DID

Similar documents
38

Noah and the Great Flood Mizo

30

7

15

Questionnaire to VCs

( 3rd Semester ) MIZO ( Modern Indian Language ) Full Marks : 75 Time : 3 hours ( PART : B DESCRIPTIVE ) ( Marks : 50 ) The questions are of e

Gods Promise to Abraham Mizo PDA

Microsoft Word - CPF 2011 MIzo.doc

W & L _Burmese_6x8.2

13

Baptist Church of Mizoram Kristian Chhungkaw Thuzir 2019 (May 13-18, 2019) Rev. Vanlalmuankima

The Start of Mans Sadness Mizo

When God Made Everything Mizo CB6

BCM Ni Pawimawh Programme KUMTHAR NI January 1, 2019 Pathian hruainain kum 2019 kan lo chuang kai leh ta. Kohhran member zawng zawng Worship

MARTIN LUTHERA LEH A RINNA

1 July August, 2016

SAMPLE QUESTION PAPER 2019 EXAM MIZO SUBJECT (098) CLASS X Time allowed : 3 Hours Marks : 80 Section A (Reading Comprehension) 1. A hnuaia thu hi ngun

Untitled-1

Untitled-1

Untitled-1

April 2018 AGAPE 1

DECEMBER

A lo ni zawk maw.pmd

March

PERIODICALS - JU

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

NAUP

Edit tur Finale programme

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

Justification by Faith_Mizo_Master

Untitled-2

NOVEMBER

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

Hualngo

Untitled-1

PERIODICALS

Untitled-3

PERIODICAL

PERIODICAL

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

1 March April, 2018

PERIODICAL

SAMPLE QUESTION PAPER 2020 EXAM SUBJECT : MIZO (098) CLASS : X Section A (Reading & Comprehension) 1. A hnuaia thu hi ngun takin chhiar la, zawhnate h

Baptist Women world Day of Prayer program 2019 in Mizo language (Khawvel pumpui Baptist hmeichhe inzawmkhawm pawl tawngtaihona a kan hriattur-te Mizo

PERIODICAL

Untitled-1

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

PERIODICALS - JU

ESTD. JULY 1931 Postal Regd. No. MR NE- 1063/ I din leh ang u Nehemia 2:17 REGD. NO. RN 37326/81 VOLUME 80 NO. 1 January 2011 Sipai Tlangau Jan

Untitled-1

EXECUTIVE SUMMARY 1. India hmarchhak ram North East Region (NER) hi Himalaya hmar lam tlang bulthut ah state 7 Assam, Manipur, Meghalaya, Mizoram, Nag

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

TKP Dinchhan Thalaite hi:- 1. Kristian tha tak ni tura buatsaih. 2. Krista leh Kohhran tana thawk tura buatsaih. 3. Khawtlang tana mi tangkai ni tura

Heaven Gods Beautiful Home Mizo

Microsoft Word - 4th session.doc

PERIODICAL

A Man Sent From God Hakha PDA

Motto: 1. Hunawl hman \hat. 2. Kristian nundan \ha ngaihsan 3. Zofate hmasawnna ngaihtuah. KUMPUAN R

C.C.C. Heep Woh College English Department S.1 English Oral Exam (2nd Term) Exam Date: 16/6/2015 Exam Time: 8:30-11:30a.m. Exam Room: 402, 4

C.C.C. Heep Woh College English Department S.1 English Oral Exam (1st Term) Exam Date: 9/1/2015(TUE) Exam Time: 8:30 11:30a.m. Exam Room: 40

板橋查某

C.C.C. Heep Woh College English Department S.3 English Oral Exam (Final Term) Exam Date: 08/06/2017 Exam Time: 8:30 p.m. - 12:30 p.m.(4hrs)

The Start of Mans Sadness Hakha

國立中山大學學位論文典藏.PDF

CSK Athletics Meet Day 1 Results B Grade Long Jump SD1: 4.10m SD2: 5.10m R: 6.04m Final No. Class Name Distance Position 1 2C17 Lee Yiu Chun

CSK Athletics Meet Field Results 08:30 B Grade Long Jump SD1: 4.10m SD2: 5.10m R: 6.04m Final No. Class Name Distance Position 16 4D 13 Leun

Noah and the Great Flood Hakha CB

NU CING KHAW DON KUM (84) Suah kum : Sih ni : ( 3:45 am) Vui ni : SIHVUI HUN GEL NA Chairman : Upa Ngin Suan Lian Spea

S5 SBA Elective Grouping xls

(CIP) : /. :, (/ ) ISBN T S H CI P (2006) CH IJIASH EN GXIAN G YINSHI WEN H U A Y U CHENGY U 1

Microsoft Word - Chord_chart_-_Song_of_Spiritual_Warfare_CN.docx

<C3C0B5A7A5CDAAE16C C20A657B3E666696E616C2E786C73>

第-期統測成績優異同學名單

Academic Awards for First Term First in Form Second in Form Third in Form Secondary One 1C Khaw Chin Pok 1D Tse Hiu Tung 1C Wu Sze Ting Second

2008年海洋及沙灘分齡賽.xls

CSK Athletics Meet Day 1 Track Results Event No. 1 A Grade 400 m Hurdles SD1: 1'25" SD2: 1'06.5" R: 1'00.09" Heat Lane Class Name Time Posit

CSK Athletics Meet Day 1 Field Results B Grade Long Jump SD1: 4.10m SD2: 4.70m R: 6.04m Final No. Class Name Distance Position 4 3A 29 Yau L

Microsoft Word - Chord_chart_-_The_Word_of_God_in_Song CN.docx

ti2 guan4 bo1 bo5 huai4 zheng4 hong1 xi2 luo2 ren4

MergedFile


因 味 V 取 性 又 鸟 U 且 最 大 罗 海 惜 梅 理 春 并 贵 K a t h l ee n S c h w e r d t n er M f l e z S e b a s t i a n C A Fe rs e T 民 伊 ' 国 漳 尤 地 视 峰 州 至 周 期 甚 主 第 应

CSK Inter-class Swimming Gala Complete Results Event No. 1 A Grade 200 m Breast SD1: 5'00" SD2: 3'40" R: 2'51.09" Final Lane Class Name Time

C.C.C. Heep Woh College English Language First Examination S.5 Non-print non-fiction/ Social Issues Class: 5A Exam Date: 23rd January 2014 E

F.3 Chinese Oral Exam Schedule.xls

CSK Athletics Meet Day 2 Track Results Event No. 1 A Grade 400 m Hurdles SD1: 1'25" SD2: 1'12" R: 1'00.09" Final Lane Class Name Time Positi

Outs1516.doc

CSK Athletics Meet Day 2 Track Results Event No. 1 A Grade 400 m Hurdles SD1: 1'25" SD2: 1'06.5" R: 1'00.09" Final Lane Class Name Time Posi

CSK Athletics Meet Day 1 Field Results B Grade Long Jump SD1: 4.10m SD2: 4.70m R: 6.04m Final No. Class Name Distance Position 29 4D 30 Yeun

( ) - 2 [ 50 1 TSANG TSZ CHING LI LOK YI SZETO MEI KI LAM SIN CHING FAN TSZ CHING LAM P

CSK Athletics Meet Day 2 Track Results Event No. 1 A Grade 400 m Hurdles SD1: 1'25" SD2: 1'06.5" R: 1'00.09" Final Lane Class Name Time Posi

<4D F736F F D20ABC8BB79A4CEABC8AE61A4E5BEC73939A6A8AA47B3F8A769AED12E646F63>

Microsoft Word - INDIANALAUTUEVANGELICALCHURCH TUANBIA FINAL.docx

Appendix VIII (B)

SBD HỌ TEN Ngày Sinh Sửa đổi NGUYEN VINH AI DO XUAN AN HOANG VAN AN LUU LE HONG AN

<4D F736F F D DADBBB4E4A447A67EA8EEBEC7A468AF5ABFFDA8FAA657B3E62E646F63>

1011_classlist_S1.xls

F.5 English Oral Exam Schedule.xls

Report on the 2003 Village Representative Election - Appendix VIII(B)

Transcription:

1

Vol. XLV No. 3. 2 Editor : Rev. Dr. Tlanghmingthanga Ph. 2361694 (R) 2361663 (O) Joint Editors : Rev. Dr. K. Lallawmzuala Rev. Vanlalrova Khiangte : Rev. Vanlalrawna : Rev. Laldintluanga : Ms. Rosy Zoramthangi Manager : Rev. Lalfakawma Ralte Ph. 9402477194 (Kum khat lâk man: Ram chhûngah - Rs. 50) A chhûnga thu awmte Phêk 1. Editorial... 3 2. Keimahni... 4 3. History ziah dan thar leh Mizo Kristiante... 6 4. Bible thu thlurbing... 11 5. Kelkang Harhna Report... 14 6. Theology thumal hrilhfiahna... 31 7. Kum 2016-2017-a Zirlai lak tharte... 33 Didakhe-a thu chhuahte hi Aizawl Theological College (ATC) emaw, Editorial Board emaw ngaihdàn a ni kher lo. Published by the Didakhe Board, Aizawl Theological College, Durtlang Leitan, Aizawl Post Box - 167, PIN - 796001, Mizoram

Editorial: THLARAU THIANGHLIM LEH RAWNGBAWLNA Didakhe-ah hian Pathian thu kawng hrang hranga thlirna tih chhuah \hin a ni a, tun tumah pawh hian ThlarauThianghlim leh harhna chungchang thu tlem azawng sawi kan tum dawn a ni. Kan rama harhna lo thleng \hin hi a lawmawm hle a, Pathian awmpuina leh hmaangaihna lantirtu a ni. Dr. Luka pawh hian Thlarau Thianghlim chungchang hi a sawi uar hle a. A lehkhabu ziak pahnih - Chanchin ha leh Tirhkohte Thiltih behchhanin Thlarau Thianghlim chungchang hi a ziak a. A hnuhnung zawkah khian Kohhran lo indin dan leh \han dan chanchin te, Kohhran hmasa hun laia Thlarau Thianghlim hnathawh dan te a sawina kan hmu a. Sawi dan tlangpuiah chuan Tirhkohte Thiltih hi Kohhran hmasa chanchin ziahna bu tih \hin a ni a, mahse Lukan Thlarau Thianghlim a sawi uar em avang hian mi \henkhat chuan Thlarau Thianghlim thiltih bu tih hial tur a ni an ti. Luka hian Kohhran hmasa hun laia Thlarau Thianghlim hnathawh dan chanchin a sawi a, Paula hian Thlarau Thianghlim nihna leh rawngbawlna chanchin a zirtir thung.thlarau Thianghlim pek thûah pawh hian Luka chuan chhan leh vang awma pek a nih thu a sawi a. A taka chan a, nun chhuahpui tur a ni. Thlarauva baptisma pawh hi Luka chuan rawngbawlna nen a sawi zawm laiin Paula chuan chhandamna nen a sawi zawm thung a ni. Lal Isuan Thlarau Thianghlim chu in chunga a lo thlen hunah thiltihtheihna in la nei ang, tichuan Jerusalem khuaah te, Judai leh Samari ram khaw tinah te, kawlkil thleng pawhin ka thuretute in ni ang (Tirh 1:8) tia a sawi ang hian Luka n Pentikos nia mite leh a hnu lama mite hnena Thlarau lo thleng kha a chena chen ral mai tur ni lovin, rawngbawlna atan leh Isua thuhretu nihna atana pek a nih thu a sawi. A ze mak leh chan dan vel kha a a thupui ber a ni lo va, Isua thuhretu ni tur leh a rawngbawl hna kawlkil thlenga rinawm taka thawh theihna tura pek a nihna lai kha a pawimawh lai tak chu a ni, hei hi kan man thiam em aw? 3

4 KEIMAHNI 1. ATC-ah DCPC zirna hawn a ni ta: Senate of Serampore College-in min phalsak angin ATC-ah June 2016 atangin Diploma in Clinical Pastoral Counselling zirna hawn a ni dawn ta, hemi zir tur hian mi pali lak an ni a, chungte chu: Rev. Lalbiaksanga Pachuau, Lalzarliani, Mary Lalduhsaki leh R. Vanlalhumi te an ni, kum hnih chhung an zir ang. 2. Tlawhtu kan nei: K P General Conference March ni 4-6, 2016 chhunga Champhaia tel ve Welsh 18, Taiwanese 6 leh Sri Lanka 1 te chuan an lo haw pahin March ni 8, 2016 zing khan ATC min rawn tlawh a, kan inkhawmnaah te an tel ve a, Rev. Zolawma n thu a sawi a, Welsh zaipawlin mawi takin hla an sa a, Breakfast an ei nghal bawk. 3. Isua thawhlehni zing Inkhawm: Thihna hneha ropui taka Isua thawhlehna ni lawm nan zing dar 6:00 a.m.-ah ATC-ah Inkhawm kan nei a, H. Lalfakzuala, B.D. Final year zirlaiin a kaihruai a, Rosy Zoramthangi, Thuthlung Hlui zirtituin thuchah a sawi. 4. Bishop s (Theological) College-a zir tur: ATC zirlai C. Zaihnuna leh Lalfamkima B.D. II te chuan Student Exchange Programme-in June - September 2016 chhung hian Bishop s College, Kolkata-ah an zir dawn a, Bishop s College atangin Biswarup Chatterjee leh Ebin Mathew Ninnan B.D. II te ATC-ah an lo kal ve thung ang. 5. ATC Valedictory Service neih a ni: April ni 19, 2016 khan Zirlai chhuak turte thlahna Inkhawm Valedictory Service chu ATC Chapel-ah neih a ni. Hetah hian B.D. 25; M.Th. 25 leh D.Th., 1 thlah an ni. Principal, Rev. Dr. C. Lalhlira n Inkhawm a kaihruai a, Synod Moderator, Rev. H. Lalrinmawia n inthlahna thuchah a sawi a. Synod Mission Choir-in Pathian fakna hla mawi takin an sa a, zanriah kilho nghal a ni.

Keimahni 5 Valedictory Service-ah hian lawmman paruk sem \hin a ni a, kumina lawmman petute leh a dawngtute chu heng mite hi an ni: 1) Zirlai tlawmngai ber lawmman K.C. Lalhlimpuia B.D. IVin a dawng a, lawmman petu Upa R. Zobela chhungte. 2) Thuhril thiam ber lawmman Lalnghakmawia Khiangte B.D. V-in a dawng a, lawmman petu Rev. Liandova chhungte. 3) Grik \awng ti\ha ber lawmman Laltlanmawia B.D. I-in a dawng a, lawmman petu Rev. J.M. Lloyd -a chhungte. 4) Hebrai \awnga ti\ha ber lawmman Malsawmtluanga B.D. II-in a dawng a, lawmman petu Rev. Dr. Vanlalhruaia te nupa. 5) Library hriatna lama ti\ha ber lawmman Lal\hazuala, Lalthansanga Renthlei, Lalnghakmawia Khiangte leh Ram\hangliana Fanai B.D. V ten an dawng, lawmman petu Upa Prof. C. Lalkima. 6) Sap\awnga Bible chhiar thiam ber lawmman F. Lalpiantluanga B.D. IV-in a dawng a, Mizo \awnga Bible chhiar thiam ber lawmman Lalthanliana B.D. V-in a dawng thung, lawmman petu Rev. Dr. Zaihmingthanga. 6. 2015-2016 BCS Result a chhuak:. Bachelor of Christian Studies (BSC) 1 Yr. a\anga IV yr. thleng result a chhuak a, an vaiin an pass vek a, First-ah mi 6, Second-ah 16-in an passed. Kan zirlai hlawhtlingte hi kan lawmpui tak zet a ni. 7. NITS Conference kan thleng dawn: North India Theology Students (NITS) Conference chu October ni 18-21, 2016 chhung hian Synod Conference Centre-ah kan thleng dawn a. Conference ni hnuhnung ber October 21, 2016 erawh chu ATC, Durtlang Leitan lamah hman tur a ni. Hetah hian Lalpa Zanriah Sakramen te, Sawihona Hnuhnung leh Kharna hun te hman a ni ang a, \in darh hmain chaw (Lunch) ei nghal a ni ang.

HISTORY ZIAH DAN THAR LEH MIZO KRISTIANTE - Rev. Lalfakawma Ralte Khawvelah mi ngote an fing ber a, an chak ber bawk, tih hun lai, mi ngote n khawvel ram tam tak an awp lai leh, kumpinu sawrkar pawh ram ni tla seng lova roreltu a nih lai khan khawvel hian hnam hrang hrang awp bettu mi ngote chu tluk loh enin a en a. Mi ngote n an awp beh ram zawng zawngah an tih dan apiang chu dik leh tha bera ngaih a ni reng thin. Chuvangin, awpbettute n up leh zahawm an tih chu awpbeha awm te chuan zahawm leh puithu bik hliah hliah hian kan hria a. An awp behte thinlungah chu rilru chu nghet taka tuhsak a nih avangin vawiin thleng hian mahni ram leh hnam zia leh tih dan aiin, mi ngohovin an lo zirtir thin dan chu mi tam takin an la dah lal zawk reng a. Chu awpbettute tih dan sahuai thing vawn tlatna chu sap hrenga tang tia sawina 1 te pawh a awm. Chu sap hrenga tanna avang chuan keini Mizo te, India mite leh khawvel ram dang, awp behna hnuaia lo awm tawh reng reng chuan khawthlangho history ziah dan chu thlitfim ngaihna reng reng hre lovin tui ti tak leh ngaihnawm ti em emin kan lo lem khulh khulh a. History min pek ang ang chu lungsi takin kan pawm bawk a. Hnam mawl tia min ziah miau avangin hmanlai Mizote chu mawl em em turah kan ngai hmiah a; lu la hnam tia khawvel hriata min puangzar te chu, Mi lu la hnam kan ni chiah alawm, tiin kan la pawmpui thliam thliam a. A nihna takah chuan anni mi ngoho aia khawvel pumah pawh mahni ram zauh tumna vanga mi nunna la nasa leh che rawva zawk an awm hauh si lo va! Head hunter hnam tia inpuh dawn ralah chuan Mizo ni lovin mi ngoho zawk hi mawle head hunter - a puh tur dik tak zawk chu le. Min awpbettute history ziah dan khan hnam tenau, felfai taka lo inawp thin leh thupui atana rinawmna lo nei tlat thinte chu dan nei lo leh nunrawnnaa khatin min chhuah der a; a ram mi ring tharte leh 6

History Ziah Dan Thar leh Mizo Kristiante 7 Kristiante chu mi ngote hmanrua (subjects) ang chauhva chhuahin, a ram mite chu thlirtu naran, anni awpbettute chu ram leh hnamte pawh Kristiana siamtu mi chungnung, mite zah phu leh chawimawina nopui dawm phu hliah hliah bikin an intar lang zel a. Chu chu mi ngote n history an ziah duh thin dan khan chiang takin a tarlang a. British-in min awp laia India ram Kristianna chungchanga lehkhabu chhuak heng, The History of Christianity in India from the Commencement of the Christian Era (1839, 1850), Christianity in India: An Historical Narrative (1859), A History of Mission in India (1908) leh a dangte hian India mite chanchin tarlan aiin mi ngo missionary-te hnathawh that pho lan an tum nasa zawk vek tih kan hmu thei a. Zosap missionary-ten Mizorama Kristianna chungchang an ziahte pawh Mizote kan mawlzia leh balhzia pho lanna leh missionary-ten Kristiana Mizote min siam dan ziahna a ni deuh vek a. Mizote thinlunga Pathianin Amah mamawhna a lo dah sa leh Mizo Kristian hmasate n anmahni leh anmahni an invei avanga Kristianna lo darh chak dan te chu ziah lan loh leh, hmaih luih pawlah a tel zel a ni. Hei hi a chhan ber chu Zosap missionary-te khan Mizo Kristiante tha thawh leh chanchin tarlan aia anmahni tha thawh leh an chanchin theh darh kha an tum ber a nih zawk vang a ni. Mundadan-a n mi ngoho chungchang a ziah dan hian a sawi chiang viau bawk a, Kum zabi 19 leh 20-naa history ziahte kha khawthlangho ziak deuh vek a ni a, a chhiartu tura an mitthlaa awm sa pawh khawthlang mipuite an ni. Chuvangin, kha ng history chhuak hmasahote kha khawthlang mission fakna leh khawthlang missionary-te chanchin ziahna an ni a; India rama Kohhranhote hming lanna a awm vak lo, 2 a ti a. A tidik hle. Tunhma zawng chuan awp behho (colonized world)-te hi te zawk, naupang chhia ang chauh, puitling lo leh mahni inenkawl zo lo angin anthropological theory-te chuan an chhuah fo va. Chuvang chu a ni

ang, khawthlanghote n min zuam em em a, kan ram chanchin leh kan rama Kohhran lo ding thar chanchin an ziah pawha a ram neitute chanchin tel mang lova an lo ziah zel ni. Hetiang boruak karah hian vanneihthlak takin Rev. Liangkhaia chuan, Mi dangte chanchin kan chhiar thin a, kan chanchin ni lovin, tih thu awmze nei tak chu a lo au chhuahpui hlawl mai a. Hei hian mi tam tak rilrua lo awm sa, sawi chhuah ngam loh fo thin ni si boruak chu a rawn sah hawng ta a ni. Mizote zingah mahni chanchin ziah tel hreh lohna leh ziah lan tul tihna boruak tha tak a lo lian chho zel a. Mi ngote n kan chanchin nia an sawi leh an ziahte duhkhawp lohna leh mahni hnam mi ngeiin mahni ram leh hnam chanchin ziah tul tihna a lo lian ta hle a. Mizo chanchin ziaktute zingah Kristiannaa Mizote kan inleh burh nachhan hi eng vang nge tih zawhna a lo piang chho va, chumi chu chik zawka chhui chian duhna leh, mi ngote n an hmuh kan thin Mizotea nun mawi leh tha Pathianin a lo dah sa te chhui neuh neuh duhna a awm thar ta zel a. Chu chuan kan history ziah dan pawh a rawn thlak chho hret hret tih a hmuh theih a. Hnam hmangaihna thinlung nasa zawka zep teltu historian-te chuan Kristian kan nih hma hauh pawh khan Mizo khawtlang nunah ngaihtuah dan leh nun dan Kristian deuh deuh hmuh tur a lo awm daih tawh tih ziah lan chu ngaih pawimawh hmasakah an nei ta a. Chu ng mite n Mizo history an ziah dan chu mi ngo leh India rama kan unau dangte ziah dan phung nen chuan a inpersan ta daih a ni. A hma zawnga ziah thin danah chuan Kristiana kan inleh chhan chu Missionary-te vang leh Lalpa n min hmangaih vang tih zawng kha a ni thin a. Tuna history ziah dan tharah chuan chu chu pawm hmiah chung leh thlauhthla chuang miah lovin, Kristian hmaa Mizo society-ah khan Mizote hi Kristianna atana min lo buatsaih lawktu thil tam tak Lalpa n a lo dah daih tawh tih chu ngaih pawimawh thar a ni ta thung a. Mizotea bet tlat tlawmngaihna, pialral, pasaltha, aia upa zahna leh kan inthenawm khawvennaa zo ze mawi tak tak te khan Mizote tan Kristianna pawm a tiawlsam tih hmuhchhuah a ni. 8

History Ziah Dan Thar leh Mizo Kristiante 9 Chu ng ziaktute chuan harhna (revival), mipui nawlpui zinga lo thleng thin pawh awpbettu mi ngo missionary leh harhna rapbettu British sawrkar te thlirna atangin an thlir ve tawh lo va. Chu ng chu an danglamna lian tak a ni a. Harhna chu ral thlir lovin, a changtu mipui nawlpui thlirna atangin an rawn thlirpui thiam ta hle a. Harhna chu buaina thlentu, mi ngo officer-te tana ram rorelna tibuaitu ringawt ni lovin, Mizote Kristian kan nih theih nana hmanraw tangkai lutuk a nih dan leh Mizote zinga Kohhran phun ngheh nana malsawmna tangkai a nih dan te ziah chhoh a ni ta a ni a. Chu ziah dan tharah chuan missionary, Kohhran hruaitu, mi lian leh challang te chanchin chauh ni lovin, mi te zawk leh mipui nawlpui inhmanna chu ngaih pawimawh a lo ni chho va. Pathian fak na na khuang kan hman hnu-ah phei chuan khuang min lo khapsaktu missionary-te tih dan chu a dik ber em tih zawhna thlengin a lo pian phah ta a ni. Kristianna chanchin (history of Christianity) kan ziah hian missionary leh Kohhrana mi challangte pawimawhna leh annihovin tha an thawh te chauh ni lovin, chak lo zawk nia lang leh awp beha awm te, hmeichhia te, hruaitu ni phak lote leh vantlang hmaa aw nei ve phak lote chanchin te hlei hlei hi a lo ngaihnawm theiin, chu ng mite chanchin, ziah lan ni ngai lo chu tar lan a pawimawzia kan lo hriat belh thei ta a. Heti anga history thlir dan thar a lo pian hnu hian Kohhran neitu nia kan hriat thin pawh a inthlak tial tial a. Kohhran chungchang ziah a niha missionary-te chanchin, an ngaih dan leh an hnathawh ringawt ziah thin kha kan khamkhawp ta lo va. Anni chauh hi Kristian history siamtu pawh an ni lo - Kristian history siamtu tak tak chu mipui vantlang, hmeichhia leh naupangte chenin, kan zavai hian kan ni vek zawk tih chu ngaih dan tlanglawn lo ni chhovin, chu ng mipui vantlang ngaih dan leh Kohhran din chhohnaa an zavaia an pawimawhnate chu history ziahnaah ngaih pawimawh a lo ni ta a ni. He history ziah dan thar (thlir dan thar) hian kawng khat chauh ni lovin kawng tam takin kan thil thlir dan a rawn thlak a. Hmunin

10 min daih loh avangin tun tumah hian kan ziak lang vek seng lo va. Thlir dan thar hmangin thil hrang hrang a thlir theih tih hriat thar hian min tiharh sawng sawng thin chu a nih hi, ti r u? Endnotes: 1. Sap hrenga tang tih tawngkam hmang lartu hmasa pawl chu Rev. Dr. Vanlalchhuanawma, former Principal, ATC hi a ni awm e. 2.As cited in Woba James, Major Issues in the History of Christianity in India: Post-Colonial Reading, (Jorhat: TDCC Publications, 2013), 5. SAVA PELTU LEH SAVA TÊ AWNG THEI Sava peltuin sava tê mawi deuh a perh thla a, chu sava chu a \awng thei a, Mi chhuah la, thil pathum ka hrilh ang che, a ti reuh a, chu a thil hrilh pathum chu hei hi a ni: 1) Miin thilmak deuh an sawiin awih duh suh; 2) I ban phâk loh neih tumin zuan zuan suh; 3) Mi chunga thil \ha i tihin inchhir ngai suh, tih te hi. Tichuan sava chu a chhuah leh ta a, thinga a fûk lai chuan sava chuan, I va â tak êm, ka sa hi damdawi \ha deuh a ni a, a ei apiang an dam zel asin, a ti a. Sava peltu chuan tak tak emaw a ti a, pawi a ti khawp mai a, sava chu man turin a um leh ta a. Thingah a lawn a, sava chu a lawn sang zel si a, ani pawh chu a lawn ve zel a, a tâwpah chuan thing zar chu a thliak a, a tla ta a. Chutia leia na tuara a awm lai chuan sava tê kha a rawn \awng leh a, Ka thil hrilh che kha zawm i tum si a, engati nge i zawm leh si loh, thilmak deuh an sawiin awih suh ka ti che a, i awih a, ka sa hi damdawi a ni ngai lo. I ban phâk loh neih tumin min um leh a, i tih loh tur bawk a ni a, min chhuah zalen a, thil \ha i tih kha i inchhir leh si a, tiin a hrilh a.

11 Bible Thu Thlurbing: THLARAU THIANGHLIM SAWICHHIA - Rev. Dr. Tlanghmingthanga Bible-in ngaihdam theih loh sual a sawi chu Thlarau Thianghlim laka sualna hi a ni a. Thlarau Thianghlim lakah hian ringlo mite chuan an ti sualsa reng a ni a tih thei a, ringtu te pawhin an tisual thei bawk a. Chung thil sual an tih zinga pawi ber chu Thlarau Thianghlim sawichhiat hi a ni. Marka leh Matthaia ziakah hian tunge an sawichhiata chu tih hi a fiah chiah lova. Luka ziak lamah chuan Mihring fapa sawichhiat leh Thlarau Thianghlim sawichhiat thu khaikinna kan hmu a. Mihring fapa tih hi Isua, a Messia nihna kawka ngaih a ni ber a. Luka ziak dan chuan Mihring fapa chu Thlarau Thianghlim aia pawimawh lo ni awmin a lang thei a. Mahse Luka ziak kan chhui chian chuan Messia sawichhia chu Thlarau Thianghlim sawichhia tihna tho a ni. Mihring fap tih hi Aramaik ho hman dan chuan mihring tihna mai a ni a. Isuan amah in sawi nana hmangin kei tih aiin a hmang thin a. Luka ziaka Mihring fapa tih pawh hi Messia kawk ni lovin amah Isua mihringa kha a kawk niin a lang a. Chutiang a nih chuan he lai thu pawh hi mihring lam sawichhiat leh Pathian lam sawichhiat a khaikhinna a ni ang. Marka pawh hian mihring sualna chi tin reng leh midang an sawichhiatna chi tinreng chu ngaihdam theih a nihzia thu a tar lang. Tichuan Marka leh Luka sawi tum chu sawichhiatna reng reng mihring lam kawk chu ngaihdam theih a ni a, Pathian lam kawk erawhchu ngaihdam theih mi a ni lo tihna niin a lang. Isua tawngkam tak chu - Tupawh kei mihring mi sawichhia chu ngaihdam theih a ni ang a, Thlarau Thianghlim sawichhia erawhchu ngaihdam an ni lovang tih niin a lang. Thlarau Thianghlim sawichhiat hi sual chi zawng zawng aia sual thuk ber a ni. Sual ngaihdamna tur chuan ran thisen a ngai a. Amaherawhchu he sual hi a ril em avangin chutiang mai maia ngaihdam theih a ni lo a tihna a ni.

12 Marka ziak lama a lan dan chuan Isuan Pathian thlarau hmanga ramhuaite a hnawh chhuah thin kha Setana thiltihtheihna hmanga tiah Lehkhaziaktuten an puh avangin an laka a rawngbawlna ven him nan Isuan he thu hi a sawi a ni. Isaia 5:20-ah chuan Thil tha lo chu tha tia, thil tha chu thil tha lo ti thin a, eng chu thim a ngaia, thim chu enga ngaia, thil kha chu thilthluma ngai thintute chu an chung a pik e tih kan hmu. Lal Isua leh a rawngbawlna kalh zawng leh dodal zawnga chetna leh Pathian thlarau hnathawh Setana hnathawh anga puh luih tlatna a ni sual ngaihdam theih loh chu a ni.. Hemi awmzia chu Pathian hnathawh a ni tih hre reng si a, Setana hnathawh anga ngai tlat, a tha lo zawnga thlir luih tlat emaw a thatna hmuh duh loh luih tlat emaw tihna a ni ber. Thlarau Thianghlim laka sualna chungchangah hian tun lai mihlim thenkhatinthlarau Thianghlim an chang ang angah hmehbel an ching a, chutiang zawnga hmehbel tur chu a ni lo. Mihlim reng reng sawisel chu Thlarau Thianghlim sawi sel tihna pawh a ni lo. Isuan helai thua sawi a tum chu Pathian thlarau hnathawh kal zel, Baptistu Johana hnen pawha awm, amah Isua hnen ngei pawh a awm, misualte chunga thawk a, simtirtu, nun thara nuntir theitu Pathian thlarau thu a sawina a ni. Pathiana mi pathumte zinga pakhat bik kawk hranpa teh chiam lovin, Johana hnenah chuan mi tam tak an lo kal a, sual simin thupha an chawi a, Isua hnenah pawh chutiang chuan mi tamtakin nun thara nun tumin an lo kal a, chu chu mihring tihtheihna avanga lo awm a ni lo va, Thlarau Thianghlim vang chauh a ni. Sawisel tih pawh hi sawisel satliah emaw sawichhia satliah emaw tihna ani lo. Sawisel satliah thu leh rin leh rin loh thu sawi naran mai niin a lang lo. Ring duh lova, awi duh hek lova, midangte pawhin an awi lohna tura chet lak leh a theih ang anga dal tihna a ni.isuan damlo te a ti dam a, Pathian duh zawng leh lawm zawng tih a tum tlata, a chet dan leh a awm danah pawh a invawng fimkhur hle a. Chung a thiltih te chu Pathian thlarau hnathawh vek a ni. Isua leh Pathian thlarau chu thawk dun an ni. Heng hi a dik a ni tih hre reng chung si a chhuan lam engemaw

Bible Thu Thlurbing 13 siamin an ring duh lova, ramhuai nena thawk dunah an puh ta zawk a. A puhtute hi mi naran chu nise a zia tak a la awm, sakhaw lama hruaitute an ni leh nghal a, an thu leh hla mite ngaihchang a nih avangin chutiang ngaihdan dik lo an neih chu a hlauhawm leh zual a ni.thlarau Thianghlim sawichhiat chu vawihnih khat mai thil pawh a ni lova, tihnawn fo, tiluih tlat, tum luih ngat ngat tih lam a kawk bik a ni. Chutiang zawnga min rilru an put tlat chuan sim tur nei pawhin an inring thei lo ang, an awm dan chu a sual nia hriat ngaihna a awm bawh hek lo. He lai thuin sawi a tum hi Pathian ngaihdam theih loh khawp sual mal bik a awm tih lam aiin, sim theih tawh loh khawpa sual khura luh ngheh theih a nih thu sawina a ni. Sual simna dik tak chu mahni sual sima inchhir chauh ni lovin kan chunga mi tihsual pawh ngaihdam peihna rilru put hi a ni. Pathian ngaihdamna dawng tur chuan chutiang simna dik taka sim tur chu a ni. Eng anga sual nasa pawh lo ti tawh ila, kan sim phawt chuan, Pathian chuan min ngaihdam a peih reng a ni. Sim thei lo khawpin awm ta ila, kan sim loh avangin Pathian ngaihdamna chu kan tan a inkhar a ni. Judate chuan, Suala inhlan lut tawpte chu an sim thei tawh lo tiin an zirtir a. Hebrai 6: 4-6-ah chuan rinna tluksan tawhte chungchang a sawi a, Simna turin siam thar leh rual an ni lo a ti a. 1 Johana 5:16-ah Thihna khawp sual a awm a a ti a, chutianga tlu tawhte chu tawngtaisak pawh a tul tawh lo an ti bawk. Thil sual vawikhat tihnaah chuan in thiam lohna a lian em em thin a, a vawihnihnaah chuan a nep deuh va, a vawi thumnaah phei chuan kan pawmzam hle tawh a ni. Chutiang chuan sual khurah a luh hret hret theih a, sim a harsa tial tial a, sim hleih theih loh hun pawh a thleng thei hial a ni. Chutianga sim hleih theih loh khawpa sual khura tluk luhna awlsam ber chu Thlarau Thianghlim sawichhiat hi a ni. Sual chi dang chu tih fo hnu leh chawlawl fe hnu pawhin a sim theih a. Thlarau Thianghlim sawichhiat fo erawh chu a sim theih loh a ni. Thlarau Thianghlim leh a hnathawh hre chiang a, Setana hnathawha puh luih tlat a, dodal luih tlata, a tha lo zawnga thlir luih tlat emaw, a thatna hmuh duh loh luih tlat emaw hi Thlarau Thianghlim laka sualna chu a ni.

14 KELKANG HARHNA REPORT - Rev. Dr. H. Vanlalruata THUHMAHRUAI Kelkang khua hi khaw upa tawh tak niin, kum 1930 velah pawh khan sawrkar hmun pawimawh tak a lo ni tawh \hin a. A ram leilung a rem a, feh kawng chhuk chho pawh a awm lo. A ram a \hat avangin buh leh balah khaw intodelh tak niin an sawi \hin. A khaw hming lo chhuah dan hetiang hian an sawi. um khat chu naupang dai halin Kêlpui rai lai (lal kêl) a kang hlum palh hlauh mai a, chuta \ang chuan Kelkang hming hi a lo piang ta a ni an ti. Tunah hian Kohhranah member 600 vel, dan zawhkim 401, kohhran upa 9, kohhran chhungkua 137 an awm a. Kelkang khua huam chhungah hian chhungkaw pahnih (member - 3) tih loh chu Presbyterian kohhran chhungkua vek an ni. Kelkangah hian Presbyterian Kohhran pahnih a awm a, tuna harhna thlenna hmun hi a ziding (upa) zawk a ni a, veng sang zawkah a awm. KELKANG KOHHRAN LEH HAHRNA Kum 1912 a\angin Kelkang khuaah hian Kristian an lo awm \an tawh a. Biak In hmasa ber chu kum 1916-ah khan mi in luah hawhin a lo ding \an tawh a. Kum 1919-ah Krismas laiin harhna hmasa ber chu a lo thleng a, hei hi Lungdup Harhna an ti \hin. He harhna avang hian Kristian pawh an pun phah nasa hle. Kum 1929 leh 1930 inkarah khan Mutelen awm laiin harhna \um hnihna a lo thleng leh a, Kristian lo ni tawhte a tinghetin a tihuaisen sawt a. Hei hi Lungdup Mutelen Harhna an ti. Kum 1937 May thla tirah harhna an chang leh a, he harhna hian Mizoram kohhrante mai bakah sawrkar beng a thleng a, Mizoram kohhran chanchina thil la awm ngai lo a thlen phah nual nghe nghe a ni. He harhna hi KELKANG HLIMPUI tiin an vuah. Kohhran a lo \hang zel a, kum 1941-ah Kelkang Pastor Bial a lo ding a, Pastor \huthmun a lo ni ta a ni. Kelkang Bialtu Pastor hmasa ber chu Pastor Lalthanga a ni a.

Kelkang Harhna Report 15 Mizoram buai avangin kum 1968-ah Kelkang khua chu Ruantlangah sawikhawm a ni a, kum 1972-1992 chhung Ruantlang Bialah a awm. Kum 1993-ah Kelkang Pastor Bial hi hawn leh a ni chauh a ni. KELKANG HLIMPUI INTAN DAN Kum 1937 May thla tirah Pathian hminga inkawmkhawmna an nei a, Thisen hlu, thisen hlu, Thing Kraws chunga luang khan... tih hla an sak laiin harhna an chang a. Chu chuan Kohhran pum pui a fan chhuak a, inkhawm, mual inkhawm, lenkhawm, \awng\ai, Pathian chawimawi, ran hlan, Pathian thu sawi te leh hrilhlawkna te an uar a. Chungte chu: 1) Mizoramah buhfai a sur ang, Pathianin faisa-in min chawm ang. 2) Kelkang hi thlarau khawpui a ni ang a, a chhungah mi 10,000 lai an la awm ang. 3) Tun hnu-ah chuan lo, hrai hmunah buh phur 100 a la thar ang. 4) Biak in hmun tur an teh lawk ang. 5) Mi pathum manin kan awm ang. 6) Mihlim tangte an chhuah dawnah lir a nghing ang. 7) Burma ram hausakna kan tem ang. 8) Burma a\angin mi an lo pem ang. 9) Hlimna hi Mizoramah a reh tawh lo vang. 10) Lalin Rs 60.00 a chawi ang. 11) Kumpinu sawrkar a tlawm ang. 12) Khaw sawikhawm tur lem an chang. 13) Jentailte ni a kin ang. KELKANG HLIMPUI AVANGA TUARNA Kelkang Hlimpui (1937) thlen laia Kelkang lal, Liannawla hi Kristian a ni lo va, zu leh sa tlana khawsa thin a ni. Chutih laiin Kristianhote lah chu an hlim êm êm mai a, ran talhin an lam mup mup mai a, Kristian leh Kristian lote pawhin lo lam feh leh sikul kai an chawlhsan \hup mai a. Engtikah nge hlim lam mup mup chu a reh dawn tih lah hriat a ni bawk si lo va, chuvangin lal chu a mangang

ta a, Bawrhsap hnenah mihlimte hêkna chi kua zet ziakin Bawrhsap pisa-ah a thawn ta a. Chu thu chu bawhzuiin September 12, 1937 zingah Bawrhsap Mc Call chu a sipai rual hruaiin Kelkang a thleng ta rup mai a. Mi 70 chuang thu zawh fiah tura koh an ni a, chung zingah chuan mihlim pathum - Thanghnuaia Ralte, Thanzinga Hringngen, Pasina Chawnghlut te chu bul tumtua puh an nih avangin kawl buntir an ni a. Thutlukna an siam danah chuan mipa kum 15-50 chin chu Aizawl-ah sazai hna hapta khat an thawk ang a, lalin Rs 60/- a chawi ang a, mihlim pathumte chu kawl bun chungin Syhlet Jail-ah kum thum an tang ang tia an chungthu rel a ni ta a ni. TUN LAI (2013) HARHNA LO IN AN DAN Tun \uma Harhna lo in\an danah hian hei hi a ni, chu chu a ni tia puh tur bik a awm chuang lo va. Hmanraw chi hrang hrang infawkkhawm kha Pathianin a hmang a ni ber mai. Kum 2013 kum tir a\ang khan Kristian halai Pawl leh mipa naupang tleirawl rual \henkhatte harhna dilin an \awng\ai \hin a, K P Committee member-te phei chuan awng\ai Camping an nei nghe nghe a ni. May ni 4, 2013 zana mipa tleirawl pakhat kum 14 mi Biak Ina \awng\ai chu thlarau pawlna changin a \awng\ai tâwp hlei thei lo va. awnghriatloh tea \awngin nu pahnih pathum vel nen khawlaiah chhuakin sual simna thu an tlangaupui vak vak a. Chu chuan khawtlang boruak a sawi nghing \an viau a. Chung thil thlen hnu thla khat vel liam hnuah June ni 7, 2013 Zirtawpniah chhungkaw pakhatin an chhungkaw pa ber dam lohna avanga beiseina neiin leh mi pahnih khat talin thlarau damna an lo chan takin tiin Pathian hnena lawmthu sawi nan Kohhranah ran an hlan a. Kohhran chuan lawm taka lo dawngsawngin awm ni khamin Kohhran inkhawm leh zaikhawm a buatsaih a, tlaiah ruai an kilho bawk a. He hun hmang tur hian khualkhua a\angin mi eng emaw zat an lo kal bawk a. He mi \uma lenkhawmnaah hian naupang eng emaw zat an rawn lam chhuak ta a, an pung zel a, lenkhawmna Inah pawh chuan an leng ta lo va. Zan lamah chuan Biak In-ah lenkhawm a ngai ta hial a ni. A tuk 16

Kelkang Harhna Report 17 Inrinni zanah leh Pathianni inkhawmah an chhunzawm a, kohhran mipuiah Pathian thlarau hnathawh a lang chho zel a. Kohhran chuan thlarau lam boruak thlirin inkhawm chhunzawm zel \hain a hria a, June 12, 2013 zan a\angin zan tin Kohhran inkhawm nei turin a ruahman ta a. Khawtlanga chhiatni \hatni thlen avanga zan hnih khat an awl zauh tih loh chu an chhunzawm zel a ni. KOHHRAN INKHAWM NEIH DAN June 12, 2013 a\ang khan chawl lovin zan tin inkhawm an nei \hin a. Pathianniah erawh chuan kohhran inkhawm pangngai (zing, chhun leh zanah) an nei a. Pathianni chawhma hi Sunday School zirlai zir nan an hmang a, Nilai zan hi Nilai leh Beihrual Thupui zir bakah sermon nan an hmang bawk. Zan inkhawmah hian Kohhran Committee member ten inkhawm kaihhruai leh thuhril inchhawkin an ti \hin a. Thuhriltu atan mikhual an ruai meuh lo. Mi bik leh rawngbawltu langsar zual, entir nan, Synod Moderator ang te erawh chu thuhriltu atan rawih an ni a, a tam ber chu tualchhung Kohhran upate an ni. Zan lam inkhawm hi mikhualin an chhim nasa êm êm a. Inkhawm laiin \awng\aina hmun lamah awm an remti vak lo. Inkhawmah hian hun tam ber chu Pathian faka zai nan hman a ni a, chu chu mipui pawhin an thlakhlelh ber niin a lang. An Biak In hi sak lai mek a nih avangin tukverh leh kawngkhar pawh la vuah mumal loh a ni a, chhuat te pawh la zawh fihlim loh a ni a, a bang erawh chu hawn dar vek a ni a, a hma lam leh sir tawn tawnah pandal an zar zawm chhuak vek a. Biak In chhungah hian \hutna, \huthlengsei hi dawhsan, upa lam \hutna leh pitar lam \hutnaah chauh dah a ni a, a dang zawngah chuan \hutthleng a awm lo. Kawngkapui luh chiahah hla hruaitute \hutna dah a nih avangin Inkhawm hruaitute \hutna nen a inhlat hle. Inkhawm \an hma darkar hnih vel a\angin zai \an a ni a, lam an tam avangin lamtual pawh a zau va, lam tuala leng lo pawh an awm hmun a\anga ding chhuaka lam an awm, pandal hnuai lam leh gallery lamah pawh lam an tam thei hle. Lamtuala awmte hi inkhawm \an hnuah leh thusawi lai chuan lam tualah hian an \hu tlang nghal mai \hin.

18 BETHEL AWNG AI HUN HMAN DAN Bethel \awng\ai hun hi nikhatah \um hnih neih \hin a ni a. Zing dar 10:30 leh zan inkhawm banah neih \hin a ni. Bethel awng\ai hi Kohhran Committee member ten inchhawkin an kaihhruai \hin. awng\aina tlanga an \awng\ai erawh chuan, hruaituin Bible chhiar leh thuchah tawi sawiin hun a hmang hmasa \hin. Hemi hunah hian tu mah hmun hla leh fianrial, thing hnuai leh biru deuh laia awm an phal lo. Sermon mai bakah hriat tur \ul leh pawimawhte puanzar a ni \hin a, chu mi hnuah \awng\ai tur zawng zawngte chu Hmun thianghlimah an kalkhawm vek \hin. Hmun thianghlim hung chhungah pheikhawk phelha luh vek tur a ni a, chumi hnuah awng\aina In a\angin inkhawm hruaitu upa kaihhruainain au rual dan tur leh inchhawn dan tur sawi hmasak a ni a, chu mi hnuah mipui an au rual ta \hin a ni. Chu chu a ri-a \awng\ai rualin a zui nghal a ni. Chumi hnuah chuan mahni duh dan angin hun hman theih a ni a, a huhoa hmang an tam ber \hin. AWNG AINA HMUN HRANG HRANGTE 1) Bethel Tawngtaina In awng\aina In hi tun hma a\anga an lo sak tawh, feet 24x36 vela zau, a chung leh skirting rangva a ni a, a bang erawh chu pin a ni lo. Hei hi Bethel awng\ai Inkhawm kaihhruaina hmun a ni. Hruaitu dinna a awm a, \awngrinna hmanrua dah a ni a, \hutna erawh chu bang hrul zei zeiah thingpheka dawh kual chhuah a ni thung. 2) Hmun Thianghlim Hei hi a huhova \awng\aina hmunpui ber a ni. Sikul hmun hlui zawl mi 1000 chuang lenna a ni. Mikhual cham reiin a bul a \an a, Kohhranin a cheibawl zui ta a ni. He lai hmun hi \awng\aina hmun hmasa ber a ni a, thing pala hung a ni a, luhna kawngka pakhat chauh a awm a, chuta \anga luh leh chhuah tur chu a ni. A hung chhunga lut turin pheikhawk phelh tur a ni a, bag leh thil dang lian tham deuh ken luh phal a ni lo. A hmun hi mual pawng lai, laih zawl chawp a ni. A hung chhung lai takah hian Kraws thinga siam feet 12 vel zeta sang a

Kelkang Harhna Report 19 ding a, chu chu mi tam takin vuan chungin an \awng\ai a, \hing\hi leh bawkkhupa \awng\ai hi englai pawhin an awm reng a ni. 3) Peniel Hmun Thianghlim dawtah hian tlang chhip sang tak a awm a, chu mi hnuaiah chuan \awng\aina hmun a awm a, chu chu Peniel an vuah. Jakoba leh Pathian inbuanna hmun hming chawia sak a ni. Jabok lui kaia Jakoba leh Pathian an inbuan khan Jakoba malpui ruh tihpelh a ni a, Pathianin mal a sawm a, hming thar Israela a pe a. Pathian tana nun thar leh hming thar neih ve duhna thinlung nen an \awng\ai \hin. 4) Moria Peniel kal pelh hnuah, Moria \awng\aina thlen hma si-ah hian tlang chhip zawl, daihlim nuam tak, khaw hawina nuam tak a awm a, a hmingah Paradis an vuah. He lai hi \awng\aina hmun a ni lo va, chawlh hahdamna a ni ber, \hutna tur thingtuaia siam a awm. Heta \ang hian Kelkang khawthleng pawh a lang chiang hle a, khawchhak tlang dung, Burma ram pawh thui tak a lang thei a, khawthlirna hmun nuam leh thawveng tak a ni. Moria \awng\aina hmun chu paradis a\anga pên sawm vela hla, mual pawng deuh hi a ni a. Pathianin Abrahama hnenah a fapa Isaaka halral thilhlana hlan tura a tihna hmun - Moria tlang hming chawia vuah a ni a, signboard-ah MORIA - ka fa i thinlung min pe rawh tih a intar a, a hung chhungah hian pheikhawk phelha luh tur a ni. Moria dawtah hian ruam a awm a, chu chu Damna Sawntlung an tih mai awmna hmun a ni. He lai hmun hi Gilead tia vuah a ni bawk. He Damna Sawntlung hi kum 2015 tir lam a\anga awm a ni a. Mi pakhat, ke hnuai sa nei \hin hian helai hmun a thlen hian a ke sa a reh tak avangin sawntlung lei chu a lo lar \an ta a ni. Miin sawntlung lei chu damdawi atan an ei a, dam phah ta nia sawite pawh an awm. Sawntlung lei hi an lak nasat avangin lei hnuaiah mi sawm vel lengin a kaw rul mai a; a hnuah phei chuan a chim ta nghe nghe a ni. A lei hi mi tam tak chuan an hawn a, \henkhat phei chuan an hralh hial nia sawi a awm bawk.

20 5) Gilgal Gilgal hi \awng\aina hmun a ni a, tlang hla bera awm a ni. A hmun hi zawl zau \ha tak mai a ni a, kraws pawh hmun hrang hrangah pathum lai phun a ni. Josua leh a hoten Jeriko an beih laia an tih dan ang deuh khan ngawi renga vawi sarih an kal hual hnuah aw rawl tawpin hnehna an puang thin. Pawl hrang hrangte an au rual \hin avangin a khawharthlak loh hle, huho leh mi mala inbingbilet kual ngat ngat eng emaw zat an awm reng a, bawkkhupa kraws bula \awng\ai leh \ap chunga kraws vuan hmuh tur an awm bawk. 6) Getsemani Hei hi \awng\aina hmun bawk a ni a, Lal Isuan khawhar taka a hun hnuhnung a hmanna hmun hming chawia sak a ni a, Krista tawrhna \awmpui ve tur leh simna nena \awng\aina hmun a ni ber. Gilgal tlang chhim lam panga awm a ni a, mual rem tak a ni. HARHNA ZE HRANG HRANGTE Harhna changtute zingah taksa chetna leh lam harhna a langsar hle a. Mi mal leh a huhovah thlarau ze hrang hrang ken tel pawh a nei nual. Maksak tak tak pawh a awm. Chutih rualin khaw hrang hranga thlarau ze mak tak takte hi Kelkang harhnain a hrinah puh vek chu a dik famkim tawk lo thei bawk. Harhna thlarau ze ken tlangpui Upa T. Lalhipliana ziakte chu hetiang hi a ni: 1) Saiip puan sina a nawlpuia mualzawla sual thupha chawia \awng\ai. 2) Biak In lam tuala Kohhran upaho bawkkhupa \awng\ai. 3) Bethel Hmun Thianghlim a\anga khawlai dung zawha hnehna puan. 4) Thlarau lam nau hrin (Nuin nau a vei ang chiahin thlarau lam nau veiin nau hring ang takin an tuar a, a hrin hnuah mihlimho ten hun enge maw chen nau an awm \hin). 5) In hnung puak (Nula leh tlangval inhnung puakin lamtualah an awm a, an inngai êm êm a. Hei hi Krista nena inneihna entirna leh Krista hmangaihna entirna a ni âwm e).

Kelkang Harhna Report 21 6) Vai lam chi hrang hrang leh tun lai Sap lam, entir nan, Sakira mawng sawikual ang chiin an ti ve. 7) An za ruai bawk (Tun lai \halai za ruai leh ler êm êm angin an awm). 8) Ruih hlo ngai (Addict) angin an awm. 9) Damlo leh Addict-te tawrhsakna (damlo leh addict-te \awng\aisakin, an natnate tawrhsakin an chhawk \hin). 10) Ramhuai hnawh chhuah a ni bawk (Mi kaw chhungah leh In chhunga ramhuai hmu theiin an hnawtchhuak \hin). 11) Inbin (Mi mal leh a huhovin Biak In chhung lam tual mai ni lo, mual zawl leh kawt thlera inbin an uar hle. 12) Tlawmna nun a lar (Mahni in leh mi dang ina luh dawnin hawihhawm takin an dil a, chhuah dawnah lawmthu an sawi leh a, hawihhawm taka chet leh tlawm taka \awng te an ching). 13) Jerusalem-a lal anga Isua luh ang leh Kraws kawng zawh ang leh Kraws-a khenbeh ang lemchan a lar. Mihlim pakhat chu sabengtung lema \angin pakhat a chungah a chuang a, kawngah mi dang pathum sabengtung kalna turin an lo mu a, Lal Isuan chau taka kraws a puta a tlukpui dan te chan a ni. Chumi hnuah Biak In-ah khenbeh lem chan a ni a, khenbeh lem chan lai hian mi eng emaw zatin khawpui ri, thli tleh leh lirnghing leh kawlphe zuai zuai te an hriain an hmu a ni âwm e. Heng ze hrang hrangte hian ni thum leh zan thum a awh tlangpui. HARHNA HMASA NEN A INANG LO Harhna hmasa lamah khan thu uar bik leh hla uar bik te, lam dan bik te an nei deuh \hin a. Tun \umah hi chuan uar bik thu leh hla a awm hranpa lo va, hla pawh Kristian Hlabu-a mi, hla 35 vel hi hlim takin an sa thei vek a ni. Hla muang, khuang khat hla pawh ni se hlim takin an sa a, lengkhawm thluk hla erawhchu an tuipui lehzual. Hla hi keyboard leh khuang hnih hmanga sak \hin a ni a, tun hma harhna hmasa lama khuang an duh lo ang kha a awm lo. Kelkang harhna hi thuhril avanga harhna emaw, thusawitu thusawi ngaihthlak

22 a\anga harhna emaw a ni lo va, Bethel \awng\aina hmuna Pathian Thlarau Thianghlim nena inpawlna nung neih avanga simna leh piantharna a ni ber a. Mi mala Pathian zawnna leh Thlarau Thianghlim dila \awng\aina chhanna, changtuten hlim taka lamna leh Pathian fak nuam tihna an chan a ni. Harhna changtute hian Bible chhiar aiin \awng\ai an uar mah niin a lang a, kawtthler leh muala hnehna puanchhuah an uar a, fak leh lam an uar a, \henkhatte chuan hla hruaitute \anpuitua inngaiin khuangpu bulah an lam (khuang chawm lam) ngat ngat \hin. Lamho zingah mipa/tlangval rual \henkhat chu lam tual laili laiah nasa tak a zuangin tu mah tina si lovin an lam \hin a ni. Miin Kelkang kher kher an ti a, a kal tawhte erawh chuan, Mahni in lamah awm ila kan \awng\ai tam thei si lo va, Kelkangah chuan miin theihtâwpa Pathian an au lai hmel hmuh te, Kros vuana \ap vawng vawng te, Krista avanga hrehawm tuar huam hmel hmuhte hi a hlawk êm êm a, Pathian nen kan lengdun bik riauin a hriat, tiin an sawi \hin. Kelkang hlimna danglamna pakhat chu an lam dan hi a ni a, tun hma lama kan la hmuh ngai loh khuang chawm lam, sap lam leh hnam lam dan anga lam hmuh tur awm hi a ni. Chu bakah mi tin a huap zawhna hi a ni bawk a. Kohhran hrang hrangte zalen takin an lamho va, inthleibikna leh inenhranna pakhat mah awm lo hi a ropuina tak chu a ni. Presbyterian kohhranin neitu chan a chang a ni mai. Thlarau erawh chu mi tin tan a ni. HARHNA CHHIMTU AN HAHNEM Kelkang harhna chhimtu hi Mizoram chhung hmun hrang hrang a\ang leh ram pawn a\ang te leh India ram pawn thlengin an awm. Kum 2013 a\ang khan he harhna chhimtu hi an awm tawh a, kum 2014 tawp lam a\ang khan an tam zual a. Kum 2015 June thla phei kha chuan an tam tawh khawp mai. Presbyterian Kohhran chauh pawh ni lo, Salvation Army, UPC, Baptist, IKK, Pathian Pawl, LIKBK, EFCI leh pawl tênau deuh te thlengin he hmunah hian harhna chhim tur leh \awng\ai turin an kal khawm a. Mikhual lo dawngsawngtute chhinchhiah dan chuan August thla velah khan

Kelkang Harhna Report 23 Kohhran mal tlawhtu hi 500 vel an tling a, tlawhtu dang mikhual pangngai hi 1,75,000 an tling tawh bawk. Mikhualte hi mimal inah an thleng zel a, chhungkaw 137 velin mikhual 4000-5000 vel an thleng \hin a ni. Chhungkaw khatin a tlangpuiin mikhual 40-60 vel nei reng ang an ni a. Mutna hmun an indaih loh avangin tam tak chu community hall-ah te, Biak In bathlarah te, school-ah te an riak a, mi \henkhat Bus chhunga riak an awm bawk. Mikhual leh in neitu pawh an inhre hrang hlei thei lo va, mikhual leh mikhual phei chu inhriat chian har tak a ni. A tlangpuiin chhimtu mikhual hi zan hnih emaw, zan thum emaw aia rei an cham ngai lo; a chhan chu chhim ve duh mi dangte hmun ken a ngaih vang a ni, a huhova cham rei pawh an awm lo. Mi mal, thlarau lam \ûlna chhuanlama cham rei deuh te chu eng emaw zat an awm bawk. Chhimtu mikhual hi a tam ber chu Thawhleh/Nilaini velah kalin Zirtawpni leh Inrinni-ah mahni khaw lamah an haw leh \hin a. Kelkang-a Pathianni hmanga cham hi a huhova kal zingah chuan an tam lo zawk. Hetiang hi a nih avangin Kelkang kohhran hian mikhual neih loh lai an nei lo va, anmahni kohhran hlangin engmah an ti thei lo a ni ber mai. Chutiang bawkin chhungkua pawh mahni chhungkaw hlangin a awm theih loh a, chhungkaw bila hun hman an nei thei meuh lo a ni. Heti chung hian Kelkang khaw mipuite hian mikhual an hnar ngai lo va, an dawngsawng \ha êm êm reng zawk. Mikhual thlen kawnga harsatna siamtu ber chu tui harsa hi a ni. Kelkang khua hi tlanga awm a nih avangin tuihna a awm \ha vak lo va. Sawrkar lam pawhin tha thawhin Truck pakhat tui chawi tur a pe a. Hei hi an sawtpui viauin a lang. Tui harsatzia hria hian mikhual tam tak chuan inbual leh insil an tum hran lo va, a \hente phei chuan anmahni motor-in tui an chawi hial a ni. KELKANG KOHHRAN A ANGA KAN ZIR TURTE 1) Kohhran Committee an thawkrim Harhna bul tumtu ber pakhat chu Kohhran Committee lungrualna leh inpekna hi a ni. Bethel awngtai Inkhawm, zing leh zana neih

24 \hin hi Kohhran Committee chauhin an kaihruai \hin a, zan tin Pathian biak inkhawm kaihhruai leh thuhril pawh Upate chauhin an thawk \hin a, an thawkrim hle a ni. Mikhual thuhriltu an ruai meuh lo; mikhual hi Pastor te an nih loh chuan rawngbawltu lar tak pawh ni se an puangzar zen zen lo. awng\aina hmun hming zawng zawng hi Kohhran Committee-in a phuah vek a ni a. Mipui chi hrang hrang kaihhruai hna hi an thawk a, mikhual lah a thar zel an lo thleng \hin si a, sawi tawh leh inhrilh tawh a awm thei meuh lo va, thu ngai sawi nawn sawi nawn a ngai a, chuti chung chuan dawhthei takin mikhual an dawngsawng thei a, an fakawm hle. Kelkang Kohhran chuan Tu mah hi kan sawm che u in ni lo va, nangmahni duhthlannaa lo kal vek in ni a, keimahniah lo kal chhan tur pakhat mah a awm lo va, in lo kal chhan ber chu Pathian a ni tih kan hria a, kan lo lawm êm êm che u a ni, an ti reng thei mai hi an fakawm hle. 2) Mipui an \angrual Kum hnih chhung zet harhna avang hian zan tin inkhawmin, mikhual mi 1,50,000 chuangin an tlawh tawh a, an la tlawh zel dawn pawh a ni mai thei, chuti chung chuan tu mahin hrehawm ti leh ning hmel an lantir lo va, hlim takin mikhual an dawngsawng thei reng mai. halai lam ni se reception duty leh mikhual thlenna buaipuiin an duty ni tin zan tin a, chuti chung chuan ning hmel leh \awngkam hriat nuam lo sawi an awm ngai lo. Mikhual tharlam deuh hlir an nih avang leh mi chi tin chi tang kalkhawm an nih avangin \awng\aina hmunah chinchang hre lo leh awm herh deuhte vengin a khat tawkin an inzar pharh deuh reng bawk a. Naupangho pawh an awl bik lo, chhun lama sikul an kai zawh veleh reception office-ah an rawn duty a, mikhualte an thlenna ina hruaiin an \ûl êm êm a, hlim tak leh fel takin an ti zel mai a ni. 3) Pathian an ring ngam Kelkang khaw mipuite hian mikhual buaipui bâk hna dang an thawk hman miah lo va, lo an nei hman lo va, eizawnna kawng an zawh hman lo chungin Pathian rinchhanin huai takin an awm tawp mai a,

Kelkang Harhna Report 25 an entawntlak hle. Naupangho pawhin ni tin sikul an kal tho nain, in lamah lehkha zirna hun leh hmun an nei \ha lo va, chutih rual chuan HSLC-ah pawh result \ha tak an nei a, fail pawh an awm mang lo nia sawi a ni. KOHHRAN LEH CHHUNGKUAIN AN HLAWKPUINA 1. An hausak phah Mizoramah buhfai a sur ang, Pathianin faisa-in min chawm ang tih Kelkang hlimpuia thupuan ang khan mikhual kal apiang ten buhfai an ei tawk aia tam hret zel an keng avangin buhfaiah an hnianghnar hle, chhung tinin buhfai bag an tiang er ur mai a. Retailer pawhin buhfai hralhna tur a hre lo hial a ni. 2. Thilpek an dawng nasa Khaw dang a\angin \anpuina thilpek an dawng nasa a, chawlhkar khat chhunga pawisa faia an dawn ngawt pawh Rs. 1,00,000/- chuang a nih chang a tam. Pathianni zan inkhawm thawhlawm pawh a \hahnem thei hle. 3) Sumdawn nana hlawkpui an awm A bikin harhna thlen hma a\anga thingpui dawr neiten an hlawkpui hle. Chutih laiin he harhna hi sumdawn nan leh mi mal hlawkpui nan hman an remtih loh thu an sawi. He thu awih lo hian pa pakhat chuan dawrkai tumin dawr bungrua khaw dang a\angin a la khawm a, mahse a lakkhawm hnu ni rei lo têah a in chu a kang ta a, a dawr bungrua zawng zawng pawh chu a kang ral ta vek a. A \henawmte in hnai taka mi chu mak tak maiin a kang ve hauh lo mai a, mei alh hi van lam hawiin ding takin a alh chho va, a kan zawh veleh ruah nasa takin a sur zui bawk a. He thil thleng mita hmutute chuan mak an ti hle a ni. 4) Hmun hrang hrang a\angin tlawhtu an awm a, khawvel hriatah Kelkang hi tarlan a nih phah a ni. 5) Hmangaihna leh hlimna an nunah hmuh tur a awm.

26 NGAIHTUAH ZUI NGAITE 1. Harhna chang sangte hi school kal rual leh kal mekte an ni a, zan tin inkhawm neih a nih bawk avangin an zirlaiah an hnufual phahin an tuar phah thei. Hna thawk hlei thei lova anmahni buaipuitu \halai eng emaw zat awm a ngaih phah bawk. 2. Mikhual leh harhna changte buaipui tham an awm reng avangin hnathawhna hun an nei tlem a, mi tam zawkin an eizawnna - lo leh huan lam hna an thawk hman lo. Hetiang hi a nih avangin tun maiah chuan harsatna tawk lo mah se, hun lo kal zel turah eng angin nge nghawng a neih ang tih hi ngaihtuah zui tham tak a ni. 3. Mikhual chhimtute hi mi mal inah an thleng deuh ber a, hei hian chhungkaw bil thu leh hla a neihtir thei lo. Chhungkaw zalenna a tichhe thei bawk. Mikhual an tam avangin mi mal inah thlen vek sen a ni lo va, Biak Inah pawh thlentir a ni lo thei lo va, zing \awng\ai hun lai pawhin an la mu tlar dul mai \hin a, hei hi engtia ngaih tur nge ni ang? 4. Harhna an chan avangin tleirawl rualte Biak Inah an lam a, inkhawm loh laiin Biak In leh Kohhran Hall-ah an riak khawm a, mipa leh hmeichhia te an ni si a, hei hian Biak in leh a vel zahawmna a tinêpin, kohhranah ngaihdan phir a siam. 5. Harhna changtute hian zai leh lam nuam an ti êm êm a, thusawi erawh chu an ngaithla uluk tawk lo. Rinna kawnga naupang zawk ten Pathian thu zir chiang lova an duh duh dana thu an sawi hian rah \ha lo a chhuah thei. Harhna chang sang deuh ten Upa leh rawngbawltute duh khawp lohna leh hmuh rona leh ngaihsan vak lohna an nei thei. 6. Harhna hian entir neia lemchan leh ze hrang hrang ken a nei \hin a, tun \umah hian Thlarau lam nau hrin, khuangchawm lam leh ramsa chi hrang hrang hram dan leh zia te hi thil thar niin a lang. Heng thlarau ze mak tak takte hian thiangzauna lamah min hruai lut thei a. Nasa taka chan tum hrim hrimna leh a mak lai

Kelkang Harhna Report 27 leh ze nawi lai dah pawimawh duhna a lian thei bawk. Kum 1984 lai vela harhna changa hnungtawlhho pawh khan a hnu deuhah chuan kan lo hnungtawlh thui mah mah a ni, an ti a ni âwm e. Thlarau nau hringho pawh hian an hring tam mah mah mai ang em tih hi ngaihtuah theih tak a ni. henkhat lam dan leh khawsak dan mit tikham deuh a awm thei bawk, entir nan, flying kiss, rock n roll lam leh a dangte. 7. A khawnawta an buai avangin mahni thil pawimawh khawihna hun a awm lo va, mi mal nuna khawharna neite kawmna hun leh naupang enkawlna hun neih a harsa. 8. Harhna hi mi mal nuna Thlarau Thianghlim hnathawh a nih theih rualin, mi dangte tih dan entawna tih pawh a awm thei bawk. 9. Harhna boruak karah hian sual kan tih hi a bang bik lo. Hmun thianghlima mite \awng\ai hlâna an bag leh thil eng eng emaw lo lak tum ran an awm ve bawk. Thil bo sawi tur a awm ve nual \hin avangin chhimtute fimkhur turin an inchah \hin. 10.Khawpui lam a\anga sum leh paia vûrna leh \anpuina dawn zel hian Pathian thu lam aia khawvel thil (materialism) lama tlan vakna a thlen thei. 11.Mi mal, thlarauva inti chang sang fal deuh ten eng emaw an sawi leh an puan nazawng awih vek a \ha lo thei. Entir nan, Mihlim \henkhat thu anga Hmun Thianghlim thlang deuha tuichhunchhuah tur laih a, tui lai chhuak leh si lo ang te hian mi \henkhat rinna a tiderthawng thei. 12.Harhna changtu \henkhatte zingah pawl rilru pu an awm niin a lang. Tun hmaa mihlim lam \hinte kha tun laia mite hian an ngai thei vak lo va, an zinga tel pawh an remti meuh lo niin an sawi. THLIR DAN CHI HRANG HRANG 1. Harhna lo thleng hi a hun taka lo thleng a ni. Kan \halaite hmathlir - sawrkar, khawtlang leh kohhran - a thimin a beidawnthlak a,

28 beiseina sang tak an nei lo niin a lang a, kan thlen theih tur chin sang ber kan thleng ta emaw tih mai tur a ni. Chutiang dinhmuna kan awm lai tak leh kan mamawh hun taka a lo thleng hi a lawmawm a ni. Ei leh bar zawnna kawng (economic) dinhmuna ka lo \hat ve hretna hian a tiphuisui a, tun hmaa harhna aiin a daih rei niin a lang. Chu bakah inbiakpawhtawnna kan lo neih \hat tâk avang hian a darh chakin a darh zau va, hun danga harhna thleng \hin aiin nasa zawk leh ropui bik angin a lantir. 2. Harhna lo thleng \hinah hian ngaihtuahna fim hman tum lova rilru phûrna ngawt ûm \hinte pawh an awm niin a hriat. Harhna changtute zingah pawh ngaihtuahna fim leh thinlung thathona (feeling) thliar hrang thiam lo an awm tih a lang. A dik leh \ha chîk taka ngaihtuah hmasak aia mite pawhin an ti tih avanga thil ti ve mai \hinte pawh an awm niin a lang bawk. Ngaihtuahna hmang lem lova a thawh ang leh a lan dan apianga chet zel tumna hian kalsualna a thlen thei. 3. Thlarau thilpek zingah Paulan a ngaih pawimawh loh ber chu \awnghriatloh a ni a, hei hi sawi hluhlang lutuk lo ila. Kohhran chanchin kal zela dingchang \hin Thlarau thilpek hi dah pawimawh thiam ila. A lang lo lam tuipui vak aiin Bible-a lang chin Thlarau thilpekte tuipui thiam a \ha. 4. Thlarauva Isua a khah khan a rilruah thlarau lam thil chauh ni lovin vangtlang nun veina (social concern) a lian hle a, kohhran hmasate pawh mi dangte tan an luang chhuak a, mission lamah pawh an che nasa hle. Pathian ram \ûlna a lian a, harhna khan rawngbawl turin awm khawmho kha a ûm darh hak a ni. 5. Harhna a thlen reng rengin hruaitu an awm \hin a, leadership pawimawhna hriat thar a \ha. Tuna harhna hi thil thar a ni lo va, thil thleng tawha mi ang tho a ni, kan sakhua nena inmil takin a thleng a, Tribal zia a lang bawk. Hlim dan chi hrang hrang karah inbûktawk (balance) deuhva thil ngaihtuah thiam a \ha.

Kelkang Harhna Report 29 6. Kan kohhrana thleng a ni a, kan venhim a \ûl, harhna avang hian mi pakhat mah chân kan tum lo, ti Kohhran an awm hi an fakawm hle. He harhna a\ang hian khawiah nge kan kal zel dawn? Engtin nge kan kaihhruai ang? Enkawlna atan inlaichinna \ha a pawimawh a, phûrna (emotional) leh thlarau inzawmna man thiam a \ha a, harhna chhem alh zel turin inlungrualna leh inpumkhatna a \ûl. Kohhran mipuite ril\amna leh tuihalna tihrehsak a, an \hanlenna tura chawmna chaw tak pek a \ûl. 7. Harhna hi lam harhnaah kan ngai mai em aw a tih theih, Piantharna leh Revival kan thliar thiam lo deuh em? Harhna hian Pathian thu taka min hruai luh aiin hlim leh rilru chawh phûr kawngah min hruai a, Pathian thu ngun taka zirna leh ringtu nun \hanlenna lam a langsar lo. Chuvangin harhna kan chan chhanah pawh hian phûrna leh hlimna kan neih nasat bik vang emaw, kan ngainat fal bik vang emaw anga sawifiah vek tum chu a dik tawk lo vang. A che nasa apiang dawng chhah an ni lo. Thlarau dawn tam vang ni lovin, rilru phûrna chawh thawh (emotional attachment) nasat avangin an bei nasa a ni mai. A hun lai chuan fir taka thuhnun tum vak pawh hi a fuh ber lo thei. Rilru chawh phûrna (emotion) leh Thlarau inzawmna hi ngaihtuahna fir (rational) deuhva enkawl chi a ni lo. Inentawn leh inkai chhawn theih a ni a, ze nawi ai chuan a ze tlang a pawimawh. 8. Chhia leh \ha hriatna leh Thlarau hi a inkalh lo. Ngaihtuahna fim (reason) leh rilru phûrna hi a pawimawh a, ngaihtuahna fim ringawt hi a dik leh dik lo fiah nan a tawk lo. Thinlung thathona a tel loh chuan rinna, chhia leh \ha hriatna thiang leh hmangaihna te pawh hian an nih tur ang an thleng pha lo thei. 9. Harhna hian indaidanna chi hrang hrang, Kohhranah leh khawtlanga awm a \hiat a. Hausa leh rethei, mi lian leh mi tê, Pastor leh Upa, Upa leh mipui inkara boruak \ha lo awm thei te a \hiatin, inlungrualna leh inpumkhatna a thlen a, lungrual takin an inbingbiletho thei a ni.