Modiriat-Faryadi.docx

Transcription

1 أ

2 مدیریت محیطزیستی مو لف: دکتر شهرزاد فریادي ب

3 فهرست مطالب عنوان صفحه پیشگفتار defined... Error! Bookmark not اهداف تعاریف و مفاهیم... 3 خلاصه... 5 آزمون... 5 اهداف محیط زیست تقسیمات کاربردي محیط زیست محیط طبیعی محیط اجتماعی- اقتصادي محیط انسانساخت منابع پایه و حفاظت منابع منابع آب منابع جنگل منابع خاك تنوع زیستی خلاصه...27 آزمون...29 اهداف مهمترین موضوعات زیست محیطی جهانی گرم شدن کره زمین (اثر گلخانه اي) تباهی لایه ازون کمبود آب شیرین تباهی اراضی و کویرزایی جنگل زدایی نابودي تنوع گونهه يا آلودگی هوا و بارانه يا زیستی اسیدي...45 ت

4 دفع زباله ه يا 2-3. گزارشه يا سمی چشم انداز محیط زیست جهانی ( GEO4) 3-3. بحران ه يا محیط زیس یت در ایران بیابان زایی در ایران فرسایش خاك در ایران تبدیل مزارع به توسعه شهري منابع آب نابودي جنگل ها آزمون...57 اهداف مدیریت مفهوم مدیریت نظریههاي مدیریت معاصر تي وري تي وري سیستمها...63 دانش سیبرنتیک...64 بینظمی نظریه اقتضایی مدیریت و سازمان مفهوم سازمان سه ویژگی مشترك همه سازمانها وظایف مدیریت محیطزیست...71 آن مدیریت تعریف مدیریت محیطزیست و دامنه کاربرد اصول بنیادي مدیریت محیطزیست رویکردهاي مختلف مدیریت محیطزیست خلاصه...77 آزمون...78 اهداف مفهوم سیستم مدیریت محیط زیست تاریخچه سیستم مدیریت محیطزیست ث

5 سازمان بین المللی استاندارد (ISO) استانداردهاي 85...ISO ISO14001 استاندارد (ISO استاندارد 3-5. الزامات (عناصر) سیستم مدیریت محیطزیست (در قالب خط مشی زیست محیطی برنامهریزي اجرا و عملیات ساختار و مسي ولیتها آموزش آگاهی و صلاحیت ارتباطات جمعی مستند سازي سیستم مدیریت محیطزیست کنترل اسناد و مدارك کنترل عملیات آمادگی و عکس العمل در مواقع ضروري کنترل و اقدام اصلاحی پایش و اندازه گیري عدم تطابق و اقدام اصلاحی و پیشگیرانه سوابق ممیزي سیستم مدیریت محیطزیست بازنگري مدیریت سیستم مدیریت 5-5. الزامات (عناصر) سیستم مدیریت محیطزیستی شهري...96 محیطزیستی شهري سازماندهی تشکیل سازمان و تعیین خط مشی اجزاء سازمان وظایف اعضاء سازمان آموزش روشهاي آموزش برنامهریزي تشخیص و الویت بندي مساي ل محیطزیست محلی تدوین اهداف کلی و اهداف عملیاتی ج

6 تدوین طرح عمل محیطزیستی محلی شامل راه حلهاي اجرایی پیش بینی مراحل و نحوه اجراي راه حل ها اجراي راه حلها مستند سازي عناصر کلیدي طرح شامل خط مشیهاي محیطزیستی اهداف عملیاتی و راه حلها تعیین مسي ولیتهاي اجرایی هر یک از اعضاء سازمان آموزش جنبههاي فنی و عمومی مورد نیاز براي اجراي راه حلها گزارش جزییات اقدامات اجرایی مربوط به هر راه حل توسط مجریان (اعم از پیمانکاران یا مجریان محلی ) کنترل برنحوه اجراي اقدامات توسط کمیته نظارتی سازمان کنترل اسناد و مدارك اقدامات اجرایی ) زا نظر جنبههاي زیست محیطی) توسط کمیته نظارتی سازمان پیش بینی و تنظیم موارد قانونی براي عکس العمل سازمان در مقابل عدم انجام تعهدات مجریان ارتباطات جمعی و اطلاع رسانی کنترل و اقدام اصلاحی بازنگري مدیریت خلاصه آزمون اهداف کنوانسیونه يا بیا یهن بین المللی کنفرانس سازمان ملل متحد دربارة انسان و محیط زیست استکهلم کنفرانس ریودوژانیرو و دستور کار پروتکل کیوتو اجلاس جهانی توسعه پایدار - ژوهانسبورگ قوانین داخلی محیط زیست خلاصه آزمون اهداف اثرات محیط 1-7. مفهوم ارزیا یب زیست ح

7 2-7. تاریخچه ارزیا یب اثرات توسعه پیشینه قانونی ارزیا یب اثرات محیط زیس یت در ایران اهداف ضرورت ها و منافع ارزیا یب زیست محیطی اهداف نیازها و ضرورتها منافع فرایند ارزیا یب اثرات توسعه مراحل و گردش کار تهیە گزارش ارزیا یب زیست محیطی خلاصه غیر فنی شرح طرح یا پروژه تشریح وضعیت موجود محیط زیست پیش بینی اثرات ارزیا یب روشه يا گزینهها ارزیا یب اثرات همانطور که در جدول فوق مشاهده میگردد دامنه امتیازدهی براي هر اثر در روش ایرانی از 5+ تا 5- می باشد. این به علت نوع تبدیل صفات کیفی به کمی در زبان فارسی است در ادامه نمونه اي از یک ماتریس ایر یان براي یک پروژه جاده سازي فرضی بیان میگردد : تفسیر نتایج ماتریس ایرانی اقدامات اصلاحی یا کاهش اثرات سوء و مهم برنامه ه يا مدیریت محیط زیست پایش آموزش مراقبت و مشارکت عمومی جمع بندي و نتیجه گیري منابع و ماخذ مشخصات تهیه کنندگان گزارش پیوست ها خلاصه آزمون اهداف خ

8 1-8. طرحها و پروژهه يا مشمول ارزیا یب زیست محیطی خلاصه آزمون فهرست منابع و مراجع فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره 1-3: موضوعات کلیدي محیط زیست در مقیاس منطقهاي GEO4 جدول شماره 1-7 : معیار امتیازدهی در ماتریس ایرانی (مخدوم ) جدول شماره 2-7: نحوه نتیجه گیري از نتایج ماتریس ایرانی (مخدوم...( عنوان شکل شماره 1-4 : فهرست اشکال مدل ساده تي وري اقتضایی در تحقیقات سازمانی...69 شکل شماره 1-5: سیستم مدیریت محیطزیست شکل شماره 1-7: تا ثیر احداث سدهاي بزرگ در تهران بر کاهش تولید محصولات کشاورزي در منطقه احداث سد د

9 1 فصل اول تعاریف و مفاهیم

10 مدیریت محیط زیستی 2 اهداف هدف از مطالعه این فصل آشنایی با مطالب زیر میباشد: تعریف انواع محیط مفهوم سازمان سیستم مدیریت محیطزیست

11 3 تعاریف و مفاهیم تعاریف و مفاهیم.1-1 محیطزیست: محیط زیست تقریبا همه چیز را در بر میگیرد. انسان طبیعت و روابط بین این دو را شامل میشود. در کلیه فعالیتهاي بشر تا ثیر دارد و ضمنا از آنها متا ثر میگردد. محیط طبیعی: محیط طبیعی به آن بخش از محیطزیست اط لا ق میشود که ساخته و پرداخته دست انسان نباشد. آنچه سبب اطلاق عنوان طبیعی به این بخش از محیطزیست میشود غلبه نیروهاي طبیعی در شکل بخشیدن به این بخش از محیط زیست میباشد. محیط اجتماعی: کلیه کسانی که به نحوي از انحاء از انسان تا ثیر پذیرفته و یا او را تحت تا ثیر قرار میدهند تشکیل دهنده محیط اجتماعی میباشند. محیط انسانساخت: محیط انسانساخت به فضاهایی از بیوسفر اطلاق میشود که توسط انسان ساخته و پرداخته شده باشند. از چنین فضاهایی میتوان با عناوینی همچون محیط زاییده تفکر محیط فرهنگ ساخت و یا محیط تمدن ساخت یاد کرد. بیابان زایی: بیابان زایی عبارت است از تخریب سرزمین در مناطق خشک نیمه خش ک و خشک نیمه مرطوب تحت تا ثیر عوامل اقلیمی و فعالیتهاي انسانی. واژه تخریب سرزمین در این تعریف به عنوان کاهش پتانسیل تولید بیولوژیک زمین مد نظر قرار گرفته است. مفهوم مدیریت: مدیریت به معنی فرایند انجام کارها به طور اثر بخش و کارآمد به وسیله دیگران است. مفهوم سازمان: عبارت است از واحد اجتماعی خاصی (شامل همکاري دو نفر یا بیشتر) که ترکیب و ساختار آن اندیشمندانه و از روي تعمد ساخته شده و بارها به منظور حصول هدف یا اهدافی معین مورد باز سازي قرار میگیرد. 3

12 مدیریت محیط زیستی 4 مدیریت محیط زیست: مدیریت محیطزیست فرایند تصمیمگیري براي تنظیم آن دسته از فعالیتهاي بشري است که بر محیطزیست تاثیر دارند به گونهاي که ظرفیتهاي قابل تحمل محیطزیست براي توسعه بشري مختل نگردد. سیستم مدیریت محیطزیست: یک سیستم مدیریت محیطزیست عبارت است از مجموعهاي شامل فرایندها و رویههاي مدیریتی که به یک سازمان اجازه تحلیل کنترل و کاهش آثار محیطزیستی ناشی از فعالیتها تولیدات و خدمات آن سازمان را داده و ب ا کارایی و کنترل بیشتري عمل میکند. : ISO مشخصات استاندارد و بندهاي اولیه و مقدمات مورد نیاز و موثر بر سیستم مدیریت محیطزیست را شامل و اساسا این استاندارد جهت ممیزي شخص ثالث گواهینامه و ثبت استفاده میشود. : ISO فقط جهت راهنمایی طراحی شده است. در این استاندارد مثاله ا و توضیحاتی موجود است که راهنماییهایی را جهت طراحی و اجراي سیستمهاي مدیریت محیطزیست و اصول آن پیشنهاد میکند. استفاده از این استاندارد در داخل سازمان جهت فراهم نمودن یک سیستم مدیریت زیست محیطی مو ثر ولی کاملا اختیاري است. ارزیابی اثرات محیط زیستی: جریان یک فرآیند رسمی است که نتایج و پیامدهاي احتمالی اجراي یک طرح یا پروژه پیشنهادي را به منظور پیش بینی با دیدگاه کاهش اثرات نامطلوب و مهم در محیط زیست بررسی مینماید. 4

13 5 تعاریف و مفاهیم خلاصه در این فصل انواع محیط معرفی شده و تعاریف واژه هایی همچون بیابان زایی مفهوم مدیریت و سازمان مدیریت محیط زیست و سیستم مدیریت محیط زیست اراي ه گردیده است. مدیریت محیط زیست فرایند تصمیمگیري براي تنظیم فعالیتهاي بشري است در حالی که سیستم مدیریت محیطزیست شامل فرایندها و رویههاي مدیریتی می باشد. آزمون 1. انواع محیط را نام برده سپس هر یک را تعریف کنید 2.بیابان زایی را شرح دهید ٣. كاربرد ISO و ISO را توضیح دهید ٤. ارزيابي اثرات محيطزيست چگونه فرايندي است 5

14

15 2 فصل دوم مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع

16 مدیریت محیط زیستی 8 اهداف هدف از مطالعه این فصل آشنایی با مطالب زیر می باشد: تعریف واژه محیطزیست محیط زیستطبیعی اقتصادي اجتماعی و انسانساخت انواع منابع پایه محیط زیستی روند تنزل منابع موجود طی سالهاي اخیر 8

17 9 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع محیط زیست.1-2 بر اساس تعریفی از سازمان یونسکو محیط زیست همه چیز یا تقریبا همه چیز را در بر میگیرد انسان طبیعت و روابط بین این دو را شامل میشود. در کلیه فعالیتهاي بشر تا ثیر دارد و ضمنا از آنها متا ثر نیز میگردد. در برداشتی دیگر که با برداشت پیش گفته از مفهوم محیط زیست در یک راستا قرار دارد محیطزیست بدین گونه تعریف شده است: هر آنچه ما را احاطه کرده بر ما اثر گذارده و میتواند از ما تا ثیر بپذیرد تشکیل دهندة محیط زیست ما میباشد». همچنین میتوان محیطزیست را شامل هر آنچه فرآیند زیستن را احاطه کرده در خود فرو گرفته و با آن در کنش متقابل قرار دارد دانست. در نتیجه با تمام اهمیتی که میتوان و میبایست براي طبیعت و حیات وحش قایل شد نمیتوان و نباید مفهوم محیط زیست و به تبع آن حفاظت از محیط زیست را در طبیعت و حیاتوحش و حفاظت آن خلاصه کرد. بنابراین بهتر است محیطزیست را بر اساس گوناگونیهایی که در بر میگیرد تعریف کرد. تقسیمات کاربردي محیط زیست.1-2 با توجه به گوناگونی محیطها و نیز وجود طیف وسیع مسایل محیط زیستی بایستی در پ ی تعاریفی کاربردي براي انجام بررسیهاي علمی و فنی در زمینه محیط زیست بود. بدین منظور میتوان محیط زیست را یعنی آنچه را که فرآیندهاي زیستی را احاطه کرده بر آنه ا مو ثر واقع شده و از آنها تا ثیر می پذیرد در سه بخش کلی تقسیم نمود: محیط طبیعی. محیط اجتماعی- اقتصادي. (1 (2 3) محیط انسانساخت. 9

18 مدیریت محیط زیستی 10 محیط طبیعی محیط طبیعی به آن بخش از محیط زیست اطلاق میشود که ساخته و پرداخته دست انسان نباشد. آنچه سبب اطلاق عنوان طبیعی به این بخش از محیط زیست میشود غلبه نیروهاي طبیعی در شکل بخشیدن به این بخش از محیط زیست میباشد. محیط طبیعی شامل بخش هاي مختلفی به قرار زیر است. الف) مورفولوژي ساخت توپوگرافی محیط زیست در ظهور خصلتهاي بارز یک چشم انداز طبیعی نقش قابل توجهی را ایفا مینماید. علاوه بر این نقش در تعیین چگونگی استفاده از سرزمین (شبکه راهها جمعآوري فاضلاب تا مین انرژي و مانند آن) ایجاد تفاوتهاي بیوکلیماتی ک (نور آفتابگیري تشدید بارش در جبهه غربی ارتفاعات) نیز سهم به سزایی دارد. لذا در ارتباط با مورفولوژي توجه به موارد زیر ضروري است: طبقه بندي شیبهاي مختلف تعیین جهتهاي مطلوب و نامطلوب زمین از نظر سکونت (حداکثر استفاده از نور طبیعی کاهش مصرف انرژي پایداري و امنیت بناها) توجه به پستی و بلنديهاي بارز زمین ب) زمین شناسی بررسیهاي زمینشناسی به جهت مقاومت خاك به منظور استقرار بناها و تا سیسات ثبات و پایداري زمین براي جلوگیري از تخریب و فرسایش مقاومت در مقابل خطرات زلزله سیل روانگراي ی لغزش زمین و سنگریزش و همین طور استفاده بهینه از اراضی موجود جهت کاربريهاي مختلف انجام میشود (بحرینی 1386). در بررسیهاي زمین شناسی باید موارد زیر مورد بررسی و شناسایی قرار گیرند: - نوع سنگهاي متشکله 10

19 11 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع مبدأ سنگها نقش زمین شناسی - - یا نقشه سنگها (مخدوم 1384). عوارض ویژه زلزله خیزي تکتونیک لغزش و جابجایی زمین فعالیت هاي آتشفشانی منابع معدنی (شریعت و منوري 1375) در برخی موارد «زلزله شناسی» را نیز در شمار سرفصلهاي مطالعات محیطزیست قرار میدهند. این اقدام اشتباه است چرا که یک مهندس محیط زیست فاقد صلاحیت فن ی درباره زلزله شناسی است و حداکثر اقدامی که میتواند انجام ده د گردآوري زلزله هاي تاریخی منطقه میباشد که این امر نیز کافی به مقصود نیست. موضوع زلزله شناس ی باید توسط متخصص این امر بررسی شده و هیچ تخصص دیگري نمیتواند در این خصوص اظهار نظر نماید. ج) هیدرولوژي مطالعات هیدرولوژي یا آب شناسی به بررسی منابع آب چه از حیث کمیت و چه از لح اظ کیفیت میپردازد. کمیت منابع آب نشانگر این واقعیت است که در شرایط طبیعی حوزه اکولوژیک چه تعداد جمعیت و یا چه میزانی از بارگذاري را میتواند پذیرا باش د. منظور از شرایط طبیعی وضعیتی است که از هیچ گونه تمهیدات فنی استفاده نشود. حال با توجه به بار جمعیتی پیش بینی شده و کاربريهاي مورد نظر میتوان مقایسه نمود که آیا منابع آب 11

20 مدیریت محیط زیستی 12 موجود کافی می باشند یا می بایست به شیوه اي ظرفیت آبی قلمرو اکولوژیک را افزایش داد و اگر افزایش ظرفیت منابع آب ضروري تشخیص داده شود این افزایش ظرفیت چگونه باید صورت گیرد (احداث سدهاي کوچک سدهاي بزرگ انتقال آب بین حوزهاي). سرانجام چگونه می توان بیلان آبی حوزه را در حالت تعادل حفظ نمود (قطعا هزینه تمهیدات لازم براي افزایش ظرفیت آب نیز نقشی اساسی ایفاء می نمای د لیکن بررس ی این مقوله در صلاحیت اقتصاد دانان است). علاوه بر کلیات یاد شده در رابطه با منابع آب میبایست منابع سطحی و زیرزمینی هر دو مورد شناسایی و ظرفیت یابی قرارگیرند. بدین منظور توجه به سرفصلهاي زیر ضروري مینماید: * آبهاي زیر زمینی چگونگی نوع وسعت و جهت حرکت آبهاي زیرزمینی (بري مثال زیر سازي شبکه راهها نباید باعث قطع مسیر حرکت آبهاي زیرزمینی گردد) عمق سطح ایستابی (چه از نظر ساخت و ساز و چه از حیث ایجاد اماکن دفع زباله حاي ز اهمیت است) نوسانات فصلی و سالانه در حجم آبهاي زیر زمینی زمان محل یا محل هاي بالا آمدن آبهاي زیر زمینی کیفیت فیزیک شیمیایی و میکروبیولوژیک آبهاي زیر زمینی. * آبهاي سطحی آبهاي سطحی را می بایست در دو بخش آبهاي جاري و ساکن مورد توجه قرار داد. در هر دو مورد ذکر نوع منابع حوزه و خطوط تقسیمکننده زیر حوزه ها ضروري میباشد. در مورد آبهاي سطحی توجه به نکات زیر ضروري است: میزان آبدهی ارتفاع و نوسانات فصلی و سالانه آب 12

21 13 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع دوره طغیان رودخانه ها کثرت وقوع سیل و پهنه هاي سیلگیر کیفیت فیزیکی وشیمیایی و میکروبیولوژك آب وضعیت ساحل منابع آب از نظر شیب فرسایش جنس رویش طبیعی و وجود ابنیه وضعیت از نظر امکانات گذران اوقات فراغت وابسته به آب سایر ویژگی هاي بارز که از طریق بررسی هاي میدانی آشکار می شوند. * آب هاي راکد نوع دریاچه (دریاچه تالاب برکه و...) طبیعی یا مصنوعی (دریاچه طبیعی یا دریاچه سد) نوسانات ارتفاع سطح آب علل و زمان وقوع آن (نوسانات طبیعی یا در نتیجه دخالت انسان) کیفیت فیزیک و شیمیایی و میکروبیولوژیک آب وضعیت ساحلی از نظر جنس شیب فرسایش رویش طبیع ی ارزش هاي تفریح ی اقتصادي و اکولوژیک. پ) خاك شناسی تا ثیر متقابل پنج عامل آب و هوا موجودات زنده س ن گ مادر توپوگرافی و زمان سبب تشکیل خاك میگردد. آب و هوا از طریق هوازدگی موجودات زنده از طریق تجزیه بیولوژیکی توپوگرافی به عنوان عامل تسریع فرسایش و جابجاي ی مواد و در نتیجه عرضه سطح تازه تري از خاك در معرض هوازدگی سنگ مادر در تا مین مواد خاك و بالاخره عامل زمان عاملی است که همە فرایندهاي فوق در طی آن انجام می پذیرد. بدیهی است تا ثیر هر یک از این عوامل در شرایط جغرافیاي ی مختلف متفاوت بوده و در نتیجه خاكهاي ی با کیفیت و درجە تکاملی گوناگون به وجود میآید (بحرینی 1386). 13

22 مدیریت محیط زیستی 14 خاكها از نظر کیفیت با هم متفاوت هستند. خاك هاي مرغوب و نسبتا مرغوب جهت کاربريهایی در نظر گرفته شوند که وابستگی بیشتري به خاك نشان میدهند. براي مثال زراعت باغداري پرورش گل و گیاهان زینتی و احداث فضاي سبز به ویژه جنگل شهري ب ا هدف «موازنه اکولوژیک» از جمله کاربريهایی به شمار میآین د که به خاك مرغوب نیازمندند. همچنین از نظر مکان یابی براي دفع بهداشتی زباله شناخت ویژگیهاي فیزیکی خاك (دانه بندي نفوذپذیري) نیز حاي ز اهمیت است. در بررسی هاي مربوط به خاك شناسی فاکتورهاي زیر مورد توجه قرار می گیرد: - تیپ هاي اصلی خاك یا بافت خاك ساختمان خاك عمق خاك اسیدیته خاك رنگ خاك درجه حاصلخیزي خاك درجه شوري خاك (مخدوم 1384) ت) اقلیم اقلیم یا آب و هوا بر الگوهاي حرارتی انتشار آلودگی هوا کاراي ی انرژي و آسایش انسان تا ثیر میگذارد. این عوامل بوسیله شکل و ساختار مواد تشکیل دهنده سطح زمین میتوانند تعدیل شوند (2003.(Lein در این قسمت دو گروه آماري حاي ز اهمیت است یکی میانگینها که در مورد روند و وضعیت کلی محدوده مطالعاتی تعیین وضعیت مینمایند و دیگري حداک ثر و حداقلهاي مطلق که گویاي دامنه نوسان شرایط اقلیمی بوده و در بیشتر موارد در تعیین 14

23 15 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع آستانههاي اکولوژیک نقش تعیین کننده را بر عهده دارند. با توجه به ملاحظات یاد شده جهت شناخت شرایط اقلیمی اطلاعات زیر مورد نیاز می باشند (سلطانی بهرام 1387) : میزان متوسط حداقل حداکثر ماهانه و سالانه بارندگی کثرت و زمان وقوع بارش به صورت رگبار زمان بارش برف و حداکثر دوام لایه برف (ایمنی ترافیک و زمان ورزش هاي زمستانی) تعیین نقاط تحت خطر ریزش برف حداکثر حداقل و تعداد روزهاي مه گرفتگی در سال زمانهاي وقوع مه گرفتگی نقاط مه گیر در سطح محدوده مطالعاتی کثرت و زمان وقوع تگرگ متوسط حداقل و حداکثرهاي ماهانه و سالانه دما کوتاه ترین و بلندترین دوره با یخبندان یا بدون یخبندان دوره رویش گیاهی (زمانی که متوسط دماي روزانه بیش از 10 c باشد) تعداد حداکثر و حداقل روزهاي یخبندان (دما زیر صفر درجه سانتیگراد) گرم ترین دوره تعداد روزهاي شرجی (ترکیب خاصی از دما و رطوبت نسبی مثلا 25 c و %60 30 c و %45 و غیره) کثرت وقوع برگشت حرارتی اینورژن که با افزایش شدت غلظت آلودگی هوا تعیین نقاط با دماي مطلوب جهت سکونت و دیگر کاربري هاي وابسته به اقلیم تعیین نقاط نامناسب از نظر دما مانند مسیر عبور جریان هواي سرد خزانه هواي سرد جهت بادهاي غالب در مقیاس منطقهاي و محلی تعیین محل هایی با ایجاد غبار و پخش برف و حرکت ماسههاي روان توسط باد تعیین عوامل و عناصر طبیعی و انسان ساخت با تاثیر بر سرعت و جهت باد 15

24 مدیریت محیط زیستی 16 حداقل حداکثر و متوسط روزهاي آفتابی در ماههاي مختلف سال تعیین نقاط با نورگیري مطلوب و نامطلوب (موثر در مصرف انرژي). د) پوشش گیاهی و حیات وحش پوشش گیاهی یا پوشش نباتی عبارت است از انواع درختان بوته ها و علوفه و چمن و سبزي که در سطح زمین استقرار می یابد. به عبارتی هرگونه سرسبزي در سطح زمین را سطح پوشش گیاهی نامند (جنگل مرتع زراعت). فقدان پوشش گیاهی در سطح زمین از عوامل عمده تخریب سطح خاك توسط باران میباشد. پوشش گیاهی مانعی است در مقابل باران که به سطح خاك برخورد می نماید. برخورد باران به سطح خاك باعث جابجایی خاکدانه ها و فرسایش خاك میشود. پوشش گیاهی به عنوان زیستگاه حیات وحش از اهمیت ویژه اي برخوردار است. از آن جایی که گیاهان بوته اي به منظور تا مین علوفه استقرار و مخفی گاه و حفاظت حرارت ی مورد استفاده وحوش قرار میگیرند لذا یکی از اجزاي مهم در حیات وحش محسوب میشوند. هریک از گونههاي حیات وحش براي تغذیه بقا و تولید مثل در زیستگاه خود نیازهاي خاصی به گونههاي گیاهی دارند. حیات وحش شامل تمامی گونههاي جانوري بوده که ارزش و کارکرد مهمی در پایداري اکوسیستمها و چرخههاي مواد و انرژي دارند. تنظیم جمعیت ها کنترل موجودات بیماريزا از بین بردن لاشه حیوانات اهلی و وحش ی و مانند آن از جمله موارد اهمیت بیولولوژیکی حیات وحش در محیط زیست میباشند. 2 1 گیاهان و جانوران به عنوان اجزاء بیولوژیکی و زنده محیطزیست طبیعی در قالب مفهوم تنوع زیستی مورد بحث قرار میگیرند. تنوع زیستی شامل پیچیدگی و تغییر پذیري 1. Flora 2. Fauna 16

25 17 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع گونههاي گیاهی و جانوري و اکوسیستمهایی میشوند که در آن حضور دارند. محافظت از تنوع زیستی فرصتهاي آینده را براي حمایت از ارزش هایی که طبیعت براي انسان دارد (Berke et al, 2006) جغرافیایی مناسب باز میگذارد (2003 (Lein 1 و اکوسیستمهاي خود انتظام بخش یا اورگانیک در فضاي اقتصادي محیط اجتماعی کلیه کسانی که به نحوي از انحاء از ما تا ثیر پذیرفته و یا ما را تحت تا ثیر قرار میدهند تشکیل دهنده محیط اجتماعی ما می باشند. در این باب اصل کنش متقابل مصداق مییابد. از این دیدگاه نه تنها افراد و گروهها که کلیه نهادهاي اجتماعی نیز- از جمله دولت در مفهوم جامع آن و نه تنها قوه مجریه- در حوزه محیط اجتماعی قرار میگیرند. برنامه ریزان و مدیران محیطزیست باید اطلاعات مورد نیاز را در مورد تحرکات جمعیتی و اقتصادي جامعه کسب کنند به خصوص تغییرات محتمل بر ترکیب و اندازه جمعیت و دلالتهاي آن بر کاربري زمین (2006 al,.(berke et آنها همچنین باید نیازهاي رفاهی ارزشها و شیوه 2 زندگی جوامع با خصوصیات متنوع اجتماعی- فرهنگی را در برنامههایشان در نظر بگیرن د.(Qadeer 1997) هدف نهایی محیط زیست در زمینه محیط اجتماعی توسعه و افزایش آگاهیهاي زیست محیطی در سطح جامعه و نیز تقویت دانش محیط زیست در کلیه سطوح اجرایی میباشد. هرگاه جامعه به قدرت استعدادها و توانایی هاي خود پی برد و مهمتر از همه اعتماد به نفس متزلزل شده خود را بازیافت و این همه را با آگاهیهاي زیست محیطی در هم آمیخت و با اتکاي به همه این معنویات به استفاده از سرمایههاي ملی اقدام نمود در آن صورت میتوان انتظار ظهور جامعه و سرزمینی مستقل متکی به خود و سرافراز را داشت. در این 1. Self-regulation 2. Life Style 17

26 مدیریت محیط زیستی 18 راستا حساسترین نکته آگاهی جامعه از این مساله است که بداند به دنبال چیست چه هدفی را پیگیري میکند و پیامدهاي دستیابی به آن اهداف کدامند جوامع انسانی با الگوهاي متنوع زندگی کار و گذران اوقات فراغت هر یک به سهم خود متناسب با توان تولیدي و فرهنگی خود به بهره برداري از منابع محیط زیست و لاجرم دگرگونی آن مبادرت ورزیده و در این راستا نه از قوانین طبیعی بلکه بنا بر میل و نیاز خود و در اکثر موارد در پیروي از انگیزه هاي اقتصادي عمل مینماید. بدین ترتیب جامعهاي که در فضایی معین به زندگی و فعالیت مشغول است به عنوان مهمترین نیروي شکل بخشنده به محیط زیست عمل کرده و نه تنها محیط طبیعی خود را به محیط هاي انسان ساخت میسازد که حتی در بسیاري از موارد در حفظ کیفیت محیط هایی که خود ساخته است نیز کوشش لازم را به خرج نمیدهد. بدین ترتیب است که مساي لی چون آلودگی و افت کیفیت محیطهاي انسان ساخت ظهور مییابد. تردیدي نیست که انسان جهت تداوم بقاي خود ناگزیر به استفاده از منابع اکولوژی ک میباشد و دقیقا در همین نقطه است که پرسش ها و مساي ل متعدد مطرح میشوند: هدف از زندگی کدام است کیفیت مطلوب زندگی کدام است آیا نسلهاي آتی نیز حق استفاده اقتصادي و روانی از منابع اکولوژیک مثل نفت یا چشم اندازهاي طبیعی زیبا را دارند یا خیر چگونه میتوان از منابع محیط زیست بهره برداري نمود بدون آنکه تداوم بهره برداري از آن ناممکن گردد اینگونه سوال ها محیطزیست را به اقتصاد ربط میدهد. برنامهریزي اقتصادي و مالی تا حدودي به سطوح سیاستگزاري یا مدیریت محیطزیست مربوط میشود. در فرآیند تصمیمگیري درباره طرح ها و پروژه هاي بزرگ معمولا هزینه و سوددهی طرح یا پروژه در مقایسه با یکدیگر قرار داده شده و هرگاه سودهی بیش از هزینه 18

27 19 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع باشد تصمیم به اجراي طرح یا پروژه قطعی میشود. در این قبیل محاسبات خساراتی که بر محیط زیست وارد می آید دخالت داده نمیشود و به همین مناسبت باید روش مذکور را روشی ناقص و بی اعتبار به حساب آورد. در طول تقریبا سه دهه اخیر یعنی دوره اي که در آن به تدریج اقتصاد زیست محیط ی شکل می گرفت و روش هاي آن تکامل می یافت این گروه از اقتصاد دانان کوشیدهان د خسارت هاي احتمالی ناشی از اجراي طرح ها و پروژه هاي مشکوك را در محاسبه هزینه سود دهی دخالت دده و از این طریق به سود دهی واقعی اقدام مورد نظر دست یابن د. این روش نه تنها باعث تکامل روشهاي سنتی محاسبه هزینه - سود دهی گردیده و به شفافیت هر چه بیشتر فرآیند تصمیم سازي کمک نموده است بلکه قادر است تا میزان زیادي از وارد آمدن خسارت بر محیط زیست و تباهی سرمایه هاي ملی جلوگیري به عمل آورد. دانش اقتصاد محیط زیست هر چند هنوز دوران جوانی خود را طی میکند و اقتصاد سنتی همچنان سلطه خود را حفظ نموده است ولی جاي تردید نیست که در آینده اقتصاد محیط زیست جاي اقتصاد سنتی را خواهد گرفت. اقتصاد سنتی در طول عمر طولانی خود ثابت کرده است که جز براي کسب درآمد بیشتر براي هیچ چیز دیگري حرمت و ارزش قایل نیست (بهرام سلطانی 1387). محیط انسانساخت محیط انسانساخت به فضاهایی از بیوسفر اطلاق میشود که توسط انسان ساخته و پرداخته شده باشند. از چنین فضاهایی می توان با عناوینی همچون محیط زاییده تفکر محیط فرهنگ ساخت و یا محیط تمدن ساخت یاد کرد زیرا از دوران انسان شکارگر و گردآورندة محصولات گیاهی تا کنون هر دخالتی که در سازمان فضایی بیوسفر صورت گرفته است 19

28 مدیریت محیط زیستی 20 محصول فکر فرهنگ و تمدنی بوده است که در آن برهه از تاریخ انسان در آن روزگار میگذرانیده است. (بهرام سلطانی 1387). توسعه محیطهاي انسان ساخت از تعامل گسترده و متنوع و پیچیدهاي از نیروه ا و فعالیتهاي گروه بسیاري از افراد و نهاد ها ناش ی میشود. سکونت گاههاي شهري و روستایی مهمترین پدیدههاي انسانساخت هستند که هم بر محیطزیست تا ثر گذاشته و هم از آن تا ثیر میپذیرند (چپ من 1384). کاربري زمین حمل و نقل زیرساختهاي آب و فاضلاب و ساختمانها از عناصر انسانساخت مهم و اساسی در کار برنامهریزي و مدیریت محیطزیست محسوب میشود (2003.(Lein با این وصف محیطهاي انسان ساخت تنها در برگیرندة فضاهاي شهري و روستایی نیستند نیروگاهها و سدهایی که انرژي و آب مورد نیاز فضاهاي شهري و روستایی را تا مین میکنند بنادر و فرودگاههایی که امکان جابجایی انسان و کالا را میسر میسازند مراکز بهداشتی درمانی آموزشی فرهنگی اراضی زراعی و باغات مراتع و جنگلهاي دست کاشت فضاهاي سبز شهري و بسیاري دیگر از این قبیل جملگ ی در شمار محیطهاي انسانساخت قرار میگیرند (بهرام سلطانی 1387). منابع پایه و حفاظت منابع.3-2 منابع طبیعی شامل دو گروه منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر می باشند: 1) منابع تجدید شونده با به کارگري شیوه هاي مدیریتی صحیح در یک چارچوب زمانی تعریف شده و میتوان بگونهاي خردمندانه بصورت مستمر از آنها بهره برداري نمود (ماهیها حیوانات وحشی جنگل آب شیرین هوا و...). 2) منابع غیر قابل تجدید که از ذخایر ثابتی در جهان برخوردار بوده و در یک محدوده زمانی مشخص به پایان می رسند (نظیر سوختهاي فسیلی و ذغال سنگ و مواد معدنی). 20

29 21 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع بهره برداري از منابع مبتنی بر عوامل تعیین کننده مکانیزم بازار یا عوامل غیر مرتبط ب ا بازار باید به صورتی باشد که بهره برداري پایدار از منابع طبیعی را میسر سازد. بعلاوه این منابع باید در جهتی مولد و همراه با عدالت اجتماعی تحت بهره برداري قرار گیرند. یکی از ابعاد مهم محیط زیست در مصرف سوخت هاي فسیلی و زغال سنگ پیامدهایی است که استخراج و تولید آنها در کنار پیامدهاي مصرف آنها بر پایداري اقتصاد یا محیط زیست جوامع خواهد داشت. از نگاهی دیگر منابع اکولوژیکی را میتوان به دو دسته منابع پایدار و ناپایدار تقسیم نمود. منابع پایدار آنهایی هستند که در ماتریس خود ثابت هستند. این منابع عبارتند از: الف) سنگها ب) شکل زمین و ژي ومرفولوژي پ) خاك ت) رستنیها تغییرات در این گونه منابع اگر تحت تا ثیر نیروهاي شدید طبیعی مانند سیستمیک تکتونیک و ولکانیک و نیروهاي شدید انسانی (مداخله تخریب گونه انسانی) واقع نگردن د اغلب در واحد زمان کند میباشند. تغییرات در این گونه منابع حتی اگر تحت تا ثیر نیروهاي طبیعی و انسانی واقع نشوند در واحد زمان تند هستند. منابع اکولوژیک ناپایدار عبارتند از: اقلیم و آب و هوا منابع آب جانوران (مخدوم 1384) در زیر جهت درك لزوم حفاظت از منابع جهت نیل به پایداري به بررسی روند تغییرات و کاهش تنها چند مورد از منابع محیط زیستی در دهه هاي اخیر پرداخته میشود. 21

30 مدیریت محیط زیستی 22 منابع آب از دیدگاه تاریخی صعود و نزول تمدن ها و ثروت اقتصادي جوامع مختلف بشري به دسترسی به منابع آب و شیوة مصرف آنها بستگی داشته است. بیشتر تمدن هاي شناخته شدة بشري ابتدا در جوار رودخانه هاي بزرگ شکل گرفته اند: رودخانه هایی چون نیل هند و دجله و فرات. به مرور زمان مصرف غلط و بی رویه منجر به تخریب خاك وجنگل ه ا گردیده و در نهایت منجر به تباهی ثروت جوامع مربوط شده است. این رویدادها میتوان د گویاي این واقعیت باشد که تخریب محیط زیست ناشی از مصرف ناپایدار منابع طبیع ی اغلب با پیامدهاي غیر قابل برگشت و جبران ناپذیر همراه است. طبیعت و منابع آن را نمی توان متناسب با رشد و افزایش جمعیت تحت بهره برداري بیشتر قرار داد به همین دلیل است که دینامیک توانایی دسترسی کلان به منابع در نقاط مختلف جهان سیري نزولی و کاهشی نظام مند بر حسب سرانه را نشان میدهد. میزان مقایسهاي دسترسی به آب در نقاط مختلف جهان در زیر (بر اساس سرانه 1000 متر مکعب در سال) اراي ه شده است: اروپا از 5/9 در سال 1950 به 4/1 در سال 2000 کاهش یافته است. استرالیا و اقیانوسیه از 112 به 50 هزار متر مکعب در سال بر هر نفر کاهش یافته است. آسیا 9/6 به 3/3 کاهش دسترسی سرانه به منابع آب را تجربه کرده است. افریقا دسترسی سرانه از 20/6 به 5/1 هزار متر مکعب در سال کاهش یافته است. امریکاي جنوبی مصرف سرانه از 105 به 28/3 هزار متر مکعب در سال رسیده است. امریکاي شمالی مصرف سرانه از 37/2 به 17/5 هزار مترمکعب رسیده است. طبق پیش بینی ها حدود 45 کشور با مسا له مشکل فزایندة کم آبی طی سالهاي نزدیک رو به رو خواهند بود. در کشورهاي دیگر اگرچه به نظر می رسد که دسترس ی عمومی بهتري به کمیت آب داشته باشند اما این موضوع الزاما نمی تواند کیفیت لازم و 22

31 23 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع مناسب را نیز همراه داشته باشد و توزیعی متناسب و عادلانه را در سراسر منطقه یا کشور مربوط موجب شود. تقاضا براي آب به علت تحولات جمعیتی رو به افزایش است که طبیعتا همراه با تا ثیرات بر عوامل اقتصادي قیمت آب نیز همراه می باشد. توسعه و صنعتی شدن در کشورهاي در حال توسعه تقاضا براي آب مصرفی صنعت را گسترش میدهد. همین طور در توسعه کشاورزي مصارف آب ناشی از گسترش کشت اراضی آبی کشاورزي اجتناب ناپذیر است. بدین ترتیب انواع تضادهاي متضاد و رقیب در مصرف آب در بیشتر نقاط جهان احتمالا افزایش یافته و رقابت تشدیدتر خواهد شد. انواع آثار و پیامدهاي گرم شدن زمین نیز تنه ا میتواند این عوامل خصوصیات و مشکلات را در جهتی منفی متا ثر کن د. افزایش فشار مصرف آب ناشی از کم آبی در مناطق و کشورهاي خشک و نیمه خشک جهان خصوص ا ب ا گرم شدن زمین همبستگی خواهد داشت. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد مصرف آب در قرن بیستم با نرخی دو برابر نرخ افزایش جمعیت افزایش یافته و در سال 2025 تا دو سوم کل جمعیت جهان تحت تا ثیر فشار کم آبی قرار خواهند گرفت. این در حالی است که در دهە 1990 فقط یک سوم جمعیت جهان تحت تا ثیر این شرایط و فشار کم آبی قرار داشتهاند. طی همین دوره جمعیت جهان بر اساس پیش بینی ها از 5/7 میلیارد نفر به بیش از 8 میلیارد نفر افزایش مییابد که مناطق شهري نسبت به دیگر مناطق رشد بیشتري را خواهند داشت (راي و.(1385 منابع جنگل براي پایداري زیست روي کرة زمین منابع جنگل از مهمترین منابع طبیعی ضروري محسوب میشوند. این منبع زیستگاه طبیعی را براي دیگر منابع زیستی یعنی حیوانات و 23

32 مدیریت محیط زیستی 24 گیاهان مهیا و میسر میکند. زندگی آدمی بدون جنگل نمیتواند پایدار بماند. این به دلایل اکولوژیکی آب و هوایی ) شامل کنترل سیل و کارکرد آبخیزداري جنگل هاس ت) و وابستگیهاي متقابل محیط زیست است. مکانیزم تجزیە کربن مکانیزم کنترل مو ثر و مهم گازهاي گلخانهاي است که مرتبط با سلامت ماندن عملکرد جنگلها است. دیگر موارد اهمیت جنگل به عنوان ذخیره یا» کتابخانه ژنتیک» و همین طور ارتباطات اقتصادي ب ا منابع جنگل میباشد. با وجود چنین اهمیت فوق العاده یکی از مهمترین و جديترین روندهاي کاهش منابع در ناپایداري کرة زمین تخریب شدید و وسیع منابع جنگل است. سازمان کشاورزي خواربار جهانی فاي و گزارشی تحت عنوان» وضعیت جنگلهاي جهان» با اطلاعات تفصیلی در ارتباط با بروز خصوصیات تباهی و عواملی که مرتبط با آنان است اراي ه کرد. بر همین اساس برآورد گردیده که سطح جنگلهاي جهان (شامل جنگلهاي طبیعی و دست کاشت) در سال 1995 چیزي در حدود 3454 میلیون هکتار بوده است. حدود نیمی از سطح جنگلها در کشورهاي در حال توسعه است. همچنین برآورد گردیده که بین سالهاي 1990 تا 1995 نرخ تخریب خالص سطح جنگلهاي طبیعی نسبت به دهە 1980 تا 1990 کمتر بوده و مصرف جهانی چوب حدود 36 درصد طی دورة 1970 ت ا 1994 افزایش یافته است. مصرف چوب به عنوان سوخت حدود 7 درصد کل مصرف جهانی انرژي طی میانە دهە 90 بوده است. اما وابستگی کشورهاي در حال توسعه به این منبع قابل توجه است. این کشورها حدود 77 درصد از کل هیزم عرضه شده از جنگل هاي جهان را مصرف کرده اند. یادآوري این نکته ضروري است که جنگل زدایی به جز کاهش سطح منجر به بروز عوارض متعدد دیگري هم میشود. مثل خرد شدن جنگل به قطعات کوچکتر که باعث از بین رفتن تدریجی زیستگاه براي بسیاري از گونههاي زیستی میگردد. ضمنا خرد شدن جنگل طی زمان به انواع آثار مهم فیزیکی و زیستی منجر میشود اندازة جمعیت گونهها و 24

33 25 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع انباشت ذخایر ژنتیک کاهش یافته و نرخ مرگ و میر درختان افزایش مییابد و ویژگیهاي عدم توازن غیر قابل پیش بینی دیگري نیز می تواند پدیدار گردد. مانند جوامع انسانی که با مشکلات ناشی از مجموعه اي از امراض و باکتريهاي غیر عادي رو به رو شده ان د که به صورت اپیدمی بروز میکنند. این مساي ل گویاي صحت نگرانی هاي اضافی است که همه ب ا هم ضرورت حفظ جنگل ها را نشان میدهد (راي و 1385). منابع خاك قشر نازك خاك زراعی که سطح روي ین قسمت اعظم پوسته زمین را پوشانیده بستر تمدن است. امروزه بیش از 0/33 اراضی کشاورزي جهان خاك زراعی خود را سریعتر از آنکه ب ا خاك جدید جایگزین شود از دست میدهد در نتیجه زمین از عامل اصلی باروري ته ی میشود. در مواردي که فرسایش خاك سنگین و حجیم باشد زمین بایر و به بیابان تبدیل میشود. بعضی از تمدن هاي اولیه مانند مایاها که در سرزمین پست گواتمالا از قرن ششم قبل از میلاد تا قرن نهم بعد از میلاد درخشیده بودند به احتمال زیاد به علت افت تولید مواد غذایی ناشی از فرسایش زمین هایشان رو به افول گذاشته بودند. در طول مدت زیادي در عصر زمین شناسی تشکیل خاك زراعی تازه جلوتر از فراین د فرسایش بود و به همین جهت فرصت تشکیل لایه خاك زراعی در قسمت اعظم سطح کرة زمین فراهم شد. اما در دهههاي اخیر سرعت فرسایش خاك از سرعت خاك جایگزینی پیشی گرفته است. نمونه هاي شاخص عبارتند از طوفان خاك دشت کبیر ایالات متحده آمریکا که در دهه 1930 طوفان خاك روسیه در سرزمین ویرجین در دهه 1960 طوفان خاك بزرگ چین که در شمال غرب چین در حال شکلگیري است و بالاخره طوفانهاي خاك برآمده از آفریقا به همراه بادهاي غالب در عبور از اقیانوس اطلس. 25

34 مدیریت محیط زیستی 26 ظرفیت حاصلخیزي زمین با فرسایش خاك زراعی کاهش می یابد. تحلیلی که در چندین طرح مطالعاتی در آمریکا درباره فرسایش خاك روي میزان محصول انجام گرفته نشان داده است که با از دست دادن هر 2/5 سانتیمتر خاك زراعی محصول گندم و ذرت 6 درصد تنزل میکند (آل یاسین 1386). تنوع زیستی ادوارد ویلسون در سال 1993 اظهار کرد که» تنوع زیستی کلید حفاظت از جهانی است که ما می شناسیم». چند صد هزار سال طول کشیده است تا اکوسیستم هاي غنی و تنوع زیستی آنها شکل گرفته و حاصل گردید. واژه تنوع زیستی به عنوان تنوع ژنتی ک تاکسونومیک و اکولوژیک موجودات زنده که در بر گیرندة تنوع و تحولات درون گونهها میان گونهها و بخش هاي زیستی اکوسیستمها میباشد تعریف گردیده است. این تنوع فراوان عملکرد و استمرار زنجیرة اکولوژیک غذا سیستم اکولوژیک و سرانجام بقاي آدمی را تضمین میکند. وابستگی هاي متقابل بین اجزاي اکوسیستم و سیستم هاي اکولوژی ک مستلزم توجه به حفظ تنوع زیستی موجود در آنان است. بر اساس برآوردهاي جهانی از کمیت تخریب تنوع زیستی در جهان توسط برنامه یونپ (UNEP) در سال 1995 دو مورد مهم زیر را می توان اظهار داشت: حدود 112 پرنده و گونە پستاندار طی دورة 1810 تا 1995 منقرض شدهاند. 10 طی اوایل تا اواسط دهە 1980 جنگل هاي حارة مناطق بارانی کاهشی در حدود میلیون هکتار داشتهاند. جنگلهاي بارانی استوایی فقط چیزي حدود هفت درصد از سطح کرة زمین را م ی پوشاند اما حدود 50 تا 80 درصد از تنوع گونههاي زیستی کرة زمین را در بر میگیرد. نرخهاي انقراض گونههاي زیستی برآورد شده در ما خذهاي مختلف متفاوتند. اما در اکثر 26

35 27 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع آنها به رقم حدود 7 درصد نابودي از تنوع زیستی با یکدیگر توافق نسبی بیشتري وجود دارد. مجمع جهانی حفاظت از پرندگان تخمین زده است که حدود 11 درصد (شامل 1029 گونه) از انواع گونههایی که تاکنون بقا نموده اند طی اوایل دهە 90 در معرض خطر انقرا ض قرار گرفتهاند. تخریب فیزیکی زیستگاه همواره از مهمترین عوامل کاهش و انقراض انواع گونههاي زیستی محسوب میگردد (راي و 1385). خلاصه بر اساس تعریفی از سازمان یونسکو» محیط زیست همه چیز یا تقریبا همه چیز را در بر می گیرد هم انسان هم طبیعت و هم روابط بین این دو را شامل میشود. در کلیه فعالیتهاي بشر تا ثیر دارد و ضمنا از آنها متا ثر میگردد». محیط زیست از لحاظ خصوصیات کارکردي خود به سه دسته محیط زیست طبیع ی محیط زیست اقتصادي- اجتماعی و محیط زیست انسانساخت تقسیم میگردد. محیط طبیعی شامل مورفولوژي زمین شناسی هیدرولوژي خاك شناسی اقلیم پوشش گیاهی و حیات وحش می باشد. کلیه کسانی که به نحوي از انحاء از ما تا ثیر پذیرفته و یا ما را تحت تا ثیر قرار می دهند تشکیل دهنده محیط اجتماعی ما می باشند. از این دیدگاه نه تنها افراد و گروهها که کلیه نهادهاي اجتماعی نیز- از جمله دولت در مفهوم جامع آن و نه تنها قوه مجریه- در حوزه محیط اجتماعی قرار میگیرند. همچنین جوامع انسانی با الگوهاي متنوع زندگی کار و گذران اوقات فراغت هر یک به سهم خود متناسب با توان تولیدي و فرهنگی خود به بهرهبرداري از منابع محیط زیست و لاجرم دگرگونی آن مبادرت ورزیده و در این راستا نه از قوانین طبیعی بلکه بنا بر میل و نیاز خود و در اکثر موارد در پیروي از انگیزه هاي اقتصادي عمل می نماید. محیط انسانساخت نیز به فضاهایی از بیوسفر اط لا ق میشود که توسط 27

36 مدیریت محیط زیستی 28 انسان ساخته و پرداخته شده باشند. از چنین فضاهایی میتوان با عناوینی همچون محیط زاییده تفکر محیط فرهنگ ساخت و یا محیط تمدن ساخت یاد کرد. از جهتی منابع طبیعی شامل دو گروه منابع تجدیدپذیر و همچنین تجدیدناپذیر میباشند. از نگاهی دیگر منابع اکولوژیکی را می توان به دو دسته منابع پایدار و ناپایدار تقسیم نمود. منابع پایدار آن هایی هستند که در ماتریس خود ثابت هستند مانند: خاك رستنیها و... منابع ناپایدار نیز آنهایی هستند که در جاي خود پابرجا نمی باشند. مانند: اقلیم آب و... در ادامه جهت درك لزوم حفاظت از منابع جهت نیل به پایداري و باقی ماندن آن ه ا براي نسلهاي آتی به بررسی روند تغییرات و کاهش تنها چند مورد از منابع محیط زیستی از قبیل منابع آب جنگل خاك و تنوع زیستی در دهه هاي اخیر پرداخته شد. از بررس ی منابع و روند رو به کاهش آنها که در اثر دخالت انسان در محیط بوجود آمده است می توان چنین نتیجه گرفت که منابع حیاتی کره زمین که در تا مین و تحقق رفاه جامعه جهانی نقش مهمی ایفا میکند به علت مصرف بی رویه و سوء مدیریت در سطح کشورها و در سطح جهانی در معرض کاهش جدي و نابودي قرار گرفته است. 28

37 29 مبانی محیط زیست منابع پایه و حفاظت منابع آزمون تعریف محیط زیست چیست تقسیمات کارکردي محیط زیست را به اختصار توضیح دهید منابع پایه و انواع آن را از جنبههاي مختلف بیان نمایید لزوم حفاظت از منابع طبیعی کره زمین چیست با ذکر مثال شرح دهید

38

39 3 فصل سوم عوامل تهدیدکننده محیط زیست و بحرانهاي محلی منطقهاي و جهانی 31

40 مدیریت محیط زیستی 32 اهداف.1 هدف از مطالعه این فصل آشنایی با مطالب زیر میباشد: بحرانها و تهدیدات محیط زیست جهانی مهمترین موضوعات زیست محیطی جهانی برخی از مشکلات و بحرانهاي محیط زیستی ایران

41 33 عوامل تهدید کننده محیط زیست و... محیطی جهانی موضوعات زیست مهمترین 1-3. مشکلات فعلی محیط زیست جهان را میتوان در فهرستی از خطرات و تهدیدات محیط زیست به صورت زیر خلاصه نمود (مخدوم 1384) : نابود شدن لایه ازون اثر گلخانه اي جنگل زدایی بیابان زایی افزایش جمعیت افزایش آلودگیها کاهش منابع طبیعی افزایش سطح آب دریاها افزایش ناراحتی هاي روانی و افزایش جرایم وابستگی بیش از اندازه به ماشین و وسایل ماشینی شیوع بیماريهاي ناشناخته مانند ایدز خطر دستکاري ژنتیکی اسیدي شدن آب شیرین و خاك حاصلخیز شور شدن خاكهاي حاصلخیز خوراکوري آبها افزایش پسماند و پس آب نابودي و مورد تهدید قرار گرفتن گونههاي گیاهی و جانوري کاهش منابع آب شیرین و هدر رفتگی آن صید بی رویه و بیش از اندازه آبزیان

42 مدیریت محیط زیستی 34 نابودي کشتزارها به واسطه فرسایش خاك نابودي منابع ژنتیکی افزایش استفاده از سموم آفت کش و علف کش افزایش جنگها و گرسنگی جهانی بشر از ابتداي خلقت به بهره برداري از منابع طبیعی پرداخته و در حدود ده هزار سال است که به کارهاي کشاورزي مشغول شده است. استفاده غیر معقول از زمین و بهره برداري بی رویه از دریاها و تخریب جنگل ها هر روزه ادامه دارد و بهره برداري و تخریب در ی ک قرن اخیر سرعت سرسام آوري به خود گرفته است. افزایش جمعیت و سرعت تکنولوژي بخصوص در قرن اخیر موجب تغییرات وسیع در اکوسیستمها شده و اغلب باعث نابودي آنها گردیده است. انسانها براي ادامه حیات موجب تغییراتی شده و وحدت اکوسیستم را بهم زده اند. در آینده نزدیک جنگ اقتصاد و محیط زیست آغاز خواهد شد که یکی قص د بهرهبرداري و دیگري قصد حفاظت دارد (مصدق 1382). بسیاري از کشورهاي جهان تجارب تلخی در زمینه تخریب محیط زیست دارند که در نتیجه بی توجهی به محیط زیست و تاکید بر رشد اقتصادي صرف در بلند مدت هویدا شدهاند. یکی از بارزترین نمونههاي تخریب منابع میتوان به تهی شدن ذخایر آبزیان در آبهاي دریایی و داخلی اشاره نمود که در نتیجه بهره برداريهاي بی رویه و تخلیه آبهاي آلوده ناشی از فعالیتهاي صنعتی و شهري خسارات جبران ناپذیري را متحمل شده اند. در بسیاري از مناطق جهان در نتیجه این آلودگی ها منابع تا مین پروتي ین به شدت آسیب دیده اند. نمونه دیگر از این تخریب ها میتوان به جنگل زدایی اراضی بالادست در نتیجه بهره برداري هاي بی رویه از چوب اشاره کرد که بسیاري از اراضی کشاورزي پایین دست را با مشکلات جدي مواجه نموده است. تخریب این جنگلها اختلالات جدي در چرخه هاي هیدرولوژیکی حوزه هاي آبخیز بزرگ به وجود آورده و فرسایش خاك و رسوبگذاري در 34

43 35 عوامل تهدید کننده محیط زیست و... رودخانه ها و سدها را تشدید نموده و در نهایت تعداد سیل هاي مخرب را در این مناطق به میزان قابل ملاحظه اي افزایش داده است. کاهش بهرهوري افزایش هزینه هاي بهداشتی و زیبا شناختی از دیگر پیامدهاي تخریب اراضی جنگلی محسوب میشود که خسارات اقتصادي آن بسیار گسترده می باشد. به عنوان مثال در نتیجه بهره برداري هاي بی رویه از این جنگلها بازدهی آنها به میزان زیادي کاهش یافته و اراضی کشاورزي و ذخاي ر شیلاتی نیز از این تخریب ها آسیب هاي جدي را متحمل شده اند افزون بر این در نتیجه رسوبگذاري بازگشت سرمایه بسیاري از نیروگاههاي برق آبی کاهش یافته و بسیاري از شبکه هاي آبیاري کشاورزي متحمل خسارات جدي شده اند. لازم به توضیح است که بسیاري از مردم در کشورهاي در حال توسعه در اراضی اي فعالیت می نمایند که به طور مستقیم به منابع طبیعی براي تا مین غذا سرپناه و اشتغال وابسته می باشند. بنابراین رفاه و بقاي آنان در کوتاه مدت و بلند مدت کاملا به بهره وري و بازدهی کارکرد مناسب این نظام هاي طبیعی وابسته است. به این ترتیب آثار و پیامدهاي اجتماعی و اقتصادي تخریب محیط زیست افراد فقیر را نسبت به افراد ثروتمند بیشتر تحت تا ثیر قرار داده و توانایی آنان را براي برآوردن حداقل نیازهاي خود به مخاطره می افکند. از سوي دیگر معضلات زیست محیطی مشابهی در محیط هاي شهري مشاهده میشود که در حال حاضر در کانون توجهات بین المللی قرار دارد به ویژه آلودگیهاي آب و هوا در مناطق شهري از جمله معضلات جوامع شهري خصوصا در کلانشهرهاي کشورهاي در حال توسعه است. جمعیت در بسیاري از مناطق شهري در حال افزایش است.در بسیاري از مناطق شهري پیامدهاي آلودگیها به صورت انواع بیماريها و مرگ زودرس خود را نمایان میسازد که از عمدهترین معضلات و پیامدهاي تخریب و آلودگی محیط زیست در محیطهاي شهري قلمداد میشوند. از سوي دیگر در مناطق روستایی افراد فقیر در برابر آلودگیها و تخریب محیط زیست آسیب پذیرتر می باشند. هزینه هاي سرمایه اي و 35

44 مدیریت محیط زیستی 36 عملیاتی کنترل آلودگی آب و هوا در بسیاري از کشورهاي جهان بالا می باشد (صالح و پور اصغر 1384). شایان ذکر می باشد که مقیاس جهانی آسیب هاي زیست محیطی نشان م یده د که تمایز بین کشورهاي غنی و در حال توسعه باعث ایجاد یک بحران در بیوسفر کره زمین گردیده است. همه موضوعاتی که در این بخش به آنه ا اشاره میشود داراي محدوده فرامرزي بوده و مستلزم تفاهم و همکاري بین کشورها براي حل آنها می باشد. گلخانه اي) گرم شدن کره زمین (اثر یکی از قابل توجه ترین مساي ل محیط زیست انتشار و افزایش غلظت گازهاي گلخانهاي در جو است. جزء اصلی گازهایی که منجر به بروز اثر گلخانهاي و گرم شدن کرة زمین میشوند دي اکسید کربن (CO2) است و مهم ترین فعالیت هاي مولد این گازها شامل بخش تولید و مصرف انرژي و خصوصا مصرف سوخت هاي فسیلی است (راي و 1385). گاز کربنیک یکی از گازهاي مهم در جو است و به نسبت %3 در اتمسفر وجود دارد. وقتی انرژي خورشید به زمین می رسد قسمتی از آن دو مرتبه به جو منعکس شده و قسمتی توسط گاز کربنیک جذب میشود و سطح زمین را گرم میکند که همان اثرات 1 گلخانهاي نامیده میشود. در حال حاضر در اثر سوخت مواد فسیلی مقدار گاز کربنیک زیاد شده است. مخصوصا از آغاز صنعتی شدن این امر رشد فزاینده اي داشته است. سوزاندن جنگل ها و تخریب و بهره برداري آنها باعث ازدیاد گاز کربنیک شده است.در سال 1850 مقدار گاز کربنیک در جو ppm 265 بوده است و امروزه بالغ بر ppm 340 اس ت و پیش بینی میگردد که این مقدار در سال 2050 به ppm 600 برسد. 1. Greenhouse Effects 36

45 37 عوامل تهدید کننده محیط زیست و... تجمع و افزایش بیش از حد این گازها در جو زمین موجب ایجاد لایه ضخیمی از گاز میگردد که همانند پوشش پلاستیکی گلخانه ها از بازگشت حرارت مازاد حاصل از تابش نور خورشید به سطح زمین به فضا جلوگیري کرده و گرما را در نزدیک ی سطح زمین نگه میدارد و همانند گلخانه باعث گرم شدن هواي زمین میگردد. لذا کرة زمین در آینده گرم تر خواهد شد و در قرن آینده تقریبا 3 درجه سانتیگراد به گرماي زمین اضافه میشود. قطبین ممکن است تا 4 درجه سانتیگراد گرم تر شوند. یخ هاي قطبها بیشتر آب میشوند لذا سطح آب دریاها بالا میآید و حتی احتمال دارد بین 5 تا 7 متر سطح دریاها بالا بیاید. در اثر این پدیده مردمی که در لب دریا زندگی میکنند مجبور به کوچ کردن خواهند شد. یعنی دو پنجم مردم جهان امروزه در نواحی پست و لب دریاه ا زندگی میکنند که درگیر این مسي له خواهند بود. از سال 1850 تا درصد به گاز کربنیک جهان اضافه شده و تا سال درصد دیگر اضافه خواهد شد. زیرا هر ساله 5 میلیارد تن سوخت فسیلی در جهان مصرف میشود. ایجاد جنگلکاريهاي جدی د و حفاظت جنگلها مخصوصا جنگلهاي مناطق استوایی می تواند به حفظ محیط ما کم ک نماید (مصدق 1382). در سال 1992 در اجلاس زمین در ریودوژانیروي برزیل بیش از 150 کشور در قالب کنوانسیون ریو و در ادامه روند پیشرفت این کنوانسیون در سال 1997 نیز 160 کشور از جمله ایران با امضاء پروتکل کیوتو در ژاپن براي تلاش در جهت کاهش آلودگی ناشی از گازهاي گلخانه اي به توافق رسیدند. تباهی لایه ازون لایه یا پوستە ازون در ارتفاعی بین کیلومتر بالاي سطح کرة زمین قرار داشته و تشعشعات طول موج کوتاه ماوراي بنفش (UV) را به خود جذب و از ورود آن به جو کرة 37

46 مدیریت محیط زیستی 38 زمین جلوگیري میکند. هرگونه نازك شدن یا سوراخ شدن این لایە حفاظ بیوسفر میتوان د به علت ورود تشعشعات مزبور از مهمترین علل بروز سرطان پوست و انواع صدمات دیگر بر حیات باشد که ممکن است عوارض آن به شکل جهش مواد DNA و با اختلال در انتقال اطلاعات وراثتی همراه باشد. ازون نه تنها در استراتوسفر وجود دارد بلکه در تروپوسفر که به سطح زمین نزدیک تر است نیز وجود دارد. محققان دریافته اند که گاز ازون به صورت دینامیکی با فعل و انفعالات میان تشعشعات خورشیدي و اکسیژن موجود در جو ایجاد میگردد. فرایندهاي کاتالیتیک یا کاتالیزوري در برگیرندة مواد کلروفلوروکربن (CFCs) با برخی گازهاي موجود در جو می توانن د ب ا اختلالهایی در فعل و انفعالات با اکسیژن و جذب نور خورشید همراه باشد. تجزیه نور از کلروفلوروکربن ها در استراتوسفر کاتالیزورهایی را ایجاد میکند که ازون را از بین می برند. مهم ترین کلروفلوروکربن ها دو نوع کلروفلوروکربن (CFC-11,12) می باشند که نیمه عمر آنها به علت آرام بودن فرایند دیفوزیون و انتشار در داخل استراتوسفر اثرگذاري آنه ا بر محیط زیست تا حدود یک قرن تخمین زدهاند. آنچه مشخص است کاهش کیفیت هوا و بروز تعداد مرگ و میر آسم و بیماريهاي مزمن تنفسی و همین طور تخریب پوشش گیاهی به دنبال تخریب لایە ازون و افزایش در تشعشع ماوراي بنفش (UV-B) است که در هر حال روي میدهد. لایە ازون به علت روند فزایندة غلظت کلروفلوروکربنها و دیگر مواد مخرب اوزون مثل گاز متیل کلروفورم ها هالوژنها (مواد مصرفی در مبارزه با آتش) و متیل برومای د (معمولا در مواد حشره کش از نوع کلره مصرف میشود) کلا به علت فعالیتهاي انسانی تخریب و نابود شده است. 38

47 39 عوامل تهدید کننده محیط زیست و... کلروفلوروکربنها (CFCs) عموما در ساخت یخچالها (پروپان و بوتان) و عایق صنعتی 1 در انواع فوم 2 مواد افشانە ایروسول هوا وجود دارد. در کالاهاي الکترونیکی و حلالهاي پاك کنندة چربی مصرف می شوند. گسترش این شکاف در سالهاي منتهی و سرانجام کنوانسیون وین (1985) و پروتکل به 1985 باعث نگرانی کشورهاي جهان گردیده الحاقی آن یعنی پروتکل مونترال (1987) و اصلاحیه لندن 1990 با توافق بسیاري از کشورها منجمله ایران تنظیم و دولتهاي صنعتی را موظف کرد تا مصرف این مواد را به نصف کاهش دهند. چنین ابتکار عمل هاي مهم حقوقی و اجراي ی بویژه پروتکل مونترال و اقداماتی که در پی آن بوده است توانستند ابعاد این فاجعه را تا حدي کاهش دهند ولی پیش بین ی نمیشود که آثار مخرب و تداوم احتمالی پیامدهاي مصرف آن بر سلامت انسان و موجودات زنده براي پنج دهە دیگر ی ا حتی بیشتر از میان برود (راي و 1385). کمبود آب شیرین اگر چه ذخایر آب زمین از دیرباز یک منبع زیستی قابل احیاء محسوب میگردید ام ا واقعیت آن است که این ذخایر در سطح جهانی مورد تهدید جدي قرار دارن د. بیش از 40 درصد از کشورهاي دنیا بدلایلی چون رشد جمعیت توسعه کشاورزي وآبیاري آلودگی منابع آب سطحی و زیر سطحی و استفادههاي صنعتی با مشکل کم آبی روبرو هستند. نیاز به آب هر ساله حدود 2/3 درصد افزایش می یابد. بانک جهانی با تشخیص این بحران تا قبل از سال 2005 حدود 600 میلیارد دلار در سطح جهان براي افزایش ذخایر آب شیرین و مقابله با خشکسالی هزینه کرد. 1. Foam 2. Aerosols 39

48 مدیریت محیط زیستی 40 حاکمیت بر منابع آبی یکی از موضوعات مهم ژي وپلتیکی امروز جهان بشمار می آی د. حرکت آب بعنوان یک منبع طبیعی سیال و گذر آن از مرزهاي قراردادي کشورها موجب ایجاد این حساسیت گردیده است. بعنوان مثال در نقاطی که رودهاي بزرگ از چند کشور همسایه میگذرند عملکرد کشورهاي بالادست رود بر کیفیت آب و میزان برداشت از آن و یا ذخایر طبیعی موجود در آن موضوعی است که همواره مناقشه برانگیز است. رود راین در اروپا رودهاي آمودریا و سیردریا در آسیاي مرکزي و رودهاي گنگ و سند در آسیاي جنوب شرقی و رود اردن در خاورمیانه از این دسته روده ا به شمار می آین د. کشور ما ایران نیز بدلیل اینکه عمده ترین رودهایش از جمله ارس اروندرود اترك و هیرمند در مرز مشترك با کشورهاي همسایه واقع شده محتاج برنامهریزي سیاسی خاص ی در بهره برداري از این منابع می باشد. تباهی اراضی و کویرزایی تمدنهاي بشري همگی از حاصلخیزي اراضی تحت اختیارشان قدرتمند شده و با از دست دادن حاصلخیزي آن نیز همین جوامع در حال رشد و بالندگی با فقر و فروپاشی مواجه گردیدند. کیفیت اراضی و پیامدهاي از دست دادن حاصلخیزي خاك نقش مهمی بویژه در کشورهاي فقیر و در روند توسعە اقتصاد آنها دارد. یکی از مساي ل مهم که به کیفیت محیط زیست جهان فشار زیادي وارد میکند گرایش کویري شدن و کویرزایی است. این مسي له با توجه به نواحی وسیع و گسترههاي بزرگ جغرافیایی و قابل برگشت نبودن آن طی دوره هاي طولانی در آینده از جمله مهمترین فرایندهاي مخرب محیط زیست محسوب میگردد. با این وجود به نظر میرسد که این مسي له بسیار کمتر از آنچه شایسته است مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس دادههاي سازمان ملل کویرزایی یک سوم سطح جهان را متا ثر مینماید. عوامل طبیعی و عوامل 40

49 41 عوامل تهدید کننده محیط زیست و... اقتصادي باعث تشدید این پدیده شده اند. تخریب و کویري شدن اراضی را می توان به عنوان فرایندي دانست که توسط آن بخش ی از حاصل خیزي طبیعی اراضی به علت بهرهبرداري هاي غلط مثل چراي بیش از حد کشاورزي همراه با جنگل تراش ی ماندابی شدن اراضی (معمولا توسط بی دقتی در امور آبیاري و زهکشی اراض ی) زراعی آبی با از دست دادن خاك حاصلخیز و افت کیفیت اراضی همراه بوده است. اما در بین این عوامل مخرب شاید مهمتر از همه مدیریت غلط آبیاري بوده است که با ماندابی و شور شدن خاكها منجر به غیرقابل بهره برداري شدن اراضی میگردد. بنابراین با وجود آنکه تاریخ تمدن هایی مبتنی بر آب و سنت آبیاري تاریخی بیش از 5000 سال دارد به نظر میرس د که انسان نتوانسته است به حد کافی در این ارتباط آموخته و تجربه کسب کرده باشد. طرح نظارت بر محیط زیست جهان که توسط برنامە محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در سال 1997 انجام شد چنین برآورد کرد که حدود 10 درصد (حدود 12 میلیارد هکتار) از سطح اراضی کشاورزي جهان با نوعی رون د قهقرایی و مخرب رو به رو میباشند و فرسایش آب و باد موجب تخریب جمعا حدود یک میلیلرد هکتار از اراضی شده است. این مساي ل باید بعلاوه بر اساس پیامدهایشان بر فشار بهره برداري و پایداري حاصلخیزي بقیە اراضی کرة زمین نیز تحت مطالعه قرار گیرد. با پیش بینی افزایش تقاضاي جهانی براي مواد غذایی (تا سال 2050 حدود 110 درصد برآورد شده است) و با توجه به آنکه اراضی مزروعی موجود تنها قادر به تولید حدود 42 درصد از مواد غذایی لازم در همان دوره خواهند بود مسي له بسیار ملموس و نگران کننده است. برآورد شده است که تباهی اراضی در معرض کویري شدن سلامت حدود 850 میلیارد نفر را تهدید میکند و گسترهاي در حدود 3/5 میلیلرد هکتار (3/1 میلیارد آن مراتع 335 میلیون هکتار اراضی دیم کشاورزي و 40 میلیون هکتار دیگر اراضی آبی کشاورزي) را در بر میگیرد. کویري شدن علت اصلی از دست دادن حدود 21 میلیون از اراضی داراي توان 41

50 مدیریت محیط زیستی 42 تولید در هر سال است به صورتی که این اراضی به طور کلی فاقد هرگونه توان بهره برداري اقتصادي خواهند شد (راي و 1385). جنگل زدایی درختان جزء منابع تجدید شونده محسوب می شوند اما بشر در طول تاریخ بسیاري از جنگلها و درختان را تا نقطه انقراض نسل نابود کرده است. پوشش جنگلی کرة زمین از دیگر شاخصهاي سلامت زمین است که با سرعت زیادي رو به کاهش می رود. اگر چه در کشورهاي صنعتی توسعه جنگل ها از سال 1990 ت ا 2000 به حدود 36 میلیون هکتار رسید اما کشورهاي در حال توسعه با 130 میلیون هکتار جنگل زدایی روبرو شدند و در نتیجه میزان 94 هکتار کاهش جنگل ها طی ده سال رقمی است که تا کنون در تاریخ سابقه نداشته است.کشور اندونزي زمانی داراي وسیع ترین جنگلهاي گرمسیري بود ول ی طی پنجاه سال گذشته جنگل هاي مذکور از 162 میلیون هکتار به 98 میلیون هکتار ب ا نرخ متوسط 1/3 میلیون هکتار در سال تقلیل پیدا کرد و در حال حاضر ب ا نرخ 2 میلیون هکتار کاهش در سال روبه رو است. جنگل زدایی یکی از تهدیدهاي جدي زیست محیطی است که در 50 سال اخیر به شدت رو به افزایش است و آثار زیانبار آن گریبانگیر جامعه جهانی شده است. طبق اعلام سازمان خواروبار و کشاورزي جهانی در دهه 1980 سالانه حدود کیلومتر مربع از جنگلهاي استوایی از بین رفته که تنه ا 60 هزار کیلومتر مربع آن سالانه در آمریکاي جنوبی و در جنگل هاي آمازون اتفاق افتاده است. یکی از مهمترین آثار سوء جنگل زدایی افزایش گاز کربنیک هوا و تغییر اقلیم و گرم شدن کرة زمین است. درختان جنگل ظرفیت جذ ب 460 ت ا 575 میلیارد تن کربن را داشته اند. به عبارت دیگر هر جریب جنگل (نزدی ک 5/. هکتار) توان نگهداري 180 تن 42