مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 ج ه و ش ی زرا ی تا ثير كاربرد كود دامي و نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد گياه دارويي هميشه بهار (.L (Clendul oiinlis در شرايط تنش خشكي 1 2 *1 جهانفردانشيان نويد رحماني مهرزاد عليمحمدي -1 دانشگاه ا زاد اسلامي واحد تاكستان گروه زراعت تاكستان ايران 2- عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه ا زاد اسلامي واحد تاكستان ايران تاريخ دريافت : 92/6/12 تاريخ پذيرش: 92/10/12 چكيده به منظور بررسي اثر تنش كم ا بي و كاربرد كود دامي و نيتروژن بر خصوصيات رشدي گياه دارويي هميشه بهار ا زمايشي به صورت كرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در سه تكرار در دانشگاه ا زاد اسلامي واحد تاكستان در سال 1389 اجرا گرديد. تيمارها ا زمايشي شامل تنش كم ا بي در سه سطح (ا بياري پس از 80 40 و 120 ميليمتر تبخير از سطح تشتك تبخير كلاس A) و كود دامي به همراه نيتروژن در پنج سطح نيتروژن توصيه شده (90 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص) مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف %50 كود نيتروژن + 20 تن در هكتار كود دامي مصرف %25 كود نيتروژن +30 تن در هكتار كود دامي و عدم مصرف كود نيتروژن + 40 تن در هكتار كود دامي بودند. نتايج نشان داد تنش كم ا بي بر تعداد طبق در متر مربع تعداد دانه در طبق قطر طبق عملكرد دانه و شاخص برداشت معني دار بود. بيشترين تعداد دانه در طبق قطر طبق تعداد طبق در متر مربع عملكرد دانه و شاخص برداشت از سطح 40 ميليمتر تبخير بدست ا مد. كاربرد كود دامي به همراه نيتروژن بر وزن صد دانه تعداد طبق در متر مربع عملكرد دانه و شاخص برداشت تا ثير معني داري داشت. بالاترين شاخص برداشت به ميزان 16/43 درصد از عدم مصرف كود نيتروژن + 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد. اثر متقابل تنش كم ا بي و كاربرد كود دامي به همراه نيتروژن بر وزن صد دانه تعداد طبق در متر مربع و عملكرد دانه معني داري بود. به نظر مي رسد با افزايش شدت تنش افزايش ميزان مصرف كود دامي نسبت به كود معدني تا ثير بيشتري دارد. واژه هاي كليدي: تنش كم ا بي كود دامي, نيتروژن عملكرد دانه هميشه بهار * نگارنده مسي ول (J_Dneshin@yhoo.om)
تا ثير كاربرد كود دامي و نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... 252 مقدمه به كار گيري گياهان مناسب در تناوب هاي زراعي نه تنها سبب دستيابي به عملكرد مناسب و افزايش درا مد كشاورزان مي شود بلكه از ديدگاه زيست محيطي نيز تا ثير مثبتي بر اكوسيستم هاي زراعي دارد. در بسياري از مناطق كشور از جمله استان قزوين زراعت گندم به عنوان يك زراعت اصلي و استراتژيك مطرح است و گستره وسيعي را به خود اختصاص داده است. در بسياري از اين مناطق ذرت به عنوان يك گياه تناوبي در كشت دوم پس از گندم كشت مي گردد. اما به دليل ا نكه هر دو اين گياهان از تيره يكساني هستند و نيازهاي غذايي مشترك دارند ريسك پذيري توليد در اين مناطق را پايين ا ورده و با گذشت زمان در ساليان متمادي امكان توسعه بيماري را در اين مناطق افزايش مي دهد. بنابراين انتخاب گياهاني كه بتواند به عنوان يك گياه تناوبي بعد از گندم كشت گردد نقش قابل توجهي در توليد گياهان در كشت دوم دارد. طول دوره طولاني گلدهي گياه هميشه بهار از تابستان تا پاييز امكان كشت اين گياه را به عنوان كشت دوم مطرح مي كند. ايجاد شرايط زراعي مناسب سبب مي شود كه ميزان توليد گل اسانس و دانه در اين گياه افزايش يابد. اما شرايط نامناسب محيطي سبب تا ثير بر ويژگي هاي مختلف رشدي و كيفي مي گردد. وجود معضل كم ا بي در بسياري از مناطق سبب شده است كه ميزان توليد گياهان زراعي و داروي ي كاهش يابد. كاربرد ميزان مناسبي از نيتروژن در دستيابي به رشد مناسب گياه در شرايط ا بياري مطلوب تا ثير گذار است (كوچكي و هاشمي دزفولي 1374). شناخت شرايط مطلوب براي رشد بهينه و شناسايي عواملي كه در تغييرات كمي و كيفي گياهان دارويي مو ثر هستند ميتواند راهگشاي توليد بهتر و بيشتر بدون نياز به مصرف نهادههاي اضافي باشد. در اكوسيستمهاي زراعي شناخت عوامل افزايش دهنده كيفيت و كميت يك امر ضروري است كه بسته به نوع گياه ميتواند جهت دستيابي به حد مطلوب مورد ملاحظه قرار گيرد. بنابراين اراي ه روش هايي كه بتواند گياه دارويي سالم با مواد مو ثر بيشتر توليد نمايد ضروري به نظر ميرسد (كوچكي و همكاران 1374 ; لباسچي 1379). (.L (Clendul oiinlis گياه علفي يكساله و بندرت دو ساله با ساقه منشعب و سفت ميباشد. اين گياه رشد و نمو سريعي دارد بطوري كه 40-50 ا ن روز بعد از سبز شدن به گل مينشيند. گلدهي از اوايل خرداد ماه شروع و تا شروع فصل سرما ادامه دارد و به مدت 70-120 روز گل ميدهد. دانه اين گياه به صورت فندقه ميباشد و اندازه ا ن از انتها به مركز كاهش مييابد و وزن هزار دانه 10-15 گرم ميباشد ) اميد بيگي 1379 ; Deo, 2000.(Mrtin & از ا نجا كه توليد متابوليت هاي ثانويه در گياهان بوسيله عوامل محيطي تغيير مي يابند و تنش رطوبتي نيز عامل مو ثري در رشد و همچنين سنتز تركيبات طبيعي گياهان دارويي مي باشد لذا اراي ه روش هايي كه بتوانند گياهي با ماده مو ثره بيشتر توليد نمايد.(Bher et l., 2002) ضروري به نظر مي رسد مطالعات نشان ميدهند كه استفاده بي رويه از كودها علاوه بر اختلال در فعاليت هاي بيولوژيكي بيوشيميايي و فيزيكي خاك از قبيل كاهش فعاليت كرمهاي خاكي ايجاد حالت سمي در خاك و اتلاف سرمايه و انرژي مشكلات تغذيهاي فراواني را براي گياه ايجاد خواهند نمود (شريفي عاشورا بادي.(1378 بررسي ها نشان داده است كه اثر تنش كم ا بي بر رشد و عملكرد در گياهان مختلف در طي فصل متفاوت مي باشد.(Berenguer & Fi, 2001) Jngir & Singh (1996) اثر 5 4 و 6 بار ا بياري را بر عملكرد زيره ymimum) (Cuminum بررسي كردند. نتايج ا نها نشان داد كه رژيم ا بياري اثر معني داري بر دانه و اجزاي عملكرد داشت و انجام 5
253 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 ا بياري باعث افزايش عملكرد در مقايسه با چهار ا بياري شد. اما ا بياري بيشتر (6 ا بياري) افزايشي در عملكرد ايجاد نكرد. صبور بيلندي (1383) در بررسي اثر سطوح مختلف كود دامي بر عملكرد زيره سبز ديم نشان داد ميزان 30 تن كود دامي در هكتار تا ثير مثبت در عملكرد بيولوژيك و عملكرد دانه زيره سبز دارد. وي بيان كرد بين صفر و 15 تن كود دامي در هكتار اختلاف معني داري وجود نداشت. همچنين با افزايش ميزان كود از 30 به 45 تن در هكتار اختلاف معني داري مشاهده نگرديد. صبور بيلندي (1383) مصرف كود دامي بر وزن هزار دانه را بي تا ثير اعلام كرد. احتراميان (1381) گزارش كرد مصرف كود نيتروژنه تا ثيري بر وزن هزار دانه ندارد كه با نتايج ناصري پوريزدي (1370) نيز منطبق مي باشد. در ا زمايشاتي كه توسط شريفي (1380) روي رازيانه vulgre) (Foeniulum انجام گرفت استفاده از كودهاي شيميايي ضمن افزايش عملكرد دانه ميزان اسانس را نيز افزايش داد. در رابطه با گياه بادرشبو moldvi) (Droephlum مصرف كود نيتروژن در مراحل مختلف رشد منجر به افزايش تعداد شاخههاي جانبي گلدهي زودرس افزايش طول سر شاخه گلدار وزن هزار دانه و درصد هميشه بهار در يافتند كه ارتفاع و تعداد گل در گياه در شرايط تنش خشكي به شدت كاهش يافت. رحماني و همكاران (1387) گزارش دادند كه بيشترين عملكرد دانه و عملكرد روغن از سطح 40 ميليمتر تبخير از سطح تشتك بدست ا مد در حالي كه بيشترين درصد روغن از سطح تبخير از سطح تشتك تبخير حاصل شد. مواد و روش ها 120 ميليمتر اين تحقيق در تابستان سال 1389 در دانشگاه ا زاد اسلامي واحد تاكستان واقع در 5 كيلومتري جنوب غربي تاكستان با جغرافيايي عرض 36 درجه و 40 دقيقه و طول جغرافيايي ميزان بارندگي ساليانه منطقه ارتفاع 49 درجه و 39 دقيقه 252/6 ميليمتر و 1283/4 متر از سطح دريا انجام گرفت. ميانگين درجه حرارت در 10 شهرستان تاكستان طي سال گذشته در گرمترين ماه سال 28 درجه سانتيگراد و حداقل درجه حرارت 2- درجه سانتيگراد است. لازم به توضيح است كه اين طرح در اواسط تير ماه بعد از كشت غلات به عنوان كشت دوم انجام گرفت. ا زمايش مزرعه اي بصورت كرت هاي خرد شده در قالب بلوك هاي كامل تصادفي در سه تكرار اجرا شد. طول هر كرت شش متر و عرض ا ن 2/4 متر بود. فاصله پشته ها 0/6 متر و در هر كرت چهار خط كشت در نظر گرفته شد. روش كاشت به صورت دو رديف روي هر پشته و به صورت كپه اي با قرار دادن سه تا چهار بذر در هر محل در عمق دو تا سه سانتيمتر و فاصله 10 سانتيمتر از يكديگر انجام گرفت. با احتساب فواصل بوته ها از يكديگر و فاصله خطوط كشت تراكم 33 بوته در متر مربع بدست ا مد. لازم به ذكر است فاصله بين كرت هاي فرعي از يكديگر 1/2 متر بين كرت هاي اصلي 1/8 متر و فاصله بلوك ها از هم 4 متر در نظر گرفته شد. به لحاظ حساسيت در اين طرح جوانهزني بذور شد و نسبت به شاهد اختلاف معنيدار داشت (صفي خاني 1386). (1998) l Argnos et در بررسي هاي خود بر روي هميشه بهار با كاربرد صفر 80 60 40 20 و 100 كيلوگرم نيتروژن در هكتار دريافتند كه بيشترين عملكرد بيولوژيك و عملكرد دانه با كاربرد 80 كيلوگرم در هكتار نيتروژن به دست ا مد. نتايج مشابهي در ا زمايش هاي عليزاده سهزابي و همكاران (1386) روي مرزه علي ا بادي فراهاني و همكاران (1386) روي گشنيز و عباس زاده و همكاران (1386) روي بادرنجبويه نيز به دست ا مد. (2004) l Shor et در بررسي هاي خود روي
تا ثير كاربرد كود دامي و نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... 254 نهرهاي ا ب و پساب جداگانه اي براي هر تكرار در نظر گرفته شد. تيمارهاي مورد بررسي شامل تنش كم ا بي در سه سطح ) 40 80 و 120 ميلي متر تبخير از سطح تشتك تبخير كلاس A) در كرت هاي اصلي و كود دامي به همراه نيتروژن در پنج سطح نيتروژن توصيه شده (90 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص) مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف %50 كود نيتروژن + 20 تن در هكتار كود دامي مصرف %25 كود نيتروژن +30 تن در هكتار كود دامي و عدم مصرف كود نيتروژن + 40 تن در هكتار كود دامي در كرت هاي فرعي قرار گرفتند. در رابطه با تيمار تنش كم ا بي با استفاده از تشتك تبخير كلاس A كه در ايستگاه هواشناسي دانشگاه مستقر بود ميزان تبخير روزانه ثبت گرديد. با توجه به اينكه كشت دوم مد نظر بود بلافاصله بعد از برداشت محصول اول ا ماده سازي زمين شروع گرديد. لازم به ذكر است ميزان مصرف كود فسفر و ساير عناصر با توجه به خصوصيات خاك بعد از ا زمايش انجام گرفت. در مرحله 5-4 برگي تنك در سطح مزرعه انجام شد. قبل ار اعمال تيمار تنش ا بياري با توجه به بافت خاك و وضيعت هواشناسي بصورت غرقابي و هر پنج روز يكبار صورت گرفت. اعمال تيمار ا بياري پس از استقرار بوته ها از حدود 30 الي 40 روز پس از كاشت و قبل از شروع نمو زايشي بر اساس سطوح تعريف شده صورت گرفت. كود دامي مورد نظر مورد ا زمايش قرار گرفت و با توجه به نتيجه ا زمايشگاه سطوح مورد نظر اعمال گرديد. كود نيتروژن در دو مرحله مصرف گرديد نيمي از ا ن پس از سبز شدن و نيمي ديگر قبل از ظهور گل (پايان مرحله ساقه دهي) بصورت نواري در بين خط هاي كشت مورد استفاده قرار گرفت. جدول 1- نتايج ا زمايش خاك مربوط به مزرعه از عمق 30 0 سانتي متري در سال 1389 پتاسيم (mg/kg) هدايت الكتريكي خاك مواد خنثي شونده كربن ا لي نيتروژن فسفر (mg/kg) رس سيلت ماسه (ds/m) ph 60 19 21 287 6/6 0/02 0/29 6/2 0/521 7/7 مشخصات جدول 2- نتايج تجزيه كود دامي مورد استفاده در سال 1389 مواد ا لي K % فليم فتومتري P % اولسن N % كجدال روش ا زمايش كود ا لي كجدال 57 /24 4 /64 0 /9 2 /87 صفات مورد بررسي شامل: قطر طبق تعداد دانه در طبق تعداد طبق در متر مربع وزن صد دانه عملكرد دانه و شاخص برداشت بودند. كليه اندازه گيري ها در مراحل نمونه برداري از سطح يك متر مربع از هر كرت با رعايت اثر حاشيه انجام شد. جهت خشك نمودن كامل گياه برگ ها و ساقه نمونه ها به مدت 48 ساعت در ا ون در دماي 70 درجه سانتيگراد قرار داده شدند و پس از خشك شدن با استفاده از ترازوي دقيق با دقت 0/01 گرم عمل توزين انجام شد. در انتهاي ا زمايش نمونه برداري از سطح يك متر مربع از هر كرت با رعايت اثر حاشيه از طبق ها برداشت شد. جهت تعيين وزن صد دانه از ترازوي دقيق (0/01 گرم) ا زمايشگاهي استفاده گرديد و قطر طبق با استفاده از كوليس اندازه گيري شد و در انتهاي ا زمايش عملكرد دانه نيز محاسبه گرديد. تعيين شاخص برداشت از تقسيم عملكرد دانه به كل وزن خشك تعيين شد.
255 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 داده هاي حاصل از طريق برنامه ا ماري MSTAT-C مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و ميانگين ها از طريق ا زمون LSD مقايسه شدند. نتايج و بحث نتايج تجزيه واريانس (جدول 3) نشان داد كه اثر تيمار تنش كم ا بي بر قطر طبق تعداد دانه در طبق و عملكرد دانه (0/01 p) معني دار است. همچنين تنش كم ا بي بر تعداد طبق در متر مربع و شاخص برداشت (0/05 p) معني دار شد. بيشترين ميانگين قطر طبق (2/31 سانتيمتر) تعداد دانه در طبق (31/80 عدد) تعداد طبق در متر مربع (239/1 عدد) عملكرد دانه (1403 كيلوگرم در هكتار) و شاخص برداشت (18/88 درصد) از سطح 40 ميليمتر تبخير از سطح تشتك تبخير كلاس A بدست ا مد (جدول 4). از اولين نشانه هاي كمبود ا ب كاهش فشار ا ماس و در نتيجه كاهش رشد و توسعه سلول به ويژه در ساقه و برگ ها است. با كاهش رشد سلول اندازه اندام محدود مي شود و به همين دليل است كه اولين اثر محسوس كم ا بي بر روي گياهان را مي توان از روي اندازه كوچكتر برگ ها و يا ارتفاع كمتر گياهان تشخيص داد. نتايح بدست ا مده با يافته هاي ساير محققان (2004) l hor et مطابقت داشت. همچنين وقوع تنش سبب كاهش توليد مواد فتوسنتزي و توسعه رويشي در گياه مي شود از علايم كاهش توسعه رويشي مي توان به كاهش تعداد ساقه فرعي در گياه اشاره كرد (سرمدنيا و كوچكي 1376). نتيجه مشابهي در تحقيقات ولد ا بادي و همكاران (1379) نيز بدست ا مده است. جدول 3- تجزيه واريانس تا ثير سطوح تنش كم ا بي و مصرف كود بر صفات مورد بررسي در گياه دارويي هميشه بهار منابع تغييرات درجه ا زادي عملكرد دانه شاخص برداشت ميانگين مربعات تعداد دانه در قطر طبق طبق وزن صد دانه تعداد طبق در متر مربع 207 /622 0 /286 0 /467 0 /130 3 /837 7490 /57 2 تكرار 43132 /82* 1 /472 240 /46** 1 /601** 125 /80* 2436215 /96** تنش كم ا بي 2 2760 /75 0 /353 7 /133 0 /023 9 /61 24088 /85 4 خطاي 703 /14** 0 /411** 7 /856 0 /154 5 /74** 175643 /44** 4 نيتروژن 913 /96* 0 /162** 7 /689 0 /029 0 /132 16699 /81** تنش كم ا بي كود دامي 8 526 /98 0 /041 6 /911 0 /62 0 /260 3741 /93 24 خطاي 8 /34 9 /66 9 /21 12 /48 10 /54 9 /10 ضريب تغييرات (درصد) ** * به ترتيب بيانگر تفاوت بسيار معني دار (0/01 p) تفاوت معني دار (0/05 p) و عدم تفاوت معني دار مي باشد.
تا ثير كاربرد كود دامي و نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... 256 تيمارها جدول 4- مقايسه ميانگين اثر ساده سطوح تنش كم ا بي و مصرف كود بر صفات مورد بررسي در گياه دارويي هميشه بهار 40 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير 80 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير 120 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير نيتروژن توصيه شده مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف %50 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف %25 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي عدم مصرف كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي عملكرد دانه (Kg. h -1 ) شاخص برداشت 18 /88 1403 قطر طبق( m ) 2 /31 تعداد دانه در طبق 31 /80 وزن صد دانه (g) 2 /32 تعداد طبق در متر مربع 239 /1 203 /6 133 /7 161 /4 169 /7 189 /7 212 /2 227 /8 2 /20 1 /72 1 /73 2 /03 2 /16 2 /21 2 /27 29 /73 24 /07 27 /33 28 /44 28 29 /22 29 /67 1 /98 1 /66 1 /84 1 /93 1 /93 2 /06 2 /17 14 /41 13 /45 14 /33 15 /43 15 /62 16 /07 16 /43 823 /9 628 /2 776 /7 853 /3 957 /8 1055 1116 در هر ستون ميانگين هايي كه حداقل داراي يك حرف مشترك هستند فاقد اختلاف معني دار در سطح 5 درصد ميباشند. اثركاربرد كود دامي به همراه نيتروژن بر وزن صد دانه تعداد طبق در متر مربع علكرد دانه و شاخص برداشت (0/01 p) معني دار گرديد. بيشترين وزن صد دانه با 2/27 گرم از سطح عدم مصرف كود نيتروژن به همراه 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد كه با سطوح %75 كود نيتروژن به همراه مصرف 10 تن كود دامي %50 كود نيتروژن به همراه مصرف 20 تن كود دامي و %25 كود نيتروژن به همراه مصرف 30 تن كود دامي در هكتار در يك گروه ا ماري مشابه قرار گرفتند. بالاترين تعداد طبق در متر مربع نيز با 227/8 عدد از سطح عدم مصرف كود نيتروژن به همراه 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد كه با سطح %25 كود نيتروژن به همراه مصرف 30 تن كود دامي در هكتار در يك گروه ا ماري مشابه قرار گرفتند. بيشترين شاخص برداشت به ميزان 16/43 درصد از سطح 40 تن در هكتار كود دامي و عدم مصرف كود نيترون بدست ا مد (جدول 4). بالاترين عملكرد دانه نيز به ميزان 1116 كيلوگرم در هكتار از سطح 40 تن در هكتار كود دامي و عدم مصرف كود نيترون بدست ا مد كه با سطح مصرف %25 كود نيتروژن به همراه 30 تن كود دامي در يك گروه ا ماري مشابه قرار گرفتند (جدول 4). بهبود شرايط خاك باعث رشد بهتر ريشه و بدنبال ا ن افزايش ارتفاع گياه مي شود. كودهاي دامي علاوه بر اثرات مثبت بيولوژيك و اصلاح خصوصيات فيزيكي و شيمياي ي خاك به دليل اينكه مواد غذايي موجود در ا نها به ا هستگي ا زاد شده و در اختيار گياه قرار مي گيرند ا لودگي كمتري را در محيط زيست ايجاد مي كنند. دسترسي بهتر به عناصر غذاي ي و وجود مواد ا لي باعث فراهمي شرايط بهتري براي انجام فتوسنتز و در نتيجه رشد گياه مي شود. كاربرد كود نيتروژن به خصوص به صورت تلفيقي مي تواند مقابله با تنش رطوبتي را افزايش دهد كه اين مي تواند به علت نگهداري ا ب در كود دامي باشد. اين نتايج با نتيجه شريفي (1380) بر روي گياه رازيانه مطابقت داشت. از طرفي نيتروژن نقش اساسي در ساختمان كلروفيل دارا بوده و از طرفي مهمترين عنصر در ساخت پروتي ين ها مي باشد و افزايش ا ن در شرايط مطلوب تا حد مشخصي موجب افزايش ميزان پروتي ين مي گردد. با افزايش پروتي ين ها گياه به توسعه رويشي مانند سطح برگ تعداد شاخه فرعي ارتفاع و قطر ساقه مي پردازد نتايج بدست ا مده با يافته هاي (2004) l Hssni et بر روي گياه دارويي تاناستوم ١ مطابقت داشت. 1 - Tnetum prthenium
257 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 همراه 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد كه با سطح 40 ميلي متر تبخير و مصرف %25 كود نيتروژن به همراه 30 تن كود دامي در هكتار در يك گروه ا ماري مشابه قرار گرفتند. بيشترين عملكرد دانه با 1666 كيلوگرم در هكتار از سطح 40 ميلي متر تبخير و عدم مصرف كود نيتروژن به همراه 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد (جدول 4). اثر متقابل تنش كم ا بي و كاربرد كود دامي به همراه نيتروژن بر وزن صد دانه تعداد طبق در متر مربع و عملكرد دانه معني دار شد به طوري كه بيشترين وزن صد دانه با 2/58 گرم از سطح 40 ميلي متر تبخير و عدم مصرف كود نيتروژن به همراه 40 تن در هكتار كود دامي بدست ا مد. بيشترين تعداد طبق در متر مربع نيز با 276/7 عدد از سطح 40 ميلي متر تبخير و عدم مصرف كود نيتروژن به جدول 5- مقايسه ميانگين اثر متقابل تنش كم ا بي و مصرف كود تيمارها عملكرد دانه (Kg.h -1 ) شاخص برداشت بر صفات مورد بررسي در گياه دارويي هميشه بهار قطر طبق (m) تعداد دانه در طبق وزن صد دانه (g) تعداد طبق در متر مربع 182 220 /3 246 /7 270 276 /7 e d 1 /96 2 /21 2 /9 2 /55 2 /58 de d 30 /33 32 /33 32 30 /33 34 2 /19 2 /39 2 /20 2 /36 2 /43 17 /44 18 /85 18 /68 19 /56 19 /85 1126 1252 1396 1577 1666 de d نيتروژن توصيه شده مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف % 50 كود نيتروژن + 20 تن در هكتار كود دامي مصرف % 25 كود نيتروژن + 30 تن در هكتار كود دامي عدم مصرف كود نيتوژن + 40 تن در هكتار كود دامي 40 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير 187 /3 195 190 /3 220 223 /3 e de de 2 /23 2 /15 2 /30 2 /11 2 /19 d d d d 28 /33 30 27 32 31 /33 de d de 1 /73 1 /87 2 /04 2 /07 2 /22 de de d d 13 /38 14 /19 14 /47 14 /68 15 /32 e de de d 695 /5 744 /7 815 /3 897 /9 966 /2 gh gh g eg e نيتروژن توصيه شده مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف % 50 كود نيتروژن + 20 تن در هكتار كود دامي مصرف % 25 كود نيتروژن + 30 تن در هكتار كود دامي عدم مصرف كود نيتروژن + 40 تن در هكتار كود دامي 80 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير 115 93 /67 132 144 /7 183 /3 g g 1 /01 1 /73 1 /89 1 /97 2 /04 e d de de 23 /33 23 25 25 /33 23 /67 e de e 1 /61 1 /52 1 /55 1 /75 1 /88 de e e de de 12 /18 13 /24 13 /72 13 /98 14 /14 g e e e 508 /6 563 /6 662 /1 689 /3 717 /3 h h gh gh gh نيتروژن توصيه شده مصرف %75 كود نيتروژن + 10 تن در هكتار كود دامي مصرف % 50 كود نيتروژن + 20 تن در هكتار كود دامي مصرف % 25 كود نيتروژن + 30 تن در هكتار كود دامي عدم مصرف كود نيتروژن + 40 تن در هكتار كود دامي 120 ميليمتر تبخير از تشتك تبخير در هر ستون ميانگين هايي كه حداقل داراي يك حرف مشترك هستند فاقد اختلاف معني دار در سطح 5 درصد ميباشند.
بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل... 258 نيتروژن به عنوان يكي از سه عنصر مورد نياز گياه سبب افرايش عملكرد گرديد. با توجه به تا ثير نيتروژن در اندازه و توسعه اندام هاي گياه بيشترين عملكرد گل از بالاترين ميزان نيتروژن بدست ا مد. زيرا نيتروژن نقشي اساسي در ساختمان كلروفيل دارا بوده و از طرفي مهمترين عنصر در ساخت پروتي ين ها مي باشد و افزايش ا ن در شرايط مطلوب تا حد مشخصي موجب افزايش ميزان پروتي ين مي گردد. با افزايش پروتي ين ها گياه به توسعة سطح برگ تعداد شاخه فرعي ارتفاع و قطر ساقه مي پردازد كه افزايش اين صفات افزايش مواد فتوسنتزي را به دنبال دارد. با افزايش مواد فتوسنتزي ميزان بذرها و وزن هزاردانه افزايش يافته و در نهايت عملكرد دانه افزايش مي يابد. اين نتيجه با نتايج عباس زاده و همكاران (1386) مطابقت دارد. ارزيابي اين تحقيق نشان مي دهد كه در شرايط تنش رطوبتي استفاده از كود دامي موجب نگهداري رطوبت در خاك شده كه اين عامل موجب رشد بهتر گياه و در نهايت عملكرد بيشتر ا ن در شرايط تنش مي شود. همچنين كود هاي دامي به دليل داشتن منابعي از نيتروژن از ساير عناصر ماكرو و ميكرو المنت ها نيز برخوردار هستند كه اين امر موجب مي شود كود دامي در مقايسه با مصرف انفرادي نيتروژن از كارايي بيشتري برخوردار باشند. رضايي نژاد و افيوني (1379) اظهار داشتند كه كودهاي ا لي باعث افزايش معني دار مواد ا لي خاك گرديدند و قابليت جذب روي مس ا هن فسفر پتاسيم و نيتروژن خاك را افزايش دادند. استفاده توا م از كودهاي ا لي و معدني نه تنها مقدار كاربرد كودهاي شيميايي را كاهش مي دهد بلكه به ذخيره انرژي و كاهش ا لودگي محيط كمك خواهد نمود (محمدزاده و ميوچي ;1377 2000 l.,.( Belde et همچنين از نتايج استنباط مي شود كه در صورت كمبود ا ب بهتر است كه حداقل كود نيتروژن مصرف شود. چون به دليل كمي ا ب در دسترس نيتروژن بيشتر جذب گياه نخواهد شد كه با نتايج مير شكاري و همكاران (1386) مطابقت دارد. سپاسگزاري در پايان جاي دارد از معاونت پژوهشي و شوراي پژوهشي دانشگاه ا زاد اسلامي واحد تاكستان بابت همكاري و تصويب در خصوص طرح مذكور كمال قدرداني را نمود. منابع اميدبيگي ر. 1379. رهيافت هاي توليد و فرا وري گياهان دارويي. طراحان نشر. ا ستان قدس رضوي. جلد دوم ص 420. احتراميان ك. 1381. تا ثير سطوح مختلف كود نيتروژن و تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد زيره سبز در منطقه كوشكك استان فارس. پايان نامه كارشناسي ارشد مديريت مناطق بياباني دانشگاه شيراز. سرمدنيا غ و ع. كوچكي. 1376. جنبه هاي فيزيولوژيكي زراعت ديم. جهاد دانشگاهي دانشگاه مشهد. ص 420. شريفي عاشورا بادي ا. 1380. بررسي تا ثير كودهاي ا لي و شيميايي بر عملكرد رازيانه. فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران ج ) 7): شماره انتشار 1380-256 ص: 1-26. رحماني ن. ع. ر. ولدا بادي ج. دانشيان و م. بيگدلي. 1387. تا ثير سطوح مختلف تنش خشكي و نيتروژن بر عملكرد روغن در گياه دارويي هميشه بهار. فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران.101-108:(1)24
259 مجله پژوهشهاي به زراعي جلد 5 شماره 3 پاييز 1392 رضاي ي نژاد ي. و م. افيوني. 1379. اثر مواد ا لي بر خواص شيميايي خاك جذب عناصر به وسيله ذرت و عملكرد ا ن. مجله علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي. 19-27:4. كوچكي ع. ع. نخفروش و ح. ظريف كتابي. 1376. كشاورزي ارگانيك انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد. 331 ص. صبور بيلندي م. 1383. بررسي اثر سطوح مختلف كود دامي در عملكرد زيره سبز ديم در شهرستان گناباد. مجموعه مقالات اولين همايش ملي زيره سبز. دانشگاه ا زاد اسلامي واحد سبزوار. ص. 89-88. صفي خاني ف. 1386. تا ثير تنش خشكي بر عملكرد كمي و كيفي گياه دارويي بادرشبو تحت شرايط مزرعه. پايان نامه دكتري زراعت. دانشگاه رامين اهواز. ص 241-235. علي ا بادي فراهاني ح. م.ح. لباسچي ا. ح. شيراني راد ع. ر. ولدا بادي ا. حميدي و ب. عباس زاده. 1386. تا ثير تنش خشكي سطوح مختلف فسفر و قارچ ميكوريز ا ربوسكولار بر تعدادي از صفات مرفولوژيك در گياه دارويي گشنيز. خلاصه مقالات سومين همايش گياهان دارويي. دانشگاه شاهد. ص 122. عليزاده سهزابي ع. ا. شريفي عاشورا بادي ا. ح. شيراني راد ع. ر. ولدا بادي ح. علي ا بادي فراهاني و ب عباس زاده. 1386. تا ثير مقادير و روش هاي مصرف نيتروژن بر عملكرد اسانس گياه دارويي مرزه. مجموعه خلاصه مقالات دومين همايش ملي كشاورزي بوم شناختي ايران. دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان ص 173. عباس زاده ب. ا. شريفي عاشورا بادي م. ر. اردكاني ح. علي ا بادي فراهاني و ع. عليزاده سهزابي. 1386. تا ثير كود نيتروژن بر عملكرد كمي و كيفي گياه دارويي بادرنجبويه. مجموعه خلاصه مقالات دومين همايش ملي كشاورزي بوم شناختي ايران. دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان 61 ص. لباسچي م. ح. 1379. بررسي جنبههاي اكوفيزيولوژي گل راعي در اكوسيستمهاي طبيعي و زراعي پايان نامه دكتري زراعت دانشگاه تربيت مدرس 114 ص. ميرشكاري ب. ص. دربندي و ل. اجلالي. 1386. اثر فواصل ا بياري مقدار و تقسيط كود نيتروژن بر اسانس بابونه ا لماني. مجله علوم زراعي ايران. (2): 9.142-156 ناصري پوريزدي م. ت. 1370. بررسي اثر NPK بر رشد و عملكرد زيره سبز. پايان نامه كارشناسي ارشد زراعت دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس. محمد زاده ع. و ح. ميوه چي لنگرودي. 1377. روش مصرف توام كود حيواني و فسفر در خاك براي كاهش مصرف كودهاي فسفره در خاك هاي استان بوشهر. نشريه علمي پژوهشي خاك و ا ب شماره 12 ص 20-27. ولدا بادي ع. ر. م. د. ظاهري ق. نورمحمدي و ا. هاشمي دزفولي. 1379. بررسي اثر تنش خشكي بر خواص كمي و كيفي و شاخص هاي رشد ذرت سورگوم و ارزن. پايگاه اطلاعات رساني جهاد دانشگاهي( SID )..47-39 :2 هاشمي دزفولي ا. و ع. كوچكي. 1374. افزايش عملكرد گياهان زراعي. جهاد دانشگاهي دانشگاه مشهد. ص 360.
بررسي اثر ا رايش كاشت و تراكم بوته بر عملكرد گل... 260 Hsio,T. C. 1973. Plnt responses to wter stress. Annul Rev. Plnt Physiol. 24: 519-570. Hssni Mlyeri, S., R. Omidigi, nd F. Seidkon. 2004. Eet o N- ertilizer nd plnt density on growth, development, her yield nd tive sustne o everew (Tnetum prthenium t. Zrdnd) mediinl plnt. 2nd Interntionl Congress on Trditionl Mediin nd Mteri Medi. 2: 65-65, Tehrn, Irn. Jngir, R. P. nd R. Singh. 1996. Eet o irrigtion nd nitrogen on seed yield o Cumin (Cuminum ymimum). Indin. J. Agron. 41: 140-143. Mrtin, R. J. nd. Deo. 2000. Eet o plnt popultion on Clendul lower prodution. New Zelnd. J. Crop nd. Hor. Si. 28: 37-47. Argnos, G. C., F. W. Sosulski, nd A. E. Slikrd. 1998. Eet o nitrogen levels nd hrvesting mngement on qulity o oil in Clendul oiinlis. Indin Perumer. 33: (3) 182-195. Belde, M., A. Mtteis, B. Sprengle, B. Alreht, nd H. Hurle. 2000. Long-term development o yield eting weeds ter the hnge rom onventionl to integrted nd orgni rming, In oroeeding 20 Germn Conerene on weed Biology nd weed ontrol.17: 291-301. Bher, Z. F., M. Mirz, M. Ghorni, nd M. B. Rezii. 2002. The inluene o wter stress on plnt height, herl nd essentil oil yield nd omposition in Sturej hortensis L. Flvour Frgrne Journl. 275-277. Berenguer, M. J. nd J. M. Fi. 2001. Sorghum (Sorghum Biolor L.Moenh) yield ompenstion proesses under dierent plnt densities nd vrile wter supply. Eur. J. Agron.15: 43-45.
4 Vol.5, No.3, Autumn 2013 Eets o nitrogen nd mnure ertilizer pplition on yield nd yield omponents o lendul (Clendul oiinlis L.) under wter deiit stress onditions J. Dneshin 1*, N. Rhmni 2, M. Alimohmmdi 1 1- Deprtement o Agronomy, Tkestn Brnh, Islmi Azd University, Tkekestn, Irn. 2- Memer o Young Reserhers Clu, Tkestn rnh, Islmi Azd University, Tkestn, Irn. Astrt Due to study the eet o nitrogen nd mnure ertilizer pplition on yield nd yield omponents o lendul (Clendul oiinlis L.) under wter deiit stress onditions, An experiment ws onduted t Reserh Field o Islmi Azd University, Tkestn rnh in 2010. Field experiment ws rried out s split plot design sed on ompletely rndomized lok design with 4 replitions. Three levels o stress s irrigtion intervls ter 40, 80 nd 120 mm wter evportion rom lss A evportion pn rrnged s min tor nd ertilizers onsumption 90 kg/h nitrogen, 75% nitrogen nd 10 ton/h mnure ertilizers, 50% nitrogen nd 20 ton/h mnure ertilizers, 25% nitrogen nd 30 ton/h mnure ertilizers nd 40 ton/h mnure ertilizer onsidered s su tor. The results indited tht wter deiit stress hd signiint eet on pitulum dimeter, seed per pitulum, numer o pitulum/m 2, seed yield nd hrvest index. The highest pitulum dimeter, seed per pitulum, numer o pitulum/m 2, seed yield nd hrvest index gined in irrigtion ter 40 mm evportion rom pn lss A. Nitrogen nd mnure ertilizer hd signiint eet on numer o pitulum/m 2, seed yield nd hrvest index. The highest hrvest index (16.43%) onduted in 40 ton/h mnure ertilizer. Irrigtion, nitrogen nd mnure ertilizers triple intertion eets were signiint on numer o pitulum/m 2, 100 grin weight nd seed yield. The highest lower yield took ple in irrigtion ter 40 mm evportion rom lss A pn nd 40 ton/h mnure ertilizer onsumption. It seems tht ter inresing in drought stress, mnure ertilizer ws more eetive thn minerl one. Key words: Clendul, Nitrogen, Seed yield, Wter deiit stress * Corresponding uthor (Dneshin@yhoo.om)