2019 Volume V, No. IV Established Hparat Panglai Journal 1

Transcription

1 2019 Volume V, No. IV Established Hparat Panglai Journal 1

2 Established Volume V, No. IV 2019 Advisers Dr. JJ Lum Dau (Ph.D, Shinawatra University, Bangkok) Wang Hkang Awng Editor-in-Chief B.D. Maran Managing Editor Kareng Tu Ja Deputy Editor Dumsa Lawt Awng Foreign Correspondence Anaw (Chiangmai) Nnau Brang Nan (Innau, Ap, India) Computer Section Sumlut Roi Seng Sumlut Bawk Hkawn Layout hte Design Gumring Zau Mai (Tanghpre) Website Master Hkangda Brang San Awng (California) Manager for Finance and Distribution Hkangda Hkam Nyoi Columnists All staff members of HPLN Contact Information Hparat Panglai Laika Naura Lawk - V, Munglai Mazup, Laiza Mare, Kachinland hparatlaika@yahoo.com Website : Ph : Hparat Panglai Journal hpe laning mi htaq, kruq lang shaprawq ai. (Buk 1 = Ks. 1500/-) MALAWM NI 3 Editorial Mahkuh 5 8 th Ning Hpring Majan Bai Hpang Ai Shani (Naga Wondin) 7 Jiwa Ni A Amyusha Buga Ginra Hte Mung Masa (Bum Shanghkawng) 15 Sanit Ya Bat Mi (Hkawp Pungwa) 16 Kachin Ni Num Jaw Num La, Hpu Ja Hpaga, Jiwoi Maumwi (Maru Brang Kum) 18 Hka Kabu Razi (Plastic) 19 Gawt Shagrawt Gasat Majan Sumlar (II WW, Japan Majan) (Sut Suh Hkawn) 22 Latau Seng Awng Hke-tu-mahuk (Latau Seng Awng) 25 Ningbaw Kaba Lahtaw Zau Seng (GOC) Prat Jahtum Ten (JJ Lum Dau) 35 Wunpawng Sha Ni A Nli Tum Kaja (Sam Zet, IDPs Je Yang) 37 Cartoon 38 Mrs and Miss Shingjawng Lamang, Laiza. (HPJR) 39 Lahkam Nnan De (IDPs Salum) 40 Kadu And Its Relatives HPARAT PANGLAI JOURNAL Htet Lah Mai Sai Matut Mahkai Lah Gaq Laning mi Ks 7500/- (Myen mungh postal Service nga ai shara ni) 2 Hparat Panglai Journal

3 2019 Volume V, No. IV Established Editorial Mahkuh Kachin Ginru Ginsa Mabyin Hpe Ninghtang Asoi Yu Dat Yang : Kachin hpanshan ni gaw, dingdung deq nna ginru ginsa yuq hkrat wa ai ni re. Dingdung deq nga pra ai masha ni gaw sagu, bainam, gumra rem shah ai ni, rai nga ai. Dingdung deq gaw, hkauhting hkauna man hkai shah na htaphtuk ai lamugah shara hteq duhkra ladawq ni, n rai nga ai. Dingdung magah deq nah sagu, bainam remluq remshah ai ni dingdaq deq ginru ginsa yuq hkrat wa jang, lamugah shara shai mat ai majaw, kanbau bungli hpe bum-yiq galaw shah ai hkringhtawng satlawat deq galai mat ai. Bum gah shara hkrai machyu nga mayu ai myit satlawat majaw, pa layang deq du tim katsi ai bum shara deq bai ninghtang lung nga ai. Dainih Kachin ni sagu, bainam n rem shah mat tim, jailang taw nga ai numwawn numlah htunghking eh, sagu panep hpe nawq shareng manu shadan nga ai gaw, moi nah mabyin hpungtang kashaw ngoi nga ai kumlar rai nga ai. Dai zawn, Kachin ni mayuq, yuqji ni hpe hkungga shagrau taw ai mabyin mung, Kachin ni kanu num uphkang ai prat hpe laidiq nga wa sai sakse ni rai nga ai. Ndai gaw, shinggyim pratpra ai asak galu laq sai ngu ai lachyum mung, rawng nga ai, re. British sinnaq masha ni lamugah maden chyam bra wa ai shaloi, Maliq- Nmai Gah kawq, Kachin ni gumlau gumsa masa majan byin wa sai. Gumlau-gumsa gaw, du magam lailen hpe darat daroi ni chyawm ninghkap ai satlawat rai nga ai. Ndai aten eh, mungkan htaq, arang maduq lailen (capitalism) kaba wa nna socialist communism paw pru wa ai ahkying aten rai nga ai. Dainih nah democracy gaw, hpaji machyoi ni aq myit shing-ran eh nawq sumru shaprawq nga ai aten ni mung, rai nga ai. Ndai lahtaq nah mungkan mabyin satlawat aten gaiwang aten kawq, Kachin hpanshan ni hkawhkam hkawseng gawsharawt na mabyin ahkyeng areng ni nga wa sai. Dai mabyin hpe Hugawng Gah kawq, Daihpa ni hkawhkam hkawseng galaw hpang wa sai. Ndai mabyin masa ni gaw mungkan ting, laidiq ra ai satlawat rai nga ai. Mungdan shagu gaw, ndai mabyin laidiq ai ni hkrai, re. Ndai satlawat du jang sheq, mungdan ngu wa ai, re. Kachin aq manghkang gaw, hkawhkam hkawseng hpe n lu gawsharawt dat nga ai. Lachyum gaw, tinang shadaq-daq bai Hparat Panglai Journal 3

4 Established Volume V, No. IV 2019 kasat hkat, nut jawq hkat ai majaw yawshada lam deq n lu du mat nga ai. Kachin ni hkamlah hkansa ai kyang lailen myit satlawat majaw, mung rai nga ai. Ndai mabyin satlawat kata eh, Kachin ni pratpra nga yang, maigan deq nna Christian sasana du shang wa sai. Mi-mut shanhpraw ni hteq, ka-tut sai. Mi-moi nah htunghking makam ni tawn kau nna Christian makam deq bai kaba matwa sai. Ndai gaw Kachin amyusha ting hpe wa galup hproi matwa nga sai. Kachin amyusha ting rawng matwa ai hpaji hparat ni gaw, Christian hpaji ni hkrai, rai nga sai. Mungkan hpaji hparat masa ni gaw, Kachin ni hteq tsan nga ai. Mungkan pinra deq gaw, lamugah maden kashun hkat nna mungkan majan kaba ni byin matwa nga ai. Mungkan masa ni galai shai mat nga ai. Arang maduq masa kawq nna communism-socialism masa ni pawpru wa nga sai. Mungkan ting, bumba batba byin ai hkrang ni rai nga ai. Mungdan bai sharai gawgap lah ai hkawhkam hkawseng mungdan ni yawng, ndai masa hpe laidiq ai hkrai, rai nga ai. Kachin amyusha ni myit mada nga ai gumrawng gumsa democracy hkrang mungdan, n nga shi nga ai. Shing-ran hkrai nawq rai nga ai. Kachin ni aq Christian hpaji gaw, ndai gaiwang deq bang tawn nga maluq ai, Mungkan majan kaba yan ngut matwa ai hpang, mungdan ni lawlaw byin pru wa sai. Lamugah maden mungdan ni htingnut dawm matwa sai. Jet ai democracy mungdan hkrang ni nga wa sai. Ndai mabyin hpe communism-socialist masa hteq, npawt sharawt sha-ngang lah let, bai woi gawsharawt nna democracy gumrawng gumsa mungdan deq bai shachyawq nga ai. Democracy masa hteq, woi rawtmalan gawsharawt ai ni lawq malawng n awngdang nga ai. Gsd. Miwa, Russia, France ni hkan, mu lu nga ai. Myen ni mung, communist masa hteq, rawtmalan hpang wa ai rai nga ai. Bogyoke Aungsan pyi, communist amuh maduq kaba galaw shakut matwa nuq ai, re, Mi-mut shanhpraw ni gaw, hpaji hparat masa hkumzup kungkyang sai ni rai nga ai. Kachin amyusha ni gaw, mi-mut shanhpraw ni shalat galaw jawq ya ai Christian hpaji masa sha, rawng nga ai. Kachin amyusha ting nah myit masa mung, shanhte hpang deq tsap nga mat sai. Democracy masa hteq Comunism-socialist masa yan, ninggun kaba wa ai shaloi, mungkan katsi majan (Cold War) ni bai lajaq lana byin wa sai. Kachin amyusha ting mung, ndai katsi majan masa galip hkrum nga sai. Kachin amyusha rawtmalan lagaw mung, sinnaq democracy deq machyu tam matwa nga ai. Ndai mabyin masa kata eh, Kachin ningbaw ninglar ni arum araq si hkrum wa sai. Katsi majan masa majaw, sat hkrum, gawt shaprawq sai ni mung, nga wa sai. Ginchyum dat yu yang, Kachin amyusha ting, laidiq ra ai mungkan ninggam ni langai hpang langai hku nna n sa ai sha, tsaw ai deq kalangdat gumhtawn dat ai hkrang ni zawn, byin wa sai. Pandung deq n lu gumhtawn noi matwa ai majaw, hkrat sum ai lam, anoi abya lam, hkaqbra lam, chyinghkraw galu lam, mungh shawa masha jamjau galu lam ni, byin shayang matwa ai, rai nga ai. B.D. Maran Editor-in-Chief 4 Hparat Panglai Journal

5 2019 Volume V, No. IV Established th NING HPRING MAJAN BAI HPANG AI SHANI Naga Wondin (June 9, 2019) ning hta bai 2011 hpang wa ai majan hta grau nna mung masha ni hpyen hprawng ai ni shawoi na hta grau law ai ngu nna mu mada ai hku re. Grau nna mung masha ni grai jamjau sai. Grai satnat ai lam ni grai hkrum mat sai re. Ndai lam ni gaw labau shang rai mat sai. Raitim ngai galang mi bai myit yu ai shaloi, ndai anhte hpe dip rip roi sha ai lam, satnat hkrum nga ai lam, hpyen hprawng jamjau nga ai lam ni hpe mungkan hta tang madun nna hpyen wa hpe tengman tara (truth) hte kasat na matu anhte lam tam nna n kasat yang, dai hpyen wa aq lata hta anhte jamjau hkrum nga ai lam hpe akyu chyashawn nna hpyen wa hpe bai n kasat ai lam tai nga ai. Dai hku raiyang, mung masha ni jamjau hkrum nga ai gaw majoi tai wa nga ai. Dai majaw, tengman tara hte hpyen wa hpe kasat na ladat mung shaw ra sai. Dai tengman tara hte kasat ai shaloi shawa ma sha ni yawng, maigan kaw du taw nga ai Jinghpaw myusha ni yawng lawm nna tsun kasat mai nga ai. Tengman tara hte kasat ai lam gaw simsa ai hte kasat ai lam re. Katsi majan re. Tengman tara ngu ai gaw, Wunpawng Jinghpaw mungdan gaw, moi Jiwoi Jiwa prat kaw na hkawt shanglawt ai mungdan re, anhte gaw Myen ni aq Koluni (Colony) mungdan n re. Anhte a mungdan hte myusha ni hpe zepkawp magawp maga na gaw anhte aq shinggyim ahkaw ahkang re, anhte aq lit re. Anhte aq mungdan hpe magawp maga ai lam gaw mungkan tara hte nhtan shai ai, shut ai lam n nga ai. Myen ni anhte aq mungdan hpe chyahten shabya ai, anhte aq myusha ni hpe zingri ai, satnat kau nga ai lam she n tara ai, mungkan tara hpe tawt lai nga ai re. Ndai gaw anhte aq tengman ai lam re. Ndai zawn tengman tara hte kasat na lam mung anhte n shaw yang gaw, hpyen wa hpe kasat ai lam hta laknak hpe sha kam nna kasat nga ai ladat tai wa ai. Laknak mung shagrung ra ai, raitim tengman tara hta kasat na matu mung ahkyak ai lamang re. Ndai tengman tara hte kasat ai ladat hpe shaw jang gaw, manghkang hparan na matu mungkan pinra kaw du hkra mai galaw wa ai re. Ya maigan masha ni, shanhpraw ni gaw, anhte aq manghkang hpabaw re ngu ai hpe, anhte chye nga ai hta grau nna chyena mat wa sai. Daimajaw, kalang mi bai myit yu yang, anhte Hparat Panglai Journal 5

6 Established Volume V, No. IV 2019 mahtang she anhte aq manghkang hpe shanhte ni chye nga ai daram n chye ai zawn tai nga ai. Shanhte ni chye ai gaw, Jinghpaw Wungpawng mungdan gaw, moi chyaloi nhkoi kaw na shanglawt ai mungdan re, Jinghpaw mungdan hpe Jinghpaw ni madu ai. Tinang a mungdan hte tinang aq amyusha ni hpe Jinghpaw ni magawp maga ai hku nna hpyen wa hpe kasat nga ai gaw, n shut ai, Myen ni she Jinghpaw mungdan hpe madu na matu galaw nga ai gaw shut ai re, ngu nna asan sha chye nga ai. Raitim anhte mahtang Myen ni kaw na shanglawt hpyi ai zawn zawn, tinang Myen ni aq Shadip Magam kata kaw nga nna, madu Shadip Magam hpe rawtmalam galaw nga ai zawn tai mat nga ai. Dai hku nga jang Myen ni anhte hpe kasat nga ai lam gaw teng ai lam tai mat wa nga ai. Daimajaw, rawtmalan galaw ai ladat hku n re ai sha, anhte gaw shanglawt mungdan re, shanglawt hpyenla re, Shanglawt Shadip Magam re ngu tsun na matu anhte hta tengtup ahkaw ahkang nga nga ai re. Panglong gasadi gaw Myen aq mayam tai na, Kuluni tai na matu n re, munghpaw mungdan gawgap na matu, shanglawt ai mungdan du salang ni yawshada nna galaw ai myithkrum ai lam she re. Raitim dai myithkrum gasadi galaw ai hpe Myen ni n shatup ai, chyahten sharun kau sai. Daimajaw munghpawm mungdan ngu ai n nga ai. Myen ni aq ginjaw Shadip Magam hku nna uphkang sha nga ai lam sha re. Dai Panglong gasadi hpe hkrang shapraw nna munghpawm mungdan gawgap na matu Jinghpaw ni shaning 60 jan shakut yu sai, raitim Myen ni n hkraw ai. Nhtang hku anhte hpe she zingri sai, satnat ai, anhte aq nga manga sutgan hpe kashun ya ai, num ni hpe roi rip sat kau ya ai, la ni law law hpe mung zingri nna wan nat sat kau ya ai, anhte myusha ni hpe lam kaw hkrum tim rim la nna majoi sat htau kau ya ai. Anhte mare mahkra hpe wan nat chyahten kau ya sai. Anhte aq nhprang arai ni hpe mung yawng htu shaw kau ya sai. Ndai gaw, Myen ni hku nna Jinghpaw ni hte rau munghpawm mungdan hta rau n nga mayu ai majaw ninghkap ai lachyum re. Daimajaw ya gaw, Wunpawng Myu sha ni mung, moi chyaloi nhkoi kaw na hte maren shanglawt ai mungdan hku sha nga sana ngu, anhte tsun na matu n shut sai re. Ndai teng ai lam hpe mungkan masha ni n hkap la hpa n nga ai. Anhte dai tengman ai lam hpe aja awa tsun chyahtau nga na, shanglawt ai mungdan sha ni hku nna galaw sa wa na sha ahkyak sai re. Mungmasa hparan ai ngu ai ladat hku n re ai sha, amyusha manghkang hpe hparan ai ladat hku sa wa ra sai. Mungmasa nga jang, yawng chye nga ai hte meren, ndai gaw mungdan langai aq kata na manghkang re. Raitim anhte gaw shanglawt mungdan re ngu jang, mungdan kata na manghkang n rai mat sai. Shanglawt hpyi ai hku n rai sai, anhte gaw Jinghpaw mungdan aq madu re ngu ai hku rai mat sai. Ndai zawn byin wa hkra anhte ladat shaw galaw wa ra sai. 6 Hparat Panglai Journal

7 2019 Volume V, No. IV Established JIWA NI A AMYUSHA BUGA GINRA HTE MUNG MASA Bum Shanghkawng Jinghpaw amyu sha ni gaw, mi moi Ginru Ginsa la, ka-ang shingra amyu sha ni nga nna, tinang a mungdan, tinang a lamu ga ginra laksan lu ai Du amyu sha ni re. N kam hkum rai, Hkrak teng sha re. Du ngu ai gaw, lamu ga ginra hpe madu lu ai wa rai nna, tinang a lamu ga ginra hta tsaw dik ai Jadip Jahpang Ahkaw Ahkang (Sovereignty) madu nan mung rai nga ai. Jinghpaw amyu sha ni hta Jadip Jahpang Ahkaw Ahkang lu ai Mung Du (မ ဒ ) hte Mung Du (မ ဒ ) ngu ai "Du" hpan (2) nga ai hpe hka ja lu na re. Kadai gara "Du" mi rai rai Jadip Jahpang Ahkaw Ahkang lu ai re majaw, lamu ga ginra garai n lu ai kahpu kanau, Mayu, Dama, kashu kahkri ni hpe shinggyin la nna, buga ginra majen je tam bram ai lam galaw let, ji woi mungdan gawgap sa wa ai lam gaw, hkrak sha re. Masu ai baw n rai nga ai. Tinang hpe n gawn n sawn galaw ai buga masha ni hpe gawt shadut kau nna, lamu ga ginra ni hpe zing madu la ai lam mung, masu chyai ai maubung n rai, Jiwa ni a mangau ngang, magrau grang ai atsam hte mungdan hte buga ginra hpe gawgap maden sa wa ai lai gaw, "Lapawp a mati sha" zai ladat nan rai nga ai. Dai majaw Jinghpaw amyu sha ni gaw, tinang hte ga n hkrum ai ni hpe shinggyim masha, shing n rai Jinghpaw ngu nna, n sawn ma ai. Ga n hkrum ai masha ngu ai gaw, Kanawn Mazum n mai, rau dung rau nga n mai, htung lai n hkrum myit mang n rum, lai kyang gyip gyeng, myit mang n preng, tengman lam hpe n chyeng ai ni hpe ngu ai rai nga ai, Dai zawn re ai amyu ni hpe Jiwa ni gaw, lam (3) hpaw nna Jiwoi mungdan (Daini anhte nga ai mungdan lamu ga ginra) hpe gawgap gasat la mat wa ai gaw, Dagawng, Hti Jeng (ထ ခ င ), Na Ba (နဘ ), In Ywa (အင ရ ), du hkra gasat anut padang dip la ai hpang Katha (ကသ ), ngu ai Pasa Ga kaw nga wuloi wula kaba langai pasa sa lu nna, padang Manau dum lai wa sai lam ni gaw, shingran maumwi zawn sha 'pyi n rai, mabyin labau nan rai nga ai lam hpe Ningka Sara, Tara Kasa Bung Hku sawk sagawn ka mahkawng da ai JINGHPAW HTE GINRA ngu ai laika man 23 kawn 90,110 kawn 124 du hkra hti hkaja yu yang mu lu na rai nga ai. (Matsing:- Mungding prat na Jinghpaw mung a lamu ga jarit ni gaw, Ding dung de - Tibet (But Mung) Sinpraw de Graulang Shagawng Bum, Yunnan mungdaw Miwa Ga, Sinna de - Assam mungdaw (Mungnun Hparat Panglai Journal 7

8 Established Volume V, No. IV 2019 Ga) Dingda de - Katha Ginwang (a) Sinna maga de - Katha - Indaw - Meza hkahku, Darat bum - man si lam - Uru hka Danai hka Nra zup - Shingbwi Yang de hprang (b) Sinpraw de - Katha hkinbawng e rap - Shwegu ginwang - Mong Myit Kudawng du hkra re, nga ma ai. Lak chyoi buk p.45). Dai re majaw, daini manpa (man - ap) prat hta ka da ai Jinghpaw mung ngu ai gaw, 1948 ning, January (10) ya hta she, Myen shadip magam e masat ya ai zawn, 1974 ning kaw nna she Myen mung a mungdaw langai hku masat la lu ai zawn, ka da ai hpe daini na ramma ni kam shut na hpe grai tsang la n ngai law. Gaja wa tsun ga nga yang, 1948 ning, January (10) ya hta byin wa ai mateng gaw, Jinghpaw Mung kaw nna, JINGHPAW MUNGDAW de shagrit kau hkrum ai shani she re ai hpe chye na ra nga ga ai re. Ndai zawn Munghpawm Myen mungdan gawgap ga nga nna, gaja wa galaw sa wa ai gaw, Munghkawm Myen mungdan gawgap sa wa ai majaw, Mungdan lu ai amyu sha ni a rawt malan ninghkap hpungtun gaw, lani hte lani grau grau tung kaba wa ai rai nga ai. Jinghpaw amyu sha ni gaw, tsun lai wa sai hte maren, n tara ai hpe galoi mung, ninghkap ai amyu re. Gumchying Gumsa Du magam ni Uphkang ai lam n jaw wa ai majaw, Gumrawng Gumsa uphkang lai pru wa sai. Gumchying Gumsa uphkang lai hpe rawt malan gumlang ai hpe "Gumlau" nga ma ai. Dai majaw, Jinghpaw Amyu sha ni a mungdan hta uphkang ai lai hta hkan nna, "Mung Masum" byin lai wa sai. Dai gaw : (1) Gumchying Gumsa Mung (2) Gumrawng Gumsa Mung (3) Gumlau Mung ngu ai ni rai nga ai. Dai hte maren, ndai zawn uphkang ai lai masa hpan hta hkan nna "MUNG - 3" byin wa sai raitim, Mungdan langai a kata kaw shada da hku hkau kanawn mazum myitmang hkrum ai lam gaw, ngangkang nga ai. Uphkang lai jasat (3) raitim, mungdan gaw langai shai nga ai. Jiwoi ni a uphkang myit jasat jasa gaw ram ram madang tsaw ai hpe mu lu nga ai. Ya ten Miwa mung ni gajai ai uphkang lai hte kaga wa mi shai ai lam nga na zawn n nawn ai. Shada da kahpu kanau, Mayu, Dama ngu ai sumri hte mahkri ginshawn ai "Ginshi" rau ninghtan shabawn shangang da ai zawn myit mang hkrum ai amyu-ni rai nga ai. Ndai gaw, Mi moi na Jinghpaw ngu ai ginru rum amyu sha ni a mung masa jasat jasa nan rai nga ai. Ndai zawn nga pra sa wa ai lam ni hta Jinghpaw amyu sha ni amyu (6) ting maren sha rai nga ai. Daini na ramma nkau ni Jinghpaw ngu ai hpe lachyum n chye ai ni ram ram lawm wa ai hpe mu lu ai. Moi de gaw ginru rum amyu sha (6) ni yawng J1NGHPAW ngu ai hpe tengman ai hte maren hkam la hkan sa tsun shaga yin la ai hkrai re. Ya hpang de gaw, sumprat amyu myu a majaw, JINGHPAW ngu ai lachyum hpe n re ai hku chye na hkam la ai ni law wa ai hpe mu na lu ai. Ndai zawn byin ai gaw1964 ning hta Mandalay kaw galaw ai 17 lang na Munghpawm Ninghtoi hta tsun shana shabra ai Jaubu Ne Win Mungga a majaw byin wa ai re nga nna, mung masa machyoi jauya ni tsun ma ai re majaw, JINGHPAW ngu ai hpe loi mi shaleng mayu ai re. Jinghpaw ngu ai gaw, Shan Htoi Gam a matu mara rai nga ai, Shapawng Yawng Wa a kashu kasha, roi ru roi sai majing nan rai nga ai ginru rum amyu sha (6) ni hpe ngu ai rai nga ai. Dai amyu sha (6) ni 8 Hparat Panglai Journal

9 2019 Volume V, No. IV Established gaw Nung-Rawang, Maru (Laovo), Lachid (Lashi), Lisu (Lisaw), Pawng Yawng (Wa Hkyet - Ja Wa Rum Ja) hte Zi (Zaiwa) ni rai nga ai. Ndai amyu sha marai (6) ni hpe Myen mung kaw na ni gaw, Jinghpaw shing n rai Theinphaw nga ma ai. English ni Myen mung hpe up sha wa ai hpang daw de gaw, Theinhpaw/Jinghpaw ngu ai ni hpe Kahkyen tsun ma ai. Hpang daw de gaw, Kachin nga nna bai tsun wa ai gaw, daini du hkra rai nga ai. Tsun lai wa sai zawn, Jiwoi Jiwa ni gaw, tinang shada myitmang langai rai, n-gun makai nna, hpunau Hkang Na Ga ni hte mung, rau dung rau nga Sam, Kadu, Kanan amyu law law ni hte mung angwi apyaw kanawn mazum mat wa ai gaw, daini du, hkra rai nga ai. Dai sha n-ga, grup-yin htingbu mungdan ni rai nga ai Miwa mung, Kala mungnun mung, Myen mung ni hte mung, kumhpaw kumhpa hte jinghku matut nna nga lai wa sai lam ni hpe hka ja lu na rai nga ai. Jiwa ni gaw, rau dung rau nga ni, htingbu mungdan ni hte hku hku hkau hkau kanawn mazum chye ai majaw, kadai hta mung, Jinghpaw amyu sha ni yawng hku nna, laja lana majan byin lai wa yu sai lam n nga ai hpe mu lu nga ai. Dai sha n rai, Jinghpaw amyu sha ni hte mungdan gaw, kadai wa e mung dip up sha ai lam hpe galoi n hkrum yu ai amyu hte mungdan re ai lam hpe labau gaw, sakse rai nga ai. Ndai gaw, Jiwoi Jiwa ni a mung masa jasat jasa ram lai wa hpe kadun ai hku gran maden dan ai rai nga ai. Jiwa ni ndai zawn jasat jasa jaw jaw hte mung masa shachyai uphkang sa wa ai majaw ngwi pyaw simsa rawt jat galu kaba wa ai, Jadip Jahpang hpring tsup ai awmdawm mungdan langai hku wanglu wanglang nga lu ai mungdan hpe gawgap madu mahkyu lu sai rai ga ai. Raitim kade n na yang, ruyak jamjau hkrum wa na hpe kadai mung n tau da nga ma ai ning, December (3) ya shani Myen hkawhkam Tibaw (သ ပ မင ) gaw, Inglik mung maden wa hpe asum jaw nna, Jinghpaw mungdan de jashawn dat ai majaw, anhte a mungdan gaw, maru marang byin wa sai ning kaw nna, 1927 ning du hkra mung maden Inglik wa hpe ninghkap gasat ai majan ginra byin lai wa, sai. Pyaw ngawn rawt jat wa magang ai Jinghpaw mungdan mung hpyen majan pa ginra tai mat sai. Jiwa ni atsam dik hkra shakut let, ninghkap gasat yu raitim, laknak n-gun n bung ai majaw, Inglik mung maden wa e up sha ai de du mat wa sai. Ndai kaw daini na anhte ramma ni myit yu na lam langai mi nga ai. Dai gaw hpa rai ta? nga yang, anhte a jiwa ni a prat hta Jinghpaw mungdan gaw, Myen amyu ni a npu kaw nga ai, Myen a uphkang hkam ai amyu ni lama rai yang Hkawhkam Tibaw wa pyi asum jaw kau nna lai bang wa ai Inglik wa hpe Jiwa ni ninghkap gasat nga na lam hpa n nga ai. Jiwa ni Inglik hpe ninghkap gasat ai ngu ai gaw, tinang a Jadip Jahpang mungdan de tawt lai shang wa ai majaw ninghkap ai rai nga ai. Myen Hkawhkam wa hte anhte hpa n seng ai lam gaw, ndai kaw asan sha mu lu nga ai. Ndai zawn Inglik mung maden ni Jinghpaw mungdan de tawt lai shang wa ai amyu sha (6) ni yawng gaw, myitmang hkrum kahkyin gumdin let, tinang nang lu ai laknak hte ninghkap gasat lai wa saga ai. Inglik mung maden wa gaw lam magup sumhpa hte dip up gamyet shang wa ai majaw, Mung Masa shamu shamawt lam Hparat Panglai Journal 9

10 Established Volume V, No. IV 2019 ram ram yakhkak mat sai. Raitim, Jiwa ni gaw, zim rai asum hkam ai n rai. Zai ladat amyu myu shaw nna, Mung Masa shamu shamawt ai lam hpe matut manoi, n sim n sa lamang n hprai ai sha, ginjang tam shakut ding-yang rai lai wa masai. Inglik mung maden ni dip up da ai kata kaw na lawt wa lu hkra, mung masa shachyai nna, Sara Mayan Robin hte Duwa Sinlum Zau Tu ni gaw, n hkrit n tsang rai, Rangoon de sa nna, Inglik shadip magam kaw Shanglawt hpyi ai lam galaw wa sai. Ndai gaw, Inglik prat hta yawng a shawng na mung masa shamu shamawt hpang ai lam rai nga ai. Dai hpang 1936 ning, March shata hta Sama Duwa Sin Wa Nawng gaw, hpaga dingga lam hte gapyawn nna, "Pawng Yawng, Kunghpan Hpung" ngu ai Mung Masa Hpung langai mi hpe Mayan mare kaw hpaw nna, Prat Ningnan Mung Masa shamu shamawt lam hpang wa sai. Ndai PAWNG YAWNG KUNGHPAN HPUNG ningnan hpaw hpang ai hta ningpawt dawnu tai lawm ai salang ni gaw, lawu de na Du, Salang ni rai nga ai:- (1) Duwa Badip La Tawng (Namsi Awng) (2) Sara Kareng La (Mayan) (3) Duwa Nlum Zau Nyeng (Maji bum) (4) Salang Marip Naw (Mayan) (5) Salang Marip Gam (Mayan) (6) Duwa Shadan Ja Naw (Mayan) (7) Salang Lahpye Shawng (Panghka Kawng) (8) Duwa Shadan Naw Grawng (Panghka Kawng) (9) Duwa Sharaw La (Makyena) (10) Duwa Um La (Um Kahtawng) (11) Duwa Lachyung Gam (Mayan Kaplang) (12) Duwa Lahtaw La (Mayan) ni rai ma ai lam chye lu ai. Ndai Pawng Yawng Kunghpan Hpung gaw, Myen mung Shanglawt lu nna, Jinghpaw Mungdaw Shadip magam hpaw hpang wa ai ten hta yawng a shawng na Jinghpaw amyu sha ni a Mung Masa Hpung nan tai wa sai. Jinghpaw mungdaw shadip magam ningbaw mung P.Y.K.Hp hpung a ningbaw rai nga ai Sama Duwa Sin Wa Nawng nan rai wa sai. Lahkawng ngu na Mung Masa Hpung gaw, Duwa Wabaw Zau Rip woi awn ningbaw ai PAWNG YAWNG RAM RAWT HPUNG rai nga ai. Ndai Pawng Yawng Kunghpan Hpung hte Pawng Yawng Ram Rawt Hpung yan gaw, Pawng Yawng amyu ni a matu sha n rai, Jinghpaw amyu sha ni yawng hpe Mung Masa lam hta lam woi ningshawng tai lai wa masai rai nga ai. Pawng Yawng Kunghpan Hpung ngu ai Mung Masa Hpung ndai a yaw shada lam madung gaw, "Pawng Yawng Kunghpan Hpung" ngu ai raitim, Pawng Yawng amyu roi sai lakung ni a matu hkrai sha n rai, Jinghpaw amyu sha ni yawng Mung Masa lam hta su hprang wa nna, Jiwoi Jiwa ni gawgap da ya sai Jinghpaw mungdan hpe prat madung dep wa hkra gaw sharawt sa wa na hte Jinghpaw amyu sha ni nan tinang a mungdan kata kawn pru ai nhprang sut rai ni hpe shaw la nhtom, jai lang mai ai gunrai byin hkra galaw shapraw na, magup sumhpa galaw shapraw lu ai Jakrung shachyaw nna, masha lang arung arai (kunrai) law law galaw shapraw na, Amyu sha ni hte Jinghpaw mungdan prat dep galu kaba ai mungdan byin hkra shakut sa wa na ngu ai yaw shada lam hpe madung tawn nna shamu shamawt sa wa ai Mung Masa Hpung rai nga ai lam hpe "BRIEF HISTORY OF KACHIN BY H. NAW AWN nga ai laika buk, hte Duwa Wabaw Zau Rip ka ai "JINGHPAW MUNG HTE NGAI" nga ai laika buk ni hpe hti hkaja yu 10 Hparat Panglai Journal

11 2019 Volume V, No. IV Established yang a san sha chye lu na rai nga ai. N kam yang, ya nan tam hkrawk hti yu ga. Raitimung, ndai (Party) Hpung (2) yan gaw, Pawng Yawng amyu sha ni a matu sha re ai zawn mu wa ai lam byin wa ai majaw, 1948 ning, January shata praw (10) ya shani galaw ai Jinghpaw Mung kaw nna, Jinghpaw Mungdaw de shagrit masat ai Manau Poi de du sa ai, Jinghpaw Mung ting na Du, Salang, Myitsu ni yawng gaw, Jinghpaw Mungdaw kata e shanu nga ai Jinghpaw amyu ni yawng hte seng ai Mung Masa Hpung Ginjaw langai hpaw ninghtan shabawn da ra sai nga nna tang madun wa ai lam nga ai. Ndai zawn mung shawa masha ni tang madun wa ai shaloi gaw, Sama Duwa Sin Wa Nawng gaw shi nan woi awn nna, hpaw ninghtan da ai shi a Pawng Yawng Kunghpan Hpung (Party) hpe mung dawm kau nna, amyu sha ni yawng ra sharawng myithkrum ai Mung Masa Hpung Ginjaw langai hpaw shabawn sa wa na lam bawngban sa wa ma ai. Ndai zawn, Nung-Rawang, Lisu, Maru, Lashi, Zi (Zaiwa) Pawng Yawng ni yawng hkyawm ai Jinghpaw Mung Masa Hpung (Party) Ginjaw langai hpaw ninghtan shabawn da na lam myit hkrum da sai hte maren, Mying Daidaw na matu, kadai mung kadai, tinang myit sawn sumlik lu ai mying ni hpe tangshawn htai lai yu ma ai raitim, atsawm hkrak nga ai Mying hpe n lu daidaw lu ma ai. Dai aten hta Duwa Wabaw Zau Rip gaw, "Kala India mung na amyu sha ni gaw, shanhte yawng hte hkyawm ai (yawng hte seng ai) Mung Masa (Party) mying hpe I.N.C ngu shamying da ma ai. Dai gaw, Indian National Congress Party ngu ai re. Dai re majaw, anhte mung, Kachin National Congress Party ngu yang n mai ma kun?" nga ga shawn wa ai hpe yawng gaw, myit yu nna, htap htuk myit hkrum sai lam tsun ma ai. Raitim, anhte a ga hte mung naw shamying masat ra na re lam bai tsun bawngban wa ai shaloi; Salang Htingnan Kum Ja gaw; "Moi ya sha, mungkan ting hte seng ai (က လသမဂ ) ngu ai hpe MUNGKAN WUNPAWNG HPUNG ngu saga nga dawdan da sai. Ning-rai myithkrum da sai re majaw, anhte Jinghpaw amyu ni yawng hte seng ai Hpung (Party) hpe mung JINGHPAW WUNPAWNG HPUNG (Party) ngu yang n htuk na kun?" nga ga shawn ai hpe dai shani du dung ai Jinghpaw amyu sha ni yawng myithkrum shagrin da ma ai. Dai gaw, 1949 ning na Mungdaw Ninghtoi Manau Poi hta, Jinghpaw Mundaw e nga ai Ginru rum amyu sha, mung shawa yawng myit dik myit hkrum ai hte hpaw ninghtan dat lu ai JINGHPAW WUNPAWNG HPUNG (Kachin National Congress) Party ngu ai Pawng Yawng amyu ni sha n rai, Jinghpaw amyu sha ni yawng hte seng ai Mung Masa Hpung Ningnan hpe hpaw ninghtan shalat nna, Mung Masa shamu shamawt sa wa ai lam rai nga ai rai. Ndai K.N.C. hta yawng a shawng na ningbaw gaw, Sama Duwa Sin Wa Nawng rai nna, Sama Duwa Sin Wa Nawng, P.Y.K.HP Hpung bai hpaw ai kaw nna gaw, Duwa Lahpai Zau Lawn bai K.N.C ningbaw galaw mat wa ai rai nga ai. Dai hpang e gaw, Duwa Zanhta Sin bai ningbaw galaw wa sai rai. Ndai K.N.C gaw, Jinghpaw amyu sha ni a (3) ngu na MUNG MASA HPUNG nan rai nga ai. Lahta de tsun lai wa sai hte maren, Mung Masa Hpung (3) hpaw ai nga tim, Jinghpaw amyu sha mungshawa yawng ra sharawng ai, yawng hte seng ai Hpung (party) hpaw ga nga ai shaloi gaw, Sama Duwa Sin Wa Nawng woi ningbaw ai Hparat Panglai Journal 11

12 Established Volume V, No. IV 2019 P.Y.K.HP party hte Duwa Wabaw Zau Rip ningbaw ai P.Y.R HP party (2) hpe dawm kau ma ai. K.N.C ngu ai hpung langai kaw sha mung masa la ni shanglawm nna, Jinghpaw mungdaw kongsi hta ra lata shang shingjawng nhtom, dang ai ni shadip magam galaw ai rai nga ai. Ndai zawn galaw sa wa ai lam hta Mung Masa hpaji kungkyang ai lam garai n nga ai majaw, shada da n hkrum n ra ai lam ni byin wa sai. Hpung party (3) bai rai mat wa sai. Dai Hpung ni gaw, mi na hpaw da sai P.Y.K.HP, P.Y.R.HP hte K.N.C ni rai ma ai. Ndai Hpung (3) ni gaw, shada da shingjawng ra wa sai majaw, Mung Masa garai n chye na ai mung shawa a ka-ang e shada da ahpyak shatan hkat nna, Jinghpaw amyu sha shada lapran kahkyin gumdin lam hta ahtu hkra wa ai lam byin wa sai. Raitim, Mungdan galu kaba maden jat wa na lam hpe madung tawn nna galaw sa wa ai re majaw, shada myit mang hkrum let, shakut sa wa ma ai majaw, Jinghpaw mung gaw, grai lawan ai hku rawt galu kaba wa sai. Ndai zawn Jinghpaw mungdaw ningnan sha naw rawt jat galu kaba wa ding-yang rai nga ai ten hta, Jinghpaw mungdaw kongsi hta, Jinghpaw n re ai (None Kachin) amat salang (6) hte Jinghpaw (Kachin) amat salang (6) hpra rai ra ai ngu nna, None Kachin hte Kachin ni a lapran sumprat dawk garan ginhka ya ai majaw, myithkrum kahkyin gumdin lam ni hten run wa shangun wa sai. Mung hpawm shadip magam gaw, lani hte lani lam magup hku nna, dip rip roi sha wa ai lam ni loi loi rai n dum ai hku galaw sa wa ma ai. HP.S.P.L Myen mung shadip magam gaw, Mung Masa lam hta sha, dip rip shang shalau hkawm ai n re sha, Hpyen dap de mung shada amyu ginhka ai lam ni galaw wa ai majaw; Masat (1) Jinghpaw Dap na Duwa Lahpai Naw Seng gaw, HP.S.P.L shadip magam a n shawp n kap ai lam Myen amyu salang ni a myit magaw ai lam ni hte Myen mung shanglawt lu ai hpang, shaning (40) ning nga yang, Myen mung ting Myen rai ra ai ngu ai amyu kaba lailen hpe jasat sa nga ai hpe n kam hkam ai majaw, Pawng Yawng Amyu Sha Makawp Maga Dap (P.N.D.F) ngu ai Hpyen dap hpaw nna, rawt malan wa sai. Myen mung Paliman kaw mung, HP.S.P.L kata hpung (2) ga gabrang wa sai. Myen mung Mung Masa gaw, lani hte lani shuk shanut wa nga ai hte maren, Jinghpaw amyu sha ni mung, mung masa myi ram ram hpaw wa sai. Jinghpaw Ramma ni a lapran hta Mung Masa shamu shamawt ai lam law law nga wa sai. Ndai Ramma ni gaw, Htunghking Hpung ngu ai Shingteng hpe ningpawt tawn nna, Mung masa shamu shamawt ai lam hpe ta tut galaw wa sai. Ndai zawn shamu shamawt wa ai hta Myitkyina mare K.B.H.S Jawng Up Sara Kaba Maran Brang Seng woi ningbaw ai "Htunghking Sharawt Ramma Hpung" gaw ram ram mying gumhkawng lai wa sai. Dai Hpung hta dandawng ai hpa-awn ni gaw:- (1) Duwa Luke Tang Ji (2) Salang Samda La Awng (3) Duwa Luke Zung Hkaw (4) Duwa Lakoi Tu (5) Duwa Nangzing La (6) Duwa Lamai Bawk Naw (7) Duwa Howa Zau Gam (8) Sara Nawlang Gum Ja (9) Salang Dumhpya Seng (10) Duwa Lachyung Bawk Naw (11) Du Nchyaw Tang ni re lam chye lu ai. Ndai zawn re ai Htunghking Sharawt Hpung gaw, Jinghpaw mungdaw kata sha n rai, Sam mung hte Mandale Yanggung dakkasu Jawng shara shagu hkan mung masa shamu 12 Hparat Panglai Journal

13 2019 Volume V, No. IV Established shamawt sa wa lu ai hta n-ga, mungtsaw, myutsaw myit hpe shakat ya lu ai hte mung masa pinra de ram ram htu shalun dat lu ai Htunghking sharawt Ramma Hpung rai nga ai. Ndai Hpung kawn madang grau tsaw ai Hpung gaw, (7 stars) 7 MAJAN HPUNG ngu ai rai nga ai. Ndai Hpung hta lawm ai ni gaw:- (1) Salang Lahtaw Zau Tu (2) Salang Hpauyu Tu Lum (3) Salang Malizup Zau Mai (4) Salang Pungshwi Zau Seng (5) Salang K.D Brang Gam (6) Salang Na Hpaw Gun Jawng (7) Salang Malang Shawng ni rai ma ai lam chye lu ai. Gaja wa tsun ga nga yang, ndai Htunghking Sharawt Ramma Hpung hte 7 Majan Hpung ngu ai ni gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung/ Hpyendap a ningshawng hpung ni ngu tim shut na n rai nga ai. Ndai Hpung ni gaw, HP.S.P.L Party hte Myen shadip magam ni kaw nna, Munghpawm Myen Mungdan kata shanu nga ai amyu sha ni yawng hpe:- (1) Mung Masa dip rip lam (2) Sut masa dip rip lam (3) Hpyendap kata dip rip lam (4) Shinggyim lailen masa lam hta dip rip lam (5) Nawku Makam Masham lam hta dip rip lam (6) Uphkang lam hta amyu myu dip rip laba ka-up dang sha sa wa nga ai lam hpe Mung shawa masha ni hpe chye na hkawnhkrang hkra jasat jasa amyu myu hte shadum, jahprang sa wa lu ai majaw Jinghpaw mungdan hte amyu sha ni sha n rai Myen mung ting hta Mung Masa machye machyang grai lawan ai hte su hprang rawt jat maden wa lu ai rai nga ai. Ndai zawn Jinghpaw Mung shawa ni hpe mung masa jasu sharawt ai lam hta malap kau n mai ai langai mi gaw, Rangoon Dakkasu Jawngma ni kawn dip shapraw ai JAWNG MA SHANAN magazine nan rai nga ai. Ndai ya tang madun mat wa ai lam ni gaw, 1936 ning kaw nna, 1960 ning laman. Jinghpaw amyu sha ni a Mung Masa su hprang rawt jat sa wa ai lam hte Rawt malan ningpawt hpang sa wa ai lam hpe kadun dik ai hku tang madun ai lam rai nga ai. Ya tang madun lai wa sai mung masa su hprang rawt jat sa wa ai lam hpe myit sumlik yu let, Jinghpaw amyu sha ni myit hkrum ga. Ginru ginsa labau hpe hkaja ga. Anhte Shada da a lapran hta hpyen wa gaw, n dum ai hku mawlanyet shachyai nga ai hpe adum nga ga. Rahkaing mung kaw byin nga ai manghkang zawn re ai lam ni, anhte hpang de n pru wa hkra maja nga ga. "JINGHPAW" ngu ai gaw, Proper Noun (က ယ ပ င န မ ) n re ai. Common Noun she re ai hpe dum ga. Kachin ngu ai amyu san san n nga ai zawn, Jinghpaw ngu ai mung, htinggaw mying hta lai nna, amyu san san n nga ai. Common Noun Jinghpaw ngu ai gaw, Laovo (Maru), Lashi (Lachid), Lisu, Nung-Rawang, Pawng Yawng (Shapawng Yawng) hte Zi (Zaiwa) ni yawng a malai mying (United Jinghpaw) re ai hpe dum ga. Jinghpaw mung ngu ai gaw, Inglik hte Myen ni du ai kaw nna she nga wa ai n re. Moi moi kaw nna, Jiwoi jiwa ni gawgap da ya ai lamu ga ginra re hpe adum nga let, amyu hte buga ginra hpe tutnawng makawp maga nga ga law. Hparat Panglai Journal 13

14 Established Volume V, No. IV 2019 ၁၉၈၉ ခ စ ပည နယ /တ င အလ က ဖ ႔စည သည မ ႕နယ စ မ င မ ႕နယ မ သတ မ တ ခ က စ ရင စဥ မ ႕နယ /တ င စဥ မ ႕နယ စ အမည စဥ ပ ၀င သည မ ႕နယ မ မ တ ခ က ၁ ကခ င ပည နယ ၁ မစ ၾက န ၁ မစ ၾက န ၂ ၀ င မ ၃ အင ဂ န ယန ၄ မ က င ၅ မ ည င ၆ က မ င ၇ တ င ၈ ခ ဖ ၉ ဆ လ ၂ ဗန မ ၁ ဗန မ ၂ ရ က ၃ မ မ က ၄ မ စ ၃ ပ တ အ ၁ ပ တ အ ၂ ဆ မ ပရ ဘ မ ၃ မခ မ ဘ ၄ ခၚဘ ဒ ၅ န င မ န ၄ ကသ ၁ ကသ ၂ အင တ ၃ ထ ခ င ၄ ဗန မ က စစ က င တ င အ က သ ႔ ပ င ရ ႕လ က သည ၅ က လင ၆ ၀န သ ၇ ပင လယ ဘ ပ င ၄ ၂၅ 14 Hparat Panglai Journal

15 2019 Volume V, No. IV Established SANIT YA BAT MI Hkawp Pungwa Sanit ya bat mi:- langai ya, lahkawng ya, masum ya, mali ya, manga ya, kru ya, laban (sanit ya ) ngu jai lang tsun shaga ai hpe ningnga tsun ma ai. Langai ya - Ta-wa majan Lahkawng ya - Gintawng majan Masum ya - Yunlang majan Mali ya - Supshi majan Manga ya - Kumgu majan Kru ya - Butbu majan (But Ningbu Ninggawn Kanu) Sanit ya - Ban (Laban) Majan - nli tum kanu daju - Chromosome (gene) Ta-wa - Jan, shata, shagan lamu ganghkau ni lawm ai (Universe, glaxy, milky way, universal) Gintawngn ma - chyi n ma - kade shachyi kade shatu tim, shi a ninggun atsam htum ma ngu n nga ai n chye ai gumdin kaba - jan (gintawng jan - ninghkawng jan - ninghkaw jan) Yunlang - Yun + lang = nbung hte hka, Hka nga ai kaw nbung nga ai. Nbungnga ai kaw hka nga ai. Jum lang magra masawp n lu ai. Hka hte nbung hpe hpan (2) shamying ai. yunlang majan hkrip ahkrawp wik awawp hkrip ahkrawp - hkrang galai ai, atsam galai ai. hkrang galai ai - ntsin, atawng apa hkyen, summwi, salu hpan masum hkrip ai - hkrang galai ai, hkrawp ai - atsam galai ai. wik awawp - nbung, kawik sha mai ai, layit hte hkun mai ai, yit mai ai. Shupshi - Hpun kawa tsingdu tsingman, ru maru tu matu a nli tum daju (hpun kawa tu matu ru maru tai wa ai.) Kumgu - Dusat dumyeng u numji numjoi guji guyang a nli tum kanu - (Ndai kaw nna; dusat dumyeng hkum sumhpa tai wa ai.) Butbu - But Ningbu Ninggawn Kanu a ga kadun (Butbu majan) Shinggyim masha mayat maya law htam wa na nli tum kanu daju - gene Ban - Bansa ai laban shani ngu tsun ma ai law. Hparat Panglai Journal 15

16 Established Volume V, No. IV 2019 KACHIN NI NUM JAW NUM LA, HPU JA HPAGA, JIWOI MAUMWI Maru Brang Kum Jinghpaw Wunpawng, Kachin myusha ni dinghku de ya ai, num jaw, num la ai shaloi, hpu ja hpaga, amyu myu hpyi hkat jaw ya hkat ai npawt nhpang Jinghpaw maumwi hpe ya prat asak naw kaji ai ni gaw, n na yu ai she law na sai. Ya prat sak naw kaji ai ma ni chyena sharia la nna, grau htap htuk manu kaja ai htunghking hta galu kaba sa wa mu ga ngu nna, rai nna yu ai ni a matu kalang mi bai shakut nna hkai dan na nngai. Jinghpaw maumwi hkai ai shaloi, laika hta ka da ai n re majaw, kaji kawa langai hte langai hkai ai loili shai hkat wa na re ngu ai hpe gaw myitdum shara nga ai. Raiyang, dai ngai hkai ai hku sha na ga ai wa a matu gaw, ngai hkai ai zawn matut hkai hkrat wa na sha rai nga ai. Moi moi, majoi sha-u ing ai hpang, sanghpawli (snr) majoi chyingtawt kaw na pru wa ai shaloi gaw, kanu kawa langai kaw na pra wa ai re majaw, mayu dama ngu n mai masat ai, kahpu, kanau, kana dinghku de nna law htam wa ai rai na rai nga ai. Dai hpang nachying law htam gumja gumhpra wa ai shaloi gaw, kahpu, kanau, mayu dama ngu nna Wunpawng Kachin ni hta paw pru wa sai. Mayu dama ngu masat hkat wa ai lam hte num jaw num ya ai shaloi hpu ja hpaga hpyi hkat wa ai mabyin maumwi npawt gaw, ndai hku byin wa sai da. Kadai gaw mayu re, kadai gaw dama la wa hte num la ai nta na la wa, shan lahkawng sumtsan hpaga rawt hkawm mat wa masai, aten ladaw ram ram na wa ai shaloi, ja gumhpraw lu tam la ai hte mung, lu tam la nna nta de bai nhtang wa masai da. Hka shi lwi ai shara langai kaw du ai shaloi, shani shat wa sha ma ai da. Shat sha ngut ai hpang, mayu ngu na la wa gaw, dai hka kaw taw ai nlung hta shi a nhtu shaw garang wu ai da. Shaloi, dama ngu na la wa gaw nhtu tai jang shi hpe sat na maw ai shadu nna shi shawng kahtam sat kau dat sai da. Dai shaloi si wa ai mayu wa ngu na wa gaw hkau e daini ndai hpunggaw hta ngai sum sai, hpunggaw mi hta bai hkrum ga yaw nga nna si mat wa sai. Dama ngu na la wa mung gumhpraw yawng shaw gun nna wa mat sai. Nta e du wa yang, ya manang wa gaw? Ngu hkap san yang, ja gumhpraw tam shara kaw lam karan mat ga ai. Shi hpe tam yu yang n mu mat nna masha ni a n hkru n kaja ai lata 16 Hparat Panglai Journal

17 2019 Volume V, No. IV Established katsing hta mi lawm mat kun? Ngu nna ngai hkrai wa mat nngai ngu masu tsun sai. (Ndai maumwi a majaw moi na ni a makam hta, hkrumlam, nawnam hkawm yang, nam hkan, nhtu majoi n shaw garang hpa nga ma ai.) Kade nna yang nta de gaw, jahpawt jau jau uhka sa ak ak rai nga ai. Uhkan sa htim shaja rai nga ai. Yi sa yang shani shat Makai hta byet chyahkrung rawng nga ai. Yupmang mung n kaja nga sai. Dai majaw ningwawt dumsa shaga nna jaba wawt yu yang, masha ni a lata katsing hta lasa si sai lam, jaba hpru nga sai. Shi kade masu tsun timung shi du wa ai hpang e sha ndai lam byin wa ai re majaw, tsa shadang 95% gaw shi hpe n tsen na lam pru mat sai. Lata gra re n mu ai majaw hkrap let wa pu shup ngu ai baw hku hkam sharang nga ai. Aten mali na wa ai ten langai mi hta gaw dai shut kau ai nta de shayi tsawm mu nna num sa hpyi num la ra ai ten du wa sai. (ya lang hpunggaw mi kaw bai hkrum sai ga rai nga ai.) Mayu ngu na ni gaw grau tsaw ai shara hta nga, dama ngu nan um ra ai ni gaw, lagaw nhpang de, grau nem ai de nga ra mat sai. Du n raitim mayu du ni ngu ra mat sai. Moi anhte a kaji kawa hpe nanhte nan sat kau ya ai re ngu yang hkam la ra mat sai. Dai majaw shanhte a kaji kawa wa a sak hpu, bunglat hka wa yang she num jaw na ngu sai. Dai sak hpu bunglat hka gaw, shanhte a kahpu kawa, kaji kawa wa a hkum arang baw, lagaw, myi, na, pu, sin, jit, hkyi mahkra hte hpun palawng nba mahkra a matu daw wa shangun ai. Gsd. Nkau mi Baw a malai Di, lagaw a malai hkra, lata a malai sanat, sai a malai chyaru, awa a malai magwi kawng, apu a malai kachyi, galaw jaw na n-gun a malai uloi ula, nhka kin-ya malai nhka kin-ya, nba malai nba yan, bujung, panep malai sagu panep, shi shaga ai ga nsen malai bau, ngu nna hkumhkrang ting na gawng malai daw wa shangun ai. Shawa la mayu ai bung lat hka tsepkawp shawa la ngut jang she num jaw ya ai. Hpunggaw mi kaw hkrum sai rai nga ai. Mayu lu ai wa gaw gumchying gumsa du magam shingkang shap la nna she num jaw sai. Ndai bunglat hka wa nna num la ai lailen gaw anhte angwi na htunghking tai mat wa sai. Mayu tai ai dama tai ai majaw n bung hkat mat sai. Langai wa tsaw langai wa nem ai hku nga ra mat ai. Mayu tai nna dikhkra sharu shayak sha ai htung tai wa sai. Lawu lahta kahpu kanau tai ai ni katsa, kaji tai ai ni yawng, gumhpraw amyat tam sha ai hku nna aja gumhpraw dawn sha ai ni mung grup di tawn, rapdaw salang, Janghtung kasa sha ai ni kaw duhkra num nawn la nawn nampan gat ai, mawn sumli ya ai, nga ai ni yawng, hkatum gumhpraw hpyi ai. Myit n pyaw let, bunglat hka daw wa ai shara rai yang, dama tai ai ni hpe atsai awai matsan hkra, yawng jawm shawa sha ai shara rai nga ai. Hkyamsa n jaw ai, matai dawp ai shara re. Ja lung seng gumhpraw hta grau manu dan ai htum n chye ai ga kaba la ai. Tsawra myit hpe dawm kau pat jahkyet kau ai htunghking tai mat sai. Galu kaba wa n lu hkra, gyit sharen da ai htunghking tai mat sai. Maigan amyu ni a num wawn num la htunghking gaw loi ai tsang ai dinghku de la loi ai hta n-ga, shada she karum la hkat ai. Hkungran poi ngut ai hte hpaga arang lu mat sai. Kachin ni gaw hkungran poi ngut ai hpang hka tsip tai mat sai. Masha amyu yawng hta na yak dik htum ai htunghking tai taw nga ai. Kachin ni a Hparat Panglai Journal 17

18 Established Volume V, No. IV 2019 htunghking yawng n kaja ai n re ai. Yawng kaja nga ai, ndai num jaw num la hpu hpyi htunghking gaw masha jahpan lau n law shangun ai hta n-ga maigan jan tai, maigan num la mat nna amyu htum shangun ai npawt mung rai nga ai. Maigan jan tai maigan num la nna maigan amyu hta lup mat ai gaw madung tsun sai. Mungdan Shanglawt lu hkra, shakut ai amyu gaw nga, ndai zawn re yak la ai chyum la ai, num jaw num ya hpu hpyi hkat ai, nsin htawng kaw na sha pyi lawt hkra n galaw lu ai amyu naw rai nga ga ai. Tsawra myit hpe madung tawn nna sa wa ai rai yang gaw, gumhpraw sen langai lahkawng lu ai wa mung dinghku lu de la na, sen latsa lahkawng tsa lu ai wa mung mai de la ai. Tsawra myit hpe madung dat ai re majaw, aten dep dep dinghku de galu kaba mai sai n rai i? Nanhte ngai shu ngai sha ni ndai lam grai myit yu nga ai hta ngai asak kaba sai dingla wa tengman maumwi hkai nna shadum jahprang dat ai. HKA KABU RAZI Plastic Hkakabu ngu ai Ahtangbum Ginhtawng lanam hkyen htinggrum Ahtangbum nang gara kaw nga Wunpawng brang, hkawn yawng chye ra Wunpawng mungdan a dingdung Tibet jarit bum chyagung Myen mung ting hta tsaw dik sai Pungding lung na yak la ai Mu na yak la bum pungding Aten tup tup summwi hpring Gumgai dingla tsun jahta Garu nsen lang lang na Maumwi mausa na yu sai Jaugawng hkan wa dam mat ai Dai ni du hkra mang n mu Kalang lang gaw ngoi garu Mabyin dai gaw na yawn hpa Jaugawng hkan wa gam maka Chye na yak ai Ahtangbum Agung alau n mai hkrum Ahtang Bum = Hka Kabu Razi Bum chyagung = bum marung 18 Hparat Panglai Journal

19 2019 Volume V, No. IV Established GAWT SHAGRAWT GASAT MAJAN SUMLAR (II WW, JAPAN MAJAN) Sut Suh Hkawn OSS Detachment 101 in Burma, ca (NA) #718 Veterans of the China Burma India Theater arrive in New York September 27, 1945, aboard the Army transport General A. W. Greely. (NA) Courtesy of Susan Webb Hirvela Robinson from her father Wesley Doane Webb who served with OSS Detachment 101 as a radio operator. Major Smith giving a talk during holiday celebrations. Generals Howard Davidson, Sun Li-jen and Dan Sultan talking after the ceremony opening the Ledo Road at Muse, Burma - 28 January, Hparat Panglai Journal 19

20 Established Volume V, No. IV 2019 OSS Detachment 101 in Burma, ca (NA) #719 An injured L-5 pilot, of the 1st Air Commando Group, gets medical treatment at the field dispensary, Shwebo, Burma, ca March (NA) A wrecked glider that served as a living quarters and mess for troops of the 1st Air Commando Group at Broadway, Burma. (NA) Status of the B-29 Superfortress as of November (NA) A recently released American POW receives his cigarette quota, Rangoon, Burma. The Lucky Strike logo on the box is partially covered by the former POW's fingers. (NA) 20 Hparat Panglai Journal

21 2019 Volume V, No. IV Established Fresh mule teams arrive from the United States and are routed to Mogaung, Burma. (NA) An ambulance moves slowly across a temporary bridge built by a Chinese Engineer unit, 23 March To the right is the beginning of a more permanent structure. (US Army photo) Fresh mule teams arrive from the United States and are routed to Mogaung, Burma. (NA) Sub Lt Maung Yaw, Burma RNVR (BRNVR), whom commanded ML 437, which took part in blockading the Japanese escape route from Ramree Island. Colombo, Ceylon. 8th April 1945 (IWM) Note: Many thanks to KT Lwin for identifying this brave officer. Writing on the photo is self-explanatory. (US Army photo) Hparat Panglai Journal 21

22 Established Volume V, No. IV 2019 Latau Seng Awng Hke-tu-mahuk Latau Seng Awng Dinghku de wa yang na matu ngu, tam mahkawng da ai Ja, Gumhpraw mung majan kaba byin wa ai majaw hpyen yen dabang e yawng jai shama kau, asak aprat gaw kaba wa, myit ai lam gaw n byin hkraw, Uru Seng Maw ga de Lungseng tam yu tim n mai byin hkraw rai ai majaw Je Yang Dabang e 2015 ning kaw nna n-gun atsam hte raitim dinghku de la lu hkra ngu langusi hpai shakut taw nga sai. Dinghku de wa yang mung myitsu ai Num rai ra ai ngu nna, myi zun hku num kaja tam mat wa yu yang, Laiza "Hparat Panglai" kaw sarama grai law ai hpe mu lu ai. Dai majaw grai myitsu ai sarama langai hpe "sarama, sarama mung sak prat ram wa, ngai mung ngai hkrai sha grai n kam nga wa sai" ngu sawksek dat yu yang, "Sara e... nang hpang hkrat mat sai gaw ya hte sha ga jaw kau sai" da. Ngai bai san ai... "dai nga yang gaw Num gadan Ri Ninghtu ap kau sai i?"... ngu yang... "Re manga ya daram sha naw re" da. Oh... Latau Seng Awng kam n kaja ja ai wa masha ni hpyi da sai hpe she bai sa san ang... Dai zawn rai langusi hpai shakut let, Num myitsu ai asoi let nga mat wa ai gaw, 2018 de pyi du mat wa sai. Myitkyina mare kaba hta myit mung su, manaw manang hte lusha pyaw hkawm ai lam mung n nga rai ai mahkawn langai gaw mu da ai. Raitim ninggam loi tsaw ai majaw, Ja, Gumhpraw hpe myityu, dinghku de la ra sai ngu ai hpe myityu, rai nna grai gaw n gwi ai raitim shi hpe nye kraw kata hkamsha ai lam ni, kade daram manu shadan ai ngu ai lam ni a majaw 2018 May shata hta Num sawk operation rawt mat wa sai. Bat lahkawng daram htunghking lam hku nna san jahkrup yang tsammari Ningsin ka bang na ahkang lu sai. Dai zawn rai htunghking hte hkrak "Lik Lai" galai "Num gadan Ri Ninghtu" hkap la rai nna 2018 October shata hta hkungran na matu jahkrup da sai. Ngai gaw Jinghku ni hpe tsun kau da nna Uru Seng Maw ga de Lungseng htu lung mat wa sai. Bat masum daram du hkra gaw phone hte matut mahkai hkrum shaga lu ai. Shi mung ngai hpe n gun jaw ai. Atsawm rai hkawm sa u. Lu wa na ra ai nga rai ai majaw, ngai mung grai myit pyaw ai hte Lungseng htu taw nga sai. Raitim bat masum jan mat wa ai hpang shi hpe ngai phone set yang shi phone n hta ai. Bai set yang dip pat kau kau rai ai kaw nna nye a hkum hkrang hta nshungsi hprwi nga mat wa ai. Nye kraw kata n dai lama mi gaw rai sai...3, 4 ya na ai hpang ngai na num hpyi kasa phone set wa ai. Ngai hpe "nang hkrai sha 22 Hparat Panglai Journal

23 2019 Volume V, No. IV Established nga ai i? Myit hkum gahpra yaw..." nga sha naw tsun dat yang nye a myit ni shi hkrai kahpra taw nga sai. Ngai "hpa n ra ai tsun u" ngu yang "ya-hte sha sa hpyi da ai... shi a jinghku ni myit n hkrum ai nga kam mara nga sa galaw ai majaw n ra sai nga Ningsin ka hte hpu ja ni sa bai da ma ai" nga tsun dat ai hte nye a hkumhkrang mung hpun ndung de lung noi nga ai Numru hpe dan di jahkrat kau dat ai zawn nga akya ruh nga mat wa ai kaw nna nsa n rawng ai zawn nga mat wa sai. Num hpyi malu ai shaloi na daram kaya ai hte kraw kata hkamsha ai lam ni gaw kaga hpa hte mung shadawn n lu na sai. Ngai kade machyi tim shat n sha ai n nga ai, dai shaloi na Num hpyi malu gaw kawq mung n kawsi ai, shah mung n-gup mi pyi n kam sha mat ai. Dai shaloi ngai "Myitkyina" de bai yu wa nna manghkang wa hparan ai. Raitim laklai ai lam hpa n nga, "Baw hpye ai wa hpe majap kai lang hte abyen ai" nga ai gamalai hpa n hkru ai masha grau she jat wa ai. Ngai mung "ngai hta ra rawng ai lam lamami sha pyi tsun ya marit" ngu yang hpa n tsun ya ai majaw ngai mung "hpu, ja" n bai la ai. Shata lahkawng daram manghkang hparan la na matu shakut yu tim shanhte n hparan ya ai majaw lu da ai gumhpraw she ma mat wa ai. Ndai lam hte seng nna galu kalang n kam ka sai... Raitim, ngai grai myit yu ai. Makam masham hte nye a shawng lam hku nna myit yu ai. Sutgan hte gumhpraw shimlum lam hku nna myityu ai. Shinggyim lailen hte shadip magam ritkawp tara hku nna myityu ai. Gara lam hku myityu tim "Matai" ngu ai gaw tinang hpe kaja ai hpa mung n shabyin ya lu ai ngu ai hpe sha mu lu ai. Dai majaw asum hkam nna nga mat sai. Raitim kraw kata e gaw malap n mai n dang tsun hkra hkamsha nga ai August shata hta "Hpa Kant" de bai lung mat wa sai. Uru Seng Maw de she du tim "လ ကအ မ မ စ တ က တ င ယ မ " nga ai ga malai hpa myit masin gaw 'le... manghkang de hkrai' dai hte maren myit n pyaw let tam ai majaw kun? Lungseng tam tim sen nlung mi n lu, 2018 pyi htum nna 2019 de pyi rai mat wa sai. Lungseng kaja mung n lu, lu da ai gumhpraw mung pyek mi pyi n nga mat rai ai shaloi, ngai tsi lu nna nam maling de sa si mat na ngu pyi myit kau sai. Dai shaloi, 'Facebook' ntsa kaw nna mung mara dat nna nga mat na lam chyu sha shadum da ma ai. Ngai gaw 'စ အ ပ စ ပ မတ သ မ အဖ ႔' hta shang lawm da ai. Shanhte a laika ni hpe hti nna myit shadik la lu ai. Dai ten hta ngai hti ai laika hta mung " Nang hkrum sha ai tsin-yam tsindam ni gaw nang hpe majoi n kabai da ai. Kalang lang ngai kaw she shading sha-ang nna byin ai ngu nang hkam sha na re. Dai hte maren ngai ndai amu hpe n galaw yang mai na wa ngu tinang hkum tinang mara shagun na re dai mung mahtai kaja n re. Nang hkrum sha ai tsin-yam ni gaw na a prat hta galai shai mat wa na matu kammaka e hkyen lajang ai re dai hpe nang kaja dik ai hku mahtai tam la lu ra ai nga ka da ai. Raitim myit masin gaw shani shat gun nna myitru ra ai n re majaw wa na lam shabrai hte lanam ta du jang jai na mung n lu mat rai ai majaw n myit sana ngu tim myit masin gaw le... manghkang de hkrai. Dai zawn rai 2019 April shata de pyi rai mat wa sai. Nam San Yang de wa mai sai lam Facebook ntsa mu lu ai ten kaw nna ngai mung Hparat Panglai Journal 23

24 Established Volume V, No. IV 2019 Nam San Yang de wa sana ngu sha myit sai. Ngai nga ai nta madu gaw nye a kahpu daw ai wa re. Shi gaw htunghking salang re. Uru Seng Maw Ginwang htunghking salang ni manau wang hkyen jasan na matu nye kahpu hpe lit jaw ma ai. Dai majaw manau wang hkyen chyang la nna lu ai hte nye kahpu jaw dat ai lam shabrai hte April shata shi jan ya hta wa mat sai. Myitkyina nta du yang nta e Nu hkrai sha nga nga ai. Nye kanau ni mung hkawm ai kaw na n pru wa ai grai na sai nga tsun ai. Malu masha gaw gara hku rai ngu yang, lusha hpa mung n lu mat ai majaw Nu shi grai ra nna mari la ai Jinghpaw labu masha ni hpe dut shangun nna n-gu mari sha ai lam tsun dan ai. Dai majaw Hpa Kant kaw manau wang hkyen chyang nna lu ai gumhpraw hte nye kahpu jaw dat ai lam shabrai Nu hpe jaw kau da nna Nam San Yang de lawan wa ra sai langusun de gumhpraw tam la nna Nu kawsi n hkrum hkra galaw ra sai ngu nna hpang shani jang gumhpraw mun mi hte nta buga Nam San Yang de wa mat sai... Ngai Nau ningtawn ai majaw kun? Kam maka gaw ngai hpe hpunggaw shagu hkap gasat ai ngu sha mu lu ai. Hpa majaw nga yang Nam San Yang de du ai hte shadip magam kaw nna No.1, 2, 3 du hkra hkap la da sai ni hpe sha, lusha htuk jaw na dai ni Nam San Yang e nga grin mat wa ai hpang she kaga bai hkap la na, tinang a lusha jarik hte gaw nga mai ai nga hkap tsun dan ma ai. Raitim ngai gaw myit n htum, Je Yang de lung wa nna, Dama Zau Lum ni kaw n-gu loi mi hpyi la nna Nam San Yang nta wang hkyen jasan bang wa sai. Nta wang gaw hkyen n mai ai. Hpa majaw nga yang Myen shadip magam ni hpyen dap shatai nna tawn kau da ai palinh hte palinh chyen hkrai rai taw nga ai shata mi jan seng yang she ngut wa ai. Jan kade ja tim nta wang seng dat, langusun de sa dat rai n hkring n sa bungli nau shaja ai majaw nye a hkumhkrang mung grai lasi mat wa sai. Raitim May shata kaw nna gaw simai simaw namlaw lamlap ni hkruhkru hpringhpring sha lu wa sai. June shata praw ai hpang, "Hkinja Hka" hte "Sha-u Hka" de sa yu yang ja, nhkun dingsa hkan hka lwi matut wa sai hpe mu ai. Dai majaw ngai chyinghtawn galaw ja da ai. Hpang jahpawt sa ruh yu yang chyinghtawn tuptup ngah chyat rawng nga ai hpe mu ai. Ngai grai kabu mat ai yaq ngai shah mung n maq ai gaw sa dut yu na rai sam ai ngu Nam San mare de ngah sa dut yu yang, hkying matsat lu dut ai. Dai kaw nna chyinghtawn bai galaw jat nna jahpawt shagu ngah sa dut dut rai ai gaw ngah hpaga la wa zawn she rai mat sai. Nu hpe mung ngah chyahkraw hte gumhpraw pyi shagun jaw lu sai. Ndai ten hta ngai hkamla ai lam ni gaw jaw dik re ngu myit lu ai. Ngai hkam la ai "lu lawm lam sut masa" gaw "hkam sharang ai hte myit marai atsam gaw bum ni hpe tawt lai lu ai" (patience and perseverence over come mountain) nga ai ga malai rai nga ai. Kadai kade mi jahten tim lani mi gaw "Pandung" du na... ya e pyi ngai na nhpye kaw sen gumhpraw rawng taw nga sai. Kade n na yang, nta sun kaw hkai da ai yi simai hpaga bai rawt na... Latau Seng Awng Hke-tumahuk. 24 Hparat Panglai Journal

25 2019 Volume V, No. IV Established NINGBAW KABA LAHTAW ZAU SENG (GOC) PRAT JAHTUM TEN JJ Lum Dau B. B. A (University of Western Pacific, Honolulu, Hawaii, US) M. B. A (Birminghan University, UK) Ph. D. (Shinawatra University, Thailand) HPA MAJAW NE WIN GAW U NU HPE DARU MAGAM ZING Myen gaw shi hpe gasat dang la ai British ni a Sai garan ai ladat (Divide and Rule) hpaji hpe ahkyak tawn let htawm e, grupyin na kaga myusha ni hpe shamyit wa sai. Daini na ten hta mungkan ting na super power mungdan ni hte UN Security Council ni pawnghpawm let, Myen hpe jawm gasat timung, asan sha awngdang ai lam rai n lu ma ai. Myenmung Shanglawt lu ai shani kaw nna bumnga masha ni, myu langai a hpang langai Myen shadip magam hpe gumlang gasat wa masai rai yang, Ne Win gaw laklai nna lawan ladan ahkyak la ai lam n galaw ai. Raitimung, 1961 ning kaw, KIO rawtmalan hpang wa ai hte, Ne Win gaw U Nu shadip magam hpe daru magam zing nhtawm, Hparat Panglai Journal 25

26 Established Volume V, No. IV 2019 Myenmung hpe Burmese Way to Socialist Programme Party (BSPP) ngu ai hpyen masing hte uphkang na matu, lawan ladan ahkyak la dat sai. BSPP ZUPHPAWNG A DAWDAN MASING 1. Prat chyanat mungdan ngwi pyaw simsa na matu mahtai tam na. 2. Shawng nnan lusu ai masha ni hte hpaji chye ai ni hpe shamyit na. 3. Naw ngam nga ai lusu ni, hpaji chye ai ni yawng BSPP hpe madi shadaw na. 4. Hpaji hparat hte sut su lam gaw, hkaq hte bung nna, rawtmalan hpung ni gaw, ngah hte bung ai. Hkaq hkyet mat jang, ngah gaw asak n mai hkrung sai. Dai shaloi, ahkaw ahkang hpring tsup lu ai democracy shadip magam hkrang hte woi awn sa na. Lusu ai maigan mungdan ni, Myenmung hpe sa garum la ai marang e, aten kadun laman ngwi pyaw simsa lusu ai mungdan hpe gaw-gap la lu na, nga ai. Shing re ai masing hta hkan nna, ahkyak la dat ai hte mungdan ting na sutgan ja gumhpraw ni zing la kau sai. BSPP hpe ninghkap ai sut su masha ni hte hpaji ninghkring ni maigan de hprawng yen mat nna, Myenmung gaw aten kadun laman matsan mat ai hta n-ga, hpaji madang mung grit nem mat sai. MYEN GAW HPA MAJAW KIO HPE MADUNG TAWN *Mungkan majan langai kaw, sinna mungdan hkan na majan pa hkan magrau grang let gasat wa ai mahtai, *British ni shang wa yang hkap gasat ai majan, *Japan ni shang wa yang, hkap gasat ai majan zawn re ai kasi amyu myu hta hkan nna Myen gaw Wunpawng Myusha ni hpe shawng ahkyak la ai rai na re, ngu nna maram mai nga ai. Matut pru wa ai shiga hku nga yang, KIO rawtmalan hpang dat ai shaloi, n-gun kaba jat wa ai lam rai n nga yang, Tai wa gaw, hpa majaw KIO hpe n shamyit kau ai kun! nga ai. Mahtai: Ndai ten hta du daw sai hkaw ai masing hpe n lang ai sha, KIO hte shi a amyu yawng hpe shamyit kau lu ai masing langai a hpang langai, matut manoi jahtuk la na. Ndai ten hta gumlang hpang wa ai KIA ni gaw, kade n naq yang, dingla mat shajang timung, hpyenla nnan lahkawn la na ramma ni n nga na sai majaw, KIO-KIA nga nna gumhkawng wa ai ni, shi a shi htum mat na sai, nga ai. Dai hpang kade n naq ai laman, Hpakant ginra hpe gat lawk shatai nhtawm, nanghpam malu masha amyu myu hte shawa num ni hpe gunrai shatai dat ai marang e, Wunpawng Myusha ting hpe jahten kau, ja gumhpraw yi sun hkauna dusat dumyeng ni hpe mung kashun la kau ya sai. Yehowa jaw da ya ai mungdan kaw anhte yawng matut asak hkrung nga lu nna, SHI shaman da ya ai machye machyang lang nhtawm, Awmdawm ai mungdan gawgap la lu na matu, Nang gaw, na a hpyen wa lang ai ladat lang let, hpyen wa hpe ahkyak la ai shani, na a hpyen hpe dang kau lu na re ngu kam ai. Lapu zawn achye na shara kaw, hkrudu zawn shingdi nga ai rai yang chyawm gaw, yi-ngam kaw masan sa na n re. Kaja sha nga yang, Myen ni mung anhte hte maren, baw langai hpra sha tu ai ni hkrai re. Laklai ai gaw shanhte amyu hta, kaichyan hpaji hpe alak re ai madang du hkra hkaja la ai hpang, maigan mungdan (Israel) zawn re ai mungdan 26 Hparat Panglai Journal

27 2019 Volume V, No. IV Established hkan na hpaji hpe matut hkaja la ai marang e, dai zawn re ai hpaji gaw, kaga myusha ni hpe shamyit kau lu ai laknak maga de shalat la wa lu masai. Training Sara langai gaw kaichyan training npawt daw hkaja wa yu sai hpyenla nkau hpe Myen kahtawng de woi sa nhtawm, training sa jaw wu ai. Shana hkying 6 ten hta shi a jawngma ni hpe htet dat ai gaw, nanhte langai hpra kahtawng masha ni hpe hkan hkrum shaga let, dai kahtawng kaw na mare masha ni yawng jawm hkungga kamhpa ai masha kadai rai kun, ngu ai hpe hkan sawk sagawn la nna, daina hkying 9 kaw ngai hpe wa tang madun mu, nga nna matsun dat ai. Kaja sha hkying 9 du ai shaloi, yawng ahkum ara shi kaw wa du let, dai kahtawng na masha ni yawng jawm hkungga ai gaw, dai kahtawng na Hpungkyi ningbaw re lam wa tang madun ma ai. Dai sara, shi a jawngma ni hpe matut matsun wu ai gaw, ndai kahtawng na masha ni yawng, 5 ya laman dai Hpungkyi ningbaw gaw manya mat sai, nga nna jawm hkam la hkra, ladat shaw mu, nga nna matsun dat ai. Mahtai gaw, 3 ya laman, kahtawng masha ni yawng dai Hpungkyi hpe manya mat sai, nga nna hkam la let, shi hpe dai kahtawng kaw na shachyut shapraw dat masai. Shingrai Myen gaw, KIO hte Wunpawng Myusha ni hpe laknak myu hkum hte gasat ai hta, dingtawk n lu gyam kau ai Ningbaw Ningla ni hpe kaichyan hpaji lang ai ladat hte tinang amyu shada hpe laknak shatai nhtawm, gyam kau shangun wa masai. Ga shadawn, GOC Lahtaw Zau Seng ni a makau kaw hpyen wa n lu kahtep ai raitimung, kaichyan hpaji lang ai hte asak sum ai ni gaw, sum mat wa sai. Asak naw hkrung nga ai hpu nau, mayu dama, makyin jinghku ni a lapran kaw aten mali shi ning jan wa timung, hpyen wa lajang da ya ai hte maren, grau kaba ai manghkang ni matut byin wa ai hpe mu wa saga ai. Myit hte seng ai hpaji ninghkring ni tsun ai hku rai yang, tinang hta gawng kya ningra nga ai hpe yin la lu ai atsam rawng ai kadai raitimung, tinang a hkum hpe gram sharai la na rai nna, awngdang ai shaman chyeju hkam la lu na re, nga ai. Mungmasa ningmu hpe damlada ai jut hku mu mada ya ai Hpung Sara Kaba langai hkaw tsun wa yu ai hta, Karai Kasang shaman da ya ai machye machyang nyan hpaji hpe kamhpa let, shara hte masa hta hkan nna, lapu zawn, zai rawng nna, hkrudu zawn shingdi chye ai shaman chyeju lu wa mu ga matu, kyu hpyi let shadik shatup nga ga law, nga nna asan apra damlada ai ningmu hte mungga htawn wa ai hpe shingran naw mu nga ai re. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung (KIO) hpe shawng nnan woi awn wa ai GOC Lahtaw Zau Seng gaw, KIO hte Tai wa a lapran na majan pa a ntsa dinglik yu ai shaloi, KIO gaw, Tai wa hpe gasat dang la ai majan mi rai rai, Tai wa hku nna KIO hpe sa gasat ai mi rai rai, majan pa gaw tinang a ginra kaw sha lang wa ai rai nna, gasat dang la timung, sum timung, grau sum machyi ai gaw tinang a myusha ni chyu rai wa sai. Shing re ai mabyin masa hta hkan nna GOC gaw, KIO hte hpyen wa a lapran na majan pa hpe panglai makau na hpyen wa a ginra kata de htawt sit la na matu mahkrun tam wa sai. GOC yawshada ai masing gaw, damlada mai kaja ai masing rai nna, shi kam hpa htaphtuk dum ai jinghku ni hte shaning Hparat Panglai Journal 27

28 Established Volume V, No. IV 2019 hti nhtawm, grai shim ai mahkrun hku majen je tam wa ma yang, sinna de na sahti kaba langai hte lawu kaw madun tawn ai hte maren, myit hkrum ai masat masa jawm galaw wa lu sai. 1. Arang madu, (Sahti Kaba) gaw KIO a gawng malai, laknak jakrung langai kaw US Dollar wan 100 bang na. 2. Majan hkyen lajang na matu KIO hpe dollar wan 15 laksan tau jaw na. 3. Kaga rawtmalan hpung ni hte KIO a lapran na myit hkrum lam hpe ndai myithkrum laika kaw n shalawm na. 4. Arang Madu gaw KIO hpe Myenmung tsepkawp zing la lu ai shani du hkra, ja gumhpaw, laknak arung arai yawng matut garum na. 5. KIO gaw lungseng maw masing hte seng ai bungli yawng a matu arang tau shaw ya ai Sahti Kaba hpe monopoly ahkaw ahkang jaw na. 6. Arang madu gaw, lu wa ai lungseng ma hkra kaw na 20% KIO hpe nhtang jaw na, nga nna myit hkrum tawn masai. GOC LAHTAW ZAU SENG NSA HTI Sinna mungdan na sahti a gawng malai, 1975 August 8 ya shani Bangkok kaw sa du nna GOC hpe dollar wan 15 ap ya na matu, tau nna Telex shagun wa ai hpe hkap lu la nna, GOC an gaw myit n-gun lu let la nga ga yang, 1975 August 6 ya shana GOC hpe Htam Ngop camp de kalangta lung wa na matu, VCS a gawng malai, Htam Ngop camp commander Du Seng Tu shana wa ai. GOC gaw, shing re ahkyak ai bungli hta hkan nna hpang jahpawt jang, Chiangmai de lung wa na matu dawdan nu ai. Dai shaloi, sinna de na jinghku Bangkok kaw sa du na re majaw, shi kaw na gumhpraw hkap la nna bank kaw hkrak sha htawt bang tawn da lu ai hpang mahtang, myit mi azim rai camp de lung wa yang mai kun! ngu nna aja awa tang madun nngai. Raitimung, masa amyu myu hta hkan nna GOC gaw, VCS hpung hpe Ginjaw de lawan ladan wa shabawn dat nna, myit mi azim rai, sinna de na jinghku wa hpe hkrum bawng nna bungli matut galaw ai mahtang grau masan sa na re, nga nna ngai hpe mahtang dai manam wa hpe hkap hkalum tawn magang na matu matsun kau da nhtawm, hpang jahpawt jang Chiangmai de lung wa sai. August 9 ya shana GOC gaw shi a laksan Body Guards ni rai n yu wa ma ai majaw, camp de rai n lung wa ai sha, naw la mau nga ai lam, Chiangmai Railways Hotel kaw na phone hku shana wa ai. Ngai mung na mau let, camp de shi a Body Guards ni hte rau lung wa ai gaw, madung rai na re lam kahtap lajin dat nngai. Dai hpang, jahpawt Latgyi Zau Jum mawdaw gau let, GOC kaw sa du nhtawm, kalangta camp de lung wa na matu, VCS htet dat ai lam sa tang madun ai shaloi, GOC gaw shi a Body Guards ni hpa majaw n woi sa nni? nga nna san ai. Dai shaloi, shi n chye ai lam, ntsa kaw na jaw dat ai matsun hte maren, sa tau ai lam tsun ai shaloi, GOC gaw grai myit ungang ai hte hkan nang mat wa ai lam, GOC gaw shi a Body Guards ni Htam Ngop bum lagaw kaw sa la nga na ma ai, ngu nna myit ai raitimung, bum lagaw kaw wa du ai shaloi, shi a Body Guards langai mung n mu, VCS a hpyenma ni sha sa tau ma ai majaw, myit mau let gumra jawn nhtawm, bum de hkan nang lung wa nga yang, 1975 August 10 ya shani Du Seng Tu woi awn ai hpyenhpung ni GOC hpe hkap gyam gap kau ma 28 Hparat Panglai Journal

29 2019 Volume V, No. IV Established ai. Ndai lam hte seng nna Du Kaba Khun Chio gaw Gyi Zau Jum hpe jep ai kaw na chye la lu ai. Kaja sha nga yang, 1975 August 6 ya shani Du Seng Tu hpung ni gaw, VCS, Salang Kaba Pungshui Zau Seng hte VCS a PA Du Zau Hkawng marai 3 hpe Htam Ngop camp de lung wa ai lam kaw hkap gyam kau ai hte GOC hpe Htam Ngop camp de kalangta lung wa na matu, Du Seng Tu gaw, VCS a gawng malai htet dat ai lam ni azin ayang, hpang e, Du Kaba Khun Chio gaw Du Seng Tu ni hpe jep sagawn ai kaw na chye la lu ai. GOC hkrat sum mat sai lam sumla hte hpawn, 1975 August 11 ya shani pru wa ai shi laika hpe sinna de na sa ai jinghku wa mu hti hkrup nna kalangta sinna mungdan de bai nhtang mat wa sai. Dai shani kaw nna shi hpe galoi mung n lu matut mat sai. DU SENG TU NI HPE THAI BALIK NI RIM Thai shadip magam gaw shanhte a mungdan kaw n kaja ai labau sa galaw shapraw ya ai hpe n ra sharawng ai hta hkan nna, Du Seng Tu, Du Grawng Li, Gyi Jum Zau Shan, Latgyi Zau Jum ni hpe rim la nna Bangkok Immagration hkyuk kaw bang tawn masai. Ndai mabyin masa hte seng nna azin ayang jep sagawn na matu, KIO Ginjaw kaw nna Du Kaba Khun Chio hpe lit shatsam dat ma ai. Shingrai, ndai lam hte seng nna KIO kata kaw htaphtuk manu dum ai hku jep san hkat lu na matu, Thai shadip magam kaw nna Du Seng Tu ni hpe Tham Ngop camp de bai sa dat ma ai shaloi, Du Kaba Khun Chio gaw Ginjaw a matsun hte maren, shata hti nna hteplahti jep sagawn ngut ai hpang, shanhte a mara hta hkan nna Ginjaw a matsun hte maren, shanhte hpe Htam Ngop bum kaw jeyang kau masai. Ndai zawn re ai mabyin masa gaw anhte Wunpawng myusha ni a matu mung, KIO a matu mung, nachying yawnhkyen sum machyi wa sai. Kadai hpe mahtang mara shagun na kun? Kaja sha nga yang, Du Seng Tu gaw, Myen shadip magam a bank kaw na gumhpraw lagu la nna KIO Ginjaw de hprawng shang wa ai shaloi, VCS gaw Du Seng Tu hpe Lat Du tsang shagrau ya let shi a PA arawng aya hkap dang ya sai. Dai shaloi, kaga Ginjaw Salang ni gaw, Du Seng Tu a ntsa, ntsen ai lam nga ai majaw, VCS a PA hku rai n masat ai sha, shi hpe kam mai, n mai ngu ai hpe aten langai naw maram yu ra na lam jawm tang madun ma ai raitim, ram ai wa hpe gaw ahkyak ai shara kaw tawn ra na, nga nna tsun wa ai majaw Ginjaw Salang ni mung kaga mi dangrang ai lam n galaw masai lam na chye lu ai. Shanhte marai 4 hpe Ginjaw kaw na matsun hte maren, jep sagawn na matu, langai hte langai matut mahkai hkat ai lam tsepkawp n galaw lu hkra, laksan shara 4 kaw langai hpra garan lajang sharawng tawn nhtawm, shata hku jep sagawn wa ai lam, hpang e lit la ai Du Kaba Khun Chio kaw na azin ayang na chye la lu ai. Ginjaw de na kaga laklai ai shiga langai gaw, Thai balik ni, Du Seng Tu hpung hpe Chiangmai kaw rim la nna, Bangkok de sa dat ai shanaq yuptung ten kaw, Na Lung mare na Du Seng Tu a dinghku masha ni hpe Myen ni sa woi la ma ai shiga mung, soisam na dat ai. Grau nna Du Seng Tu hpung ni rim hkrum ai ten kaw nna lai wa sai ten hta Du Seng Tu gaw Htam Ngop camp hte Chiangmai lapran kaw Camp Commander lit jum let shi a Hparat Panglai Journal 29

30 Established Volume V, No. IV 2019 npu na hpyenhpung ni hpe gara hku woi awn yureng wa ai lam ni wanglu wanglang sakse sakgan hte hpawn jep shapraw la lu sai. Shawng nnan Du Seng Tu hpung ni hpe Chiangmai kaw rim nna Bangkok de sa dat sai shiga na ai hte Tham Ngop camp kaw nga nga ai Du Kawn Hka gaw, Du Seng Tu zing tawn ai matsing laika ni hpe mu hti ai kaw Htam Ngop camp hte KIO Ginjaw lapran W/T hku matut hkat ai radio message (Miset) ni mung shabawn mi (laika pa 20 daram rai na ngu maram ai) hpe Chiangmai de la yu wa nna ngai hpe jaw ai. Dai miset yawng hpe hti yu ai shaloi, lani mi hta, KIO hte Wunpawng Myusha ni yawng a labau hta nachying ahkyak ai sakse hku lang wa ra na re, ngu ai hpe tawkhprut hkam la let, kam ging ai KIO lit hkam langai ngai a lata kaw lawan ai hku ap ya na, ngu dawdan let zing tawn sai. Dai hpang lani mi hta GOC a hpang hkan Du Hpau Je La Tawng (GOC a dama) gaw ngai kaw sa du nhtawm, dai miset shi hpe jaw hti na matu sa hpyi ai. Dai miset ngai kaw nga ai lam kadai tsun dan nni? ngu san yang, Du Kawn Hka gaw, dai miset mahkra ngai hpe jaw tawn sai lam tsun ai, nga nna mahtai jaw ai. Kaja sha nga yang, ndai sakse laika gaw KIO lit hkam langai ngai a lata kaw shim dik ai madang tawn let kalangta ap ya ra ai. Raitimung, dai ten hta, seng ang ai lithkam ni hpe matut la na matu, n dep n hkap ai ten re majaw, Du Kawn Hka gaw, ngai kaw gan zing tawn na matu ap da ya ai. Du La Tawng gaw chyahkring sha gan hti na, nga nna hpyi ai majaw, ndai kaw gan dung hti la nna bai nhtang jaw rit, ngu tsun let gan jaw hti sai. Kade rai n naq yang, hti ngut sai nhten, ngu myit let yu dat yang, Du La Tawng hpe n mu tam mat sai. Shi nga ai nta de sa yu yang mung, shi hpe n mu tam sai. Dai hpang shi hpe lang hte lang hkrum shagu san sagawn wa sai raitimung, daini du hkra, dai miset ni hpe n lu san sagawn la mat sai. MARAM AI LAM *** Dai miset kaw rawng ai lawnglam ni hte seng nna, Du Kawn Hka hte tinggyeng ningmu hku garan kachyan hkat ai hta, ngai hkam la ai hku nga yang, Du Seng Tu kaw nna Ginjaw de tang madun ai sumtang law malawng rai nna, Ginjaw kaw na htang shana ai miset kadun nkau kaw 50% awngdang sai. 70% awngdang sai, nga nna Du Seng Tu masat ka shakap tawn ai Miset ni mung lawm nga ai. GOC ni hpe jeyang na matu tang madun dat ai lawnglam a ntsa, myit yu na lam nga wa ai. Kaja sha nga yang, dai daram kaba ai manghkang a ntsa hkut hkut nai nai sawk sagawn nhtawm, Ginjaw Hkum Ra zuphpawng kaw na dawdan ahkyak la ra na ma ai. Raitimung, camp kaw du nga ai hpyendu hpyenla ni hku nna ahpa atang dawdan let, jeyang na matu Ginjaw kaw nna lit shatsam dat ai Miset hpe mu hti ai shaloi, dai miset gaw miset ajet mi rai kun?, ngu ai ung-ang myit pru wa ai ngu tsun let, Du Kawn Hka a ningmu san nngai. Du Kawn Hka matut sanglang dan ai hta, ndai lam sha n-ga, ngai hku nna n tsen ai kaga lawnglam ni mung nga ai. Hpyendu hpyenla ni hpe rank atsang sharawt ya ai shaloi, Ginjaw kaw na order shapraw nhtawm atsang hpe sharawt ai. Raitimung, GOC ni n nga mat ai hpang, Du Seng Tu gaw, Lt. Colonel, Du Grawng Li gaw Major, Gyi Jum Awng Mai gaw Captain, nga nna shanhte a rank ni sharawt la masai. Ndai lam hte seng nna, Ginjaw a order kaw n mu 30 Hparat Panglai Journal

31 2019 Volume V, No. IV Established dat ai. Ginjaw hte Miset hku dingtawt matut hkat nga ai mung, shanhte marai masum hta jan nna kaga kadai n nga ai. Dai majaw, lama dai laman Ginjaw kaw na Tham Ngop camp de shing re ai Miset shagun ai lam n nga ai rai yang, dai Miset ni gaw ajet n re, ngu ai hpe hkam la mai na re, nga nna shi a ningmu sanglang dan ai. Tai wa gaw anhte a lapran kaw sumprat gung hpun langai hkai shalat ya lu ai hte dai gung hpun gaw shara shagu chyam bra wa na matu, shanhte hkaja tawn ai myit hpaji hta hkan nna ahkyak la dat ai marang e, dai gung hpun ni gaw dam lada ai shara hkan majen je tu wa ai hpe mu wa saga ai. KIO rawtmalan hpang wa ai ten hta, Tai wa gaw myusha ni hpe jahten sharun na matu, makam masham lam a Ginjaw hpe shading ai lam shiga na lu ai salang langai gaw, Insein chyum jawng yu poi kaw sa lawm let, sadi jaw kau da ai rai yang, dai hpang shata lahkawng kaw Myitkyina Nawku jawng hkan byin hpang wa ai ana ahkya gaw, myusha ni a lapran na kahkyin gumdin lam hta daini du hkra machyi wa sai. KIO a lahta tsang na ni, Du Seng Tu hpe kam na matu Tai wa gaw shi hpe shadip magam a gumhpraw dum kaw na gumhpraw lagu nna KIO Ginjaw de hprawng shangun sai. Dai gumhpraw hpe KIO de kade la shang wa ai kun, hkaja yu ai hte, shi a myit jasat madang hpe asan sha chye la mai na ma ai. Htam Ngop Camp Commander byin wa ai shaloi, shi a rank kaji hpe lang nna kade kaba ai ahkaw ahkang jai lang chye ai hpe hkaja yu ai shaloi, lu wa ai mahtai gaw shi kade ram ai majaw shi hpe Tai wa gara hku jai lang ai hpe mung, maram mai nga ai. Myen a lagaw lata rai nga ai Du Seng Tu sha pyi, dai daram ram ai rai yang, shi a sara Myen ni gaw kade ram na, ngu ai hpe mung maram mai nga ai. Myen ni a gamalai, Ngajin go, ngajin si ni kyaw (nga shan hpe nga sau hte ka-ngau) ngu ai hte maren, Thaung Khin gaw VCS a lungseng hpaga lauban rai nna, VCS hpe kangau sha ai kaw, Du Seng Tu gaw, Thaung Hkin hpe sau shatai wa sai. Ntsa kaw tang madun wa ai MARAM AI LAM na gaw, Du Kawn Hka an a ningmu san san sha rai nna, Myusha ni yawng a matu tengman ai ningmu lu wa na matu gaw, nachying ahkyak ai ningmu rai na re. Shingrai myusha n law n la re ai ni sanglang dan ai a ntsa, dangrang hkat nga na malai, damlada ai madang hku jawm shanglawm ai masing hku, jahtuk la ra na re. Madung gaw, Tai wa hku nna shi dang na maga de shanang na rai nna, anhte myusha ni hku htawm e, dai zawn re ai lam kahtap n byin na matu Yehowa jaw da ya ai machye machyang hpe myit dum ra na ga ai law***. Dai aten hta, VCS yan Salang Kaba Pungshui Zau Seng gaw Chiangmai kaw, GOC gaw Bangkok kaw nga nhtawm, yawng gaw bungli kyin shajang nga ai hpe ahkaw ahkang la let, Du Seng Tu gaw, shi a masing awngdang wa lu na matu Htam Ngop camp, Chiangmai, Bangkok lapran hkan dingyang kahkrang hkawm wa sai lam, sakse amyu myu hku nna dandawng nga ai. Kalang mi hta, VCS gaw Du Seng Tu hpe KNU Ginjaw de laika sa sa shangun ai raitimung, Bangkok kaw aten galu du hkawm kau da ai hta n-ga, tinggyeng hku nna mung, lang hte lang kahkrang hkawm ai lam Du Seng Tu rim hkrum ai hpang shi ka tawn ai matsing buk (diary) kaw, Du Kaba Khun Chio mu hti jep sagawn ai kaw, Hparat Panglai Journal 31

32 Established Volume V, No. IV 2019 Bangkok Myen sumtsan rapdaw na lithkam ni hte lang hte lang hkrum shaga hkawm ai lam chye la lu ai. Dai hta n-ga, GOC gaw Bangkok kaw nna Chiangmai de, Grand Tour Bus jawn nna lung wa nga yang, Du Seng Tu hpe bus ntsa kaw mu nna, kaning re ai bungli hte hkawm ai kun, nga nna yu mau kau ai raitimung, Du Seng Tu hpe VCS kaw na dingtawk yureng let, shangun nga ai lithkam du langai re majaw kaga mi n san sai lam tsun wa yu ai. HTAM NGOP CAMP KAW HPAQ WOI SHADU SHA Lanaq mi hta Du Seng Tu gaw, Htam Ngop Camp na hpyendu hpyenla ni hpe mungga htawn ai hta, lawu na lawnglam hpe madung tawn nna htawn tsun ai. Masa amyu myu hta hkan nna buga de yak ai zawn, jut shagu hkan na hpyenman ni kaw mung, malu masha zawn re ai kaw nna hkawt, amyu myu hta hkan yak ai lam nga wa ai. Shingrai, ya kaw nna anhte a camp kaw shadu sha nga ai n-gu hpe sharam sha ra sai majaw hpawtde kaw nna gaw, hpaq shadu sha ra saga ai. Shing ngu yang, KIO gaw matsan mat ai n re. Aten kadun langai laman anhte myutsaw hpyenla ni gaw KIO a sari sadang hpe jawm makawp maga ra saga ai. Kade n naq ai laman anhte myutsaw brang ni a ngangkang magrau grang ai hta hkan nna jut shagu kaw mung, hkan rawtjat wa lu na re, nga nna myit n-gun jaw ai hpe hpyen hpung ni yawng chye na ya masai. Dai hpang shani kaw nna hpyenhpung ni yawng hpaq shadu sha ma ai zawn, Du Seng Tu mung kaga hpyendu hpyenla ni hte maren hpaq sha let hkamjan lu ai atsam hpe ja ja madun nhtawm, hkamjan dan wa sai. Kade n naq ai laman hpyenla nkau gaw myit gawngkya wa ai ga manawng tsun pru wa timung, nkau gaw shanhte a uphkang du kaw na kasi yu la let gawngkya ai shingran n madun ai sha, jan nga lu ai ni mung lawm ma ai. Nkau gaw, shat sha pyi lu sha na matu camp makau hkan na kahtawng ni kaw kunjang mayun jang hkawm ai ni mung, nga wa magang sai. Maga mi de Lauban Thaung Khin gaw, VCS yan Salang Kaba hpe Chiangmai kaw alum ala rai nna shan a myit hpe shangwi shapyaw ya let, woi nga hkawm ai. Ginjaw de na shagun ya ai lungseng ni hpe, shap tawn ai nta kaw zing tawn nhtawm, sin masha hpe lit la tawn shangun ai rai yang, lana mi hta balik unifom hpun ai damya ni shang wa nna lungseng sin ai masha hpe gyit tawn let, lungseng yawng damya ni la mat wa masai lam shiga mawng wa ai. Dai hpang, damya ningbaw gaw, shanhte yawng jawm chye nga ai Hkang salang rai nna, Du Kaba Zau Dan a madu jan, Nang Htwe Hkam hpe Germany de woi hprawn hprawng sa mat wa sai lam shiga brawng wa ai. SHIM AI PYAW POI (PICNIC) Lani mi na nhtoi hta, Du Seng Tu gaw Htam Ngop camp na hpyenla nkau hpe hpung lahkawng garan nhtawm, VCS hte Salang Kaba Pungshui Zau Seng yan hpang de, hpung langai hpra, shan manam nga ai hotel gawk de laika kaw ta-masat sa mahkret shangun ai. Shingrai, lit garan jaw dat ai hte maren, VCS manam ai gawk na chyinghka sa akawk dat yang, hpun palawng adaw achyen sha hpun tawn ai prat dep numsha gaw, akaw alaw rai lawan ladan chyinghka hkap hpaw ya ai. Kaga numsha 4-5 gaw, VCS a hkum, lagaw, lahpa hkan jawm manat nga ai kaw nkau gaw, atsang arang rai 32 Hparat Panglai Journal

33 2019 Volume V, No. IV Established whisky, lusha amyu myu, ma kasha hpe zawn jawm daw jaw nga ai hpe mu ai hpyenla ni gaw, shanhte mu dat ai hkrang hpe yupmang zawn nawn nna shanhte a myi hpe n kam hkra mau ma-a mat ma ai lam tsun kajai wa masai. Kaga hpyenla langai gaw, VCS hpe hkungga jaw let shanhte la sa ai laika kaw ta-masat mahkret ya na matu, lajin dat ai shaloi, ngai ahkang n jaw ai hpa majaw shang wa myit ni, chyinghka kadai hpaw ya ai kun? nga nna san let makau na hpajet (tower) garawt la nhtawm, yu htaphtuk hkra jahtuk dung dat let, gari gawa rai ta-masat mahkret ya dat ai lam tsun wa masai. Shingrai, kaga hpung langai gaw, Salang Kaba a manam gawk kaw chyinghka sa akawk dat yang, numsha langai lawan ladan rai sa hpaw ya ai shaloi, mu dat yang na Salang Kaba a hkrang gaw hkyela laja nan re lam, dai gawk kaw mu kau da ai numsha langai hpra kade tsawm ai lam, whisky, malu masha kade hkum ai lam ni hpe mu kau da ai hpyenla ni gaw, Htam Ngop camp na manang ni a man kaw wa tsun shingjawng hkat nga masai. ta-masat mahkret la na matu, sa ai hpyenla ni mau dik htum ai gaw, Ningbaw Ningla ni Body Guards n lang ra ai masha chyasam ni a ginra kaw shing-re ai baw re hka! nga nna mahtai tam yak nga ma yang, pru wa ai mahtai gaw, hpyenhpung ni ndai lam tsun garu magang, hpaq wan kaw na n-gu tum yawm wa magang, re ai hta hkan nna, pawt shalu garu nga ai hpyen hpung a nsen mung ja wa magang, Du Seng Tu a hpaq wan na shat tum mung yawm wa magang re ai marang e, Du Seng Tu hpe jawm shakawn ai nsen gaw, Htam Ngop camp kaw grai gumhkawng wa sai. Ndai zawn re ai miset shiga ni hpe Ginjaw kaw na dingyang na nga lu ai sakse gaw, Ginjaw kaw na htang shagun wa ai miset ni rai wa sai. RAU SHA BRANGLANG RAI JAWM MU AI LUSHA POI Lauban Thaung Khin gaw danhkung ai lusha poi lajang ai hta shakawn ging ai salang re. Ndai lusha poi a yawshada ai lamyi madung gaw, Du Seng Tu kaw nna, VCS yan Salang Kaba hpe ahkyak ai laika kaw ta-masat jawm mahkret ya na matu lajang ai rai nna, sa du dung lawm ai manam ni kaw na nkau gaw, Chiangmai na tsawm htum shayi nkau mung lawm rai, shanhte gaw sari sadang hte shingkang shingwang mi arawng rai, VCS hte Salang Kaba yan hpe dung shinggrup let lit la yureng na matu re lam chye lu ai. Hkyen lajang tawn ai malu masha ni gaw, shan myu hkum hte manu hpu ai whisky amyu myu hpe manam ni n dung ai saboi kaba nkau kaw mung, ra wa yang na matu shingkang shingwang mi arawng rai, jin jin hkyen lajang tawn ai shana shatsha poi rai malu ai. Shingrai, wuwu didi sha hpang wa ai kade rai n naq yang, Du Seng Tu shangun dat ai kasa hpung ni shang bang wa nna, VCS yan Salang Kaba hpe hkungga jaw let, la sa ai laika kaw ta-masat mahkret la ngut ai hpang, lusha party kaw kaning re ai manam ni sa dung lawm nna, kade daram hkik-hkam ai malu masha whisky ni, ra n rawng hkumtsup ai malu masha hte hkap hkalum dawjaw nga ai hpe azin ayang mada la nhtawm, mayen lagu maut la let, bai nhtang wa ma ai lam galu galang tsun wa masai. Hparat Panglai Journal 33

34 Established Volume V, No. IV 2019 Tham Ngop camp kaw hpyendu hpyenla ni shah nga ai hpaq gaw, shat tum pyi tam yak ai raitim, Chiangmai de du nga ai Ningbaw Ningla ni sha ai malu masha hpe shingdaw yu yang, lamu hte agah shai ai daram shai nga ai. Shing-re ai mabyin masa hta hkan nna, shanhte hkungga kamhpa ai Camp Commander Du Seng Tu shani shana sha nga ai hpe shingran mu dat magang, Chiangmai kaw du nga ai Ningbaw yan gaw, hpyenma ni a ntsa kaw hkam la ai myit madang hpe hpyang dik ai madang hku mu wa masai. Du Seng Tu gaw shi a npu na hpyendu hpyenla ni a sumtang hta hkan nna Ginjaw de matut tang madun dat ai hte maren, Ginjaw kaw nna wireless message hku matsun dat sai. Shingrai, Ginjaw a dawdan ya ai hpe, shi a hpyenma ni hkan madi shadaw lawm ai marang e, hpang jahtum yawng a ningmu hta hkan nna jawm dawdan tawn sai hpe Du Seng Tu kaw nna ginchyum woi dat nu ai. KADAI TSUN AI HPE MAHTANG KAM NA? JJ Lum Dau gaw, ndai shingdu lam ka ai hta, GOC Tham Ngop Camp kaw shawng nnan sa du ai shaloi, lawm sa ai Major Zau Ohn (Du Seng Tu rai n du yang na Camp commander) hte Du Kawn Hka yan gaw, 1961 ning KIO rawtmalan hpang wa ai ten kaw nna ngangkang hkamdahka lam nga ai myit jasat hte dingyang magam gun wa ai yan rai nna, Thai du ai kaw nna mung GOC a npu kaw aten tup magam rau gun wa ai yan mung, rai ma ai. Shing-rai, shan gaw GOC hte seng nna Tham Ngop camp, Chiangmai, Bangkok hkan na shamu shamawt lam hte seng nna, law malawng chyoi chye lawm ai yan mung rai nna, ntsa kaw tang madun tawn ai lawnglam ni ka ai hta, shan kaw na san sagawn la ai mabyin masa ni rai li ai. Ndai zawn re ai labau gaw myusha lam yan hte seng ai rai nna, aten galu a matu maga mi de shanang ai ningmu n lawm ai sha, dang lu ai made tengman ai hpe madung tawn nhhtawm, shading sharai let ka masat tawn lu na matu nachying ahyak na re ngu hkam la ai. Tai wa gaw Du Seng Tu kade ram ai hpe mu chye ya nna, shi hpe asung jashawn ai hte maren, VCS mung Du Seng Tu ram ai hpe mu ya ai marang e, shi a PA hku masat la sai. Raitimung, shi hpe jai lang ai kaw, Tai wa gaw aten hte hkinjang hpe tuphkrak jahtuk lang wa ai rai nna, shi a yawshada ai masing awngdang wa lu ai hta n-ga, aten galu hta Wunpawng Myusha shada a lapran kaw matut zang ayai wa na matu sumprat mung bang tawn da ya sai. Maga mi de VCS a matu gaw, ram ai wa hpe ram ai hku mu ya ai gaw mai kaja ai lam rai sai. Raitimung, kaga Ginjaw salang ni hpaji jawm jaw ai hpe ahkyak n tawn ya ai sha, Du Seng Tu a ntsa, tsepkawp kam ya kau ai hta shut kaba rai mat sai. Ndai mabyin masa hta hkan nna, myusha ni hta shadawn sharam tsun n dang sum machyi wa sai. Matut nna myusha ni hta dum hprang let, aten dep gram sharai la lu na matu, hpye nga sai ningma hpe tsi shamai la lu mu ga matu, Myutsaw Nu Wa hpu nau nlang hte gaw, tinang a hkum hpe lit shatsam nhtawm, prinen ai mahkrun tam ai kaw jawm shang lawm let, pawnba la hkat na matu hkungga kam hpa let, lajin dat nngai law. 34 Hparat Panglai Journal

35 2019 Volume V, No. IV Established WUNPAWNG SHA NI A NLI TUM KAJA Sam Zet (IDPs Je Yang) Anhte myu Wunpawng sha ni moi majoi shingra bum kaw nna nga pra hkrat wa ai myusha ni rai ga ai. Moi anhte Wunpawng myusha ni mung Israela myusha ni zawn rai bum ga hkan sagu, bainam rem sha nna nga pra hkrat wa ai myusha ni rai ga ai da. Dai kaw nna gaw Hkailu Hkaisha remlu remsha rai hkaili kaja hpe lata san la rai jet ai nli hkai, jet ai nli rem sha rai ai hte maren mam mung nbaw gaw nbaw san san, nhpraw gaw nhpraw san san hkai sha ga ai. Nbaw hte nhpraw gayau mat jang shadu timung n hkut, sha timung n mu, bapa htu sha yang mung n mai sha rai hpa manu n dan mat nga ai. Dai hte maren daini anhte myu Wunpawngsha ni hpe Kasa Pawlu hku nna nanhte kaning rai hkawm nga myit dai gaw azin ayang yu nga mu hpaji n rawng ai ni zawn n rai, hpaji rawng ai ni zawn hkawm nga mu, nga shadum da nga ai. Ehps 5:15 maumwi langai mi hta shannga langai mi gaw hkau na pa kaw gumra wuhpung ni ushat sha hkawm nga ai hpe sa mu hkrup dat nu ai da. Shi a myit hta "gumra ni gaw masha mu timung n hkrit ra pyawpyaw nga lu ai wa ngai gaw nam maling hkan hkrit let sha nga hkawm ra ai wa, ngai mung daini kaw nna gaw gumra she tai sana shannga tai yang nau hkrit ra la ai" nga nna dai shani kaw nna gumra tai shakut mat wa ai gaw lani hte lani shata hte shata shaning hte shaning lai lai rai na mat wa timung gumra gaw n tai shannga sha arai nga ai da. Ndai maumwi nga ai hte maren daini anhte myu Wunpawngsha ni mung maigan wa a lagaw lata tai nna maigan amyu tai shakut hkawm nga ai myusha ni law law rai nga ga ai nang gade tai shakut mayu timung mi na maumwi hte maren sha rai na re. Dai majaw anhte a myi hte mu lu ai mungdan hta nga nga ninglen shanhpyi tingsan gun kau rai kyin hkawm ai ni a lit re ngu sha gaw n mai myit kau nga Hparat Panglai Journal 35

36 Established Volume V, No. IV 2019 ga ai. Mungdan lu na matu gaw anhte nan shakut ra saga ai. Wunhpawng ga malai nga ai hte maren marai masum myit hkrum yang Panglai nawng pyi htawk dang ai da. Dai hte maren anhte Wunpawng sha ni mung myit hkrum na ten du nga sai anhte langai hte langai lu la ai chyeju kumhpa n bung ai hpe rau sha chyawm kahkyin nna, mungdan magam hta chyawm gun hpai nga ga. Anhte lam shagu hta tsin yam tsindam hkrum ga ai raitimung, gin wan n lu ga ai n rai, myitru myittsang hkrum ga timung ari gumpye kau ai hkrum ga ai n rai, Karai Kasang gaw Wunpawngsha ni hpe lata la nna shi a amyu shatai la ai gaw mungga hta mung shi anhte hpe kaja wa tengteng n kau da na lam tsun da nga ai. Hbr 13:5 anhte shinggyim masha hku mu chye hkat ra ai tinang hkum hpe n hkum tsup ai hpe shawng hkam la chye ra ai. Shaloi na a myit masa hpe mu lu na re. Hpa majaw nga yang, anhte makau grup-yin myit dat yu yang ningbaw woi awn hkrak ai nga ai zawn n hkrak ai mung kayau kaya rai ningbaw nkau mi gaw tinang lu ai ahkang hpe n chyena ai sha ngai hpa lit hte ndai shara ahkaw ahkang hta nga ai kun ngu ai ahkaw ahkang hte lit hpe n chye gin hka ai sha ngai ya chyawm gaw ndai shara rai sai yawng hpe ga kaba jahkrat nna dip shangun sha rai ngai kam ai hku woi jasat na ahkang kaba lu ai wa re ngu myit sawn let tinang hpe Pandung langai de du hkra woi jasat ai tinang gaw yawng a matu akyu hku nna hkumtsup byin tai hkra woi na hpe malap masu n chyena rai woi nga ai mung law law rai nga ai. Daini anhte dum hprang ra sai, dum hprang ai hte sha gaw n ram sai sakse shapraw ra sai. Jiwa ni a hkring htawng kaja ai hte myit masa arawn alai hpe malap kau arang bang ai lam hpe manu shayawm kau ai lam gaw myityu ra ai lam ni rai nga ai. Shawng na Jiwa ni a share shagan sai gaw daini na kashu kasha ni hta kade wa naw rawng nga ai kun? Moi nambat langai lang na mungkan majan hta anhte Wunpawng sha Kaji Kawa ni myitmang Jahkrum la nna makam masham n lata rusai n ginhka ai sha share ai gaw Ji Nat Makam 402 Hkalup Makam 23 Kahtawlik Makam 4 Ndai Wunpawng la ni myitmang gahkyin la rai manga ning laman 48 lang htim gasat timung shamu pyi n shamu ai Sulmanla dap hpe Wunpawng la ni shanhte hpai ai sinat hpe tawn kau rai labu palang raw kau rai bunghkaw hkaw ai la langai mi shawng lungbra ntsa de masawp amya lung mat wa nna shi a manang ni hpe dai bunghkaw gin-yan jahkrat dat rai manang ni mung dai lungbra ntsa de manang wa a bunghkaw gin-yan jahkrat dat ai kaw langai hpang langai noi gumyoi lung wa nna kasat bang mat wa ai gaw, labu palawng n hpun ai hpe gaw dat dat rai htim a zat bang mat wa ai gaw hkyinghkum (12) laman hta Wunpawng lata latsup mi hte sha dang kau lu sai. Raitimung, English hpyen du wa gaw n kam ya ai dai Wunpawng la ni gaw shanhte padang dip la ai kaw na sinat bai magawn la wa dan yang she bai kam mat ai nga ai labau hpe anhte yawng na yu ai hte maren daini anhte Wunpawngsha ni mung myitmang gahkyin gumdin la nna Jiwa ni a atsam hpe myit dum let lagawn ai lam hpe kau da nna nang ngai chye ai hpaji hpe manu shadan asung jashawn rai tatut hta apnawng gunhpai sa wa ga. Anhte magam bungli galaw ra ai lam gaw Adam yan Ewa a majaw n re Yehowa Karai Kasang gaw dai masha hpe woi la nna Edin sun hpe yu lajang na hte sin na matu tawn da wu ai. NN 2:16 dai majaw anhte myu Wunpawng sha ni mung 36 Hparat Panglai Journal

37 2019 Volume V, No. IV Established Karai jaw ya ai mungdan hpe makawp maga nna galaw lu galaw sha na matu anhte hpe ap ya sai re. Anhte Wunpawng sha ni Karai Kasang hpe garai n chye ai ten kaw nna shaman chyeju hte sali wunli hte dagam dala ngu ai gaw hpa re ngu ai hpe chye taw nga saga ai. Gashadawn daini anhte sak hkrung nga na ahkyak rai nga ai nli nai li hpe matsaw ningtsa mahtum mahta (snr) Jan ga na lu la ai re ya ndai zawn re lam Karai Kasang shinggyim masha hpe hpan da ai shaloi bang da ya ai hkringhtawng myit hku nna chye ai sha re ya gaw loi kalu ai amyu chyoipra ai chyum laika lu ai amyu rai saga ai majaw Karai Kasang a mungga chyumlaika hta sharin ya ai hte maren, nli gat ai wa gaw dai masha kasha rai nga ai nga nna tsun da ai hte maren, hkannang hkansa na aten daini na ten du ra ai. Jiwa ni a atsam marai hte Israela ni a makam masham labau hpe myit dum kasi la nna anhte Wunpawng myusha ni myithkrum let jet ai nli tai nna rawt kaba sa wa saga law. Cartoon Ngai hta grau gwi ai wa she rai nga gzm Hparat Panglai Journal 37

38 Established Volume V, No. IV 2019 Mrs and Miss Shingjawng Lamang Laiza (HPJR) ya shana Grandness Universe Myanmar Beauty Pageant Co. Ltd. CR. 47, Shatapru, Myitkyina, Kachin State kaw nna woi awn ai hte Mrs Grandness Universe, Miss Tourism Queen Worldwide hpe shingjawng ai. Mrs marai manga hte Miss marai masum yawng marai matsat lata la ai. Lata la hkrum ai marai matsat gaw matut nna Yangon de Mrs Grandness Universe Myanmar 2019, Man of the Globe Myanmar 2019 & Miss Tourism Queen Worldwide Myanmar 2019, hku nna shanglawm shingjawng mat wa na lam chye lu ai. 38 Hparat Panglai Journal

39 2019 Volume V, No. IV Established LAHKAM NNAN DE IDPs Salum Asak galu hkamja hkra, Sanseng lam gaw ahkrak nga. Magam lit hpe gun hpai, Hkamja yang she mai. Shani shagu mani ra, Sak kaba nga lu hkra. Lagawn nga n mai, Shamu shamawt law ra ai. Hka 3 liters lahta lu ra, 24 hours kata. Ten lai hkra phone masawp, Hkamja lam hte tsan sai, tsep kawp. Ready made hpan hkum n lata, ana yawng hpe magawn nmaq. San seng ai lu sha nang sha ya, Hkamja lam hte bung pre na. Lata shin na lusha sha, Katsi kaja nan rai nga. Namdum lung ngut shagu, Bawptong hte ta shin u ngu. Tsa, salik hpe koi ra sai, Next generation a matu hkrai. Ban (7) tsi mawan koi yang she, Pyenli gawt lu ai me. Myu sha ni hta paw pru hkra, Dai lam yawng hpe koi ra. Magam lit hpe jahpai, Jahpawt lu sha hkum shalai. Weight shayawm na matu lusha gam, Masa ni grai shut nga ai dai lam. Exercise hpe madung tawn, Hkum nangnak hpe shayom. Myitru nmai dai hkum dai, Ana byin shadang law wa ai. Myit htum shoi chyum lam ni hpe, Tawt lai ga karai mungga hte. Jum shum ai lu sha, Koi na matu myit hkum ba. Sak hkrung nga let kabu lu hkra, Lahta na lam yong hkan ra. Shani shagu a ten, Mani let tawt lai u ga ngu kyu hpyi ya nngai woi. Hparat Panglai Journal 39

40 Established Volume V, No. IV 2019 (သ တသနစ တမ က႑) KADU AND ITS RELATIVES BY SIR GEORGE GRIERSON, K.C.I.E. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 2, No. 1 (1921), pp Hparat Panglai Journal

41 2019 Volume V, No. IV Established Hparat Panglai Journal 41

42 Established Volume V, No. IV Hparat Panglai Journal

43 2019 Volume V, No. IV Established Hparat Panglai Journal 43

44 Established Volume V, No. IV 2019 Hkaja La Mai Ai Lam Ni Daw I. Daw II. Daw III. Daw IV. Daw V. Daw VI. Daw VII. Chyi Nchya, Pri Npra, Myi Nma Prat Na Jinghpaw Wunpawng Hkamwam Labau Nhkum Rusai Labau Ginshi Nhkum Matsaw Tu Hte Lawngwaw Shayi Yan A Matu Mara Ni Nhkum Matsaw Tu Hte Nbu Nang Nung Shayi Mashe Nang Yan A Matu Mara Ni Nhkum Matsaw Tu Hte Marip Shayi Kai Tsen Yan A Matu Mara Ni Lakyi Gam Singgawng Mazut Hte Lahtaw Hpungtsin Pri She Yan A Matu Mara Ni Chye Da Mai Ai Htunghking Labau hte Matsing Hpa 44 Hparat Panglai Journal