفاده بهينه از نور خورشيد و از طرفي كارايي جذب نور نياز به سطح برگ كافي دارند كه به طور يكنواخت توزيع شده باشند و سطح زمين را كاملا بپوشانند. اين هدف با تغيير توزيع بوتهها در روي خطوط كاشت ميسر است (لباسچي 1370 و زماني و كوچكي 1373 و كوچكي و سرمدنيا 1375 و مظاهري 1377). ميزان رشد در مراحل اوليه به دليل كامل نبودن پوشش گياهي و درصد كم نور خورشيد كه توسط گياه جذب ميشود كند ميباشد. با بكارگيري ا رايش مناسب رشد و نمو گياهان زراعي به سرعت افزايش مييابد چرا كه سطح برگها توسعه يافته و نور كمتري از لابلاي جامعه گياهي به سطح خاك نفوذ ميكند. بنابراين به دليل وجود رابطه مستقيم بين سرعت رشد محصول و ميزان جذب نور توسط كانوپي گياه وجود يك ا رايش كاشت مطلوب و مناسب كاشت از طريق افزايش

4 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل جذب نور ميتواند سرعت رشد محصول را افزايش دهد (زماني و كوچكي 1373). اميد بيگي و حسني ملايري (1386) در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيدند كه تراكم تا ثير معنيداري بر تعداد ساقه در بوته دارد. به نظر ميرسد دليل اين امر كم شدن رقابت بين گياهان و افزايش فضاي مربوط به هر گياه است. (004) Nielsen Bredmose & (006) l Frncescngeli et پاساري و همكاران (1386) و قلي نژاد و همكاران (1387) اظهار داشتند كه افزايش تراكم باعث افزايش طول ساقه و به تبع ا ن ارتفاع گياه ميشود. (1990) Prsd Shrm & با بررسي تا ثير مقدار بذر و فاصله رديف بر روي عملكرد گياه رازيانه دريافتند كه عملكرد گياه در مقدار بذر 40 كيلوگرم در هكتار بيش از مقدار 30 و 0 كيلوگرم در هكتار بود. همچنين فاصله رديف 30 سانتيمتر نسبت به فواصل 15 و 3 سانتيمتر عملكرد بالاتري توليد نمود. (1964) Foldesi طي تحقيقاتي دريافت كه مساحت مورد نياز براي هر بوته ماريتيغال بستگي به عوامل اقليمي متعددي نظير نوع خاك رطوبت خاك رطوبت هوا و درجه حرارت محيط دارد. وي نتيجه گرفت كه تراكم بوته نقش عمده اي در تعيين مقدار عملكرد دارد به طوري كه با كاهش تراكم بوته ماريتيغال مقدار بذر در هر گياه افزايش ولي مقدار عملكرد كل كاهش مي يابد. هرچند چه كشت گياهان با تراكم بيشتر باعث مي شود تا گياهان به سرعت فاصله رديف را پوشانده و از رشد علف هرز جلوگيري كنند. (1995) l Omer et اثر سه فاصله رديف 0 40 و 60 سانتي متر را مورد بررسي قرار داده و نتيجه گرفتند كه مقدار عملكرد بذر روغن و سيليمارين (در واحد سطح) در فاصله 0 سانتي متر بيشتر از فواصل 40 و 60 سانتي متر است. كه در فاصله رديف 50 سانتي متر تعداد كاپيتول و مقدار بذر در هر گياه بيشتر از فاصله رديف 5 سانتي متر است. در نتايج بياباني (1388) ا مده است كه ا رايش كاشت اثر معنيداري بر متوسط ارتفاع بوته ندارد. در نتايج تحقيق بهنيا (1387) بر روي زعفران اثر روش كاشت بر وزن گل در سطح 5 درصد و وزن زعفران خشك در سطح يك درصد معنيدار گرديد. باغاني (1388) به اين نتيجه رسيد كه اثر ا رايش كاشت در سطح 1 درصد بر عملكرد كل محصول معنيدار است. در دامنهها و كشتزارهاي كشور ما شرايط توليد گياهان تا با اسانس و عطر زياد فراهم است ولي كنون به قدر كافي از اين امكانات بهره برداري اقتصادي نشده است. تحقيقات فراواني توسط محققان ايراني در در رابطه با اثرات دارويي گل گاوزبان انجام پذيرفته است. بيشتر اين پژوهشها زمينه خواص دارويي و كمترين ا نها مربوط به جنبههاي زراعي در اين گونه بوده است. تاكنون در رابطه با اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد اين پژوهش گياه تحقيق چنداني انجام نشده است و حاضر براي اولين بار در منطقه با هدف رسيدن به يك ا رايش كاشت و تراكم بوتهاي كه بالاترين عملكرد گل گاوزبان ايراني را دارا باشد اجرا گرديد. از ميتوان نتايج بدست ا مده در اين تحقيق براي مديريت بهتر مرزعه و بدست ا وردن بالاترين عملكرد استفاده نمود. مواد و روش اين ا زمايش در سالهاي 1388 الي 1391 در روستاي لات محله منطقه اشكورات عليا از توابع شهرستان رودسر واقع در شرق استان گيلان در محدوده عرض جغرافيايي شمالي و طول جغرافيايي شرقي و با ارتفاع 1400 متر از سطح دريا در زميني به مساحت 300 متر مربع انجام گرفت. به كمك ايستگاههاي هواشناسي موجود در منطقه مورد مطالعه ميزان بارندگي (199) Schunke در تحقيقات خود نتيجه گرفت

5 65 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 (زياز- رودسر) در سال ميلي متر و درجه حرارت منطقه حداقل 5 درجه سانتيگراد زير صفر و حداكثر 35 درجه سانتيگراد بالاي صفر بدست ا مد. جهت اجراي اين تحقيق از ا زمايش فاكتوريل با طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي با 8 تيمار در 3 تكرار استفاده شد. عامل اول ا رايش كاشت در دو سطح (مربع و مستطيل) و عامل دوم تراكم كاشت در چهار سطح ( 6 4 و 8 بوته در متر مربع) بود. بدين ترتيب تعداد چهار تيمار با ا رايش كاشت مربعي به ابعاد 35/5 35/ و سانتيمتر به ترتيب برابر با چهار ا رايش كاشت مستطيلي به ابعاد / و سانتيمتر ايجاد شد تراكم بوته هر ا رايش مربعي با يك ا رايش مستطيلي برابر در نظر گرفته شد. جهت اجراي نقشه طرح كرتهايي به ابعاد 4 3 متر و به فاصله 70 سانتي متر از واحد ا زمايشي مجاور و بين بلوكها نيز فاصلهاي به اندازه يك متر در نظر گرفته شد. زمين سال قبل ا يش بود و عمليات ا ماده سازي بستر كاشت از اوايل فروردين ماه 1388 با انجام عمليات شخم و دو ديسك عمود بر هم و اضافه كردن 100 كليلو گرم در هكتار كود اوره انجام پذيرفت. بذرها بدون هيچ گونه عمليات قبل از كاشت كاشته شد. كاشت گل گاوزبان به صورت جوي و پشته و در شرايط فارو انجام گرفت. بذر مورد استفاده از نوع رقم محلي ميباشد و در عمق -1 سانتيمتري در خاك كشت گرديد. عمليات كاشت از 15 فروردين ماه 1388 انجام گرفت. ا بياري كرت ها با توجه به شرايط اقليمي منطقه هر هفت تا ده روز يك بار و مبارزه با علفهاي هرز نيز به صورت مكانيكي و با دست در طي دو تا سه نوبت انجام گرفت. با توجه به اينكه گل گاوزبان ايراني گياهي چند ساله ميباشد نمونه برداري صفات در سه سال متوالي و 1391 صورت گرفت. به منظور محاسبه عملكرد و اجزاي عملكرد با رعايت اثر حاشيه اي در هر كرت از قسمت مياني مساحت يك متر مربع برداشت شد تا وزن گل خشك در واحد سطح (گرم بر متر مربع) بدست ا يد. همچنين تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع و تعداد گل در متر مربع شمارش گرديد. براي تعيين وزن گل خشك تك بوته ا ذين ارتفاع بوته (گرم) تعداد گل در گل (سانتيمتر) و طول گل (سانتيمتر) پنچ بوته از رديفهاي وسط كرت مورد شمارش و مورد اندازهگيري قرار گرفتند. عمل گل چيني در ماههاي ارديبهشت تا خرداد هر يك از سالهاي و 1391 صورت گرفت. گل- ها در دماي از 35 تا 40 درجهسانتي گراد خشك شدند سپس با استفاده از ترازوي خشك نمونهها اندازهگيري شد. 0/01 گرم وزن تجزيه و تحليل داده ها توسط نرم افزار ا ماري SAS انجام گرديد و مقايسه ميانگين ها با استفاده ا زمون LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام پذيرفت شد. از ا نجا كه عمل تصادفي شدن ا زمايش در هر سال انجام نشده است در تجزيه دادهها از كرت خرد شده در زمان استفاده شد كه تركيب دو فاكتور ا رايش كاشت و تراكم بوته در كرت اصلي و عامل زمان (سال) در كرت فرعي قرار گرفت (1981 Torrie,.(Steel & همچنين اثر تكرار در عامل زمان از خطاي ا زمايشي جدا گرديد و به عنوان يك منبع جديد در نظر گرفته شد (شريفي 139). نتايج و بحث نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه اثر ا رايش كاشت بر صفات وزن گل خشك تك بوته وزن گل خشك در واحد سطح و تعداد گل در متر مربع در سطح احتمال 1 درصد معنيدار بود. همچنين اثر تراكم بوته بر صفات وزن گل خشك تك بوته وزن گل

6 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل خشك در متر مربع تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع تعداد گل در متر مربع تعداد گل در گل ا ذين و طول گل در سطح احتمال يك درصد معنيدار بود. اثر متقابل دو فاكتور براي صفات وزن گل خشك در واحد سطح تعداد گل در گل ا ذين و طول گل در سطح احتمال 5 درصد معنيدار بود. لذا در مورد صفاتي كه اثرات متقابل ا رايش كاشت تراكم بوته معني دار بود مقايسه بين سطوح مختلف تراكم بوته در هر سطح ا رايش كاشت انجام گرفت. براي صفات وزن گل خشك تك بوته تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع و تعداد گل در متر مربع با توجه به معنيدار بودن اثر تراكم بوته مقايسه ميانگينها بين سطوح مختلف اين فاكتور انجام گرفت. با توجه به اينكه اثر ساده ا رايش كاشت بر وزن گل خشك تك بوته و تعداد گل در متر مربع معنيدار شده بود مقايسه ميانگين اين صفات نيز انجام شد (جدول 1). نتايج مقايسه ميانگين نشان داد كه بيشترين گل خشك تك بوته (18/39 گرم در بوته) و تعداد گل در متر مربع (453/3) در ا رايش كاشت مربعي به دست ا مدند (جدول ). تراكم بوته در متر مربع نيز بيشترين گل خشك تك بوته (4/58 گرم در بوته) را حاصل نمود. بيشترين تعداد ساقه گل دهنده (79/89) و تعداد گل در متر مربع (5044/3) به ترتيب در تيمارهاي 8 بوته و 6 بوته در متر مربع بدست ا مدند (جدول 3). بيشترين ميانگين وزن گل خشك در واحد سطح در تيمار ا رايش كاشت مربعي و تراكم 6 بوته در متر مربع (96/45 گرم در متر مربع) حاصل شد. بيشترين ميانگين تعداد گل در گلا ذين (104/56) و طول گل (4/8 سانتيمتر) در تيمار ا رايش كاشت مربعي و تراكم بوته در متر مربع بدست ا مدند (جدول 4). اثر سال براي تمام صفات مورد بررسي معنيدار بود. اثر متقابل ا رايش كاشت سال براي صفات وزن گل خشك تك بوته و تعداد گل در بوته معني دار بود. اثر متقابل تراكم بوته سال براي صفات وزن گل خشك تك بوته تعداد گل در بوته تعداد گل در گل ا ذين ارتفاع بوته و طول گل معنيدار بود. اثر متقابل تراكم بوته ا رايش كاشت سال براي صفات وزن گل خشك تك بوته و طول گل معنيدار بود (جدول 1). بيشترين ميانگينهاي وزن گل خشك در تك بوته (18/81 گرم) وزن گل خشك در واحد سطح (77/56 4/74) گرم) و طول گل سانتيمتر) در سال سوم مشاهده شدند. در حالي كه بيشترين تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع (810/58) تعداد گل در متر مربع (5370) و تعداد گل در گل ا ذين (146/33) در سال دوم بدست ا مدند. بوتههاي گلگاوزبان در سال اول بيشترين ارتفاع (78/5 (جدول 5). سانتيمتر) را داشتند اثر ا رايش كاشت بر عملكرد گياهان توسط محققان زيادي گزارش شده است كه از ا ن جمله مي توان به نتايج بهنيا (1387) باغاني (1388) Azri & Khjehpur Bord & Hrville (1996) (005) اشاره كرد. خليل زاده گوگاني و همكاران (1386) بياباني (1388) نتايج مشابهي را راجع به اثر ا رايش كاشت بر ارتفاع بوته گزارش كردند. اميد بيگي و حسني ملايري (1386) نيز در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيدند كه تراكم تا ثير معنيداري بر تعداد ساقه در بوته دارد. كاهش تراكم باعث افزايش معنيداري تعداد ساقه در بوته ميشود كه به نظر ميرسد دليل اين امر كم شدن رقابت بين گياهان و افزايش فضاي مربوط به هر گياه است. (1388) و در نتايج محمدي ميريك و همكاران Frncescngeli et l (006) (004) Nielsen Bredmose & و قلي نژاد همكاران (1387) و پاساري و همكاران (1386) نيز ا مده است كه افزايش تراكم باعث افزايش طول ساقه و به تبع ا ن ارتفاع گياه ميشود در صورتي كه اميد بيگي و حسني ملايري (1386) در تحقيق خود به اين نتيجه رسيدند كه تراكم تا ثير

7 67 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 معنيداري بر ارتفاع گياه ندارد. اميد بيگي و حسني (006) l Frncescngeli et در تحقيقات خود ملايري (1386) به اين نتيجه رسيدند كه كاهش تراكم باعث افزايش معنيداري تعداد گل در بوته (154/) ميشود طبق نظر ا نها دليل اين امر كم شدن رقابت بين گياهان و افزايش فضاي مربوط به هر گياه بوده است. همچنين در نتايج ثقه الاسلامي و موسوي (1387) و (008) Mousvi Seght Aleslmi & تراكم بر تعداد گل در بوته و تعداد گل در متر مربع عكس يكديگر بود. با افزايش تراكم تعداد گل در بوته كاهش و در متر مربع افزايش مييافت. ا نها دليل اين امر را افزايش رقابت بين بوتهاي رقابت بوتههاي نزديك به هم بيان كردهاند. در عين حال وجود تعداد بوته زيادتر در واحد سطح در تراكمهاي بالا سبب شد عوامل محيطي با كارا يي بيشتري مورد استفاده قرار گرفته و در نتيجه تعداد گل بيشتري در متر مربع توليد شود. ثقه الاسلامي و موسوي (1387) و همتزاده و همكاران (1387) در نتايج خود نشان دادند كه افزايش تراكم سبب كاهش معنيدار اندازه گل ميشود. به نظر ا نها اين مسي له به دليل افزايش ميزان رقابت و سايه اندازي بود. در تحقيقي كه (004) Nielsen Bredmose & بر روي گل رز انجام دادند به اين نتيجه رسيدند كه افزايش تراكم باعث كاهش طول و اندازة گل ميشود. ثقه الاسلامي و موسوي (1387) (004) l Hsni Mlyeri et و اميد بيگي و حسني ملايري (1386) در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيدند كه تراكم تا ثير معنيداري بر عملكرد تازه و خشك پيكر رويشي در تك بوته دارد. همچنين بهنيا (1387) در تحقيقي كه بر روي زعفران انجام داد به اين نتيجه رسيد كه اثر تراكم بر روي وزن گل و وزن زعفران خشك معنيدار ميباشد همچنين به اين نتيجه رسيد كه تراكم بر عملكرد گل معنيدار است. به اين نتيجه رسيدند كه گياه اثر معنيداري ندارد و تراكم نسبت به وزن تر با افزايش تراكم وزن خشك كاهش مييابد. رضايي (1386) Sgh Nekonm et l (007) و صابرعلي و همكاران (1386) و يدوي و همكاران (1385) و يدوي و همكاران (1386) و طهماسبي و راشد محصل (1388) و ثابتي و جعفرزادة كنارسري (1385) در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيد كه با افزايش تراكم عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيكي در واحد سطح افزايش مييابد به نظر ا نها دليل افزايش عملكرد دانه با افزايش تراكم را ميتوان به پوشش مناسبتر سطح مزرعه توسط بوتهها و استفاده بهينه از عوامل محيطي ربط داد. (199) Herert Hshemi Dezfuli & نيز به اين نتيجه رسيدند كه در تراكمهاي بيشتر مجموع نفوذ تشعشع ا فتاب به وسيله كانوپي افزايش يافته و در نهايت باعث افزايش عملكرد ميشود. نتايج (009) l Xin-qing et و (008) l El-Hendwy et بيانگر ا ن است كه با كاهش تراكم عملكرد افزايش مييابد. در مواردي كه گياهان به صورت گستردهاي فاصلهدار باشند افزايش تراكم در ابتدا منجر به افزايش محصول خشك خواهد شد. افزايش بيشتر در تراكم گياه باعث بازده نزولي ميشود. اين امر به علت شروع رقابت بين گياهان و نيز كاهش توليد هر گياه به تنهايي ميباشد. البته اين كاهش بيشتر از ميزاني است كه ميتواند با افزايش دادن تعداد گياه جبران شود. چنين مورد مبين اين حقيقت است كه افزايش محصول در اثر افزايش تعداد گياه دقيقا معادل مقدار كاهشي است كه در توليد هر گياه به تنهايي ايجاد ميشود. تعداد گياه در واحد سطح نميتواند خيلي كم باشد زيرا از ظرفيت توليد حداكثر بهرهبرداري نخواهد شد و اگر اين تعداد خيلي زياد باشد رقابت حاصله بين گياهان

8 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل باعث كاهش كارايي ا نها ميگردد (عليزاده و كوچكي 1375 و فتحي 1378 و كوچكي 1376 كوچكي و سرمدنيا 1375 و كوچكي 1364). در بسياري از گياهان روند مشابهي بين تجمع ماده خشك و عملكرد ديده ميشود. در اوايل مرحله رشد وقتي كه رقابت بين گياهان بر سر منابع از جمله نور ا ب و غذا زياد است شيب وزن خشك گياه با افزايش تراكم كاهش مييابد اما بعد از كامل شدن پوشش زمين و به نوعي بسته شدن كانوپي وزن خشك كل افزايش مييابد ولي به دليل كم شدن سهم هر گياه از لحاظ بهرهبرداري از منابع وزن خشك تك بوته كاهش مييابد (كوچكي 1376 و كوچكي و سرمدنيا 1375). در تراكمهاي بالاتر به علت بسته شدن سريع كانوپي و جذب حداكثر تشعشع توليد ماده خشك در واحد سطح بيشتر ميباشد (كوچكي 1376; عليزاده و كوچكي 1375; صابرعلي و همكاران 1386 ; (1988) l ; Willims et اوزوني دوجي و همكاران ; 1386 يدوي و همكاران ; 1385.(Bzr Afshn et l., 006

9 طول گل 0/08** 0/005 0/105** 0/036* 0/009 0/77** 0/01 0/049** 0/034** 0/018** 0/007 1/8 ارتفاع بوته 14/7 /59 17/40 /86 13/38 15/50** /7 84/19** 9/ 7/ /9 4/53 جدول 1- تجزيه واريانس اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد و اجزاي عملكرد گل گاوزبان ايراني ميانگين مربعات (MS) درجه ا زادي وزن گل خشك تك بوته وزن گل خشك در واحد سطح تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع تعداد گل در گل ا ذين 54/ 6/35 تعداد گل در متر مربع 49770/17 105/ /5** 11/5 105/7** 44136/06** /91** 9/16* 51080/ /76 6/73 818/99 507/71 1/59 3/54 080/77** 147/75** 4107/34** 806/60** 51/* 15/59 110/11 4/ /43** /17** /06** 987/98** 70/78** 3/ /17** 877/17 860/91** /06** /69 80/6 4/41 58/58 8/ / / /4 10/ /76 469/96 ** 179/74 150/41 93/34 168/35 3/8* 31/8** 19/41** 6/3 90/3 16/68 4/81 9/76 16/05 1/9 به ترتيب معني دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد مي باشند. تكرار ا رايش كاشت تراكم بوته ا رايش كاشت تراكم بوته خطاي سال ا رايش كاشت سال تراكم بوته سال ا رايش كاشت تراكم بوته سال تكرار سال خطاي ا زمايشي ضريب تغييرات (درصد) عدم اختلاف معني دار و * و ** منابع تغييرات

10 جدول - مقايسه ميانگين اثر ا رايش كاشت بر وزن گل خشك تك بوته و تعداد گل در متر مربع وزن گل خشك تك بوته (گرم) تعداد گل در متر مربع ا رايش كاشت مربع مستطيل در هر ستون ميانگينهاي با حروف مشترك از نظر ا ماري در سطح 5 درصد بر اساس ا زمون Lsd معنيدار نميباشند. 18/39 15/53 453/3 3819/5 جدول 3- مقايسه ميانگين اثر تراكم بوته بر روي برخي از صفات مورد ا زمون تعداد گل در متر مربع تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع وزن گل خشك تك بوته (گرم) تراكم بوته (عدد) c d 510 /4 5/ 4/ /4 c 490/67 19/ /3 c 677/67 14/ /4 d 79/89 9/17 8 در هر ستون ميانگينهاي با حروف مشترك از نظر ا ماري در سطح 5 درصد بر اساس ا زمون Lsd معنيدار نميباشند. ا رايش كاشت مربع مستطيل جدول 4: مقايسه ميانگين اثر متقابل تراكم بوته بر تعدادي از صفات در هر سطح ا رايش كاشت تراكم بوته (عدد) c وزن گل خشك تعداد گل در گل ا ذين (گرم بر متر مربع) طول گل (سانتيمتر) 4/8 4/60 4/57 4/57 4/68 4/61 4/63 4/59 معنيدار نميباشند. 104/56 89/11 9/45 78/ 96/11 89/67 85/78 85/33 c 47/95 79/01 96/45 78/8 49/6 69/97 7/13 67/48 در هر ستون درون هر ا رايش كاشت ميانگينهاي با حروف مشترك از نظر ا ماري در سطح 5 درصد بر اساس ا زمون Lsd

11 71 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 سال وزن گل خشك در تك بوته (گرم) جدول 5: مقايسه ميانگين اثر سال بر صفات مورد بررسي وزن گل خشك در واحد سطح (گرم) تعداد ساقه گل دهنده در متر مربع تعداد گل در متر مربع تعداد گل در گل ا ذين ارتفاع بوته (سانتيمتر) طول گل (سانتيمتر) c 4/5 4/65 4/74 78/5 73/41 77/01 64/88 146/33 c 59/9 3507/6 5370/0 3641/3 508/83 810/58 c 340/67 65/91 67/08 77/56 15/41 16/66 18/ در هر ستون ميانگينهاي با حروف مشترك از نظر ا ماري در سطح 5 درصد بر اساس ا زمون Lsd معنيدار نميباشند. نتيجه گيري به طور كلي نتايج اين مطالعه نشان داد كه حداكثر عملكرد وزن گل خشك گلگاوزبان در واحد سطح در تراكم شش بوته در متر مربع و ا رايش كاشت مربعي حاصل شد. همچنين نتايج اين مطالعه حاكي از ا ن بود كه پس از كاشت با افزايش سن بوتهها در سه سال متوالي عملكرد گل خشك در واحد سطح افزايش ميبايد هرچند كه از سال دوم به بعد تعداد ساقههاي گل دهنده و تعداد گل در ا نها كاهش يافت. تراكم و ا رايش كاشت عواملي هستند كه بايد با هم مورد توجه قرار گيرند يعني ضمن توجه به تعداد بوته در واحد سطح بايد به ا رايش بوتهها روي خطوط كاشت توجه شود. ا رايش كاشت از طريق تغيير فواصل كشت روي رديف و بين رديف كاشت حاصل ميشود از اينرو ا رايش كاشت مربعي مستطيلي لوزي ايجاد ميگردد (عليزاده و كوچكي 1375 و كوچكي 1376). كم كردن فاصله بين رديفهاي كاشت ميتواند چندين مزيت داشته باشد كه كاهش رقابت داخل رديفها براي كسب نور ا ب و مواد غذايي از طريق ايجاد ا رايش گياهي خيلي منظم و يكسان جذب حداكثر نور از طريق بسته شدن سريعتر كانوپي و همچنين كاهش تبخير از سطح خاك را ميتوان نام برد. عملكرد يك گياه را ميتوان از طريق افزايش كل ماده خشك توليد شده و يا افزايش شاخص برداشت و يا هر دو بالا برد. در تراكمهاي زياد هر چند شاخص سطح برگ و عملكرد ماده خشك افزايش مييابد ولي به دليل ايجاد رقابت بين گياهان شاخص برداشت يا نسبت عملكرد اقتصادي به كل ماده خشك كاهش مييابد. با افزايش تراكم گياه محصول اقتصادي به حداكثر ميرسد و در محدودهاي معين ثابت ميماند. پس از ا ن اگر رطوبت و مواد غذايي محدود نباشد با افزايش دادن تراكم عملكرد به مقدار نسبتا زيادي كاهش مييابد. در عملكرد بيولوژيكي واكنش گياه نسبت به تراكم بوته به صورت مجانب بوده و بسيار شبيه شاخص سطح برگ بحراني است. در چنين مواردي يك پوشش متراكم بايد وجود داشته باشد تا حداكثر تشعشع را سريعا جذب نمايد اما اگر پوشش بسيار متراكم گردد تنها ضرر هزينه بذركاري بيشتر است (امام 1374 و كوچكي و سرمدنيا 1375 و كوچكي.(1376

12 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل... 7 منابع ا زادبخت م رده بندي گياهان دارويي. انتشارات تيمورزاده تهران 40 ص. امام ي فيزيولوژي گياهان زراعي گرمسيري. انتشارات دانشگاه شيراز 305 ص. اميد بيگي. ح. و حسني ملايري. س بررسي تا ثير نيتروژن و تراكم كاشت بر باروري گياه دارويي بابونه گاوچشم رقم زردبند. مجله علوم كشاورزي :() امين غ گياهان داروي ي سنتي ايران. معاونت پژوهشي وزارت بهداشت درمان و ا موزش پزشكي. 30 ص. اوزوني دوجي ع. اصفهاني م. سميع زاده لاهيجي ح. و ربيعي م اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر شاخص هاي رشد و كارا يي مصرف تابش دو رقم كلزاي بدون گلبرگ و گلبرگ دار. مجله علوم زراعي ايران. 9(4): باغاني ج ا رايش كاشت و مقادير ا ب در زراعت سيبزميني با ا بياري قطرهاي در مشهد. مجله ا ب و خاك (علوم و صنايع كشاورزي). بهنيا م. ر بررسي اثرات روش كاشت و تراكم پياز بر ميزان عملكرد زعفران در منطقه دماوند. پژوهش و سازندگي در زراعت و باغباني :79 بياباني ع اثر ا رايشهاي كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد دانه و برخي خصوصيات زراعي نخود rientinum) (Cicer رقم فيليپ. مجله الكترونيك توليد گياهان زراعي. (): پاساري ب. نورمحمدي ق. درويش ف. و حيدري شريف ا بادي ح بررسي تا ثير الگو و ا رايش كاشت عرض رديف و فاصله بوته بر عملكرد اجزاي عملكرد روغن و برخي خصوصيات مرفولوژيك گلرنگ در نظام كشت دوگانه در منطقه سنندج. مجله علوم كشاورزي. 13(4): ثابتي ع. و جعفرزادة كنارسري م بررسي اثر تاريخ تراكم و ا رايش كاشت بر عملكرد برنج. مجله كشاورزي. 8(): 13-. ثقه الاسلامي م. ج. و موسوي س. غ اثر تراكم و تاريخ كاشت بر عملكرد دانه و گل هميشه بهار officinlis).(clendul مجله پژوهشهاي زراعي در ايران. :() حسيني ا. و شريعتي فر ن بررسي اثر ضد تشنجي عصاره متانولي گل گاو زبان ايراني بر تشنج ناشي از پيكرو توكسين در موش سوري. افق دانش مجله دانشكده علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني گناباد. 10(): :(1)3 برومند رضازاده ز. رضواني مقدم پ. و راشد محصل م. ح اثر تاريخ كاشت و تراكم گياهي بر خصوصيات مورفولوژيك و درصد اسانس گياه داروي ي زنيان (Trchyspermum mmi Sprgue).(Linn). مجله علوم گياهان زراعي ايران :(4) 40

13 73 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 خليل زاده گوگاني م. ر. پاسبان اسلام ب. و موسوي زاده س.ع تعيين ا رايش كاشت در ژنوتيپ هاي گلرنگ بهاره. مجله دانش كشاورزي :(1) 17 درزي م ح. حاج سيد هادي م. ح.و ياسا ن بر تراكم و كاشت تاريخ بررسي اثرات كيفيت ماده مو ثره گياه دارويي عملكرد دانه و ايران. نباتات اصلاح و زراعت.مجله رازيانه.7-36 : س.ل. و ح. اصغري. ج. معصومي راسخ ا رايش اثر ن. م. ويشكايي صفرزاده فيزيولوژيك بادام صفات بر بوته تراكم كاشت و 40(3): ايران. زراعي گياهان علوم زميني. مجله رضايي م اثرات تاريخ كاشت و تراكم كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد لاين هاي سويا. مجله دانش كشاورزي. 4)7 ): زرگري ع گياهان داروي ي. انتشارات دانشگاه تهران :3.510 زماني غ. و ع. كوچكي اثر ا رايش و تراكم كاشت بر جذب تشعشع عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت دانهاي. مجله علوم كشاورزي :() 8 شريعت ص عصار هگيري و استخراج مواد مو ثر گياهان دارويي و روش هاي شناسايي و ارزشيابي ا نها انتشارات ماني. ص شريفي پ طرحهاي ا ماري در تحقيقات كشاورزي: اصول روشها و تجزيه و تحليل با استفاده از SPSS SAS و.Minit انتشارات دانشگاه ا زاد اسلامي واحد رشت. 567 ص. صابرعلي س. ف. س. سادات نوري الف. حجازي. الف. زند و م. ع. باغستاني تا ثير تراكم و ا رايش كاشت بر روند رشد و عملكرد ذرت تحت شرايط رقابت با سلمهتره. مجله پژوهش و سازندگي در زراعت و باغباني :74 طهماسبي الف. و م. ح. راشد محصل اثر تراكم بوته و ا رايش كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو هيبريد ذرت. مجله پژهشهاي زراعي ايران. :(1) عليزاده الف. و ع. كوچكي اصول زراعت در مناطق خشك (جلد دوم). انتشارات ا ستان قدس رضوي. عماد م شناسايي گياهان دارويي صنعتي مرتعي و جنگلي. انتشارات توسعه روستايي. 110 ص. فتحي ق رشد و تغذيه گياهان زراعي (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. 37 ص. قلي نژاد ا. الف. توبه ع. حسن زاده قورت تپه و ع. اصغري تاثير تراكم بوته و ا رايش كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد ا فتابگردان. مجله دانش كشاورزي. 18(1): قهرمان ا فلور رنگي ايران جلد اول انتشارات انجمن ملي حفاظت منابع. طبيعي و محيط انساني. شماره 74. كوچكي ع زراعت در مناطق خشك. انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. 0 ص. كوچكي ع بهزراعي و بهنژادي در زراعت ديم. انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. 30 ص.

14 ب- بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل كوچكي ع. و غ. سرمدنيا فيزيولوژي گياهان زراعي. انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد. 467 ص. لباسچي م. ج نقش تشعشع و سطح برگ در توليد ماده خشك گياه. مجله پژوهش و سازندگي :13 محمدي ميريك ع. ق. سعيدي و ع. رضايي اثر متقابل بين تارخ كاشت و ميزان بذر بر صفات زراعي در ژنوتيپهاي مختلف بزرك. مجله پژوهشهاي زراعي ايران. 7(1): مظاهري د كشت مخلوط. انتشارات دانشگاه تهران. 6 ص. موسوي س. غ. ر. م. ج. ثقه الاسلامي و م. پويان تا ثير تاريخ كشت و تراكم بوته بر عملكرد و اجزاي عملكرد گياه دارويي اسفرزه. فصلنامة علمي-پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران. 47(4): نادري حاجي باقر كندي م. و م. ب. رضايي بررسي فيتوشيميايي گل گاوزبان. فصلنامة پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران :(3) همتزاده الف. ف. صديقي دهكردي و ن. معلمي بررسي اثرات تراكم كاشت زمان برداشت و محلولهاي نگهدارنده بر عمر گلجايي گل بريدني گلايول cv. (Gldiolus grndiflorus يدوي ع. ر. م. ا قا عليخاني الف. قلاوند و الف. زند اثر تراكم بوته و ا رايش كاشت بر عملكرد و شاخصهاي رشد ذرت دانهاي (.L (Ze mys تحت رقابت با علفهرز تاج خروس ريشه قرمز (.L.(Amrnthus retoflexus مجله پژوهش كشاورزي ا ب خاك و گياه در كشاورزي :(3)6 يدوي ع. ر. الف زند الف قلاوند و م. ا قا عليخاني بررسي اثر تراكم بوته و ا رايش كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد ذرت دانهاي (.L (Ze mys تحت رقابت با علفهرز تاج خروس ريشه قرمز (.L.(Amrnthus retoflexus مجله پزوهشهاي زراعي ايران 5(1): Akrini, A., M. J. Dneshin, nd F. Beygi Effect of nitrogen fertilizer nd plnt deity on seed yield, essentil oil nd oil content of Corindrum stivum L. Irnin Journl of Medicinl nd Aromtic Plnts; (4 (34)): Bzr Afshn, F., GH. Fthi,.A. Sidt, A. Ayenehnd, nd S. Kh. Almi Effects of Plnting Pttern nd Plnt Deity on Yield nd Yield Components of Sweet Corn. The Scientific Journl of Agriculture (SJA). 8(): Bord, J. E. nd B. G. Hrville Growth dynmics during the vegettive period ffects yield of nrrow soyen. Crop Sci. 3: Bredmose, N. nd J. Nielsen Effects of thermoperiodicity nd plnt popultion deity on stem nd flower elongtion, lef development, nd specific fresh weight in single stemmed rose (Ros hyrid L.) plnts. Scientific Horticulture. 100: :(.Chloe) مجله علمي كشاورزي. 30(4

15 75 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 139 Mehrni, M., M. Shms-Ardkni, A. R. Ghnndi, N. Ghssemi Dehkordi, nd E. Sjjdi Production of rosmrinic cid in Echium moenum Fisch & C. A. Mey. cell cultures. Irnin Journl of Phrmceuticl Reserch. : Omer, E. A. nd M. E. Irhim Effect of spcing, nitrogen nd potssium fertiliztion on Silyum mrimum, Horticulture Ast. 66 (7): Russelle, M. P., W. W. Wilhelm, R. A. Olson, nd J. F. Power Growth nlysis sed on degree dys. Crop Science. 4: 8-3. Sgh Nekonm, M. nd K. H. Rzmjoo Effect of plnt deity on yield, yield components nd effective medicine ingredients of lond psyllium (Plntgo ovt Forsk.) Accessio. Journl of Agriculture & Biology. 9(4): Schunke,U Holy thistle first experiences with cultivtion nd hrves Lndtechnik. 47(11) pp Seght Aleslmi M.J. nd S. Gh.Mousvi Effect of sowing dte nd plnt deity on grin nd flower yield of pot mrigold (Clendul officinlis L.). Irnin Journl of Field Crops Reserch. 6(): Shfghi, B., N. Nderi, L. Thms, nd M. Kmlinejd, M. 00. Anxiolytic effect of Echium moenum L. in mice. Irnin Journl of Phrmceuticl Reserch. 1: Shrm, R. N. nd R. Prsd Effect of seed rtes nd row spcing on fennel cultivrs. Indin Journl of Agronomy. 35: E. El-Hendwy, S., E. A. Ad El-Lttief, M., S. Ahmed, nd U. Schmidhlter Irrigtion rte nd plnt deity effects on yield nd wter use efficiency of drip-irrigted corn. Agriculturl Wter Mngement. 95: Foldesi,D Effect of fertiliztion nd irrigtion on shoot yield of Solnum lcinitumit. Her Hungric. 3 () Frncescngeli, N. nd M. A. Sngicomo, H. Mrti Effects of plnt deity in roccoli on yield nd rdition use efficiency. Scienti Horticulture. 110: Hsni Mlyeri, S., R. Omideygi, nd F. Sefidkon Effect of n- fertilizer nd plnt deity on growth, development, her yield nd ctive sustnce of feverfew (Tncetum Prthenium Cv. Zrdnd) medicinl plnt. Irnin Journl of Phrmceuticl Reserch (Ijpr). 3(Supplement ): Hshemi Dezfuli, A. nd S. J. Herert Inteifying plnt deity respoe of Corn with rtificil shde. Agronomy Journl. 84(4): Heidri, M. R. nd A. Mndegry, A. Hosseini, nd M. Vhedin Anticonvulsnt effect of methnolic extrct of Echium moenum Fischnd C. A. Mey. Agit seizure induced y picrotoxin in mice. Pkistn Journl of Biologicl Sciences. 9(4): Mehrni, M., N. Ghssemi, E. Sjjdi, A. R. Ghnndi,, nd M. Shms-Ardkni, Min phenolic compound of petls of Echium moenum Fisch nd C. A. Mey., fmous medicinl plnt of Irn. Dru. 13():

16 بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل Willims, W. A., R. S. Loomis, W. G. Duncn, A. Dovrt, nd F. Nunez Cnopy rchitecture t vrious popultion deities nd the growth nd yield of Corn. Crop Sci. 8: Xin-Qing, L., Z. De-Feng, Ch. Hui-Zhe, nd Zh. Yu-Ping Effects of plnt deity nd nitrogen ppliction rte on grin yield nd nitrogen uptke of Super Hyrid Rice. Rice Science. 16(): Steel R. G. D. nd J. H. Torrie Principles nd procedures of sttistics: iometricl pproch. McGrw-Hill Book Compny, New York, 633 P. Vgujflvi, D The most importnt ctive sustnces in medicinl plnts nd their formtion in the plnt. Modifying effect of externl fctors nd tretments. Her. Hungric. 6(3):

17 Vol.5, No.3, Autumn Effect of plnting pttern nd plnt deity on yield of Irnin oxtonyue (Echium moenum L.) in three yers hrvesting D. Ashoori 1, S. A. Noorhosseini Niyki 1*, M. N. Sfrzdeh Vishekei, H. Aminpnh, P. Shrifi 1-Young Reserchers nd Elite Clu, Rsht Brnch, Islmic Azd University, Guiln, Irn. -Deprtment of Agronomy, Rsht Brnch, Islmic Azd University, Guiln, Irn. Astrct To study the effect of plnting pttern nd plnt deity on yield of Irnin oxtonyue, fctoril experiment ws done sed on completely rndomized lock design with three replictio during t the Eshkevrt region in Guiln province. Plnting ptter fctor in two levels (Squre nd rectngulr) nd the plnt deity fctor in four levels (, 4, 6 nd 8 plnt/m ) were pplied. The results showed tht the effect of yer ws significnt for ll studied chrcters, which generlly in yers fter plnting with incresing in plnts ge, from the second yer onwrds, the numer of flowering stems nd flower numer decresed. The overll effect of plnting pttern on dry weight of flowers per plnt, weight of dried flowers per re unit nd numer of flowers in m ws significnt. Effect of plnt deity on the weight of dried flowers per plnt, dried flowers weight per re unit, numer of flowering stems, numer of flowers per re unit, numer of flowers in inflorescence nd flowers numer were significnt. The interction effects of oth fctors for dry flower weight per re unit, numer of flowers per plnt, numer of flowers per inflorescence nd flower length were significnt. The mximum mounts of dried flowers per re unit gined in squre plnting methods nd 6 plnts/m deity (96.45 g/m ). The highest numer of flowers per re unit (453.3) ws otined in squre plnting method. Most numer of flowering stem per re unit (79.89) nd numer of flowers per re unit (5044.3) y 8 nd 6 plnts deity were otined respectively. The highest numer of flowers in inflorescence (104.56) nd flowers length (4.8 cm) oserved in squre plnting nd plnts/m. Keywords: Irnin oxtonyue, Plnt deity, Plnting pttern, Yield. * Corresponding uthor (Noorhosseini.SA@gmil.com)