Microsoft Word - Concise-Pali-Han-Big5-revised doc

Size: px
Start display at page:

Download "Microsoft Word - Concise-Pali-Han-Big5-revised doc"

Transcription

1 巴漢詞典 ( 增訂中 ) a a i i u u e o k kh g gh v c ch j jh b t th d dh n t th d dh n p ph b bh m y r l l v s h 巴利動詞字根梵語動詞字根 ( 請用 foreign1 字型 ) 序 7 說明 9 本詞典略語表 10 A 1 A 128 I 156 I 164 U 165 U 205 E 206 O 213 K 224 Kh 274 G 284 Gh 299 v 302 C 302 Ch 319 J 323 Jh 335 b 337 T 338 Th 339 D 340 Dh 341 N 341 T 341 Th 363 D 367 Dh 392 N 401 P 440 Ph 542 B 547 Bh 563 M 586 Y 623 R 634 L 649 L 658 V 658 S 729 H 846 M 858 二十七宿 859 古印度月份巴利文名稱 861 紙本索取 : Balik Pulau Buddhist Hermitage, 471-A, Mukim, 4, Balik Itam, Balik Pulau, Penang, West Malaysia bpbh@po.jaring.my

2 巴漢詞典 Concise Pali-English Dictionary A.P.Buddhadatta Mahathera 原著大馬比丘 Mahabano 漢譯明法比丘繼續編輯 ñ ā ī ū 本詞典略語表 形 形容詞 (adj. adjetive) 獨 獨立詞 絕對體 連續體 (ger. gerund, absolutive, continuous) 副 副詞 (adv. adverb) 過 ( 不定 ) 過去式 (aorist) 合 複合詞 (compounds) 連 連詞 (conjunction) 使 使役詞 (caus.causative) 陰 陰性 雌性(f. feminine) 義 義務分詞(grd. gerundive, participle of necessity= 未來被動分詞 fpp. future passive participle) 派 派生動詞 名動詞 (denom. denominative verb ( 自名詞或形容詞派生出來的動詞 )) 示意動詞 (desid. desiderative) 歎 感歎詞 (interj. interjection) 無 無格式變化詞 (ind. indeclinable 不變化詞, 包括..副詞 adverb 介辭 prep. 連接詞 conj. 感嘆詞 interj. 不定詞 inf. 連續體 ger.) 不 不定詞 (inf. infinitive) 陽 陽性 雄性 (m. masculine) 中 中性詞 (n. neuter) 命 命令式 (imp. imperative) 擬 擬聲構詞 (onometopoetie verb) 祈 祈願動詞 (opt. optative=pot.) 被 被動詞 (pass. passive) 潛 潛在動詞 (pot. potensive (or potenrial participle)=opt.) 三 有三個性詞 (of the three genders) 三單 陽性 中性 陰性單數 代 代詞 (pron. pronoun) 單 單數 (s. singular) 複 複數 (p. plural) 1 第一人稱 (first person) 2 第二人稱 (second person) 3 第三人稱 (third person) 主 主格 (Nom. nominative) 賓 賓格 (Acc.accusative 受格 業格 ) 呼 呼格 (Voc.vocative) 工 工具格 (Ins. instrumental 具格 ) ㄨ 與 與格 (Dat. dative 為ㄟˋ 格 ) 離 離格 (Abl. ablative 從格 來源格 ) 屬 屬格 (Gen. Genitive 屬格 領屬格 ) 處 處格 (Loc. locative 處所格 ) 分 分詞 (participle) 現 現在式 (pr. present)( 同現在進行式 ) 未 未來式 (fut. future) 未被 未來被動分詞 義務分詞 (fpp. or grd. gerundive) 動 動詞 (v. verb) 名 名詞 (n. noun) 疑代 疑問代( 名 ) 詞 (interrogative pronoun) 關 關係代名詞(rp. relative pronoun) 2 字根 I.~VII. 字根 第一 ~ 七類動詞 C.=commentary( 注解書 ) 過分 過去分詞 (pp. past participle) 現分 現在分詞 (ppr. peresent participle) 介 介詞 (prep. preposition) 數 數字 (num. number) 序 序數 (ordinal) 反 反義字 (opposite) 反照 (medium=reflexive) 過完 ( 完全 ) 過去時態動詞 (preterit verb) < 來自 (come from) / 或 ( or ) = 等於 (equal to) 梵 梵文 新巴 新巴利文 格 (case) 1. 主格 (paccattavacana, 梵 prathama;nominative) 2. 呼格 (, 梵 sambodhana;vocative)! 3. 業格 ( 受格 對格 upayogavacana,梵 dvitiya;accusative 受格 ) 1.( 受詞 ) 2.( 副詞 ) 4. 具格 ( 工具格 karanavacana,梵 tritiya;instrumental) 1. 以, 2. 因, 3. 被 ( 下接 pp. 或 pass.), 4. 與, 5. 經 5. 從格 ( 離格 nissakkavacana,梵 pabcami;ablative) 1. 從 2. 由於 3. 比 ㄨ 6. 與格 ( 為ㄟ ˋ 格 sampadanavacana,梵 caturthi;dative) 1. 對 2. 為 ( ㄨ ˋ) ( ㄟ下接業格 ) 7. 屬格 ( 所有格 samivacana,梵 wawthi;genitive) 的 ( 屬格可作 名詞性動作 ( 分詞 動作名詞 ) 之 動作者 ) 8. 處格 (bhummavacana,梵 saptami;locative) 1. 於 2. 在 3. 在 之中 4. 在 [ 之 ] 上 5. 在 [ 之 ] 時 Saddanitippakaranam(CS:p.83).. Tatrapaccattavacanam nama tividhalivgavavatthanagatanam itthipumanapumsakanam paccattasabhavaniddesattho. Upayogavacanam nama yo yam karoti, tena tadupayuttaparidipanattho. Karanavacanam nama tajjapakatanibbattakaparidipanattho. Sampadanavacanam nama tappadanaparidipanattho. Nissakkavacanam nama 3

3 tannissatatadapagamaparidipanattho. Samivacanam nama tadissaraparidipanattho. Bhummavacanam nama tappatitthaparidipanattho. Amantanavacanam nama tadamantanaparidipanattho. Evam batva payogani asammuyhantena yojetabbani.( 呼格 ) 動詞 (verb) 1. 未來式 (future) 將 2.imp.( imperative 命令式 ) ( 第 1 人稱 ) 要 ( 第 2 人稱 ) 1. 請 2.! ( 第 3 人稱 ) 1. 但願 2.! 3.opt.(optative 願望式 ) 1. 應 2. 能 3. 可以 4. 想要 4.pass.(passive 被動式 ) 被 5.caus.(causative 使役動詞 ) 使 6.ger. ( gerund 連續體 絕對分詞 不變化分詞 ) 後 7.inf.(infinitive 不定詞 ) 1. 可 2. 能 3. 要 8.ppr.( peresent participle active 現在主動分詞 ) 1. 正在 [ 的 ] 2. 正在 者 9. 現在被動分詞 ( peresent participle passive) 1. 正在被 [ 的 ] 2. 正在被 者 10.pp. (past participle 過去分詞 ) 1. 已被 2. 已 11.grd.(gerundive 未來被動分詞 ) 1. 應 ( 該 ) 被 2. 能被 3. 必須被 4. 應 5. 能 6. 宜 六釋梵語是 sat-samasah 意譯, 指複合詞的六種構造法 一曰依主釋, 又作屬主釋 依士釋, 梵文是 tat purusa, 指前後有格位元關係, 如 山寺 是山之寺, 王臣 是王之臣 二曰有財釋, 又作多財釋, 梵文是 bahu-vrihi, 指作形容詞使用的複合詞, 如 疲倦 喜笑的 三曰持業釋, 又作同依釋, 梵文是 karma-dharaya, 前部分象狀語或同位元 表示比較等, 如 很舒服 非常遠 雪白 四曰相違釋, 梵文是 dvamdva, 是並列複合詞, 如 妻子 山川草木 五曰鄰近釋, 梵文是 avyayi-bhava 爲副詞複合詞, 如 時刻 一生一世 六曰帶數釋, 梵文是 dvigu, 前者爲數詞, 如 三界 四方 八轉聲, 指梵語名詞 ( 包括代詞 形容詞 ) 的八種格的變化 一直指陳聲, 指主格 (nirde), 又名體格 ; 二作業聲, 指賓格 (upadesane), 又名業格 ; 三作具聲, 指具 ( 工具 ) 格 (kartrkarane), 又名作格 ; 四所爲聲, 指爲格 (sampradanike), 又名與格 ; 五所因聲, 是從格 (apadane), 又名奪格 ; 六所屬聲, 是屬格 (svamivacane), 又名所有格 ; 七所依聲, 是位格 4 (samnidhanarthe), 又名於格 此七格稱爲 七例聲 或 七例句 ; 再加呼格 (amantrane), 共稱 八轉聲 巴利語字母 (akkhara) 順序 8 個母音 (sara) a a i i u u e o 分類 巴利文發音 5 33 個子音 (byabjana) k kh g gh v c ch j jh b t th d dh n t th d dh n p ph b bh m y r l v s h l m 母音子音 音位單母音雙母音阻塞音鼻音 喉音 顎音 捲舌音 齒音 a a ㄜㄚ - i i ㄧ - e ㄝ ㄍ c ㄐ, ㄑ t ㄉ t ㄉ p ㄅ kh ㄎ ch ㄔ th ㄊ th ㄊ 唇音 u u ㄨㄨ- o ㄛ ph ㄆ 隨韻 m g 鵝 * j ㄓ d ㄌ d ㄌ b 帽 * 顎音 : 舌面前碰上硬顎 捲舌音 : 舌頭捲上, 觸及上顎中間附近 gh 鵝 * ㄏ jh ㄓㄏ dh ㄌㄏ dh ㄌㄏ bh 帽 * ㄏ v ㄋ, 雅 * b ㄋㄧ n ㄋ n ㄋ m ㄇ 氣音 半母音 h 氣音ㄏ y 半母音ㄧ 擦音 r l 流音ㄌ l 流音 s ㄙ v 半母音

4 齒音 : 舌尖頂齒齦 唇音 : 上唇碰下唇 流音 : 舌頭振作 2. 標 * " 表示以台灣話發音 ( 較接近 ) 3. 標 - " 表長音 以台語標的長音, 以台語八音的第二音表示 4. 巴利文 ( 羅馬拼音轉寫 ) 字母 k 與羅馬字母 k 相同, 但是近似英語音標 g 的音 5. 巴利文字本身就是音標, 只要學會了每個字的發音, 就能拼讀出各種巴利文單字和語句的發音 6. 巴利文的羅馬音標字母下面有. 符號標注的都是卷舌音 7. c, ch = 清輔音, 發音時聲帶不振動, 等於第一聲調 ( 陰平 ), 發音比較清脆 j,jh = 濁輔音, 發音時聲帶振動, 等於第二聲調 ( 陽平 ), 發音比較沈悶 凡例 略語注明 : 在一個 中, 有時會有好幾個略語注明 ; 例如 : 潛.1. 單, 即是指那個詞是 潛在語氣, 第一人稱, 單數 ~ 版權所有翻印贈送不必問過隨意分享 ~ 序 在漢語界的南傳佛教裡, 若想要學習巴利文, 要找一本巴利語法課本實在很難 ; 那要覓本巴漢詞典更不用說 爲了大家和自己在學習巴利語法上的方便, 本納盡所能將大長者 A.P.Buddhadatta Mahathera 的簡略巴英詞典翻譯過來 希望本詞典對你學習巴利語法上有所幫助 本納想借此向所有出錢出力的佛教徒表示感激 尤其是黃文華居士, 由於本納沒有連接網際托他上網尋覓資料, 聽說他爲了這些資料就時常漏夜上網至淩晨, 真是難得 黃順明居士經常載本納到處去覓資料, 也帶本納到他家去上網找資料 他並充當攝影師到處去拍攝植物照相 何宗衛居士也被托過尋些植物資料 曾敏懷居士 蔡永申居士和蔡平輝居士時常充當攝影師到處去拍攝植物照相 本納的電腦器材大多數都是一群 Upekkha 佛友所提供的 何秋燕居士也出了不小的數目來提升本納的電腦 尤其是在 2004 年本納的電腦器材大多數由腦環桐電腦資訊培育中心的陳淑妘居士所提供, 不是免費, 就是底價 星期三佈施組的佛友在幕後出錢添加電腦器材 在很久以前, 本納開始翻譯這本詞典當時, 曾托鄭美麗居士 郭明仁居士和他們的好友幫助翻譯 ; 鄭美麗居士和郭明仁居士也幫助翻譯了不少 林昌賦居士經常下班後載本納到他的騰達電腦有限公司去上網尋找資料 黃發寶居士贈送他的電子照相機方便到處去攝影資料照相 何亞炎居士贈送一副電池與充電器 張森榮居士提供 中國古星圖 使本詞典能取得完整的二十八星宿 ( ㄒㄧㄡ ˋ) 資料 ( 編按 : 本附加資料站占份量, 刪除 ) 浮羅山背的亞華居士也用他的電子照相機與手提電腦幫忙錄取一些植物資料 ( 編按 : 刪除 ) 還有很多居士好友在幫助攝取資料和器材, 在此感激大家的幫忙, 才能完成這本詞典 本詞典有錄取從網頁取得的照相, 那些照相的版權乃是他人所擁有的 ; 爲了方便大家容易明白植物與星宿的名字, 在此借助他們的照相, 版權還是他們的 未向他們申請許可, 已在此應用他們的照相, 希望他們能夠體諒, 而允許使用他們的照相 ( 馬來西亞 ) 大馬比丘 Mahabano,

5 說明 在這本詞典裡, 巴利語的動詞是以第三人稱時態的詞形 若 過 和 過分 的詞形有異, 本詞典都有提供兩者的詞形 當 過分 與動詞本身有著不同的意義, 或難以分辨其詞素的來源時, 本詞典也會另外提供 過分 的意義 若普通的 獨 詞綴是 tva 和 tvana 在此就省略, 若有特別的詞綴, 如 :nikkhamma, pahaya, ucchijja 等時, 就會另外提供其詞形 ; 請別誤會這些詞素就沒有 tva 和 tvana 詞綴的詞形 P.T.S. 的巴利語 - 英語詞典中有一些詞素的詞尾是輔音字母的, 例 : satthar, pitar, Brahman 由於沒有一位巴利語文法家曾經採用這類寫法, 在此就不跟這樣詞根寫法 所有的詞根的詞尾都是母音或鼻音 詞尾是 ta 的次要派生詞都包括在 陰 裡 它等也有 中 的詞尾是 tta 和 ttana 的 ; 本詞典爲了省略一個詞只提供一種詞形, 即 ta 或 tta 而已 詞尾是 i 的 陽 名詞的 陰 詞素的詞尾是 ini, 例 : hatthi hatthini 許多詞尾是 a 的 陽 名詞的 陰 詞素的詞尾是 i, 而並不是 ini, 例 : kaka( 烏鴉 ), miga( 鹿 野獸 ), naga( 龍 蛇 ) 等 陽 kaka miga naga 陰 kaki migi nagi 有一些詞尾是 a 的 陽 名詞的 陰 詞素的詞尾是 a 或 ani 陽 khattiya matula 陰 khattiya; khattiyani matulani 詞尾是 vantu 和 mantu 詞形的形容詞的 陰 詞素的構型是以 i 替換 u, 有時尾碼中的 n 會被省略 陽 gunavantu satimantu 陰 gunavanti; gunavati satimanti; satimati 現分 有兩種詞形, 一個詞尾是 nta, 另一個是 mana 詞尾是 nta 的 陰 9

6 詞尾是以 i 替換 a; 而詞尾是 mana 的 陰 詞尾是以 a 替換 a 陽 陰 gacchanta gacchanti pacamana pacamana 這些的 中 詞素跟 陽 的是相似的 有些初步派生詞, 如 : dayaka 的 陰 詞素的構型是以 ika 替換 aka 陽 dayaka arocaka pacaka A.P.BUDDHADATTA ( 大馬比丘譯 ) 10 陰 dayika arocika pacika CPED 是一部提供學生使用的 簡明辭典,Buddhadatta 長老在編寫這部辭典時曾參考 PTS 版巴英辭典 (PED), 但在許多地方, 對於語詞的解析以及詞義的判定, 他更傾向於根據巴利注釋書的解釋, 而不同意 PED 的看法 此外, 有關動詞的字根, 此辭典一律採用巴利字根形式, 不像 PED 採用梵語字根 參考 : A a, 巴利文字母表的羅馬化拼音第一個母音字母 發音好像漢語中去聲的 a a- 1, 字首 a 在雙子音之前的短化 例子 :akkosati (a+kruw) 責駡, akkhati (a+khya 見 ), abbahati (a+brh) 名詞 形容詞和分詞的否定字首,1. 無 2. 不 3. 非 4. 未 (a 未 + 過分 ) 例子 : na+kusala = akusala( 不善 ); 一些過去式和條件語氣的詞素的增加字首 例子 :akasi( 造作了 ) a- 2 (An- 加在母音之前 ) ( 吠陀語 (Vedic) a-, an-; 印歐語 (Idg.= Indo-Germanic) * n, gradation form to *ne (see na 2 ); 希臘文 (Gr.) ά, άn-; 拉丁語 (Lat.) *en-, in-; 哥德語 (Goth.), 古高地德語 (Ohg.) & 盎格魯撒克遜語 (Ags.) un-; 古愛爾蘭語 (Oir.) an-, in-) 字首 否定句的部份, 加字首到 (1) 名詞 形容詞 (2) 動詞 (verbal forms)-- 無論是不變化詞 (particle) 獨立詞 (gerund 連續體 絕對體 ) 未來被動分詞 (gerundive) 或不定詞 (infinitive); (3) 限定動詞 (finite verbal) 在結合字裡兩個相同的子音, 第二個子音是同化的型式 (assimilated form)( 如 :appaticchavin) 在意義上, 它等於 na-, nir-, vi-, -a-(-q-) 複製的型式, 如 :bhavq-bhava( 存在或不存在 ) a- 3 (Vedic a-), 字首 擴增 (augment) 加在過去式 (preterite, aorist) 條件式 (conditional tenses), 在散文 (prose) 中通常省略 a- 當做某些代名詞的語基, 如 :-ato, -attha, -asu etc. a- 4 the sound a (a-kara) -a ( 名詞語基 ) [-a 語基 ] 男性 中性的主格單數語尾 -e 以及呼格單數語尾 -e, 一般認為這是借自摩揭陀語 (Magadhi), 而稱之為 摩揭陀語形 (Magadhisms, 或 摩揭陀語的殘餘 ( 參看 Geiger, A Pali Grammar, PTS Oxford 1994, 80.) 摩揭陀語具有異於巴利語的三項特徵 :(1) 主格單數語尾 -e 而非 -o,(2) 巴利語的 r 在摩揭陀語是 l,(3) 巴利語的 s 在摩揭陀語是 w ) 主格單數語尾 -e 的用法並非僅限於東部方言 (J.Brough, The Gandhari Dharmapada, London 1962, 76.) 陽性名詞字尾 a, 變成陰性名詞改為 -a, - i 另有陽性名詞字尾,+-(a)ni, 變成陰性名詞 ; 陽性名詞字尾 -vat, -vant, -mat, -mant, -ssin, -vin, -in+-i 變成陰性名詞 a-, 字首 作為過去式 (past tense) 的字首擴增 如..語基 paca = to cook 煮,(So) apaci, paci 他已煮了 -a, 結尾 -amha(-amhase) aor.1 st.pl. 如 :akamha 我們曾做 1

7 -ana 1.m.n.f.pl.Dat.Gen.buddhana 對諸佛 諸佛的 2.ppr.stem karana= kubbana 正在做 -aniya (niya) grd.stem gamaniya 應走 -attha(-ttha) 1.aor.2pl.akattha 你們曾做 2.aor.3sg.adattha 他曾給 ( 施 ) -apaya- (-ape-) caus.stem karapaya-= karape- 被做 -aya- (= -e-) caus.stem karaya- 使做 denom.stem kamaya- 欲 -aya f.sg.inst.abl.dat.gen.loc.kabbaya 少女 -aya- (= -e-) denom.stem piyaya 愛 -cca (-tya) ger. kacca 做了之後 -ema (-emu) opt.1pl. dakkhema 願我們見 -ena m.n.sg.inst. buddhena 以佛陀 -etha opt.3 rd sg., med.kubbetha 願他做 -eyya 1.grd.stem labheyya=labbha 應被得 2.opt.3sg. kareyya 願他做 -eyyama opt.1pl. kareyyama 願我們做 -ha- (-hi-) fut.stem kaha- 將做 hahi- 將笑 -ima (-imha, -imha) aor.1pl.labhima 我們曾得 -imha (-ima) aor.1pl. asihma 我們曾有 -issa- fut.stem karissa- 將做 -ittha 1.aor.2 nd.pl.asittha 你們曾有 2.aor.3.med.pucchittha 他曾問 -iya-,-iya- (-iyya-) 1.pass.stem kariya, kariya 被做 2.denom.stem samadhiya 入定 -iya(-iya-,-iyya-)1.pass.stem ganhiya 被取 ciya 被積 2.denom.stem puttiya- 愛子 -ma 1.pres.1pl. karoma 我們做, gacchama 我們去 2.fut.1pl. karissama 我們將做 3.imper.1pl. karoma 我們令做 -mana ppr.stem kurumana 正在做 -na (-na) pp. stem dinna 已施, hina 已捨, khina 已盡 -nta ppr.stem karonta 正在做 -paya- = -pe- -simha aor.1pl. aggahesimha 我們曾取 -sittha aor.2pl. akasittha 你們曾做 -ssa 1.(-assa) m.n.sg.dat.gen.buddhassa 對佛 佛的 2.cond.2sg.3sg.akarissa 如果做 abhavissa 如果有 -ssa- fut.stem karissa- 將做 gamissa- 將去 -ssatha 1.fut.2pl.karissatha 你們將做 2 2.cond.3sg.med.alabhissatha 如果他得到 -ssama 1.fut.1pl. karissama 我們將做 2.cond.1pl. agamissama 如果我們將來 -ta pp. stem kata 已做, gata 已去 -tabba grd.stem katabba =kattabba 應被做 能被做 應 能 -taya grd.stem lajjitaya 應羞恥 -tha 1.pres. 2.pl.karotha 你們做 2.fut.2pl.karissatha 你們將做 3.imp.2pl.karotha 請你們做 4.aor.2pl.adatha 你們曾做 5.aor.3sg.med.apucchatha 他曾問 -tuna ger. katuna 做了之後 -tvana (-tva) ger. katvana 做了之後 -tya (-cca) ger. kacca 做了之後 -va -a -ya 1.ger. kariya=kiriya 做了之後 janiya 知道了之後 2.grd.stem kariya=kiriya 應被做 vajja 應被說 -ya- 1.pass.stem baya 被知 dahya-(-dayha) 被燒 2.denom.stem namassa-(=namasya-) 禮敬 amsa 1 (Vedic amsa), 陽 中 1. 肩, 肩膀, 台語 : 肩胛頭 2. 一部份, 一邊 II. 陽 切割面 amsakuta, 中 肩部(shoulder prominence, the shoulder) amsavattaka, 中 肩帶(a shoulder strap) amse karoti, 放在肩上 (to put on the shoulder) amsa=kotthasa(da I.312), 陽 部份, 一分 mettasa= mettamsa(sharing friendship (with) It.22) atit amse, 從前, 以前的 ekena amsena ekena amsena,一邊 一邊 ekamsa 形 一邊 paccamsena,依照每人的分享 amsa 2, 陽 中 角落 邊緣 (point, corner, edge) caturamsa, 四角落 四邊 chalamsa, 六邊 atthamsa, 八邊 amsi(= amsa 2 )(Vedic awri, awra, awani), 陰 角落, 邊緣 amsu( 梵 amwu (Halayudha) a ray of light), 陽 光線, 線 (a thread) amsaka, 中 布料 amsumali, 陽 太陽 -aka, 陽性名詞字尾 陰性名詞變成 -ika akamsu(karoti 作 的 3. 複. 過 ),他們已作 akakkasa (a 無 +kakkasa 粗暴 ) 形 無粗暴 akata, akata(a 未 +kata 作 ), 過分 1. 不做 (not made), 不是人造作 (not artificial) 2. 非造作 自然 (natural) akatayusa(a 非 +kata 造作 +yusa 果汁 ), 陽 天然的汁液(natural juice) akatabbu, 形 I. 忘恩負義 (a 不 +katabbu 知恩 ) II. 形 知未被作(akata 未作 過分 +bbu 知 形 ) 3

8 akathamkatha (a 無 +kathamkatha 疑問 ), 陰 無疑問 akathamkathin (a 無 +kathamkathin 疑問 形 ), 形 無疑問 akathinata, 形 不僵硬的狀態 akanittha(a 無 +kanittha 最年輕的 ), 形 無最年輕的, 阿迦膩迦 ( 天 ), 色究竟 ( 天 ), 有頂 ( 天 )(=bhavagga) Vibhv.PTS:p Pabcamatalavasino pana ukkatthasampattikatta natthi etesam kanitthabhavoti akanittha.( 第五層住者,( 個個 ) 達到高峰, 沒有最年輕的狀態, 為 阿迦膩迦 ( 天 ) ) akanha (a 非 +kanha 黑暗 ), 形 非黑暗 akanika (a 無 +kana 糠粉 +ika ( 形容詞化 )), 形 無黑痣 akappiya (a 不 +kappiya 合適 ), 形 不合適 akampiya(grd.of a-+kampati), 形 不搖動的 akampiyatta 中 不動搖 堅固性 (the condition of not being shaken, stableness) akarana (a 不 +karana 作 ), 中 不作 akaraniya (a 不 +karaniya 作 未被 ), 未被 不作 akaraniya, 義 1. 不應該做的, 不適合的 2. 中 不合適的行動 akarissa(<karoti), 如果做 (cond.2sg.3sg.) akaronta(a 不 +karont 作 現分 ), 現分 不做, 不操作 akalu (cp.agalu),膏藥 (an ointment) akasira(a 無 +kasira 困苦 ), 形 無困苦 akaca(=akacin)(a+kaca), 形 無瑕的 (flawless, not of glass or quartz) =akacin 形 akamaka, 形 不願意 akala(a 非 +kala 時宜 ), 陽 不適當的時間, 不恰當的時機, 非時, 不合時, 不及時, 非暫時 形 非時宜, 不合時節 akalika(a 無 +kalika 時 ), 不待時的, 不受時間限制的, 不遲滯的, 即時的 ( 無時的,Vism.216) akasi(karoti 的 3 單. 過 ), 做了, 造作了, 或運行了 tatha akasi,遵照辦理 akiccakara(a 不 +kicca+kara) 形 1. 不履行自己的責任 ; 做不應該做的 2. 無效的 ( 藥 ) (ineffective (of medicine)) akiccha(a 無 +kiccha 困難 ), 形 無困難 akiriya(a 無 +kiriya 作 陰 ), 中 直譯 : 無作 非實用的 無智 (not practical, unwise, foolish) akiriyavada, 陽 業無果報的理論無作見 akiriyaditthi, 陰 無作見, 認為業是不能產生果報, 一切業都是無效的 SA /II, Karoto na kariyati papan ti gahitatta akiriyavada.( 無作論..惡無被作, 取名為無作論 ) 4 akibcana(a 無 +kibcana 任何 ), 形 無所有 (having nothing) akilasu, 形 不疲倦的, 活躍的 akissava, 無智者 (Nettivibhavini, CS:p akissavam apabbanti.) akukkucca (a 無 +kukkucca 錯誤作 ), 形 無錯誤作 akuppa (a 不 +kuppa(<kup 使激動 ) 動搖 的 未被 ), 未被 不動搖 akusala (a 不 +kusala 善 ), 形 中 不善 akutobhaya (a 無 +kuto 從何處?+bhaya 恐懼 ), 形 無所恐懼 akutila, 形 正直的, 誠實的, 不彎曲的 akutobhaya, 形 諸方皆安全 akuppa(a=kuppa, grd. of kup, cp. BSk. akopya), 形 不動的 (not to be shaken), 不爲所動 (immovable) (AA.5.95.):akuppanti arahattam( 不動 : 阿羅漢 ( 的狀態 ) ) akopetabba, 義 不可動的 (akopetabbatam, Sp.Para.I,243.) akuppata, 陰 不動性 ( state of not being shaken, 特別指 涅槃 ) akusala, 中 1. 孽, 罪 2. 壞行爲 形 不善的 akuhaka, 形 不騙人的 陽 不欺騙 akovida (a 不 +kovida 熟知 ), 形 不熟知, 不聰明的 akosalla, 形 不善的, 不善巧的 akosallasambhuta, 形 不善巧所生的 MA.9./I, akosallappavattiya akusalam veditabbam.( 不善的發生, 當知為不善的 ) akka( 梵 arka), 陽 1. 太陽 2. 牛角瓜 (Calotropis Gigantea;swallow-wort, 一種大灌木 ), 有白色和淡紫色的花, 在夏威夷用作項圈和泰國用作花圈 ) akkanta(akkamati 的 過分 )1. 踏過, 踩過 2. 抑制過 akkandati(a+kand( 梵 krand) 哭泣 +a), 悲歎 (to lament, wail), 哭 (cry) akkandi, akkandana, 過. 中 悲歎 akkamati (a+kam( 梵 kram) 邁大步走 +a), 1. 行走或踏在 (to tread upon, to approach) 2. 攻擊 (attack) akkami, 過 akkamma, 獨 akkanta, 過分 akkamana(cp. BSk. akramana), 中 走近 接近 踏在 (going near, approaching, stepping upon, walking to) akkuttha, (akkosati 的 過分 ) 已臭駡 (being reviled, scolded, railed at) akuppadhamma, 不動法者 Pug... Katamo ca puggalo akuppadhammo? Idhekacco puggalo labhi hoti rupasahagatanam va arupasahagatanam va samapattinam. So ca kho nikamalabhi hoti akicchalabhi akasiralabhi; yatthicchakam yadicchakam yavaticchakam samapajjatipi vutthatipi. Atthanametam anavakaso yam tassa puggalassa pamadamagamma ta 5

9 samapattiyo kuppeyyum--ayam vuccati puggalo akuppadhammo. Sabbepi ariyapuggala ariye vimokkhe akuppadhamma.( 什麼人是 不動法者 呢? 在這裡有一種人是得到諸色俱行或無色俱行定行者, 他既是隨欲得 容易得 順利得, 又能在喜歡的地方 喜歡的方法及喜歡的時間 ( 隨意 ) 入定和出定 對於那個人來說, 因為放逸的原因, 那些定會搖動, 這種情況不會有機會, 這個人被稱為 : 不動法者 所有的聖人在聖解脫中都是不動法者 ) akkocchi, (akkosati 的 過 ) 已臭駡 akkosa(a+kruw = krubc, see kubca & kobca 2 ), 陽 侮辱(abuse), 臭駡 (shouting at), 責備 (insult, reproach) akkosavatthu, 責備事 Dasa akkosavatthuni, 十種責備事 (Vin.V,139; J I.191; SnA 364, 467; DhA I.212; IV.2.) akkosantam na paccakkosati, rosantam na patirosati, bhandantam na patibhandati.( 被罵而不反罵, 被瞋怒而不報以瞋怒, 被議論而不反以爭論 ) akkosaka, 陽 形 侮辱的人 akkosati (a+kus( 梵 kruw) 大叫 +a), 臭駡, 辱駡, 責駡 akkosi, 過 akkositva, 獨 akkha 1 (Vedic aksa), 中 感覺器官 陽 輪軸(the axle of a wheel) akkhachinna, akkhabhagga, akkhabhabjana,輪軸壞了 akkha 2 (Vedic aksa), 中 骰子(a die) anakkha,非賭徒(one who is not a gambler) kutakkha,老千 賭棍 騙子( a false player, sharper, cheat) akkha-dhutta, 睹徒 akkha 3 (akkhi), 有眼 (having eyes, with eyes) akkha 4 (Vedic aksa), 中 紅果欖仁樹( 東印度的一種重要的喬木 (Terminalia belerica), 用其種仁可以榨油, 從它的果實可提取染料和丹寧, 也是 三果粉 (Triphala churna) 的三種成份之一 ( 另外兩種為.. amata 餘甘子 abhaya 訶子 ); 樹皮可提取樹膠 ) akkha 5, 等於廿格令的重量 (1.4 克 ) (akkha 合 例如:visalakkha, sahassakkha 來自詞素 akkhi = 眼 ) akkhaka(akkha 1 + ka), 中 鎖骨(the collar-bone) adhakkhaka, 鎖骨以下 akkhana(a+khana, BSk.aksana), 陽 不適當的時間 非時節(wrong time, bad luck, misadventure, misfortune) akkhana, 陰 閃電 akkhanavedhi, 陽 射箭快如閃電, 或所射出之箭只輕擦目標的箭手 attha ㄋ akkhana(astavksanah),八難ㄢˊ( 八無暇, 8 non conducive factors): 梵行住 (brahmacariyavasaya) 有八難 : 如來出現於世, 1 此人生於地獄 (nirayam;narakah); 2 畜生 (tiracchanayonim;tirayabcah); 3 餓鬼道 (pettivisayam;pretah); 4 長壽天 (dighayukam devanikayam; 6 dirghayuso); 5 生於邊國無知之夷狄中 (paccantimesu janapadesu paccajato;pratyanta-janapadam); 6 雖生於中國 (majjhimesu janapadesu paccajato), 然有邪見 (micchaditthiko) 顛倒見 (viparitadassano); 7 雖生於中國, 然為無慧 (duppabbo) 癡呆 (jalo) 啞羊 (elamugo) 而不能知善說 惡說之義 (appatibalo subhasitadubbhasitassa atthamabbatum;z 梵 indriya-vaikalyam); 8 此人生於中國, 有慧 (pabbava) 無癡呆 (ajalo) 無啞羊 (anelamugo), 能知善說 惡說之義 (patibalo subhasitadubbhasitassa atthamabbatum; 梵 mithya-darwanam), 但如來不出現於世 ( 梵 tathagatanam anutpad) 見 :A.8.29.Akkhana( 難 ) cf.: 增壹阿含 42.1 經 (T 藏 2.747a), 中阿含 124 經 八難經 (T 藏 1.613a) akkhata (pp. of a + ksan 轉動, cp. parikkhata 1 ), 形 毫髮無傷地, 不受傷 (unhurt, without fault) akkhadassa(cp. Sk. aksadarwaka), 陽 莊家, 裁判員, 法官 (one who looks at (i. e. examines) the dice, an umpire, a judge) akkhadhutta, 形 好賭 陽 賭徒 (one who has the vice of gambling) akkhanti (a 無 +khanti 忍耐 ), 陰 無忍耐 akkhaya(a + khaya, ksi 擁有 ), 形 不變的, 不變質的 (not decaying) 中 不變 akkhara(vedic aksara), 中 1.( 巴利文 ) 字母 (alphabet) 2. 固定, 持久 (constant, durable, lasting) akkharaphalaka, 陽 寫字的板 akkhara amaya, 陽 寫作和閱讀的科學 ( 巴利文 ) 字母順序.. Tam yatha-a a-i i-u u-e o, ka kha ga gha va, ca cha ja jha ba, ta tha da dha na, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma, ya ra la va sa ha la am-iti.(see Balavatara) akkharika, 陰 猜字 ( 台語..臆謎猜 )( letter game, recognising syllables written in the air or on one s back); but all Indian letters of that date were syllables) akkhata (pp. of akkhati), 已宣佈 akkhatar, 陽 講述者 (one who relates, a speaker, preacher, story-teller) akkhati(a 向 +khayati<khya 看起來 ;cp. Sk. akhyati,), 宣佈, 講述, 聲明 (to declare, announce, tell) akkhasi(= acikkhi), 3 單. 過 akkhahi, 2. 單. 命 akkhata, 過分 akkhayati 被講述是, 被 akkhissati, 未 akkhissam, 條 acikkhati, Intensive or Frequentative. akkhatu, akkhayi, 陽 陳述的人, 教士 akkhana(sk. akhyana), 中 報告, 講述者 (one who relates, a speaker, preacher, story-teller) 有時讀作 :akhyana akkhayika, 形 講述 (relating, narrating) akkhayin, 形 講述 (telling, relating, announcing) 7

10 akkhi(cp. Sk. iksate, ksana, pratika, anika), 中 眼睛 akkhikupa, 陽 眼窩 (the socket of the eye) akkhitara, 陰 瞳孔 akkhidala, 中 眼瞼 眼皮 (the eye-lid) akkhi-abjana, 眼藥水 (eye ointment, collyrium) akkhiganda, 眼癰 (eye-protuberance) akkhigutha, 眼屎 (secretion from the eye) akkhichidda, 眼孔 (the eye-hole) akkhimala, 眼垢 (dirt from the eye) akkhika 1, 形 有眼睛 (having eyes, with eyes) abjanakkhika, 眼線 ( with eyes anointed) addhakkhika, 半眼 ( 暗地裡 )(with half an eye, i. e. stealthily) tambakkhika, 紅眼 (red-eyed). anakkhika, 無眼 (having no eyes) akkhika 2 (cp. Sk. aksa), 中 網目 (the mesh of a net) akkhitta 1 (a+khitta 攪擾 ), 形 沒攪擾 akkhitta 2 (BSk aksipta, pp. of a + ksip 投 拋 ), 形 打擊 丟掉 (hit, struck, thrown) akkhin(= akkhika 1 ), 形 有眼睛 mandakkhin, 柔眼的 (softeyed) akkodha (a 無 +kodha 憤怒 陽 ), 陽 無憤怒 akkodhana (a 無 +kodhana 憤怒 形 ), 形 無憤怒 akkhobha, 形 不易受攪擾的 akkhobhini, akkhohini, 陰 1. 一個有四十二個零的數位 2. 一個擁有 109,350 個步兵 65,610 個騎兵 21,870 個象兵和 21,870 個戰車的軍隊 akkosa (a 向 +[kruś 叱 =krubc ] ), 陽 叱 ( ㄔ ˋ), 罵 akkosati ( 參考 [ akkosa 叱罵 ]), 叱 ( ㄔ ˋ), 罵 ( 單, 叁, 過 akkocchi) akhanda (a 無 +khanda 毀壞 ), 形 無毀壞 akhila(cp. Sk. khila), 陽 中 不荒廢, 非荒蕪, 非荒野 akhilajato, 產生荒廢 c.f. khila( 荒蕪 ) akhetta, 中 瘠地 (barren-soil), 非 ( 福 ) 田 aga, 陽 1. 山 2. 樹 agata (a 未 +gata 去 過分 ) 過分 未去 agati, 陰 迷途 agatigamana,誤入歧途 (practising a wrong course of life, evil practice, wrong doing) agathita, 過分 已不束縛 (not bound to) cf. gathita( 已綁 ) agada(vedic agada; a + gada), 中 阿伽陀藥 (medicine, drug), 解毒藥 (counterpoison) agadaharitaka,訶子藥 agaru, aguru, (Sk. aguru;a- 不 +garu 重ㄓㄨㄥ ˋ), 形 1. 不重的 2. 不麻煩的 陽 沉香 ( 頂級的香料, 沉香樹 (aquilaria agallocha, agarwood) 的芳香性的 樹脂質的木材, 東方人用作燒香的香料 產地 : 越南 柬 8 埔寨 緬甸 寮國 馬來西亞 印尼 巴布辛西幾內亞 中國的海南島 ) 沉香別名 : 烏沉 水沉 奇楠沉 伽羅香 蜜香 黃熟香 棧香 木榓 木蜜 阿伽羅香 阿伽嚧 惡揭嚕 阿伽樓 在中國醫學中, 沉香是味卒溫, 進入胃和腎, 有降氣 納腎 平肝 壯陽的作用, 主治胸腹 嘔吐 平胃 平哮喘 治小便閉塞, 此外, 還有痛安神的作用 對於強化心臟及神經具有療效, 沉香幫助睡眠 養顏美容 消脹氣 排宿便 去油脂, 有好的提陽功效 agalu(sk. aguru), 陽 沉香 agadha, 形 1. 非常深的 2. 無支持者的 agara, agara(cp. Sk. agara), 中 屋, 家, 境 形 住宅 anagara, 遊行僧 (homelessness or the state of a homeless wanderer (mendicant)) rajagara, 王宮 subbagaragatanam, 已去空屋 subbagare abhiramami, 我在空屋受樂 ( 指得初禪乃至第四禪 ) agarava, 陽 不尊敬 S.6.2./I, Dukkham kho agaravo viharati appatisso. ( 不尊敬 不易教化的生活是苦 ) agaraka (<agara) 中 小屋 (a small house, a cottage) agarika, agariya, 形 中 在家人, 俗人 (a householder, layman) 陽 一家之主 agarika, 陰 女主人 (a housewife) agarin(<agara, 形 陽 一家之主 agarini, 陰 女主人 (a housewife) agocara(a+gocara), 陽 非行處 六種非行處, 即如..到 (1) 妓院 (2) 寡婦 (3) 處女 (kumarika, 分別論 作.. thullakumarigocaro 老處女行處 ) (4) 閹割之人 (5) 比丘尼 (6) 酒家托缽 Chabbidhe ca agocare carati. Seyyathidam-- vesiyagocare vidhavathulla-kumarika-pandakabhikkhuni-panagara-gocareti. agga, -agga,(vedic agra), 形 最高的, 頂端 陽 1. 頂, 端 2. 介 (agge), 從 起 aggata, 陰 aggatta, 中 前顯赫, 給予社會中有突出表現者的獎勵 (pre-eminence) aggaphala, 中 1. 第一次的種植收成 2. 阿羅漢聖果的上果位 aggamagga(agga+m+agga), 陽 最優異的 (most excellent) aggamahesi, 陰 皇后 kusagga, tinagga,葉端 (tip of a blade of grass) dumagga, 樹頂 (top of a tree, the best of trees, an excellent tree) dhajagga, 旗頂 (of a banner); pabbatagga, 山頂 (of a mountain) sakhagga, 枝頭 (of a branch); dhanagga, plenty; madhuragga; bhavagga, the best existence; rupagga extraordinary beauty; labhagga, highest gain sambodhi-y-agga, 一切知智 (highest wisdom, = sabbabbuta-banam) ajja-t-agge(ajja-t-agge), 從今以後 (from this day, after today (cp. BSk. adyagrena)) bhattagge, 飯後 (after a meal) agganguli,(the main finger, i. e. index finger) aggasana, 最上座 (main seat) aggupatthaka, 9

11 首席 (chief personal attendant) aggakarika, 最上味 (first taste, sample) aggakulika, 最高評價的家族 (of an esteemed clan (=setthagga) aggabba recognized as primitive primeval, (porana +). aggadanta, 最上調御 (one who is most excellently self-restrained (of the Buddha)) aggadana, 最上的布施 (a splendid gift) aggadvara, 大門 (main door) agganakha, 指甲端 (tip of the nail) agganagara, 首善城市 ( the first or most splendid of cities) agganikkhitta, 最高的贊美 (highly praised or fame) agganikkhittaka, 最上座 (an original depository of the Faith aggapakatimant, 最高的特色 (of the highest character (= aggasabhava)) aggapatta, 證得最高 (having attained perfection) aggapasada, 最高的信心 ( the highest grace) aggapinda, 最上的奉獻或托缽 (the best oblation or alms) aggapindika, 最上的奉獻 (receiving the best oblations) aggapuggala, 最上人 (the best of men (of the Buddha)) aggapurohita, 首相 (chief or prime minister) aggaphala, 最上果 (the highest or supreme fruit (i. e. arahantship)) aggamagga, 最上道 (adj.) having reached the top of the path, i.e. arahantship aggamahesi, 王后 (the king s chief wife, queen-consort aggaraja, 首要的國王 ( the chief king) aggavara, 最優雅 ( most meritorious, best aggavada, 最原始教義 (the original doctrine (= theravada)) etadagga(etad 那 +agga 最高的 頂端 ), 形 第一的 aggabba, 形 被認爲是最高的或最重要的 aggala, aggala,(cp. Sk. argala & argala to *areg to protect, ward off, secure etc.), 陰 1. 閂, 門閂 (a bolt or cross-bar) 2. 作為緊縮衣服的一塊布條 (a strip of cloth for strengthening a dress etc., a gusset) aggabija (agga 頂尖 +bija 種子 ), 形 以插枝為種子 aggi(vedic agni), 陽 火 (fire, flames, sparks; conflagration) aggikkhandha, 陽 火蘊, 火海 aggiparicarana, 中 奉火, 拜火 aggisala, 陰 火房, 桑那浴室 aggisikha, 陰 火焰 ( 直譯 : 火頂 ) aggihutta, 中 火供 aggim ujjaleti, aggim jaleti, 點火 (kindle, make burn) agyantarayo, 火難 ( 火災 ) aggika(aggi + ka), 形 拜火的人 (one who worships the fire) Aggivessana, 陽 阿奇舍那 ( 人名, 參考 T 新修大藏經 1:757) aggihutta (aggi 火 +hutta 供物 ), 中 火供 ( 物 ) aggh, 字根 I. 有價值 ( to be worthy), 該得到 (to deserve) aggha, 陽 價, 值 (price, value, worth) 中 寬待客人的義務 agghakaraka, 陽 評價者, 估價者 agghaka(=aggha), agghanaka, 形 ( 合 ) 有 價值的 agghati (aggh 有價值 +a;sk. arghati, argh = arh), 值得 agghi, 過 10 agghapana, 中 定價, 估計 agghapanaka, 陽 估價者 agghapaniya(grd. of agghapeti), 形 中 要被估計的 agghika, agghiya, 中 飾有紙帶花彩的木柱 agghiya, 中 寬待客人的義務 agha 1 ( 語基為 aghas)(sk. agha, of uncertain etym.), 中 形 1. 罪惡, 不幸 2. 傷心事, 痛苦 anagha 反 agha 2, 難以防守的 (is untenable) aghavin (agha 痛苦 +vin 有 ), 形 有痛苦 (suffering pain, being in misery) aghavin (agha 痛苦 +avin 有 ) 形 陽 有痛苦 avavi, 陰 森林 avavimukha, 中 森林的外邊緣 avavisavkhobha, 陽 野蠻部落中的騷動 avk, 字根 I. 制定 (to mark out) 字根 VII. 做記號 (to mark), 計算 (to count) avka, 陽 1.( 人坐著時 ) 大腿的朝上部分 2. 特徵, 記號 3. 數位 avke nisinno, 坐大腿上 avkita, avketi 的 過分, 已劃線標出, 已打烙印 avkura(cp. Sk. avkura), 陽 幼苗, 嫩芽 ( 台語 : 蘡 inn 2 芽 ge 5 ) avkusa, 陽 採果子或馴象用的帶鈎棍子, 鈎桿 avketi (aki +e), 劃線標出, 打烙印, 寫上號數 avkesi, 過 avketva, 獨 avga, 中 1. 成分 2. 肢 3. 特質 4. 原因 (DT.14.-3/II,44... Avganti karanam.) avgapaccavga, 中 大小肢 avgapaccavgasampannata, 形 肢體勻稱 avgaraga, 陽 塗身的化妝品 avgavijja, 陰 手相 avgajata, 中 男性生殖器 ( 直譯 : 生支 ), 女性陰部 (sign of male or female (see above 3); membrum virile and muliebre) Para.III,38... Pabcahi bhikkhave, akarehi avgajatam kammaniyam hoti-- ragena, vaccena, passavena, vatena, uccalivgapanakadatthena.( 五事生支勃起..欲念 大便 小便 風 毛蟲喫咬而生支勃起 )( 阿羅漢不再因欲念而生支勃起 ) Para.III,20... Varam te, moghapurisa, asivisassa ghoravisassa mukhe avgajatam pakkhittam, na tveva matugamassa avgajate avgajatam pakkhittam. Varam te, moghapurisa, kanhasappassa mukhe avgajatam pakkhittam, na tveva matugamassa avgajate avgajatam pakkhittam. Varam te, moghapurisa, avgarakasuya adittaya sampajjalitaya sajotibhutaya avgajatam pakkhittam, na tveva matugamassa avgajate avgajatam pakkhittam. Tam kissa hetu? Tatonidanabhi, moghapurisa, maranam va nigaccheyya maranamattam va dukkham, na tveva tappaccaya kayassa bheda param 11

12 marana apayam (Para.III,21.) duggatim vinipatam nirayam upapajjeyya. ( 真的! 愚人! 寧入男根於恐怖毒蛇牙中, 亦勿入於女根中 愚人! 寧入男根於毒蛇口中, 亦勿入於女根中 真的! 愚人! 寧入男根於熾熱之火坑中, 亦勿入於女根中 何以故? 愚人! 由彼因緣, 實可能受死或等於死之苦, 而身壞命終後, 不生於惡處 惡道 苦趣 地獄 ) avgana 1 (cp. Sk. avgana & avgana), 中 空地, 院子 (an open space) avgana 2, 中 斑點 (a speck or freckle), 心意的污染 M.5./I,27... papakanam kho etam, avuso, akusalanam icchavacaranam adhivacanam, yadidam avganan ti. 惡 不善 欲行境, 都是所謂 穢 的同義詞 ) avgada, 中 臂鐲 (a bracelet ) cittavgada, 形 各式各樣的臂鐲 (with manifold bracelets) avgana, 陰 女人, 婦女 avgara, 陽 中 火炭, 炭渣 在灰燼中繼續燃燒的一塊煤炭 avgarakatatha, avgarakapalla, 陽 裝煤渣或灰燼的平鍋 avgarakasu, 陰 一個充滿煤渣或灰燼的火坑 avgaramamsa, 中 火炭上烤的肉 avgaravgika, 形 ( 合 ) 擁有很多成分的 例如 :duvavgika = 兩部分 由二個部份所組成 avgaraka, 形 炭火的, 赤色的 陽 火星 (Mars), 有譯作 : 勢惑勞, 盎哦囉迦 avgirasa, 陽 輝煌者 ( 正等正覺者 ) S.3.12./I,81... Padumam yatha Kokanadam sugandham, Pato siya phullamavitagandham. Avgirasam passa virocamanam,tapantamadiccamivantalikkhe ti. ( 芬芳紅蓮花, 晨開香未離, 見輝煌者光, 如日照虛空 )SA.3.12./I, Avgirasanti sammasambuddham.( 輝煌者..正等正覺者 ) avguttha, 陽 拇指 ( 日語 : 親指,oyayubi), 拇趾 avgula, 中 一指寬 (2cm( 公分 )) 形 ( 合 ) 很多指寬的數量 avguli, 陰 手指, 腳趾 avgulipabba, 中 指節 avgulimudda, 陰 圖章戒指, 戒指 SA Dvavgulapabbayati parittapabbaya. Yasma va dvihi avgulehi kappasavattim gahetva suttam kantanti, tasma itthi dvavgulapabba ti vuccati.( 二指智 : 小智 用兩指取棉布, 編織紡紗, 因此, 女人稱為 二指智 ) S.5.2.: Yam tam isihi pattabbam, thanam durabhisambhavam; Na tam dvavgulapabbaya, sakka pappotumitthiya ti.( 仙人應至處, 是處難到達, 二指智之女, 不能到彼處 ) Avgulimala, 陽 ( 人名 ) 鴦掘摩羅 鴦崛髻 ( 原為殺人魔, 後被佛陀所折服 有 鴦掘摩羅經 (M.86.) 該經有一句成為保護偈.. yatoham, bhagini, ariyaya jatiya jato nabhijanami sabcicca panam jivita voropeta, 12 tena saccena sotthi te hotu, sotthi gabbhassa ti.( 姐妹! 自從我在聖中生後, 不故意剝奪任何有息者的生命 依此真實語, 願妳平安, 願胎兒平安 ) avguliyaka, avguleyyaka, 中 戒指 acari, acarimsu, acarisam, acarum, [carati 行 走 ] 的 過分 acari, acari, [carati 行 ] 的 3 單. 過 acala, 形 不動的, 不能動搖的 acala, 一般指不為三災 ( 於最後一劫世界即開始壞滅而引起天災, 即 : 火災 -- 壞欲界至初禪天 水災 -- 流失至第二禪天 風災 -- 破壞至第三禪天 ) 所動亂的第四禪 acalatthana,不動處 ( 第四禪 ) ( 三壞即三災, 可參考 Vism.414.; 長阿含經 世記經 三災品 (T ), 大毗婆沙論 卷一三三 (T ), 俱舍論 卷一二 (T ) ) acinteyya (a 不 +cinteyya 思 義 ), 形 不能被思 acitta(a + citta 2 ), 形 無心的 acittaka(a + citta 2 + ka), 形 1. 無意識 (without thought or intention, unconscious, unintentional) 2. 無心 (without heart or feeling, Instr. acittakena (adv.) heartlessly.) 無心者, 謂入無想及滅盡定 acittikata (a + citta 2 + kata; cp. cittikara), 形 意識不清 (not well thought) acira, 形 不久的, 最近的 aciram, 副 近來, 不久前 acirappabha, 陰 閃電 acirapakkanta (acira 不久 +pakkanta 走出去 過分 ) 過分 走出去不久 see cira & cp. nacira ace, 字根 I. 禮拜 (to worship), 尊敬 給予 榮譽 (honour), 慶祝 祝賀 (celebrate) acetana, 形 無感覺的, 無機的 acela(a+cela), 形 無衣服的, 裸體的 acelaka, 陽 裸體的修行者 ( 裸體外道, 有空衣派 digambara 及白衣派 wvetambara) acc, 字根 VII. 給予, 尊敬 (to honour) acc- 字首 在母音前 ati 被同化的型態 直到 過度 超過 上 大 accaga (atigacchati 超越 的 3 單. 過 ), 超越了, 克服了 accana, 陰 1. 祭品 2. 尊敬, 禮敬 accanta (ati 越過 +anta 終極 邊界 ), 形 全盤, 永久的, 絕對的 accantam, 副 全盤, 永久, 極端, 非常 accantanittha (accanta 全盤 +nittha 依賴 形 ), 形 全盤依賴 accaya (<acceti 跨越 ), 陽 1. 缺點 罪 2. 失效 3. 消逝 過世 (A.3.4./I,103.)( 世尊說 ).. ( 一 ) 於過不見過 (Accayam accayato na passati) ( 二 ) 於過見過, 但不如法懺悔 (accayam accayato disva yathadhammam nappatikaroti) ( 三 ) 再者, 不接受他人如法發露過失 ( 懺 13

13 悔 )(parassa kho pana accayam desentassa yathadhammam nappatigganhati.) 諸比丘! 成就這三法者, 當知是愚人 accayena (<accaya 消逝 ), 副 在 消逝後 accasara, 形 流動越過 accaraddhaviriya, 中 過度精進(too much exertion) accadahati (ati 上至 +a 向 +dha 放置 ), 放在 上 義 accadhaya accadhaya, 獨 放在 上 pade padam accadhaya, 足足相累 accayika, 形 緊急的 accasanna, 形 很近, 非常接近 acci, 陰 火焰 accimantu, 形 有火焰的, 燦爛的 陽 火 accita, (acceti 的 過分 ) 敬禮過, 尊敬過 accuggata, 形 很高, 非常高的 accunha, 形 很熱, 非常熱的 陽 大熱 accuta (a 無 +cuta 死 過分 ), 形 永恒的, 不死的 中 永恒的平靜 nibbanapadamaccutam(=nibbanam padamaccutam), 無死的涅槃 accussanna, 形 很豐富, 非常豐富 acceti, 1.(ati 越過 +i 走 +a), 打發時間, 跨越 2.(acc 尊敬 +e), 敬禮, 尊敬 accesi, 過 accaye, 3sg.opt. accogalha, 形 陷入深底, 過度豐富 accodaka, 中 太多水 acchaka = accha 2, 熊 (a bear) accha 1 (cp. Sk. accha, dial., to rc (see accati), thus shining ; cp. Sk. rksa bald, bare and Vedic rkvan bright. Monier-Williams however takes it as a +cha fr. chad, thus not covered, not shaded ), 形 清澈的, 清淨的, 妙, 淨, 淨妙 (clear, transparent Vin I.206 ( kabjika); D I.76 (mani = tanucchavi DA I.221), 80 (udakapatta), 84 (udaka-rahada); M I.100; S II.281 ( patta); III.105 (id.); Vv (vari); DA I.113 (yagu) acchodaka, 陽 清水 acchodika, 陰 清水 accha 2 (Vedic rksa), 熊 (a bear;aghammiga). cf. acchikka accha 3 = akkha 2 骰子 (a die) see acci-bandha. accha 4 (Ved. rksa), 形 受傷的, 痛苦的 (hurtful, painful, bad DhA IV.163 (accharuja) acchati (as 坐 +a; a 縮短, 而 sa 換成 ccha), 1. 坐 2. 保持 acchi, 過 acchambhi, 形 大膽的, 無畏的, 不怕的 acchara 1 ㄈ, 陰 彈指(finger-snap), 打榧ㄟ ˇ 子 ( 把拇指貼緊中指面, 再使勁閃開, 使中指打在掌上發聲 ) accharakkhana, accharasanghata, 陽 一彈指的時間 accharasadda, 陽 彈指聲 俱舍論 說: 一疾彈 14 指傾六十五剎那 acchara 2, 陰 仙女 (a celestial nymph),=devacchara= devakabba 複 accharayo acchariya, 中 不可思議 ( 台語 :put kho su gi 7, 想攏無 siunn 7 long 2 bo 5 ), 驚奇 形 意想不到的, 絕妙的 acchariyam, I. 不可思議 ( 中 單 主 ) II. 副 不可思議! acchariyam vata ( [acchariyam 不可思議!][vata 確實 ] ), 確實不可思議! acchadana, 中 衣服 acchadana, 陰 隱匿 acchadeti (a 向 +chadeti 覆蓋 (<chad 蓋 )), 覆蔽, 穿 ( 衣 ), 蓋上 單. 貳. 命 acchadehi 過 acchadesi 過分 acchadita 獨 acchadetva acchijja, (acchindati 1. 搶奪,2. 打破 ) 的 獨 acchidda (a 無 +chidda 孔 ), 形 無孔 acchindati (a+chid 切斷 +m-a), 1. 搶奪, 掠奪 2. 打破 acchindi, 過 acchinna, 過分 acchecchi (chindati 割 的 過 ), 掙脫, 割掉, 毀滅 acchejja, 形 不能壞的, 不能毀的 acchera, 不可思議 參考 acchariya acchodi (accha 澄清 +uda 水 ), 澄清的水 aja, 陽 山羊 ajapala, 陽 牧羊人 ajalandika, 陰 羊糞 ajakalapaka, 陽 山羊群 Ajatasattu (a 未 +jata 生 過分 +sattu 敵 ), 陽 ( 人名 ) 未生怨, 阿闍 ( ㄕㄜ ˊ) 世王, 摩羯陀國 (Magadha) 的國王 Ajaan, Ajan, Ajahn, Ajarn, Acharn( 巴 Acariya), 泰語 (อ าจารย) 阿姜, 阿旃, 老師 近代有名的泰僧有..指由阿姜索 Ajan Sao Kantasilo,1861~1941) 與其弟子阿姜曼 (Ajan Man Bhuridatta, 1871~1949), 再傳弟子 : 阿姜帖 (Ajan Thate Desaransi, 1902 ~1994) 阿姜力 (Ajan Lee Dhammadharo,1907 ~1961) 阿姜信 (Ajan Sim Buddhacaro ) 阿姜摩訶布瓦 (Ajan Maha Boow Banasampanno,1913 ~) 阿姜查 (Ajan Chah ) 等 ajagara, 陽 蟒蛇 (boa constrictor) ajajjara(a+jajjara), 形 不老, 不枯萎, 不衰弱 ajajjarita(a+jajjarita), 過分 已不老 ajabba, 形 不純的, 不潔淨的 aja, aji, 陰 雌山羊 ajata (a 未 +jata 生 過分 ) 未生 Ajatasattu (a 未 +jata 生 過分 +sattu 敵 ), 陽 阿闍 ( ㄕㄜ ˊ) 世 ( 人名 ), 未生怨 ( 未出生就已經是父王的敵人, 後來受提婆達多慫恿, 篡位弒父 ) 15

14 ajanam ([a 不 +janam 知 陽. 單. 主,現分 ], 不知 陽. 單. 主,現分 ajanatam (a 不 +janatam 知 ( 陽. 單. 與. 屬,現分 ), 不知 ( 陽. 單. 與. 屬,現分 ) ajanana, 中 無知 ajananta, ajanamana, 現分 不知道, 沒有學識 ajanitva, ajaniya, 獨 不知道, 沒有注意到 Ajita Kesakambala 陽 阿逸多 翅舍金披羅 ( 人名 ), 屬於唯物論, 認為人就是他的身體, 身體死亡就等於該人完全滅盡, 死後沒有識, 也沒有業的報應 所有眾多之沙門論師中, 末伽梨論 (Makkhalivado) 是最惡 諸比丘!( 末伽梨 ) 癡人是如是說 如是見 : 無有業 (natthi kammam) 無有業果 (natthi kiriyam) 無有精進 (natthi viriyam) (A /I, ) ajina(vedic ajina, to aja, orig. goats skin), 陽 獵豹 (cheetah, 有黑色斑點, 腿長善跑 ), 羊皮 中 獵豹皮 ajinakkhipa, 陽 獵豹皮披風 ajinappaveni( 編織品 ), 陰 獵豹皮編織品 ajinayoni, 一種的羚羊 ajinasati, 皮衣 kharajinam, 粗糙的羊皮 ( 一種苦行僧的衣著 ) ajinapatta, 陰 蝙蝠 ajini (jinati 的 過 ), 征服過 ajimha, 形 不彎曲的, 直的 ajiya = ajika (see ajaka). ajira(vedic ajira to aj), 中 院子 (a court, a yard) ajiraka(a + jiraka), 中 消化不良 (indigestion) ajeyya 1 & ajjeyya(a + jeyya, grd. of jayati), 形 1. 不能被強取的 (not to be taken by force) 2. 不能征服的 (not to be overpowered, invincible) ajeyya 2 (a + jeyya, grd. of jiyati), 形 不衰的, 不老的, 永恆 (not decaying, not growing old, permanent) ajj, 字根 I. 賺得 (to earn), 獲得 (obtain) 字根 VII. 賺得 (to earn) ajja, ajja(vedic adya & adya, a + dya, a being base of demonstr. pron. (see a 3 ) and dya an old Loc. of dyaus (see diva), thus on this day ), 無 今天, 現在 (to-day, now) ajjatana, 形 新潮, 指今天 ajjatanaya, 與 在今日 tayajja,三時 ( 晝夜各三時 ) ajjat agge (ajja 今日 +agge 從 起 介 ),=ajjatagge), 從今日起 ajjava(cp. Sk. arjava, to rju, see uju), 陽 中 正直, 誠實 (straight, upright) ajjita(pp. of ajjati), 形 曾經獲得, 曾經聚積 (obtained) ajjunho(haplology fr. ajja-junho; see junha), 形 這月光之夜 (this moonlight night) 16 ajjuka (*Sk. arjaka), 丁香羅勒 (Ocimum gratissimum), 又稱印度羅勒, 七層塔 ajjuna(vedic arjuna, to raj 染 ), 陽 1. 阿見 ( 産於熱帶亞洲的欖仁樹屬 (Terminalia Arjuna), 其特點是具澀的樹皮, 用於製革 ) 2. 一位王子的名字 ajjh-(assimilation group of adhi + vowel), 1. 在 上 2. 上等 ajjhaga, (adhigacchati 獲得 的 過特 ) 3 單. 過 來到, 達到, 獲得, 經驗 SA.8.3./I, Ajjhagama muniti adhigato muni.( 達到牟尼..證得牟尼 ) ajjhatta (ajjh 在 上 +atta 自我, cp.sk.adhyatma, cp.atta), 形 自我身內, 跟自己有關係的 ajjhattam, 副 內在地 在自我身內 反 bahiddha, bahira,外在的(outward) 外在地(outwardly) ajjhattam va bahiddha va,或內或外 ajjhatta-bahiddha,內外 Vbh.#2... Tattha katamam rupam ajjhattam? Yam rupam tesam tesam sattanam 1 ajjhattam 2 paccattam 3 niyakam 4 patipuggalikam 5 upadinnam, cattaro ca mahabhuta catunnabca mahabhutanam upadayarupam--idam vuccati rupam ajjhattam.( 在此, 什 1 麼是 內色? 凡是色法, 那個這個眾生內 (ajjhatta;internal) 2 眾生本身 (paccattam;personal 私人 ) 3 各自 (niyakam;self-referable) 4 己身 (patipuggalikam;one s own) 5 個人 (upadinnam;individual) 6 已取者 (upadaya rupam;is graped) 的四大種及四大種所造色 ) Vbh.#4... Tattha katamam rupam bahiddha? Yam rupam tesam tesam parasattanam parapuggalanam 1 ajjhattam 2 paccattam 3 niyakam 4 patipuggalikam 5 upadinnam, cattaro ca mahabhuta catunnabca mahabhutanam upadayarupam--idam vuccati rupam bahiddha. ( 在此, 什 1 麼是 外色? 凡是色法, 那個這個其他眾生內 2 眾生本身 ( 私人 ) 3 各自 4 己身 5 個人 6 已取者的四大種及四大種所造色 ) ajjhattika(ajjhatta+ika), 形 私人的(personal), 內在的 (inward) (Nd 1 346: ajjhattikam vuccati cittam 內在的 稱為 心 ) 反 bahira,內在的 (outward) ajjhattabahiddha (ajjhatta 在自我身內 副 +bahiddha 在外部 副 ) 副 在自我身內及外部 ajjhattarata (ajjhatta 在自我身內 +rata 喜樂 過分 ) 過分 在自我身內喜樂 ajjhattika (ajjhatta 自我身內 +ika ( 形容詞化 ) ) 形 自我身內 ajjhappatta, 形 偶然遇到, 突然接近 ajjhabhasati, (adhi 在 上 +a+bhas 說 +a), 向 講話, 演說 ajjhabhasi, 過 17

15 ajjhayana, 中 求學, 學 ajjhavasayi, 1. 使之滯留在 上 2. 同意 (adhivaseti 的 3 單. 過 ) ajjhacarati, (adhi 在 上 +a+car 移動 +a), 犯戒, 犯法 ajjhacari, 過 ajjacara, 陽 1. 罪犯, 過失 2. 行房 ajjhacinna, (ajjhacarati 的 過分 ) 1. 多練習過 2. 習慣性地作過 ajjhapana, 中 教, 指示 ajjhapanna (ajjhapajjati 的 過分 ), 犯罪過 ajjhaya, 陽 章 ajjhayaka, 陽 指導者, 教師 ajjharuhati, (adhi 在 上 +a+ruh 上升 +a), 起來, 爬上 ajjharuhi, 過 ajjharulhi, 過分 ajjhavara, 陽 人選 ajjhavasati (adhi 在 上 +a+vas 住 +a), 居住, 定居, 統治 ajjhavasi, 過 ajjhavasitva, 獨 1. 複. 現 ajjhavasama 陽. 單. 工. 離,現分 ajjhavasata) ajjhavuttha, (ajjhavasati 的 過分 ), 居住過, 住進過 ajjhasaya, 陽 意圖, 安排 ajjhasayata, 陰 ( 合 ) 有意圖的事實 ajjhittha, (ajjhesati 的 過分 ) ajjhupagacchati (adhi 在 上 +upa 近 +gam 去 +a), 1. 來到, 到達 2. 同意 ajjhupagata, (ajjhupagacchati 的 過分 ) 1. 來到, 到達 2. 同意 ajjhupagamana, 中 1. 抵達 2. 協定, 同意 ajjhupekkhati (adhi 在 上 +upa 近 +ikkh( 梵 iks) 見 +a), 在上旁觀, 忽略 ajjhupekkhi, 過 ajjhupekkhita, 過分 ajjhupekkhana, 中 ajjhupekkhana, 陰 冷淡 (indifference), 不在乎 (negligence), 中捨 ajjhupekkhitar (<ajjhupekkhati 在上旁觀 ), 陽 在上旁觀者 ajjhupeti (adhi 在 上 +upa 近 +i+a), 靠近, 接近 ajjhupesi, 過 ajjhupeta, 過分 ajjhesati (adhi 在 上 +isu +a), 請求, 邀請 ajjhesayi, 過 ajjhesana, 陰 請求, 邀請 ajjhesita, (ajjhesati 的 過分 ) ajjhokasa, 陽 露天, 戶外 ajjhokirati (adhi 在 上 +ava 下 +kir 散 +a), 散佈, 撒 ( 在上散下 ) ajjhogahati(adhi 在 上 +ava 下 +gah 衝進 埋首 +a), 使 插進, 進入, 陷入 ajjhogahi, 過 ajjhogalha, (ajjhogahati 的 過分 ) 插進, 進入, 陷入 ajjhottharati, ajjhogaheti, (adhi 在 上 +ava 下 +thar+a), 淹沒, 制服 18 ajjhotthari, 過 獨 ajjhogahetva ajjhotthata, (ajjhottharati 的 過分 ) 淹沒, 制服 ajjhopanna, adhipanna (adhi+panna), 1. 過分 到達 2. 過分 抓住 (adhipajjati 到達 的 過分 ) ajjhosa (= ajjhosaya), 黏住 (in verse only as ajjhosa titthati to cleave or cling to S.IV,73; Th.1, 98, 794.) najjhosa titthati, 不黏住 ajjhosati (adhi 在 上 +ava 下 +sayati 依靠 ), 上下依靠 過分 ajjhosita ajjhosana, 中 黏住 (cleaving to (earthly joys)), 耽溺 ajjhohata, (ajjhoharati 的 過分 ) ajjhoharana, 中 吞, 食 ajjhoharaniya, 形 可以吞或吃的 ajjhoharati (adhi 在 上 +ava 下 +har 運送 +a), 吞 ( 直譯 : 在上下運送 ) ajjhohari, 過 ajjhohara, 陽 吞 ajjhohita, 過分 塞滿過 ( 嘴 ) ajjhupekkhati (adhi 在 上 +upekkhati 旁觀 ) 在上旁觀 過分 ajjhupekkhita ajjhupekkhitar (<ajjhupekkhati 在上旁觀 ) 陽 在上旁觀者 abc, 字根 I. 禮拜 (to worship) abch, 字根 I. 拉出 (to draw), 伸展 (to stretch) abchati(= akaddhati, which latter is also the Sk.gloss (akarsayati) to the Jain Prk.amchavei = abchati) 拉 拖 (to pull, drag, pull along), 轉轆轤者 (to turn on a lathe) M I.56 (vv.ll.p.532 acch & abj ); Th 1, 750 (abcami T., v.l.abbami).abchati should also be read at J I 417 for udakam abcanti (in expl n. of udabcani pulling the water up from a well, q.v.), where it corresponds to udakam akkaddhati in the same sentence. abja (adv.) [orig. imper. of abjati 1 ; cp. Sk. anjasa (Instr.) quickly, Goth. anaks suddenly, lit. with a pull or jerk] pull on! go on! gee up! J.I.192. abjati 1 (= Sk. rbjati, rjyati to stretch, pull along, draw out, erect; cp. Sk. rju straight, caus. irajyati),see abja, abjaya, abjali, abjasa. abjati 2 & abjeti(abju+a)(= Sk. abjayati, Caus. of anakti to smear etc.; cp. Sk. abji ointment, ajya butter), 塗油 (to smear, anoint, paint), 滴洗眼液 abji, 過 akkhini abjetva, v. l. BB abcitva). Caus. II. abjapeti DhA.I,21. pp. abjita (q. v.). abjana(from abjati 2 ), 中 眼藥水 (ointment, esp. a collyrium for the eyes, made of antimony), 安繕那 ( 古譯 ) 安禪那 ( 古譯 )( 一切經音義 ( 卷第二十三 T ).. 安繕那藥 ( 繕.. ( 音 ) 時戰反, 其藥色似青黛可以和合眼藥, 然今所明自據別法也 )) abjanakkhika, 眼線 abjananali, 陰 洗眼液的管, 化妝箱 abjanavanna, 形 洗眼液的顔色 ( 即是 19

16 黑色 ) 根本說一切有部毘奈耶藥事 卷第一 (T24.2.2).. 有五種安膳那 一者花安膳那 二者汁安膳那 三者粖安膳那 四者丸安膳那 五者騷毘羅石安膳那 此之五種 咸能療眼 abjali, 陽,abjali, 陰 合掌 (the cupped hands, 敬禮之一種 ), 合十, 叉手 ( 古譯 ) abjalikamma, 中 合十的動作 abjalikaraniya, 形 值得合十的 abjaliputa, 陽 合掌爲了保留東西在內 abjasa, 中 小道, 道路 abjita, (abjati 或 abjeti 的 過分 ) 塗油, 滴洗眼液 abjeti (abju+e), 塗油 ( 尤指宗教儀式 ), 滴洗眼液 avjesi, 過 abba(sk. anya), 形 其他的, 另外的, 別的 abbena, adj. 另一處的 其他的 不同的, sg. Inst. => adv. abbena abbena 到處 ( 這邊那邊 ) abbam jivam abbam sariram( 命與身相異 ) abbatama, 形 其中之一, 未知的 abbatara(abba 的比較級 ), 形 兩個之一 多個中的一個 ke ca dhammassa abbataro.( 誰是法的知者 ) abbatarabbatarena, 某個 各式各樣的 abbatitthiya, 陽 外教徒, 外道, 異學 abbattha, abbatra(sk. anyatra), 副 別的地方, 其他的地方, 則否, 除了 (=thapetva) S.1.50./I,35... Na abbatra Bhagavata, nabbatra tava sasana ( 非在世尊 ( 法 ) 之外, 非在您的教導外 ) abbathatta(abbatha+tta), 中 變動 (change), 變心 (change of mind), 誤會 abbatha, 副 另外, 別樣 abbadatthu, 無 1. 一定 2. 至少 3. 另一方面 abbada, 副 另一天, 下次 abbamabba, abbobba, 形 相互的 abbamabbam, 副 互相地 abbavadaka, 陽 轉移其它話題, 作異語 Paci.IV,37(CS:Paci.pg.55).. Abbavadako nama savghamajjhe vatthusmim va apattiya va anuyubjiyamano tam na kathetukamo tam na ugghatetukamo abbenabbam paticarati-- Ko apanno, kim apanno, kismim apanno, katham apanno, kam bhanatha, kim bhanatha ti. Eso abbavadako nama.( 回答其它話題..在僧伽事當中, 犯罪的詢問, 不欲討論, 不盡力於此, 而顧左右而言他 (, 說 ).. 誰犯罪? 犯什麼罪? 在什麼地方犯罪? 什麼是犯罪? 妳對誰說? 妳說什麼? 這是回答其它話題 ) abbavihita, 形 分心, 被別的佔據了 abba ( 梵 Ajba), 陰 完全智 ( 完美的知識 ), 阿羅漢聖位 abba-kondabba, 阿若憍陳如 ( 阿若 : 已證得阿羅漢聖位 ) 拘隣若 憍陳如為佛陀最先所度五比丘中, 最初悟道 梵行第一比丘 (T2.831) M.70./I,480-1.: Naham, bhikkhave, adikeneva abbaradhanam vadami; api ca, bhikkhave, 20 anupubbasikkha anupubbakiriya anupubbapatipada abbaradhana hoti. ( 諸比丘! 我不說 : 唯以最初的 ( 學習 ) 即有完全智之成就 再者, 諸比丘! 由次第學 次第作 次第實踐, 而有完全智之成就 ) abbana, 中 無知, 具知 abbanupekkhaya,具知的捨 abbata, 形 1.(a+bata) 知道的, 懂的 abbata 1 (pp. of ajanati), 已知道的 已認識 (known, recognised ) anabbata,不知道的 (what is not known) anabbatabbassami t indriya,我應該知道尚未知道的根 abbatamanin,擁有完美知識的驕傲 abbaya santhahimsu, 確立於完全智 ( 中阿含經 譯 : 遵奉持者 ) abbata 2 (na+bata) 不知道的 不認識的 (unknown) abbataka 1 (a + bataka, cp. Sk. ajbati), 形 非親屬的 (not a kinsman) abbatikaya,非親戚, 親戚之外的人 親戚包括 : 父親七世者, 父 祖 高祖 曾祖, 乃至七世 父親者, 伯 ( 父之伯, 於己為伯祖 ) 叔 ( 父之兄弟, 於己為母舅 bu 2 ku 7 ) 兄 ( 父之叔, 於己為叔祖 ) 弟 ( 父之弟, 於己為叔 ) 兒 ( 父之子, 於己為兄弟 ) 孫 ( 父之孫, 乃兄弟之子, 於己為姪男 ) 母親七世者, 舅 ( 外祖母之兄弟, 於己為舅公 ) 姨 ( 母之姨, 乃外祖母之姊妹, 於己為姨婆 ) 兄弟 ( 母之兄弟, 於己為舅 ) 兒 ( 母之女, 於己為姊妹 ) 孫 ( 母之孫女, 乃兄弟之女, 於己為姪女 ) ( 參見 善見律毘婆沙 卷第十四, T 上 ) 親戚 : 台語 chin 7 cian 4, 可作 親誠 chin ciann 5 abbataka 2 (adj.) [demin. of abbata 2 ] 形 不知道的 (unknown) 不可認出的 (unrecognisable) abbatakavesa, 陽 僞裝 假裝 (in disguise) abbatavi, abbatu, 陽 知道的人, 有見識的人 abbatukama, 形 想知道的 abbaya, 獨 已懂了 abbasi, 已知 (3s.aor.), 已經了解, 已經開悟 abbenabbam (=abbena abbam),矛盾, 相異 abhati, =asati 沒有正念 現分 abhamana at( 梵 at, at), 字根 I. 漫遊 (to roam) Atata, 陽 1. 一個小地獄的名 2. 一個大數位 atana, 中 漫遊 atani, 陰 床的構架 atala (cp. Sk. atta & attalaka stronghold, 形 穩固, 穩定 (solid, firm, strong, only in phrase ataliyo upahana strong sandals M.II,155 (vv. ll. pataliye & agaliyo) = S.I,226 (vv. ll. ataliyo & ataliko) atavi (Sk. atavi: Non-Aryan), 陰 1. 森林 木頭 (forest, woods) 2. 住森林的人 (inhabitant of the forest, wild tribe J.VI,55 (= atavicora C.)) 21

17 atavirakkhika, 森林保護者 (guardian of the forest J.II,335) atavisavkhepa at A.I,178 = III,66 is prob. faulty reading for v. l. savkopa inroad of savage tribes. atta, 中 1. 訟案 (lawsuit) 2. 瞭望塔, 崗樓 3. 腳手架 形 ( 來自 attita) 傷心的, 苦惱的 attakara, 陽 訴訟當事人 attakarika(=akarika, Sp. IV,Paci.907), 陰 女訴訟當事人 attassara, 陽 痛哭 attaka, 陽 高站臺或腳手架 attana, 中 沐浴者用來搓澡的一種被切成四方形的柱 attita, 過分 已苦惱, 已傷心, 已悲痛 attiyati (att+i+ya), 苦惱, 煩惱 attiyi, 過 attiyana, 中 attiyana, 陰 嫌惡, 令人厭惡, 非常討厭 attha, 形 八 atthama, atthamaka, 形 第八 atthami, 陰 農曆初八 attha, 陽 意義 -attha,物品 Para.III,47... Bhumattham thalattham akasattham vehasattham udakattham navattham yanattham bharattham aramattham viharattham khettattham vatthuttham gamattham arabbattham, 地中物 地上物 空中物 上處物 水中物 船物 乘物 擔物 園物 寺中物 田中物 宅地物 村落物 阿蘭若物 atthaka, 中 八人一夥 atthakatha, 陰 說明, 解說, 注釋 atthavgika, 形 有八個成份, 八支部 atthamsa, 形 八邊形的 atthapada, 中 棋盤 atthasata,一百零八 atthana, 中 1. 不對的地方或不正確的地方 2. 不可能 atthanametam, 這是不可能 atthanametam (atthana 不可能 +m+etam 這 ),這個不可能 attharasa, 形 十八 atthasi, 3.sg.aor. of titthati( 站著 ) atthi- 1 (= attha (attha) in comp n. with kar & bhu, as freq. in Sk. and P. with i for a, like citti-kata (for citta ), avgi-bhuta (for avga ); cp. the freq. comb n. (with similar meaning) manasi-kata (besides manasa-k.), also upadhikaroti and others. This comb n. is restricted to the pp. and der. (atthikata & atthikatva)), 意義, 目標 (atthikatva..做目標 to make something one s attha, i. e. Nearly always in stock phrase atthikatva manasikatva) 22 atthi 2, 中 1. 骨 2. 硬種子 (the stone of a fruit J.II,104.) atthikavkala, 陽 骷髏 骸骨 atthikalyana, 中 美牙 atthimaya, 形 骨造的 atthimibja, 陰 骨髓 atthisavkhalika, 陰 atthisavghata, 陽 骷髏 ( 骨聚 ) Nabhijanami itthi va puriso ito gato, api ca atthisavghato gacchatesa mahapathe ti.( 我不知是男是女, 從此 ( 路 ) 走去 ; 但 ( 見 ) 一堆 ( 白 ) 骨, 行在這條大路 )(gacchatesa = gacchati esa)(vism.21) Vism Atthiti thapetva dvattimsa dantatthini avasesani catusatthi hatthatthini, catusatthi padatthini, catusatthi mamsanissitani mudu-atthini, dve panhikatthini, ekekasmim pade dve dve gopphakatthini, dve javghatthini, ekam jannukatthi, ekam urutthi, dve katitthini, attharasa pitthikantakatthini, catuvisati phasukatthini, cuddasa uratthini ekam hadayatthi, dve akkhakatthini, dve kottatthini, dve bahutthini, dve dve aggabahutthini, satta givatthini, dve hanukatthini, ekam nasikatthi, dve akkhitthini, dve kannatthini, ekam nalatatthi. Ekam muddhatthi, nava sisakapalatthiniti evam timattani atthisatani.( 骨 是除了三十二顆齒骨之外, 其他的六十四根手骨, 六十四根足骨, 六十四根筋肉依止的軟骨, 二根踵骨, 每一足各有二根的踝骨, 各有二根脛骨 ( 脛骨與腓骨 ), 各有一膝蓋骨, 各一大腿骨, 二臀骨 ( 髖骨 ), 十八根脊椎骨, 二十四根肋骨, 十四根胸骨 ( 肋軟骨 ), 一心骨 ( 胸骨 ), 二鎖骨, 二肩 ( 胛 ) 骨, 二臂骨 ( 上膊骨 ), 各二前膊骨 ( 橈骨與尺骨 ), 七頸骨 ( 頸椎 ), 二腭骨, 一鼻骨 ( 鼻腔 ), 二眼骨 ( 眼窩 ), 二耳骨 ( 聽腔 ), 一額骨 ( 前頭骨 ), 一頭骨 ( 後頭骨 ), 九頭蓋骨 ( 顱頂骨 顳顬骨等 ), 即如是有三百骨 )(Vism.153-4) (cf. 修行道地經 卷第一 T ); 根本說一切有部毘奈耶雜事 卷第十一 (T ) 全身骨頭 現代分類 anatomy 清淨道論 Vism 解脫道論 T 修行道地經 T ( 牙齒 (teeth)-- 不計作骨 ) 32 顆齒骨 dantatthi 三十二齒骨 三十二骨著口 2 手骨 (hand bone)(54)..腕骨 (carpus) (16) 掌骨 64 手骨 hatthatthi 六十四手骨 兩骨著肘 (the metacarpal bone)(10) 指骨(a phalanx; a phalange) (28) 足部 (foot bone)(52).. 3 踝骨 (the anklebone; the 64 足骨 padatthi hucklebone)(14) 足背骨 六十四足骨 四十骨著足 (metatarsus 蹠骨 跖骨 ) 23

18 (5 2) 趾骨 (the phalanx 踵骨 ) (28) 4 ( 軟骨 cartilage-- 不計作骨 ) 64 軟骨 mudu-atthi 依肉六十四軟骨微骨百八與體肉合 5 ( 趾骨, 28)-- 含在足部 2 踵骨 panhikatthi 6 ( 踝 ankle,14)-- 含在足部 2 踝骨 gopphakatthi 四十骨著足 7 8 腿骨 leg bone (8) 脛骨 (2)tibia 腓骨 (2) fibula 髕骨 (2) kneecap; the patella 2 脛骨 javghatthi 24 (?) 脛骨兩骨著髀 2 膝蓋骨 jannukatthi 四骨著膝 9 股骨 (2) os 2 大腿骨 urutthi (?) 髀骨 femoris 10 ( 含在骨盆 ) 2 臀骨 ( 臗骨 )katitthi 11 (12 胸骨 5 腰骨 1 薦骨 ) 18 根脊椎骨 十八脊骨 pitthikantakatthi 12 胸部 肋骨 (2 x12) 24 根肋骨 二十四脅骨 chest Costa, pl. phasukatthi bone; Costae 13 thorax ( 軟骨 -- 不計 ) 14 根胸骨 ( 肋軟骨 ) (25) uratthi 十四胸骨 14 胸骨 (sternum) 1 心骨 ( 胸骨 ) hadayatthi 15 鎖骨 (clavicula)(2) 2 鎖骨肩部骨骼 akkhakatthi (shoulder 16 bone) (4) 肩胛骨 2 肩 ( 胛 ) 骨 (scapula)(2) kottatthi 17 肱骨 (humerus 手臂骨骼上肢 )(2) arm bone (6) 18 尺骨 ( 上肢中前臂的內 骨, 即在尾指側的骨 )(2) 橈骨 ( 上肢中前臂的外骨, 即在大拇指側的骨 )(2) 2 臂骨 ( 上膊骨 ) bahutthi ㄋ各 2 前膊骨 ( 橈ㄠ ˊ 骨 radius 與尺骨 ulna) aggabahutthi (?) 脾骨 (?) 臂骨 十八骨著背 十八骨著在兩脅 十二骨著胸 胸有七骨 肩有七骨 四骨著臂 19 ( 頸椎 (7))-- 含在脊椎 7 頸骨 ( 頸椎 )givatthi 七項骨 七骨著項 20 ( 齶骨 (2))-- 含在顔面骨 2 腭骨 hanukatthi 21 ( 鼻骨 (2))-- 含在顔面骨 1 鼻骨 ( 鼻腔 ) nasikatthi 22 ( 淚骨 (2))-- 含在顔面骨 2 眼骨 ( 眼窩 ) akkhitthi 耳骨 (ear bones 即 聽小 23 骨 在中耳部 ) (6)..錘骨 (2) 砧骨(2) 鐙骨(2) 2 耳骨 ( 聽腔 ) kannatthi 顔面骨 (facial bones 面顱 ) 24 (15): 上頜骨 下頜骨 1 額骨 ( 前頭骨 ) 顴骨 (2) 淚骨(2) 鼻骨 nalatatthi 兩骨在頭 (2) 下鼻甲(2) 齶骨 (2) 犁骨 舌骨( 聽小骨) 25 顱骨 (8) 枕骨 (occipital 1 頭骨 ( 後頭骨 ) (cranial bone) muddhatthi (?) 頭骨 bone; 額骨 頂骨 9 頭蓋骨 (?) 頰骨 26 cranium) (2) 顳骨(2) sisakapalatthi 蝶骨 篩骨 喉部骨骼 (the larynx; the 27 throat)(1)..舌骨((hyoid bone) 28 脊椎 (spine)(24)..頸椎 (?) 項骨 (7) 胸椎(12) 腰椎 (5) 骨盆 (pelvis; basin) (4)..髖骨 (hip bones; ilium) 29 (2)( 髂骨, 坐骨和恥骨, 兩髂骨 兩骨著臗 成年後融合成整體的 1 髖骨 ) 骶骨( 薦骨 骶椎 4 或 5, 成年後融合為 1 骶骨 ) 尾骨( 尾椎 3 到 5, 成年後融合為 1 尾骨 ) 206 塊 (26 項 ) 三百骨 ( 三百骨 ) 三百骨 顱 (sisa-kotthasa;skull)(22).. 頭蓋骨 (sisakapalatthi;cranial bone).. 25

19 人體骨骼列表 (from wikipedia.org) 1. 額骨 2. 頂骨 (2) 3. 顳骨 (2) 4. 枕骨 蝶骨 篩骨 面骨 (mukha-kotthasa;facial bones).. 5. 顴骨 (2) 6. 上頜骨 7. 下頜骨 9. 鼻骨 (2) 齶骨 (2) 淚骨 (2) 犁骨 下鼻甲 (2) 耳骨 ( 在中耳部 )(6)..錘骨 (2) 砧骨 (2) 鐙骨 (2) 喉部骨骼 (1)..舌骨 肩部骨骼 (4) 鎖骨 (2) 29. 肩胛骨 (2) 胸部骨骼 (25) 胸骨 28. 肋骨 (2x12) 脊椎 (24).. 8. 頸椎 (7) incl. atlas & axis 胸椎 (12) 14. 腰椎 (5) 手臂骨骼 (6) 肱骨 (2) 26. 肱骨骨節 12. 尺骨 (2) 13. 橈骨 (2) 27. 橈骨頭 手骨 (hatthatthi;hand bone) (54).. 腕骨 (Satha;Carpus)..手舟骨 (Scaphoid)(2) 月骨 (Lunate)(2) 三角骨 (Triquetral)(2) 豌豆骨 (Pisiform) (2) 大多角骨 (Trapezium)(2) 小多角骨 (Trapezoid)(2) 頭狀骨 (Capitate)(2) 鉤骨 (Hamate) (2) 掌骨 (padatthi;palm bone).. 掌骨 (5 2) 指骨..近節指骨 (5 2) 中節指骨 (4 2) 遠節指骨 (5 2) 骨盆 (pelvis) (4) 髖骨 (hip bones or innominate bones) (2) 16. 骶骨 尾骨 腿骨 (satthi-kotthasa;leg bone) (8) 股骨頭 18. 股骨 (2) 19. 髕骨 (2) 20. 脛骨的軸部 21. 腓骨 (2) 22. 大轉子 23. 大腿骨節 24. 骨節 (2) 足部骨 (pada-kotthasa;foot bone)(52).. 踝骨 (gopphakatthi;ankle): 跟骨 (2) 距骨 (2) 足舟骨 (2) 內側楔骨 (2) 中間楔骨 (2) 外側楔骨 (2) 骰骨 (2) 足背骨 : 跖骨 (5 2) 趾骨 : 近節趾骨 (5 2) 中節趾骨 (4 2) 遠節趾骨 (5 2) atthika 1 (< atthi), 中 1. 骨 (=atthi, a bone ) 2.( 果核或果殼內的 ) 仁, 石頭 (= atthi, kernel, stone;talatthi) atthisavkhalika(f.), 骨鏈 (a chain of 26 bones, a skeleton A.III,324 see also under katatthika) atthisabba, 骨想 (the idea of a skeleton) 身體的骨頭..手骨 (hatthatthika, hattha m.) 足骨 (padatthika, pada m. n.) 足踝骨 (gopphakatthika, gopphaka n.) 小腿骨 (javghatthika, javgha f.) 大腿骨 (urutthika, uru m.) 髖骨 (katitthika, kati f.) 肋骨 (phasukatthika= phasuka, f.) 脊椎骨 (pitthitthika, pitthi n.) 肩骨 (khandhatthika, khandha m.) 頸骨 (givatthika, giva f.) 顎骨 (hanukatthika, hanuka f.) 牙齒 (dantatthika, danta m.) 頭顱 (sisakataha m.) atthika 2 at PvA.180 (sucik ) to be read attita (q. v.) for attika. atthita, 形 不堅定的 atthikatva, 獨 很留心, 很注意, 興趣 adda, 陽 仲裁 Sp.Paci.IV,906.. Ettha ca addoti voharikavinicchayo vuccati, yam pabbajita adhikaranan tipi vadanti.( 仲裁..法官裁判 凡是涉及出家人的訴訟之語 ) addha 1, 形 豐富的, 富有的 addhata, 陰 財富 addhakula,富貴家庭 addha 2, 形 半 (=addha) 陽 一半 addhatiya, addhateyya, 形 兩個半 addhatelasa, addhatelasa (addha 半 +telasa 十三 ) 十二點五 addhadandaka, 半支杖, 一支短杖 addhamasa (addha 半 +masa 月 ), 陽 半個月 lohaddhamasa, 陽 半個銅錢 addhayoga, 陽 屋頂如老鷹翼形的一種屋子 addharatta, 中 半夜, 午夜 addhuddha, 陽 三個半 ana( 梵 rna), 形 負債, 負財物 anu( 梵 anu), 陽 微粒, 原子, 極微, 音譯 : 阿拏 ( ㄋㄚ ˊ) 形 微小的, 微細的, 原子的 anumatta, 形 很小型的, 細小, 小小的 anda, avdaka, 中 1. 蛋 2. 睾丸 andaja, 形 卵生的 ( 有情類生從卵出生 ) 陽 1. 鳥 2. 蛇 andupaka, 中 1.( 一 ) 圈,( 一 ) 卷 2. 墊 anna, 陽 水 annava(sk. arna & arnava), 陽 1. 大水流 (a great flood (= ogha 瀑流 )), 大海 海洋 (the sea or ocean) 2. 河流 (a stream, river) anha(sk. ahna, day, see ahan), 陽 日, 天, 只有在複合詞, 例如 :aparanha, pubbanha, majjhanha, sayanha at, 字根 I. 不變地去 (to go constantly) 27

20 ataccha(a + taccha 2 ), 形 不對的 錯誤的 (falsehood, untruth) 中 謊言 atakkavacara, 形 超越推論的範圍的, 深奧的 atandita, atandi, 形 不懶惰的, 活躍的 Atappa, 陽 中 無熱天人, 無熱天界 ( 五淨居天的第二天 ) atappaka, 陽 中 無熱的 aatappiya, 形 不可滿足的, 不會知足的 atammaya (a+tam+aya), 形 無彼類 AA :atammayoti tammaya vuccanti tanhaditthiyo, tahi rahito.( 無彼類 : 稱為愛與見彼類, 沒有這類 ) AA.:atammayoti tammaya vuccanti tanhaditthiyo, tahi rahito.( 無彼類 : 稱為愛與見彼類, 沒有這類 ) ati-(sk. ati), 字首 直到 過度 超過 出頭 上 大 在母音前 ati 被同化成 acc- ati-arahant(ati + arahant) 超級阿羅漢 (a super-arahant, one who surpasses even other Arahants. Miln.277.) ati-eti (ati + i), 超越 (to go past or beyond, see ger. aticca and pp. atita) atikaddhati (ati 超越 +kaddh 拖拉 +a), 拉得太出力了, 煩惱 atikaddhi, 過 atikara, 形 做得過分的, 演得過火的 atikkanta, [atikkamati 超過 ] 的 過分 超過 atikkama(<ati 超越 +kam(kram) 行 ;Sk. atikrama), 陽 越過, 罪過, 違犯行爲 (going over or further, passing beyond, traversing) anatikkama, 反 不越過 atikkamati (ati 超越 +kam 行 +a), 超過, 超越, 克服 atikkami, 過 atikkamma, atikkamitva 獨 atikkamayato(m.s.abl.) atikkamentiya(f.s.abl.) atikkamitum 不 atikhippam, 副 太早, 太快 atikhina, 形 鈍的 atikhina, 形 1. 耗盡, 耗損, 耗費 2.( 弓箭的 ) 射擊 atiga, 形 (= atigata, atigacchati 的 過分 ), 已渡過 越過 ( 障礙 ) atigacchati, (ati 超越 +gam 去 +a), 克服, 超越, 戰勝 ( 障礙 ) atigacchi, 過 atigalha, 形 密集的, 非常緊的 atighora, 形 可怕的, 非常兇猛的 aticarati (ati 超越 +car 移動 +a), 犯法, 通姦 aticari, 過 aticariya, 陰 1. 犯法 2. 越軌, 通姦 aticari, 陽 1. 罪犯 2. 越軌, 姦夫 cf. paradarika( 姦夫 ) 28 aticarini, 陰 姦婦 aticca, 獨 已渡過了, 已克服了 atichatta, 中 非凡的陽傘 atitta, 形 不滿意的 atittabhava, 不滿意的狀態 atittha, 中 不適合的地方, 做法或方式 atithi, 陽 客人, 陌生人 ( 台語 : 生分人 senn hun 7 ) atidaruna, 形 可怕的, 非常殘酷的 atidiva, 獨 太遲, 晚了 atidisati (ati 超越 +dis 指出 +a), 指出, 解析 atidisi, 過 atidura, 中 大距離 形 太遠的, 非常遠的 atideva, 陽 特級的天神 atidhamati (ati 超越 +dham( 梵 dham/ dhma) 吹 +a), 打鼓打得太多次或太大聲 atidhami, 過 atidhavati (ati 超越 +dhav( 梵 dhav) 跑 +a), 快快跑, 跑過界限 atidhavi, 過 atidhonacari, 形 沉溺於食, 或穿等 atinivasa(ati 超越 +nivasa 住 ), 陽 久住 A /III, Pabcime bhikkhave, adinava atinivase. Katame pabca? Bahubhando hoti bahubhandasannicayo, bahubhesajjo hoti bahubhesajjasannicayo, bahukicco hoti bahukaraniyo byatto kimkaraniyesu, samsattho viharati gahatthapabbajitehi ananulomikena gihisamsaggena, tamha ca avasa pakkamanto sapekkho pakkamati.( 諸比丘! 此等五者, 是久住之過失 以何為五? 即 : 東西多蓄東西多 ; 藥多蓄多藥 ; 作務多, 任何大小事學習作務多 ; 與在家出家雜住, 不適當的與在家結交 ; 及自彼住處出時, 有所掛念而出 ) atinameti (ati 超越 +nam+e), 消磨時間 atinamesi, 過 atipandita, 形 太聰明的 atipapabca, 陽 延誤得太久 atipassati (ati 超越 +dis 指出 +a), 仔細地看 atipassi, 過 atipata(ati 超越 + pat 落下 ), 陽 殺死, 殺害, 謀殺 (attack, only in phrase panatipata destruction of life, slaying, killing, murder) atipati(atipatin), 陽 殺害者, 兇手, 破壞者 (one who attacks or destroys) atipateti (ati 超越 +pat 落下 +e) (denom. fr. atipata), 破壞, 殺 atipatesi, 過 atippago(cp. Sk. atiprage), 無 太早 (too early, usually elliptical = it is too early (with inf. caritum etc.) atibahala, 形 非常厚的 29

21 atibalham, 副 太多 atibaheti (ati 超越 +vah 獲得 +e), ( 車等 ) 開出,( 船 ) 駛出, 劃出 atibahesi, 過 atibhagini, 陰 很親愛的姐妹 atibhara, 陽 很重的擔子 atibhariya, 形 太重的, 非常嚴重的 atibhoti (ati 超越 +bhu( 梵 bhu) 變成 +a), 優於, 勝過, 戰勝 atibhavi, 過 atimabbati (ati 超越 +man( 梵 man) 想 +ya), 輕視 atimabbi, 過 Atimabbateti omanati manavasena atimabbati.( 輕蔑 : 不尊敬 充滿傲慢 輕視 ) atimabbana, 陰 傲慢, 狂妄自大 ( 台語 : 儑面 gam 7 bin 7 ), 輕視 atimanapa, 形 很親愛的, 非常可愛的 atimatta, 形 太多 atimamayati(ati + mamayati, cp. Sk. atimamayate in diff. meaning = envy), 非常喜歡 (to favour too much), 溺愛 喜歡 (to spoil or fondle) atimahanta(sk. atimana, ati + mana), 形 巨大, 過大 (very or too great) atimana, 陽 驕傲, 自大 (high opinion (of oneself), pride, arrogance, conceit) atimani, 陽 驕傲的人 cp. Atimabbana atimukhara, 形 非常喜歡說話的, 太多嘴的 atimuttaka, 陽 1. 善思花 阿提牟哆華 善思夷華 苣藤 苣勝子 ( 梵 atimuktaka;guertnera Racemosa), 形如大麻, 赤華青葉, 子油可作香 2. 阿提目多 ( 一比丘之名 ) atiyacana, 陰 請求太多, 過份的乞求 atiyati (ati 超越 +ya 去 +a), 優於, 勝過, 戰勝 atiyayi, 過 atiriccati (ati 超越 +ric 空掉 +ya), 剩餘, 餘留 atiricci, 過 Atiritta, (Atiriccati 的 過分 ), 已餘留 Atiriva, 無 過度地, 非常, 熱烈 Atireka, 形 過度的, 過頭的 atirekam, atirekataram, 副 過分地, 非常 atirekata, 陰 過度 Atirocati (ati 超越 +ruc 發光 +a), 比 亮, 比 壯麗 atirocati vannena,容光煥發 atiroci, 過 Atiluddha, 形 非常守財奴, 很吝嗇,( 銀根 ) 緊的 Ativatta(pp. of ativattati: Sk. ativrtta), 形 超越, 克服 Ativattati (ati 超越 +vat(vrt) 使轉動 +a; Sk. ativartate),越過, 超越 (to pass, pass over, go beyond; to overcome, get over; conquer) Ativattana, 中 克服 Ativatteti (ati 超越 + vat(vrt) 使轉動 +e), 克服 ativattesi, 過 Ativassati (ati 超越 +vass 下雨 +a), 淌下, 傾注 ativassi, 過 ativuttha, 30 過分 Ativakya, 中 謾駡, 責備 Ativahaka, 形 有負擔的人, 向導 Ativijjhati (ati 超越 +vidh 貫穿 +ya), 看穿, 看透, 通達 ativijjhi, 過 Ativiya(Sk. ativa= ati + iva, orig. much-like like an excess = excessive-ly), 無 許多 (1) ati + iva in contraction ativa; -- (2) ati + iva with epenthetic r: atiriva (v. l. SS. ativa); (3) ati + viya (the doublet of iva) = ativiya. Ativela, 形 長時的, 過度的 Ativelam, 副 長時, 超過時間 Atisaya, 陽 豐富, 富足 atisayena, 副 非常地 Atisarati (ati 超越 +sar( 梵 sr) 動轉 +a), 越過 ( 界限等 ), 違背 ( 規則 ), 犯 ( 法 ) atisari, 過 Atisayam, 副 晚上 Atisara, 陽 1. 超越 2. 痢疾, 赤痢 Atisuna, 陽 瘋狗 Atiharati (ati 超越 +har 拿 +a), 1. 遺留, 繼續 2. 拿來, 取來, 帶來 atihari, 過 Atita (ati+ita<i;sk. atita), 形 過去的, 離去的, 已去的 ((temporal) past, gone by) 陽 過去 atitanagatapaccuppannam(atita 過去 +n+agata 未來 +paccuppannam 現在 ), 過去 (atitam;past) 已滅 (niruddham; ceased) 已離 (vigatam;dissolved) 已變易 (viparinatam;changed) 已終止 (atthamgatam ; terminated) 已消失 (abbhatthamgatam ; disappeared) 生已離 (uppajjitva vigatam ; having arisen has dissolved); 未生 (ajatam;not born) 未存在 (abhutam;not become) 未產生 (asabjatam;not begotten 未招致 ) 未起 (anibbattam;not existent) 未現起 (anabhinibbattam; fully non-existent) 未出現 (apatubhutam;not apparent) 未發生 (anuppannam;not risen) 未全發生 (asamuppannam;not well risen) 未生起 (anutthitam;not uprisen) 未全生起 (asamutthitam;not well uprisen); 已生 ( jatam; born) 已存在 ( bhutam;become) 已產生 ( sabjatam;begotten 招致 ) 已起 (nibbattam ; existent) 已現起 (abhinibbattam ; fully existent) 已出現 (patubhutam;apparent) 已發生 (uppannam;risen) 已全發生 (samuppannam;well risen) 已生起 (utthitam;uprisen) 已全生起 (samutthitam;well uprisen) Anatita(an 未 +atita 過去 ), 形 陽 未來 (=anagata, the future) Ativa, 無 非常, 多 31

22 Atula, 形 無比的, 無等的 Ato, 無 因此, 今後 Atta 1 (a+d+ta; that is, adadati( 拿起 ) 的 過分 ; cp.sk. atta) 已拿起 (to take up), 已抓住 (grasp, seize) attadanda, 暴力者 (he who has taken a stick in hand, a violent person) 反 niratta 經集 (Sn.858;CS:864): Na tassa putta pasavo, khettam vatthubca vijjati; Atta vapi niratta va, na tasmim upalabbhati.( 他無兒子 牲畜 田地和財產 ; 他確實無拿起, 也無放下 ) 經集 (Sn.787;CS:793):Upayo hi dhammesu upeti vadam, anupayam kena katham vadeyya. Atta niratta na hi tassa atthi, adhosi so ditthimidheva sabbanti.( 執著種種觀點便會導致爭論, 但依憑什麼與無所執著的人爭論呢? 他確實無拿起, 也無放下, 他在這世間滌除一切觀點 經集 (Sn.925;CS:919): Ajjhattamevupasame na abbato bhikkhu santimeseyya; Ajjhattam upasantassa, natthi atta kuto niratta va. ( 比丘應該內心平靜, 而不應該從他方尋找平靜 ; 對於內心平靜 ( 的人 ), 即無所得, 豈有所失 ) Atta 2 (attan) (Vedic atman), 陽 靈魂, 自己 單. 主.atta; 複. 主.atta attano; 單. 呼.atta atta; 複. 呼 atta attano; 單. 賓.attanam attam; 複. 賓.atta attano; 單. 具.attana attena; 複. 具.attehi attûhi; 單. 離.attana attamha attasma attato; 複. 離.attehi attûhi; 單. 與. 屬.attano attassa; 複. 與. 屬.attanam attunam; 單. 處 attane attani attamhi attasmim; 複. 處.attesu attûsu attakama, 無 喜愛自己, 自憐 (love of self) attakilamatha, 陽 自我虐待 (self-mortification) attagutta, 形 自衛 (selfguarded) attagutti, 陰 自己照顧自己 (watchfulness as regards one s self, self-care) attaghabba, 中 自我毀滅 (self-destruction) attadattha(atta-d-attha), 陽 自己的福利 (one s own profit or interest) attadanta, 形 自我克制 attaditthi, 陰 靈魂的推測 (speculation concerning the nature of the soul) attabhava(bsk.atmabhava), 陽 個人 個性 個體 自己存活 (person, personality, individuality, living creature; form, appearance) attavada, 陽 靈魂的理論 attavadha, 陽 害己 ( 如..利養 恭敬 名望 (labhasakkarasiloko) 能害己 Vin.Cv.II,188.) attahita, 中 個人的福利 attasarana=attappatisarana 自己的庇護所 cp.atuman, tuma, puggala, jiva, satta, pana and nama-rupa.attatthiya looking after one s own needs.attqdhipaka master of oneself, self-mastered.attadhipateyya selfdependence, self-reliance, independence.attqdhina independent.attqnuditthi speculation about souls.attqnuyogin one who concentrates his attention on himself.attqnuvada blaming oneself.attubba self-humiliation.(+att-avabba).attuddesa relation to oneself (= attano atthaya).attakata self-made (opp. para ).attakara individual self, fixed individuality, oneself.attagarahin self-censuring.attabu knowing oneself.attadanda see atta 1 attadanta selfrestrained, self-controlled.attapaccatthika hostile to oneself.attaparitapana self-chastisement, mortification.attaparitta charm (protection) for oneself. attaparibhava disrespect for one s own person nevattana(na eva attana), ( 卻 ) 沒讓自己 Atthi me attati( 有我的真我, 中阿含經 譯 : 真有神 ) Natthi me attati( 無有我的真我, 中阿含經 譯 : 真無神 ) Attana va attanam sanjanamiti( 我由真我覺知真我, 中阿含經 譯 : 神見神 ) Attana va anattanam sabjanamiti( 我由真我覺知非真我, 中阿含經 譯 : 神見非神 ) Anattana va attanam sabjanamiti( 我由非真我覺知真我, 中阿含經 譯 : 非神見神 ) n etam mama, n eso ham asmi, na me so atta( 此非我所有, 此非我, 此非我的 我 經中常譯作 : 非我 不異我 不相在 此非我的 我 即 : 五蘊不在我中, 我不在五蘊中 ) 阿毘達摩義廣釋 :(Vibhv.CS:p.219):Vadanti etenati vado, khandhehi byatirittabyatirittavasena visati parikappitassa attano vado attavado. Atta 3 [Sk.akta, pp. of abjati] see upatta. Attaja, 形 從自己的行動 (proceeding from oneself) 陽 兒子 Attadipa( 梵 attadvipa), 形 自洲 ( 以自己為洲,relying on oneself, independent, founded on oneself), 不可譯作 以自己為燈 D.16./II, Tasmatihananda, attadipa viharatha attasarana anabbasarana, dhammadipa dhammasarana anabbasarana. Kathabcananda, bhikkhu attadipo viharati attasarano anabbasarano, dhammadipo dhammasarano anabbasarano? Idhananda, bhikkhu kaye kayanupassi viharati atapi sampajano satima, vineyya loke abhijjhadomanassam.( 因此, 阿難! 以自己為洲 (attadipa), 以自己為歸依 (attasarana=attappatisarana 自己的庇護所 ), 勿以他人為歸依 (anabbasarana) 阿難! 云何為比丘以自己為洲, 以自己為歸依, 勿以他人為歸依 ; 以法為洲 (dhammadipo), 以自己為歸依 (dhammasarano), 勿以他人為歸依 (anabbasarano)? 阿難! 比丘當住於在身隨觀身 (kaye kayanupassi viharati), 熱心 (atapi), 具有正念. 正知 (sampajano satima), 應引導離開 (vineyya,調伏 ) 世間貪婪及憂心 (loke abhijjhadomanassam) ) D.16./II, Ye hi keci, Ananda, etarahi va mama va accayena attadipa viharissanti attasarana anabbasarana, dhammadipa dhammasarana anabbasarana, tamatagge me te, Ananda, bhikkhu bhavissanti ye keci sikkhakama ti.( 阿難! 無論現在或我去世 32 33

23 後, 若他們將以自己為洲, 以自己為歸依, 勿以他人歸依 ; 以自己為洲, 以自己為歸依, 勿以他人歸依 阿難! 他們在我之比丘中將達到的最高境界 (tama-t-agge=arahattanikuta 阿羅漢的頂峰 ), 但必須樂於修學 (sikkhakama) )DA.16./II,548.: Attadipati maha-samudda-gata-dipam viya attanam dipam patittham katva viharatha ( 自洲..好像已立於大海的洲島, 我們住在已作自己的依止的洲島 ) ( 以修習法義來說, 法經過自己思惟 實踐 印證, 才成為自己的依靠的洲島 ) DT.16./CS:p :Dvihi bhagehi apo gato etthati dipo.( 此處已立二分水為 洲 ) abbadipa, 反 異洲 Attaniya(<atta), 形 自己的 Attantapa, 形 自我禁欲 (self-mortifying, self-vexing) Attapaccakkha, 形 自我見證, 親身體驗 (by or with his own presence, i.e.himself) attapaccakkhika,見證者 (eye-witness) Attapatilabha, 陽 獲得一個個體 (acquisition of a personality) Attabhavapariyapanna, 形 有自體的眾生, 有身體的眾生 PtsA.(CS:pg.2.209).. Attabhavo vuccati sariram, khandhapabcakameva va, tam upadaya pabbattimattasabbhavato, tasmim attabhave pariyapanna paricchinna antogadhati attabhavapariyapanna.( 有自體 ( 的眾生 )(attabhavo), 稱為有身體 (sariram) ; 或者說有五蘊 (khandhapabcakameva), 它包括 限量 包括自體的形象, 為 有自體的眾生 ) 無想眾生 是一蘊, 及 無色界眾生 是四蘊, 都不是有身體的眾生 Attamana, 形 高興 attamanata, 陰 喜悅, 愉快 Attasanniyyatana, 奉獻自己 DA.2./I,231~2... Api ca Bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, savghassa, attanam pariccajami, jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattamyeva jivitam, jivitapariyantikam Buddham saranam gacchami, Buddho me saranam lenam tananti evampi attasanniyyatanam veditabbam.( 再者, 以 : 我把自己捨給世尊 我把自己捨給法 僧, 以及我施捨 ( 我的 ) 生命 如此將自己捨給佛等 我已經施捨自己, 已經施捨生命 直到命終我歸依佛, 佛是我的歸依 庇護 避難處 ) 當知如此為奉獻自己 ) Attasambhava, 形 自己發生的 Attahetu, 無 爲了自己 Attana, 形 沒有保護 atth, 字根 I. 祈禱 (to pray) Attha 1, attha, 陽 福利, 增益, 財富, 意義 atthakkhayi, 形 指出什麽是有益的 atthakara, 形 有益的 atthakama, 形 有益的欲 34 atthakusala, 形 善於尋找利益, 善於解說 atthacara, 形 做好事, 做善事 atthacariya, 陰 做好事, 利行 atthadassi, 形 好意地, 好心 atthabhabjaka, 形 損福利 atthavadi, 陽 講好話的人 Attha 2 (Vedic asta), 中 家 (home, primarily as place of rest & shelter. Only in Acc. and as attha-: atthavgacchati to disappear, to go out of existence, to vanish(= vinasam natthibhavam gacchati), (= parikkhayam gacchati); pp. atthavgata, 已回家 已休息 已去 已消失 (gone home, gone to rest, gone, disappeare)d; of the sun (= set): (atthangate suriye at sunset); (anatthangate s. before sunset) (atthagata).(= niruddha ucchinna vinattha anupadi-sesaya nibbana-dhatuya nibbuta). --atthagatatta (nt. abstr.) disappearance. --atthavgama (atthagama passim) annihilation, disappearance; opposed to samudaya (coming into existence) and synonymous with nirodha (destruction). --atthagamana (nt.) setting (of the sun) (suriyass atthagamana at sunset) (= ogamana). -- attha-gamin, in phrase uday atthagamin leading to birth and death (of pabba): see udaya. --attham paleti = atthangacchati (= atthangameti nirujjhati). -- Also atthamita (pp. of i) set (of the sun) in phrase anatthamite suriye before sunset (with anatthangamite as v. l. at both pass.). Attha 3, (atthi 的 2 複. 現 ) 你們是 Atthakatha, 陰 論, 義釋, 注解 Atthagama, atthavgama(< attham gacchati 滅沒 attha(n. sk. asta( 家 ) +gama<gam, 原指 回家 ), 陽 滅沒, 滅絕 (annihilation, disappearance) Atthabbu, 形 懂得意義或什麽是屬於善的的人 Atthata (attharati 的 過分 ), 已鋪開, 已打開 Attadattha(atta 自己 +d+attha 利益 ),自己的利益 ( 指道 果 涅槃 ) Atthara, 陽 毯子, 地毯 Attharana, 中 套, 罩, 床單 Attharaka, 陽 鋪開的人 Attharati (a+thar+a), 鋪, 擺開 atthari, 過 attharapeti, 使 Atthavasa, 陽 理由, 用途 Atthaya (attha 的 與 ), 爲 起見 Kimatthaya = 爲何目的? 什麽爲? Atthara, 陽 鋪開 attharaka, 陽 鋪開的人 Atthi(=santi) (as+a+ti;sk. asti), 有, 在, 存在, 想 1. 單. 現 asmi, amhi 2. 單. 現 asi 3 單. 現 atthi 1. 複. 現 asma ( 梵 smah),amha, amhase, asmase 2. 複. 現 attha 3. 複. 現 atthi, santi 命 atthu 1. 單. 祈 siya ( 梵 syam), assam(= bhaveyyam) 2. 單. 祈 siya ( 梵 syah) 3 單. 祈 siya ( 梵 syat), assa 1. 複. 祈 assu, assama( 願我們是 ) 3. 35

24 複. 祈 assu [cp. 梵 syuh] 1. 單. 過 asim ( 梵 asam), ahosim 2. 單. 過 asi ( 梵 asit) 3 單. 過 asum (cp. 梵 perf. asuh) 現分 santa(m.p.nom.), samana, santim, satiya(ppr.(f.s.loc.)) 處 ppr. sati Atthika, atthiya, atthi, 形 熱望, 想, 尋找 atthikata,熱望性 Atthika, 陽 覓道者 (seeker) Atthita, 陰 atthibhava, 陽 存在, 存在的事實 Atthu, (atthi 的 祈 ), 但願如此! Attheva(atthi+eva),有如是 Atra, 副 此, 這裡 Atraja, 形 自己誕生的 陽 兒子 atraja, 陰 女兒 ( 台語 : 查某囝 ca 5 boo 2 kiann 2 ) Atriccha, 形 非常貪婪的 atriccha, atricchata, 陰 過度的貪欲 Atha, Atho, 無 然後, 當時, 其次, 於是, 也, 同樣 athassa(atha+assa),然後, 給這個 atha ca, 然而 然 雖然如此 athava, 或然 athapi, 然而 -atha,名詞語基 Athabbana, Athabbana (Vedic atharvan), 1. 阿闥婆吠陀 (the Atharva Veda DA.I,247 = SnA 447 ( veda) 2. 通阿闥婆吠陀的人 (one who is familiar with the (magic formulas of the) Atharvaveda J.VI,490. (sathabbana=sahatthivejja, with the elephant-healer or doctor)) Athapara, (atha 然後 +aparam 更進一步 ), 副 然後更進一步 ad( 梵 ad), 字根 I. 吃 (to eat) Adaka, 形 吃的人 Adati (ad+a), 吃 adi, 過 Adana, 中 食 Adadi (dadati 的 過 ), Ada, (dadati 的 過特 ), 他給了 Adassana (a 不 +dassana 見 ), 形 中 缺席, 消失, 瞶眛, 看不見 Adassavin (a 不 +dassavin 有見 ), 形 不見 Addasa, Addasa, 見 ([dassati 見 ] 的 2. 單. 過 3 單. 過 ) Adamsu, [dadati 給與 施 ] 的 3. 複. 過, 給與 Adittha (a 未 +dittha 見 過分 ), 形 未見的 aditthe ditthavadita, 不見言見 aditthe aditthavadita, 不見言不見 ditthe aditthavadita, 見言不見 ditthe ditthavadita, 見言見 Adinna (a 未 +dinna 給與 過分 ), 形 副 未給的 Adinnadana (adinna 未給與 過分 +adana 拿起 中 ), 中 竊盜 ( 拿起未被給與者 ) Para.III,46... Adinnam namam yam adinnam anissattham apariccattam rakkhitam gopitam mamayitam parapariggahitam. Etam 36 adinnam nama. ( 不給予..凡是不給予, 非捨棄物, 非永遠捨棄物, 被守護之物, 被人珍愛, 他人所有物, 此稱為 不給予 ) KhA Adinnadananti ettha adinnanti parapariggahitam, yattha paro yathakamakaritam apajjanto adandaraho anupavajjo ca hoti, tasmim parapariggahite parapariggahitasabbino tadadayakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam abbataradvarappavatta eva theyyacetana adinnadanam.( 不與取 (adinnadana)..他人所擁有的為 不 ( 給 ) 與 (adinnam) 當在他人為所欲為的侵犯 (= 偷竊 ) 時, 也是不作處罰 不責難的 ( 不與取 為 ) 他人所擁有, 他人所擁有想, 生起採取盜取的行動, 運用身 語門中的一門, 以盜思 (= 心 ) 不與而取 )KhA Adinnadana veramaniya mahaddhanata pahutadhanadhabbata anantabhogata anuppannabhoguppattita uppannabhogathavarata icchitanam bhoganam khippappatilabhita rajacorudakaggi-appiyadayadehi asadharanabhogata asadharanadhanappatilabhita lokuttamata natthikabhavassa ajananata sukhaviharitati evamadini.( 離不與取 : 大財富, 財穀豐富, 無量財產, 生出未起的財產, 已生起的財產堅固, 所欲之財迅速獲得, 財產不與王 賊 水 火 不肖者所共, 得不共財, 世間的領導, 無所不知, 樂住, 如此等 ( 果 ) ) Adinnadayin (adinna 未給與 過分 +adayin 拿起 形 ), 形 拿起未被給與者 SA /II, Adinnam adiyantiti adinnadayino, parassaharinoti attho. ( 不與取 : 不與而取, 拿走他人之物 ) Adissamana, 形 見不到的 Adu, 中 ( 屬於 amu 的 ), 某某東西 adukkha (a 非 +dukkha 苦 ), 中 不苦 adukkhamasukha (adukkha 非苦 +m+asukha 非樂 ), 中 形 非苦非樂 S /IV, Dve vedana vutta Bhagavata--sukha vedana, dukkha vedana. Yayam, bhante, adukkhamasukha vedana, santasmim esa panite sukhe vutta Bhagavata ti.( 世尊唯說二種之受, 即樂受與苦受是 大德! 凡此不苦不樂所示者, 世尊說此有靜寂微妙之樂 (santasmim esa panite sukhe) ) aduttha (a 未 +duttha 為難 過分 ), 過分 不為難 Adubhaka, 形 不奸詐的, 靠得住的 add, 字根 I. 請求 (to beg) Adda, 形 潤濕的, 生的 ( 水果 ), 未熟的 ( 水果 ) Addaka( 梵 ardraka ), 中 生薑 Addakkhi, ([dakkhati 看 ] 的 過 ) Addasa, addasa, ([dakkhati 看 ] 的 過特 ), 他看了 37

25 Adda, 陰 參宿( 二十七星宿 ( ㄒㄧㄡˋ) 之一 ) Addi, 陽 山 Addita, 過分 已苦惱, 已十分憂慮 Addha(skt. ardha),(=addha 半 ) II.(=addhan) 旅路 時間 addhamasa, 陽 半個月 ardhasana, 梵 半座 Addhagata (addha 旅路 +gata 去 過分 ), 形 陽 活過一世人生, 老人 ( 日語 : お年寄り,otosiyoli) Addhagu (addhan 旅路 +gu 行 ), 陽 旅行者 Addhamasa (addha 半 +masa 月 ) 中 半個月(=addhamasa) Addhaniya (<addhan 旅路 時間 ), 形 可旅行的, 永久的, 永恒的, 持久的 Addha, 無 一定, 必定, 真正地, 實際上, 確實, 實在, 真的 Addha, 陽 1. 路徑 2. 時間, 世 tayo addha, 三時 (three times),atito addha, 過去時 (past time),anagato addha, 未來時 (future time),paccuppanno addha, 現在時 (present time) 副 的確 Addhana, 中 很長的路途 長時間( 世 ) Addhanamagga (addhana 旅路 +magga 道 ), 旅路道 Addhanamaggapatipanna (addhanamagga 旅路道 +patipanna 對 行 過分 ), 過分 對旅路道行 Addhika, 陽 旅行者, 旅客 Addhuna ( [addhan 旅路 時間 ] 的 工 ), 旅路 時間 Addhuva, 形 不穩定的, 暫時的, 非永久的 Advaya (a 無 +dvaya 二重 ), 形 無二重( ㄔㄨㄥˊ) 無兩種 Advejjha, 形 無疑的, 確定的 Adha-, 以下 (see under adho) Adhama ([ adho 向下 ] 的最高級 ) ), 形 最下的, 低劣的, 卑賤的 Adhamma (a 非 +dhamma 法 ), 陽 1. 不檢點的行爲 2. 邪法 非法 A.7.79./IV,141.. Ye kho tvam, Upali, dhamme janeyyasi-- ime dhamma na 1 ekantanibbidaya 2 viragaya 3 nirodhaya 4 upasamaya 5 abhibbaya 6 sambodhaya 7 nibbanayasamvattanti ti ekamsena, Upali, dhareyyasi-- neso dhammo neso vinayo netam Satthusasanan ti. Ye ca kho tvam, Upali, dhamme janeyyasi-- ime dhamma 1 ekantanibbidaya 2 viragaya 3 nirodhaya 4 upasamaya 5 abhibbaya 6 sambodhaya 7 nibbanaya samvattati ti; ekamsena, Upali, dhareyyasi-- eso dhammo eso vinayo etam Satthusasanan ti.( 優波利! 即任何法, 你若知這些法, 不能生起 1 一向厭背 (ekantanibbidaya 厭離 不滿之意 ), 2 離染 (viragaya) 3 滅 (nirodhaya; 染等之滅 不生起 ) 4 寂靜 (upasamaya; 染污的寂靜 ) 5 38 通智 (abhibbaya 全面知, 無常等三相熟練之後, 全面知之意 ) 6 正覺 (sambodhaya 三菩提, 覺悟四聖諦 四道智被稱為 菩提 ) 7 涅槃 (nibbanaya), 優波利! 則是非法 非律 非師教, 不必持 優波利! 1 又, 即任何法, 汝若知這些法, 生起一向厭背, 2 離染 3 滅 4 寂靜 5 通智 6 正覺 7 涅槃, 優波利! 則是法 是律 是師教, 必當持 ) Adhammacari, 非法行 MA.97./III,430.:Adhammacariti pabca dussilyakammani va dasa dussilyakammani va idha adhammo nama.( 非法行 : 五種惡戒 ( 破五戒 ), 及十種不善法, 這些非法 ) Adhara, 陽 唇 形 較低的 Adhi-, 字首 一直到, 在 上, 增上, 在上面, 上等 例子.. ajjharama (adhiarama),adhi 有強調地點的作用, 當 adhi+ 母音開頭的字 時, 就會變音為 ajjh+ 母音開頭的字, 參 巴英辭典 10 頁 b arama, 寺院 ajjhavasatha(addhi+avasatha 房間 ) 房間 Adhika (<adhi 在 上 上等 ; cp. Sk. adhika), 形 勝過的, 優勢的 (superior, Pug.35; VvA.80 (= anadhivara, visittha)) adhikatara, 形 更勝的 Adhikata, 形 受委任的, 促成的 Adhipacca (adhipati 主 +ya ( 抽象名詞 ) ) 中 主權 Adhipatipaccaya, Adhipatipaccaya, 陽 增上緣( predominance condition) 不能當所緣增上緣的心: 瞋根心 2 個 癡根心 2 個 苦俱身識 1 個 不能當所緣增上緣的心所 : 瞋 嫉 慳 惡作 疑 因此, 沒有 逆增上緣, 逆境或不如意境只能作 自然親依止緣 Adhippeta(Sk. abhipreta, adhi + ppa + i, lit. gone into, gone for; cp. Adhippaya), 1. 欲望 認同 (desired, approved of, agreeable) 2. 意謂 意圖 (meant, understood, intended as.) Adhippetatta (abstr. fr. adhippeta),, 中 意謂的事實(the fact of being meant or understood as, in Abl. a with reference to, as is to be understood of.) Adhikamasa, 陽 閏月 Adhikarana (adhi 在 上 +karana 作 ), 中 案件, 起訴, 訴訟, 控告, 在 上作 adhikaranam, 副 結果, 因爲, 爲了 adhikaranasamatha, 陽 爭論或訴訟的解決 adhikaranika, 陽 法官 Adhikaranam, 副 由於 Adhikarani, 陰 鐵砧 Adhikara, 陽 1. 管理 2. 辦公室 3. 熱望 Adhikottana, 中 斷頭臺或屠夫用的案板 Adhigacchati (adhi 在 上 +gam 去 +a), 1. 達到, 獲得, 證得 2. 領悟 adhigacchi, 過 3 單. 過 ajjhaga 3. 複. 過 ajjhagamum 3 單. 39

26 祈 adhigacche adhigaccheyya 過分 adhigata Adhiganhati (adhi 在 上 +gah+nha), 超越, 持有, 擊敗 adhiganhi, 過 Adhigata, (adhigacchati 達到 的 過分 ) 達到 Adhigama (<adhigacchati 獲得 ), 陽 獲得, 證得, 達到, 知識 Adhigameti (adhi 在 上 +gam 去 +e), 1. 達到, 獲得 2. 領悟 參考 adhigacchati Adhiggahita, (adhiganhati 超越 的 過分 ) 超越 Adhicitta (adhi 上等 +citta 心 ), 中 較高的心 ( 上等心 增上心 ), 入定的心 ( higher thought, meditation, contemplation) AA /II,364.: adhicittam samathavipassanacittameva.( 增上心..止與觀的心 ) Adhiceto(adhi 上等 +ceto 心 ), 中 較高的心 (lofty-minded, entranced) Adhicca 1 (adhiyati 的 獨 ), 學會了或背誦了 adhiccasamuppanna, 形 不需要因素就能生起, 自然的 Adhicca 2 (Sk. *adhrtya, a + *dhicca, ger. of dhr), 未支持, 無因的 (unsupported, uncaused, fortuitous, without cause or reason) adhiccapattika, 無心之過 (guilty without intention) adhiccuppatti,(spontaneous origin) adhiccaladdha,(obtained without being asked for, unexpectedly) adhiccasamuppanna,(arisen without a cause, spontaneous, unconditioned) Adhicca 3, 沒有理由的 (without a cause (for assumption), unreasonable) Adhitthati, adhitthahati(adhi 在 上 +tha 站立 存續 +a),(sk. adhitisthati, adhi + stha), 站穩, 決定, 守住, 堅持 adhitthasi, adhitthahi, 過 adhitthaya, 義 adhitthatabba, 未被 adhitthahitva, 獨 adhittheti, 使 Adhitthatabba, 義 適合決定的 Adhitthana (<adhi 在 上 +stha 站立 存續 停止 ), 中 立足, 決定, 決議, 決心 (decision, resolution, aspiration, self determination, will) adhitthanavasita,決意 ( 住定 ) 自在, 入定的時間能夠依自己的意願而決定 Adhitthaya, ([adhitthati 決定 ] 的 獨 ) 決定 Adhitthayaka, 形 指揮, 照顧 陽 監督人 Adhitthita, (adhitthati 的 過分,梵 adhisthita) 決定, 承擔, 加持, 攝受, 護念 ( standing on, looked after, managed, undertaken, governed, undertaking, bent on) svadhitthita(su+adhitthita),善攝受 Adhipa, adhipati, adhippati, 陽 君主, 主人, 統治者 trayaha adhipatiwiksah,三增上學 Adhipacca (adhipati 主 +ya ( 抽象名詞 ) ), 中 主權 40 Adhipajjati (adhi 在 上 +pajjati 行 ), 到達 adhipanna, 過分 Adhipabba, 陰 較高的智慧 Adhipatana, 中 1. 攻擊 2. 降臨 3. 跳躍 Adhipanna, 1. 過分 到達 2. 過分 抓住 (adhipajjati 到達 的 過分 ) Adhipata, 陽 破壞 Adhipataka, 陽 蠹, 蛾, 飛蛾, 蚱蜢, 蝗蟲 adhipatika, 陰 跳蚤 Adhipateti, (adhi 在 上 +pat 落下 +e), 破壞, 毀 Adhippaya (adhi 在 上 +paya 前往 ), 陽 1. 意圖 欲求 (intention, wish, desire); (-adhippaya) desiring (hassadhippaya in play = khiddatthika). 2. 意趣, 結論, 推論 (sense, meaning, conclusion, inference) (cp. adhigama). --adhippayena (Instr.) in the way of, like. A.6.52./III, Khattiya bho Gotama, kim-adhippaya, kim-upavicara, kim-adhitthana, kim-abhinivesa, kimpariyosana ti? Khattiya kho, brahmana, bhogadhippaya pabbupavicara baladhitthana pathavibhinivesa issariyapariyosana ti.( 尊者瞿曇! 剎帝利有何之欲求, 有何之近行, 有何之所托, 有何之思慕, 有何之究竟耶?)( 婆羅門! 剎帝利者欲求財物, 以慧為近行, 以軍為所托, 由地而起取著, 以掌權為究竟 ) Adhippeta(adhi 在 上 +ppa+i, 梵 abhipreta), 過分 1. 已需要 (desired), 已證實 (approved of), 符合的 (agreeable) 2. 已意圖 (meant), 已瞭解 (understood) Adhibhavati (adhi 在 上 +bhu+a), 擊敗 adhibhavi, 過 adhibhuta, 過分 Adhibhasati (adhi 在 上 +bhasati 說 ) 對 說 過 ajjhabhasi Adhimatta, 形 非常的, 太多 adhimatta, 陰 過度, 太豐富 Adhimana, 陽 過度的自我估計, 增上慢 Adhimanika, 形 實際上未證得神聖的智慧, 卻認爲自己已證得 Adhimuccati (adhi 在 上 +muc( 梵 muc / moks) 釋放 +ya), 1. 信解 ( 直譯 : 被確定 ) 2. 被陰靈入身 adhimucci, 過 adhimutta, 過分 Adhimucca, 中 信解, 勝解 Adhimuccana, 中 1. 決定 2. 鬼入身 Adhimucchita, (adhimucchati 的 過分 ), 已入迷 Adhimutta, (adhimuccati 信解 被確定 的 過分 ), 已意圖, 已傾向 adhimuttaka, 阿提牟哆華, 增上信花 Adhimutti, 陰 決心, 性情 adhimuttika, 形 傾向, 執著 Adhimokkha (<[adhi 在 上 上等 ]+[muc 釋放 出聲 ] ), 陽 堅固的決心, 決心, 確定 廣釋 (Vibhv.p.82;CS:p.106):adhimuccanam 41

27 adhimokkho, so sannitthanalakkhano, arammane niccalabhavena indakhilo viya datthabbo.( 諸信解為 勝解, 它具有探查相, 在所緣上以不動的狀態, 就像見到 ( 穩固的 ) 因陀陀柱一樣 ) 廣釋 (Vibhv.p.206.;CS:pg.271).. balavasaddhindriyasavkhato adhimokkho.( 勝解..有力的信根之謂 )( 十種觀染定義 勝解 ) 清淨道論 (Vism.466.):Adhimuccanam adhimokkho. So sannitthanalakkhano, asamsappanaraso, nicchayapaccupatthano, sannittheyyadhammapadatthano, arammane niccalabhavena indakhilo viya datthabbo.( 勝解 等於信解 有確信的特相 ; 有不猶豫的作用 ; 以決定為現狀 ; 以確信之法為近因 當知它於所緣有不動的狀態, 如因陀羅的柱石 (indakhila 界標 ) ) 勝解 不包括在疑相應心裡, 因當時的心搖擺不定 Adhimoceti ( adhimuccati 信解 使 ), 使 信解 2. 單. 命 adhimocehi 過分 adhimocita Adhimokkha (<[adhi 在 上 上等 ]+[muc 釋放 出聲 ] ), 陽 確定 Adhirohani, 陰 梯 Adhivacana (adhi 上等 +vacana 言詞 ), 中 上等言詞, 術語 (term), 標明 (designation) Adhivattati (adhi 在 上 +vattati 發生 ),, 發生在 上, 擊敗 (overpower) adhivatti, 過 Adhivattha, 形 居住於, 住在 Adhivasati (adhi 在 上 +vas 滯留 +a), 居住於, 住在 adhivasi, 過 Adhivasaka, 形 持久的 ; 病人 Adhivasana ( 參考 [adhivaseti 使之滯留在 上 同意 ] ), 中 同意 Adhivasana, 陰 堅忍, 耐心 adhivasanakkhanti, 堅忍與耐心 adhivasana, adhivasana, 梵 堅忍, 安受, 忍受 Adhivasita, 梵 堅忍, 忍受, 熏習, 薰習 薰習另有.. 梵 avasita paribhavita parivasita Adhivaseti (adhi 在 上 +vaseti 使 滯留 ), 1. 等候 ( 使之滯留在 上 ) 2. 同意 過 adhivaesi 3 單. 過 ajjhavasayi, ajjhavasayi 3 單. 命 adhivasetu (BPA 譯 1.consent to sojourn 2.consent) Adhivahana (< adhi + vah), 中 形 攜帶, 運送 (carrying, bringing, bearing Sn.79); 陰 adhivahani(th.1, 519.) yogakkhemadhivahana, 瑜伽運安穩 Adhivutti, (adhi+vutti,<adhi+vac, cp.sk.abhivadati) 陰 表達 (expression), 說 (saying), 意見 (opinion) adhivuttipada (=adhivacana-pada DA.I,103.),深解語句 (statements of doctrine) 42 Adhivuttha, adhivattha, (adhivasati 滯留在 上 的 過分 ) 滯留在 上 Adhisila, 中 較高的道德 Adhiseti (adhi 在 上 +si 眠 臥 +e), 躺著 adhisesi, 過 adhisayita, 過分 Adhina, 形 依靠的, 依賴的, 隸屬 Adhiyati, adhiyati, ( [adhi 在 上 +i 去 ] 的 反照 ), 學習, 用功學習 adhiyi, 過 adhita, 過分 adhicca, 獨 Adhuna, 副 現在, 最近, 嶄新 Adhuva, Addhuva (a 無 +dhuva 永久 ), 形 無永久 Adho, adhas, 副 向下 (below, uddham above and tiriyam across ) 無 在 之下, 在 下面 adhokata, 形 降低, 轉下 (turned down, or upside down) adhogama, 形 下去 adhobhaga( 身體的下部 ), 陽 較低 ( 下 ) 的部份 adhomukha, 形 彎腰, 臉向下, 顛倒轉 Thus with uddham and the 4 bearings (disa) and intermediate points (anudisa) at S.I,122; III.124; A.IV,167; with uddham & tiriyam at Sn.150, 537, 1055, Expl d. at KhA 248 by hettha and in detail (dogmatically & speculatively) at Nd For further ref. see uddham. The comp n. form of adho before vowels is adh. adhakkhaka 鎖骨以下 (beneath the collar-bone Vin.IV,213. adhagga with the points downward (of the upper row of teeth) J v.156 (+ uddh expl d. by uparima-danta C.). adhagata gone by, past. Adv. m since (cp. uddham adv. later or after) J.VI.187 (ito masam adhogatam since one month ago). adhagala (so read for T. udho ) down the throat PvA.104. adhamukha head forward, face downward, bent over, upturned Vin.II,78; M.I,132, 234: Vv 16 1 (= hettha mukha VvA.78). adhavirecana action of a purgative (opp. uddha of an emetic) D.I,12; DA.I,98 (= adho dosanam niharanam); DhsA.404. adhasakham (+ uddhamulam) branches down (& roots up, i. e. uprooted) DhA.I,75. adhasira (adj.) head downward J.IV.194. adhasiram (adv.) with bowed head (cp. avamsiram) J.VI.298 (= siram adhokatva hetthamukho C.). adhasisa (adj.) head first, headlong J.I.233; v.472 ( ka). Adhovirecana (adho 向下 +virecana 瀉藥 ), 中 向下瀉藥 An- ( 位置在母音為首的字之前 ), 字首 1. 無 2. 不 3. 非 4. 未 (an 不 + 過分 ) an( 梵 an), 字根 I. 呼吸 (to breathe) 台語 : 喘氣 Ana-, 不 (negative prefix) Anavgana (an 無 +avgana 斑點 ), 形 無斑點的, 無可責難的 Anacchariya (an 非 +acchariya 不可思議 ), 形 非不可思議 Anajjhittha, 形 未受請求的, 不被邀請 43

28 Anana (an 無 +ana 負債 ), 形 無負債 Anakkhata, 陽 未被宣布者 Anatita (an 未 +atita 過去 跨越 過分 ), 過分 1. 未過去 2. 未跨越 Anata(=anta), 陽 1. 終極 2. 邊界 形 終極, 末端, 盡頭, 頂端 Anatta (an 無 +attan 自我,梵 an-atman), 形 無自我的 陽 無自我 無我 Anattan, 形 陽, 無我 Anattamana (an 不 +attamana 滿意 ), 形 不滿意 Anattamana, 形 得罪 Anattha (an 無 +attha 義利 ), 陽 中 無義利 anatthakusala, 不善巧於利益 KhA Chabbidhe ca agocare carati. Seyyathidam-- vesiyagocare vidhavathulla-kumarika-pandaka-bhikkhuni-panagaragocareti. Samsattho ca viharati rajuhi rajamahamattehi titthiyehi titthiyasavakehi ananulomikena gihisamsaggena, yani va pana tani kulani assaddhani appasannani anopanabhutani akkosakaparibhasakani anatthakamani ahita-aphasukayogakkhemakamani bhikkhunam pe upasikanam, tatharupani kulani sevati bhajati payirupasati. Ayam anatthakusalo.( 六種 非行處 (agocara 不適合行踏的地方 ), 即如.. (1) 到妓院 (2) 寡婦 (3) 處女 (kumarika, 分別論 作.. thullakumarigocaro 老處女行處 ) (4) 閹割之人 (5) 比丘尼 (6) 酒家托缽 和國王 大臣共住, 不適當的跟隨外教徒 外教徒弟子, 結交在家人, 或那些沒有信仰 沒有清淨心的人, 不作井的人 責備的人 辱駡的人 不作福利的人 不作利益的人 不悅的人 不安份守己的人, 諸比丘 ( 諸比丘尼 諸優婆塞 ) 諸優婆夷, 如此這般的服侍 結交 侍候這類的人, 這是 不善巧於利益 ( 參考 分別論 Vbh.246~7.)) Anatthasamhita (an 未 +attha 義利 +samhita 連結 過分 ), 形 無利益的, 未連結義利 Anadhivara, 陽 優勝者(=visittha) Ananugiddha (na+anugiddha) 不耽溺 不眷戀 不貪婪 Ananucchavika, 形 不合適的, 不適合的, 不當的 Ananucchaviya (an 不 +anu 隨 +chaviya 表皮 皮膚 ), 形 不隨表皮 Ananubodha (an 無 +anubodha 隨覺 ), 形 陽 無隨覺 Ananulomika (an 不 +anulomika 隨適當的 ), 形 不適當的 Ananussuta (an 未 +anu 隨 +suta 聽 [ 到 ] 過分 ), 過分 未隨聽[ 到 ] Ananubodha (an 未 +anu 隨 +bodha 覺 ), 陽 不隨覺 ananubodhati abujjhanena ajananena( 不隨覺 : 不覺悟 不知 )(A.4.1./II,1.; D.16./II,122~123. 長阿含 2 經 (T1.13 a)) 44 Ananta, 形 永無止境的, 無邊的, 無限的 pabcanantaryani ( 梵 pabcanantaryani),五無間地獄, 即阿鼻地獄, 為八大地獄中之最苦處 造作五無間業 (pabca kammani anantarikani) 所感招的罪業 即 : 殺母 ( 巴 matughatako patijanati ) 殺父 ( 巴 pitughatako; 梵 pitraghata) 殺阿羅漢 ( 巴 arahantaghatako; 梵 arhataghata) 破和合僧 ( 巴 savghabhedako; 梵 sajghabheda) 出佛身血 ( 巴 ruhiruppadako, lohituppadako; 梵 tathagatasyantike dusta-citta-rudhirotpadana) 等五逆罪 此五種罪業能招感無間地獄之苦果, 故又稱五無間業 Anantara (an 無 +antara 內部 中途 ), 形 1. 無內部 2. 無中途 3. 下一個, 鄰接的, 隨後的 anantaram, 副 在後邊 antarabhava (antara-bhava)( 梵 ), 中陰身 中有 ( 某些部派的觀點, 上座部不承認 ) Anamata (an + amata the a being due to metrical lengthening), 形 不被死亡影響 (not affected by death, immortal J.II,56 (= asusana-tthana C.); DhA.II,99. Anamanta, anamanta- (an + amanta), 沒有問或沒有被問 (without asking or being asked; in anamantakata unasked, unpermitted, uninvited J.VI,226; anamantacara living uninvited Vin v.132; A.III,259.) Antarayikin (cp. Antarayika), 形 中 有障難 (one who meets with an obstacle, finding difficulties. Vin.IV,280 (anantaraye = asati antaraye 無障難 ) 陰 antarayikini 陰 anantarayikini( 無障難 ) 問遮難 Sunatu me, bhante, savgho. Ayabca Nago ayabca Nando ayasmato Tissassa upasampadapekkha. Yadi savghassa pattakallam, aham Nagabca Nandabca antarayike dhamme puccheyyam.( 尊者們, 請僧團聽我說, 那迦和難陀希望從提舍大德受具足戒 如果對僧團而言時機適當, 請讓我審問那迦和難陀 )Sunasi, Naga, ayante saccakalo, bhutakalo.( 那迦你聽著, 這是你真實 誠實的時候 ) Yam jatam tam pucchami, santam atthi ti vattabbam, asantam n atthi ti vattabbam. ( 有已經發生的事情將會在僧團中問到 有則說 有, 沒有則說 沒有 ) Santi te evarupa abhadha? ( 你有這樣的病嗎?) Ku ham? ( 痲瘋?) N atthi, bhante. ( 沒有, 尊者 ) Gando? ( 疔瘡 ( 潰爛 )?) N atthi, bhante. ( 沒有, 尊者 ) Kilaso? ( 癬?) N atthi, bhante. ( 沒有, 尊者 ) Soso? ( 肺癆 ( 肺結核 )?) N atthi, bhante. ( 沒有, 尊者 ) Apamaro? ( 癲癇? w961m32!iunn 5 hin 5 ( 羊眩 )) N atthi, bhante. ( 沒有, 尊者 ) Manusso si? ( 你是人嗎?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Puriso si? ( 你是男人嗎?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Bhujisso si? ( 你是自由人 ( 非奴隸 ) 嗎?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Anano si? ( 你是否無債?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) N asi 45

29 rajabha o? ( 你是否免除了政府職責?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Anubbato si matapituhi? ( 你是否獲得父母親的允許?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Paripunnavisativasso si? ( 你是否滿二十歲?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Paripunnam te pattacivaram? ( 你是否具備缽與衣 ( 袈裟 )?) Ama, bhante. ( 是的, 尊者 ) Kinnamo si? ( 你叫什麼名 ( 字 )?) Aham, bhante, Nago nama.( 尊者, 我的名 ( 字 ) 是那迦 ) Ko namo te upajjhayo? ( 你戒師的名 ( 字 ) 是什麼?) Upajjhayo me, bhante, ayasma Tissatthero(or Tissa) nama. ( 尊者, 我戒師的名 ( 字 ) 是提舍長老 ) Anandha (an 非 +andha 盲目 ), 形 非盲目 Anapaya (an 不 +apaya 離去 ), 形 不離去 Anapayin, 形 不離去 Anapekkha, 形 沒有期待, 不求 Anappaka (an 不 +appaka 少 ), 形 不少的, 很多的, 重要的 Anabhava (ana 不 +bhava 變成 ), 陽 不變成 Anabhinandati (an 不 +abhinandati 全面歡喜 ), 不全面歡喜 過分 anabhinandita 未全面歡喜 獨 anabhinanditva Anabhirata, 形 不樂於 Anabhirati, 陰 不滿, 不平, 憂鬱 Anamatagga, 形 無始的 ( 開始是未知的 ) 無始, 台語 : 無起頭 bo 5 khi 2 thau 5, 無寑頭 bo 5 chim 2 thau 5 Anaya (a 無 +naya 引導 ), 陽 無引導 Anariya (an 非 +ariya 聖 ), 形 非聖的, 卑賤的, 粗俗的 anariyapariyesana, 陰 非聖尋求 ( 不知老病死, 愁染法過患, 希求深愛著 彼非聖尋求, 諸佛所呵毀, 是生死根本, 智者當遠離 ( 本事經,T4.680a)) Anala, 陽 火 Analasa (an 不 +alasa 懶惰 ), 形 不懶惰 Analavkata, 形 1. 不滿 2. 不裝飾 kamesu analavkata, 貪得無厭 (S.1.28./I,15.) Anavakasa (an 無 +avakasa 機會 ), 陽 沒機會, 無空間 Anavajja (an 無 +avajja 過失 ), 形 無過失 Anavajjata (anavajja 無過失 +ta 狀態 ), 陰 無過失的狀態 Anavatthita, 形 未處理的, 不穩固的 Anavamanana(an+avamanana), 中 不輕視, 尊敬 Anavaya, 形 不缺乏的, 完全的 Anavaratam, 形 不變地, 不斷地 Anavarata, 形 持續的 46 Anavasesa (an 無 +avasesa 剩下 ), 形 沒有任何剩餘 anavasesam, 副 完全, 完全地 Anavhaya(an+avhaya<a-hu 叫 邀請 ), 陽 未受邀 Anasana, 中 絕食(fasting) Anasuyaka(an+asuyaka, 梵文同 ) 形 不發牢騷(not grumbling), 不嫉妒的 不羨慕的 (not envious) Anassasika, 形 沒有( 被 ) 安慰的 Anakula, 形 不混亂, 不糾纏 Anagata (an 未 +aganta 來 過分 ;= an 未 +atita 過去 ), 過分 未來 陽 未來 Anagantar (an 不 +agantar 來者 ), 陽 不來者 Anagamana, 中 不來 Anagatam addhanam, 在未來的時間 (anagatam 未來 陽. 單. 業, 過分 addhanam 時間 陽. 單. 業 ) Anagamita (anagamin 不返者 +ta 狀態 ), 陰 不返者的狀態, 阿那含果位 Anagamiphala (anagamin 不返 形 +phala 果 ), 中 不返的果 Anagamin (an 不 +agamin 返者 ), 1. 形 不返 2. 陽 不返者 阿那含果 ( 已證得第三聖果位的聖人 ) Vibhv.p anagaminoyeva ariya puthujjanadikale, pacchapi va pabcamajjhanam tividhampi bhavetva saddhadi-indriyavemattatanukkamena pabcasu suddhavasesu uppajjanti.( 於凡夫等時期證得阿那含聖者, 往後作三種修習 ( 遍作 近行 安止修習 ) 修至第五禪, 隨其信根等的狀態, 轉生到 ( 相應的 ) 五淨居天 ( 之一 ) ) Vibhv.p Anagamino pana kamaragassa sabbaso pahinatta kamabhavesu nikantim na uppadentiti kamalokavajjite yathaladdhajjhanabhumibhute yattha katthaci nibbattanti.( 阿那含已斷一切欲染, 已離欲有, 不生欲, 如獲得禪地的眾生一樣, 已免除欲世間, 轉生到任何禪天 ) Anagara, 形 無家( = anagara 無家 ) Anacara, 陽 不正當的行爲, 不道德 Anatura (an 無 +atura 疾苦 ), 形 無疾苦 Anatha, 形 悲慘的, 無助的 Anathapindika, 陽 給孤獨( 人名 ) 即 a-natha( 無助的 孤獨的 ),pindika, ㄐ即 pinda( 飯糰 ), 布施給無助者, 故得 給ㄧ ˇ 孤獨者 之名 他的本名是須達多 (Sudatta) 漢譯作 善施 (su-datta) D /II,92... Sudatto, Ananda, upasako tinnam samyojananam parikkhaya ragadosamohanam tanutta sakadagami sakideva imam lokam agantva dukkhassantam karissati.( 阿難! 須達多優婆塞已斷三結, 并漸次滅染. 瞋. 癡, 證斯陀 47

30 含果, 再一次還歸此世, 即作苦邊 ) S.55.8./V, 須達多優婆塞命終, 三結徧盡, 貪瞋癡弱而為一來 Anadara, 陽 不敬 形 不尊敬 anadariya, 中 漠視 Anada, anadaya, 獨 (na+adati), 不拿 Anadana (an 無 +adana 拿起 ), 形 無拿起 Anadiyitva, 獨 不注意, 不著手進行 Anapatti, 陰 無犯, 無違犯, 無過失 在漢傳義淨法師在 根本薩婆多部律攝 (T24.no.1458.) 根本說一切有部毘奈耶頌 (T24.no.1459.) 首度使用 開緣, 後來中國律註大量用此字 Anapuccha, 獨 沒有問, 未經許可, 未請求 Anabhoga (an 無 +abhoga 構想 ), 陽 無構想 Anamaya, 形 無疾病的 Anaimasita, anamattha, 形 不接觸的 Anayatana, 中 不合適的地方 Anayasa, 形 無麻煩的 anayasena, 副 容易地 Anayussa (an 無 +ayussa 長壽 ), 形 無長壽 Anayuhana, 中 非努力 (non-exertion) Anayuha (<ayuhati 的 單. 主, 現分 ),努力 Anayuhanta, 現分 不努力 (not-exerting) Anarammana, 中 無所緣, 沒有所緣 Ud.p.80.(8-1).. Atthi, bhikkhave, tadayatanam, yattha neva pathavi, na apo, na tejo, na vayo, na akasanabcayatanam, na vibbanabcayatanam, na akibcabbayatanam, na nevasabbanasabbayatanam, nayam loko, na paraloko, na ubho candimasuriya. Tatrapaham, bhikkhave, neva agatim vadami na gatim, na thitim, na cutim, na upapattim; appatittham, appavattam, anarammanamevetam. Esevanto dukkhassa ti.( 諸比丘! 彼處無地 (na pathavi;neither earth), 無水 (na apo;nor water), 無火 (na tejo;nor fire), 無風 (na vayo;nor air); 無空無邊處 (na akasanabcayatanam;neither the sphere of infinite space), 無識無邊處 (na vibbnanabcayatanam;nor of infinite consciousness), 無所有處 (na akibcabbayatanam;nor of nothingness), 無非想非非想處 (na nevasabba-nasabbayatanam;nor of neither-consciousness-nor-unconsciousness); 無此生 (n ayam loko; neither this world), 無他生 (na paraloko;nor a world beyond), 亦無二 ( 此生 他生 )(ubho;nor both together); 無日月 (candima-suriya) 諸比丘! 我說彼處無去 (na agatim;no coming to birth), 無來 (na gatim;no going [from life] ); 無住 (na thitim;no duration), 無死 (na cutim;no falling), 無再生 (na upapattim;no arising); 無依護 (na appatittham;not something 48 fixed) 無轉生(appavattam;moves not on 無轉起 ) 無所緣 (anarammanam;not based on anything); 這是苦盡 ) Anarambha, Anarambbha 形 無騷動的, 清淨的 Para.III, Anarambham nama na kipillikanam va asayo hoti, na upacikanam va asayo hoti, na unduranam va asayo hoti, na ahinam va asayo hoti, na vicchikanam va asayo hoti, na satapadinam va asayo hoti.(.. ) Analaya (an 無 +alaya 附著 ), 陽 無附著 形 無執著的 Analapa (an 不 +a 向 +lapa 閒聊 陽 ), 陽 不交談 Anavata(an 未 +avata 覆蓋 過分 ), 過分 未覆蓋 形 未關上的 Anavatti (an 不 +avattin 返者 ), 1. 形 不返 2. 陽 不返者 不歸者 Anavarana, 形 開著的, 無障礙的 Anavila (an 無 +avila 混濁 ), 形 無混濁, 乾淨的 Anavuttha (an 未 +avuttha 住 過分 ), 過分 未住 形 不居住的 Anasaka(an + asaka)(cp. Sk. anawaka nt.), 形 不食, 斷食 (fasting, not taking food)(= bhatta-patikkhepa DhA III,77.) Anasakatta, 中 絕食 (= abhojana SnA 292.) Anasava(an 無 +a 向 +wru 流動 ), 形 無流向( 無漏 )( free from the 4 intoxications) 陽 無流向者( 無漏者 ) Analhika, 形 貧窮的, 一無所有的人 Anahara (an 無 +ahara 食物 ), 形 無食物 Aniketa(a 無 +niketa 住所 ), 中 住所, 家 aniketa =ageha Aniketasari(a 無 +niketa 住所 +sari 接著的 ), 形 無櫛比鱗次的住所, 屋廡連屬 Anikkasava (a 不 +nikkasava 無濁穢 形 ), 形 未擺脫濁穢的 Anikkujjati (a 不 +nikkujjati 傾覆 ), 不傾覆 陽. 單. 主,現分 anikkujjanto Anigha, 形 無惱亂的 無煩惱的 Anicca, 形 無常的, 不穩定的, 變動不居的, 變遷的 ( 日語 : 推移 sui i)(impermanent, transience) 中 無常的 SA /II,334. : abhavakarena aniccato, patipilanakarena dukkhato, abadhatthena rogato, antodosatthena gandato, tesam tesam gandanam paccayabhavena va khananatthena va sallato dukkhatthena aghato, visabhagamahabhutasamutthana-abadhapaccayatthena abadhato, asakatthena parato, palujjanatthena palokato sattasubbatatthena subbato, attabhavena anattato. Evamettha aniccato palokato ti dvihi padehi aniccamanasikaro, subbato anattato ti dvihi anattamanasikaro, sesehi dukkhamanasikaro vuttoti veditabbo. ( 由無常 : 以成為烏有 ; 由苦 : 以成為壓迫 ; 由病 : 疾病之義 ; 由癰 : 以身內腐敗之義 ; 由剌 (= 箭 ): 各種諸癰以因緣存在或以挖之義 ; 由痛 : 以苦之義 ; 由病 : 以四大種異 49

31 常因素 病因緣之義 ; 由外 (= 他 ): 以非自己的之義 ; 由壞 : 以崩潰之義 ; 由空 : 以眾生空性之義 ; 由無我 : 以非個性 非個體之義 如是在此,` 由無常 由壞 ' 兩句是從無常作意 ` 由空 由無我 ' 兩句是從無我作意 其他所說的是從苦作意應可知 ) 佛陀的遺教 (pacchimabuddhavacanam)d.16./ii,156. : handa dani, bhikkhave, amantayami vo, vayadhamma savkhara appamadena sampadetha ti.( 啊! 現在, 諸比丘! 我告訴你們, 諸行是衰滅法, 當做到不放逸 ) DA.16./II,593.(=SA.6.15./I,223.) : Appamadena sampadethati sati-avippavasena sabbakiccani sampadeyyatha.( 成就不放逸..與 ( 正 ) 念不分離, 於一切 ( 時地 ) 應該完全被做到 ) S /III,155. : Aniccasabba, bhikkhave, bhavita bahulikata sabbam kamaragam pariyadiyati, sabbam ruparagam pariyadiyati, sabbam bhavaragam pariyadiyati, sabbam avijjam pariyadiyati, sabbam asmimanam samuhanati.( 諸比丘! 已修習無常想, 多修習者, 遍抓拿 (pariyadiyati<pari 遍 +adiyati 抓拿 ) 一切 欲染 (kamaraga: 對感官的染著 ), 遍抓拿一切 色染 (ruparaga: 色染, 分別藍色等色法的染著 -- S-t.(S )CS:p.2.293), 遍抓拿一切 有染, 遍抓拿一切無明, 連根拔起一切我慢 (samuhanati<(sam 一起 +uhanati 2 拉出 ): 連根拔起 )) 雜阿含 270 經 世尊告諸比丘 : 無常想修習多修習, 能斷一切欲愛 色愛 無色愛 掉 慢 無明 增壹阿含 38.1 經 (T ) 世尊說 : 比丘! 當修無常想時, 而無欲心, 彼以無欲心, 便能分別法, 思惟其義, 無有愁 憂 苦 惱 彼以思惟法義, 則無愚惑錯誤修行 若見有鬥諍者, 彼便作是念 : 此諸賢士不修無常想, 不廣布無常想, 故致此鬥訟耳 彼以鬥諍不觀其義, 以不觀其義, 則有迷惑之心, 彼以執此愚惑, 而命終入三惡道 -- 餓鬼 畜生 地獄中 是故, 諸比丘! 當修無常想, 廣布無常想, 便無瞋恚 愚惑之想, 亦能觀法, 亦觀其義 若命終之後, 生三善處, 生天上 人中 涅槃之道 Aniccata (anicca 無常 +ta 狀態 ), 陰 無常的狀態 Aniccasabba (anicca 無常 +sabba 想 ), 陰 無常想 Anicchanta, anicchamana, 現分 不願意 Aniccha(an + iccha), 陰 無欲 不愛好 冷靜 (dispassion, without desires, not desiring) aniccha, 形 無欲 Aniccharetva (a 不 +niccharetva ( nicchareti 使 爆出 的 獨 ), 獨 不使 爆出 Anibjana, 中 不動性 Anibjita, 形 堅決的, 沒受到干擾的, 鎮定的 Anittha, 形 不可喜的 反 可喜的 (ittha), 或極可喜的 (ati-ittha) 50 Anitthita, 形 未完成的 Anidassana (a 無 +nidassana 示現 ), 形 無示現 Anindita (a 未 +nindita 責難 過分 ), 過分 無可責難 形 無可責難的 Anindiya, 形 值得不輕視的 anipanna (a 未 +ni+pad 去 ), 過分 未躺下 Anipphala(a 不 +ni 無 +phala 果報 ),不會沒有果報 Anibbisam (a 無 +nibbisam 發現 現分 ), 現分 無發現 陽. 單. 主 Anibbisanta, 現分 不發現 Animitta (a 無 +nimitta 相 ), 形 無相 animitta ceto-samadhi, 無相心定 ( 無想心定 ) MA.43./II,355. : Animitta cetovimutti nama terasa dhamma--vipassana, cattaro aruppa, cattaro magga, cattari ca phalaniti. Tattha vipassana niccanimittam sukhanimittam attanimittam ugghatetiti animitta nama. Cattaro aruppa rupanimittassa abhavena animitta nama. Maggaphalani nimittakarananam kilesanam abhavena animittani.( 無相心解脫有四法 : (1) 毘婆舍那 (2) 四無色 (3) (4) 四道和四果 此處毘婆舍那是解開常相 樂相 我相, 名為無相 四無色是沒有色相, 名為無相 道與果是沒有污染的作相, 名為無相 )animittam cetosamadhim,無相心三摩地 ( 阿難! 當如來不作意一切相 (sabbanimittanam=rupanimittadinam 色相 ) 之時, 及滅絕任何感受 (ekaccanam vedananam=lokiyanam vedananam 諸世間的感受 ) 而入於無相心三摩地 (phalasamapatti 果三摩缽地, 巴宙譯 : 大般涅槃經 誤譯作 : 滅想定 ), 阿難! 此時如來 ( 老化 ) 之身, 才完全舒服的 (phasutaro) (D.16.Mahaparinibbanasuttam 大般涅槃經, CS:p.2.86; Digha-atthakatha CS:p ; Digha-tika CS:p.2.146) PtsA.(CS:pg.1.88.).. Savkharanimittabhavena animittattho.( 有為相的不存在, 為 無相之義 ) Animmatar (a 無 +nimmatar 創造者 ), 陽 無創造者 Animmita (a 未 +nimmita 創造 過分 ), 過分 未創造 Animisa(a+nimisa), 形 不眨眼的 Aniyata, 形 不確定的, 未決定的 Aniyamitapaccattam, 不限定主格 i.e... yam..那(what) Aniyyana (a 不 +niyyana 出去 ), 形 不出去 Anirakatajjhana, 陽 不輕視禪那 MA.6./I, Anirakatajjhanoti bahi anihatajjhano, avinasitajjhano va, niharanavinasatthabhi idam nirakaranam nama. Thambham niramkatva nivatavuttiti-adisu cassa payogo datthabbo.( 不將禪那排除在外, 或不消滅禪那 ; 以排除和消滅為此輕視 ( 之義 ) ) 51

32 Anila, 陽 風 anilapatha, 陽 天空 aniloddhuta, 形 被風搖動 Anipphannarupa,不完成色 (1. 空界 2. 身表 3. 語表 4. 色輕快性 5. 色柔軟性 6. 色適業性,加兩種表色 7. 色積集 8. 色相續 9. 色老性 10. 色無常性 ), 色法的一類, 不可作為觀禪的目標 Anivattana, 中 非中止, 未中斷, 無填塞 Anivesana (a 無 +nivesana 依戀 ), 形 無依戀 Anisammakari, 形 不考慮地行動的, 匆匆的 Anissara, 形 沒有影響力的 attano phasse anissaro, 自己的 ( 皮膚 ) 觸 ( 細滑感 ) 非己有 Anissita (a 未 +nissita 向下依靠 過分 ), 過分 未 ( 向下 ) 依靠 Ud.p.81.(8-4).. Nissitassa calitam, anissitassa calitam natthi. Calite asati passaddhi, passaddhiya sati nati na hoti. Natiya asati agatigati na hoti. Agatigatiya asati cutupapato na hoti. Cutupapate asati nevidha na huram na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassa ti.( 有所依止 (nissitassa; cling), 即有動搖 (calitam;waver); 無所依止 (anissitassa), 即無動搖, 無動搖則輕安 (passaddhi;calm), 輕安則無喜 (rati na hoti;no bending), 無喜則無往來 (agatigati na hoti;coming-and-going 即輪迴 ); 無往來, 則無死生 (cutapapato na hoti), 無死生, 則無此世 他世 (n ev idha na huram;no here or yonder ); 亦無兩者之中 (ubhayamantare;nor anything between the two), 這是苦盡 ) Anika, 中 1. 軍隊 2. 陣勢 anikagga, 中 軍隊的排列 anikattha, 陽 王室保鏢 Anikadassana (anika 軍隊 陣勢 +dassana 見 ),閱兵 Anigha (an 無 +igha 惱亂 ), Anigha,無惱亂的 無煩惱的 Anitika, 形 無受傷的, 無傷害的, 無災的 Anitiha, 形 不基於風聞的, 親自知道的 Anu-, I. 字首 隨, 跟隨, 漸次, 順, 從 II. 形 小的 Anukavkhi, 形 渴望 Anukantati (anu 隨 +kant 切割 +a), 隨切割, 割入, 修剪 anukanti, 過 Anukampaka, anukampi (<anukampati 憐愍 ), 形 慈悲的, 體恤的, 有同情心的人 hitanukampi, 憐愍此利益 Anukampati (anu 隨 +kamp 震動 +a), 體恤 (reciprocate), 同情 ( 直譯 : 隨震動 ) anukampi, 過 anukampita, 過分 anukampitum, 不 Anukampana, 中 Anukampa, 陰 同情, 慈悲 Anukampa (<anukampati 憐愍 ), 陰 憐愍 Anukampin (cp.[anukampaka 憐愍 ]) 形 憐愍 Anukampita, (anukampati 的 過分 ), 已同情 52 Anukaroti (anu 隨 +kar 作 +o), 跟隨作, 模仿, 重複 anukari, 過 anukata, 過分 單. 壹. 現 anukaromi Anukara, 陽 模仿 Anukari, 三 模仿者, 仿效者 Anukinna, (anukirati 的 過分 ), 已撒滿, 已點綴 Anukubbati, 相同於 anukaroti anukubbanta, 現分 模仿 Anukula, Anukula(anu + kula, opp. patikula), 形 稱許的, 適用的, 愉快的 (favourable, agreeable, suitable, pleasant) anukulabhava, 陽 彬彬有禮, 殷勤, 柔順 anukulavata, 陽 愉快的風 Anukkama, 陽 1. 次序, 順序, 秩序, 連續 2. 馬勒 ( 韁 轡 韁繩的總稱 ) anukkamena, 副 逐漸地, 及時地, 在適當時 Anukkamati (anu 隨 +kamati 走 ), 隨 走 Anukhuddaka (anu 隨 +khuddaka 微小 ), 形 較小的, 次要的, 隨微小的 BPA 譯 :minor Anuga (anu 隨 +gam 去 落入 ), 形 下列的, 其次的, 跟隨的 Anugacchati (anu 隨 +gam 去 +a), 跟隨, 追逐, 追求 anugantabba, 義 anugacchi, 過 anugata, 過分 anvagu, 過.3. 複 Anugata, (Anugacchati 的 過分 ), 已陪伴, 已進入 Anugati, 陰 跟隨, 附著 anugatika,跟隨者 Anugama, 陽 anugamana, 中 跟隨 Anugamika, anugami, 形 追隨的, 追隨者, 信徒 Anugahati (anu 隨 +gah 衝進 +a), 投入, 跳入, 進入 (to plunge into, to enter) anugahi, 過 Anugijjhati (anu 隨 +gidh 貪婪 +a), 企圖佔有, 渴望 anugijjhi, 過 Anugiddha (Anugijjhati 的 過分 ), 已貪婪, 已耽溺, 已不眷戀 Anuganhati, anugganhati (anu 隨 +ganhati 握持 ), 隨握持, 督導 anugganhi, 過 Anuganhanto, 陽. 單. 主,現分 Anugganhana, 中 anuggaha, 陽 督導, 協助 Anuggahita (anugganhati 幫助 的 過分 ), 已督導 ( taking up, assistance, help, favour, benefit) Anuggaha 1 (anu 隨 +grah ( 梵 grah) 握持 ), 陽 隨握持 ( 直譯 ), 督導, 饒益, 攝取, 攝受 sattvanugrahakaj wilam, 梵 饒益有情戒 Anuggaha 2 (an + uggaha), 形 不督導 (not taking up Sn.912 (= na ganhati Nd 1 330) Anuggahaka, 三 幫忙者, 贊助人 Anuggiranta, 現分 不做聲, 不談話 Anugghateti (anu 隨 +u+ghat ( 梵 ghat) 盡力 +e), 打開, 解開 anugghatesi, 53

33 過 Anucavkamati (anu 隨 +kam+a), 跟著經行 anucavkami, 過 Anucara, 陽 隨從, 待人 Anucarati (anu 隨 +car 移動 +a), 跟隨, 練習 anucari, 過 Anucarana, 中 練習, 執行 Anucarita (Anucarana 的 過分 ), 已陪伴, 已彌漫, 已熟練 Anucinna, (anucarati 的 過分 ), 已熟練, 已達到, 已熟知 Anucinati (anu 隨 +ci +na), 收集, 練習 anucini, 過 Anucita (na 不 +ucita), 形 不適當的, 不適合的 Anucinteti (anu 隨 +cit+e), 考慮 anucintesi, 過 Anuccarita, 形 不出聲的, 不舉起的 Anuccittha, 形 未觸及的, 非殘餘的 ( 食物 ) Anucchavika, 形 適當的, 正當的, 適合的 Anuja, 陽 兄弟 Anuja, 陰 姊妹 Anujata, 形 所生的, 相似的 ( 父親 ) Anujanati (anu 隨 +ba 知 +na), 允許, 許可 anujani, 過 Anujivati (anu 隨 +jiv 命 +a), 維持生活 anujivi, 過 Anujivi, 三 依賴的人 Anuju, 形 不直的, 彎曲的 Anubba, 陰 批准, 同意, 支援, 制裁, 認可, 許可 Anubbata, (anujanati 的 過分 ), 已允許, 已許可, 已准許, 已制裁 Anutthahanta, anutthana, anutthatu, 形 不自我振奮者, 不活動的 ( 人 ) Anutthana, 中 不活動 形 不起來的 Anutthita, 形 1. 不起來的 2. 辦妥, 做了 Anudahati (anu 隨 +dah 放置 +a), 燒完, 消費 anudahi, 過 Anudahana, 中 燒 Anutappati (anu 隨 +tappati 1 被灼熱 ;Sk. anutapyate, pass. of anutapati), 悔改 懺悔 後悔 (to be sorry for, to regret, repent, feel remorse) anutappi, 過 Anutapa(<anu + tapa), 陽 懊悔 苦悶 (anguish, remorse, conscience) Anutitthati(anu 隨 +tha( 梵 stha) 站著 +a), 1. 站在附近 2. 同意 Anutira, 中 河岸或海岸的附近 anutiram, 副 沿著河岸或海岸 Anuttara (an 無 +uttara 更上 形 ), 形 無比的, 無超越的, 無上的, 甚深的 音譯 : 阿耨 ( ㄋㄡ ˋ) 多羅 anuttariya, 中 優越, 優點 阿耨 anuttaram sammasambodhim ( 梵 anuttaraj samyak-sajbodhim),無上菩提, 阿耨多羅三藐三菩提 54 Anuttana, 形 1. 不淺的, 深的 2. 模糊的, 晦澀的 Anutthunana, 中 低語, 哀號, 悲歎, 扌亨扌亨扌亨扌亨 ( 台語 hinn hinn hainn hainn) Anutthunanta, [anutthunati 呻吟 ] 的 現分 Anutthuna (<anuthunati 隨悲嘆 ), 陰 隨悲嘆 Anutthunati (anu 隨 +thunati 悲嘆 ), 呻吟 ( 台語 : 亨呻 hainn chan), 哀悼, 悲悼 陽. 單. 主,現分 anutthunam Anutrasi, 三 不害怕的人, 無畏者 Anudadati (anu 隨 +da 給 +a), 允許, 承認 Anudaya, anuddaya, (anu 隨 +daya 同情 ), 陰 哀愍 Anudahati (anu 隨 +dah 放置 +a), 燒完, 消費 參考 Anudahati Anudisa (anu 隨 +disa 方 ), 陰 東南西北之間的方向 ( 即 : 東南 西北 東北 西南 ) ( 注 : 直譯是隨著的方向, 順時針方向爲據, 例如 : 東的 (puratthimaya) anudisa 是東南, 西的 (pacchimaya) anudisa 是西北, 南的 (dakkhinaya) anudisa 是西南, 北的 (uttaraya) anudisa 是東北 ) Anuddaya, 陰 同情, 慈悲 參考 Anukampa Anuddittha, 形 不指出的, 不說出的 Anuddhamseti (anu 隨 +dhams 落下 毀滅 +e), 隨著落下, 隨著破壞 S /II, 他看到少穿的 (dunnivattham) 或穿薄衣的 (dupparutam) 女人, 隨著落入染心 (rago cittam anuddhamseti) Anuddhata, 形 不拔出的, 不破壞的 anuddhatindriya, 不入侵根 ( 門 ) Anuddhata (an 未 +uddhata 抬高 過分 ), 形 不驕傲的, 不自負的 過分 未抬高 Anudhamma (anu 隨 +dhamma 法 ), 陽 奉公守法, 合法 中 隨法 Anudhammacarin (anudhamma 隨法 +carin 行 ), 形 行於隨法 Anudhavati (anu 隨 +dhavati 追 ), 追隨 anudhavi, 過 55

34 Anunaya(<anuneti 隨引導 ), 陽 友善 (friendliness), 禮貌 (courtesy), 諂媚 (fawning 曲意迎合 )( 台語.. thiam 2 bi 7 ) itthanitthesu anunayapatighappahanam, 斷了好惡 anunayapatighabhavato, 好惡不存在 Anunayati (anu 隨 +nayati 引導 =[anuneti 隨引導 ]), 隨引導 現分 anunayamana Anunasika, 形 鼻音 Anuneti (anu 隨 +ni 引導 +e), 隨引導 (leading along), 安撫, 安慰 anunesi, 過 現分 anunayamana Anunetu, 陽 調解人, 和事佬 ( 台語 : 公親 kong chin 公道伯 kong to 7 peh) Anupa, anupa, 陽 形 有水的 (watery), 潮溼 (moist), 沼澤 (watery land) Anupakkuttha, 形 無可責難的, 不可指責的 Anupakkajja, 獨 侵犯了, 侵佔了 Anupagacchati (anu 隨 +pa 出 +gacchati 去 ),隨出去 Anupagamma (an 不 +upa 全部 +gacchati 去 ) 的 獨 ), 獨 全部不去, 避開 Anupaghata(an 無 +upaghata 全部損壞 ), 陽 無全部損壞, 無傷害 Anupacita, 形 不累積的 Anupacchinna, 形 繼續的, 不停地進行的 Anupabbatti, 陰 補足的規則 Anupatipati, 陰 連續 anupatiya, 副 連續地, 井然有序地 Anupatthita, 形 不呈現的, 不到達的 Anupatati (anu 隨 +patati 落下 ), 隨 落下, 降臨 anupati, 過 過分 anupatita Anupatita (Anupatati 的 過分 ), 已受到影響, 已被壓迫 Anupatti, 陰 達到 Anupada (anu 隨 +pada 足 [ 跡 ]), 形 陽 ( 巴利語辭典 : 中 ), 跟隨 ( 他譯 : 不斷 ) Anupadam, 副 1. 逐字地 2. 隨後地 Anupadatar, anuppadatar,(<anupadeti 獻出 ), 陽 獻出者 anupadeti (anu 隨 +pa 出 +dadati 給與 施 ), 獻出, 供獻, 提供 單. 壹. 未 anupadassami 3 單. 未 anupadassati,anuppadassati Anupaddava (an 無 +upaddava 危害 ), 形 無危險的, 無危害的 Anupadharetva, 獨 忽視, 沒考慮 Anupabbajati (anu 隨 +pa+vaj 去 走 +a), 跟隨出家 Anupapanna (an 未 +upapanna 被生 ( 在 )), 過分 未被生 56 Anupameya, 形 無比的 Anuparigacchati (anu 隨 +pari+gam 去 +a), 迂迴地走 ( 台語 : 囷路 khun 5 loo 7, 拋大箍圍 pha tua 7 khoo ui 5 ) anuparigacchi, 過 anuparigamma, 獨 S.3.8./I,75... Sabba disa anuparigamma cetasa, Nevajjhaga piyataramattana kvaci. Evam piyo puthu atta paresam, Tasma na himse paramattakamo ti.( 以心遍察諸方, 不見有比自己可愛 ; 他人都是愛他自己的, 愛自己的 (attakamo) 不要害他人 ) Anuparidhavati, (anu 隨 +pari+dhav 追 +a), 上下地跑, 迂迴地跑 anuparidhavi, 過 Anupariyati (anu 隨 +pari 遍 +yati 去 ), 迂迴地走 anupariyayi, 過 Anupariyaya (<anupariyati 隨 遍去 ), 副 環繞 Anuparivattati (anu 隨 +pari+vat 轉 +a), 旋轉不息地移動, 連續地旋轉 anuparivatti, 過 Anuparivattana, 中 隨著滾動, 進化的 Anupalitta, anupalitta,(an 未 +upalitta 全部塗染 過分 ), 過分 未全部塗染 形 無污點的, 未塗污的 Anupavajja, 形 不責難的, 無可責難的 Anupavatteti, Anuppavatteti, (anu 隨 +pavatteti 使 徹底轉動 ), 使 隨徹底轉動, 繼續地旋轉, 繼任 anupavattesi, 過 ㄕ Anupavadaka (an 無 +upavadaka 數說 ), 形 無數ㄨ ˇ 說 Anupavecchati, Anuppavecchati, (anu 隨 +pavecchati 給與 ), 隨給與 Anuppavesana(< caus. anupavisati), 中 供應(supplying) Anupavittha, (Anupavisati 的 過分 ) 進去, 進入 Anupavisa(anu 隨 +pavisa 進入 ),隨入 Anupavisati (anu 隨 +pa+vis 進入 +a), 進去, 進入 (VvA.42= ogahati) anupavisi, 過 anupavisitva, 獨 anupavittha, 過分 caus. anupaveseti Anupasampanna, 形 未受具足戒者, 非比丘 Anupassaka, 形 觀察者, 考慮者 Anupassati (anu 隨 +passati 看 ), 隨看 ( 他譯 : 觀 ), 觀察 anupassi, 過 Anupassana ( 梵 anupawyana), 陰 1. 考慮 2. 隨觀, 瞭解, 覺察, 領會, 真正認識 無礙解道 (Patisambhidamagga) 說七種隨觀 :(1) 無常隨觀 (aniccanupassana)-- 觀照身心是無常的, 觀察到身心是剎那的生滅, 可破除諸有情認為是永恆的迷思 (2) 苦隨觀 (dukkhanupassana)-- 觀照身心是苦的 (3) 無我隨觀 (anattanupassana)-- 觀照身心是無我的 (4) 厭離隨觀 (nibbidanupassana)-- 觀照身心為無常 或苦 或無我, 而厭離身而不喜愛身 ( 持續地觀照無常 苦 無我達到成熟程度, 就會 57

35 生起以下的隨觀 ) (5) 離染隨觀 (viraganupassana)-- 遠離貪染 (6) 寂滅隨觀 (nirodhanupassana)-- 隨觀諸行的剎那滅 (7) 捨遣隨觀 (patinissagganupassana)-- 以毘鉢舍那而遍捨蘊及諸行的煩惱, 而跳入涅槃 乾觀行者持續觀察呼吸之觸 ( 及鼻端 ) 或集滅法 ( 心 身 鼻之生滅 ) 或感受等, 是最方便下手隨觀生滅的方法 (c.f.ma.6./i,157.) Vbh.p Tattha katama anupassana? Ya 1 pabba 2 pajanana 3 vicayo 4 pavicayo 5 dhammavicayo 6 sallakkhana 7 upalakkhana 8 paccupalakkhana 9 pandiccam 10 kosallam 11 nepubbam 12 vebhabya 13 cinta 14 upaparikkha 15 bhuri 16 medha 17 parinayika 18 vipassana 19 sampajabbam 20 patodo pabba 21 pabbindriyam 22 pabbabalam 23 pabbasattham 24 pabbapasado 25 pabba-aloko 26 pabba-obhaso 27 pabbapajjoto 28 pabbaratanam 29 amoho 30 dhammavicayo sammaditthi-- ayam vuccati anupassana. Imaya anupassanaya 1 upeto hoti 2 samupeto 3 upagato 4 samupagato 5 upapanno 6 sampanno 7 samannagato. Tena vuccati anupassi ti.( 此中, 什麼是 隨 1 觀? 凡是慧 2 智慧 3 檢擇 ( 簡擇 ) 4 思擇 5 擇法 6 解了 7 近察 8 直察 9 聰叡 10 善巧 11 審悉 12 審察 13 思 14 近解 15 叡智 16 怜俐 17 遍察 18 毘婆舍那 19 正知 20 導慧 21 慧根 22 慧力 23 慧劍 24 慧宮殿 25 慧明 26 慧現 27 慧光 28 慧寶 29 無癡 30 擇法之正見 -- 這被稱為 隨觀 1 已獲得 2 已全獲得 3 已進入 4 已接近 5 已生起 6 已發生 7 已成就隨觀 因此被稱為 隨觀 ) Anupassin (<anupassati 隨看 ), 形 隨看; 觀察者, 考慮者 參考 Anupassaka Anupahhacca (na 不 +upa 近 +han 打 +ya), 沒受傷的, 沒困擾的 Anupahata, 形 無損壞的, 無破壞的 Anupata, 陽 語言攻擊 Anupati, 三 攻擊者, 跟隨者 Anupada (an 無 +upadiyati 取 ) 的 獨 ) 無可執著, 無取 anupada paritassana hoti( 不取著而有恐怖 ) Anupadana (an 無 +upadana 取 ), 形 1. 不執著的 2. 沒燃料, 無動力 中 無取 Anupadiyam (an 無 +upadiyam 取 ( upadiyati 的 現分 ), 現分 無取 Anupadiyana (an 無 +upadiyana 取 (upadiyati 的 現分 ), 現分 無取 Anupadiyati (an+upa+a+da +i+ya), 執取 (not to take hold of), 抓住 (not to grasp), 攀緣 (not cling to) anupadiyi, 過 anupadiyam, 現分 anupadaya, anupadiyitva, 獨 Anupadisesa (an 無 +upadisesa 剩餘取 ), 形 無剩餘取( 他譯 : 無餘依 ) 沒有任何剩餘 58 Anupadisesa-nibbanadhatu(anupadisesa nibbanadhatu), 陰 無餘涅槃界 阿羅漢入滅 (parinibbati) 後, 所稱的涅槃界 五蘊已完全被捨棄, 不再後有 在註疏裡有時稱之為 諸蘊之完成滅盡 (khandha-parinibbana) 如是語經 Itivuttaka: Idha, bhikkhave, bhikkhu araham hoti khinasavo vusitava katakaraniyo ohitabharo anuppattasadattho parikkhinabhavasamyojano sammadabba vimutto. Tassa idheva, bhikkhave, sabbavedayitani anabhinanditani siti bhavissanti. Ayam vuccati, bhikkhave, anupadisesa nibbanadhatu..( 於此, 諸比丘! 阿羅漢比丘已漏盡, 住立 ( 梵行 ), 應作已作, 捨重擔, 達自利 (= 阿羅漢 ), 遍盡有結, 以正智而解脫 然於一切覺受成為無喜而清涼, 諸比丘! 這稱為無餘涅槃界 ) 本事經 : 諸行猶相續, 諸所受皆滅, 寂靜永清涼, 名無餘涅槃 (T4.673a) Anupapunati (anu 隨 +pa+ap+una), 到達, 達到 anupapuni, 過 過分 anupatta, anuppatta Anupapeti, 使 (anu 隨 +papunati 得達 ), 引導, 帶領 anupapesi, 過 Anupaya (an 無 +upaya 方法 ), 形 無方法 陽 錯誤的方法 Anupayasa, 形 無悲傷的, 寧靜的 Anuparambhacitta,不存心 Anupalaka, 形 保衛, 保護 陽 保護者 Anupalana, 中 維護, 保護 Anupaleti (anu 隨 +pal 保護 +e), 維持, 保衛 anupalesi, 過 Anupucchati (anu 隨 +pucch 詢問 +a), 詢問, 問明, 查究 anupucchi, 過 Anuputtha (Anupucchati 的 過分 ), 已被詢問 Anupubba (anu 隨 +pubba 以前 ), 形 連續的, 逐漸的, 逐步的, 漸進的 anupubbam, anupubbena, 副 逐漸地, 不久以後 anupubbata, 陰 分等級, 順序, 階級, 連續 Anupubbi-katha, 陰 次第說法 (gradual instruction, progressive talk 隨順說 漸說 ) DA.14./II, Anupubbim kathanti danakatham, dananantaram silam, silanantaram saggam, sagganantaram magganti evam anupatipatikatham kathesi.( 說佈施, 緊接著 ( 說 ) 戒, 戒緊接著 ( 說 ) 天, 天緊接著 ( 說 ) 道, 如此一個接一個的說 ) 諸佛說法的方式, 先說某法, 該法被接受之後, 再說更深的法 經中說, 先說端正法, 聞者歡悅 ; 次說施 戒 生天法, 毀呰欲為災患, 生死為穢, 稱歎無欲為妙, 道品白淨 聞法者若有歡喜心 具足心 柔軟心 堪耐心 昇上心 一向心 無疑心 無蓋心, 有能有力堪受正法, 再說四聖諦 增支部 A 道次第 :sappurisa-samsevo 親近善知識 saddhamma-ssavanam 聽聞正法 saddham( 起 ) 信 yonisomanasikaram 59

36 從根源作意 sati-sampajabbam 正念. 正知 indriya-samvaram 護諸根 tini sucaritani 三善行 ( 三妙行 ) cattaro satipatthane 四念處 satta bojjhavge 七覺支 vijja-vimuttiya 明. 解脫 1 信 來詣 恭敬 ( 承事 ) 請問 ( 法 ) 傾聽 ( 法 ) 受持法 觀察法義 知法. 知義 法. 隨法行 ( 增支部 (A.8.81./IV, pp.336~337,p.t.s. 版 )) 2 親近善知識 聽聞正法 具信 如理作意 正念正知 護諸根 三妙行 四念處 七覺支 解脫 ( 增支部 (A.10.61~62/V, pp.113~119) ( 參考 中阿含經 51~53 經 )) 3 具戒 不悔 歡悅 喜 止 ( 輕安 ) 正定 如實知見 厭患. 離貪 解脫知見 ( 增支部 (A.10.4~5/V,pp.5~7) 增支部 (A.11.1~5/V,pp.311~317)) 4 正念正知 慚愧 護諸根 具戒 正定 如實知見 厭患. 離貪 解脫知見 ( 增支部 (A.8.81./IV, pp.336~337)) 5 具足慚愧 身行清淨 語行清淨 意行清淨 命清淨 護諸根 飲食知量 受持警寤 正念正知 獨住遠離 斷五蓋 初禪 第二禪 第三禪 第四禪 宿命智 天眼智 漏盡智 ( 馬邑大經 ( 中部 M.39./I,271f.)( 參考 中阿含 182 經 182 經 馬邑經 )) 6 戒清淨 心清淨 見清淨 度疑清淨 道非道智見清淨 行道清淨 知見清淨 ( 解脫 (( 中部 傳車經 M.24./I,145f.) ( 參考 中阿含經 9 經 七車經 )) 7 有慚 有愧 不放逸 斷不恭敬 斷不受諫 斷惡友 斷不信 斷狹量 ( 不親愛 ) 斷懈怠 斷掉舉 斷不律儀 斷破戒 斷不樂見聖者 斷不樂欲聞正法 斷攻擊 ( 非難 ) 斷妄念 斷不正知 斷散亂 斷非如理作意 斷修邪道 斷懈怠 斷身見 斷疑 斷戒禁取 斷貪 斷瞋 斷癡 斷生 斷老 斷死 ( 增支部 (A /V, pp.148~149) ( 參考 雜阿含 346 經 )) 串聯的道次第 1 (sappurisa) 2 saddho 3 sapurisasamsevo (upasvkamita parirupasita paripucchita 4 saddhammasavanam 5 saddho 6 dhammam dhareti dhatanam 7 yoniso-manasikara (dhammanam attham upaparikkhati attham abbaya dhammam abbaya dhammanudhammapatipatti ) 8 sati-sampajabbam 9 hirottappa 10 silavisuddhi (indriya-samvaram tini sucaritani) 11 bhojane mattabbuno 12 (jagariyam anuyutta(jagariyanuyoga) 13 cattaro satippathana 14 satta-bojjhavgani 15 vivittam senanam bhajati pabcannam nivarananam pahanaya 16 avippatisaro 17 pamujja(pamojja) 18 piti 19 passadhi 20 samadhi (cittavisuddhi --1.upacarasamadhi 2.appanasamadhi.. pathamam jhanam dudiyam jhanam tatiyam jhanam catuttham jhanam) 21 ditthivisuddhi 22 kankhavitaranavisuddhi 23 maggamagga-banadassanavisuddhi 24 patipadabanadassanavisuddhi 25 banadassanavisuddhi (vimokkha) 1 ( 善人 ) 2 信 3 親近善知識 ( 來詣 恭敬 ( 承事 ) 請問法 ( 遍問 )) 4 聽聞正法 5 具信 6 受持法 7 如理作意 ( 觀法義 知法. 知義 法隨法行 ) 8 正念正知 9 具足慚愧 10 戒清淨 ( 護諸根 三妙行 ) 11 飲食知量 12 受持警寤 13 四念處 14 七覺支 ( 七菩提分 ) 15 獨住遠離 斷五蓋 16 不悔 17 歡悅 18 喜 19 止 ( 輕安 ) 20 正定 ( 心清淨 -- 近行定, 初 二 三 四禪 ) 21 見清淨 22 度疑清淨 23 道非道智見清淨 24 行道清淨 25 知見清淨 ( 解脫 ) Anupubbena ( anupubba 隨順序 的 工 ), 副 隨順序 Anupekkhati (anu 隨 +upa 近 +ikkh 見 +a), 熟慮 anupekkhi, 過 anupekkhita, 過分 manasanupekkhita, 通達人性 Anupekkhana, 陰 考慮 anupekkhanata, Anupeti (anu 隨 +pa 出 在前 +i 去 ),在前隨去 Anupeseti (anu 隨 +pes 發送 +e), 發出, 放出, 長出 anupesi, 過 Anuposiya, 形 被滋養的, 被養育的 Anuppatta (anupapunati 的 過分 ) 已到達, 已達到 Anuppatti, 陰 抵達, 達到 (na+uppatti) 停止輪迴 Anuppadatu, 陽 佈施者, 授予的人 Anuppadana, 中 給, 移交 S.42.9./IV, nabhijanami kibci kulam pakkabhikkhanuppadanamattena upahatapubbam.( 我不證知曾有任何家庭因施給乞熟飯者而有所傷害 ) Anuppadinna, (anuppadati 的 過分 ) 分發, 移交 Anuppadati (anu 隨 +pa+da 給 +a), anuppadeti (anu+pa+da+e), 分發, 移交, 付予 Anuppanna (an 未 +uppanna 被生 過分 ), 過分 未被生 形 不出生, 不生起 Anuppabandha, 陽 anuppabandhana, 陰 繼續的期間 Anuppabandhati,繼續 60 61

37 Anuppada (an 無 +uppada 被生 ), 陽 未被生 SA.12.1./II,10... Nirodho hotiti anuppado hoti.( 滅..未被生 ) Anuppharana, Anupharana, 中 擴散 Anupiya, Anuppiya, (anu + piya), 形 諂媚, 高興 (flattering, plessant) anuppiyabhani, 諂媚說者 D.31./III, Catuhi kho, gahapatiputta, thanehi anuppiyabhani amitto mittapatirupako veditabbo. 1 Papakampissa anujanati, 2 kalyanampissa anujanati, 3 sammukhassa vannam bhasati, 4 parammukhassa avannam bhasati.( 居士子! 諂媚者 有四種狀況, 可以視為像朋友的非朋友 一 也縱容 ( 做 ) 惡事 二 也不許 ( 做 ) 善事 三 當前讚美 四 背後毀謗 ) Anubaddha (anubandhati 的 過分 ), 已連接, 已跟隨 Anubandhati (anu 隨 +bandhati 繫縛 ), 追求, 跟隨, 連接 anubandhi, 過 anubaddha, 過分 anubandhitabba, 義 anubandhim padapadam,亦步亦趨 Tena bhikkhuna yavajivam pi so puggalo anubandhitabbo, na pakkamitabbam, api panujjamanena piti.( 由那比丘一生可以追隨其人, 即使被排斥, 亦不應出走 ) Anubandhana, 中 1. 連接 2. 追 3. 跟隨 Anubala, 中 1. 幫助, 刺激 2. 後衛 Anubujjhati (anu 隨 +budh 醒 +ya), 構思, 明白 ( 台語 : 知影 cai iann 2 ) anubujjhi, 過 Anubujjhana, 中 理解, 醒悟 Anubuddha (anubujjhati 隨覺 的 過分 ), 隨覺, 已構思, 已明白 Anubodha (anu 隨 +bodha 覺 ), 陽 隨覺, 知識, 理解 Anubyabjana, anuvyabjana, 中 隨形好 (accompanying attribute), 次級的相 (cf. 大人相 mahapurisa-lakkhana) Abl.anuvyabjanaso( in detail) Anubyabjanagahin, taking up or occupying oneself with details, taken up with lesser or inferior marks 八十種好 ( 巴 asiti- anubyabjanani; 梵 awity-anuvyabjanani), 巴利三藏中似乎沒有詳細的列舉 本文依據 Encyclopsedia of Buddhism(Vol.1.p.785, 1961.) ( 詳見.. Mahavyutpatti(BB.XIII,p.6 翻譯名義大集 ) Lalitavistara(Lal.106, 普曜經 ) Dharmasamuccaya(84, 阿毗達磨集論 ) Dharmapradipika(13 14, 法燈 ) 指甲..赤銅色指甲 (tamranakha); 軟指甲 (snigdhanakha); 長指甲 (tuvganakha) 指頭..手指圓滿 (vrttavguli) ; 手指勻稱 (anupurvavguli) ; 手指形好 (citavguli) 筋脈..筋脈不露 (nigudhasira) ; 筋脈無結 (nirgranthiwira) 腳踝.. ( 兩 ) 踝俱隱 (gudhagulpha) 足..足下平 (avisamapada) 步行..舉步如獅 (sijhavikranta- gamin, 行步威容齊肅, 如師子王 ) ; 舉步如象 62 (nagavikrantagamin, 行步直進庠審如龍象王 ) ; 舉步如鵝 (hajsavikrantagamin, 行步進止儀雅, 猶如鵝王 ) ; 舉步如牛 (vrsabhavikrantagamin, 行步安平庠序不過不減猶如牛王 ); 舉步右旋 (pradaksinavartagamin) ; 舉步優美 (carugamin) 舉步直行 (avakragamin) 手肘..直手肘 (avakra gatra); 飽滿的手肘 (vrtta ); 精緻的手肘 (mrsta ); 勻稱的手肘 (anupurva ); 乾淨的手肘 (suci ); 柔軟的手肘 (mrdu ); 無瑕疵的手肘 (viwuddha ); 柔美的手肘 (sukumara ) ; 無卑劣的手肘 (adina ); 無受損的手肘 (anutsanna ); 形好的手肘 (susajhata ); 無斑點的手肘 (vyapagatatilakalaka ) 性具..完美的男性器官 (paripurna-vyabjana) 膝蓋..膝輪圓滿 (prthucarujanumandala) 四肢..四肢相稱 (suvibhaktavgapraty- avguli) 身光.. ( 身 ) 光一尋 (byamappabha) 身..全身和悅 (samantaprasadika) 腹..腹渾圓 (vrtta-kuksi) ; 腹形好 (mrsta-kuksi) ; 腹勻稱 (abhugna-kuksi); 腹纖細 (ksamodara) 臍..深臍 (gabhira-nabhi); 臍右旋 (daksinavatra-nabhi) 行為..動作乾淨俐落 (sucisamacara) 手掌..掌柔如棉 (tulasadrwa- sukumarapani);(snigdhapani-lekha); 掌紋深 (gambhirapani-lekha); 掌紋長 (ayatapani-lekha) 唇..丹唇 (bimbostha) 臉..臉不過長 (natyayata-vadana) 舌..軟舌 (mrdujihva); 薄舌 (tanujihva); 紅舌 (raktajihva) 聲..聲如象吼 (gajagarjita, jimutaghosa); 聲韻優美 (madhuracarusvara) 齒..齒圓 (vrttadajstra) ; 齒利 (tiksnadajstra) ; 齒白 (wukladajstra) ; 齒整齊 (sama-dajstra); 齒勻稱 (anupurvadajstra) 鼻.. 高鼻 (tuvganasa); 優美的鼻子 (sucinasa) 眼..眼睛澄澈 (viwuddha-netra); 大眼睛 (viwala-netra) ; 眼睛分明如白蓮黑蓮 ( 黑白分明 )(sitasitakamaladalanayana) 眼臉..眼臉細緻 (citrapaksma) 眉..修長眉 (ayatabhru); 滑潤眉 (wlaksnabhru); 順次靡毛眉 (anulomabhru); 柔美眉 (snigdhabhru) 耳.. ( 兩 ) 耳厚長 (pinayata-karna); 兩耳均等 (sama-karna) 聽力..聽力無瑕疵 (anupahata-karnendriya) 額..額廣飽滿 (suparinatalalata) ; 額形殊妙 (prthulalata) 頭..頭形殊妙 (paripurnottamavga) 髮..黑髮 (asitakewa); 髮型好 (citakewa); 髮滑潤 (wlaksnakewa); 髮不打結 (asamlulitakewa); 髮軟 (aparusakewa); 髮有香 (surabhikewa) 吉祥相..手足 ( 指端?) 有 srivatsa( 卐, 可能指尚未開展的 ) svastika( 卐 ) nandyavatra ( 曲線的卐 ) vardhamana( 原意 : 增長 ; 卐的四支增長 ) ( 卐有時作左旋卍 ) 佛陀 身毛向上相 含有毛向右旋, 因此推論 卐 字乃右旋 中國唐代武則天將卐定為右旋, 定音為 萬, 義為 吉祥萬德之所集 佛教中一般寫作 卍 中國傳統紋樣中就有使用這個符號的萬字不到頭 ( 萬字錦 萬字紋 萬字 63

38 拐 萬不斷 萬字曲水 ) 唐代高僧玄奘將卍翻譯為 德 Anubruhita (Anubruheti 的 過分 ) 已改良, 已加強 Anubruheti (anu 隨 +bruheti 使 增益 ),使 隨增益, 改良, 練習 anubruhesi, 過 anubruhaye, 祈 Anubhanana (anu + bhanana), 陰 談話, 勸告, 罵 (talking to, admonition, scolding) Anubhavati, anubhoti,(anu 隨 +bhavati 變成 ), 1. 隨變成 2. 參與 3. 吃 4. 經歷, 經驗 anubhavi, 過 anubhavitum, 不 sp. freq. with dukkham to suffer pain, e.g. PvA I ( bhonti); PvA 43, 68, 79 etc. (cp. anubhavana). -- ppr. med. bhavamana J I.50; aor. bhavi PvA 75 (sampattim); ger. bhavitva J IV.1; PvA 4 (sam<-> pattim), 67 (dukkham), 73 (sampattim); grd. bhaviyana (in order to receive) Pv II.8 5 (= anubhavitva PvA 109). Pass. anubhuyati & bhaviyati to be undergone or being experienced; ppr. bhuyamana PvA 8, 159 (maya a. = anubhuta), 214 (attana by him) & bhaviyamana PvA 33 (dukkham). -- pp. anubhuta (q.v.). Anubhavana, 中 經歷, 遭受, 吃 Anubhavanta (anubhavati 的 現分 ) Anubhava (<anubhavati 隨變成 ), 陽 威力 Anubhavata (anubhava 威力 +ta 狀態 ), 陰 威力的狀態 Anubhutta, anubhuta (anubhavati 的 過分 ), 已欣賞, 已經歷 Anubhuyamana, 現分 正在被經驗 Anubhoti (anu 隨 +bhu+a), 遭受 參與 吃 經歷 參考 Anubhavati anubhonta, 現分 Anumajjati (anu 隨 +majj 下沉 +a), 擊, 敲 anumajji, 過 Anumajjana, 中 擊, 敲 Anumabbati (anu 隨 +man 思 +ya) 同意, 贊同 anumabbi, 過 Anumata (Anumabbati 的 過分 ), 已贊同, 已許可 Anummatta(an + ummatta), 形 心不錯亂, 無有亂意 (not out of mind, sane, of sound mind) Anumati(from anumabbati), 陰 同意, 許可, 證實 (consent, permission, agreement, assent, approval) Anumasati(anu + masati), 觸 (to touch (= anumajjati DA I.276)) Anumana(<anu + man), 陽 推論, 推理, 比量 (inference) Anuminati(cf. Sk. anumati, anu + minati from mi, Sk. minoti, with confusion of roots ma & mi) 觀察, 推論 (to observe, draw an inference) Anumiyati (anu 隨 +ma 測量 +i 去 +ya;sk. anumiyate, Pass. of anu + ma), 推論出, 總結 anumiyi, 過 64 Anumodaka, 三 感激的人, 感謝者 Anumodati (anu 隨 +modati 欣喜 ), 隨欣喜, 歡喜, 感激 anumodi, 過 Anumodana (<anumodati), 中 滿足 (satisfaction), 感謝 (thanks, to say grace or benediction, blessing, thanksgiving) anumodanam datva, anumodanam katva, anumodanam vatva, anumodanam karoti, 幫個忙 (to do a favour) sattharam anumodanam yacimsu, 請求他的祝福 (asked his blessing) Anumodanattham, 以便感謝 (in order to thank) Anumodana, 陰 1. 感恩, 感激 2. 回向功德 Anumodita, (Anumodati 的 過分 ) 歡喜, 感激 Anumodeti (Anumodati 的 使 ), 令歡喜, 使感激 Anuyanta, 現分 跟隨, 依靠 Anuyata (anuyati 的 過分 ), 已被跟隨 Anuyati (anu 隨 +ya 去 +a), 跟隨 anuyayi, 過 Anuyayi, 三 隨從 Anuyubjana(<anuyubjati) 陰 anuyubjana, 中 應用 (application), 熱誠 (devotion to) VvA 346 (anuyujjanam wrong spelling?) Anuyubjati (anu 隨 +yuj 致力 +m-a), 練習 (to practice), 詢問 (to ask a question), 追究責任 (to call to account) anuyubji, 過 anuyojeti, 使 anuyubjiyamana, 現分 padhanamanuyubja,再接再厲 Anuyutta (Anuyubjati 的 過分 ), 1. 已參加 2. 已隨從 3. 已封臣 Anuyoga(<anu 隨 +yuj 致力 ;Sk. anuyoga), 陽 1. 一再練習, 一再習行 (= 耽溺 ), 奉獻, 質詢, 審訊 (application, devotion to, execution, practice of; mandan qnuyogam anuyutta); (attakilamath qnuyogam a.); A.II,205 (attaparitapan qnuyogam a.). -- As adj. (- ) doing, given to, practising (cp. anuyutta). (padhan qnuyogakiccam); dhamma 2. 邀請 (invitation, appeal, question) Anuyogi, 三 修習者, 參加者 Anuvyabjana, anubyabjana (anu 隨 +vyabjana 特徵 ), 中 隨特徵 Anurakkhaka, 形 隨護, 隨護者 Anurakkhana, 中 隨護 Anurakkhati (anu 隨 +rakkh 護 +a), 隨時保護 anurakkhi, 過 2. 單. 命 anurakkhi 2. 複. 命 anurakkhatha Anurakkha, 陰 保衛, 保護 Anurakkhin (<anurakkhati 隨護 ), 形 隨護的, 隨時保護的 Anurakkhiya, 形 被防護的 Anurakkhi, 隨護, 隨護者 參考 Anurakkhaka Anurabjati (anu 隨 +rabj 被附上 +a), 依戀, 歡喜 anurabji, 過 65

39 Anurabjita, (Anurabjeti 的 過分 ) 變亮, 美化 Anurabjeti (anu 隨 +rabj+e), 變亮, 美化 anurabesi, 過 Anuratta (anurabjati 的 過分 ), 已依戀, 已喜歡 Anurava, 陽 共鳴的, 回聲 Anuradha, 陰 房宿 ( 二十七星宿之一 ) Anurujjhati(<anu + rudh),順從, 滿意 (compliance, satisfaction) 反 virodha( 反對 ) Anuruddha, 陽 1. 阿那律 ( 人名 ) 2. 認同 anuruddha-pativiruddha, 認同或敵對 Anurupa, 形 適當的, 一致的 tassanurupa, 連同它 Anurupa, 梵 如應, 如法, 應, 相似, 相應, 色類, 障礙, 隨其所應, 隨順 Anurodati (anu 隨 +rud+a), 哭 anurodi, 過 Anurodha(anu+rudh), 陽 服從 (compliance), 服貼 反 virodha Anulitta, (Anulimpati 的 過分 ) 塗抹, 塗 silagandhanulitta, 戒香塗抹 Anulimpati (anu 隨 +lip( 梵 lip / limp) 塗 +m-a); anulimpeti (anu+lip+m-e), 塗抹, 塗 anulimpi, anulimpesi, 過 Anulimpana, 陽 塗抹, 塗 Anuloma, 形 規則的, 不敵對的, 隨順的 ; 陽 適合 anulomika, 形 適當的, 順序的 anulomikaya khantiya samannagato, 成就隨順忍 anulomapatiloma 順逆 anulomikam khantim(anulomikakhantim, anulomika va khanti ti),隨順忍 ;PtsA.CS:p.2.7.:Anulomikati lokuttaradhammanam anulomato anulomika. Khantiti banam.( 隨順 : 隨順出間諸法的隨順 忍 : 智 ) Anulometi ( 動用 自 anuloma), 符合 anulomesi, 過 Anuvattaka (< anuvatteti), 形 偏袒的, 附和的, 追隨的 1. = anupavattaka (q. v.) Th.1, 1014 (cakka ) following, siding with (- ) Vin.IV,218 (ukkhittqnuvattika f.). Anuvatti(Anuvattin) (< anuvattati), 形 三 偏袒者, 附和者, 支持者, 追隨者, 模仿者 Anuvattati (anu 隨 +vat 轉 +a), 同意, 追隨, 模仿 Anuvattana, 中 服從, 順從 Anuvatteti (anu 隨 +vat +e), 旋轉, 繼任, 追隨 anuvattesi, 過 Anuvadati (anu 隨 +vad 說 +a), 責怪 anuvadi, 過 Anuvassam, 副 一年一次, 每年, 每個雨季 anuvassika, 形 一年一次的, 每年的 Anuvata, 陽 向前吹的風, 愉快的風 anuvatam, 副 順風 66 Anuvada, 陽 1. 責備, 責難 2. 翻譯 Anuvasana, 中 香水 Anuvasita (Anuvasita 的 過分 ), 已灑香水 Anuvaseti (anu 隨 +vas 住 +e), 塗香水, 注入香味 anuvasesi, 過 Anuvicarati (anu 隨 +vi+car 行 +a), 遊蕩, 漫遊 anuvicari, 過 Anuvicarita (Anuvicarati 的 過分 ), 已沉思, 已反映 Anuvicarana, 中 漫遊, 四處流浪 Anuvicinati (anu 隨 +vi+ci 收集 +na), 沉思, 調查 anuvicini, 過 Anuvicca (Anuvicinati 的 獨 ), 知道, 發現 anuviccakara, 陽 調查, 考慮周到的行動 Anuviijaka, 陽 主考者, 調查人 Anuvijjati (anu 隨 +vid( 梵 vid) 知 +ya), 調查, 徹底地知道 anuvijji, 過 Anuvijjhati (anu 隨 +vidh 貫穿 +ya), 貫通, 徹底地明白 anuvijjhi, 過 Anuvitakketi (anu 隨 +vi+takk( 梵 tark) 尋 +e), 反映, 沉思 anuvitakkesi, 過 Anuvidita, 過分 已辨認出 Anuviddha (anuvijjhati 的 過分 ) Anuvidhiyati (anu 隨 +vi+dha +i+ya), 依照行動 anuvidhiyi, 過 Anuviloketi(anu 隨 +vi+lok 見 +e), 瀏覽, 審視 anuvilokesi, 過 Anuvuttha, 過分 已居, 已住 Anuvyabjana, 中 中級的屬性 Anusamvaccharam, 副 一年一次 Anusakkati (anu 隨 +sakk 能幹 +a), 向後移動, 向一邊移動 anusakki, 過 Anusabcarati (anu 隨 +sam+car 行 +a), 向前走, 迂迴地走 anusabcari, 過 Anusabcarita (Anusabcarati 的 過分 ), 已經常出入 Anusabcarana, 中 步行, 走來走去 Anusata (anusarati 的 過分 ), 已灑, 已散佈 Anusandati (anu 隨 +sand +a), 向前流, 連接 anusandi, 過 Anusandhanata(sam+dhana), 陰 隨屬 (property, belongings) Anusandhi, 陰 連接, 結論 Anusaya (<anuseti 隨眠 ), 陽 傾向, 潛伏的傾向 (dormant disposition), 隨眠 DhsA.CS:p.277:Maggassa hi ekameva kiccam anusayappajahanam.( 道 ( 心 ) 的唯一作用是斷隨眠 ) Anusayati (anu 隨 +si 眠 臥 +a), 隨眠 使 ( 潛在的煩惱 ), 躺著睡眠 anusayi, 過 67

40 Anusayita, Anusayati 的 過分 躺著睡眠 Anusarati (anu 隨 +sar( 梵 sr) 動轉 +a), 隨後, 跟隨 anusari, 過 anusata, 過分 Anusavati(anu 隨 +su 流動 +a), 不斷地流動, 不斷地滲出 anusavi, 過 Anusahagata, Anusahagata, 形 剩餘, 殘滓 Anusayika, 形 固有的, 慢性的 Anusara, 陽 跟隨 anusarena, 副 符合 Anusarin, anusari-, (< anu + sarati), 形 努力, 根據 行事 (following, striving after, acting in accordance with, living up to or after) dhammanusarin saddhanusarin, 隨法行, 隨信行 (living in conformity with the Norm & the Faith) bhavasotanusarisu(pl.loc.), 於隨 有 之流 (S.I,15) Anusavaka, 陽 發表者, 宣佈者 Anusavana, 中 anusavana, 陰 宣佈, 公佈, 宣告 Anusavita, (Anusaveti 的 過分 ) 通告, 宣佈 Anusaveti (anu 隨 +su 流動 +e), 通告, 宣佈 anusavesi, 過 Anusasaka, 陽 顧問 Anusasati (anu 隨 +sasati 教誡 ), 隨教誡, 勸告, 訓誡 anusasi, 過 未被 anusasitabba 被 anusasiyati 被隨教誡 現分 anusasiyamana 被隨教誡 過分 anusittha 隨教誡 獨 anusasiya 隨教誡 Anusarin (<anu 隨 +sarati 流動 ), 形 隨 流動 Anusasani (<anusasati 隨教誡 ), 陰 隨教誡 (instruction, teaching, commandment, order) 反復教導爲隨教誡 ; 若教導已發生的事情, 也稱為隨教誡 Anusasana, 中 anusasani, 陰 anusasana, 陰 忠告, 指令 Anusikkhati (anu 隨 +sikkh 學 +a), 隨學 Anusikkhana, 中 練習, 跟隨 Anusikkha, 陰 隨學 SA.8.8./I, Anusikkheti tisso sikkha sikkheyya.(( 於 ) 隨學..應學三學 ) Anusikkhin (<anusikkhati 隨學 ), 形 隨學 Anusittha (Anusasati 的 過分 ) Anusitthi, 陰 警告, 忠告, 教誡 SA.2.1./I, Anusasanti anusitthim.( 隨教誡..教誡 ) Anusuyaka, 形 不嫉妒的 Anuseti (anu 隨 +si( 梵 wi) 眠 臥 +a)( 梵 anuwayate), 隨眠 使 ( 潛伏的煩惱 ), 躺著睡眠 (lie dormant) 過分 anusayita 參考 Anusayati 隨眠 使 68 Anusocati (anu 隨 +socati 悲傷 ), 悲悼 anusoci, 過 Anusocana (<anusocati 隨悲傷 ), 中 隨悲傷 anusocana, 陰 悲悼, 悲傷 Anusota, 陽 向下水流 anusotam 副 沿著湧流 anusotagami, 形 順著水流的人 Anussati (anu 隨 +sarati 念 ), 陰 隨念, 回憶, 深切注意, 隨念 十隨念 (dasa anussatiyo), 有 :1. 佛隨念 buddhanussati;recollection of the Buddha,2. 法隨念 Dhammanussati;recollection of the Dhamma,3. 僧隨念 Savghanussati;recollection of the Savgha,4. 戒隨念 silanussati; recollection of the virtue,5. 捨 ( 去 ) 隨念 caganussati;recollection of the generosity,6. 天隨念 devatanussati;recollection of the deities,7. 死隨念 marananussati;mindfulness of death,8. 寂止隨念 ( 隨念涅槃之德 )upasamanussati;recollection of peace,9. 身至念 ( 隨念 32 種身體的成分 )kayagatasati;mindfulness occupied with the body,10. 安那般那念 ( 隨念呼吸 )anapanassati;mindfulness of breathing DhsA.(CS: pg.191): Punappunam saranato anussaranavasena anussati.( 一而再地記住, 處於緊隨著記住, 為 隨念 ) Anussarana, 中 回想, 記憶 Anussarati (anu 隨 +sar( 梵 sr) 動轉 +a),, 隨念 anussari, 過 anussarita, 過分 anussaram, 現分 anussata & anussara Anussaritu, 陽 記得的人 Anussava, 陽 風聞 ( 直譯 : 隨聽到 ), 傳統, 慣例 Anussaveti (anu 隨 +saveti 使 聽 [ 到 ]), 使 隨聽 [ 到 ] 3. 複. 過 anussavesum saddamanussavesum, 已使聽到聲言 (3p.aor.) Anussuka, Anussukka, (an 無 +ussuka 狂熱 ), 形 無狂熱 (eagerless), 不熱心的 (inactive), 與世無爭 SA.1.28./I,53... Anussukati avavata.( 無狂熱..無障礙 ) Anussuta, I. 形 無貪欲 II.(anu 隨 +suta 聽 [ 到 ]), 過分 已聽說 Anuhiramana, 現分 被攔截 Anuna, Anunaka(Vedic anuna, an + una), 形 不缺乏的 完全的 (not lacking, entire, complete, without deficiency) anunata, 陰 完全 Anupama, 形 沒有比較的 Anuhata, 形 未根絕的, 未除根的 Aneka (an 非 +eka 一 ), 形 許多的, 各種不同的 anekappakara, 形 anekarupa, 形 種種的 anekavidha, 形 種種的, 各式各樣的, 多種形式的, 有許多部分的, 多方面的 anekasate anekasahasse,數百數千 anekamsaggaha,蓄含種種緊握 69

41 Anekavihita (aneka 許多 +vihita 準備 過分 ), 形 許多已被準備 Aneja (an 無 +eja 動 ), 形 無動, 不動, 無貪欲 Anedha, 形 無燃料 Anapekkha (an 不 +apekkha 顧及 ), 形 不顧及 Anesana, 陰 錯誤的謀生方式 法集論根本注 (CS:pg.97): Ekavisati anesana (( 比丘 ) 二十一種錯誤的謀生方式 (Ekavisati anesana)) Anela, anelaka, 形 完美的, 純粹的 Anelagala, Anelagala, Anelagala, 無 無瑕疵的 Anoka(an 無 +oka 住處 ), 形 1. 無住處的 2. 無執著的 DhA.vv CS:pg :anokam vuccati analayo, alayato nikkhamitva analayasavkhatam nibbanam paticca arabbha tam patthayamano bhaveyyati attho.( 無住處 ( 無家 ) 被叫做無附著 ; 從附著已離去後, 無附著爲條件作為涅槃的緣, 確立它自此以後應修習之義 ) Anokasa, 形 沒有機會 空間或時間 Anokasakata, 陽 未得許可 Anoja, 陰 有橙色花的植物 Anotatta( 梵 Anavatapta), 陽 阿耨 ( ㄋㄡ ˋ) 達池, 喜馬拉雅山的一個湖的名字 ( 長阿含經 說, 由阿耨達池流出四大河 T ) Anottappa (an 無 +ottappa 愧 ;<na 無 +ava+tapp 折磨 ), 中 無愧 anottapi, 形 不害怕罪惡的 Anodaka (an 無 +udaka 水 ), 形 無水的 Anodarikatta (an 不 +odarikatta 貪吃的狀態 ), 中 不貪吃的狀態 Anodissaka, 形 1. 無限制的 2. 一般的 3. 沒有個別暗示的 Anodhi (an 無 +odhi 限制 ), 陽 無限制, 無限定, 無邊界, 不預設立場 Anonamanta, 形 不彎下的 Anoma, 形 較高的, 完美的 anomadassi, 陽 有至高的智慧的人 anomanama, 中 大名鼎鼎 Anosakkana, 陰 奮發 Anovassaka, 形 避雨處 Anovattata naga-rajan,阿耨達龍王, 譯為無熱惱龍王, 為八大龍王之一 長阿含第三十經世記經 : 此閻浮提所有龍王盡有三患, 唯阿耨達龍無有三患 云何為三? 一者舉閻浮提所有諸龍, 皆被熱風 熱沙著身, 燒其皮肉, 及燒骨髓以為苦惱, 唯阿耨達龍王無有此患 二者舉閻浮提所有龍宮, 惡風暴起, 吹其宮內, 失寶飾衣, 龍身自現以為苦惱, 唯阿耨達龍王無如是患 三者舉閻浮提所有龍王, 各在宮中相娛樂時, 金翅大鳥入宮搏撮, 或始生方便, 欲取龍食, 諸龍怖懼, 常懷熱惱, 唯阿耨達龍無如此患 若金翅鳥生念欲住, 即便命終, 故名阿耨 70 達 Anta(=Anata), 陽 1. 終極 2. 邊界 形 終極, 末端, 盡頭, 頂端 中 腸 antakara, 形 結束 antakiriya, 陰 終止, 減輕 antagamana, 中 去到末端, 根除 antaguna, 中 腸繫膜 antapura, 陽 腸 antavatti, 陰 腸的盤繞 anta-sabbin,認為世界是有邊際的想法 Antaka (anta 終極 +ka ( 名詞, 表示矮小 輕蔑 ), 陽 終極者, 死亡 Antakiriya (anta 終極 +kiriya 作 ), 陰 作終極 Antaguna (anta 腸 +guna 串 種類 ), 中 腸間膜 Antamaso(<anta 終極 ), 無 至少 副 甚至 Antara, 中 1. 內部 2. 中途 形 1. 內部的,2. 在中間的 副 在 之間 antare, 在中間 antarakappa, 陽 中劫 antaraghara, 中 內村, 內房 antarasataka, 中 內衣 etthantara, 中 於其中間 Antarayati(cp. denom.<antara), 夾在中間走 (to go or step in between) ger. antaritva (= antarayitva) Paci.IV,176(CS:Paci.pg.228).. Antaragharam nama rathika byuham sivghatakam gharam.( 住宅區..有車道 群衆 十字路 住家 ) Antara-, 字首 內, 中間 Antaramsa, 陽 兩肩之間的空間 Antarakappa (antara 中途 +kappa 劫 ), 中途劫 中劫 Antaraghara (antara 內部 +ghara 家 ), 家內 Antaratthakahaka, 中 冬天最寒冷的八天,( 印度 ) 下雪時 Antarantara, 副 偶爾, 有時候 Antaradhana, antaradhayana(<antaradhayati 消失 ), 中 不見, 消失 Antaradhayati (antara 內 + dhayati), 消失 (to disappear) antaradhayi, 過 antarahita, 過分 Antaradhapeti (Antaradhayati 的 使 ), 令消失 Antaravasaka, 陽 內衣 Antarahita (antaradhayati 的 過分 ) Antara ( antara 中途 的 離 ), 副 從中途, 之間 antaramagge, 在途中, 在道路上 Antarapana, 陽 市場 Antaraparinibbayin (antaraparinibbayi)(antara 從中途 副 +parinibbayin 遍涅槃 ), 形 從中途遍涅槃 ( 他譯 : 中般涅槃, 指生至色界的壽命的一半即證得遍涅槃, 並非指 於欲界死後尚未生至色界的中有之間, 即已斷滅五下分結而入般涅槃 ) Antaraya, 陽 障礙, 險阻 Mv.I, Tatrime antaraya-- (1) rajantarayo, (2) corantarayo, (3) agyantarayo, (4) udakantarayo, (5) manussantarayo, 71

42 (6) amanussantarayo, (7) valantarayo, (8) sarisapantarayo, (9) jivitantarayo, (10) brahmacariyantarayoti.( 這些 ( 十 ) 障難.. (1) 王難 ( 國王常來光顧 ) (2) 賊難 (3) 火難 ( 火災 ) (4) 水難 ( 水災 ) (5) 人難 (6) 非人難 (7) 野獸難 (8) 爬蟲類難 (sarisapa 蛇 蠍等 ) (9) 命難 (10) 梵行難 ( 遭女人性騷擾 ) ) Antarayika, 形 形成障礙物的 antarayiko dhammo,障道法 Antarala, 中 間隔 Antarika, 形 中間物, 下一個 antarika, 陰 間隔, 空隙 avgulantarika, 手指的間隔 Antalikkha(Vedic antariksa = antari-ksa(ksi) 擁有, 處在空中或地上的 ), 中 大氣, 空中 (the atmosphere or air )(= vehayasa-sabbita a. PvA 14); KhA 166. antalikkhaga going through the air A I antalikkhacara walking through the air. Antavant (adj.) [anta 1 + vant] having an end, finite. --anantavant endless, infinite Antavantu, 形 有結束的 Antika, 形 ( 合 ) 在末端, 接近 中 接近, 鄰居關係 Antima (anta 終極 +ma 最 ), 形 最終極, 最後, 結局 Antimadeha (antima 最終極 +deha 身 ), 最後身 antimasarira,最後身 antimadehadhari, 持最後身 Antalikkha, 中 天空 Antepura, 中 1. 內城鎮 2. 閨房 antepurika, 形 閨房的 Antevasika, antevasin(ante 內 +vas 住 +in), 陽 內住者, 待在旁邊的人, 跟主人住在一起的人, 隨從, 徒弟 too 5 te 7 台語: 司仔 sai a 2 Anto-, 字首 內 Anto, 無 內, 裡面, 內部 antokucchi, 陽 陰 子宮 antogata, antogadha, 形 包括( 台語.. pau kuat), 容納 antogabbha, 陽 內房間 antogama, 內村 antoghara, 中 內房子 antojana, 陽 家庭成員 antojata, 形 內結, 生在房裡, 奴隸 antovassa, 陽 中 雨季 antovuttha, 形 存在內的 Antojata, 形 內結 內結與外結 (antojata bahijata) 指對於自物. 他物 (saka-parikkhara-para-parikkharesu ), 或於自身. 他身 (saka-attabhava-para- attabhavesu), 或於內處與外處 (ajjhattikayatana-bahirayatanesu) 生愛著 內處 (ajjhattikayatana) 即眼. 耳. 鼻. 舌. 身. 意 外處 (bahirayatana) 即色. 聲. 香. 味. 觸. 法 Antonimugga (anto 向內 +nimugga 向下潛 過分 ), 過分 向內向下潛 andu, anduka, 陽 腳鐐, 桎 andughara, 中 監禁, 監獄 佛種姓 ( 經 ) (Bu.p.17.vv.128-9) Yatha 72 andughare puriso, ciravuttho dukhattito. Na tattha ragam janesi, muttimyeva gavesati Tatheva tvam sabbabhave, passa andughare viya. Nekkhammabhimukho hohi, bhavato parimuttiya.( 如人久禁牢獄而苦楚, 於其處不生染著, 唯求出脫 你應視 一切有 如牢獄, 為求立刻出獄, 由生有出脫 ) andha, 形 1. 盲的 2. 愚蠢的 andhakarana, 形 使人眩目的, 使人混淆的 andhabala, 形 愚蠢的, 非常愚蠢的 andhabhuta (andha 盲目 形 +bhuta 變成 過分 ), 過分 變成盲目, 無知識 andhaka, 陽 盲蠅 形 安達人, 安達國的 andhakara (andha 盲目 +kara 作 者 陽 ), 陽 黑暗, 困惑, 迷亂 andhantama, 陽 中 很暗 anna, 中 食物, 米飯 annada, 形 施食者 annapana, 中 食物和飲料 Annabhara,貧窮 ( 擔食物者 ) Annapana (anna 飯 +pana 飲料 ),飯及飲料 Anvaga 三. 單. 過 他跟隨 Anvagu 三. 複. 過 他們跟隨 Anvaddhamasam, 副 一個月兩次, 半個月一次 Anvattha, 形 依照感覺 Anvadeva, Anudeva, (anu+eva)(anva-d-eva with euphonic d.; like sammad-eva corresponding to Sk. anvag-eva), 無 跟隨在後 (behind, after, later) Anvaya, 陽 過程, 一致, 符合, 傳統 Anvaham, 副 每日的 台語 : 每日 mue 2 jit 8 逐日 tak 8 jit 8 逐工 tak 8 kang 閬時無閬日 lang 3 si 5 bo 5 lang 3 jit 8 Anvagata, 形 1. 賦予 2. 跟隨 Anvaya, 獨 經歷, 證得 Anvayika, 形 跟隨 Anvavisati (anu+a+vis( 梵 viw) 進入 +a), 佔有 anvavisi, 過 anvavittha, 過分 Anvahata, 形 打, 擊 Anvahindati (anu+a+hid+m-a), 遊蕩 anvahindi, 過 Anveti (anu+i +a), 跟隨, 接近 Anvesaka, 形 搜索, 尋求者 Anvesati (anu+es 尋 +a) 尋求, 搜尋 anvesi, 過 Anvesana, 陰 尋求, 搜尋, 調查 73

43 Anvesi, 努力, 尋求 陽 搜索者 ap, 字根 IV. 接近 (to approach) apa-, 字首 離 脫離 Apakaddhati (apa 離 +kaddh 拖拉 +a), 拉走, 退走, 拿掉, 取消 apakaddhi, 過 apakaddha, 過分 Apakaddhana, 中 拉走, 退走, 拿掉, 取消 Apakata (Apakaroti 的 過分 ), 已扔掉, 已脫掉, 已廢除 中 傷害, 危害, 故障, 惡作劇, 損害 Apakaroti (apa+kar 行 +o), 傷害, 侵犯, 使厭惡 apakari, 過 Apakassa, (Apakassati 的 獨 ), 移動, 除掉 Apakassati (apa+kass 拉 +a), 移開, 除去 apakassi, 過 Apakassana, 陰 移動 Apakara, 陽 傷害, 使厭惡 Apakkama, 陽 移掉, 離開 Apakkamati (apa+kam 去 +a), 離開, 走開 apakkami, 過 apakkanta, 過分 Apakkamma, Apakkamati 的 獨 離開, 走開 Apagacchati (apa+gam 去 +a), 走開, 避開, 撇開 apagacchi, 過 Apagata (apagacchati 的 過分 ), 已移掉, 已離去, 已走開 Apagabbha, 形 (apa+gabbha:) 不注定再生的 ;(a+pagabbha:) 不傲慢的 Apagama, 陽 移開, 消失 anapagama, 反 Apagamma, 獨 移開了 Apacaya, 陽 下跌, 縮小, 撤回, 毀滅 apacayagami, 再生的毀滅 acayagamino dhamma, 流轉法 apacayagamino dhamma, 還滅法 nevacayagaminapacayagamino dhamma, 非流轉非還滅法 Apacayati (apa 離 +cay 看到 觀察 +e), 敬意, 尊敬 apacayi, 過 apacayeyya, 未被 Apacayana, 中 apacayana, 陰 崇拜, 尊敬, 恭敬 Apacayaka, apacayi, 形 敬禮 Apacayita, (apaciiyati 的 過分 ) Apacinati (apa 離 +ci 收集 +na), 散失, 減少 apacini, 過 apacinati, no acinati.( 減而不增, S /III,89.) nevacinati(=neva+acinati) na apacinati( 既不減也不增, S /III,90.) Apaciti, 陰 尊敬, 贖罪 Apacinana, 中 破壞, 贖罪 Apacca, 中 兒女, 子孫, 後代 74 Apaccakkha, 形 未見過的, 未體驗的, 未測試的 Apajita, 中 擊敗 過分 已擊敗 Apannaka, 形 真實的, 無錯誤的, 無缺點的 Apatasi, apatasi Apatthata, 形 未鋪開的 Apatthaddha, 形 不傲慢的 Apatthita & Apatthiya, 形 不應該被期望的 see pattheti(pa+atth+e), 熱望, 渴望 Apatha, 陽 迷途, 邪道 Apada, 形 無足的 apadata, 陰 無腳 Apadana, 中 偉人傳, 傳說, 譬喻 ( 梵 avadana 音譯為阿波陀那, 義譯為 出曜 或 日出 ) apadane na sampayati,引喻失義 Apadisa, 陽 證物, 證言 Apadisati (apa+dis 指出 +a) 作證, 引述 apadisi, 過 Apadisana, 中 指出 Apadesa, 陽 理由, 陳述 Apadharana, 中 蓋子 Apanamana, 中 移開, 趕走 Apanameti (apa+nam+e), 驅逐, 除去 apanamesi, 過 Apanidahati (apa+ni+dah 放置 +a), 藏, 隱藏 apanidahi, 過 Apanihita, (Apanidahati 的 過分 ) 隱藏 Apanita, (apaneti 的 過分 ) 已取走, 已除去 Apanudati (apa+nud 除去 +a), 驅趕, 驅散 apanudi, 過 Apanudana, 中 移掉, 驅除 Apanuditu, 陽 驅除者 Apaneti (apa+ni 引導 +a), 取走, 除去 ( to lead away, take or put away, remove) apanesi, 過 pass. apaniyati. pp. apanita Apamara, 陽 癲癇症 Apara(<apa), 形 1. 另外的, 其他的 2. 西方的 aparabhage( 在引文中 ), 然後, 後來地 Nom.pl.apare with other part.like aparo pi nt.aparam what follows i.e.future state, consequence; future(nqparam nothing more)( 略同 punabbhava).cases adverbially; aparam (Acc.) further, besides; often with other part.like athaparam & further, moreover; and puna c aparam(puna ca param) and passim; aparam pi. aparaparena in future.-- Repeated (reduplicative formation) aparaparam (local) to & fro; (temporal) again and again, off & on (= punappunam). aparanta 後際 = aparam:(a.) further away, westward. (b.) future 75

44 (aparakappika); (aparanuditthi -- thought of the future); aparapariya (<aparqpara) ever-following, successive, continuous, everlasting; used with ref.to kamma. aparabhaga the future, lit.a later part of time, only in Loc. aparabhage at a future date, later on. Aparajju, 副 隔天 ( 台語 : 閬一工 lang 3 cit 8 kang, 閬工 lang 3 kang) Aparajjhati (apa+radh+ya), 侵犯, 犯罪 aparajjhi, 過 Aparanna, 中 穀類食品之外的豆種子等 ( 豆類 (beans), 及其他類似豆類植物 (other leguminous plants), 如.. mugga(m. 綠豆 ) masa(m. 菜豆 ) tila(n. 芝麻子 ) kulattha(m. 雙花扁豆 ) alabu(n. 長白葫蘆 ), kumbhanda(m. 南瓜 pumpkin) cf. Vin.IV,35 & DA.I,81) Aparaddha, (Aparanna 的 過分 ), 1. 已有罪 2. 已失敗 Aparanta, 1. 尾端 2. 未來 3. 西方印度的一個國名 Aparappaccaya, 形 不仰賴他人 Aparajita, 形 不可征服的, 不敗的 Aparadha, 陽 罪過, 罪行 Aparadhika, aparadhi, 形 犯罪的, 罪犯 Aparapariya, 形 經常跟隨的, 繼承的, 連續的 Apariggahita, 形 空閒的, 未持有的 Aparicchinna, 形 無限的, 不分開的 Aparimana, 形 無限的, 不可測量的, 無量的 Aparimita, 形 無限的, 無量的 Aparihaniyadhamma, 形 不退法, 不衰法, 不引起損失或毀滅的法 Apalayi, 形 不逃的, 大膽的 Apalaleti (apa+lal+e), 愛撫, 愛 apalalesi, 過 Apalibuddha, 形 無阻礙的, 自由的, 沒有障礙 ( 沒有其他苦惱 ) Apalikhati (apa+likh 抓 +a), 刮掉, 舔掉 apalikhi, 過 Apalikhana, 中 舔掉, 刮掉 Apalokana, 中 許可, 同意 apalokana, 反 Apalokita, (Apaloketi 的 過分 ) 1. 尊敬, 仰望, 請求, 通知 2. 不崩潰 (SA /III, Apalujjanataya apalokitam 以不崩潰, 為 不崩潰 ) Apaloketi (apa+lok 見 +e), 尊敬 (to look ahead), 仰望 (to look before), 請求 (to be cautious), 照料 (look after) apalokesi, 過 Apavagga, 陽 最後引渡, 結束 Apavadati (apa+vad 說 +a), 責備, 責怪 apavadi, 過 Apavada, 陽 責備, 責怪, 挑剔 Apavijjhati, 丟棄, 拒絕 76 Apaviddha(apavijjhati 的 過分, Vedic apa + vyadh), 已丟棄, 已拒絕 (thrown away, rejected, discarded, removed) Apasakkati (apa+sakk+a), 避開, 移動 apasakki, 過 apasakkita, 過分 Apasakkana, 中 移開 Apasavya, 中 右邊, 台語 : 正手爿 Apasadana, 中 蔑視 Apasadita, (Apasadita 的 過分 ) 輕視, 衰退, 貶損 Apasadeti (apa+sad 坐 +e), 輕視, 衰退, 貶損 apasadesi, 過 Apasmara, 陽 癲癇症 參考 apamara Apassaya, 陽 1. 支援 2. 墊子 3. 枕頭 apassayika, 形 躺在 Apassita, (Apasseti 的 過分 ), 已倚靠, 已仰賴 Apasseti, apassayati (apa+si 眠 臥 +e 或 aya), 倚靠, 仰賴 apassayi, 過 Apassena-phalaka, 中 墊板 Apahatu(Apahatar), 陽 除去的人 (one who takes away or removes, destroyer) Apaharati (apa+har 拿 +a), 除去, 取走, 搶奪 apahari, 過 apahata, 過分 Apaharana, 中 移開, 偷 Apahara, 陽 取走, 搶奪 Apavga, 陽 眼角 Apakata, 形 潛伏的 (latent), 不明的 Apaci, 陰 南方 Apacina, 形 向西的 Apada, apadaka, 形 無足的, 爬行的, 匍匐的 Apana, 中 呼出 Apadana, 中 分離, 離格 Apapurana, avapurana(=kubcika), 中 鑰匙 Apapurati, Avapurati (apa+a+pur+a), 打開 Apaya(Sk. apaya<apa 離 +i 去 ), going away ), 陽 1. 分離 (separation, loss) 2. 損失 (loss (of property)) 3. 漏出 (leakage, out flow (of water)) 4. 過失 (lapse, falling away (in conduct)) 5. 地獄, 苦途 (a transient state of loss and woe after death) apayagamin, 形 惡趣, 苦趣 apayamukha, 中 導致毀損 ( facing ruin, leading to destruction (= vinasa-mukha DA.I,268)) apayabhumi, 惡趣 ( 惡處之地,state of deprivation) apayasahaya, 陽 揮霍的朋友 apayadukkham, apayadukkhani, 中 ( 諸 ) 分別離苦 DT /II,119.:Apayati avaddhita, sukhena, sukhahetuna va virahitati attho.( 離去 ( 福樂 ) 處..無福利, 無快樂, 無快 77

45 樂的因之意 ) Vism.427.:Apayanti evamadi sabbam nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhuta pubbasammata aya apetatta, sukhanam va ayassa abhava apayo. Dukkhassa gati patisarananti duggati, dosabahulataya va dutthena kammuna nibbatta gatiti duggati. Vivasa nipatanti ettha dukkatakarinoti vinipato. Vinassanta va ettha patanti sambhijjamanavgapaccavgatipi vinipato. Natthi ettha assadasabbito ayoti nirayo. Atha va apayaggahanena tiracchanayonim dipeti. Tiracchanayoni hi apayo sugatito apetatta, na duggati mahesakkhanam nagarajadinam sambhavato. Duggatiggahanena pettivisayam. So hi apayo ceva duggati ca, sugatito apetatta dukkhassa ca gatibhutatta. Na tu vinipato asurasadisam avinipatitatta. Vinipataggahanena asurakayam. So hi yathavuttena atthena apayo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitatta vinipatoti vuccati.( 苦界 等幾個字都是地獄的異名 因為地獄無得天與解脫的因緣及缺乏福德之故, 或因不受諸樂之故為 苦界 因為是苦的趣 即苦的依處故為 惡趣 ; 或由多瞋及惡業而生的趣為 惡趣 因為作惡者不願意而墮的地方故為 墮處 ( 落難處 ); 或因滅亡之人破壞了四肢五體而墮於此處故為 墮處 因為這裏是毫無快樂利益可說的, 故為 地獄 或以苦界一語說為畜界, 因為畜界不是善趣故為苦界, 又因有大威勢故龍王等亦生其中故非惡趣 以 惡趣 一語說為餓鬼界, 因為他不是善趣及生於苦趣, 故為苦界及惡趣, 但不是墮趣, 因為不如阿修羅的墮趣之故 以 墮趣 一語說為阿修羅, 因依上面所說之義, 他為苦界及惡趣, 並且因為棄了幸福而墮其處故為墮趣 )DA.16./II,544(CS:p.2.134): 地獄, 實是所謂的不從何處 ( 去來 )(= 無自由 ), 無增長, 是 離去 ( 福樂 ) 處 依靠苦的趣, 為 苦趣 那些犯錯者, 他們跌入無法控制的地方, 為 落難處 (Nirayadayo hi vaddhisavkhatato ayato apetatta apaya. Dukkhassa gati patisarananti duggati. Ye dukkatakarino, te ettha vivasa nipatantiti vinipata.)( 離去 ( 福樂 ) 處 苦趣 落難處都是地獄的同義詞 ) (Dhatumala 語法論, CS:p.144).. payoti ca nirayo tiracchanayoni pettivisayo asurakayoti cattaro apaya.( 地獄 畜生 餓鬼 阿修羅, 即為四惡趣 ) Apayati, 陽 逃走 apayamsu(2p.aor.), ( 他們 ) 逃走 S.11.6./I, Parajita ca kho, bhikkhave, deva apayamsveva uttarenamukha, abhiyamsveva ne asura.( 諸比丘! 已戰敗之諸天向北逃逸, 諸阿修羅 ( 隨後 ) 攻打 (abhiyamsu<abhiyati) 他們 ) Apara, 形 無限的, 沒有對岸, 中 近岸 aparaneyya, 不達彼岸, 難到達的 Aparuta, 形 開的, 脫光的 78 Apalamba, 陽 ( 馬車的 ) 靠背 S.1.46./I,33... Hiri tassa apalambo.( 慚為彼靠背 ) Api-, 字首 在 Api(Sk. api & pi), 無 然後, 那麼, 即使 ( close by, then as prep. towards, to, on to, on and as adv. later, and, moreover ) ( 台語 : 若準 na 7 cun 2, 著算 tioh 8 sng 3 ) api ratte,稍後, 在晚上 (later on in the night) apidhana,穿上 戴上 (putting on to) apilahati,綁上 束縛 (bind on to) apihita,穿上 戴上 (put on to) apica(api ca), 但是, 此外, 還有 (further, and also, moreover) apica kho(=api ca kho), 可是, 但是 (moreover, and yet, still, all the same) apinu, 疑問式語氣 (so much so) apinama, 如果 ( 我們 ) 可能 apissu, 甚至於 app eva nama(api + eva nama), 或許 Apitika (adj.)(a + pitika) 無父的 (fatherless) Apetthekacco(api+ettha 這裡 +ekacco 某個 ),於茲某個 Apidhana, 中 蓋子 Apilapana, 中 不漂浮的 法集論 (Dhs.#52., #332): Anupavisanasavkhatena ogahanatthena apilapanabhavo apilapanata. Yatha hi labukatahadini udake plavanti, na anupavisanti, na tatha arammane sati. Arammanabhesa anupavisati, tasma apilapanatati vutta.( 進入之稱, 進去之意, 不漂浮的狀態, 為 不漂浮性 就像葫蘆在水上飄浮, 不溶入 ( 水 ), 沒有如是的所緣 那所緣確實溶入, 因此稱為 不漂浮性 ) Apisuna, 形 不中傷, 不挑撥離間 (not backbiting) Apiha, apihalu, 形 不貪婪的 SA.8.2./I, Apihaluti nittanho.( 不貪婪..無欲 ) Apurakkharana(a+purah), 現分 無希望 直譯 : 無放置在面前 Apurakkharanoti vattam purato akurumano. 無放置在面前 即面前無正在做回轉 Apekkha, apekkhaka, apekkhi, 形 顧及, 在意, 找尋, 人選 Apekkha, 陽 期待, 期待者 Apekkhati (apa+ikkh( 梵 iks) 見 +a), 渴望, 期待 apekkhi, 過 Apekkhana, 中 Apekkha, 陰 希望, 欲望, 期望 Apekkhita, (apekkhati 的 過分 ) Apeta (apeti 的 過分 ), 已走開, 已免除, 已沒有 apetatta, 中 缺席 anapeta, 反 沒有缺席 DhpA.v bhikkhu ayam tava kayo apetavibbano nirupakaro hutva kalivgaram viya pathaviyam sessati ti.( 人死後, 這身體無意識, 將臥在地上, 就像朽木一樣 ) Apeti (apa+i+a), 走開, 消失 apesi, 過 79

46 Apetteyyata, 陰 不孝父親 Apeyya, 形 不可飲的, 不應該喝的 Apubbabhisavkhara, 陽 非福行 Appa, appaka, 形 小的, 少的, 無關重要的 中 一點點 appakasirena, 副 無困難 Appakicca, 形 少責任 KhA Appam kiccamassati appakicco, na kammaramatabhassaramatasavganikaramatadi-anekakiccabyavato, atha va sakalavihare navakammasavghaparibhogasamaneraaramikavosasanadikiccavirahito, attano kesanakhacchedanapattacivarakammadim katva samanadhammakiccaparo hotiti vuttam hoti.( 少俗務..是少有作務之事 少作種種事務, 包括少作園林, 少廢話, 少結伴等 換句話說, 免除所有在精舍新的僧務, 沙彌的養成, 或僧伽園的作務等 ( 至於 ) 自己的頭髮 指甲的修剪, 衣缽的修護等, 及其他必要的沙門法, 則應該作 ) Alpa, 梵 一, 小, 少, 少分, 尟, 尠, 減, 無, 短, 短促 Appakinna, 形 不擁擠的, 安靜的 Appagabbha, 形 不驕傲的, 不鹵莽的 Appaggha, 形 無價值的, 不值的 Appaccaya, 陽 不滿, 悶悶不樂的樣子 形 沒有因素 Appatigha, 形 不妨害的, 沒有忿怒, 沒有反擊, 無對 ( 阿毘達摩用語 ) 陽 中 沒有反擊 反 sappatigha,有對 Appatinissagga, 陽 不放棄 Appatipuggala, 陽 無比肩者, 無等倫者 Appatibaddha, 形 不連接的, 不依靠的 Appatibhana, 形 使迷惑的, 使不知所措的, 使昏亂的 Appatima, 形 無比的 Appativattiya, 形 不倒退的 Appativana, 形 不畏縮的 appativani, 陽 熱心的人 Appatividdha, 形 未達到的, 未瞭解的 Appativedha(a+pati+vyadhi),不通達, 不知 Appativedhati appativijjhanena apaccakkhakiriyaya.( 不貫通 不明白 )(AA.4.1.)) Appatisandhika, 形 1. 不會再生的 2. 無法修好的 Appana, appana(<i+ape+ana, a 取代 i,p 成為 pp, 即 a+pp+ana= appana(a 在 pp 的前面變成 a;cp. Sk. arpana<ri, abstr. fr. appeti = arpayati from of r, to fix, turn, direct one s mind), 陰 安止, 把心固定在一個對象 (application (of mind), ecstasy, fixing of thought on an object, 80 conception ) appana-samadhi, 安止定 ( 已得禪那, 具有五禪支 ) 根本定 Vibhv.PTS:p Mahaggatabhavappatta appanabhavana nama appanasavkhatavitakkapamukhatta.(cs:p.258) Sampayuttadhammehi arammane appento viya pavattatiti vitakko appana. Tatha hi so appana byappana ti (dha.sa.7) niddittho. Tappamukhatavasena pana sabbepi mahaggatanuttarajhanadhamma appana ti vuccanti.( 達到廣大的狀態, 稱為安止修習, 以 尋 為首的所謂的安止 在已固定在相應諸法的所緣上如轉起 尋, 為安止 而它已定義為安止 (appana) 極安止 (byappana=vyappana<vi+appana) 於 尋 為首的一切廣大 出世間禪法, 稱為安止 ) Appanihita(a+panihita), 形 中 無渴愛的, 無願的 ( 毫無貪瞋痴的渴望 )(free from desire) PtsA.(CS:pg.1.88.).. Tanhapanidhi-abhavena appanihitattho.( 無渴愛之願, 為 無願之義 ) Appatikittha, 形 不輕視的 Appatittha(a + patittha), 形 1. 沒有立足點的, 無助的 (not standing still, without a footing or ground to stand on, bottomless) Appatissa, Apptissa(a + pati + su( 梵 wru, wrus) 聽到 ), 形 不易教化的, 造反的 (not docile, rebellious) Appatihata, appatihata, 形 未重擊的, 不阻隔的 Appatita(a + patita, of prati + i, Sk. pratita), 形 得罪, 冒犯, 惹怒 Para.III,168 (CS:Para.pg.257).. Appatitoti tena ca kopena, tena ca dosena, taya ca anattamanataya, taya ca anabhiraddhiya appatito hoti.( 不滿..以脾氣暴躁 以瞋恚 以不滿意 以不滿足, 為不滿 ) Appaduttha(a + paduttha) 形 不生氣的,, 不腐爛的 (not corrupt, faultless, of good behaviour) Appadhamsika, Appadhamsiya(grd. of a + padhamseti), 形 不該違犯的 (not to be violated or destroyed, inconquerable, indestructible) Appana,安止( 定 ) 廣釋 (Vibhv.CS:p.258):Sampayuttadhammehi arammane appento viya pavattatiti vitakko appana.( 安止 ( 定 ): 在已固定在相應諸法的所緣上如轉起 尋, 為安止 ) 可知, 尋 是達到安止 ( 定 ) 的重要關鍵 Rupa-arupa-lokuttara-magga-phala-anurupa-samatha-vipassana-bhavanacitta-abhiniharana-anurupato, appanaya vithi appanavithi.(( 與 ) 色界無色界出世間道 果一致, 與熱切的奢摩他 毘缽舍那修習心一致, 安止的心路, 為安止心路 ) Appamajjana, 中 疏忽 KhA appamajjanam appamado. ( 不疏忽, 為 不放逸 ) 81

47 Appamabba(a + pamabba, abstr. fr. pamana = Sk. *pramanya), 陰 無量心 (catasso appamabba 四無量 = cattaro brahmavihara 四梵住 ), 即 : 慈 metta 悲 karuna 喜 mudita 捨 upekkha Appamatta 1 (appa + matta), 形 輕微的, 微小的, 無關重要的 appamattaka, 中 瑣事, 少量, 小事 Appamatta 2 (a+pamatta, pp. of pamajjati< mad( 梵 mad / mand) 使被發狂 ), 形 不放逸的 (not negligent) AA.7.79./IV,67... Appamattoti sati-avippavase thito.( 不放逸..住立於與 ( 正 ) 念不分離 ) MA.7./I, Appamatto kammatthane sati avijahanena. ( 不放逸..於業處不放棄 ( 正 ) 念 ) MA.57./III, Appamattoti kammatthane satim avijahanto. ( 不放逸..於業處 ( 正 ) 念不放棄 ) Appamana, Appamana, 形 1. 無量的, 無限的 ( without measure, immeasurable, endless, boundless, unlimited, unrestricted all-permeating) 2. 無不同的, 不相干的 ( without difference, irrelevant) Appamada (a+pamada<mad( 梵 mad / mand) 使被發狂 ), 陽 不放逸 SA.6.15./I,223.(=DA.16./II,593.):Appamadena sampadethati sati-avippavasena sabbakiccani sampadeyyatha.( 成就不放逸..與 ( 正 ) 念不分離, 於一切 ( 時地 ) 應該完全被做到 ) Appameyya, 形 不可測量的 Appavatti, 陰 非持續, 非存在 Appasanna(a 不 +pasanna 已明亮的 ),尚未明亮的 Appasada, 陽 不快樂, 不喜歡 Appasattha, 形 (appa+sattha = 旅行隊 :) 有很少同伴或共事者的 (a+pasattha:), 不被稱讚的 Appasanna, 形 1. 得罪 2. 不信的 沒有信心的 Appasamarambha, 形 小麻煩的 Appassaka, 形 持有一點點, 貧窮的 Appassada, 形 小快樂的 Appahina, 形 未移動的, 未破壞的 Appanaka(a+panaka), 形 1. 無息氣的 2. 不包含昆蟲的 Appahara(a 不 +pahara 毆打, 打擊 ), 陽 不毆打, 不打擊, 悠悠 Appatavka, 形 無病的 Appiccha(appa 少 +iccha 欲 ), 形 少欲 (= 無欲, 或少掉欲望 ) appicchata, 陰 少欲 (AA.1.7./I,75... appicchatati alobho.( 少欲..無貪 ) 少欲 : Appicchoti santagunaniguhanata, paccayapatiggahane ca mattabbuta, etam appicchalakkhananti imina lakkhanena samannagato.( 少欲 : 冷靜 82 內斂, 接受 ( 既有的 ) 資具,( 飲食 ) 知量, 那少欲的特徵, 具足這些特徵 ) SA Appicchoti icchavirahito ni-iccho nittanho.( 少欲 : 空欲 無欲 無欲望 ) Ettha hi byabjanam savasesam viya, attho pana niravaseso.( 此處標示並不完全的, 義理尚未完全括曩 ) Na hi tassa anto anumattapi papika iccha nama atthi.( 他的內部沒有一丁點的惡欲 ) Khinasavo hesa sabbaso pahinatanho.( 那個人確實漏盡, 斷除一切渴愛 ) MA.24./II, Apicettha atricchata papicchata mahicchata appicchatati ayam bhedo veditabbo.( 也沒有過度的貪 惡欲 邪欲, 這裂解應被知 ) AA.8.30./IV, Appicchassati ettha paccayappiccho, adhigamappiccho, pariyatti-appiccho, dhutavgappicchoti cattaro appiccha.( 少欲..此處 :1. 資具少欲 ( 即多給少拿, 少給更少拿, 但不是一無所有 );2. 證得 ( 禪那而 ) 少欲 ;3. 經教少欲 ;4.( 保持 ) 頭陀少欲, 四種少欲 ) alpêccha-sajtusti, alpêcchata, alpêcchuh sajtustah, 梵 少欲知足 Appita, (appeti 的 過分 ;cp. BSk. arpita), 已應用 已集中 (fixed, applied, concentrated (mind)) 2. 帶到 固定在 (brought to, put to, fixed on J.VI.78 (maranamukhe)) visappita, 毒箭 (an arrow to which) poison (is) applied, so read for visap(p)ita at J.V.36 & Vism.303) byappita(< vi+appita 已集中 ), ( 心 ) 已很集中 Appiya, 形 不喜的, 不合意的 D.22./II, Katamo ca, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho? Idha yassa te honti anittha akanta amanapa rupa sadda gandha rasa photthabba dhamma, ye va panassa te honti anatthakama ahitakama aphasukakama ayogakkhemakama, ya tehi saddhim savgati samagamo samodhanam missibhavo, ayam vuccati, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho.( 然, 諸比丘! 什麼是 怨憎會苦 呢? 於此, 凡是不可喜的 不愉快的 不合意的色 (n.) 聲 (m.) 香 (m.) 味 (m.) 觸 (n.) 法 (m.n.); 或者凡是無益的欲 無利的欲 麻煩的欲 無從執著中釋放的欲, 和合 集合 聯合 會合 諸比丘! 這稱為 怨憎會苦 ) Appekada, 副 (api+ekada), 有時 Appeti (ap+e), 應用, 固定 appesi, 過 appenta, 現分 已固定 Appeva, appeva nama, 無 如果 就好, 如果 就行 Appesakka, 形 小影響力 Appossukka, 形 不關心, 生活悠閒 (unconcerned, living at ease, careless, not bothering, keeping still, inactive;in stock phrase appossukka tunhibhuta savkasaya living at ease, given to silence, resigned); Th 2, 457 (= nirussukka ThA 282); Sn 43 (= abyavata anapekkha Nd 2 72); Dh 83

48 330 (= niralaya DhA IV.31); J I.197; IV.71; Miln.371 (a. titthati to keep still); DA I.264. Appossukkata), 陰 不活躍 勉強(inaction, reluctance, carelessness, indifference.) Apphuta, Apphuta, 形 不觸及, 不彌漫的 (untouched, unpervaded, not penetrated) Apphota (<appoteti to blossom), 陰 一種茉莉花(Jasmine J VI.336) Apphotita, (Apphoteti 的 過分 ), 已鼓掌 中 鼓掌 Apphoteti (a+phut+e), 撚拇指, 彈指, 鼓掌 Aphala, 形 不結果的, 徒然的, 無用的 Aphassita, 形 不接觸的 Aphasu, 形 不安的, 不自在, 困難的, 麻煩的 aphasuka, 中 疾病 Abaddha, abandhana, 形 無束縛的, 自由的 Ababa, 中 一個地獄的名字( 阿婆婆地獄 ), 一個有 76 個零的數位 Abala (a 無 +bala 強力的 ), 形 無強力的, 弱的, 微弱的 abala, 陰 女人 Abahira (a 無 +bahira 外部 ), 形 無外部 Abadha, 形 無礙的 Abbahati, Abbuhati, 拔除 過 abbuhi 獨 abbuyha 過分 abbulha opt. abbahe, abbhuye Abbana (a 無 +vana 傷 ), 形 無傷的 Abbata (a 無 +vata 禁制 ) 中 無道德 形 無道德的, 不持戒的 Abbahati,拔除 Abbuda ( 梵 arbuda), 中 1. 皰 腫瘤 2. 頞部陀, 在懷孕後第二個星期ㄍ的胎兒 3. 分離的因素 4. 一個地獄的名字 ( 頞部陀地獄 ) 5. 垓ㄞ (1 垓ㄍ =100 兆 ) 形 垓ㄞ地獄 Abbuyha ( abbahati 拔除的 獨 ), 拔除 Abbuhati,拔除 Abbuhati (a+vi+uh +a), 排掉, 拉出 abbuhi, 過 Abbulha, (Abbuhati 的 過分 ) 排掉, 拉出 Abbokinna(= abbhokinna)( abhi +ava +kinna, cp. Abhikinna), 形 不間斷的, 持續的, 不擁擠的 satatam samitam,恆常不間斷地 Abbocchinna, 形 不間斷的 Abboharika(a + vi + ava + harika of voharati; not of legal or conventional status ), 形 1. 可忽略的 (negligible, not to be decided ). 2. 不尋常 (uncommon, extraordinary) 84 Abbha( 梵 abhra), 中 雲 (cloud), 雲層 ( a cloudy mass) Abbha, 陰 雲 abbhakuta, 中 暴風雲的頂點 abbhapatala, 中 大量的雲 Abbhaka( 梵 abhraka), 中 滑石, 石墨, 粉狀石墨 Abbhakkhati (abhi 全面 +a+kha 掘 +a), 中傷, 反對 abbhakkhasi, 過 Abbhakkhana (<abbhakkhati 控告 ), 中 誹謗, 控告 Abbhabjati (abhi 全面 +abj 塗油 +a), 塗抹, 潤滑 abbhabji, 過 Abbhabjana, 中 1. 塗抹, 塗油 2. 軟膏 Abbhatita (abhi 全面 +atita 過去 跨越 ), 形 經過的, 過去的 過分 全面過去, 全面跨越 Abbhattha (abhi 全面 +attha 滅沒 ) 中 滅沒 abbhatthamgatam(abbhatthavgatam;disappeared), 已消失 Abbhanumodati (abhi 全面 +anumodati 隨喜 ), 全面隨喜 過 abbhanumodi Abbhanumodana, 陰 很感謝, 隨喜功德 Abbhantara (abhi 全面 +antara 內部 中途 ), 中 1. 裡邊, 內部 2. 一阿盤陀羅 ( 一阿盤陀羅等於二十八肘 Sp.Mv.V, ekam abbhantaram atthavisati hatthappamanam hoti.) 形 內部的, 內在的 abbhantarika, 形 親密朋友, 心腹朋友, 知己 Abbhagata, 三 客人, 陌生人, 過分 已到達 Abbhagamana, 中 抵達, 挺身而出 Abbhacikkhati (abhi 全面 +a+cikkh+a), 責備, 中傷, 誹謗 abbhacikkhi, 過 Abbhacikkhana, 中 控告, 中傷 Abbhana(abhi + ayana of a + ya (i)), 中 復歸 ( 比丘身份 )(coming back, rehabilitation of a bhikkhu who has undergone a penance for an expiable offence) Abbhahata (abbhahanati 的 過分 ), 已攻擊, 已使痛苦, 已折磨 Abbhukkirana, 中 抽出, 灑 Abbhukkirati (abhi 全面 +u 出 上 +kir 散 +a), 灑 abbhukkiri, 過 Abbhuggacchati (abhi 全面 +u 出 上 +gam 去 +a), 升入, 出去 abbhuggacchi, 過 Abbhuggata, (Abbhuggacchati 的 過分 ) 升入, 出去 Abbhuggamana, 中 升起 Abbhuggirati (abhi 全面 +u 出 +gir 吞 +a), 以脅迫的方式升起手或揮動一些東西 abbhuggiri, 過 Abbhuggirana, 中 揮 Abbhujjalana (abhi 全面 +u 出 +jalana 燃 ), 中 口吐出火 85

49 Abbhutthana, 中 站起來, 起床, 進步 Abbhuta, 形 令人驚奇的, 未曾有的 中 奇迹, 一個奇異的事物, 打賭 Abbhudeti (abhi 全面 +udi +e), 升, 形成 abbhudesi, 過 Abbhunnata, 形 升高, 高 Abbhunnati, Abbhunnati, (<abhi 全面 +unnati), 傲慢 (haughtiness) Abbhunnamati (abhi 全面 +u 出 +namati 彎 ), 湧出 獨 abbhunnamitva Abbhumme, 歎 唉! Abbhuyyati (abhi 全面 +u 出 +ya 去 +a), 進軍 abbhuyyata, 過分 Abbhokasa (abhi 全面 超越 +avakasa 機會 空間 ), 陽 戶外, 露天, 無庇護的地方, 海闊天空, 全都露, 清閑 abbhokasika, 陽 住在戶外的人 abbhokasova pabbajja(pts: abbhokaso ca pabbajja), 出家是海闊天空 SnA.v.406./II, Abbhokasoti vuttasambadhapatipakkhabhavena akaso viya vivata.( 海闊天空..如所說的齷齪, 對治消失之後, 露出空間 ) Abbhokinna, 形 擁擠的 Abbhokirana, 中 1. 灑 2. 舞者的運動 Abbhokirati (abhi 全面 +ava 下 +kir 散 +a), 灑 abbhokiri, 過 Abyapada (a 無 +byapada 逆向行 ), 陽 無拂逆 無瞋 Abyapara,無興趣 (uninterestedness) Abrahmacariya (a 非 +brahmacariya 梵行 ), 中 非梵行 Kh Abrahmacariyassa pana cattari avgani bhavanti-- (1)ajjhacariyavatthu ca hoti, (2)tattha ca sevanacittam paccupatthitam hoti, (3)sevanapaccaya payogabca samapajjati, (4)sadiyati cati.( 非梵行有四條件.. 1. 交媾 ( 若是邪淫, 則對象非配偶 ) 2. 生起淫欲心 3. 達到從事 ( 性交 ) 之緣的方式 4. 接納樂受 (sadiyati cati) ) KhA Abrahmacariyanti asetthacariyam, dvayamdvayasamapattimethunappatisevana kayadvarappavatta asaddhammappatisevanatthanavitikkamacetana abrahmacariyam.( 非梵行..非殊勝行 (= 卑劣行 ), 以從事非正法原因的違犯之思 (= 心 ), 運用身門, 雙雙達到三摩缽地 ( 性高潮 ) 從事婬欲, 為非梵行 ) KhA Abrahmacariya veramaniya vigatapaccatthikata sabbajanapiyata annapanavatthasayanadinam labhita sukhasayanata sukhappatibujjhanata apayabhayavinimuttata itthibhavappatilabhassa va napumsakabhavappatilabhassa va abhabbata akkodhanata paccakkhakarita apatitakkhandhata anadhomukhata itthipurisanam abbamabbapiyata paripunnindriyata paripunnalakkhanata nirasavkata appossukkata sukhaviharita akutobhayata piyavippayogabhavatati evamadini.( 離非梵行 ( 的果報 )..沒有仇敵, 一切人所喜愛, 獲得食物 86 飲料 衣服 住處, 躺臥快樂, 醒覺快樂, 解脫苦界 (= 惡趣 ) 的怖畏, 不會生為女性或不能男, 不忿怒 不掩飾 不驚慌 臉不下向 ( 丟臉 ), 男女相愛, 諸根圓滿, 諸相圓滿, 無疑惑 生活悠閒 樂住, 無怖畏處, 無離別喜愛, 如此等 ( 果報 ) )(KhA.34.)( 按.. 不會生為女性 ((na) itthibhavappatilabhassa), 乃由 願生為男 或 不願生為女 來決定 )) Abrahmacarin (a 非 +brahmacarin 梵行 形 ), 形 非梵行 Abrahmana (a 非 +brahmana 婆羅門 ), 陽 非婆羅門 Abhabba (a 不 +bhabba 能夠 可能 ), 形 不能的, 不精通的 abhabbata, 無能, 不可能性 Abhaya (a 無 +bhaya 恐懼 ), 形 安全的, 無畏的 中 無恐懼 Abhaya, 陰 訶子 1. 一種東印度喬木 (Terminalia chebula), 常綠喬木, 葉子卵形或橢圓形 果實像橄欖, 可以入藥, 有輕瀉 止咳等作用 産於中國雲南 廣東, 以及印度 緬甸 馬來亞等地 它是 三果粉 (Triphala churna) 的三種成份之一,Amalaki, Vibhitaki and Haritaki(=abhaya), 治療消化不良 dyspepsia, 痔瘡 piles, 血濁 impurity of blood, 眼睛感染 irritation in eye & 出血 haemorrhage ) 2. 這種植物的果實, 也叫藏青果 Abhava (a 不 +bhava 變成 ),不變成, 無, 非有 Abhavissa(<bhavati),如果有 (cond.2sg.3sg.)( 與事實相反的假設 ) Abhava (a+bhu+a), 陽 消失, 烏有, 不在, 缺席, 不變成, 未有, 非有, 無性, 無自性 獨 bhavitva, bhutva abhavitva bhavati,本無今有 Abhavita (a 未 +bhavita 修習 ( 過分 ), 形 未修習的, 未熟練的 Abhavitatta, 中 未被修習的狀態 Abhasi, [bhasati 說 ] 他曾說 單. 叁. 過 Abhi-, 字首 全面, 對 覺音論師以五義釋 阿毘 :(Sp.I,20.) (CS:Para.pg.1.16) Ayabhi abhisaddo vuddhilakkhanapujitaparicchinnadhikesu dissati. Tathahesa-- Balha me avuso dukkha vedana abhikkamanti no patikkamanti ti-adisu (ma.ni sam.ni.5.195) vuddhiyam agato. Ya ta rattiyo abhibbata abhilakkhita ti-adisu (ma.ni.1.49) lakkhane. Rajabhiraja manujindo ti-adisu (ma.ni su.ni.558) pujite. Patibalo vinetum Abhidhamme Abhivinaye ti-adisu (mahava.85) paricchinne. Abbamabbasavkaravirahite dhamme ca vinaye cati vuttam hoti. Abhikkantena vannena ti-adisu (vi.va.75) adhik.( 阿毘說曰 : 阿毘者, 意義 識義 讚歎義 斷截義 出過廣義 大義 無上義 何謂為意? 87

50 憶持也 識者分別也 讚歎者 常為聖人之所讚歎也 斷截者 分別偈也 出過者 過於餘法也廣者 於諸法中最為廣也 大者諸法之最大也 無上者 諸法無能勝也 曇者 舉義承義護義 何謂為舉 舉者 舉置眾生於善道也 承者 承受眾生不令入三惡道也 護者 擁護眾生令得種種快樂也 藏者器也 何謂為器? 器者, 能聚集眾義也 T ) 一 意, 是增上義 ( 阿毘達磨就是增上法, 下例 ) 二 識, 是特性 ( 自相 ) 義 三 讚歎, 是尊敬義 四 斷截, 是區別義 五 長, 是超勝義 善見律毘婆沙 卷一 (T ) Abhikavkhati (abhi+kakh+m-a), 渴望, 願望 abhikavkhi, 過 abhikavkhita, 過分 Abhikavkhana, abhikavkhita, 中 希望, 渴望, 希望 Abhikavkhi, 形 願望的, 欲望的 Abhikinna, (Abhikirana 的 過分 ) 已撒滿 Abhikirana, 中 散佈 Abhikirati (abhi+kir 散 +a), 淹沒, 散佈, 灑 Abhikirati (abhi+kirati 被作 ), 全面被作 Abhikujati (abhi+kuj 鴣鴣叫 +a), 鳥鳴,( 鳥 ) 唱 abhikuji, 過 Abhikujana, 中 鳥的歌唱 Abhikilati [abhi + kilati] to play (a game), to sport Miln.359 (kilam). Abhikujita [Pv.II,12 3 (cakkavaka ; so read for kujita). Abhikujita(abhi + kujita, pp. of kuj), 過分 ( 鳥的歌 ) 已響亮 (resounding (with the song of birds)) cakkavakkabhikujita(pv.2-12./p.42.), 紅鵝叫聲 Cp. abhinikujita. Abhikkanta (abhikkamati 的 過分 ;in sense of Sk. and also P. atikkanta), 形 中 1. 向前走, 已越過 (lit. gone forward, gone out, gone beyond) 2. 太美妙了 ( 極優美 極可欲 極可喜 極美善 超群 )(excellent, supreme (= sundara)) 中 前進 abhikkantaya rattiya, 初夜分 (6-10pm) Abhikkantam, 歎 向前走!(going forward (and backward), approach (and receding)) 已超群! 太美妙了! 太棒了!S.3.1./I,70.( 相應部 有 73 處 ).. Abhikkantam, bhante, abhikkantam, bhante! Seyyathapi bhante, nikkujjitam va ukkujjeyya paticchannam va vivareyya, mulhassa va maggam acikkheyya andhakare va telapajjotam dhareyya-- Cakkhumanto rupani dakkhanti ti.( 大德! 太美妙了! 大德! 太美妙了! 大德! 譬如倒者扶起, 覆者揭露, 迷者示道, 暗中舉燈, 有眼者得見諸物 ) Abhikkantaya rattiya ([abhikkantaya 向前走 ( 陰 單 處, 過分 )] [rattiya 夜間 ( 陰 單 處 )] ), 在已向前走的夜間 Abhikkama, 陽 I. 陽 向前走, 前進 (going forward, approach, going out; 88 opp. patikkama going back)) 過分 [patikkama 走回 ] II. 向前走 ( 單. 貳. 命 ) abhikkamosana(abhikkama+osana 停止 ),停止前進 Abhikkamosanam pabbayati no patikkamoti: 知道 ( 病 ) 停止復原不減退 Abhikkamati (abhi 全面 +kam 走 +a), 進行, 向前走 ( 直譯 : 全面走 ) (goes forward, approaches, advances, progresses) 2. 複. 命 abhikkamatha 過分 abhikkanta abhikkami, 過 Abhikkhana, 形 不變的 abhikkhanam, 副 不變地, 時常 Abhikkhanati (abhi 全面 +kha 掘 +a), 掘出 abhikkhani, 過 Abhikkhanana, 中 掘, 挖 Abhigajjati (abhi 全面 +gad 說 +ya), 吼, 打雷 abhigajji, 過 Abhigajjana, 中 吼聲, 雷鳴 Abhigijjhati (abhi 全面 + gidh 貪婪 +ya), 覬覦, 渴望 abhigijjhi, 過 abbamabbabhigijjhanti, 互相覬覦 (S.1.28./I,15) Abhigijjhana, 中 覬覦, 渴望, 貪欲 Abhigita (abhi 全面 +gita 唱誦 ( 過分 ) ),(abhigayati 的 過分 ), 已唱 Abhighata, 陽 1. 撞擊, 衝擊, 接觸 2. 殺害 Abhighatana, 中 殺害, 破壞, 毀壞 Abhighati, 陽 敵人, 破壞者 Abhijappati (abhi 全面 +jap( 梵 jap) 喃喃自語 +a), 祈禱 (praying for), 喃喃而語 abhijjappi, 過 Abhijappa (<abhijappati, cp.jappa) 陰 祈禱, 熱望 (strongly asserting one s right) Abhijappana, abhijappita, 中 1. 喃喃而語 2. 許願 3. 講話 Abhijata, 形 出生良家子弟, 生得高貴 Abhijati, abhijati, (abhi 全面 +jati 生 ), 陰 1. 再生, 降落 2. 種類 chalabhijatiyo, 六生類 富蘭那 迦葉 (Purana Kassapa) 宣稱有 六生類 (chalabhijatiyo), 即 : (1) 黑 (kanhabhijati, 包括屠夫 獵人 盜賊等 ) (2) 藍 (nilabhijati, 比丘 及其餘一切之業因論者 kammavada 業果論者 kriyavada) (3) 紅 (lohitabhijati, 只穿一衣的耆那教徒, 比前兩種人更清淨 ) (4) 黃 (haliddabhijati, 由裸體外道的白衣在家人 ) (5) 白 (6) (sukkabhijati, 男女邪命外道 ) 與究竟白 (paramasukkabhijati, 由難陀 瓦加 (Nanda Vaccha) 提沙 桑提加(Kisa Samkicca) 與末伽梨 瞿舍梨 (Makkhali Gosala) 所組成, 他們最清淨 ) (cf. 增支部 A.6.57./III,384.) 世尊否定這種說法, 說 六生類.. (1) 黑生類 ( 生於卑賤家 ) 而生起黑法 ( 身語意行惡行, 死後生惡趣 ), (2) 黑生類而生起白法 ( 身語意行善行, 死後生善趣 ), (3) 黑生類 ( 安住於四念住, 修七覺支 ) 生起非黑非白之涅槃 (akanham asukkam nibbanam), (4) 白生類 ( 生於尊貴家 ) 而生起黑法, 89

51 (5) 白生類生起白法, (6) 白生類生起非黑非白之涅槃 (A.6.57./III,384-7) 大般若波羅蜜多經 卷第三百八十三(T ~ 980.1).. 非黑非白法, 感非黑非白異熟, 所謂預流果, 或一來果, 或不還果, 或阿羅漢果, 或獨覺菩提, 或復無上正等菩提 (cf. T ) Abhijanana, 中 盡知, 證知 Abhijanati (abhi 全面 +ba 知 +na), 盡知 ( 全面知 ), 證知 abhijjani, 過 單. 壹. 現 abhijanami 3 單. 過 abbhabbasi 3. 複. 過 abbhabbamsu; 過分 abhibbata; 獨 abhibbaya, abhibba} Abhijayati (abhi 全面 +jan( 梵 jan / ja) 生 +ya), 出生得好, 出現得好 Abhijigimsati (abhi 全面 +har 運 +sa), 願克服 abhijigimsi, 過 Abhijjanaka, abhijjamana, 形 未打破的, 未分開的 Abhijjamana(ppr. passive of a + bhid( 梵 bhid)) 破碎, see bhindati), 現分 無被迸裂, 無被拆散 Abhijjha(abhi+dhya 想 ), 陰 貪婪( 台語 :tham lam 5 ), 妄羨, 古譯 : 增伺 abhijjhalu, 形 貪婪的, 妄羨的 A.3.66./I, Abhijjhati kho aham, Salha, etamattham vadami. Luddho kho ayam, Salha, abhijjhalu panampi hanati, adinnampi adiyati, paradarampi gacchati, musapi bhanati, parampi tathattaya samadapeti, yam sa hoti digharattam ahitaya dukkhaya ti.( 沙羅哈! 我說貪婪這意思 舍羅哈! 這貪心, 是因貪欲而殺有息者, 取不該取之物, 與他人之妻通, 說虛誑, 也煽動他這樣作, 凡此, 能引長夜之無益與苦 ) Abhijjhadomanassa (abhijjha 貪欲 陰 +domanassa 不如意 中 ), 陽 貪欲及不如意 Abhijjhavisamalobha (abhijjha 貪婪 陰 +visama 不平順的 形 +lobha 貪欲 陽 ), 陽 貪欲 Abhijjhayati (abhi 全面 +jhe+a), 願望, 妄想 abhijjhayi, 過 abhijjhita, 過分 Abhibba (<abhibba 全面知 ), 形 博學的, 有知識, 全面知 SA.6.3./I, Sayam abhibba sacchikatvati samam janitva paccakkham katva.( 親自作證..已親自領會, 已作了現見 ) AA.1.16./II,19... abhibbayati aniccadivasena lakkhanattayam aropetva abhijananatthaya.( 通智..無常等三相熟練之後, 全面知之意 ) Abhibbata (abhijanati 全面知的 過分 ), I. 過分 全面知 II. 形 著名 Abhibbaya, 1.( abhijanati 全面知 的 獨 ) 2.[abhibba 全面知 ]( 陰. 單. 工. 從. 與. 屬. 處 ) 90 Abhibba, (<abhijanati 全面知 ) 陰 I. 全面知, 特別的知識, 非凡的力量, 神通 II.Abhijanati 全面知 的 獨 Abhibba, abhibbaya, 獨 熟悉 Abhibbana, 中 特徵 Abhibbata, (abhijanati 的 過分 ), 已衆所周知, 已公認 Abhibbeyya, 形 應該熟悉的 Abhinha, 形 連續的, 習慣的, 屢屢的 abhinham, 副 時常, 重複地, 再三地 AA Abhinhanti abhikkhanam punappunam.( 屢屢..時常重複 ) Abhinham, 副 經常 Abhinhaso, 副 總是, 重複地, 再三地 Abhitatta (abhitapati 的 過分 ), 已被燒焦, 已熱 Abhithana (abhi + thana, cp. abhititthati; lit. that which stands out above others), 中 大罪或死罪 (a great or deadly crime. Only at Sn.231 = Kh VI,10 (quoted Kvu 109)) Six are there mentioned, & are explained (KhA 189;A.1.14./I,27.;M.115./III,65.;Vbh.p.336.) as matricide, parricide, killing an Arahant, causing schisms, wounding a Buddha, following other teachers. 六大逆罪 :chaccabhithanani, 殺母 殺父 殺阿羅漢 ( 以惡心 ) 出 ( 如來身 ) 血 破和合僧團 邪信 ( 信仰外道 )(matughatapitughata-arahantaghatalohituppadasavghabheda-abbasatthar uddesakammaniti) Abhitapati (abhi 全面 +tap( 梵 tap) 使發光 +a), 照耀, 發光 abhitapi, 過 Abhitapa, 陽 很熱 Abhitalita, (Abhitaleti 的 過分 打, 槌打, 擊鼓等 Abhitaleti (abhi 全面 +tal 打 +e), 打, 槌打, 擊鼓等 abhitalesi, 過 Abhitunna, abhitunna (abhitudati 的 過分 ), 已受打擊, 已制服, 已壓倒 Abhitudati (abhi 全面 +tud+a), 刺穿, 刺, 刺激 abhitudi, 過 Abhito, 無 周圍 ( 台語 : 四箍輦轉 si 3 khoo lian 2 tng 2 ) Abhitoseti (abhi 超勝 +tus 滿足 +e), 徹底地滿足 abhitosesi, 過 Abhitthanati (abhi 超勝 + than 吼 +a), 打雷 abhitthani, 過 abhitthanita, 過分 Abhittharati (abhi 超勝 +tarati2 匆忙 ), 催促, 趕緊作 abhitthari, 過 3 單. 祈. 反照 abhittharetha Abhitthavati (abhi 全面 + thu 稱讚 +a), 稱讚 abhitthavi, 過 Abhitthavana, 中 稱讚 Abhitthuta, (abhi 全面 +tthavati 的 過分 ) Abhitthunati (abhi 全面 + thu 稱讚 +na), 稱讚 abhitthuni, 過 91

52 Abhidosa, 陽 昨晚 abhidosika, 形 昨晚的 ( 參考 abhidosa) Abhidhamati (abhi 全面 +dham)( 梵 dham/ dhma) 吹 +a), 吹 abhidhami, 過 Abhidhamma (abhi 超勝 對 +dhamma 法 ), 陽 超勝的法, 對法, 阿毘達摩, 論藏 abhidhammika, 形 論藏師 巴利論藏 (Abhidamma-pitaka) 有七部論 : 一 法集論 (Dhammasavgani) 二 分別論 (Vibhavga) 三 論事 (Kathavatthu) 四 人施設論 (Puggalapabbatti) 五 界說論 (Dhatukatha) 六 雙對論 (Yamaka) 七 發趣論 (Patthana) Abhidhammapitaka Samgayanassa puccha vissajjana (CS:p.2).. dhammatireka dhammavisesatthena bhante Abhidhammoti vuccati.( 大德! 超越法與有別於法之義, 稱為 阿毘達摩 ) Abhidhammatthasavgaha, 陽 攝阿毘達摩義論 阿耨樓陀尊者 ( 約 11~12 世紀上半期的人 ) 所著, 是巴利佛教中一部最精拔的作品, 文簡義豐, 敘述了各種重要的法相, 有系統地介紹了全部論藏的綱要書 說一切有部發智大毘婆沙論 卷第一, 列出阿毘達磨諸論師對 阿毘達磨 之定義 :1. 於諸法相能善決擇能極決擇 2. 於諸法性能善覺察能善通達 3. 能於諸法現觀作證 4. 法性甚深能盡原底 5. 諸聖慧眼由此清淨 6. 能善顯發幽隱法性 7. 所知法性無始幽隱, 離此無有能顯發 8. 所說法性無有乖違, 若有能於阿毘達磨自相共相極善串習, 必無有能如法問難, 令於法性有少違 10. 能伏一切外道他論 11. 常能決擇契經等中諸法性相 12. 於十二支緣起法性善覺了 13. 以能現觀四聖諦法 14. 善說修習八聖道法 14. 能證涅槃 15. 能於諸法以無量門數數分別 16. 於雜染清淨繫縛解脫流轉還滅法, 以名身 句身 文身次第結集安布分別 17. 此是究竟慧, 此是決斷慧, 此是勝義慧, 此是不謬慧 18. 求解脫者修正行時, 能為分別所未了義, 謂此是苦, 此是苦因, 此是苦滅, 此是趣滅道 此是加行道, 此是無間道, 此是解脫道, 此是勝進道, 此是向道, 此是得果, 能正分別如是等義 19. 此法增上 如有頌言 : 慧於世間尊, 能決擇趣向, 以正了知故, 老死盡無餘 20. 慧能照法 如契經說 : 一切照中我說慧照最為上首 21. 於諸法中涅槃最上, 此法次彼 22. 阿謂除棄, 毘謂決擇 此法能除棄決擇 何所除棄? 謂結縛 隨眠 隨煩惱 纏 何所決擇? 謂蘊 界 處 緣起 諦食及沙門果菩提分等 23. 阿毘者是助言顯現前義, 此法能引一切善法, 謂諸覺分皆現在前 24. 阿毘者是助言顯增上義 25. 阿毘助言顯恭敬義, 此法尊重可恭敬 (T ~ 3) Abhidha, 陰 abhidhana, 中 命名, 名稱, 世尊說, 名, 名義, 施設, 能詮, 言, 言語, 言說, 語言, 說 Abhidhavati (abhi 全面 +dhav 追 +a), 跑向, 催促 abhidhavi, 過 92 Abhidheyya, 形 名爲 中 意義 Abhinata (abhi 全面 namati 的 過分 ), 已彎曲, 已鞠躬, 已頂禮 Abhinadati (abhi 超勝 +nad+a), 嗚響 abhinadi, 過 Abhinadita, (abhi 超勝 nadati 的 過分 ), 中 噪音 Abhinandati (abhi 超勝 +nand 歡喜 +a) 歡慶, 全面歡喜 1. 單. 過 abhinandim 3 單. 過 abhinandi 3. 複. 過 abhinandum 獨 abhinanditva 未被 abhinanditabba 3 單. 祈 abhinandeyya 過分 abhinandita abhinandi, 過 abhinandin (<abhinandati 全面歡喜 ), 形 全面歡喜 陰 abhinandini tatratatrabhinandini, 處處全然愛喜 DA.22./III, Tatratatrabhinandiniti yatra yatra attabhavo, tatra tatra abhinandini.( 處處全然歡喜..在在處處自己存活, 就在在處處全然歡喜 ) Abhinandana, 中 歡喜, 高興 Abhinandita (abhinandati 的 過分 ), 中 愉快的對象 Abhinandi, 形 歡喜的人, 享受的人 Abhinamati (abhi 超勝 +nam 彎曲 +a), 彎曲, 彎腰, 鞠躬, 頂禮 abhinami, 過 Abhinayana, 中 1. 使恢復知覺 2. 質詢 Abhinava, 形 新的, 新鮮的 Abhinadita, 過分 已嗚響 Abhinikujita, 形 嗚響著 ( 鳥的歌 ) Abhinikkhamati (abhi 全面 +ni+kham( 梵 ksam) 忍受 +a), 前去, 隱世, 隱居 abhinikkhami, 過 abhinikkhanta, 過分 abhinikkhamma, 獨 Abhinikkhamana, 中 放棄 ( 頭銜 ), 抛棄 ( 野心 ), 出家 Abhinikkhipati (abhi 全面 +ni+khip 拋 +a), 躺下 abhinikkhipi, 過 abhinikkhitta, 過分 Abhinikkhipana, 中 放下 Abhininnameti (abhi 全面 +ninnameti 使 轉向 ), 使 全面轉向 dibbaya sota-dhatuya cittam abhiniharati abhininnameti( 心傾注天耳界 ) ceto-pariyabanaya cittam abhiniharati abhininnameti( 心傾注他心智 ) pubbe-nivasanussati-banaya cittam abhiniharati abhininnameti( 心傾注宿住隨念智 ) sattanam cutupapata-banaya cittam abhiniharati abhininnameti( 心傾注有情死生智 ) Abhinimanteti (abhi 超勝 +nimanteti 邀請 ), 盛情邀約 Abhinimmina, 全面創造 Abhinimminati (abhi 全面 +nimminati 創造 ), 全面創造 過分 abhinimmita Abhinipajjati (abhi 全面 +ni+pad 去 +ya), 臥在 abhinipajji, 過 93

53 abhinipanna, 過分 Abhinipatati (abhi 全面 +ni+pat 落下 +a), 跌倒, 衝闖 abhinipati, 過 Abhinipata, 陽 abhinipatana, 中 跌落, 衝闖, 攻擊, 敲擊 abhinipati, 形 落下 Abhinippileti (abhi 全面 +ni+pil 虐待 +e), 壓迫, 騷擾 Abhinipphajjati (abhi 全面 +ni+pad 去 +ya), 實現, 完成 abhinipphajji, 過 abhinipphanna, 過分 Abhinipphatti, 陰 産品, 成就 Abhinipphadita, (Abhinipphadeti 的 過分 ), 已生産, 已完成 Abhinipphadeti (abhi 全面 +ni+pad 去 +e), 生産, 呈現 abhinipphadesi, 過 Abhinibbatta (abhinibbattati 的 過分 ), 已繁殖, 已再生 Abhinibbatti(abhi 全面 +nibbatti 生出 ), 陰 abhinibbattana, 中 生成, 轉生 Abhinibbatteti (abhi 全面 +ni+vat 轉 +e), 生産, 呈現 abhinibbattesi, 過 Abhinibbida, 陰 厭世 Abhinibbuta, 形 完全地平靜的, 寂靜 Abhinimmita, (Abhinimminati 的 過分 創造, 生産, 製造 Abhinimminati (abhi 全面 +ni+ma 測量 +na), 創造, 生産, 製造 abhinimmini, 過 Abhiniropana, 中 固定在, 應用, 運用, 施用 Abhiniropeti (abhi 全面 +ni 向下 +rup 栽種 +e), 注入, 灌輸, 諄諄勸導 abhiniropesi, 過 abhiniropita, 過分 Abhinivajjeti (abhi 全面 +ni 向下 +vajjeti 使 被避免 ), 全面避免 獨 abhinivajjetva Abhinivittha (Abhinivisati 的 過分 ), 已附著, 已執著 Abhinivisati (abhi 全面 +ni+vis(viw) 進入 +a), 執著, 黏附著 abhinivisi, 過 Abhinivesa (abhi 全面 +nivesa 安頓 )( 梵 abhinivewa), 陽 傾向, 取, 取著, 執, 執著, 執持, 妄執, 愛著, 深固 sabbe dhamma nalam abhinivesaya ti.( 一切法實不值於貪著 )(S /IV,50.;M.37./I,251.; A.7.58./IV. p.88) abhiniveseti (abhi 全面 +niveseti 安頓 ), 全面安頓, 傾向 3 單. 祈 abhiniveseyya Abhinisidati (abhi 全面 +ni+sad 坐 +a), 坐近, 入坐, 對準入坐 abhinisidi, 過 abhinisinna, 過分 Abhinissata, (abhinissarati 的 過分 ), 已逃脫, 已移走 94 Abhinita (abhineti 的 過分 ), 已帶來 Abhinila, 梵 紺靑 Abhinita ( [abhi 全面 +neti 引導 ] 的 過分 ), 過分 全面引導 Abhinihata, (Abhiniharati 的 過分 ), 已取出 Abhiniharati (abhi 全面 +ni+har 運 拿 +a), 全面運出, 取出, 指向, 熱望 abhinihari, 過 Abhinihara, 陽 帶動, 取出, 熱望, 決議 DhsA.(PTS:648) abhiniharapaccupatthana( 風大 以 推 ( 由內往外 ) 為現起 ) Abhipatthita, (Abhipattheti 的 過分 極度渴望, 極度希望 na kame abhipatthayam ( 不再希求諸慾 ) Abhipattheti (abhi 超勝 +path+e), 極度渴望, 極度希望 abhipatthesi, 過 Abhipaleti (abhi 超勝 +pal 保護 +e), 極度保護, 極度保持, 極度保存 abhipalesi, 過 abhipalita, 過分 Abhipileti (abhi 超勝 +pil 虐待 +e), 極度壓迫, 極度擠榨 abhipilesi, 過 abhipilita, 過分 Abhipurati (abhi 超勝 +pur( 梵 pr / prn/ pur) 充滿 +a), 極度充滿 abhipuri, 過 abhipurita, 過分 Abhippakinna (abhippakirati 的 過分 ), 已極度撒滿 abhippakirati, 撒滿 abhippamodati (abhi 全面 +pamodati 徹底欣喜 ), 全面徹底欣喜 abhippamodayati (abhippamodati 的 使 ), 使 全面徹底欣喜 abhippasanna (abhi 超勝 +pasanna 明淨 過分 ), 過分 全面明淨 Abhippamodati (abhi 超勝 +pa+mud+a), 極歡喜, 極滿意 abhippamodi, 過 abhippamodita, 過分 Abhippasanna (abhippasidati 的 過分 ), 已極有信心, 已極獻身, 已極投入於 Abhippasada, 陽 極有信心, 極熱愛, 極投入 Abhippasareti (abhi 全面 +pa+sar( 梵 sr) 動轉 +e), 伸展 abhippasaresi, 過 Abhippasidati (abhi 超勝 +pa+sad 坐 +a), 有信心, 投入於 abhippasidi, 過 Abhibhavati (abhi 全面 +bhu 變成 +a), 全面克服, 全面征服 abhibhavi, 過 獨 abhibhuyya, 過分 abhibhuta Abhibhavana, 中 全面克服, 打敗 Abhibhavaniya, 形 應該全面克服的 Abhibhayatana (abhibhu 勝 +ayatana 處 ), 中 勝處 95

54 Abhibhu (<abhi 全面 +bhu 變成 ), 陽 1. 征服者, 大君主 2. 阿毘浮 (= 無想天 asabbabhava) cp.(abhibhavati 勝 ) 中 形 勝 Abhibhuta (abhibhavati 的 過分 ), 已擊敗, 已打敗 Abhimavgala, 形 幸運的, 吉兆的 Abhimata (abhimabbati 的 過分 ), 已想要, 已願望 Abhimatthati, abhimantheti, 劈 Abhimaddati (abhi 全面 +madd 壓破 +a), 壓破, 服從 abhimaddi, 過 abhimaddita, 過分 Abhimaddana, 中 打破, 征服 Abhimanthati (abhi 全面 +manth 攪拌 +a), abhimantheti (abhi 全面 +manth 攪拌 +e), 壓破, 攪拌, 搖動, 煽動, 激動 abhimanthi, abhimanthesi, 過 abhimanthita, abhimathita, 過分 Abhimana, 陽 自尊 Abhimukha (abhi 超勝 +mukha 面 ), 形 面對的, 當面的, 面對面的, 陽 前面, 向, 對, 現, 現前, 了 abhimukham, 副 向 Abhiyacati (abhi 超勝 +yac 乞 +a), 非常請求, 非常乞求, 非常懇求 abhiyaci, 過 Abhiyacana, 中 abhiyacana, 陰 請求, 要求, 懇求 Abhiyacita (abhi 全面 yacati 的 過分 ), 已被請求 Abhiyati (abhi 全面 +ya 去 +a), 反對, 違反, 攻打 abhiyayi, 過 abhiyata, 過分 Abhiyubhati (abhi 全面 +yuj 連接 +m-a), 修行, 控訴, 詢問 abhiyubji, 過 abhiyutta, 過分 Abhiyubjana, 中 審判, 修行, 遵守 Abhiyoga, 陽 遵守, 修學, 修行, 修集, 加行, 相應, 勤修, 勤修學 Abhiyogi, 陽 觀察者, 修行者 Abhirakkhati (abhi 全面 +rakkh 保護 +a), 全面保護 abhirakkhi, 過 Abhirakkhana, 中 abhirakkha, 陰 全面保護 Abhirata (abhiramati 的 過分 ), 已喜歡, 已沉迷, 已愛好, 愛著, 極生愛樂, 樂, 深生喜樂 Abhirati(< abhi + ram), 陰 高興, 滿意 Abhiraddha, 過分 已滿意, 已勸解 Abhiraddhi, 陰 滿足 Abhiramati (abhi 全面 +ram( 梵 ram) 喜樂 +a), 全然喜樂, 享受, 尋歡 過 abhirami 過分 abhirata Abhirati (abhi 全面 +rati 喜樂 ), 陰 全然喜樂 Abhiramana, 中 享樂, 運動 96 Abhiramapeti (abhi 全面 + ram 喜樂 +ape), 使全然喜樂, 使尋歡 abhiramapesi, 過 Abhirama, 形 愉快的, 合意的 Abhiruci, 陰 希望, 渴望 Abhirucita, 過分 已願望, 已喜歡, 已愉快 Abhirucira, 形 多令人喜愛的, 非常美麗的 Abhiruyha, (abhiruhati 的 獨 ), 登上了 Abhirupa (abhi 超勝 +rupa 形色 ), 形 形色端嚴 SnA.v.410./II, Abhirupoti dassaniyavgapaccavgo.( 形色端嚴..肢體勻稱, 眾所樂見 ) Abhiruhati, abhiruhati (abhi 超勝 +ruh 上升 生長 +a), 登上, 上去 abhiruhi, 過 abhiruhitva, 獨 Abhiruhana, 中 上升, 攀登 Abhirulha (abhiruhati 的 過分 ), 已登上, 已升起 Abhiroceti (abhi 超勝 +ruc 發光 +e), 喜歡, 尋高興 Abhilakkhita (Abhilakkheti 的 過分 ), 已作記號 Abhilakkheti (abhi 全面 +lakkh 標記 +e), 標記, 設計 abhilakkhesi, 過 Abhilapa, 陽 演講, 講話 Abhilasa, 陰 希望, 欲望 Abhilepana (abhi 全面 +lepana 塗染 ), 中 全面塗染 Abhivatta, abhivattha (abhivassati 全面下雨 的 過分 ) 已下雨 Abhivaddhati (abhi 全面 +vaddh 增長 +a), 生長, 增加, 長得大過 abhivaddhi, 過 abhivaddhita, 過分 Abhivaddhana, 中 abhivaddhi, 陰 生長, 增加 Abhivannita, (Abhivanneti 的 過分 ) 稱讚, 詳細, 解析 Abhivanneti (abhi 超勝 +vann 稱讚 +e), 稱讚, 詳細, 解析 abhivannesi, 過 Abhivadati (abhi 全面 +vad 說 +a), 宣佈 (to speak out, declare, promise), 歡迎 (to welcome) 使 abhivadeti Abhivandati (abhi 超勝 +vand 彎腰 +a), 行禮, 敬禮 (to salute respectfully, to honour, greet) abhivandi, 過 abhivandita, 過分 Abhivandiya (abhivandati 的 獨 ), 彎了腰, 鞠了躬 Abhivassati (abhi 全面 +vass 下雨 +a), 全面下雨 過分 abhivatta, abhivuttha abhivassi, 過 Abhivadana, 中 abhivadana, 陰 致敬, 行禮 法句經 Dh.v Abhivadanasilissa niccam vuddhapacayino cattaro dhamma vaddhanti: ayu, vanno, sukham, balam.( 好樂敬禮者, 常尊於長老, 四法得增長 : 壽. 美. 樂與力 ) 南傳比丘受人禮拜時, 常念誦的法句 法句中壽. 美. 97

55 樂. 力, 指長壽 莊嚴 安樂 力量 摩奴法典 (manu-smrti)ch 養成尊敬的習慣和常尊敬長者, 它們壽命 學問 名譽和力量, 四樣一定會增長 Abhivadeti (abhi 超勝 +vad 說 +e,直譯 : 全面說 )( caus.of abhivadati), 行禮 (to salute, greet, welcome, honour); 日譯作 : 挨拶 aisatzu abhivadesi, 過 abhivadita, 過分 abhivadetva, 獨 (abhivadayim aor.= abhivadanam karesim vandim VvA 24); Often in comb n with padakkhinam karoti in sense of to bid goodbye, to say adieu, farewell, -- Caus.II.abhivadapeti to cause some one to salute, to make welcome Vin II.208 ( etabba). Abhivadetabba, 祈 值得禮拜, 值得致敬 Abhivayati (abhi 全面 +va 吹 +a), 吹過 abhivayi, 過 Abhivijinati (abhi 全面 +vi+ji 勝 +na), 征服 abhivijini, 過 abhivijita, 過分 abhivijiya, 獨 Abhivitarana, 中 捐贈物 Abhivisittha, 形 最優良的 Abhivuttha, 已下雨 參考 abhivattha 已下雨 Abhivuddhi, ( 參考 abhivaddhi 生長 ) 生長 Abhisavkhata (abhisavkharoti 的 過分 ), 已準備, 已安排, 已回復 Abhisavkharana, 中 恢復, 安排 Abhisavkharoti (abhi 全面 +sam 一起 +kar 作 +o), 現行, 回復, 安排, 準備 abhisavkhari, 過 Abhisavkhara, 陽 積聚, 準備 Abhisavkhipati(abhi + savkhipati), 丟在一起, 堆積 (to throw together, heap together, concentrate. Abhisavga, 陽 黏著, 忠於, 堅持 Abhisavgi, 形 頑固的人 Abhisajjati (abhi 全面 +sajjati 執著 ), 遷怒 ( 直譯 : 全面執著 ), 附上, 縛上 abhisajji, 過 3 單. 祈 abhisaje Abhisajjana, 中 黏著, 忿怒 Abhisabcetayita, 中 想出, 有意的 Abhisabceteti (abhi 全面 +sam+cit 想 +e), 想出 (to bring, to consciousness, think out, devise, plan) abhisabcesi, 過 abhisabcetayita, 過分 Abhi-sabba-nirodha, The prefix abhi qualifies, not sabba, but the whole compound, which means trance. It is an expression used, not by Buddhists, but by certain wanderers. See sabba-vedayita-nirodha. Abhisabbuhati (abhi + sabbuhati), 堆積, 集中 ( to heap up, concentrate) cp. abhisavkhipati. 98 Abhisata (abhisarati 的 過分 ), 已拜訪, 已接近 Abhisatta (abhisapati 的 過分 ), 已被咒, 已可憎 Abhisaddahati (abhi 全面 +sam+dah 放置 +a), 相信 abhisaddahi, 過 Abhisanda(abhi + sanda( 流程 )of syad, cp. BSk. abhisyanda), 陽 流出, 結果, 等流 ( 果 )(outflow, overflow, yield, issue, result) kamm abhisanda,業果 cattaro pubb qbhisanda kusal qbhisanda, 四種福等流即是善等流 Abhisandana, 中 流動的, 成果, 結果 Abhisandati (abhi 全面 +sand(syad)+a), 流出, 滲出 abhisandi, 過 Abhisandahati (abhi 全面 +sam+dah 放置 +a), 連接, 集合 abhisandahi, 過 Abhisandeti ( abhi 全面 +sandati 流動 ), 的 使 ), 使 全面流動 Abhisanna ([abhisandati 全面流動 ] 的 過分 ), 過分 全面流動 Abhisapati (abhi 全面 +sap 服務 +a), 詛咒, 宣誓, 發誓 Abhisapana, 中 宣誓, 詛咒 Abhisamagacchati(abhi + sam + agacchati), (cp. in meaning adhigacchati) 完全了解, 完全掌握 (to come to (understand) completely, to grasp fully, to master) abhisamagantva(=abhisamecca), ger. Abhisamaya (abhi 全面 +sama 平息 +ya ( 抽象名詞 )) (<i 行 ), 陽 1.( abhi-samaya) 領會, 洞察, 現觀, 得, 悟, 證, 通達 無礙解道 (Pts.p.217;CS:p.394) 說, 在四道四果之剎那間, 以入於不死涅槃的盡頭之義是 現觀 (amatogadham nibbanam pariyosanatthena abhisamayo.) 2.abhi-wam= abhisama-ya 止息,manabhisamaya,慢止息 SA.8.4./I,272.:Manabhisamayati manassa dassanabhisamaya ceva pahanabhisamaya ca.( 慢止息 ( 慢無間等 ): 見到慢止息和斷慢止息 ) Abhisambujjhati (abhi 全面 +sambujjhati 完全覺 ), 全面完全覺, 成佛, 成等正覺, 最正覺, 現等正覺, 現等覺 3. 複. 過 abhisambujjhimsu 過分 abhisambuddha( 音譯 : 阿毘三佛陀 ) 現分 abhisambudhana Abhisamacarika, 形 好行爲的 Abhisamecca (abhisameti 的 獨 ), 已徹底地瞭解 Abhisameta, abhisamita (abhisameti 的 過分 ), 已完全地領會 Abhisametavi, 形 有完成洞察力的人 Abhisameti (abhi 全面 +sameti 知 ), 徹底地瞭解, 徹底地領會 (to come by, to attain, to realise, grasp, understand) abhisamesi, 過 獨 abhisamecca(=abhisamagantva) Abhisamparaya (abhi 全面 +samparaya 來世 ), 陽 未來世, 彼界, 下一世 Abhisambujjhati (abhi 全面 +sam+budh 醒 +ya), 全然覺悟, 全面完全覺 99

56 悟 abhisambujjhi, 過 Abhisambuddha ( [abhisambujjhati] 的 過分 ), 全然覺悟, 全面完全覺悟 DA.14./II, Abhisambuddhoti sakalam Buddhagunavibhavasirim pativijjhamano cattari saccani abhisambuddho.( 全然覺悟 ( 全面完全覺悟 )..全部的佛德的光彩壯麗, 已貫通四聖諦的全面完全覺悟 ) Abhisambodhi, 陰 全然覺悟, 全面完全覺悟 Abhisambhava(<abhisambhavati), 只作 durabhisambhava, 難克服, 難達到 (hard to overcome or get over, hard to obtain or reach, troublesome) Abhisambhunati (abhi 全面 +sambh+una), 能幹, 達到 abhisambhuni, 過 Abhisammati (abhi 全面 +sam( 梵 wam 1./ wim) 使平靜 +ya), 停止, 使平靜 abhisammi, 過 Abhisallekhika (abhi 全面 +sallekha 削減 +ika ( 形容詞化 )), 形 全面削減 Abhisapa, 陽 詛咒 Abhisarika, 陰 妓女 (ki li 2, 趁食查某 than 3 ciah 8 ca boo 2, 間仔查某 king a 2 ca boo 2 ) Abhisariya(Sk.abhisarika, <abhi+sr), 陰 女人去會見她的情人 Abhisibcati (abhi 全面 +sibcati 傾注 ), 灌頂, 用作祭祀, 獻給, 使神聖 abhisibci, 過 過分 abhisitta SA.22.1./II,251.:Amatena abhisittoti nassidha abbam kibci jhanam va vipassana va maggo va phalam va amatabhiseko ti datthabbo, madhuradhammadesanayeva pana amatabhiseko ti veditabbo.( 以甘露灌頂 : 任何禪那或毘婆舍那或道或果稱為甘露灌頂, 此為可以被見到的 ; 而甘露法的說教, 可以被知道的 ) Abhisitta, [abhisibcati] 的 過分, 灑, 用作祭祀 Abhiseka, 陽 abhisibcana, abhisecana, 灌頂 中 供獻, 齋戒沐浴, 洗禮, 灑淨 Abhiseceti, (abhisibcati 的 使 ) 灑, 用作祭祀 Abhihata, (abhiharati 的 過分 ) Abhihatthum (= abhihantim, ger. of abhiharati) 獨 要去帶近來 (Only in praise abhihatthum pavareti, to offer having fetched up) Abhihata, Abhihanati 的 過分 襲擊, 碰撞 Abhihanati (abhi 全面 +han+a), 襲擊, 碰撞 abhihani, 過 Abhiharati (abhi 全面 +har 拿 +a), 帶來, 提供 abhihari, 過 abhihareyya, 祈 abhiharitabba(=upanetabba, DT /II,258.), 義 Abhihara, 陽 取近, 提供 100 Abhihareti (abhiharati 拿來的 使 ),令人拿來 3 單. 過 abhiharayi Abhihita (abhidhati 的 過分 ), 已講 中 字, 詞, 話 Abhita, abhiru, abhiruka, 形 大膽的, 勇敢的 Abhuta, 形 不真的, 錯誤的 中 謊言 ; 愚者, 說謊者 ( 直譯..非生物 ; 或解作..不成材 ) abhutakkhana, 中 一則謊言 abhutavadi, 陽 說謊者 abhutavadin (abhuta 虛偽 過分 +vadin 說 形 ), 形 說謊的 Abhejja(grd. of a + bhid, cp. Sk. abhedya), 形 不可分散的, 不可分開的 (not to be split or divided) abhejjapasada,不壞淨不可破壞的堅信佛 法 僧及聖戒 又名 avecca-pasada( 不消失的淨信 ) Abhojja, 形 不適宜吃的 Amacca, 陽 1. 智囊團, 樞密院官員 2. 同事, 隨從 ( ) mittamacca, 陽 朋友與同事 Amajja, 中 不陶醉的 amajjapa, 形 不喝酒的人, 戒酒 Amagga (a 非 +magga 道 ), 陽 非道 Amavkubhuta ( a 未 +mavkubhuta 變成不安 過分 ), 過分 未變成不安 Amata 1 (a 無 +mata mar( 梵 mr) 死 過分 ; 梵 amrta ), 中 無死 amatandada, 形 帶來不死境 amatapada, 中 達到無死 amatamagga, 陽 導致不死之道 amatadvara(=amatassa dvara), 不死之門 ( 進入涅槃之門 ;S ) S.45.7./V,8... Yo kho, bhikkhu, ragakkhayo dosakkhayo mohakkhayo--idam vuccati amatam. ( 比丘! 凡是滅盡染 滅盡瞋 滅盡癡者, 這被叫做 無死 )SA.8.5./I, Amatati sadhubhavena amatasadisa.vuttampi hetam-- saccam have sadutaram rasanan ti nibbanamatapaccayatta va amata.( 無死 : 變成妥善, 等於無死 即所說的這個 : 真實最上諸味, 或 涅槃無死 的緣性為 無死 ) SA /III, Maranabhavena amatam.( 死亡的不存在, 為 無死 ) KhA.180.(on Sn.v.225.).. Yasma panassa na uppado pabbayati, na vayo, na thitassa abbathattam tasma tam na jayati na jiyati na miyatiti katva amatanti vuccati.( 因為生不出現, 不滅, 不住於變動 ; 所以, 不生 不老 不死, 建立之後, 被稱為 無死 ) DhA.vv /CS:pg Amatapadanti amatam vuccati nibbanam.( 不死的路 : 不死 被叫做 涅槃 ) S /II,80... Yato kho, bhikkhave, ariyasavako evam lokassa samudayabca atthavgamabca yathabhutam pajanati, ayam vuccati, bhikkhave, ariyasavako ditthisampanno itipi, dassanasampanno itipi, agato imam saddhammam itipi, passati imam saddhammam itipi, sekkhena banena samannagato itipi sekkhaya vijjaya samannagato itipi, 101

57 dhammasotam samapanno itipi, ariyo nibbedhikapabbo itipi, amatadvaram ahacca titthati itipi ti.( 諸比丘! 聖弟子如是如實知此世間之集與滅 諸比丘! 對此, 聖弟子可謂具足 ( 正 ) 見 (ditthisampanno= maggaditthiya 道之見 ) 具足觀( 意義同前 ) 達到正法 見到正法 具足學智 具足學明 具足法流 ( 具足 ) 聖抉擇慧, 立於無死之門 ) amatadvara,甘露門 無死門( 四無量心與初 二 三 四禪, 加上四無色定, 合稱為 : 十二甘露門 中阿含 217 經 卷六十 (T ) 中部 52 經,Atthakanagarasuttam( 八城經 ) 說十一甘露門 (ekadasa amatadvarani), 沒有說非想非非想 ) Amata 2, 形 諸天的食物, 甘露 (The drink of the gods, ambrosia, water of immortality) cp. BSk. amrta-varsa rain of Ambrosia( 甘露雨 ) Jtm 221. Amata, 陰 餘甘子( 東印度的一種喬木 (Phyllantus emblica) 與其它的訶子一起用於鞣革 ) 爲灌木, 高 1-3 米 細短枝條上互生線狀橢圓形小葉, 宛如羽狀複葉 花簇生葉腋 ; 花後結蒴果, 外果皮肉質可食 它是 三果粉 (Triphala churna) 的三種成份之一 Amatta, 形 不陶醉的 中 小的土製容器 Amattabbuta (amattabbu 不知適量 +ta 狀態 ), 陰 不知適量的狀態 Amattabbu, 形 不知適量的, 過度的 amattabbuta, 陰 無節制 Amatteyya, 形 不孝敬母親 amattayyata, 陰 對母親的不孝 Amanasikara (a 無 +manasikara 作意 ), 陽 無作意 Amanapa (a 不 +manapa 中意 ), 形 不中意(manapa 中意的 反義字 ) Amanussa, 陽 1. 非人, 妖怪, 鬼,2. 神 Amama, 形 不自私的, 無渴望的 Amara, 形 不朽的, 不死的 陽 神 Vbh #887. Tattha katamo amaravitakko? Dukkarakaritapatisamyutto va ditthigatapatisamyutto va gehasito takko vitakko micchasavkappo-- ayam vuccati amaravitakko.( 什麼叫做 不死尋? 使做難做的相關, 或邪見相關的 1 事, 進行與居家生活有關聯的尋 2 尋思 3 邪思惟, 這稱為 不死尋 ) Amara, 陰 鰻魚 amaravikkhepa, 陽 鰻之蠕動 Amala, 形 純粹的, 無瑕疵的, 無過失的 Amahaggata (a 未 +maha 大 +gata 至 過分 ), 過分 未大至 Amatapitika, 形 無父母的, 孤兒 Amanusa, amanusika, 形 非人 Amamaka, 不自私的, 無渴望的 參考 Amama Amavasin, 陰 新月第一天( 農曆初一或十六日 ) Amaya (a+maya), 形 無誑的 Amayavi (a+maya), 形 無誑的 102 Amita, 形 無窮的, 無量的 amitabha, 形 無量的光 Amitta (a 非 +mitta 友 ), 陽 非友 敵人 Amilata, 形 非凋敗了的, 不枯萎的, 不乾癟的 Amilata, 陰 藥草, 蘆薈 ( 一種主要産於的非洲 [ 蘆薈屬植物 ](Aloe vulgaris), 有肉質多漿的蓮座叢, 通常葉的邊緣帶刺並有黃 桔黃或紅色管形花的長莖 ) Amissa, 形 未混雜他物的 ㄋ Amu, 代 某某, 那ㄚ ˋ 陽. 單. 主 陽 : 單. 主.asu amu; 複. 主.amu amuyo; 單. 賓.amum; 複. 賓.amu amuyo; 單. 具.amuna; 複. 具.amuhi amubhi; 單. 離.amusma amusmha; 複. 離.amuhi amubhi; 單. 與. 屬.Amussa adussa; 複. 與. 屬.amusam amusanam; 單. 處.amusmim amumhi; 複. 處.amusu 陰 : 單. 主.asu; 複. 主.amu amuyo; 單. 賓.amum; 複. 賓.amu amuyo; 單. 具. 離.amuya; 複. 具. 離.amuhi amubhi; 單. 與. 屬.amuya; 複. 與. 屬.amusam amusanam; 單. 處.amuyam amussam; 複. 處.amusu 中 : 單. 主.adum amum; 複. 主.amuni amu; 單. 賓.adum amum; 複. 賓.amuni amu ㄋ Amuka (amu 那 陽. 單. 主 +ka ( 形容詞化 )), 形 那ㄚ ˋ 陽. 單. 主 Amucchita, 形 不昏頭昏腦的, 不入迷的, 不貪婪的 Amutta, 形 未釋放的, 無自由的 ㄋ Amutra, 副 某個地方, 在那ㄚ ˋ 裡 ㄋ Amusmim (<asu 那 ), 那 ˋ 陽ㄚ. 中. 單. 處 ㄋ amum, 陽 陰 那 ˋ ㄚㄋ amusam, 陽 中 那ㄚ ˋ 些 amogha, 形 非空的, 非無用的 amoha, 陽 智慧 amba, 陽 芒果樹( 一種原産印度的常綠喬木 (Mangifer indica), 葉革質, 互生, 花小, 黃色或淡紅色, 成頂生的圓錐花序, 産芒果和劣質淡灰色木材 ) 中 芒果( 台語 : 檨子 suainn a 2 ) ambavkura, 陽 芒果芽 ambapakka, 中 熟芒果 ambapana, 芒果糖漿 ambapindi, 陰 一串芒果 ambavana, 中 ambasanda, 陽 芒果園 ambalatthika, 陰 芒果幼苗園 Ambagama (amba 芒果樹 +gama 村 ), 陽 芒果樹村( 地名 ) Ambaka, 陰 婦人( 他譯 : 芒果女 ) ambara, 中 1. 布料 2. 天空 ambalatthika, 陰 芒果樹苖圃 Ambapalivana (Ambapali 菴婆波利 +vana 1 林 ), 中 菴婆波利林( 地名 ) Ambapali, 陰 菴婆波利( 人名 ) 103

58 Ambavana (amba 芒果樹 +vana1 林 ), 中 芒果樹林 amba, 陰 母親 ambataka, (the hog-plum or ambarella, Spondias Mangifera), 豬李 ( Vin.II,17 (ambatakavana); DA.I,271 (ambatakarukkha)) ambila(sk. amla), 形 酸的 (sour, acid;one of the 6 rasas or tastes, viz. a., lavana, tittaka, katuka, kasaya, madhura (see under rasa)) 陽 酸味, 酸 Ambu, 中 水 ambucarin, 陽 魚 ( living in the water, a fish) ambuja(ambu + ja of jan), 形 陽 中 水生動物 中 睡蓮 (a lotus Sn.845 (= paduma Nd 1 202)) 陽 魚 ambuda, ambudhara, 陽 雲 ambusevala, 陰 水生植物 (a water-plant) Cp. ambha. Ambujini, 陰 蓮花池塘 Ambho, 無 嘿!( 叫人注意的呼詞 ) Ambho, (<ham 喂!+bho 尊!), 歎 喂! 尊! Ammana, 中 量穀粒的標準, 大約有五蒲式耳 ( 一蒲式耳容量等於八加侖 ) Amma(onomat. from child language; Sk. amba), 陰 母親, 老媽, 奶奶 ( 呼格的 amma 時常用來向稱呼女孩或女兒 ) Amha, ( 個人的 代 ) 我, 我們 Amha, amha, (Amhi 的 複 ), 我們是 Amha, 陰 牛 (a cow (?)) Amhakam, 我們 複. 業. 與. 屬 Amhi, mhi, -omhi, (as 的 1. 單 是 ), 我是 ay, 字根 I. 去 (to go) Aya 1, 陽 中 鐵 ayakapala, 陽 鐵製的蓋子或平鍋 see Ayo. Aya 2 (<i, go), 陽 1. 收入 (income, in aya-potthaka receipt book) 2. 入口 (inlet (for water, aya-mukha)) Ayam, (ima 的 主. 單 ) 陽 陰 這個人 (demonstr. pron. this, he ) 陽.. m.s.nom. ayam; m.s.acc. imam; m.s.gen.dat. imassa & assa; m.s.instr. imina & (peculiarly or perhaps for amuna) amina; m.s.abl. asma, imasma, asma;m.s.loc. imasmim, imamhi, asmim m.p.nom. ime; m.p.acc. ime(sk. iman); m.p.gen. imesam & esam (Sk. esam) & esanam ; m.p.instr. imehi, imebhi; m.p.loc. imesu(sk. esu) 中.. n.s.nom. idam, imam.; n.s.acc. idam, imam. n.p.nom. imani; n.p.acc. imani( 其餘同陽性 ) 陰.. f.s.nom. ayam (Sk. iyam); f.s.acc. imam(sk. imam); f.s.instr. Abl. imaya(sk. anaya); f.s.dat.gen. imaya, imissa, assa(sk. asyah), assaya, imissa, imissaya ; f.s.loc. imaya, imissa, assa(sk. asyah), imissa, 104 imissaya f.p.nom. ima (Sk. imah), imayo; f.p.acc. ima, imayo; f.p.instr.abl. imahi, imabhi; f.p.dat.gen. asam (= etasam C.), imasam.; f.p.loc. imasu Ayatha, 無 錯誤的 ( 出現在 合 例如 ayathabhava = 非現實 ) Ayana(<eti<i ( 梵 i)), 陽 中 路徑 ekayano maggo, 一條道路 Ayasa, 陽 中 壞名望, 恥辱 Ayira, 參考 ayya( 紳士, 統治者, 主人, 貴族 ) Ayiraka, 陽 祖父 參考 ayyaka( 祖父 ) Ayutta, 形 不適當的 中 不公平 nayuttam, 並非如此 Ayo, 鐵 ( 合 中 aya 變成 ayo) ayokuta, 陽 鐵槌 ayokhila, 中 鐵柱, 鐵樁 ayogula, 陽 鐵球 ayoghana, 中 鐵棒 ayomaya, 形 鐵製的 ayoyana, 新巴 火車 ayosavku, 陽 長鐵釘 Dhp.v.308.:Seyyo ayogulo bhutto, tattho aggisikhupamo, yab ce bhubjeyya dussilo, ratthapindamasabbato.( 以其犯戒 無抑制, 而食於國內行乞之糰食, 不如食似火焰之鐵丸 ) 中阿含 14 經 羅云經 : 寧噉鐵丸, 其熱如火 ; 不以犯戒, 受世信施 (T ) Ayogga, 形 不適當的, 不適合的 Ayojjha, 形 克服不了的 Ayoniso, 副 不從根源地, 欠思考地 cf. yoniso( 從根源地 ) Ayya(sk. arya, arya), 陽 三 形 紳士, 統治者, 主人, 貴族 (gentleman, sire, lord, master J.III.167 = PvA.65; DhA.I,8 (ayya pl. the worthy gentlemen, the worthies)) 形 值得尊敬的 (worthy, gentlemanly, honourable) 單. 呼 ayya, ayyo 複. 主 ayya, ayyo 主. 單 ayyo(for all genders & numbers) ayyaputta, 陽 主人的兒子 (lit. son of an Ariyan, i. e. an aristocratic (young) man gentleman (cp. in meaning kulaputta); thus (a) son of my master (lit.) said by a servant; (b) lord, master, governor (by a servant); = sami, opp. dasi-putta; by a wife to her husband; (c) prince ) Ayyaka, 陽 祖父 Ayyaka, ayyika, 陰 祖母 Ayya, 陰 1. 女主人 淑女 大姐 (lady, mistress) 2. 母后 (mother of a prince; M II.96, DhA I.398) s.gen. ayyaya ayye, 陰. 單. 呼 大姐 姐姐 姊姊 (my lady; 相對於 bhante) 陰. 複. 呼 ayya,ayyayo, ayye(cf. Sadd. 105, 652) Ara(Vedic ara fr. r, rnoti), 中 輪之輻 (spoke of a wheel) arakatta, 形 輻的狀態 Arakkhiya, 形 不被防護著的 105

59 Araja, 形 無灰塵的, 無雜質的 Arabjara, 陽 大廣口瓶, 陶罐, 藥罐 Arabba(Vedic aranya; from arana( 遠離的 偏僻的 ),+ya 抽象名詞 ), 中 曠野, 林野, 森林 (forest 不精確 )( wilderness, open field, the great outdoors); 音譯 : 阿蘭若 阿練若 泰語.. pa( 第三聲 ) 或 aran Vin.III,46.(cf. Vism.72.):Para.III,46... Arabbam nama thapetva gamabca gamupacarabca avasesam arabbam nama.( 曠野 : 村及村的邊界之外, 剩下者名叫 曠野 ) Vibh.(p.251.): Arabban ti nikkhamitva bahi indakhila sabbametam arabbam( 阿蘭若..離開帝柱之外, 一切都為 阿蘭若 )Samantapasadika(p.301.): arabbakam nama senasanam pabcadhanusatikam pacchiman ti.( 五百弓 ( 一弓約四肘長 ) 之外的坐臥處, 名為 阿蘭若 ) arabbaka, 形 曠野的, 森林的, 生活在森林的 arabbagata, 形 到森林去 arabbavasa, 陽 在曠野的居所 arabbavihara, 陽 獨住曠野 arabbayatana, 中 曠野處 --ayatana a forest haunt Vin II.201; S II.269; J I.173; VvA 301; PvA 54, 78, kutika a hut in the forest, a forest lodge. Arabbaka, & Arabbaka, (arabba + ka) 形 屬於獨處 喜愛獨處 隱居者 (belonging to solitude or to the forest, living in the forest, fond of solitude, living as hermits (bhikkhu) ) See also arabbaka Arabbani, 陰 大的森林 Arana 1 (Vedic arana), 形 獨處 (living in solitude), 遠離群眾 (far from the madding crowd) Arana 2 (a+rana), 形 和平的 (quietude, peace) Arani, Arani(Vedic arani & arani fr. r), 陰 取火的鑽木 aranimathana, 中 摩擦鑽木取火 aranisahita, 中 上面的鑽木 Arati 1, 陰 趣向, 到達 (goes (towards),reaches) araniya, 未被 被尊敬的, 被靠近, 被得到 (to be honored;to be approached;to be attained) Arati 2 (a + rati), 陰 厭惡, 不滿足 (dislike, discontent, aversion ) (= ukkanthitattam 已不滿的狀態, 已煩躁的狀態,DhA IV.225) SA.8.2./I,269.:Aratibca ratibcati sasane aratim kamagunesu ca ratim.( 不樂與樂 : 於教法不樂, 於 ( 五 ) 欲類快樂 ) 瑜伽師地論 卷第八十九 (T ).. 非處思慕說名不樂 Aravinda, 中 睡蓮 (a lotus, Nymphaea Nelumbo) arah, 字根 I. 有價值 (to be worthy) Araha, Araha-(Vedic arha of arh), 形 值得的, 應得的 (worthy of, deserving, entitled to, worth Dh.195 (pujaraha); Pv.II,8 6 (dakkhinaraha); 106 VvA.23 (dandaraha deserving punishment). maharaha(sk. mahqrgha), 非常值得的 (worth much, of great value, costly, dear) 2. 適合的, 適當的 (fit for, apt for, suitable) arahaddhaja, 陽 出家人的黃色袈裟 Araham( 梵 arhat), 中 ( 主格 ) 阿羅漢, 又作阿羅訶, 略稱羅漢 意譯應 應供 ( 值得供養者 ) 應真 殺賊 無學(asekha) 真人(sappurisa) bhagava araham sammasambuddho( 世尊 阿羅漢 正等正覺者 ) 北傳有 六種阿羅漢 及 九種阿羅漢 之說不見於上座部佛教, 其中如 退法( 阿羅漢 ) (parihana-dhamma), 遇惡緣便退失阿羅漢果之說不能成立, 依巴利阿毘達摩所說, 在 阿羅漢道心 ( 見道位 ), 永斷五上分結, 已斷的五下分結與五上分結, 永不再捲土重來 S /III,83... Yavata, bhikkhave, sattavasa, yavata bhavaggam, ete agga, ete settha lokasmim yadidam arahanto ti.( 諸比丘! 乃至於有情居, 乃至有頂 ( 天 ), 在世間這是最高 ( 的生物 ) 這是最勝( 的生物 ), 即是阿羅漢 ) SA.3.24./I, arahattamaggeneva thinamiddham, tatha uddhaccam, tatiyeneva kukkuccam.( 阿羅漢斷惛沉 睡眠 掉舉 惡作 ( 懊悔 )) A.6.66./III,421: Cha, bhikkhave, dhamme appahaya abhabbo arahattam sacchikatum. Katame cha? Thinam, middham, uddhaccam, kukkuccam, assaddhiyam, pamadam-( 諸比丘! 若不斷六法, 則不能證阿羅漢果 什麼是六呢? 即 : 1 惛忱 2 睡眠 3 掉舉 4 惡作 4 不信 6 放逸 ) Arahant (Vedic arhant, ppr.of arhati (see arahati), meaning deserving, worthy), 形 中 阿羅漢( 在佛教中證得最高的境界 ) Nom.sg.araham; see also formula C.under II., & araha ; Gen.arahato; Instr. arahata; Acc.arahantam; Loc.arahantamhi.; Nom.pl.arahanto; Gen.arahatam. arahantaghata, 殺阿羅漢 (the killing or murder of an Arahant) arahantaghataka, 阿羅漢殺手 arahantamagga, 阿羅漢道 Arahati (arah 值得 +a), 值得, 該得到 (to be worthy of, to deserve, to merit) ppr. arahant(q.v.), 阿羅漢 cp. also adj. araha. Arahatta (abstr. formation fr. arahat), 中 阿羅漢的境界(the state or condition of an Arahant) arahattaphala, 中 阿羅漢聖果位 arahattamagga, 陽 阿羅漢的道向 Arahanta, 陽 阿羅漢 Araha,( 主格 ) 阿羅漢 Ari, 陽 敵人 Arindama(ari+n+dama), 三 敵人的馴服者, 征服者 Aribcamana, 形 不放棄的, 認真地追求的 Arittha 1 (Sk. arista), 陽 中 高湯 熬煮的湯(decoction) 107

60 Arittha 2, 陽 1. 烏鴉 (a crow) 2. 無患子樹 (skt. arista;soap-berry tree 黃目子樹 ) 3. 印楝樹 (nimba tree) Arittha 3, 陽 1. 奶油 2. 接近死亡的訊息 3. 好的或壞的訊息 Aritta, 中 舵 (rudder) 形 不空的, 非無用的 Ariya(Vedic arya, of uncertain etym. The other Pali forms are ayira & ayya), 形 1. 亞利安人 (Aryan) 2. 神聖的, 特異的, 高貴的 (noble, distinguished, of high birth), 聖人, 聖者, 賢聖 (sage) 陽 聖人, 達到較高智慧的人 ariyakanta, 形 符合聖者的 ariyadhana, 中 聖人的崇高寶物 ariyadhamma, 陽 聖法, 聖修行 ariyapariyesana, 陰 聖尋求 ( 善知老病死, 愁染法過患, 希求彼寂滅 ) ariyapuggala, 陽 聖者, 聖人, 聖輩 ariyabhumi, 陰 聖人的境界 ariyamagga( 梵 Aryamarga), 陽 聖道 ariyasacca, 中 聖諦 ariyasavaka, 陽 聖弟子 ariyayupavada, 陽 侮辱聖人 cattari ariyasaccani, catunnam ariyasaccanam, 中 四聖諦 Catunnam bhikkhave, ariyasaccanam ananubodha appativedha evamidam dighamaddhanam sandhavitam samsaritam mamabceva tumhakabca. ( 諸比丘! 因為不隨覺 (anuboddha 不覺 不知 ) 不通達 (appativedha 不貫通 不明白 ) 四聖諦, 我跟你們長久以來, 流轉於生死 ( 長部 D.16./II,90 122~123; cf. 增支部 A.4.1./II,1.) Ariya-atthavgika-magga, 陽 聖八支道, 八直定 (T ), 八正道 (the eightfold path): 正見 ( 巴 sammaditthi; 梵 samyag-drsti 英 right view), 正思 (sammasavkappa;samyak-savkalpa;right attitude), 正語 (sammavaca;samyag-vac;right speech), 正業 (sammakammanta; samyak-karmanta;right activity), 正命 (samma-ajiva;samyag-ajiva;right livelihood), 正精進 (sammavayama;samyag-vyayama;right effort), 正念 (sammasati;samyak-smrti;right mindfulness), 正定 sammasamadhi;samyak-samadhi;right concentration) Ariyamittakara, 陽 聖人 Ariyasacca, 中 聖諦, 確定的事實 S /V, Yato ca kho me, bhikkhave, imesu catusu ariyasaccesu evam tiparivattam dvadasakaram yathabhutam banadassanam suvisuddham ahosi, athaham, bhikkhave, sadevake loke samarake sabrahmake sassamanabrahmaniya pajaya sadevamanussaya Anuttaram sammasambodhim abhisambuddho ti paccabbasim.( 諸比丘! 正因為我對此四聖諦如此的三轉十二行相 ( 梵 tri-parivarta-dvadawakara-dharma-cakra-pravartana) 如實智見是徹底清淨 因此, 諸比丘! 我在包括諸天 魔 梵 沙門婆羅門眾 人眾 天人中, 宣稱 無上正等覺 全面完全覺悟 ) 108 Arisa, 中 痔 (hemorrhoids), 痔瘡 (piles) Aru, 中 aruka, 陰 舊傷口, 痛處 arukaya, 陽 許多痛處 arupakka, 形 腐爛的痛處 Aruna(Vedic aruna (adj.) 火的顏色 ), 陽 1. 破曉 ( 黎明, 有日出前的微紅色光從東方水平線下射出, 但是四方還是黑暗, 無法清楚辨識四方景物 ) 2. 紅色 ( 梵 arusa; reddish) 形 略帶紅色的 arunavanna, 形 略帶紅色的顔色 aruna uggacchati,日出 一般地說, 日出時 ( 時間 05 時至 07 時 ) 可稱旦 早 朝 晨, 日入時稱夕 暮 晚 太陽正中時叫日中 正午 亭午, 將近日中時叫隅中, 偏西時叫昃 日昳 日入後 ( 時間 17 時至 19 時 ) 是黃昏, 黃昏後是人定, 人定後是夜半 ( 或叫夜分 ), 夜半後是雞鳴, 雞鳴後是昧旦 平明 這是天已亮的時間 古人一天兩餐, 上餐在日出後隅中前, 這段時間就叫食時或早食 ; 晚餐在日昃後日入前, 這段時間叫晡時 Arunauggamana, 中 明相 (dawnrise 天亮, 台語 : 天光 tinn kng, 天色扑殕光 (phah 2 hu 2 kng 天濛濛亮 )) 魚肚白 依天文學上說, 太陽在地平線以下 6 度的黎明時分 (Civil Twilight 民用曙暮光時刻 ), 約等於 明相 出時, 不必用人工照明可辨識景象 顏色等, 此時空中一等星仍可見 每天明相出現的時間, 依緯度 高度逐日略異 明相出現後, 離 日出 (sunrise) 還要還要 24 分鐘左右 (22~27 分鐘 ) 若是使用 日出日沒表, 明相 依 日出 的時刻減 24 分鐘左右, 入暮 ( 看不見周遭景象等 ) 則依 日落 的時刻加 24 分鐘左右 ( 台灣請見 : 中央氣象局 ( 天文 ) 反 oggamanna( 日落 ) Arupa (a +rupa), 形 無形的 無實體的 無色的 (without form or body, incorporeal) arupakayika, 形 無色衆 無形的衆生 (belonging to the group of formless beings) arupabhava, 陽 無色生, 無形的存在 arupaloka, 陽 無色界, 無形的世界 arupavacara, 形 無色界的 (the realm or world of Formlessness) arupavacarabhumi,無色界地 ( 包括 : 非想非非想處地 n evasabban asabba-yatanabhumi 無所有處地 akincabbayatanabhumi 識無邊處地 vibbanabcayatanabhumi 空無邊處地 akasanabcayatanabhumi) Arupi, 陽 無色界的衆生 Are(cp.Sk.lalalla), 無 嘻! 哈羅! 喂! 嘿! 嗨! Aroga, 形 健康的, 無病痛的 arogabhava, 陽 健康, 無疾病 Ala 1 (=ala), 陽 中 1. 螃蟹等的螯 (the claw of a crab) 2. 指甲 Ala 2, 形 足夠 反 anala,不夠 (insufficient), 不可能 (impossible) Alakka, 陽 患有狂犬病的狗 Alakkhika, 形 不吉利的, 不幸的 109

61 Alakkhi, 陰 不幸, 壞運氣 Alagadda, 陽 蛇 Alagga, 形 沒卡住的, 無執著的 Alaggana, 中 無執著 Alavkata (alavkaroti 的 過分 ), 已裝飾 形 整理的, 束起的, 包好的 0 Alavkarana, 中 1. 裝飾 2. 整理, 包好 alavkarakaraka, 裝飾品的製造者 Alavkaroti (alam+kar 行 +o), 裝飾 Alavkara, 陽 1. 裝飾,2. 飾物 3. 瓔珞 ( 以玉編綴成串, 掛在身上作裝飾 ) Alajji, 形 不知羞恥的, 不害怕罪的 Alattaka, 中 紫膠 (lac) alattakata, 形 上了漆的, 以紫膠粉飾的 Alattha, 1.[labhati 得 ] 的 3 單. 過 2. 形 得 Alameva (alam 適當的 +eva 調強語氣 ), 適當的 Alasa (a 無 +lasa), 形 不作事的, 懶惰的 alasata, 陰 怠惰, 懶惰 alasassa kuto sippam,懶惰的人哪會有學問技能?(alasassa<alasa, a.m.gen.sg. 轉作名詞 懶惰者, 屬格配合 be 動詞 ( 此處省略 ) 可表達 擁有 注意 : 所有之物 ( 此處為 sippam) 要取主格 ) Alasaka, 中 消化不良 (indigestion) Alam, 無 夠了! 做完了! 停止! 形 能幹, 適當的 alamkammaniya, 形 適合的 alampateyya, 陰 成熟的女人 alamvacaniya, 陰 1. 聽懂他人說話的女人,2. 不可勸誡的 alamattha, 形 有用的 ( quite the thing, truly good, very profitable, useful (so read for alamatta)) Alamkaroti (alam 足夠 +karoti 作 ), 裝飾 過分 alamkata Alata, 中 火把 Alapu, alabu, 中 長白葫蘆 Alabha (a 無 +labha 得 ), 陽 無得, 失利 Ali, 陽 1. 蜜蜂,2. 蠍子 (scorpion) Alika, 中 謊話, 謊言 形 虛偽的 Alikavadin (alika 虛偽 +vadin 說 形 ), 形 說虛偽的 Alina (a 未 +lina 執著 過分 ), 過分 不執著 形 不偷懶的 Aludda (a 無 +ludda 凶暴 ), 形 無凶暴 Aluddha (a 未 +luddha 貪 (pp), 過分 未貪 Alobha, 陽 無私欲, 無貪 阿毘達摩義廣釋 (Vibhv.CS:p.110): Lobhappatipakkho alobho, so arammane cittassa alaggatalakkhano muttabhikkhu viya.( 貪的相反的, 為 無貪, 他在所緣心的不不執著狀 110 態, 如已解脫的比丘一樣 ) Alola, alolupa, 形 不妄羨的, 無貪的 Alla, 形 潮濕的, 濕氣, 綠色的, 未成熟的, 新鮮的 alladaru, 中 綠林, 未枯乾的樹 allavattha, 潮濕的衣 Allakappa, 遮羅頗 ( 地名 ) Allakappaka (Allakappa 遮羅頗 +ka ( 形容詞化 )), 形 遮羅頗 Allapa, 陽 交談 Allina (Alliyati 的 過分 ), 已附著, 已黏緊 Alliyati (a+li 執著 +ya), 黏附於, 黏住 ( to cling to, stick to, adhere to; to covet) 過分 alliyita 不 alliyitum(illiyitum) 過分 allina. Caus. alliyapeti [cp. Sk. alapayati, but B.Sk. allipeti; pp. allipita; pass. allipiyate] to make stick, to to bring near to (c. Acc. or Loc.) Alliyana, 中 黏附, 執著的 Ala, Ala, 1. 螃蟹的螯 (the claw of a crab, alachinno kakkatako) 2. 指甲 (the nails (of finger or toe)) alachinna, 剪指甲 Alara (adj.) [Is it the same as ulara?] 眼睫毛 (only used with ref. to the eyelashes) akkhin with wide eyes (eyelashes?) J.I,306 (= visala-netta C.); pamha with thick eye-lashes Vv 35 7 (= bahala-samyata-pakhuma C.; v.l. pamukha); bhamuka having thick eyebrows or lashes J.VI,503 (so read for pamukha; C. expl s by visal-akkhiganda). Cp. alara. Alhaka in udak alhaka VvA.155 read alhaka. av, 字根 I. 保護 (to protect) ava-, o-, 字首 下, 卑 Avaita, 梵 不二 (non-dualistic bliss non-dualistic, non-dual, non-duality, non-dual Absolute), 意思是一種非 二 的對立狀態, 不用二分法, 非自非他 非有非無 非善非惡 非二 的思想來自 奧義書, 發揮 梵我不二 的思想, 印度後代吠檀多派 (Advaita Vedanta) 的重要思想, 大乘佛教也吸收這概念, 講 煩惱菩提不二, 生死與涅槃不二 等 不二, 無法以阿毘達摩來理解它, 簡單說, 它是一種被創造的 理想 概念, 在有為法中, 不可能進入 非二 的世界, 或者保持在 非二 之界, 非二 不存在於 現實 在 61 種涅槃之同義詞中 ( 相應部 S.43.12~44, 及 導論 (Nettippakarana, CS:p.47~48 ), 及在其他的巴利文三藏中的 涅槃 定義, 沒有 不二 概念 在阿毘達摩中, 最深奧的 涅槃 這個究竟法, 都可以解析或體證, 但是 不二 是不可以以阿毘達摩來解析或被體證, 它只存在於想像 Avakaddhati (ava+kaddh 拖拉 +a), 倒退 avakaddhi, 過 111

62 Avakaddhana, 中 退走, 倒退 Avakaddhita, 過分 已使下跌, 已摧毀, 已拖開 Avakassati (ava+ka+a), 倒退 參考 Avakaddhati Avakarakam, 副 散佈 Avakasa, 陽 機會, 空間 Avakirati (ava+kir 散 +a), 倒下, 丟出, 散佈 avakiri, 過 Avakiriya, (Avakirati 的 獨 ), 散佈了, 丟棄了 Avakujja, 形 臉向下的, 彎腰的 Avakkanta (avakkamati 的 過分 ), 已困擾, 已被淹沒 Avakkanti, 陰 進入 Avakkamati (ava+kam+a), 進入, 淹沒 avakkami, 過 Avakkamma, (Avakkamati 的 獨 ), 進入了, 移開了 Avakkara, 陽 1. 丟棄,2. 拒絕 avakkarapati, 陰 污水盆 Avakkhitta, (Avakkhipati 的 過分 ) 丟下, 降低, 投下 Avakkhipati (ava+khip 拋 +a), 丟下, 降低, 投下 avakkhikhipi, 過 Avakkhipana, 中 放下, 丟下 Avagacchati (ava+gam 去 +a), 達到, 獲得, 理解 avagacchi, 過 Avagandakara, 陽 以食物填塞著頰 Avagata, (avagacchati 的 過分 ) Avagahati (ava+gah 衝進 +a), 投入, 跳入, 進入 avagahi, 過 avagalha, 過分 Avagaha, 陽 avagahana, 中 投入, 跳入, 進入 Avaca, 形 低 ( 只有在 uccavaca 高低的, 增高的 ) 的組合中 ) Avaca, avoca (vaca 的 3 單. 過 ), 他說 ma evam avoca > mahevam(ma-h-evam) avoca 勿如是說 Avacaniya, 形 不要被訓誡的 Avacara (ava + car, also BSk. avacara in same sense), 形 中 搬進, 移入 (living in or with, moving in) 中 界 (sphere (of moving or activity), realm, plane (of temporal existence)) kamavacara,欲界 SA.6.1./I, Atakkavacaroti takkena avacaritabbo ogahitabbo na hoti, baneneva avacaritabbo.( 不可思議..無法以思惟潛入 以智搬進 ) Avacaraka, ocaraka (<avacara), 三 1. 界 (belonging to the sphere of sense experiences) 2. 間諜 (spy) kamavacarika, 形 欲界的 Avacarana, 中 行爲, 職業, 交易 Avajata, 形 認爲違法的, 賤生的 Avajanana, 中 輕視, 蔑視 Avajanati (ava+ba+na), 輕視 avajani, 過 avajaneyya, 義 112 Sn.1-11(v.206).. Etadisena kayena, yo mabbe unnametave. Param va avajaneyya, kimabbatra adassanati.( 具有這樣 ( 齷齪的 ) 身體, 還自以為了不起, 輕蔑他人, 這種人是瞶眛 ( 看不見 ) ) Avajita, (Avajinati 的 過分 ) 擊敗, 再征服 Avajinati (ava+ji 勝 +na), 擊敗, 再征服 avajini, 過 Avajiyati (ava+ji+ya), 被減少, 被取消 Avajja, 形 無法責備的, 無瑕的 Avajjha, 形 不被殺害的, 不被處罰的, 唐捐 Avabjha(a+vabjha), 形 沒有不育的 avabjha, 陰 會生育的女人 Avabbatti (ava+ ba( 梵 jba) 知,梵 avajbapti), the fact of not being despised, inferior or surpassed, egotism, pride, arrogance Avabba(ava+ba( 梵 jba) 知,梵 avajba), 陰 輕視 (contempt), 失禮 (disregard), 無禮 (disrespect) Avabbata, (avajanati 的 過分 ) 輕視 Avatthana, 中 avatthiti, 陰 位置, 姿勢 Avaddhi, 陰 衰退, 損失 Avanna, 陽 責備, 壞名聲, 台語 : 漚名聲 avannam bhasati,說不名譽, 即誹謗 Avatarana, 中 avatara, 陽 降, 進入, 跳入 Avatarati (ava+tar 越過 +a), 降, 進入, 跳入 avatari, 過 Avatamsa, 陽 裝飾盔上的花環 Avatitthati( 梵 avatisthasi), 墮入, 跌入 3s.aor. avatthasi(=apatasi) Avatinna & Otinna(avatarati 的 過分 ), 已跌入, 已受影響 (fallen into, affected with ) otinno viparinatena cittena, 以染愛變壞的心 ( 婬亂變心者, 善見律毘婆沙 卷第十二 (T )) Avattha 1 & avavatthika, (der. uncertain) 無目的 (aimless (of carika, a bhikkhu s wandering, going on tour)) Avattha 2 (Sk. apasta, apa + asta, pp. of as 2 ) 已捨棄 (thrown away) Avattanta, Avattamana, 現分 不存在, 不産生, 不繼續 Avatthata, (avattharati 的 過分 ) 已遮沒, 已擊敗 Avattharana, 中 1. 排列 2. 遮沒的,3. 擊敗 Avattharati (ava+thar+a), 遮沒, 擊敗 avatthari, 過 Avadata, 形 白色的, 清潔的 Avadharana, 中 確定, 強調, 限制 (ascertainment, affirmation, emphasis, limitation) Avadharita, (Avadhareti 的 過分 ) 選擇, 肯定 Avadhareti (ava+dhar 忍受 +e), 選擇, 肯定 avadharesi, 過 113

63 Avadhi, 陽 邊界, 界限 Avanati, 陰 彎下, 彎曲 Avani, 陰 土地 Avabujjhati (ava+budh 醒 +ya), 明白 avabujjhi, 過 avabujjhita, 現分 Avabodha, 陽 avabujjhana, 中 知識, 理解 Avabodheti (ava+budh 醒 +e), 感知, 感到, 認識到 Avabhasa, 陽 光, 出現 Avabhasati (ava+bhas+a), 照耀, 發光 avabhasi, 過 avabhasita, 過分 已輝煌, 已照亮 Avamavgala, 中 壞運, 凶兆 形 不吉利的 Avamabbati (ava+man 想 +ya), 藐視, 輕視 avamabbi, 過 Avamabbana, 陰 avamana, 陽 avamanana, 中 輕視, 忽視, 不敬 Avamaneti (ava+ man 想 +e), 輕視, 不敬 avamanesi, 過 avamata, avamanita, 過分 Avayava, 陽 肢, 一部份, 要素 Avaruddha, ( Avarundhati 的 過分 ) 抑制, 圍攻, 監禁 Avarundhati (ava+rudh 成長 +m-a), 抑制, 圍攻, 監禁 avarundhi, 過 Avarodhaka, 陽 妨害者 Avarodhana, 中 障礙 Avalakkhana, 形 醜陋的, 不幸的徵兆 Avalambati (ava+lab+m-a), 懸掛 avalambi, 過 avalambita, 過分 Avalambana, 中 1. 懸掛 2. 幫助 Avalikhati (ava+likh 抓 +a), 刮掉, 切片 avalikhi, 過 Avalitta, avalitta-, (Sk. avalipta, Avalimpati 的 過分 ) 塗上, 塗以灰泥 (besmeared) ullittavalitta, 塗上塗下, 塗內塗外 ( smeared up & down i. e. plastered inside & outside A.I,101.) Avalimpati (ava+lip 塗 +m-a), 塗上, 塗以灰泥 avalimpi, 過 Avalekhati, Apalekhati, (ava + lekhati, likh, Sk. avalikhati), 刮掉 (to scrape off ) Avalekhana(< avalekhati), 中 擦去, 刮掉 (scraping, scraping off) avalekhanakattha, 中 作爲刮東西的竹片子 Avalepana, 中 塗, 塗抹灰泥 Avalehana, 中 舔 Avavata (a + vavata), 形 無障礙的 (unobstructed, unhindered), 無婚約 (of a woman, not married J.V,213 (= apetavarana)) Avasavattana, 中 無法控制, 無權威 114 Avasara, 陽 偶然性, 機會 Avasarati (ava+sar( 梵 sr) 動轉 +a), 下去, 到達 avasari, 過 avasata, 過分 Avasana, 中 結束, 終點, 停止 Avasibcati (ava+sic 傾倒 +m-a), 灌注, 灑 avasibci, 過 Avasittha (avasissati 的 過分 ), 已剩餘, 已剩下 Avasitta, (avasibcati 的 過分 ) Avasin(a + vasin fr. vaw), 形 中 不能自己 (not having control over oneself) Avasissati (ava+sis 傾倒 +ya), 被留下, 剩餘 avasissi, 過 Avasussati (ava+sus( 梵 wus) 弄乾 +ya), 乾涸, 枯竭, 凋謝 avasussi, 過 Avasussana, 中 乾涸, 枯竭, 凋謝 Avasesa(Sk. avawesa, fr. ava + wis), 中 殘餘 (remainder, remaining part) 形 剩餘的 Avassam, 副 不可避免 Avasesaka, 中 所剩餘的 Avassata, 入外道 Paci.IV, Avassata nama titthayatanam savkanta vuccati.( 入外道..移入外道 ) Avassaya, 陽 支援, 幫忙, 仰賴, 仰仗 Avassayati (ava+si 眠 臥 +e), 倚靠, 仰賴 參考 avasseti Avassika, 形 剛出家的, 出家後還未有戒臘 Avassita, [avasseti 倚靠 ] 的 過分 倚靠 Avassuta, 形 依戀, 充滿欲望的 SA /III,42... Avassutoti ragena tinto.( 充滿欲望 : 沾粘染污 ) Paci.IV, Avassuta nama saratta apekkhavati patibaddhacitta.( 充滿欲望的..有依戀, 有欲望, 被愛所綁的 ) Avasseti (ava+si 眠 臥 +e), 倚靠, 仰賴 avassayi, 過 Avahata, (avaharati 的 過分 ) Avaharana, 中 avahara, 陽 竊盜, 移掉 Avaharati (ava+har 拿 +a), 偷, 取走 avahari, 過 Avahasati (ava+has+a), 嘲弄, 嘲笑 avahasi, 過 Avahiyati (ava+hi+ya), 留下來, 逗留 參考 Ohiyati Avapurana, 中 鑰匙 Avapurati (ava+a+pur+a), 打開 avapuri, 過 Avikampi, 陽 平靜的人, 不動搖的人 Avikkhepa, 陽 平靜 PtsA.CS:pg Samadhisampayogena avikkhepattho.( 與三摩地結合, 為 平靜 ) 115

64 Aviggaha, 陽 無身體的 Avijahati (a+vi+ha+a, ha 重疊, 前 ha 被改成 ja), 不放棄, 不離開 過 avijahi 現分 avijahanta 獨 avijahitva Avijjamana, 形 不存在的 Avijjanda-kosa, 陽 無明( 蛋 ) 殼 Avijja( 梵 avidya; <a 無 +vid 知 ), 陰 無明 無知(ignorance) avijjogha, 陽 無明流, 無知的風潮 無礙解道注釋 (PsA.CS:p.1.109).. Avijjati Suttantapariyayena dukkhadisu catusu thanesu abbanam, Abhidhammapariyayena pubbantadihi saddhim atthasu. Vuttabhetam-- Tattha katama avijja? 1 Dukkhe abbanam, 2 dukkhasamudaye abbanam, 3 dukkhanirodhe abbanam, 4 dukkhanirodhagaminiya patipadaya abbanam, 5 pubbante abbanam, 6 aparante abbanam, 7 pubbantaparante abbanam, 8 idappaccayatapaticcasamuppannesu dhammesu abbanan ti (Dhammasavgani(Dhs.) 法集論 (PTS:#1100, CS:#1106; 分別論 Vbh.136, CS.#226).( 什麼是 無明 : 經教以無知苦等四諦 論教以八事的無知 這麼說 什麼是無明? 1 無知苦, 2 無知苦集, 3 無知苦滅, 4 無知趣向苦滅之道, 5 無知過去, 6 無知未來, 7 無知過去未來, 8 無知此緣性 緣起諸法 ) Avibbanaka, 形 無識的, 無感覺的 Avibbata, 形 不知道的 Avidita, 形 未知的 Avidura, 形 接近的, 不遠的, 中 附近 Aviddasu, 陽 愚人 Avinipata-dhamma, 中 無墮落法( 不再犯會墮入惡趣的法 ) Avinibbhoga, 形 不明了的, 不可分開的 Avinita, 形 未經訓練的, 沒有受過教育的 Avippatisara(a+vi+patisara<pati+<sar( 梵 smr) 記憶 念 ), 陽 不悔, 不反悔 A.10.2./V, 2... Silavato, bhikkhave, silasampannassa na cetanaya karaniyam-- Avippatisaro me uppajjatu ti. Dhammata esa, bhikkhave, yam silavato silasampannassa avippatisaro uppajjati.( 諸比丘! 持戒 具戒者, 不應思 願我得不悔 諸比丘! 持戒 具戒者自然得不悔 )(cf. 中阿含 43 經, T ) Avippavasa, 陽 非分離, 不分離 Avibhuta(a+vibhuta), 形 不清楚的, 不明顯的 Aviruddha, 形 不相反的, 友好的 Avirulha, 形 不生長的, 不擴延的 avirulhi, 陰 1. 非生長,2. 再生的止息 116 Aviruhna, 反 不成長, 非生長 Avirodha, 陽 缺少敵對 Avilambitam, 副 很快地, 不延遲地 Avivayha, 形 1. 難忍 2. 不適合結婚的 Avisamvada, 陽 事實 avisamvadaka, avisamvadi, 形 講實話的人 avisahara, 陽 不散 DhsA.(CS:p.188):Uddhaccavicikicchavasena pavattassa visaharassa patipakkhato avisaharo. Uddhaccavicikicchavaseneva gacchantam cittam vikkhipati nama. ( 生起與掉舉 疑 心煩意亂的相反, 為 不散 處於掉舉 疑已離去的心 ) Avisahata(a + visahata), 形 不散亂的, 鎮靜的 (imperturbed) avisahatamanasata, 不散亂心性 DhsA.#11... Uddhacca-vicikicchavaseneva ca cittam visahatam nama hoti, ito cito ca hariyati. Ayam pana evam avisahatassa manasassa bhavoti avisahatamanasata.( 處於掉舉 疑的心煩, 為 散亂, 從此被帶著堆積 然而不散亂的心存在, 為 不散亂心性 ) Aviha, 無煩天 Imesu pana pathamatalavasino appakena kalena attano thanam na vijahantiti aviha.( 在第一層天的住者, 只有少時自己的住處, 為 無煩天 ) Avihita, 形 未做的, 未準備的 Avihimsa, 陰 人性, 不殘酷, 無害 Avihethaka, 形 不傷害的, 不騷擾的 Avihethana, 中 非傷害 Avici, 形 無間的, 無波的, 陰 無間地獄, 八大地獄之一 Avita, 形 未解脫的 Avitikkama, 陽 非違反, 非犯罪 Avutthi (a+vutthi), 陰 無雨 Avutthika, 形 無雨的 Avekkhati (ava+ikkh( 梵 iks) 見 +a)( B.Sk. aviksate. The regular Pali form however is apekkhati), 看著, 考慮 avekkhi, 過 avekkhita, 過分 Avekkhana, 中 看著, 考慮 Avecca (< aveti 知道 < ava+i or a+vecca < vi +i (= a+vi +gam), 不壞失 ), 獨 知道了 洞見了 aveccappasada, 陽 確知而得的淨信 Avebhavgiya, 形 不可分佈的 Avera, 形 無怨的 中 無怨 verinesu averino, ( 我們 ) 在仇怨中沒有怨仇 (averino < a-verin, a.m.nom.pl. 修飾 我們 ( 省略 ) ) Averi, 形 無敵意的 Avela, 陰 不合適的時間 117

65 Avyatta, 形 1. 不顯示的 2. 未學習的 Avyaya(=abyaya), 中 無格式變化詞, 無損失 avyayena, 副 沒有任何的開支 avyayibhava, 陽 複合詞中之一個詞素是無格式變化詞 Avyakata(=abyakata)(< pp. of a-vyakaroti), 形 不解說的, 無法斷言的, 無記的 DhsA.p catubbidham abyakatam--vipakam kiriyam rupam nibbananti.( 四種無記..果報 唯作 色 涅槃 ) AA.7.51./IV,38... abyakatavatthusuti ekamsadivasena akathitavatthusu( 無記事..不可論究而明確之事 ) 十四無記 : 梵 caturdawavyakrta, 乃十四種之不記答 (avyakata 無記, 無法斷言 ), 為佛四記答中之捨置記答 巴利文經典只有十無記, 缺三 四 七 八 十四種, 即 :( 一 ) 世間常,sassato loko; this world is eternal.( 二 ) 世間無常,asassata loko;this world is not eternal.( 三 ) 世間亦常亦無常,( 梵 wawvataw cawawvataw ca;this world is both eternal and not eternal)( 四 ) 世間非常非無常,( 梵 naiva wawvato nawawvataw ca;this world is neither eternal nor not eternal)( 五 ) 世間有邊,antava loko;this world is finite.( 六 ) 世間無邊,anantava loko;this world is infinite.( 七 ) 世間亦有邊亦無邊,( 梵 antavamw canantavamw ca;this world is both finite and infinite )( 八 ) 世間非有邊非無邊,( 梵 naivantavam nanantavam;this world is neither finite nor infinite. )( 九 ) 如來死後有,hoti tathagato param marana;after death a tathagata exists.( 如來 在此指 有情 (satto),cf. (AA.7.51./IV,37.))( 十 ) 如來死後無,na hoti tathagato param marana;after death a tathagata does not exist.( 十一 ) 如來死後亦有亦非有,hoti ca na ca hoti tathagato param marana;after death a tathagata both exists and does not exist.( 十二 ) 如來死後非有非非有, neva hoti na na hoti tathagato param marana;after death a tathagata neither exists nor does not exist.( 十三 ) 命身一 ( 命即身 ),tam jivam tam sariram;the soul and the body are the same.( 十四 ) 命身異 ( 命身異 ), avvam jivam avvam sariram;the soul is one thing and the body another. 世間常 等十四無記, 無記 (avyakata, 無法斷言 ), 前十二句問 有 無, 後二問 一 異 此類問題佛陀一概不答 原因有三 : ( 一 ) 虛妄無實 ( 二 ) 諸法既非 有常, 亦非 斷滅 ( 三 ) 無益之戲論 3 巴利三藏講 十無記, 沒有世間常無常, 4 世間非常非無常, 7 世有邊無邊, 8 世非有邊非無邊 另參考 箭喻經 (T1.804 上 ~) Avyapajjha 1 (abyabajjha) (a 無 +vyapajjha or bajjha), 中 仁慈的心(kindness of heart, pass.), 解脫苦 (freedom from suffering, ep.of Nibbana) Avyapajjha 2 (abyabajjha) (a 無 +vyapajjha 逆向行 ( 未被 ), 形 無壓迫的 (free from oppression or injury), 無傷害的 (not hurting) 118 Avyapada, 陽 沒有惡意 (absence of desire to injure, freedom from malice) Avyavata(=abyavata), 形 不佔領的, 不煩惱的 Avhaya(<avhayati; cp. Sk. ahvaya betting ), 陽 名字, 點名, 受邀 形 ( 在 合 中 ) 名叫 avhayam, ppr.m.nom.sg. < a-hu /a-hva, avhati, avhayati, avheti 稱呼, 叫, 邀請 巴利語中 h 常與其後子音 倒置 (-vh- < -hv-); 又,a- 遇連續子音時, 弱化為 a- ( 二音長法則 ) Avhayati, avheti (a+vhe+a)(sk. ahvayati, a + hu or hva)-- 1. 喚起 (invoke), 呼籲 (appeal to)(avhayama imper.) 2. 呼叫 (= pakkosati); (avhettha pret.). 3. 點名, 叫 (= amanteti alapati) 過分 avhata Avhati (a+vha+a), 呼叫, 稱呼, 演說召喚 avhayi, 過 Avhata (avhati 的 過分 ), 已呼叫, 已命名 Avhana, 中 名字, 點名 Avheti, 呼叫, 稱呼, 演說召喚 參考 avhati as, 字根 I. 吃 (to eat) 字根 III. 丟 (to throw) 字根 V. 吃 (to eat) Asamgahana, 陰 沒有掌握 DhsA.CS:p Rupadisu ekadhammampi aniccadisamabbato na savganhatiti,( 從無常等共相, 沒有掌握在 色 等一法 ) Asambadha(a + sambadha), 形 無障礙的 (unobstructed) Asamvasa, 形 不適合交往的 Asamvuta, 形 不關閉的, 無限制的 S /IV,78.: Cakkhundriyam asamvutassa, bhikkhave, viharato cittam byasibcati. Cakkhuvibbeyyesu rupesu tassa byasittacittassa pamojjam na hoti. Pamojje asati piti na hoti. Pitiya asati passaddhi na hoti. Passaddhiya asati dukkham hoti. Dukkhino cittam na samadhiyati. Asamahite citte dhamma na patubhavanti. Dhammanam apatubhava pamadavihari tveva savkhyam gacchati. ( 諸比丘! 不遮蓋眼而住者, 則心被污 ; 其心為眼所識之色境所污, 則無悅 ; 無悅則無喜 ; 無喜則無輕安 ; 無輕安則有苦 ; 有苦者之心則不得定 ; 心不得定則諸法不顯現, 諸法不顯現, 則稱為放逸住者 )( 耳 鼻 舌 身 意根亦同 ) ( 亦見 :S /IV,351.;S /V,398.( 雜阿含 855 經 T ); 長部 D.33./III,242.) Asamsaggakatha, 無雜論 AA.5.90./III, Asamsaggakathati pabcavidhena samsaggena asamsattha hothati kathanakatha.( 無雜論..未連結五種雜染之論 ) Asamsattha(a+samsattha), 形 未連結的 未結交的 DhA.v asamsatthanti dassana-savana-samullapana-paribhoga-kayasamsagganam abhavena asamsattham.( 未結交 即見 聽 交談 受用 119

66 連絡的消失稱為未結交 ) Asamharima, 形 固定的 Asamhira, 形 不可動搖的, 堅定不移的, 不可征服的 Asaka, 形 非自己的 Asakim, 副 超過一次 Asakka, asakkuneyya, asakkonta, 形 不能的, 不可能的 katum asakkontanam papabhavam, 作惡多端 Asavkinna, 形 未混雜他物的, 不擁擠的 Asavkilittha, 形 不沾染的 Asavkhata, 形 無條件的, 無準備的, 無為的 asavkhatadhatu, 陰 無條件的境界 S /IV,362.: ragakkhayo dosakkhayo mohakkhayo-- idam vuccati, bhikkhave, asavkhatam."( 貪欲滅盡 瞋恚滅盡 愚癡滅盡, 諸比丘! 此稱為 無為 ) A.3.47./I,152.:Na uppado pabbayati, na vayo pabbayati, na thitassa abbathattam pabbayati.imani kho, bhikkhave, tini asavkhatassa asavkhatalakkhanani ti.( 生不出現, 滅不出現, 變動不出現 諸比丘! 此等三者, 是無為之無為相 ) Asavkhatadhamma( 梵 asajskrtadharma),無為法 Asavkheyya, 形 無法計數的, 阿僧祇 中 最高書寫數位有 141 個零 Asavga, 陽 不附著, 不執著 Asacca, 中 謊言 形 錯誤的, 不真實的 Asajjamana, 現分 不碰觸著的, 不執著的 Asabba, asabbi, 形 無意識的 asabbabhava, 陽 無意識的空間 asabbasatta deva,無想有情天 Asabbasattayatanam, 無想有情處 ( 無想天 ) 修無想定的方法是, 從第四禪出定後, 修厭離名法的方法 ( 離名行 namaviraga bhavana), 不斷作意 dhi nama, dhi nama ( 名法是可厭的, 名法是可厭的 ), 直到證得無想定 俱舍論 : 無想定, 為求解脫厭壞於想, 以 出離想 作意為先, 而得證入 (T ) Asabbata (= na+samyata), 不抑制, 不節制的 Asatha(a 不 + satha 欺詐的 ), 形 不欺詐的, 不狡詐的, 誠實的 Asanthita, 形 不結實的, 不善建立的, 未處理的 Asati (as 吃 +a), 吃 asesi, 過 asita, 過分 Asati (asanta 的 處 ), 缺乏, 匱乏 (ui 7 huat 8 ) Asatiya, 副 無心地 Asatta, 形 非附件的 Asadisa, 形 無比的, 無敵的 Asadiyanta, 現分 沒有正在接受 Sp.Para.I, Asadiyanto nama yo 120 janitvapi na sadiyati, tattheva sahasa vutthitabhikkhu viya.( 沒有接受..若是知道的話, 也完全沒接受 ; 例如比丘就在那裡被強制 ) Asaddhamma, 陽 l. 不規矩, 罪,2. 行房 Asana, 中 1. 吃 2. 食物 3. 箭 陽 欖仁樹 ( 一種喬木 Terminalia Alata) Asani, 陰 霹靂, 雷電 asanipata, 陽 雷電的落下 Asanta, 形 非存在的, 壞的, 邪惡的, 缺德的 Asantasanta, asantasi, 形 不發抖的, 大膽的 Asantuttha, 形 不快樂的, 不滿意的 Asantutthi, 陰 不快樂, 不滿足 Asapatta, 沒有敵意, 和平的 Asapati(a-sapati),無伴之夫 ( 丈夫之唯一之妻 ) Asappaya, 形 無益的, 不愉快的 Asappurisa, 陽 不善士, 壞人 Asappuriso bhikkhave akatabbu hoti akatavedi. Asabbhi h etam bhikkhave upabbatam yadidam akatabbuta akatavedita. Kevala esa bhikkhave asappurisabhumi yadidam akatabbuta akatavedita.( 比丘們! 不善士是不報恩 不知恩 諸比丘! 確實, 此卑劣的被認為不報恩 不知恩者 諸比丘! 這全然不善士地, 即是不報恩 不知恩 ) Asabala, 形 無污點的 Asabbha, 形 無禮的, 惡劣的 中 粗俗的語言 vacam abhasi pharusam asabbham,他曾說粗惡話 粗話 Asabbhi, 陽 壞者, 粗俗的 Asama, 形 不相等的, 無敵的 asamapekkhana,無等觀 asamasama, 形 asamasamo, 無敵中的無敵 Asamana, 形 不相等的 Asamahita(a 無 +samahita 等引 ), 形 沒有定 ( 三摩呬多 ) 的, 非等引的 Asamekkhakari, 陽 匆匆的人 Asampakampiya(a+sam+pa+kampiya), 形 完全不被搖動的 Asampatta, 形 未到達的, 未接近的 Asammusanata,不失憶性 (= nattha-mutthassatita,見 DhsA.CS:p.433) Asammulha, 形 ( 思想 ) 不混亂的 Asammosa(a+sammosa cp. B.Sk. asammosadharman), 陽 無混亂 (absence of confusion) Asammoha, 陽 無混亂 Asayamvasin(a + sayam + vasim), 形 不是自己所能控制的 (not under one s own control) Asayha(a + sayha, grd. of sah = Sk. asahya), 形 無法忍受的 (impossible, 121

67 insuperable) Asarana, 形 無助的 Asahana, 中 非忍耐 Asahamana, 現分 不持久的 Asahaya, 形 孤單的, 沒有朋友的 Asata, 形 不愉快的 中 痛苦, 苦楚 Asadisa, (=Asadisa) 無比的, 無敵的 Asadu, 形 差勁的味道, 不合意的 中 錯誤的行動 Asadharana, 形 不共通的 Asara, 形 無價值的, 無樹液的, 徒然的 Asaraddha, 形 不刺激的, 冷靜的 Asahasa, 形 不暴力的, 溫順的 Asi, 陽 刀劍 asiggahaka, 陽 ( 國王的 ) 捧劍者 asicamma, 中 刀劍和盾 asidhara, 陰 刀劍的邊緣 asipatta, 中 刀劍的刀鋒 Asita, 中 1. 食物 2. 鐮刀 (asati 或 asnati 的 過分 ) 已吃 Asita (na+sita), 形 黑色 Asithila(a+sithila 鬆弛的 ), 形 強硬的, 不鬆弛的 asithilaviriya,已紮實的精進 (paggahitaviriyam=asithilaviriya,見 Silakkhandhavaggatika 長部 戒蘊品疏 CS:p.3.80.) Asilesa, 陰 柳宿 ( 二十七星宿之一 ) Asisuna (asi 刀 +suna 切肉台 ), 陰 屠宰場 Asiti, 陰 八十 asitima, 形 第八十的 Asu, asuka, 形 某某 Asuci, 陽 污垢, 排泄物, 糞, 屎, 精液 形 不純的, 不潔淨的 asuci muccati, 遺精 夢遺 Asuddha, 形 不潔淨的 Asubha, 形 不愉快的, 醜陋的, 不淨的 ( 古譯 : 惡露 ) 中 屍體 Vism Uddhumatakam, 2 vinilakam, 3 vipubbakam, 4 vicchiddakam, 5 vikkhayitakam, 6 vikkhittakam, 7 hatavikkhittakam, 8 lohitakam, 9 puluvakam, 10 atthikanti ime dasa asubha. ( 十不淨 (dasa asubha;the ten kinds of foulness) 有 :1. 膨脹相 (uddhumataka;the bloated),2. 青瘀相 (vinilaka;the livid),3. 膿爛相 (vipubbaka;festering),4. 斷壞相 (vicchiddaka;the cut-up),5. 食殘相 (vikkhayitaka;the gnawed),6. 散亂相 (vikkhittaka;the scattered),7. 斬斫相 (hatavikkhittaka;the hacked and scattered),8. 血塗相 (lohitaka;the bleeding),9. 蟲聚相 (pulavaka;the worm-infested),10. 骸骨相 (atthika;skeleton) A.1.2./I,4... Naham, bhikkhave, abbam ekadhammampi samanupassami yena anuppanno va 122 kamacchando nuppajjati uppanno va kamacchando pahiyati yathayidam, bhikkhave, asubhanimittam. Asubhanimittam, bhikkhave, yoniso manasi karoto anuppanno ceva kamacchando nuppajjati uppanno ca kamacchando pahiyati ti.( 諸比丘! 我不見別有一法, 能使不生起未生之慾欲, 或使斷已生之慾欲 諸比丘! 這就是不淨相 諸比丘! 從根源作意 ( 如理作意 ) 不淨相者, 即令不生起未生之慾欲, 或令斷已生之慾欲 ) 廣義法門經 (T ) 說 : 有十四法, 能違能障此不淨想 何等十四? 一共女人一處住 二失念心觀視女人 三恒起放逸 四生重欲心 五數習淨想 六不數習不淨想 七恒共作務人聚集而住 八隨彼所行 九不樂聽正法 十不問正法 十一不能守護六種根門 十二食不節量 十三獨住空處不得安心 十四不能如實觀察 十不淨取相似相對治 1 膨脹相 : 看膨脹的屍体壞形的 恐怖的樣子胖子睡臥的樣子貪體材 2 青瘀相 : 看青瘀的屍体青瘀斑點的樣子滿是青瘀的屍体貪膚色 3 膿爛相 : 看膿爛的屍体流膿的樣子不動而靜止的屍体貪體香 4 斷壞相 : 看斷壞的屍体中間斬斷的樣子圓滿的屍体貪結實 5 食殘相 : 看動物吃剩屍体被食啖的樣子圓滿的屍体貪隆乳 6 散亂相 : 看屍体的散落明瞭的隔離狀態圓滿的屍体貪美體 7 斬斫相 : 看被砍斷的屍体可識別被斬斫的傷口圓滿的屍体貪整體 8 血塗相 : 看流血的屍体像風飄的紅旗靜止的紅血的屍体貪妝扮 9 蟲聚相 : 看蛆蟲爬滿屍体蠕動狀如靜止的米飯的屍体貪我相 10 骸骨相 : 看白骨骨的孔隙圓滿的白骨貪骨相 Asura, 陽 阿修羅 asurakaya, 陽 阿修羅王國, 阿修羅集會 asurinda, 陽 阿修羅的國王 Asura, 形 懦弱的, 偷懶的 ( 人 ) Asekha, asekkha, 形 無學 ( 畢業者 ) 陽 阿羅漢 Asecanaka, 形 本來豐滿又可口的 Asevana, 陰 非結交的 Asesa, 形 整個的, 所有的 asesam, 副 完全, 完全地 Asoka, 形 無悲傷 陽 無憂樹 (Jonesia Asoka, 熱帶亞洲産的一種美麗的豆科喬木, 因它的深桔紅色的花而栽培, 並用作點綴寺廟 ) Asoka,阿育王 據 島史 Dipavamsa (VI.1,19f) 大史 Mahavamsa (V,21) 與 律藏註釋書 Samantapasadika (I, p.41.), 阿育王於公元前 325~326 年即位 此時距佛陀涅槃約 218 年, 因此, 佛陀的涅槃約在公元前 543~544 年 ) 現代學者認為阿育王即位的時間應該是公元前 123

68 268 年, 而有佛陀涅槃於公元前 486 年之說 Asobhana, 形 醜陋的, 不合適的 Asnati (as+na), 吃 Asma, 陽 石頭 Asmi (as 的 1. 單 ), 我是 asmana, 陽 自傲, 自我中心癖 Asmimana (asmi 我 +mana 慢 ), 我慢 asmimanasamugghata, 斷絕我慢 Assa 1, 陽 1. 馬,2. 角落 assakhaluvka, 陽 劣馬 assagopaka, 陽 馬夫 assatthara, 陽 馬的套 ; 象 馬或馬車的小地毯 assadamma, 陽 要被訓練的馬 assadamaka, 陽 訓馬師 assapotaka, 陽 小馬 assabandha, 陽 馬夫 assabhandaka, 中 馬飾 assamandala, 中 賽馬場 assamedha, 陽 馬祭 assaratha, 陽 馬車 assavanija, 陽 馬商 assasena, 陰 騎兵 assajaniya, 陽 好馬 Assa 2, atthi 的 3 單. 潛 可能是 cf. atthi( 有, 在, 存在 ) Assa 3, ima( 這個人 ) 的 陽 單 與. 屬 給這個, 這個的 Assaka, 形 赤貧的 Assakanna, 陽 1. 粗壯婆羅雙 ( 東印度的一種材用樹種 (Shorea robusia), 其葉可做爲紫膠蟲的食物 ) 2. 阿沙干那, 一座山名 Assaji, 陽 1.( 五比丘之一 ) 馬勝, 馬師, 頞鞞, 音譯..阿說示 2. ( 惡比丘之一 ) 馬師 ( 另一位..滿宿 ) ( 善見律毘婆沙 卷第十四, T ).. 污他家比丘者, 此是馬師 滿宿 (Assaji-Punabbasuka) 於六群比丘中最是上座 Assatara, 陽 騾 (gabbho assatarim, gabbhamassatari 懷胎騾 ( 必定死 ))( 諷刺固執的人說.. 像騾子一樣固執 ) S /II,241.(A.4.68./II,74.): Phalam ve kadalim hanti, phalam velum phalam nalam; Sakkaro kapurisam hanti, gabbho assatarim yatha ti.( 香蕉結纍死, 竹蘆結實死, 恭敬害賤人, 懷胎騾必死 ) 別譯雜阿含 3 經 (T ): 芭蕉生實死, 蘆竹葦亦然, 貪利者如是, 必能自傷損 香蕉欉 ( ) 結纍, 香蕉成熟後就被砍斷, 因為不再長果實, 沒有經濟價值 ; 竹子 蘆葦開花就會枯死 ( 沒結果 ); 騾懷孕必死 為印度的傳說 Assattha, 陽 菩提樹 ( 印度的一種著名的榕屬植物 (Ficus Religiosa), 因植株高大, 壽命長和在經濟用途上爲蟲膠的來源而著稱, 它與孟加拉榕的區別在於無支根 ) Assattha ([assadeti 安慰 ] 的 過分 ), 已安慰 Assaddha, 形 無信的, 不信宗教的 assaddhiya, 中 不信仰 Assama(a + wram), 陽 隱居處 (a hermitage) Assamana(a + samana), 陽 非沙門, 假和尚, 丟失出家身份的人 (not a true Samana Vin.I,96; Sn.282; Pug.27 (so read for asamana); Pug.A f. assamani Vìn IV.214.) Assayuja, 陽 阿濕縛庾闍月 ( 月份名, 大約在九月至十月之間, 農曆 8 月 16 至 9 月 15), 婁宿 ( 二十七星宿之一 ) Assava(a + sunati, wru), 形 忠誠的, 注意的 (loyal) 陽 流動, 膿 putta anassava, 不孝子 Assavanata, 陰 不注意 Assavaniya, 形 難聽的 Assasati (a+sas( 梵 wvas) 吹 +a), 1. 呼氣 (to breathe, to breathe out, to exhale) 2. 舒暢的呼氣 ( to breathe freely or quietly, to feel relieved, to be comforted, to have courage;assasitvana ger. = vissamitva) 3. 進入呼氣 ( to enter by the breath, to bewitch, enchant, take possession) 過 assasi 過分 assattha 2 獨 assasitva 現分 assasanta( 正在呼氣者 ) 使 assaseti So satova(=sato+va) assasati, satova passasati.( 他具念的吸氣, 他具念的呼氣 ) 意思是..具念於整個吸氣的過程, 具念於整個呼氣的過程 如果行者覺得這樣還是容易專注於呼吸, 心念常為散亂或五蓋所淹沒, 則可在具念的吸呼之後, 再覺知一下, 或加標記.. 知道 如此操作, 可以很快的提升呼吸的正念 Assasa-passasa(assasapassasa), 陽 呼吸, 台語 : 喘氣 chan 2 khui 3 自然的呼吸就是一種遍作相 註釋中提到 ( 注意 ) 鼻孔相 (nasika-nimitta) 與上唇相 (mukha-nimitta) 都是呼吸的遍作相 Assa 1, 陰 母馬 Assa 2, ima ( 這個人 ) 的 陰 單 與. 屬 給她, 她的 Assada(a + sadiyati, svad) 陽 assadana, 陰 味道, 味著, 享樂, 滿足 (taste, sweetness, enjoyment, satisfaction) Assadi(n), 陽 陰 中 品嚐, 享樂 (tasting, enjoyment, relishing) Assadeti (a+sad 坐 +e) (denom. fr. assada), 品嘗, 享受 (to taste) assadesi, 過 Assama(<atthi), 願我們是 (1p.opt.) Assasa, 陽 1. 吸入 2. 安慰 (comfort) Assasaka(< assasa), 形 中 1. 有呼吸 (having breath, breathing) 2. 帶來安慰的 Assasappatta(assasa 蘇息 +patta 已得的 ), 形 已蘇息的 Assaseti (a+sas+e), 安慰 assasesi, 過 Assu 1, 中 淚 (a tear) assudhara, 陰 掉淚 (a shower of tears) assumukha(cp. BSk. awrumukha), 形 滿臉淚水 assumocana, 中 流淚 Assu 2, 無 語調強的詞 3 複. 潛 可能是 125

69 Assu 3 (indecl.) (Sk. sma) (expletive part. also used in emphatic sense of surely, yes, indeed (according to Fausböll, but preferably with P. T. S. ed. as tayas su for tay assu, cp. KhA 188); Vv 32 4 (assa v. l. SS) = VvA.135 (assu ti nipata-mattam). Perhaps we ought to take this assu 3 together with the foll. assu 4 as a modification of ssu (see su 2 ). Cp. asu. Assu 4 part. for Sk. svid (and sma?) see under su 2. According to this view Fausbölls reading ken assu at Sn.1032 is to be emended to kena ssu. Assuta, 形 未聽過的 assutavantu, 形 無知識的, 沒有學問的人 SA /II,97.:assutavati khandhadhatu-ayatanapaccayakarasatipatthanadisu uggahaparipucchavinicchayarahito.( 具有無聞 : 蘊 界 處 緣起 念住等沒有生起研究 辨別 ) Aha, Aho ( 語基為 ahas), 中 日子 在 合 中, 後隨有另一個詞素時, 它詞形是 aho, 例如 ahoratta Aham, (amha 的 主. 單 ), 我 ( 甲骨文..我 ; 金文..我, 似乎說兩把 戈 互砍, 象徵 我 常常有衝突 矛盾 折磨 ) 單複主 aham mayam amhe vayam amhase no 賓 mam, mamam amhe asme amhakam asmakam no 具 離 maya amhehi no 與 屬 mama mamam mayham me amhakam asmakam amha 處 mayi amhesu Ahamkara, 陽 自我中心癖 (selfishness, egotism), 自大 (arrogance) (see also mamamkara) Ahata (a 未 +hata 損壞 過分 ), 形 新的, 不破壞的 Ahaha(A- 發語辭 ), 歎 唉! 悲哀的驚呼 中 一個極大的數位 陽 阿訶訶地獄 (niraya) Ahasi, [harati 運送 [ 去 ] 拿 [ 去 ] 拿去 竊奪 ] 的 單. 叁. 過 Ahetu (a 無 +hetu 因 ), 無因 ahetu-appaccaya,無因無緣 ahetukavada, 無因論 SA /II, Ahetukavadati-adisu natthi hetu natthi paccayo ti gahitatta ahetukavada.( 無因論..無因無緣, 取名為無因論 ) Ahetuka-ditthi, 陰 無因見, 此見認為沒有污染或淨化有情的因緣, 所以該有情是由於偶然 命運或需要而被污染或淨化 Ahi(Vedic ahi), 陽 蛇 (a snake) ahikunapa, 蛇屍 (the carcase of a snake) ahigaha, 陽 捕蛇者 (a snake catcher or trainer) ahigunthika(=ahigundika, ahiguntika & ahikundika; the BSk. paraphrase is ahitundika), 陽 捕蛇 者 (a snake charmer) ahicchattaka, 陽 蕈 ( a snake s parasol, a mushroom) ahichatta, 中 傘蛇 (DhpA.v.188./CS:pg.2.157) Ahitundika(=ahigunthika), 陽 捕蛇者 ahimekhala, 蛇的環帶 ( snake-girdle, i. e. outfit or appearance of a snake DhA I.139) ahivataka(-roga), 蛇風 ( snakewind-sickness ) ahipeta, 蛇鬼 (a Peta in form of a snake DhA II.63) ahiphena, 中 鴉片 ahivijja, 陰 蛇的學問, 蛇的巫術 ( snake-craft, i. e. fortune-telling or sorcery by means of snakes, D.I,9. (Ahivijjati sappadatthatikicchanavijja ceva sappavhayanavijja ca. the art of healing snake bites as well as the invocation of snakes (for magic purposes) DA.1./I,93.)) Ahita (a 無 +hita 利益 ), 中 無利益, 傷害, 無情 形 有害的 Ahirika, ahirika, (a 無 +hiri 慚 +ika ( 形容詞化 ) ), 形 不知羞恥的 中 不知羞恥 Ahivatakaroga, 陽 黑死病, 淋巴腺鼠疫 Ahimsa (a 無 +himsa 傷害 ), 陰 無傷害 Ahinindriya, 形 沒有任何感官殘缺的人 Ahugaliya, 中 大聲的笑 Ahetuka, 形 無根據的, 無顯著原因的, 無因的, 無因生的 無因生的人 (ahetuka) 是天生盲 (jaccandha) 天生聾 (jaccabadhira) 天生無嗅覺 (jaccaghanaka) 天生啞 (jaccamuga) 天生愚蠢 (jaccajala) 天生瘋狂 (jaccummattaka) 黃門 (pandaka) 雙性根者 (ubhatobyabjanaka; hermaphrodites) 太監 (napumsaka 中性者 ) 口吃 (mamma; stammering) 落難的阿修羅 (vinipatikasura) Ahu, Ahu, 變成 ( [ hoti 變成 ] 的 3 單. 過 ) Ahutva (a 不 +hutva 變成 獨 ), 獨 不變成 Aho(Sk. aho)(=ahe), 無 哎呀! 驚奇或驚愕的驚呼 (exclamation of surprise, astonishment or consternation: yea, indeed, well; I say! for sure!) aho sukham aho sukhan ti ( 快樂得不得了! 快樂得不得了!) Aho, 中 日 ( -) (= -aha 日 ) ahovata, 的確呀! Ahoratta (aho 日 +ratta 夜間 ), 中 陽 晝夜, 白天和夜晚 Ahoratti (aho 日 +ratti 夜間 ), 陰 日夜 Ahosi (hoti 的 過 ), 他是 ahosikamma, 中 沒有任何潛在力量的一種思想行爲 SA.1.50./I,92... Ahuvati ahosi.( 他是..他是 ) A

70 A 1 巴利文字母表的羅馬化拼音第二個母音字母 發音好像漢語中陰平的 a A 2 guna or increment of a in connection with such suffixes as -ya, -iya, -itta. So in ayasakya fr. ayasaka; aruppa from arupa; arogya fr. aroga; alasiya fr. alasa; adhipacca fr. adhipati; abhidosika fr. abhidosa etc. A 3 of various other origins (guna e. g. of r or lengthening of ordinary root a ), rare, as alinda (for alinda), asabha (< usabha 公牛 ). -a- 4 (-q-) 插入詞 (infix in repetition-cpds.), constitutes a guna- or increment-form of neg. pref. a (see a 2 ) phalaphala, 所有種類的水果 (all sorts of fruit (lit. what is fruit & not fruit) karanakaranani, 所有種類的責任 ( all sorts of duties ) khandakhanda, 點點 (pêle-mêle) gandaganda, 癰腫 (a mass of boils) ciraciram, 屢屢 (continually) bhavabhava, 所有的存在 (all kinds of existences); ruparupa, 所有的蘊 (the whole aggregate) a-, 無 一直到, 等於 介 字首 從, 向 ( 此方 ), 後 -a, 結尾 -a 1.m.n.sg.Abl. buddha 從佛陀 rupa 從色 2.m.pl.Nom.Voc. raja 諸王, 諸王! 3.f.sg.Nom. kabba 少女 gatha 偈 sa 彼女 4.f.pl.Nom.Voc.Acc. kabba 諸少女 ta 彼女等 5. 子音語尾語基的 m.f.nom.raja 王 bhagava 世尊 ayasma 友 尊者 araha 阿羅漢 pita 父 mata 母 -imha aor.1pl. labhimha 願我們得到 -manta -a 2 (m.pl.nom.voc. raja 諸王諸王!) -mha (-amha) m.n.sg.abl. buddhamha 從佛 -na m.n.sg.inst.abl. brahmana=brahnumna 從梵天 -nta m.pl.nom.voc.acc. gunavanta 諸有德者 -ra (-ara, -ara) -ar 語基的 m.f.sg.inst.abl. satthara 師 -sa -as, -us 語基的 n.sg.inst.abl. manasa 以意 從意 -sma(-asma) m.n.sg.loc. buddhasma 於佛 -ssa pron.f.sg.dat.gen. tassa 對他 他的 -ta(a) m.n.sg.instr.abl. bhagavata 以世尊 從世尊 -tva ger. katva 做了之後 gantva=gamitva 去了之後 -ya 1.f.sg.inst.Abl.Dat.Gen.Loc. jatiya 生 nadiya 河 2.opt.3sg. siya 願他有 jabba 願他知 Akavkhati (a+kakh( 梵 kavks) 欲 +m-a), 希望, 需要 (longing, wish) akavkhi, 過 akavkhe, Akavkhana, 中 akavkha, 陰 渴望的, 希望, 欲望 128 Akavkhamana, 現分 願, 需要 Akaddhati (a+kaddh 拖拉 +a;cp. Sk. apa-karsati), 拉, 牽引 akaddhi, 過 akaddhita, 過分 akaddhiyati, 被 akaddhanta, 現分 Akaddhana, 中 拖拉 牽引 (pulling out), 拉出 (drawing away) Akappa(cp. Sk. akalpa, a+kappa), 陽 1. 行爲 (attire), 舉止 (appearance) 2. 舉止 (deportment) akappasampanna, 形 好行爲 Akampita(pp. of akampeti, caus. of a + kamp), 過分 已搖動, 已發抖 akampitahadaya, 已搖動的心 Akara, 陽 礦, 製造的地方 (a mine, usually in cpd. ratanakara a mine of jewels) Akassati (a+kass 拉 +a), 拖拉, 拉 akassi, 過 Akara(a + karoti, kar), 陽 樣子, 情況, 境界, 外表, 行相 (form figure shape stature appearance external gesture aspect of the body expression of the face 等 ) Akasa 1 (a+kas( 梵 kaw) 照耀 ;Sk. akawa), 陽 天空, 空間 akasagavga, 陰 天河 akasacari, 形 空中飛行 akasattha, 形 位於天空的, 站立於虛空的 akasatala, 中 一棟建築物的平坦屋頂 akasadhatu, 陰 空界, 虛空元素 akasattha deva, 空居天, 虛空天 akasayana, 新巴 飛機 Akasa 2, 陽 虛空棋 (a game, playing chess in the air (sans voir) 水野弘元譯 : 無盤棋 ) Akasanabcayatana (akasa 虛空 +anabca 無邊 +ayatana 處 ), 空無邊處 Akibcabba (<akibcana 無任何 ), 中 無所有, 缺少任何的所有物 akibcabbayatana (akibcabba 無任何 +ayatana 處 ) 無所有處 無任何處 Akinna(pp. of akirati), 過分 散播, 散佈的 akinnavaralakkhano, 散發出高貴相 Akirati (a+kir 散 +a), 散播, 散佈 (to strew over, scatter, sprinkle, disperse, fill, heap) akiri, 過 Akula(a + *kul), akulibhuta, 形 惹事生非, 糾纏的, 困惑的 (entangled, confused, upset, twisted, bewildered) Akulaka (< akula), 形 糾纏的 (entangled) Akulaniya (adj.) [grd. of a + *kulayati, DeNom. of kula] in an not to be confounded or upset PvA.118. Akotana 1 (< akoteti), 中 敲, 擊 (beating on, knocking) Akotana 2 (= akotana 1 ), 形 敲擊, 敦促, 催促, 驅策, 趕 ( 馬等 ) Akotita (akoteti 的 過分 ), 已壓縮, 已篩屑, 已敲擊 ghandim akotetva, 打鑼之後 129

71 Akoteti (a+kut+e) (a+kotteti, Sk. kuttayati; BSk. akotayati), 1. 打倒, 壓縮 (to beat down, pound, stamp) 2. 敲擊 (to beat, knock, thrash) akotesi, 過 akotita, 過分 Caus. II. akotapeti J.III.361 akotita-paccakotita, 弄平, 擣平 ( 衣服 ) (flattened & pressed all round (of the civara)) Akhu(Vedic akhu, fr. a + khan, lit. the digger in), 陽 鼠, 老鼠 (a mouse or rat) Akhya, 陰 命名 akhyika, 陰 故事 Akhyata, 中 謂語, 動詞 Agacchati (a+gam 去 +a), 走過來, 接近, 走回來 (to come to or towards, approach, go back, arive etc.) 過 agacchi, agami 獨 agantva(=agamitva), 來了之後 過分 agata Agacchanta, (agacchati 的 現分 ) 到來, 接近 Agata, (agacchati 的 過分 ), 中 來, 得, 所得, 歸, 獲, 發詣, 至, 還 agato mhi= agato amhi, ( 我 ) 是來 agata, pp. < a-gam, agacchati; amhi, pres.1sg. < as, atthi Agantu(Sk. agantu), 陽 1. 偶然 (occasional, incidental J.VI,358) 2. 來, 客人, 陌生人 (an occasional arrival, a new comer, stranger) Agantuka, 三 客人, 新來的人, 陌生人 agantuka, 梵 來, 客, 客塵, 虛妄, 阿揵多 agantuka-dosa, 梵 客塵 agantukair upaklewaih, agantuka-klewa, agantuka-mala, agantukata, 梵 客塵, 客塵垢, 客塵煩惱 Agama( 梵語同 ), 陽 1. 來, 傳來, 走進 2. 阿含經 ( 阿含又作阿笈摩 阿伽摩 阿鋡暮 阿鋡 意譯為法歸 ( 長阿含經序, 不合阿含之正意 ) 無比法 ( 翻譯名義集 卷四 ) 法本 法藏 教法 教分 種種說 傳教 淨教 趣無 ( 因一切法皆趣於畢竟空法之故, 不合阿含之正意 ) 教 傳 歸 來 藏 即指所傳承之教說, 或集其教說所成之聖典 通常係指原始佛教聖典四阿含或五阿含而言 善見律毘婆沙卷二, 以阿含為 容受聚集 之義, 指 nikaya 纂集之意而言 阿含, 基本上是以一種言行錄的體裁,記述佛陀所說及其直傳弟子們的修道和傳教活動;闡述當時 外道 " 的學說以及佛陀對他們的批駮 其中所述佛教的基本教義有四諦 八正道 十二因緣 緣起 無常 無我 五蘊 四禪 善惡報應 輪迴等等 增壹阿含經 A.D.385 譯 中阿含經 A.D.397 譯 長阿含經 413 年譯 雜阿含經 A.D.435~445 譯 ) Agamana(fr. agacchati, Sk. agamana), 中 接近的, 抵達 (oncoming, arrival, approach) Agamayamana, 形 等候的, 期待的 130 Agameti (a+gam 去 +e), 等候 agamesi, 過 Agamma (agacchati 的 獨 ), 副 來了, 由於, 因 之緣故 Agamin(a + gamin), 形 來的, 來的人 (returning, one who returns) agamikala, 陽 未來 Agara( 巴梵同 ), 形 境, 音譯 : 阿羯羅 如聲 色, 是耳 目之 境 Agarika, 形 房子的 (belonging to the house) kotthagarika,守庫房者 bandhanagarika,獄卒 (prison-keeper) Bhandagarika,守財寶者 Agalha(a + galha 1; cp. Sk. samagadham), 形 強壯的, 粗糙的 (strong, hard, harsh, rough (of speech)) Agilayati (a+gila+ya) (Sk. glayati, cp. gilana), 疲倦, 痛 (to be wearied, exhausted or tired, to ache, to become weak or faint) agilayi, 過 Agu(for Vedic agas nt.), 中 罪行, 罪過 (guilt, offence) agucari, 陽 罪犯, 壞人 Aghata( 梵 aghata 打 殺, BSk.aghata 傷害 cp.ghata & ghateti), 陽 嫌惡 (anger, ill-will), 憎恨 (hatred) aghatanaghata, 從瞋解脫 aghatapativinaya 忍氣吞聲 (repression of ill-will) aghatavatthu,瞋的事情 Aghatana, 中 屠殺 (slaying, striking, destroying, killing(= marana DA.I,119) 2. 屠宰場 (shambles, slaughter-house Vin.I,182 (gavaghatana)) 3. 處決的地方 (place of execution) Acamana, 中 沖洗 acamanakumbhi, 陰 作爲沖洗的大水罐 Acameti (a+cam+e), 沖洗, 洗 acamesi, 過 Acaya, 陽 積, 集, 積聚, 增益, 盈滿 Acarati (a+car+a), 行動, 練習, 運行 Acariya( 梵 Acarya), 陽 ( 依止學法的 ) 老師, 教授師, 親教師, 軌範師, 阿闍梨 ( 音譯 ), 阿遮利耶 ( 音譯 ) acariyakula, 中 老師的家庭, 老師的住所 acariyadhana, 中 學費 ( 束脩 ) acariyamutthi, 陰 老師的秘藏 (closed fist of the teacher, 袖中秘笈 esoteric doctrine) acariyavada, 陽 傳統的教學 Mv.A acarasamacarasikkhapanakam acariyam( 能教導正行與行止者為阿闍梨 ) 大般涅槃經 D.16./II,100.:Desito, Ananda, maya dhammo anantaram abahiram karitva. Natthananda, tathagatassa dhammesu acariyamutthi.( 阿難! 我所說的法, 沒有做了內部 沒有做了外部 如來的法沒有老師的秘藏 ( 袖中秘笈 ) ) Acariyani, 陰 女老師, 老師的妻子 Acama, 陽 飯沸騰時的浮渣 Acara, 陽 ( 良好 ) 行爲, 練習 acarakusala, 形 精通於禮貌的 131

72 DA.8./II,363.( 同 SA.6.3.):Kulaputtati acarakulaputta.( 良家子弟 : 良好行爲的種族之子 ) Acaritukama, 不正當之欲 Acikkhaka, acikkhitu, 陽 報告的人, 通知者 Acikkhati (a+cikkh+a), 告知, 陳述, 通知 acikkhi, 過 acikkhita, 過分 acikkhitva, 獨 acikkhana,開示 另有 :desana,宣說 pabbapana,施設 patthapana,建立 vivarana,開顯 vibhajana,分別 uttanikamma,顯發 Acinanta, 現分 累積 Acinna (<a+cinna, acinati 知道的 過分 ), 已練習 (practiced, performed) acinnakappa, 陽 習慣的練習 acinnasamacinna, 徹底地充滿 (thoroughly fulfilled) Acita, (Acinati 的 過分 ) 堆積, 累積 Acinati (a+ci+na), 堆積, 累積 acini, 過 Aciyati (acinati 的 被 ), 被堆積, 被累積 aciyi, 過 Acera, 陽 老師 Ajabba, 形 好族類 Ajanana, 中 知識 Ajanati (a+ba+na), 知道, 理解 ajani, 過 Ajaniya, 形 好族類 參考 ajabba Ajiva(a 向 + jiva 命 ; Sk. ajiva), 陽 生計, 生活, 生存 (livelihood, mode of living, living, subsistence) samma-ajiva, 正命 miccha-ajiva, 邪命 ajivaparisuddhi, 正命清淨 ajiva-vipatti, 正命失敗 ajiva-sampada, 具足正命 parisuddho ajivo, 清淨活命, 命行清淨 ( 合乎戒律的生活方式 ) utthanaphalupajivi na kammaphalupajivi, 以努力 ( 工作 ) 來維生, 不是以 ( 善 ) 業的果報來維生 法集論根本注 (Dhammasavgani-mulatika CS:p.97) : Ekavisati anesana nama 1.vejjakammam karoti, 2.dutakammam karoti, 3.pahinakammam karoti, 4.gandam phaleti, 5.arumakkhanam deti, 6.uddhamvirecanam deti, 7.adhovirecanam deti, 8.natthutelam pacati, 9.cakkhutelam pacati, 10.veludanam deti, 11.pannadanam deti, 12.pupphadanam deti, 13.phaladanam deti, 14.sinanadanam deti, 15.dantakatthadanam deti, 16.mukhodakadanam deti, 17.cunnadanam deti, 18.mattikadanam deti, 19.catukakammam karoti, 20.muggasupiyam, 21.paribhatyam, 22.javghapesaniyam dvavisatimam dutakammena sadisam, tasma ekavisati.(( 比丘 ) 二十一種錯誤的謀生方式 :1. 醫療 2. 作使者 ( 報信的工作 ) 3. 作差使者 4. 破癰 5. 傷痛處塗油 6. 使嘔吐 7. 使下瀉 8. 灌鼻油的煎熬 9. 灌眼油 的煎熬 10. 送竹子 11. 送樹葉 12. 送花 13. 送水果 14. 送沐浴粉 15. 送牙刷 ( 齒木 ) 16. 送洗臉水 17. 送竹子作禮物 18. 送泥土 19. 諂媚 20. 豆湯語 ( 喻半真半假, 似是而非 ) 21. 撫愛 ( 他人的孩子 ) 22. 步行運送資訊, 二十二種錯誤的謀生方式,( 其中 ) 作使者相似, 因此, 有二十一種 ) DA.2./I,235.(=MA.4./I,136.;AA.2.2./II,113.):Ko ajivoti pabca micchavanijja pahaya dhammena samena jivitakappanam. Vuttabhetam-- Pabcima, bhikkhave, vanijja upasakena akaraniya. Katama pabca? Satthavanijja, sattavanijja, mamsavanijja, majjavanijja, visavanijja. Ima kho, bhikkhave, pabca vanijja upasakena akaraniya ti ( 什麼是 ( 優婆塞的 ) 活命? 捨斷五種邪貿易, 以法公正地維持生命 曾這麼說 (A /III,208.): 諸比丘! 在家信徒不可從事這五種買賣 是哪五種? 買賣武器 買賣有情 (AA /III,303.:Sattavanijjati manussavikkayo. 買賣有情..買賣人 ) 買賣肉 買賣酒類 買賣毒品 諸比丘! 在家信徒不可從事這五種買賣 )D.30./III,176.:micchajivam pahaya samma-ajivena jivikam kappesi, tulakuta kamsakuta manakuta ukkotana vabcana nikati saciyoga chedana vadha bandhana viparamosa alopa sahasakara pativirato ahosi.( 捨邪命, 以正命為營生, 遠離 : 欺斗秤 偽幣 ( 假鈔 ) 錯誤的尺寸 賄賂 欺瞞 詐欺 走後門 ( 用手對眾生 ) 斬切 屠宰 ( 以粗繩 ) 捆綁 ( 山中及樹叢中 ) 攔劫 ( 村 城等 ) 搶劫 打家劫舍 ) Ajivaka, ajivika, 陽 一種非佛教出家人, 邪命外道 Atanatiya, 陽 稻竿保護經 (Atanatiya-paritta, D.32./III,194.; Moraparitta( 孔雀保護經 ), J.II,33.) Anatta, (anapeti 的 過分 ), 已被命令 Anatti, 陰 指令, 命令 anattika, 形 與指令有關係的 Ana, 陰 命令 anasampanna, 形 權威的, 有影響的 Anapaka, 陽 指揮者, 發出命令的人 Anapana, 中 發號施令 Anapeti (a+ba+ape), 指揮, 指使 anapesi, 過 anatta, 過分 anapiya, 獨 Ani, 陰 車轄, 制輪楔 (the pin of a wheel-axle, a linch-pin) Atavka, 陽 疾病, 弊病 Atata, 中 單面鼓 atatavitata, 中 雙邊都包皮革的鼓 Atatta (atapati 的 過分 ), 已加熱, 已燒焦 Atapa, 陽 陽光 Atapati (a+ tap( 梵 tap) 熱 +a) 照耀 atapi, 過 Atapatta, 中 遮陽傘, 傘

73 Atappa(Sk. *atapya, fr. atapa), 陽 熱心, 努力 (ardour, zeal, exertion) atappakarana,勇猛 Atapa(a + tapa fr. tap; cp. tapeti), 陽 赤熱, 熱, 熱心 (glow, heat) Atapana, 中 禁欲, 苦修, 折磨 (tormenting, torture, mortification) Atapi(< atapa, cp. BSk. atapin), 形 熱心的, 奮發的 (Viriyabhi kilesanam atapanaparitapanatthena atapoti vuccati. 因為英雄本色以燒 遍燒一切煩惱之義, 故稱為熱, 具此熱的人稱為熱心 )(Vism.3) SA.6.3./I,204.: Atapiti viriyatapena samannagato.( 熱誠 (Atapi): 具有英雄本色 (viriya) 的熱誠 ) M.A.57./III,107. Atapiti kayikacetasikasavkhatena viriyatapena atapi.: 熱誠..以身體及心理為條件, 以英雄本色的熱誠為熱誠 ) Atapeti (a+tap( 梵 tap) 熱 +e), 使燒, 折磨 (to burn, scorch) atapesi, 過 Atuman(Vedic atman, diaeretic form for the usual contracted attan; only found in poetry. Cp. also the shortened form tuman), 陽 自己, 靈魂 (self) Nom. sg. atumo Pv IV.5 2 (= sabhavo PvA.259), atuma Nd 1 69 (atuma vuccati atta), 296 (id.), & atumano Nd 1 351; Acc. atumanam Sn.782 (= attanam SnA 521), 888, 918; Loc. atume Pv.II,13 11 (= attani C.).) 參考 atta Atura(Sk.atura, cp.bsk.atura), 形 生病的 (ill, sick, diseased), 不舒服 (miserable), 受到影響的 (affected) aturakaya,身體生病 ( 雜 107 : 苦患身 ) aturarupa ( 身體生病 )=abhitunna-kaya( 已制服身體 ) aturanna,供給愁苦的食物 (food of the miserable,死刑前的最後一餐 (maranabhojana)) aturacitta,心生病 ( 雜 107 : 苦患心 ) anatura,無病的 反 anatura < an-atura, a.m.nom.pl.,an- 為否定接頭詞, 接於 母音開頭 的語詞前 Dhp.(v.198).. aturesu anatura, 生病 ( 的眾生 ) 中沒有生病 Adara(Sk. adara, prob. a + dara), 陽 尊敬, 關心, 感情 (consideration of, esteem, regard, respect, reverence, honour) Adahati 1 (a + dahati 1 ), 放下, 穩定 ( to put down, put on, settle, fix (samam adahati=samadahati) Adahati 2 (a + dahati 2 ), 燃燒 (to set fire to, to burn) Ada, adaya, (adati 的 獨 ), 拿了 Adatabba, 義 應該拿 Adati(=adadati) (a+da+a), 拿起 (to take up), 抓住 (grasp, seize) adiyi, 過 Ada(ger. of adati from reduced base da of dadati 1b ), 拿起 (taking up, taking to oneself (= anadiyitva; cp. the usual form adaya)) Adati (Adadati)(a + dadati of dadati base 1 da), 拿起, 接受,(to take up, 134 accept, appropriate, grasp, seize; grd. adatabba; inf. adatum. ger. ada & adaya; grd. adeyya, caus. adapeti. -- See also adiyati & adeti. Adana(a + da), 中 拿起來, 抓著 (taking up, getting, grasping, seizing) Adayin, 陽 拿的人 (taking up, grasping, receiving) Adariya, 中 尊敬 anadariya, 中 漠視 Adasa, 陽 鏡子 adasatala, 中 鏡面, 鏡子的表面 M.61./I, Tam kim mabbasi, Rahula, kimatthiyo adaso ti? Paccavekkhanattho, bhante ti. Evameva kho, Rahula, paccavekkhitva paccavekkhitva kayena kammam kattabbam, paccavekkhitva paccavekkhitva vacaya kammam kattabbam, paccavekkhitva paccavekkhitva manasa kammam kattabbam.( 羅睺羅! 於意云何? 鏡有何作用?) 鏡是以省察為目的 羅睺羅! 實如是, 應省察而省察身作業, 應省察而省察口作業, 應省察而省察意作業 ) Adi(Sk. adi), 陽 出發點, 開始 (starting-point, beginning), 起頭 (khi 2 thau 5, 寑頭 chim 2 thau 5 ) s.nom. adi; s.acc. adim(= karanam);(adimhi); s.abl. adito pl.nom.& Acc. adayo 形 第一, 首先 中 等等 nt. pl. adini adikammika, 陽 初犯者 adikalyana, 形 美麗的最初 adima, 形 最初的 adibrahmacariyaka,梵行之初 ( 在 S 指 : 依於眼與色生眼識, 三事和合乃有觸, 緣觸而有受, 緣受而有愛, 緣愛而有取 如是乃此全苦蘊之集 依眼與色生意識, 三事和合乃有觸, 緣觸而有受, 緣受而有愛, 依彼愛之無餘 離貪 滅而有取滅, 依取滅而有有滅 如是, 此乃全苦蘊之滅 等 ) rukkhagumbadayo (Acc. pl.) 樹 叢林等 (trees, jungle etc.) adim katva,放在最前面 (putting (him, her, it) first) cidhadito(=ca+idha+adi),在此最先 Adika, 形 等等 Adikammika, 陽 初犯者 Sp.Para.I, Adikammiko nama yo tasmim tasmim kamme adibhuto.( 初犯者..任何處所最初犯行者 ) Adicca, 陽 太陽 adiccapatha, 陽 天空 adiccabandhu, 陽 太陽的親屬, 太陽的種族 ( 佛陀稱號 ) Adito, 副 起先, 從開始 Aditta (adippati 的 過分 ), 已熾燒, 已燃 S :Cakkhu, bhikkhave, adittam, rupa aditta, cakkhuvibbanam adittam, cakkhusamphasso aditto. Yampidam cakkhusamphassapaccaya uppajjati vedayitam sukham va dukkham va adukkhamasukham va tampi adittam. Kena adittam? Ragaggina, dosaggina, mohaggina adittam, jatiya jaraya maranena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upayasehi adittan ti.( 眼為燒 色為燒 眼識為燒 眼觸為燒, 凡緣此眼觸所生之受, 或苦 或樂 或非 135

74 苦非樂, 此亦為燒 為何稱燒? 染之火 瞋之火 癡之火燒, 因生 老 死, 因憂 悲 苦 惱 絕望而燒 ) Aditya, 梵 日, 日天 aditya-mandala, 梵 日 Adinna (adati 的 過分 ), 已拿, 已抓住 Adiya, adiyitva, (Adiyati 的 獨 ) 拿了 Adiyati 1 [a + diyati, med. pass. base of dadati 4, viz. di & di ; see also adati & adeti] 拿起來 (to take up), 抓住 (seize on, grasp), 顧慮 ( 這是被動的詞基, 卻有主動的意義 ) 潛 adiye; imper. adiya) 過 adiyi, adiyasi, adapayi ppr. adiyamana -- ger. adiyitva (= ada); (C. for adiya T.); (an not heeding; v. l. anaditva, cp. anadiyanto not attending);(t. anadayitva not heeding), (vacanam anadiyitva not paying attention to his word), adiya (v. l. an for anadiya); (= adiyitva C.); see also adiya 2, & adiya (an ). See also upadiyati & pariyadiyati. Adiyati 2 (a + diyati, Sk. adiryate, Pass. of dr to split:see etym. under dari), 分開地, 分離地 (to split, go asunder, break. pp. adinna. See also avadiyati. Cp. also upadinna.) Adisati (a+dis 指出 +a), 指出, 講述, 公佈 adisi, 過 Adissa, (Adisati 的 獨 ), 指出了 形 該責備的, 應該指出的 Adinava, 陽 悲慘的 (wretchedness), 缺點 (disadvantage), 過患 (danger) DA.14./II, adinavoti doso.( 過患..腐敗 ) Adipita (adipeti 的 過分 ), 已燃燒, 已著火 Adipta, 梵 火, 熱, 燒然 adipta-(agara-), 梵 燒然 adiptâgara, adipta-grha, adipta-vewman, 梵 火宅 Adu, 無 或, 但是 Adeyya, 形 可拿起來的, 可接受的 Adeva, 陽 adevana, 陰 悲歎, 哭, 深表悲痛 Adesa, 陽 1. 指出 2. 文法的替換 Adesana, adisana, 陰 預言, 猜測, 指出 Adhana, 中 1. 放置 2. 容器 3. 用樹籬圍 adhanagahi, 陽 倔強的人, 固執己見者 Adhara, 陽 容器, 固定器, 基礎, 支援, 臺子 adharaka, 中 凳子, 臺子 Adhavati (a+dhav 追 +a) 跑向 Adhavana, 中 突進, 猛衝 Adhipacca, Adhipateyya, (adhipati 主 +ya ( 抽象名詞 ), 中 主權, 貴族權力 (lordship), 權力 力 (power) Pts.CS:pg Kapanajanasadisadukkhadassanena ularakulasadiso adhipateyyattho 136 patubhavatiti. ( 見到雷同人之苦微不足道的, 顯然變成貴族貌, 為 主權義 ) A.4.15./II,17... Etadaggam, bhikkhave, adhipateyyanam yadidam Maro papima.( 諸比丘! 魔波旬為最自在者 ) Adhunati (a+dhu+na), 抖落, 擺脫, 除去 adhuni, 過 adhuta, 過分 Adheyya, 形 屬於, 應該生的 (to be deposited) Ana, ana, 中 呼吸, 吸入 Anaka, 陽 半球形銅鼓 (a kind of kettledrum, beaten only at one end) Ananya, 中 沒有債務 (freedom from debt) Anana, 中 面, 嘴 Anantarika(Anantarikaya)(< an + antara + ika), 形 不間斷的 (without an interval, immediately following, successive) Ananda(Vedic ananda, fr. a + nand, cp. BSk. anandi joy Divy.37.), 陽 1. 歡樂, 快樂 (joy, pleasure, bliss, delight) DA.I,53.(= pitiya etam adhivacanam) 2.( 人名 ) 阿難 ( 阿難陀 ) 尊者 D.ii,145. 說這位尊者是韋碟哈牟尼 (Vedehamuni), 是釋迦族的後裔, 自然是世尊的繼承者, 世尊也曾五次提到他是教法中的第一 ( 多聞第一 具正念第一 威儀第一 具堅固第一, 及近侍第一 ); 擁有四不可思議 未曾有法 ; 被四眾所喜愛與可意 Anandati (a + nandati), 歡喜的 (to be pleased or delighted ) Anandin (< a + nand), 形 歡喜的 (joyful, friendly) Anandiya (grd. of anandati), 形 歡喜的 (enjoyable, nt. joy, feast) Anandi (a + nandi, cp. Ananda), 形 歡喜 (joy, happiness) Anaya (a + naya), 形 被帶來的 (to be brought, in suvanaya easy to bring) Anayati, (=aneti) 帶來, 接來 Anapana, anapana(ana + apana, cpds. of an to breathe), 中 吸入和呼氣, 呼吸 (in haled & exhaled breath, inspiration & respiration 出入息念的方法及其利益, 請見 清淨道論 (Vism.267.) 無礙解道 律 波羅逸 大品 solasavatthukam anapanassatikammatthanam, 出入息念業處的 十六勝行 Anapanasati, 陰 入出息念, 安那般那念, 安般念 Anisamsa (a + ni + samsa, BSk. distorted to anuwamsa), 陽 效益, 勝利, 利益, 功績 (praise i. e. that which is commendable, profit, merit, advantage, good result, blessing in or from) 持戒者之五效益.. (1) 守戒行善之持戒者, 因為勤勉精進, 獲大財富 (appamadadhikaranam mahantam bhogakkhandham adhigacchati) (2) 善名遠播 (kalyano kittisaddo abbhuggacchati) (3) 無論出席任何社團, 自信而心無不安 (visarado upasavkamati amavkubhuto) (4) 死時不惱亂 (asammulho 137

75 kalavkaroti) (5) 身壞死後, 生於善趣 天界 (kayassa bheda param marana sugatim saggam lokam upapajjati) Anisada(a + sad), 中 臀部( sit down, bottom, behind) Anita (aneti 帶來的 過分 ), 已帶來 (fetched, brought (here), brought back adduced) Aniyamana, 現被分 被接來, 被帶來 Anupubbi, 陰 次序, 連續 anupubbikatha, 陰 漸進的教導 Anubhava(the dissociated composition form of anubhava), 陽 力量, 威力, 輝煌, 最高權威 (greatness, magnificence, majesty, splendour) Anejja, Anebja (abstr. fr. an + *abja or *ejja = *ijja), 形 不動的, 靜態的, 沉著的 anebjabhisavkhara,不動行, 指四無色禪善心 Anebjata (fr. anebja), 沉著 (steadfastness Vism.330, 386.) Aneti (a+ni +a) 帶來, 接來, 獵獲, 押解 (to bring, to bring towards, to fetch, procure, convey, bring back) anetabba, 義 anetum, 不 anetva, 獨 pp. anita (q. v.). -- Med. pass. aniyati & aniyyati D.II,245 (aniyyatam imper. shall be brought); M.I,371 (ppr. aniyamana). -- Caus. II. anapeti to cause to be fetched Apa, 陽 中 水, 液體 (fluid), 流動 (fluidity) ( 合 中變成 apo) Dhs.#963;CS:#968.:Katamam tam rupam apodhatu? Yam 1 apo 2 apogatam 3 sineho 4 sinehagatam bandhanattam rupassa ajjhattam va bahiddha va upadinnam va anupadinnam va idam tam rupam apodhatu.( 什麼是 色的水界 (What is the Corporeality which is the 1 Element of cohesion)? 凡是流動 (fluidity) 2 流動性 3 黏 (viscosity, 由外往內聚 ) 4 黏性, 5 束縛 (holds together), 生起於內 外, 或已執取 未執取, 這是 色的地界 ) Apaga(apa + ga of gam), 陰 河(a river) Apajjati (a+pad 去 +ya;sk. apadyate), 進入 (get into), 遭受 陷入 (undergo), 偶遇 (meet with) ppr. apajjanto pot. apajjeyya aor. apajji & apadi 3 rd pl. apadu ger. apajjitva pp. apanna caus. apadeti apajja(=asajja & alajja) Apana(Sk. apana, a + pan), 陽 市集, 市場 (a bazaar, shop) Apanika(< apana), 陽 零售商, 店主 (a shopkeeper, tradesman) Apatati (a+pat 落下 +a), 落下, 衝闖 (to fall on to, to rush on to) apati, 過 apatita, 過分 Apatana, 中 跌倒 Apatti(Sk. apatti, fr. a + pad, cp. apajjati & BSk. apatti), 陰 進入, 犯戒, 修行上的違犯 (an ecclesiastical offence) 反 anapatti( 無犯 ) 138 Apattika(apatti + ka, cp. BSk. apattika), 形 陽 違犯者 (guilty of an offence) Apada(Sk. apad, fr. a + pad, cp. apajjati & BSk. apad), 陰 不幸, 苦惱 (accident, misfortune, distress), 台語 : 克虧 (khik 5 khui) Apanna (apajjati 的 過分 ), 1. 著手過, 跌入過 (entered upon, fallen into, possessed of, having done) 2. 不幸, 苦惱 (unfortunate, miserable) apannasatta, 陰 孕婦 *Apa & *Ava (for apada, q. v.), 陰 不幸, 苦惱 (misery, misfortune J.II.317 (Loc. pl. apasu, v. l. avasu, C. apadasu); III.12 (BB avasu); V.82 (avagata gone into misery, v. l. apagata, C. apagata parihina), 445 (Loc. avasu, v. l. avasu, C. apadasu), 448 (avasu kiccesu; v. l. apassu, read apasu)) Apana(a + pana), 中 生命, 呼吸 (life, lit. breathing, only in cpd. apanakoti the end of life Miln.397; Davs III.93) apanakotika, 形 命終的 (M.II,120; Vism.10.) Apadaka, 陽 照顧孩子的人, 監護人 Apadika, 陰 護士, 養母 Apadi, (apajjati 的 過 ) Apadeti (a+pad 去 +e), 看護, 生産 apadesi, 過 Apadetu, 陽 撫養 ( 孩子 ) 的人 Apatha, 陽 ( 感覺器官的 ) 範圍 apathagata, 形 進入範圍的 paccuppannalambanesu apatham agatesu(paccuppannarammanesu apathagatesu), 進入現在所緣範圍 Apana, 中 飲料, 宴會 apanabhumi, 陰 apanamandala, 中 宴會廳 Apaniyakamsa, 陽 高腳玻璃杯, 酒杯, 盛飲料的碗, 盛飲料的容器 Apayika, 形 出生在惡道的, 惡道的 Apucchati (a+pucch 詢問 +a), 問, 詢問, 請允許 apucchi, 過 apucchita, 過分 Apuccha, apucchiya, (Apucchati 的 獨 ), 請了允許, 請了假 Apucchitabba, 義 應該詢問 Apurati (a+pur( 梵 pr / prn/ pur) 充滿 +a), 充滿, 增加 apuri, 過 Apurana, 中 充填, 充滿 Apodhatu, 陰 水元素 Aphusati (a+phus+a), 感觸, 達到 Abaddha, (abandhati 的 過分 ) Abandhaka, 形 綁, 連接, 安裝 Abandhati (a+bandh 綁 +a), 綁, 糾纏 ( 台語 : 觸纏 tak thiong 3 ) abandhi, 139

76 過 Abadha(a 向 + badh 壓迫 to oppress, Vedic abadha oppression), 陽 形 折磨 (affliction), 疾病 (illness, disease) 反 anabadha, 無疾 A /V, ayam kayo bahu-adinavo? Iti imasmim kaye vividha abadha uppajjanti, seyyathidam--cakkhurogo sotarogo ghanarogo jivharogo kayarogo sisarogo kannarogo mukharogo dantarogo ottharogo kaso saso pinaso daho jaro kucchirogo muccha pakkhandika sula visucika kuttham gando kilaso soso apamaro daddu kandu kacchu nakhasa vitacchika lohitam pittam madhumeho amsa pilaka bhagandala pittasamutthana abadha semhasamutthana abadha vatasamutthana abadha sannipatika abadha utuparinamaja abadha visamapariharaja abadha opakkamika abadha kammavipakaja abadha sitam unham jighaccha pipasa uccaro passavo ti.( 此身生種種之疾病, 謂眼病 耳病 鼻病 舌病 身病 頭病 耳朵病 口病 齒病 咳嗽 喘氣 感冒 煩熱 瘧 腹病 惛絕 下痢 疼痛 霍亂 癩病 癰病 白癩 乾痟 癩狂 癌 癢 怖 爬傷 ((rakhasa) 巴利聖典無此語, 註 : 有以瓜爬之病病但處 ) 疥瘡 (vitacchika 由疥蟲引起的, 症狀為皮膚發疹及劇癢 ) 血膽病 糖尿病 麻痺 (amsa 此語不明 ) 瘡 痔 廔 膽等起之諸病 痰等起之諸病 風等起之諸病 ( 三 ) 和合生之諸病 季節變易所生之諸病 不平等姿勢所生之諸病 侵害所生之諸病 業異熟所生之諸病 寒 熱 飢 渴 大便 小便 ) thullakacchabadho (thulla+kacchu+abadho),嚴重的皮膚病 Abadhika, 形 病人, 染病 Abadhita (abadheti 的 過分 ), 已病, 已痛苦, 已壓迫 Abadheti (a+badh 騷擾 +e), 壓迫, 騷擾 abadhesi, 過 Abhata, 過分 已帶來, 已傳達 Abharana, 中 修飾, 裝飾 Abhassara, 形 發光的, 照明聲音的 abhassara deva,光音天 ( 晃昱天 ), 為第二禪天之最上位, 壽量為八劫 S.4.18./I,114.(=Dhp.v.200.) Susukham vata jivama, yesam no natthi kibcanam; Pitibhakkha bhavissama, deva abhassara yatha ti.( 世尊回答魔說 : 我的確活得非常快樂, 我的確沒有任何 ( 障礙 ); 我以喜為食, 像光音天人 ) 相應部注 (SA.4.18.).. 像光音天人..像光音天人以喜為滋養, 以禪悅爲食 Abha, 陰 abhasa, 陽 光, 光彩, 光輝 Abhati (a+bha+a), 發亮, 發光 abhasi, 過 Abhasati (bhasati 的 過 <bhas 說 ), 已說 imamattham abhasatha( 他說這內容 ) 140 Abhidosika, 形 昨晚的 Abhidhammika, 形 精通論藏的, 進修論藏的 Abhisekika, 形 供獻的, 獻祭儀式的 Abujati (a+ bhuj( 梵 bhuj) 使彎曲 +a), 彎曲, 盤繞, 縮短 abhuji, 過 Abhujana, 中 蹲下, 彎曲, 弄髒 Abhoga, 陽 構思能力, 想法 Ama, 無 ( 表示答應的詞 :) 是 唯 書 Ama, amaka, 形 生的, 新鮮的, 未煮過的, 未成熟的 amagandha, 陽 討厭的氣味, 肉 amakasusana, 中 停屍林, 爲了讓野獸吃而丟棄屍體的場所 Paci.IV,264.. Amakadhabbam nama sali vihi yavo godhumo kavgu varako kudrusako.( 生穀 ( 即七穀 ):sali 米 ( 泰國說 小麥 wheat) vihi 稻穀 yava 大麥 ( 泰國說 糯米 glutinous rice) godhuma 小麥 ( 泰國說 野豌豆 tares) kavgu 黍 ( 或小米 粟 millet or sorghum) varaka 豆 ( 泰國說 薏苡仁 Job s tears) kudrusaka 穀類 ) ) Amattha (amasati 的 過分 ), 已接觸, 已觸摸 Amattika, 中 陶器, 瓦器 Amaddana, 中 壓 ( 軋 ) 碎 Amantana, 中 呼叫, 邀請, 稱呼 amantanavacana, 中 呼格 Amanta,然, 確定 Amantita, (Amanteti 的 過分 ) 呼叫, 稱呼, 邀請 Amanteti (a+mant 討論 +e), 呼叫, 喊 ( 台語 :hiam 3 ), 說, 邀請 (to call, address, speak to, invite, consult) amantesi(in poetry amantayi), 過 獨 amantetva, amanta (= Sk. *amantrya) 過分 amantita. caus. II. amantapeti. Amaya, 陽 疾病 Amalaka, 中 amalaki, 陰 餘甘子, 菴摩羅果, 醋粟, 山楂 ( 見 Amata) Amasati (a+ma+a), 觸, 輕拍, 擦 amasi, 過 amasita 和 amattha, 過分 Amasana, 中 觸摸, 摩擦 Ama, 陰 女奴隸 Amasaya (ama+asaya), 陽 胃 Amavasesa (ama+avasesa 剩餘 ),胃的殘食 Amisa( 梵 amisa), 中 食物, 肉, 餌, 利益, 財貨 形 材料 amisadana, 中 佈施必需品 ( 即 : 食物, 居所等 ) Amubcati (a+muc 釋放 +m-a), 穿上 ( 服裝 ), 穿著 amubci, 過 Amutta (Amubcati 的 過分 ), 已穿, 已裝飾 Amendita, 中 驚呼 141

77 Amo, 無 ( 表示答應的詞 :) 是 唯 書 參考 ama Amoda, 陽 1. 快樂 2. 強烈的芬芳 Amodati (a+mud 歡樂 +a) 歡喜 amodi, 過 amodita, 過分 Amodana, 陰 欣喜, 高興 Amodamana, 現分 高興的, 歡喜的 Amodeti 使 (a+mud 歡樂 +e), 喜悅 amodesi, 過 Aya, 陽 收入, 利潤 ayakammika, 陽 領取收入的人 ayakosalla, 中 聰明於增加收入 ayamukha, 中 流入, 帶來收入的 Ayata, Ayataka, 形 1. 長的, 延長 (long. extended, prolonged, kept up, lasting) 2. 突然 (sudden, abrupt) Ayatana(Sk. ayatana, not found in the Vedas; but freq. in BSk. From a + yam 檢查 ( 梵 (yam / yach 抵達 )), 中 1. 界, 範圍, 區域, 位置 (stretch, extent, reach, compass, region; sphere, locus, place, spot; position, occasion) 2. 努力, 工作 (exertion, doing, working, practice, performance) 3. 處, 入處, 知覺的層次 (sphere of perception or sense in general, object of thought, sense-organ & object; relation, order) dvadasayatanani( 十二處 ):cakkhayatanam, rupayatanam, sotayatanam, saddayatanam, ghanayatanam, gandhayatanam, jivhayatanam, rasayatanam, kayayatanam, photthabbayatanam, manayatanam, dhammayatanam.( 眼處 色處 耳處 聲處 鼻處 香處 舌處 味處 身處 觸處 意處 法處 ) channam ajjhattikanam ayatananam(cha ajjhattikayatanani), 內六處 ( 內六入 ) channam bahiranam ayatananam(cha bahirayatanani), 外六處 ( 外六處 ) ayatana 3). These are: (1) cakkhu (eye) which deals with the sight of form (rupa); (2) sota (ear) dealing with the hearing of sound (sadda); (3) ghana (nose) with the smelling of smells (gandha); (4) jivha (tongue), with the tasting of tastes (rasa); (5) kaya (touch), with the touching of tangible objects (photthabba); (6) mano, with the sensing (vibbaya) of rational objects or cognisables (dhamma). Thus it is the sensus communis (Mrs. Rh. D. Buddh. Psych. 140, 163) SA.12.2./II,13... Ayatanananti ettha tatra tatra uppajjamanayatanavasena savgaho veditabbo.( 處..當知此處收集這裡那裡之生起處 ) Ayatanika, 形 界的, 區域的 Ayati, 陰 未來 ayatika, 形 未來的 Ayatika, 陰 管, 水管 Ayatta, 形 持有, 依靠的 中 所有物 Ayasa, 形 鐵製的 Ayasmant (<ayu 壽 +mant 具, 參考 [ ayusmant 具壽 ] ), 1. 形 具壽的 2. 陽 具壽 ( 他譯 : 尊者 ) s.nom. ayasma ayamsanto p.nom. 142 ayasmanto ayasmanta s.acc. ayasmantam ayasmanto p.acc. ayasmantam ayasmante s.ins. Abl. ayasmata p.ins. ayasmantehi p.dat. Gen. ayasmantanam s.voc. ayasma ayasmanta p.voc. ayasmanto ayasmanta s.loc. ayasmante p.loc. ayasmantesu Ayasmantu, 形 莊嚴的, 值得尊敬的 Ayacaka, 形 請求者, 申請者 Ayacati (a+yac 乞 +a) 請求, 懇求 ayaci, 過 ayacita, 過分 Ayacana, 陰 ayacana, 中 請求, 申請 Ayacamana, 形 懇求的 Ayacika, 陰 請求的女人 Ayata, (Ayati 的 過分 ) 來, 接近 Ayati (a+ya 去 +a), 來, 接近 opt. ayantu, 您們來 Ayama, 陽 長度 形 ( 在 合 中 ) 有 的長度 Ayasa, 陽 麻煩, 愁 (trouble, sorrow) anayasa, 形 祥和, 無悲傷 (peaceful, free from trouble) Ayu(Ayus), 中 年齡, 壽命, 壽量 單. 主.ayu ayum; 複. 主 ayu ayuni; 單. 呼.ayu ayum; 複. 呼 ayu ayuni; 單. 賓.ayu ayum; 複. 賓.ayu ayuni; 單. 具. 離.ayusa ayuna; 複. 具. 離.ayubhi ayuhi; 單. 與. 屬.ayussa ayuno; 複. 與. 屬.ayunam ayusam; 單. 處 ayusi ayuni; 複. 處.ayusu ayuka, 形 有 的年齡 ayukappa, 陽 生命期 ayukkhaya, 陽 壽終 ayusavkhaya, 陽 善終 ayusavkhara (ayu 壽 +samkhara 一起作 ), 陽 生命的法則, 壽命的長度 Ayutta (ayubjati 的 過分 ;Sk. ayukta; pp. of a + yuj), 已把 套上軛, 已連接, 已投入於 (yoked, to connected with, full of; intent upon, devoted to ) Ayuttaka(ayutta + ka), 陽 形 代理人, 受託人 Ayudha (Vedic form) (=avudha, with v for y as frequently in Pali), 中 武器 (weapon) Ayusmant, 形 具壽 Ayussa (ayus[ 長 ] 壽 +ya ( 形容詞化 )), 形 長壽的 Ayuhaka, 形 活躍的, 努力的人, 收集的人 Ayuhana, 中 1. 努力 2. 積聚 kammayuhanakale, 業累積成熟時 Ayuhati (a+yuh+a)(a + y + uhati with euphonic y, fr. Vedic uhati, uh 1, a gradation of vah), lit. to push on or forward, aim at, go for, 1. 努力 (to endeavour, strain, exert oneself) 2. 累積 (to be keen on (w. Acc.), to cultivate, pursue, do) (= karoti); (kammam uyuhitva), (kammam ayuhi). 3. 游泳 ayuhi, 過 ayuhita, 過分 anayuham, 現分 努力 (unstriving 143

78 (= viriyam karoti)), (= vayamati). Ayuhapeti (<ayuhati) 使 使努力 Ayoga, 陽 1. 熱愛 2. 努力 3. 繃帶 Ara, 陽 針 aragga, 中 針或錐子的尖端 arapatha, 陽 針路徑 Arakatta, 中 被遠離的境界 Araka, 無 遠離, 隔離, 在遠處的 Arakuta, 陽 黃銅 Arakkhaka, 陽 守衛, 保護者, 巡夜者, 看守人 Arakkha, 陰 1. 保護 2. 照料, 看守 Arabbaka, arabbika (arabba 遠離地 +ka ( 形容詞化 )), 形 森林的, 住在森林的, 住遠離地 ( 遠離社區 ) 的 arabbaka bhikkhu, arabbiko bhikkhu 無事比丘 林住比丘 瞿尼師經 (Goliyanisuttam), 具壽舍利弗告諸比丘 : 無事比丘當學 :( 一 ) 對於諸同梵行者, 應存尊重與恭順 (sagaravena bhavitabbam sappatissena),( 二 ) 到僧伽中, 依僧伽住者, 應善巧安排座席 (asanakusalena bhavitabbam),( 三 ) 不應過早入村, 不應過午歸 (natikalena gamo pavisitabbo natidiva patikkamitabbam),( 四 ) 應行為良好 (abhisamacarikopi dhammo janitabbo.)( 五 ) 不應於食前 食後訪問諸善家 (purebhattam pacchabhattam kulesu carittam apajjitabbam),( 六 ) 應修習不驕傲 ( 衣 缽 住處不 ) 變化多端 (anuddhatena bhavitabbam acapalena)( 裝飾 ),( 七 ) 不應具饒舌 雜語 (amukharena bhavitabbam avikinnavacena),( 八 ) 應好教 ( ㄐㄧㄠ ) 具善友 (suvacena bhavitabbam kalyanamittena),( 九 ) 應守護根門 (indriyesu guttadvarena bhavitabbam),( 十 ) 應修習於食知量 (bhojane mattabbuna bhavitabbam),( 十一 ) 應修習警寤 (jagariyam anuyuttena bhavitabbam), ( 十二 ) 應修習具發勤精進 (araddhaviriyena bhavitabbam),( 十三 ) 應修習具念近住 (upatthitassatina bhavitabbam), ( 十四 ) 應修習具入定 (samahitena bhavitabbam), ( 十五 ) 應修習具智慧 (pabbavata bhavitabbam)( 做衣服等應該做的事 ) ( 十六 ) 應修習阿毘達摩 勝律 (abhidhamme abhivinaye)( 及其註解書 ),( 十七 ) 應修習超越諸色入無色之寂靜解脫 (santa vimokkha atikkamma rupe aruppa),( 十八 ) 應修習超人法 (uttari manussadhamme, 在此指出世間法 (lokuttaradhamme)) 修習此法不獨無事比丘行之, 人間比丘更應如此 ( 中阿含 26 經 瞿尼師經, 只有十三項, 缺四 五 六 九 十二 ) (M.69./I, ) Arabbakatta, 中 住在森林的情況 Arabjita, 過分 已犁, 已砍傷, 已擦 中 疤痕 Arata, (aramati 的 過分 ), 已遠離, 已自製 Arati (Sk. arati, a + ram), 陰 避離, 停止 (leaving off, abstinence) 吉 144 祥經注 (KhA.5-11./p.142.).. arati viratiti ettha aratiti aramanam, viratiti viramanam, viramanti va etaya sattati virati.( 遠離 離諸惡.. 18 遠離..遠避 19 離 ( 諸惡 )..有情以放棄或避開來棄離 ( 殺 盜 邪淫 妄語之惡 ) ) Nd 2 A.CS:pg Aratiti araka ramanam. Viratiti taya vina ramanam.( 遠離..遠離享樂 離..沒有享樂 ) Araddha (arabhati 確立 的 獨 ;pp. of a + rabh), 1. 首先, 談到, 關於 2. 確保, 確立, 已變堅實 (undertaking, holding on to, resolved, firm) Araddhacitta (araddha 確立 過分 +citta 心 ), 形 心已被確立 (concentrated of mind, decided, settled) Araddhaviriya (araddha 確立 過分 +viriya 英雄本色 ) (=viriyam arabhati), 形 直譯 : 勇悍 已被確立, 已成為全然的精進, 已慇懃精進, 已發勤精進 (aroused energy); 古譯 : 發勤精進, 慇懃精進 S.21.3./ II,276.: Idha, Moggallana, bhikkhu araddhaviriyo viharati--kamam taco ca nharu ca atthi ca avasissatu, sarire upasussatu mamsalohitam, yam tam purisathamena purisaviriyena purisaparakkamena pattabbam na tam apapunitva viriyassa santhanam bhavissatiti. Evam kho, Moggallana, araddhaviriyo hoti ti.( 目犍連! 於此, 有比丘發勤精進住, 意志堅定地剩下皮 腱 骨, 身體的血肉枯乾, 依人之活力, 人之英雄本色, 人之超常狀態, 不起於英雄本色之座, 可達不能達 目犍連! 如是為發勤精進 ) 雜阿含 503 經 世尊言 : 目揵連! 若此比丘, 晝則經行 若坐, 以不障礙法自淨其心 ; 初夜若坐 經行, 以不障礙法自淨其心 ; 於中夜時, 出房外洗足, 還入房右脅而臥, 足足相累, 繫念明相, 正念 正知, 作起思惟 ; 於後夜時, 徐覺 徐起, 若坐亦經行, 以不障礙法自淨其心 ; 目揵連! 是名比丘慇懃精進 Araddha, (arabhati 開始 的 獨 ), 開始了, 發動, 發揮 Arabbha (ind.) (ger. of arabhati 2 in abs. function; cp. Sk. arabhya meaning since, from), 1. 開始後, 進行後 (beginning, under taking etc., in cpd. arabbhavatthu occasion for making an effort, concern, duty, obligation) 2. 關於 ((prep. with Acc.) lit. beginning with, taking (into consideration), referring to, concerning, with reference to, about) 3. 依存 Arabhati 1 (<rabh, identical with Sk.alabhate, a+labh 捕捉犧牲品以便宰殺,cp.nirarambha) 殺 arabhi, 過 陽. 單. 與. 屬. 現分 arabhato Arabhati 2 & Arabbhati(a+rabhati, Sk. arabhati & arambhati, a+rabh 開始 ( 梵 rabh 勤加 ), 開始, 確立 (to begin, start, undertake, attempt) viriyam arabhati, 發勤精進 (cp.arambha) 過 arabhi & arabbhi 獨 arabbha, arabhitva 過分 araddha Arabhana, 中 出發, 開始 145

79 Aramana, Aramana, 中 1. 停止 (cessation), 迴避 (keeping away from) 2. 快樂 高興 (delighting in, enjoyment) Aramati ( 梵 aramati), 1. 停止 (ceases, stop, leaves off), 迴避 (keeps away from) 2. 快樂, 高興 (delights in) Arambha(<a+rabh (rambh);sk.arambha in meaning beginning ), 陽 1. 嘗試 (attempt), 努力 (effort) 2. 支持 (support), 目標 (object) Arammana(a+ram 執取 喜歡 ); 梵 alambana(a+lamb 掛上 ), 中 感官的對象 ( 所緣 )(preoccupation; mental object), 目標 (object) arammanapaccaya,所緣緣 發趣論 (Patthana)(CS:p.1.1): 所緣緣 (arammanapaccayo):1.~5. 色 ( 聲 香 味 觸 ) 處是依眼 ( 耳 鼻 舌 身 ) 識界及其 ( 眼識界 ) 相應諸法之所緣緣為緣 6. 色處 聲處 香處 味處 觸處是依意界 (manodhatu, 於南方論藏謂五門轉向與二種領受之三 ) 及其相應諸法之所緣緣為緣 7. 一切諸法 ( 意識界是以色非色之一切法為所緣 意界是唯以五境為所緣 ) 是依 意識界 (89 心之中, 除二種五識與意界之三為 76 心 ) 及其相應諸法之所緣緣為緣 凡緣如如諸法而如如之諸法即諸心心所法生者, 則如是如是之諸法是依如是如是之諸心心所法之所緣緣為緣 Arammanika, 中 能緣 ( 能覺知的心 ) Ara, 無 在遠處, 遠離, 遙遠的 aracari, 三 遠離而住 Ara, 陰 錐子 (awl) Aracarin (ara 遠離 +carin 行 ), 形 遠離的行 Aradhaka, 陽 邀請的人, 勸解的人, 成就的人 Aradhana, 陰 邀請, 成就, 嬴得贊同 Aradheti (a+radh+e), 邀請, 取悅, 贏得好意, 達到 aradhesi, 過 aradhita, 過分 aradheyya, 義 Arama, 陽 1. 快樂, 高興 2. 公園 3. 寺院 aramapala, 陽 公園的看守員 aramaropa, 陽 種植者 aramavatthu, 中 花園的地點 aramika, 陽 寺院的侍從, 形 寺院的 Aramata, 陰 執著, 附著 Arava, 陽 哭聲, 噪音 Aruppa, 中 陽 無色衆生, 無實體的衆生, 無色界 Aruyha, (Aruhati 的 獨 ) 登上, 爬上, 攀登 Aruhati (a+ruh 上升 +a) 登上, 爬上, 攀登 aruhi, 過 Aruhana, 中 登上, 攀登 Aruhanta (Aruhana 的 現分 ) 登上, 攀登 Arulha, (aruhati 的 過分 ), 已乘 ( 馬 ), 已乘 ( 船 ) Arogya(abstr.fr.aroga, i.e.a (= a 2 )+roga+ya), 中 無病 健康 (absence of 146 illness, health) arogyamada, 陽 健康的自傲 arogyasala, 陰 醫院, 療養院 Arocana, 陰 公告 Arocapana, 中 由一個代理人公告或報告 Arocapeti, (aroceti 的 使 ) 令告知, 令公佈 arocapetva, 獨 Arocita (Aroceti 的 過分 ), 已吩咐, 已通知 Aroceti (a+ruc 發光 +e), 吩咐, 告知, 公佈 arocesi, 3 單. 過 arocesum, 3 複. 過 Arodana, 陰 哭, 悲歎 Aropana, 中 放在, 上升起, 把 交托給 Aropita, (Aropeti 的 過分 ) 穿上, 檢舉, 準備好 Aropeti (a+rup 栽種 +e), 穿上, 檢舉, 準備好 aropesi, 3s. 過 aropesum, 3p. 過 aropetabba, 義 aropetva, 獨 Aroha, aruha(< a + ruh), 陽 爬上, 生長, 增加 (climbing up, growth, increase, extent, in cpd. arohaparinaha, (length & circumference) hattharoha, 象軍 assaroha, 馬軍 ( mana + parinaha-mana); SnA 382. assaroha, 騎馬 hattharoha, 騎象 Arohaka, 陽 騎士 Arohati, 登上, 攀登 參考 aruhati Arohana, 中 攀登, 登上 Alaggita, (Alaggeti 的 過分 ) 懸掛在, 拴緊 Alaggeti (a+lag +e), 懸掛在, 拴緊 alaggesi, 過 Alapati (a+lap 嘮叨 +a), 交談, 稱呼 alapi, 過 Alapana, 中 致詞, 會話 alapana, 呼, 陰 懇求 Alamba, 陽 1. 支援 2. 幫助 3. 任何可倚賴的 Alambati (a+lab +m-a), 靠著, 抓住 alambi, 過 alambita, 過分 Alambana, 中 1. 感官的對象 ( 所緣 ) 2. 懸掛下 3. 支援 Alambara, 陽 一種鼓 Alaya(cp. Sk. alaya, a + li( 執著 );liyate, cp. allina & alliyati, also niralaya), 陽 中 阿賴耶 ( 音譯 ) 1. 住所, 棲息所, 臥室 (orig. roosting place, perch) 2. 需要 執著 ( hanging on, attachment, desire, clinging, lust) 3. 僞裝 (pretence, pretext, feint) (DhA.(v.411):alayati tanha.( 阿賴耶 即渴愛 ) 普端嚴 (Sp.Mv.V,962.;CS:p.243):Alayaramati satta pabca kamagune alliyanti, tasma te alaya ti vuccanti. Tehi alayehi ramantiti alayarama. Alayesu ratati alayarata. Alayesu sutthumuditati alayasammudita.( 樂阿賴耶 : 黏住五欲, 它們稱為 阿賴耶 ; 它們樂於諸執著, 稱為樂阿賴耶 欣阿賴耶 : 欣於諸執著, 稱為欣阿賴耶 147

80 喜阿賴耶 : 於諸執著, 非常歡喜執著, 稱為喜阿賴耶 ) Alasiya, alasya, 中 怠惰, 懶惰 Alana, alana, 中 樹樁,( 繫象的 ) 柱 Alapa, 陽 1. 談話, 交談 2. 詞, 話 Ali, 陰 堤防, 築堤 Alikhati (a+likh 抓 +a) 描繪, 畫像 alikhi, 過 alikhita, 過分 Alivgati (a+livg+a), 擁抱 ( 台語 : 攬 lam 2 ) alivgi, 過 Alivgana, 中 擁抱 Alivgiya, 獨 擁抱了 Alitta, (alimpati 或 alimpeti 的 過分 ), 已塗, 已沾染, 已放火 Alinda, 陽 在房子門前的陽臺 (verandah) Alimpana, 中 1. 塗 2. 燒 Alimpita, (Alimpeti 的 過分 ) 塗上, 塗抹 Alimpeti, alimpesi, 過 Alimpeti 1 (a+lip 塗 +e;sk. alimpayati or alepayati. a + lip or limp) 塗上, 塗抹 (to smear, anoint) Caus. II. alimpapeti Vin.IV,316. Pass. alimpiyati Miln.74 & alippati DhA.IV,166 (v. l. for lippati). pp. alitta (q. v.). Alimpeti 2 (for Sk. adipayati, with change of d to l over l and substitution of limp for lip after analogy of roots in mp, like lup > lump, lip > limp), 點火, 縱火 (to kindle, ignite, set fire to Vin.II,138 (dayo alimpetabbo); III.85; D.II,163 (citakam); A.I,257; DhA.I,177 (avasam read avapam), 225; PvA.62 (katthani). -- pp. alimpita (q. v.). Alu([Sk. alu & aluka], 中 可食用的樹根或球莖 (Radix Globosa Esculenta or Amorphophallus (Kern), Arum Campanulatum (Hardy)) Alula (< a + lul) 被推動 困惑 (being in motion, confusion or agitation, disturbed, agitated J.VI,431.) Alulati(a + lul; Sk. alolati, cp. also P. aloleti) 動來動去 (to move here & there, ppr. med. alulamana agitated, whirling about DhA.IV,47 (T. alul ; v. l. alul ) confuse DhsA.375. Caus. aluleti to set in motion, agitate, confound J.II,9, pp. alulita (q. v.). Alulita [pp. of aluleti] agitated, confused J.II,101; Miln.397 (+ khalita). Alepa [cp. Sk. alepa, of a + lip] ointment, salve, liniment Vin.I,274; Miln.74; DhsA.249. Alepana (nt.) [fr. a + lip] anointing, application of salve D.I,7 (mukkh ). 誘騙 Alulita, (Aluleti 的 過分 ) 攪動, 使混淆 Aluleti (a+lul 激起 +e), 攪動, 使混淆 alulesi, 過 Alepa, 陽 藥膏, 石膏 148 Alepana, 中 塗抹, 塗以灰泥, 敷以膏藥 Aloka, 陽 光 alokasabba, 陽 光明想 SA /III,260.:Alokasabba suggahita hotiti yo bhikkhu avgane nisiditva alokasabbam manasi karoti, kalena nimileti, kalena ummileti. Athassa yada nimilentassapi ummiletva olokentassa viya ekasadisameva upatthati, tada alokasabba jata nama hoti.( 善持光明想 : 若比丘在空曠地坐好, 時而閉眼時而開眼, 作光明想 那時閉眼 ( 光明 ) 就好像開眼一樣存續, 此時即生起光明想 ) 專注於月光, 或不搖晃的燈光, 或照在地上的光, 或穿過牆縫照在另一道牆上的光線, 作為修習光明遍的目標 Alokana, 中 1. 窗戶 2. 看著 Alokasandhi, 陽 窗戶, 讓光照入的洞口 Alokita (Aloketi 的 過分 ), 中 看著, 向前看 Aloketi (a 向 +lok 見 +e), 看著, 向前看 alokesi, 過 alokita, 過分 aloketabba, 義 A.8.9./IV, Sace bhikkhave, Nandassa puratthima disa aloketabba hoti, sabbam cetasa samannaharitva Nando puratthimam disam aloketi evam me puratthimam disam alokayato nabhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassavissanti ti. Itiha tattha sampajano hoti.( 諸比丘! 若難陀應看東方時, 集中一切心之後, 難陀才看東方,( 想 ): 如是我當看東方, 令貪 憂之惡不善法不漏入 如是, 於其處而有正知 ) 應看西方 北方 南方 上 下 四維, 也同樣作法 Alopa 1 (a + lup, cp. alumpati; BSk. alopa), 陽 一口 ( 食物 ), 一點點 (a piece (cut off), a bit (of food) morsel, esp. bits of food gathered by bhikkhus) alopika ( 在 合 中 ), 形 一口的 ( 食物 ) Alopa 2,打劫 DA.1./I,80.:Alopo vuccati gamanigamadinam vilopakaranam.( 打劫 : 村 城等搶劫 ) Alola, 陽 激動, 混亂, 喧囂 Aloleti (a+lul 激起 +e), 搞亂, 混雜, 混合 alolesi, 過 Alahana, 中 火葬場所 alahanakicca, 中 火葬 alahanatthana, 中 火葬處 Avajjana (<avatteti), 轉向 (turn towards) avajjana-vasita,轉向自在, 是能夠隨心所欲 輕易及迅速地轉向 似相, 再傾向於禪那 ( 禪支 ) 的能力 Avajjati (a+vajj+a), 1. 思索 2.( 船 ) 翻倒 avajji, 過 Avajjita (Avajjeti 的 過分 ), 1. 已考慮 2. 已翻轉, 已轉向 Avajjeti (a+vajj +e), 1. 沉思 2. 觀察 3. 翻轉 avajjesi, 過 avajjenta, 現分 149

81 Avata (avarati 的 過分 ), 已複蓋, 已戴 ( 面紗 ), 已禁止 Avatta, 陽 1. 圓周 2. 漩渦 3. 扭轉的 Avattati (a+vatt+a), 轉向前的又轉向後的, 旋轉 avatti, 過 Avattana, 中 1. 旋轉的 2. 誘惑 3. 著魔被魔鬼控制了的狀態 avatti Alula (adj. [fr. a + lul] being in motion, confusion or agitation, disturbed, agitated J.VI,431. Avatteti (a+vatt+e),1. 旋轉 2. 誘騙, 轉換 Avatta 形 (avattati 的 過分 ), 已後退 中 旋緊, 旋轉, 彎曲 Avattaka, avatti, 形 回來, 返回的人 Avattati (a+vat+a), 回去, 回過頭 avatti, 過 avattita, 過分 Avattana, 中 轉, 回返 Avattiya, 形 可轉的, 可歸還的 Avatteti, 1. 旋轉 2. 誘騙, 轉換 參考 avatteti Avatthika, 形 適合的, 最初的, 原始的 Avarana(<a+vr), 中 關閉, 障礙, 棒 ( 用作柵欄 ), 屏 ( 掩蔽物 ) Avaraniya, 形 阻礙的, 障礙的 Avarati (a+var +a), 關在外面, 遮住, 阻隔 avari, 過 Avarita, (Avarati 的 過分 ) 關在外面, 遮住, 阻隔 Avariya, 獨 阻隔了 Avali, 陰 排, 線 Avasati (a+vas 住 +a) 居住, 住, 居 avasi, 過 avasanta, 現分 Avasatha(Sk. avasatha, fr. a + vas), 陽 住所, 住處, 休息的房子 (dwelling-place, habitation; abode, house, dwelling) Paci.IV,303 (CS:p.399).. Avasathacivaram nama Utuniyo bhikkhuniyo paribhubjantu ti dinnam hoti.( 月華衣 ( 月經布 )..提供比丘尼月經使用的 ( 布 ) Paci.IV,71 (CS:Paci.pg.97).. Avasathapindo nama pabcannam bhojananam abbataram bhojanam-- salaya va mandape va rukkhamule va ajjhokase va anodissa yavadattho pabbatto hoti. Agilanena bhikkhuna sakim bhubjitabbo. Tato ce uttari bhubjissami ti patigganhati, apatti dukkatassa. Ajjhohare ajjhohare apatti pacittiyassa.( 公共施食處..五種正食的某一個食物 在廳堂 暫時的棚 樹下 露天. 無限制的 就個人的需要及主意 無病比丘 ( 只可 ) 一次乞食 如果接受超過那 ( 限量 ) 我將吃的, 犯惡作 塞滿 再塞滿, 犯懺悔 ) Avaha, avahanaka, 形 ( 在 合 中 ), 帶來的, 含有 的, 有助於 的, 有益於 的 sukhamavaha, 帶來快樂 Avahati (a+vah+a) 帶來, 引起, 導致, 有利於 avahi, 過 Avahana, 中 帶來, 運輸 150 Avata, 陽 深坑 avatesuya Avapa, 陽 陶工的火爐, 烤箱 台語 : 烘爐 Avasa, 陽 家, 住宅, 寺院 avasika, 形 居民 avasikavatta, ( 舊 ) 住者的職責 duravasa ghara dukha, 居家有難住之苦 DhA.v.302.: Duravasati yasma pana gharam avasantena rajunam rajakiccam, issaranam issarakiccam vahitabbam, parijana ceva dhammika samanabrahmana ca savgahitabba. Evam santepi gharavaso chiddaghato viya mahasamuddo viya ca duppuro. Tasma gharavasa namete duravasa dukkha avasitum, teneva karanena dukkhati attho.( 居家難住苦 : 因為住家 ( 身為在家人 ), 要作國王的國王差事, 要作主人的主人差事 ; 款待隨從 沙門 婆羅門 ; 雖然這樣居家, 像有破裂的水壺難添滿的, 像大海難添滿的 所以居家有難住之苦, 以這個原因說是苦 ) Avaha(a + vshana, of vah), 陽 avahana, 中 1. 婚娶, 婚禮 (marriage, taking a wife,= avaha-karana). 2. 聚眾 ( getting up, bringing together, i. e. a mass, a group or formation, in senavaha a contingent of an army) Avi(Sk. avih), 無 公開地, 在眼前 (clear, manifest, evident; openly, before one s eyes, in full view.) avi va raho,公開或背地裡 (openly or secret) avikamma,澄清 (making clear, evidence, explanation) avikaroti,澄清 (to make clear, show, explain) avibhavati(avibhoti),使明朗化 (to become visible or evident, to be explained, to get clear) Avijjhati (avibjati, avibchati) (a+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +ya), 1. 環繞, 繞著地走, 繞著地旋轉 (to encircle, encompass, comprise, go round, usually in ger. avijjhitva (w. Acc.)) 2. 刺穿 ( to pierce) avijjhi, 過 go round (Acc.) (charika-pubjam). 2. [as in lit. Sk.] to swing round, brandish, twirl, whirl round (dandam avibji); (matthena avibjati to churn); (cakkam, of a potter s wheel); (T. avibj, v. l. avijjh ; see aracaya ); (avibchamana T.; v. l. asibciy, avajiy, agabch ). 3. to resort to, go to, approach, incline to (T. avibch ; v. l. avicch & avibj );.4. to arrange, set in order J II.406. <-> 5. to pull (?) A.IV,86 (kannasotani avijjeyyasi, v. l. avijj, avibj, avicc, avibch ). pp. aviddha. Avijjhana(so for avibchana & avibjana)(<avijjhati, lit. piercing through, i. e. revolving axis ), 形 中 繞著地走, 繞著地旋轉 Avibjati (a+vij +m-a), 1. 如在擠奶一般地拉 2. 攪拌, 攪動 avibji, 過 Avibjanaka, 形 1. 空 繞行星返地軌道的 2. 極其不拘禮節的, 散漫的 3. 爲拉用的 avibjanakarajju, 陰 1. 升起門閂的繩子 2. 攪乳牛奶用的旋轉粗繩 avibjanakanatthana, 中 門外懸掛的粗繩 ( 作爲提升門內的門閂 ) Avittha, (avisati 進入 的 過分 ) 進入 151

82 -avin, 結尾 過去主動分詞 katavin 已做,sutavin 已聞 Aviddha, (avijjhati 環繞 的 過分 ) 環繞 Avila, 形 1. 煽起的, 攪動的 2. 骯髒的 Avilatta, 中 被攪動的情況, 骯髒的情況 Avisati (a+vis 進入 +a), 1. 接近 2. 著魔 avisi, 過 Avunati (a+vu +na), 1. 串起 2. 固定在, 裝置在 avuni, 過 Avuta (Avarati 和 Avunati 的 過分 ), 1. 已串起 2. 已覆蓋 3. 已阻礙 Avuttha (Avasati 的 過分 ), 已有人居住 Avudha(=Ayudha), 中 武器 Avuso(a contracted form of ayusmanto pl.of ayusman, of which the regular Pali form is ayasmant, with v for y as frequently in Pali), 陽. 單. 呼 朋友 (friend, brother, Sir)( 對低戒臘的比丘的禮貌上的稱呼 ), 有時古譯作 : 君 陽. 複. 呼 朋友 (friends, brothers, Sirs) 若對上輩之親切稱呼 (piyavacanametam), 通常用 ayasma( 梵 ayusmat), 可譯作慧命 具壽等 Avethana(a +vethana, vest), 中 旋繞的 (rolling up), 團繞在一起 (winding up), 圓 (round) Avetheti (a+veth+e), 擰, 扭曲, 卷, 包起來 avethesi, 過 avethita, 過分 Avenika, 形 特別的, 例外的 Avela, 陰 頭戴的花環 Avellita, 過分 已彎, 已彎曲, 已弄卷 Avesana, 中 1. 入口 2. 工場 as, 字根 I. 坐著 (to sit) Asavkati (a+sak+m-a), 嫌疑, 不信任 asavki, 過 Asavka, 陰 疑惑, 懷疑, 恐懼 Asavkita (asavkati 嫌疑 的 過分 ), 已惴惴不安, 已可疑, 已疑神疑鬼 Asavki, 形 惴惴不安的, 可疑的 參考 asavkita 嫌疑 Asajja, (asadeti 的 獨 ), 接近了, 侮辱, 碰撞 Asajjati (a+sad 坐 +ya), 撞, 很生氣, 執著 asajji, 過 Asajjana, 中 1. 碰撞 2. 侮辱 3. 執著 Asati (as 坐 +a), 坐 asi, 過 Asatta 1 (asajjati 的 過分 ), 已附上, 已執著 Asatta 2,已被詛咒 Asatti (a+sabj 掛起來 ), 陰 牽掛 (attachment, hanging on) Asada [a+sad; cp.asajja & asadeti] 接近 (approach), 處理 (dealing with) durasada, 難坐 152 Asana 1 (<asati), 中 坐下 (sitting, sitting down), 座位 (a seat), 龕 (throne) asanaka, 中 小座位 asanasala, 陰 有座位的廳堂 ekasana 獨坐 (sitting alone, a solitary seat) Asana 2 (?) 吃 (eating)(vism.116) Asandi(<a + sad), 陰 長椅 (an extra long chair, a deck-chair) DA.1./I,86.. Asandinti pamanatikkantasanam.( 長椅..超長椅子 ) Asandika, 陽 四腳椅 Asandikoti caturassapitham vuccati.( 四腳椅..有四隻腳的椅子 ) Asanna, 形 接近的 中 鄰近, 鄰域 DhsA.(CS:p.106):Asannakaranam padatthanam nama.( 鄰近之因, 稱為 近因 ) Asappati (a+sap 服務 +a) 努力, 奮鬥, 掙扎 asappi, 過 Asappana(<a+ srp 躡手躡腳 ),爬行, 疑惑 (lit. creeping on to, doubt, mistrust) Asabha, 形 像公牛一樣的, 即 : 強壯的特質和顯赫的特質 asabhatthana, 中 卓著的地位 Asabhi, (usabha 的 陰 ), 壯麗的, 大膽的 DA.28./III, Asabhiti usabhassa vacasadisi acala asampavedhi.( 大膽的..公牛無比的吼聲, 不搖擺的 不震搖的 ) Asaya(a + wi, The semantically related Sk. awraya from a + wri is in P. represented by assaya. Cp. also BSk. awayatah intentionally, in earnest), 陽 1. 住所, 常到的地方 (abode, haunt, receptacle; dependence on, refuge, support, condition) 2. 傾向 (inclination, intention, will, hope; often comb d. & compared with anusaya (inclination, hankering, disposition) 3. 流出物 排泄物 (outflow, excretion) gabbhasaya( = gabbha-mala),內部排泄物 Asayati(a + wi; lit. lie on ), 希望 欲望 (to wish, desire, hope, intend ) grd. asayana, gloss esamana Asava (a 向 從 +su( 梵 wru) 流動 ), 陽 1. 流動的 2. 幽靈 3. 痛處的流出,4.( 貪瞋癡的 ) 漏 ( 原意 : 流向, 從 流 ) 各種煩惱中, 漏 是最古的用法, 漏 在佛教是 漏出 的意思, 心中的污穢泄漏到外面眼流者 雜阿含 551 經 : 眼識起貪, 依眼界貪欲流出, 故名為流 耳鼻舌身意流者, 謂意識起貪, 依意界貪識流出, 故名為流 (T2.144 中 ); 在耆那教則是 漏入 的意思, 污穢從外面流入體內 附著於阿特曼 (Atman) 總之, 漏 是佛教和耆那教所共用的 在四漏當中, 欲漏與有漏都是屬於貪心所, 前者是對五欲的貪, 後者是對存在或生命的貪 見漏是邪見心所, 無明漏則是痴心所 四漏 (cattaro asava) DhsA.CS:p.402:pabcakamagunasavkhate kame asavo 153

83 kamasavo.( 欲漏 是所謂的五種欲漏 ),Ruparupasavkhate kammato ca upapattito ca duvidhepi bhave asavo bhavasavo.( 有漏 是從色 無色的業, 產生兩種 有 的流漏 ) Ditthi eva asavo ditthasavo ( 見漏 是邪見的漏 ),Avijjava asavo avijjasavo ( 無明漏 則是無明的漏 ) Vibhv.p Ruparupabhavesu chandarago bhavasavo. Jhananikantisassataditthisahagato ca rago ettheva savgayhati.( 於色 無色的欲染為 有漏 此處收錄具有常見的禪那欲求的染 ) 中部 第九經 正見經, 舍利弗尊者說 : 當漏生起, 無明即生起 (asavasamudaya avijjasamudayo) 當無明生起, 漏即生起 (avijja-samudaya asavasamudayo) 殊勝義 (Atthasalini (PTS:1115; CS:1120): 道的趣向中, 須陀洹道斷欲漏, 斯陀含道斷有漏, 阿那含道斷邪見漏, 阿羅漢道斷無明漏 (Maggapatipatiya sotapattimaggena ditthasavo pahiyati, anagamimaggena kamasavo, arahattamaggena bhavasavo avijjasavo cati.) Asavakkhaya, 陽 漏盡 ( 剷除了貪瞋癡的漏 ) asavatthaniya dhamma, 依止於漏之法 Asavati (a+su( 梵 sru) 流動 +a), 流動 asavi, 過 Asavana, 中 流下 Asasana, 形 願, 欲望 Asa, 陰 希望, 欲望, 渴望 asa =tanha asabhavga, 陽 失望 Asatika, 陰 蠅卵 Asadeti 1 (a+sad 坐 +e) (Caus. of asidati, a + sad; cp. asajja & asanna), 犯罪, 攻擊, 侮辱 (to lay hand on, to touch, strike; fig. to offend, assail, insult ) aor. asadesi; ger. asadetva, asadiya & asajja; infin. asadum & asaditum; grd. asadaniya. Asadeti 2 (a+sad 坐 +e), 接近, 接受 (to come near to (c. Acc.), approach, get) asadesi, 過 Asalha, Asadha( 梵 asadha,), 陽 阿沙荼月 ( 月份名, 大約在六月至七月之間, 陰曆 5 月 16 至 6 月 15) Asalhi, Asalhi( 梵 asadhi), 形 箕宿 (pubbasalha) 與鬥宿 (uttarasalha) 的連接 ; 阿沙荼月 (asalha) 的滿月日 ( 陰曆 6 月 15) asalhipunnamadivase, 在阿沙荼月圓日 Asasamana, 現分 逗留, 久留 Asi (as 的 過. 三. 單 ), 他是 Asim (as 的 過.1. 單 ), 我是 Asimsaka, 形 願望的, 積極的, 候選人 Asimsati (a+sims 祝福 +a), 希望, 欲望 asimsi, 過 154 Asimsana(a+wams, cp.asimsati), 陰 希望, 欲望 =asisana (Nett 53) Asibcati (a+sic 傾倒 +m-a), 灑, 灌注 asibci, 過 Asittha (asibsati 的 過分 ), 1. 已希望, 已渴望 2. 已受祝福 Asitta, 過分 asibcati Asittaka, 中 佐料 asittakupadhana, 中 佐料的容器 Asi, 陰 祝福,( 毒蛇的 ) 毒牙 Asitika, 形 八十歲 Asina (asati 的 過分 ), 已坐, 已就坐 Asivisa, 陽 蛇, 毒在毒牙中的 Asu, 無 很快地 Asum (as 的 過. 三. 複 ), 他們是 Asumbhati (a+subh( 梵 wubh / wumbh) 使漂亮 +m-a), 丟下一些液體 Asevati (a+sev( 梵 sev) 聯合 +a), 結交, 練習, 與 時常交往 asevi, 過 asevita, 過分 cf. bhaveti (<bhu), 修習 Asevana, 陰 練習, 追求, 結交 asevanabhavana, 緊湊練習 Aha( ah), -aha, 過完. 三. 單 他已經說 Ahacca, 形 1. 可移去的 2.(ahanati 的 獨 ) 敲擊, 接觸 ahaccapadaka, 形 腳可移去的 Ahata (aharati 帶來 的 過分 ), 已帶來 anahata, 未帶來 Ahata (ahanati 的 過分 ) 已打, 已影響, 已折磨 Ahanati (a+han( 梵 han) 殺 打 +a), 打, 襲擊, 觸 ahani, 過 Ahanana, 中 撞 Aharana, 中 帶來 Aharati (a+har 拿 +a), 帶來, 接來, 生産 ahari, 過 aharamana, 現分 aharitva, 獨 2s.imp. ahara 3s.opt. ahareyya Aharima (< aharati), 形 綺麗的, 迷人的 ( fetching, fascinating, captivating, charming Vin.IV,299; Th.2, 299; ThA.227; VvA.14, 15, 77.) Ahariya (grd. of aharati), 形 去拿東西的人 (one who is to bring something J.III.328.) Ahara, 陽 食物 ( 可增益身心 ), 營養物 aharatthitika, 形 依靠食物生活 aharasamutthanarupa, 食生色, 從吞食物後開始, 在受到 ( 消化之火 ) 支助, 色聚的食素即能產生食生色 Tad aharanirodha yam bhutam tam nirodhadhammam ti bhikkhave passatha.( 諸比丘! 凡是見它已生者, 由於食物之滅止, 它也滅止法嗎?) sabbe satta aharatthitika, 一切有情依食而住 Ahareti (a+har 運 +e), 吃, 用餐 aharesi, 過 aharam ahareti, 攝食, 吃食 155

84 Ahindati (a+hid+m-a), 雲遊, 漫遊 ahindi, 過 ahinditva, 獨 Ahita, 過分 1. 已放進 2. 已燃燒 Ahu, (< ah, aha 的 3. 複 ) 他們已說, 人們所說 Iccahu(< iti ahu; iti 為 引號,-ti + 母音 > -cc + 母音 ( 連音規則 )),如說 : Ahuti, 陰 供奉, 提供 Ahuna, 中 崇拜, 供奉 ahuneyya, 形 可崇拜的, 可供奉的 Ahundarika, 形 擁擠的, 阻礙的 I I 巴利文字母表的羅馬化拼音第三個母音字母 發音好像漢語中去聲的 i i ( 梵 i / i / ay), 字根 I. 去(to go) -i (& -i ), 結尾 -ahi f.pl.loc.instr.abl. -hi -ani (-ini, -uni) n.pl.nom.voc.acc.phalani 諸果 akkhini 諸眼 ayuni 諸壽 tini 三 -bhi m.n.f.pl.instr.abl. buddhebhi 以諸佛 從諸佛 -eyyasi opt.2sg.kareyyasi 你應做 ahareyyasi 你應拿來 -i 1.(-)m.n.f.sg.Nom.Voc. aggi 火 akkhi 眼 jati 生 2.(-ti,-ni,-ri,-si,-yi)m.n.sg.Loc.bhagavati 於世尊 kammani 於業 pitari 於父 manasi 於意 mayi 於我 -i 1.f.sg.Nom. nadi 河 devi 女神 2.f.pl.Nom.Voc.acc nadi 河! 河 devi 女神! 女神 3.-in 語基的 m.sg.nom. pakkhi 鳥 vadi 說者 4.aor.2sg. agami 你曾走 gili 你曾吞 -hi 1.(-ehi,-ahi,-ihi,-uhi) m.n.f.pl.instr.abl. tehi 彼等 ( 他們 ) tahi 彼女等 ( 她們 ) 2.imp.2sg. karohi 請你做 labhahi 請你得 -hi- fut.stem hehi-=hohi- 將有 hahi- 將笑 kahi- 將做 -mati -ti 1 -mhi m.n.sg.loc.buddhamhi 於佛 tamhi 於彼 -mi 1.pres.1sg. karomi 我做 gacchami 我去 2.fut.1sg. karissami 我將做 gamissami 我將去 3.imp.1sg. karomi 我要做 gacchami 我要去 -ni 1. -ani n.pl.nom.voc.acc.phalani 諸果 (-I) 子音結尾語基的 m.n.sg.loc.rajjini 於王 -ntani n.pl.nom.voc.acc. gunavantani 諸具德者 -nti 1.pres.3pl. karonti 他們做 2.fut.3pl. karissanti 他們將做 -si 1.pres.2sg. karosi=kubbasi 你做 labhasi 你得 2.fut.2sg. labhissasi=lacchasi 你將得 3.aor.1sg.2sg.3sg. akasi 做 cintesi 想 -ssanti(-nti) -ti 1.(-i)m.n.sg.Loc.arahati 於阿羅漢 gunavati 於有德者 2.pres.3sg. karoti 他做 gacchati 他走 3.fut. 3sg. gamissati=gacchissati 他走 -vati -ti 1 ikkh ( 梵 iks), 字根 I. 見(to look or see) Ikkhana(< iks), 中 看見, 注視著, 睿智 Ikkhanika(< iks, cp. akkhi), 陽 算命仙(a fortuneteller) ikkhanika, 陰 算命婆 Ikkhati, (ikkh+a), 看著 ikkhi, 過 Ivgita(pp. of ingati = ibjati), 中 姿態, 姿勢 (movement, gesture, sign) Ivgha, 無 發生, 進行, 喂 ; 聽我說 ( 喚起注意 ) (part. of exhortation, lit. get a move on, come on, go on, look here) -icceva, 將成為 (-to be) i.e... muni-icceva, 將成為牟尼 Iccha, 形 陽 ( 在 合 中 ) 願, 渴望, 欲望 (wishing, longing, having desires) iccha, 陰 願(wish) papiccha,惡欲(having evil desires) AA.6.36./III,364.:Papicchoti asantasambhavanicchako dussilo.( 惡欲 : 產生不安份之欲者是無戒者 ) aniccha,無欲(without desires) Icchaka(< iccha), 形 想要的人 Icchati (is +a;sk. icchati<is), 願, 想要, 渴望 icchi, 過 icchanta, 現分 Pot. icche & iccheyya; ppr. iccham, aor. icchi. -- grd. icchitabba. -- pp. ittha & icchita. In prep.-cpds. the root is 2 (icchati) is confused with root is 1 (isati, esati) with pp. both ittha and isita. Thus ajjhesati, pp. ajjhittha & ajjhesita; anvesati (Sk. anvicehati); pariyesati (Sk. paricchati), pp. pariyittha & pariyesita. Icchati 2 (Sk. rcchati of r, concerning which see appeti), (see aticchati & cp. icchata) Icchana(< is 2, cp. Sk. ipsana), 中 iccha, 陰 欲望, 希望, 渴望 icchavacara, 形 爲所欲爲 Icchantika( 梵 ), 一闡提 一闡提迦 一顚迦 阿闡底迦, 斷善根者 157

85 Iccha, 陰 願, 渴望, 欲望 yampiccham(f.s.acc.) na labhati tampi dukkham,所求不得也是苦 ( in the case when (= yam) [one s] wish one does not get, that case / that situation (= tam), too, [is] suffering. ) Iccahu(< iti ahu; iti 為 引號,-ti + 母音 > -cc + 母音 ( 連音規則 )),如說 : Icchita, (icchati 的 過分 ) 願, 想要, 渴望 Icchitalabha, 陽 求不得 Ijjhati (idh +ya), 繁榮, 成功, 興隆 ijjhi, 過 ijjhamana, 現分 Ijjhana(< ijjhati), 中 ijjhana, 陰 成功, 繁榮 (success, carrying out successfully) Ijjhita (ijjhati 的 過分 ), 已成功, 已興隆 Ibjati (ibj +a) 移動, 激起,( 毛骨 ) 悚然 過 ibji S.4.6./I,107.:Lomampi na tattha ibjaye, subbagaragato mahamuni.( 大牟尼空行, 不毛骨悚然 ) Ibjana, 中 Ibjana, 陰 運動, 動作 Ibjita (ibjati 的 過分 ), 已移動, 已搖動 中 運動, 搖擺遊移不定 Ittha(pp. of icchati), 形 愉快的, 可喜的 (pleasing, agreeable, pleasant) 陽 快樂, 樂事 反 anittha, 不愉快的, 不可喜的 所緣 (arammana, alambana) 可以分為三組 : 不可喜 (anittharammanam) 中等可喜 (itthamajjhatta 或 ittharammanam 可喜 ) 與極可喜 (ati-ittharammanam) DT /II,89... Itthoti sukho, kantoti kamaniyo, manapoti manavaddhanako.( 可樂的..快樂的 可愛的..令人想要的 可意的.. ( 令人 ) 意增加的 ) -ittha, 字尾 最 ( 比較級 ) Itthaka, itthika, 陰 瓦片, 瓷磚, 磚塊 (a burnt brick, a tile) (Cayanitthaka= 磚塊,Chadanitthaka= 瓷磚 ) suvannaitthaka, 金瓦 Ina(Sk. rna), 中 債務 (debt) inattha, 形 欠債的人, 債務人 inapanna, 中 本票, 期票 inamokkha, 陽 擺脫債務 inasamika, 陽 債權人 inasohana, 中 清償債務 anana, 形 無債的 Inayika, 陽 債務人 Itara, 形 另一個 na itaro,不是別的 Itaritara, 形 無論什麽, 任何的 Iti, 無 如此 ( 作爲指出剛提到的事物, 或是將要提到的, 或表示句子已終止,[= 句號 ] 時常詞前的 i 被丟棄只餘下 ti) itikira( 傳說 ), 無 流傳的消息 (hearsay), 人云亦云 iti vistarah 乃至廣說 iti pi(=itipi), 如此也 Itivuttaka, 中 如是語經 音譯為 一筑多, 伊帝渭多伽 屬於分別說系 (Vibhajya-vadinah) 的經律, 如 長阿含經 作 相應 ; 四分律 作 善導, 五分律 作 育多伽, 都是 如是語 的別譯 158 成實論 的 伊帝曰多伽, 即 本事 Itihasa, 陽 歷史, 傳統 Ito, 無 從此, 從今, 因此 Itopatthaya(=Ito patthaya), 無 自此以後, 今後 itodani (ito-dani 或 ito-idani),從現在起 Itojati ito attabhavato jata.( 從此生 : 從自性產生 ) Ittara, Itara, 形 1. 通過的, 可變的, 短的, 摘要 (passing, changeable, short, temporary, brief) 2. 非常小的, 很少的 (small, inferior, poor, unreliable, mean) itthrakala, 陽 短期 Ittarata(< ittara), 陰 可變 (changeableness) Itthatta, 中 1.(ittham+tta) 目前的情況 ( 台語 : 都合 too 1 hap 8 ), 這一生 2.(itthi+tta) 女人氣質, 婦女特質 Ittham(< pron. base itthi, as also iti in same meaning), 副 如此, 這樣 (thus, in this way) itthamnama, 形 叫做如此, 所謂的 itthambhuta, 形 如此, 這一類型 Itthagara, Itthagara, (itthi+agara), 陽 1. 閨房 2. 閨房淑女 (women s apartment, seraglio) Itthi, itthi, 陰 女人 cf. vanita, nari itthidhutta, 陽 沉溺女色的人 itthilivga, 中 女人性器官, 女性的特質, 女性 itthi-bhava 陰性 itthinimitta, 中 女性的器官 dasa itthiyo( 十種女人 ).. maturakkhita( 母親監護 ) piturakkhita( 父親監護 ) matapiturakkhita( 父母親監護 ) bhaturakkhita( 兄監護 ) bhaginirakkhita( 姐監護 ) batirakkhita( 親戚監護 ) gottarakkhita( 家族監護 ) dhammarakkhita( 法監護 ) sarakkha( 有監護 已被帶至內室, 而說 : 這是我的 ( 女人 )) saparidanda( 罰護女 凡是到某某女人處, 將處罰 ) 律藏. 經分別 (Vin.III, ; CS:p.202-3;cf. MA.9./I,199.) manussitthi, amanussitthi, tiracchanagatitthi, 人女, 非人女, 雌性動物 Itthika(< itthi), 陰 女人, 女性 itthika, 形 女人的 (in bahutthika having many women, plentiful in women) itthipurisasadharana (itthi+purisa+sa+adharana), 形 男女性共通的, 陰性陽性共通的 (=itthipumasadharana) Ida & Idam (ima 的 中. 主. 賓. 單 ), 這個 ( 事物 ) 陽 : 單. 主.ayam; 複. 主 ime; 單. 賓.imam; 複. 賓.ime; 單. 具.imena( amina anena); 複. 具.imehi imebhi; 單. 離.imasma imamha( asma); 複. 離.imehi imebhi; 單. 與. 屬.Imassa( assa); 複. 與. 屬.imesam imesanam( esam esanam); 單. 處.imasmim imamhi( asmim); 複. 處.imesu( esu) 陰 : 單. 主 ayam; 複. 主.ima imayo; 單. 賓.imam; 複. 賓.ima imayo; 單. 具.imaya; 複. 具.imahi imabhi; 單. 離 imaya; 複. 離.imahi imabhi; 159

86 單. 與. 屬.imaya( assa assaya imissa imissaya; 複. 與. 屬.imasam imasanam; 單. 處.imaya assa assaya imissa imassayam imissam assam; 複. 處.imasu 中 : 單. 主.imam idam; 複. 主.imani; 單. 賓.imam idam; 複. 賓.imani idampi(ima 這 +pi 強調詞 ), 中. 主. 單 這,( 也 ) Idappaccayata (ida 此 +paccaya 緣 +ta 性 ), 陰 此緣性, 基礎在此 ( 緣起的道理 ) Idani(Vedic idanim), 副 現在 (now) Iddha (ijjhati 的 過分 ), 已繁榮, 已豐裕, 已成功 Iddhi(Vedic rddhi from ardh, to prosper; Pali ijjhati), 陰 繁榮, 效力, 神通 iddhapada, 陽 ( 四 ) 神足, 神通力的根基 iddhabala, 中 神通力 iddhamantu, 形 有神通的 iddhavisaya, 陽 神通的範圍 iddhanubhava, 神通, 魔術 (power or majesty of thaumaturgy) iddhabhisavkhara, 現神通 (exercise of any of the psychic powers) tatharupamiddhanubhavam(abhisavkharoti),( 現行 ) 如其像神通威力 又作 : 如其像定 ( 好像雕像不動而入定 ) mahiddhiko, 大神通者 (S.21.5./II,279.) Iddhipadesa, 神足的區域 SA.51.5./III,251.:iddhipadesanti tayo ca magge tini ca phalani.( 神足的區域 : 三道與三果 ) idh, 字根 III. 興隆 (to prosper) Idha, 副 這裡, 此世, 這個世界 Idhuma, 中 木柴 inj, 字根 I. 移動 (to move), 搖動 (to shake) Inda, 陽 統治者, 國王, 吠陀的神 因陀, 天王 indagajjita, 中 雷電 indagopaka, 陽 一種在下雨之後從地下爬出來的紅昆蟲 ( 胭脂蟲 ) indaggi, 陽 閃電 indajala, 中 魔術 indajalika, 陽 魔術家, 變戲法者 indadhanu( 梵 indradhanus), 中 彩虹 ( 古譯 : 帝弓 天弓 虹蜺 ) indasalaguha, 陰 因陀羅石室 帝釋巖 石室精舍 Indakhila, 陽 因陀柱, 因陀羅柱 (indra s pillar), 在城門前的壯柱, 界標 KhA Indakhiloti nagaradvaravinivaranattham ummarabbhantare attha va dasa va hatthe pathavim khanitva akotitassa saradarumayathambhassetam adhivacanam. ( 界標 ( 因陀柱 )..沒有阻礙城門 ( 出入 ) 門檻範圍, 挖八肘或十肘深的地, 壓緊堅硬的實木 )S /V, Seyyathapi, bhikkhave, ayokhilo va indakhilo va gambhiranemo sunikhato acalo asampakampi. ( 諸比丘! 譬如鐵柱或因陀羅柱之根, 深埋而不動不搖 ) 雜阿含 398 經.. 譬如因陀羅柱, 銅鐵作之, 於深入地中, 四方猛風不能令動 Indagopaka(inda + gopaka, cp. Vedic indragopa having Indra as protector), 160 一種紅色的昆蟲 (a sort of insect ( cochineal, a red beetle, Böhtlingk), observed to come out of the ground after rain) Indanila, 陽 藍寶石 (sapphire) Indapatta ( 梵 Indraprastha), 因得巴答 ( 因陀羅普拉沙 ), 在 Yamuna 河邊 據考古發現, 德里及其鄰近地區在約 200 萬年以前有人類出現 靠近現今印度首都 德里 (Delhi, 印度第二大城市 ) Indavaruni, 陰 黃瓜 (cucumber) Indasala, 陽 因陀沙羅樹, 印度松漆木 ( 産於印度的一種龍腦香科喬木 (Vetaria indica), 花美麗, 白色, 呈圓錐狀花序, 其木材 樹脂和油有重要經濟價值 ) Indivara, 中 青蓮 (the blue water lily, Nymphaea Stellata or Cassia Fistula;Vv 45 1 (= uddalaka-puppha VvA.197).) Indu,印度 ( 大唐西域記以後 ) 古音譯 : 身毒 ( 史記 ) 申毒 天竺 ( 漢書 ) 天篤 身篤 乾篤 賢豆 身豆 天豆 印土 呬度等 印地與稱其國名為 婆羅多 Indriya (indra 王 主神 +iya), 中 操縱主要的, 根, 官能 indriyagutti, 陰 留心著官能 indriyadamana, 中 indriyasamvara, 陽 抑制官能 ( 守護諸根 ) Bavisatindriyani( 二十二根 ):cakkhundriyam 眼根, sotindriyam 耳根, ghanindriyam 鼻根, jivhindriyam 舌根, kayindriyam 身根, manindriyam 意根, itthindriyam 女根, purisindriyam 男根, jivitindriyam 命根, sukhindriyam 樂根, dukkhindriyam 苦根, somanassindriyam 喜根, domanassindriyam 憂根, upekkhindriyam 捨根, saddhindriyam 信根, viriyindriyam 精進根, satindriyam 念根, samadhindriyam 定根 pabbindriyam 慧根, anabbatabbassamitindriyam 未知當知根, abbindriyam 已知根, abbatavindriyam 具知根 channam indriyanam,六根 ( 眼 ( 斫乞蒭 ) 耳 ( 羯拏 ) 鼻 ( 竭囉拏 ) 舌 ( 加賀縛 ) 身 ( 迦野 ) 意 ( 麼那 ) indriyesu guttadvarata( 梵 indriya-gupta-dvarata),護諸根門 ( 於諸 ( 六 ) 根守門 ) indriyesu aguttadvara,不護諸根門 vatthu-purejatindriya( 梵 indriyadhisthana 根所依處 ),依處前生根 ( 指五淨色 ) Katamo ca puggalo indriyesu guttadvaro? Tattha katama indriyesu guttadvarata? Idhekacco puggalo cakkhuna rupam disva na nimittaggahi hoti nanubyabjanaggahi; yatvadhikaranamenam cakkhundriyam asamvutam viharantam abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassaveyyum, tassa samvaraya patipajjati, rakkhati cakkhundriyam cakkhundriye samvaram apajjati. ( 什麼人 護諸根門 呢? 在此什麼是護諸根門呢? 在這裡有一種人以眼見色之後, 不執取相 不執取微細相 ; 若是不保護眼根而住的原因, 諸貪憂 惡不善法 161

87 則流入 那種防護上路, 則守護眼根, 在眼根上到達防護 ) SA /III,230. indriyasamvaro nama chadvararakkhanamattameva ( 護 ( 諸 ) 根..護六根門的範圍 ) indh, 字根 I. 帶火 (to take fire) Indhana(Vedic indhana, of idh or indh to kindle, cp. iddha 1 ), 中 燃料, 木柴 (firewood, fuel) Ibha, 陽 象 ibhapipphali, 陰 大型的長胡椒 Ibbha (Ved. ibhya belonging to the servants), 形 僕人的 (menial; a retainer) Imesam, ima( 此 這 ) 的 與 屬 複 Irina, 中 不毛之地, 荒地, 沙漠 (barren soil, desert) Iriyati (iriy ( 梵 ir )+a), 移動, 激起, 舉止, 採集 (to move, to wander about, stir; fig. to move, behave, show a certain way of deportment) 過 iriyi Iriya, iriyana, 陰 身體的運動, 姿勢 iriyapatha, 陽 舉止, 四姿勢 (carab va yadi va tittham nisinno udahu sayam It.117 (walking, standing, sitting, reclining; the four iriyapatha 行 住 坐 臥, 四威儀 ) sthanaj nisadya wayya-abhikramah, 梵 行住坐臥 Illi, 陰 短劍 Iva, 無 像, 如同 is (icch) ( 梵 is 1./ ich), 字根 I. 想要 (to wish) Isi (Vedic rsi fr. rs. -- Voc. ise; pl. Nom. isayo, Gen. isinam & isinam; inst. isibhi ), 陽 1. 仙人, 聖人 (holy man, one gifted with special powers of insight & inspiration, an anchoret, a Seer, Sage, Saint, Master ) 2. 有靈感的唱讚家或作曲家 ( 特指婆羅門傳統的 ) ye te ahesum brahmananam pubbaka isayo mantanam kattaro mantanam pavattaro, yesamidam etarahi brahmana poranam mantapadam gitam pavuttam samihitam, tadanugayanti tadanubhasanti bhasitamanubhasanti vacitamanuvacenti, seyyathidam-- Atthako Vamako Vamadevo Vessamitto Yamataggi (Yamadaggi) Avgiraso Bharadvajo Vasettho Kassapo Bhagu ( 昔之婆羅門諸仙人是創造秘典 歌誦秘典者, 猶如 -- 阿吒摩 婆摩 婆摩提婆 耶婆提伽 鴦耆羅 跋羅陀皤闍 婆摩吒 迦葉 婆咎 今之婆羅門, 不過是集受彼等古秘典之聖句 誦語 倣效而誦 倣效而語, 模倣所說而說 所語而語 所告而告而已 )(Vin.Mv.I,245.; D.3./I,104. D.13./I,238.; A /III,224., A.7.49./IV,61.,etc.) isipabbajja, 陰 離家去當隱士 Isipatana, 中 仙人墮處 ( 鹿野苑一個地名 ) Isigilipasse Kalasilayam, 仙人山側黑石室 Isika (isika) (Sk. isika), 中 蘆葦 (a reed) 162 Isitta (abstr. fr. isi), 中 仙位 (rishi-ship D I.104 (= isi-bhava DA I.274)) Isipatana, 中 仙人墮處 SA /III, Isipatane migadayeti isinam patanuppatanavasena evamladdhaname miganam abhayadanavasena dinnatta migadayasavkhate arame. Ettha hi uppannuppanna sabbabbu-isayo patanti, dhammacakkappavattanattham nisidantiti attho. Nandamulakapabbharato sattahaccayena nirodhasamapattito vutthita Anotattadahe katamukhadhovanadikicca akasena agantva paccekabuddha-isayopettha otaranavasena patanti, uposathatthabca anuposathatthabca sannipatanti, Gandhamadanam patigacchantapi tatova uppatantiti imina isinam patanuppatanavasena tam Isipatanan ti vuccati.( 在仙人墮處的鹿野苑 : 仙人降落處, 如此達到鹿野苑, 無畏施處, 即是所說的鹿野苑 有許多一切智仙降落處,( 他們 ) 坐落 ( 初 ) 轉法輪 諸獨覺仙從難陀山麓入滅定過七日後出定, 在阿耨 ( ㄋㄡ ˋ) 達池 ( 喜馬拉雅山的一個湖 ) 作漱口等作務, 由空中來到, 在此處降落, 他們聚集作布薩利益和隨布薩利益 離開甘達馬答那山 (Gandhamadana 喜馬拉雅山的一座山 ), 由此飛起, 因為這些諸仙人飛起處, 即 仙人降落處 ) ST.56.11/CS:pg : Isinam patanuppatanavasena osidana-uppatanatthanavasena evam isipatanan ti.( 仙人墮處 :( 仙人 ) 下墮 起飛之處 這樣稱為 仙人墮處 ) Issa, 陽 熊 Issati (is+a;denom. fr. issa), 嫉妒, 羡慕 (jealousy, to envy) ppr. med. issamanaka 陰 issika 過分 issita Issattha, Issatta, 中 箭術 陽 射手, 箭手 Issara(Vedic iwvara, from iw to have power), 陽 1. 統治者, 主人 (lord, ruler, master, chief) 2. 造物主 (creative deity, Brahma, D III.28; M II.222 = A I.173; Vism 598.) Issarajana, 陽 富人, 有影響力的人 Issaranimmana, 中 創造 Issaranimmanavadi, 三 信仰造物主的人 issara-nimmana hetu,尊祐造 其因為自在天創造 Issariya(<issara), 中 統治, 最高權力 (rulership, mastership, supremacy, dominion (Syn. adhipacca)) issariyamada, 陽 權威的自負 S /IV,246.: issariyabalena abhibhutam bhikkhave matugamam, neva rupabalam tayati, na bhogabalam tayati, na batibalam tayati, na puttabalam tayati, na silabalam tayati. ( 諸比丘! 當女人被男人的主權之力制伏時, 容色之力幫不了, 財產之力幫不了, 親族之力幫不了, 兒子之力幫不了, 戒德之力也幫不了 )tayati: 解救 庇護 幫助 Issariyata(<issariya), 陰 權威 (mastership, lordship) 163

88 Issa 1 (Sk. irsya to Sk. irin forceful, irasyati to be angry), 陰 嫉妒, 生氣, 羡慕, 惡意 (jealousy, anger, envy, ill-will) issapakata,嫉妒的本性 (overcome by envy, of an envious nature) issamacchariya, issamanaka, 形 嫉妒的 Issa 2 (cp. Sk. rwya-mrga), 陰 issammiga (= issamiga) & issamiga 鹿角, 鹿茸 (the antlers of this antelope) Issasa(Sk. isvasa, see issattha), 陽 射手, 弓箭手 (an archer) Issasin(Sk. isvasa in meaning bow + in) 弓箭手 (lit. one having a bow) Issuki(Issukin) (<issa, Sk. irsyu + ka + in), 形 嫉妒的 (envious, jealous) Iha(Sk. iha; form iha is rare in Pali, the usual form is idha), 無 這裡 (of place here ) ihaloka, 中 這個世界, 此生 iha, 梵 下, 下地, 世, 世間, 今, 復次, 此世, 此間, 現, 現世 iha, 梵 今 I I 巴利文字母表的羅馬化拼音第四個母音字母 發音好像漢語中陰平的 i Igha(If genuine, it should belong to rgh Sk. rghayati to tremble, rage etc.), 陽 苦惱, 危險 (confusion, rage, badness) anigha (or anigha) (= niddukkha ), 無苦惱 Iti, Iti, (Sk. iti) 陰 災難 (ill, calamity, plague, distress) itirahita, 形 無災難的 aniti,健全, 健康 (sound condition, health, safety) Itika(<iti), 形 病的 (connected or affected with ill or harm) 僅存在 anitika 無病的 Idisa(Sk. idrs, i + drw, lit. so-looking), 形 像如此的, 如此的 (such like, such) idrwa, idrwaka, 梵 如是像類, 如是色像, 如此像 ir( 梵 ir), 字根 VII. 移動 (to move) Irina (= irina)(cp. Sk. irina) 荒地, 沙漠 (barren soil, desert) Irita(pp. of ireti, caus. of ir, see iriyati), 1. 轉動, 攪動 (set in motion, stirred, moved, shaken) 2. 說 (uttered, proclaimed, said) Irati (ir 移動 +a), 移動, 搖動, 激起 iri, 過 irita, 過分 irayitabba, 未被 Ireti (ir 移動 +e), 做聲, 說話 iresi, 過 irita, 過分 Isa(<iw to have power; cp.sk.iwvara = P.issara, & BSk.iwa), 陽 統治者 (lord, owner, ruler) 陽 持軸山, 一座山名 陰 isi Isaka, 形 柱 竿 (a pole) isakagga,柱頭 竿頭 (the top of a pole) 164 Isakam, 副 稍微, 些微地 (a little, slightly, easily) isakam pi,甚至一點點 (even a little) Isa(Vedic isa), 陰 犁柱, 轅 ( 車前駕牲畜的兩根直木 )(the pole of a plough or of a carriage) isadanta, 形 有牙如犁柱一般長 ( 即 : 象 ) Isaka (adj.)(<isa) 有犁柱 (having a pole) Isi, 陰 女統治者 ( 參見 Mahesi( 王后 ) a chief queen) Ihati (ih+a;vedic ih), 嘗試, 努力 (endeavour, attempt, strive after) ihi, 過 Iha(<ih), 陰 ihana, 中 努力 (exertion, endeavour, activity) nir-iha,無努力 (void of activity) U U 巴利文字母表的羅馬化拼音第五個母音字母 發音好像漢語中去聲的 u U-, ud-, 字首 上, 邪, 外 -u,(& -u) 結尾 -emu (-ema) opt.1pl.janemu 願我們知,sunemu 願我們聞 -imsu aor.3pl.asimsu 他們曾有 ganhimsu 他們曾取 -ntu imp.3pl. karontu 請他們做 -ssu imp.2sg.med. kurussu=karassu 請你做 -su (-esu, -asu, -isu, -usu) m.n.f.pl.loc.buddhesu 於諸佛 phalesu 於諸果 -ssamsu cond.3pl. abhavissamsu 如果他們有 -tu 1.imp.3sg. karotu 請他做 2.inf.( 不定體 ) kattu 做 gantu 走 -u 1.m.n.f.sg.Nom.Voc. cakkhu 眼 眼! dhenu 牛 牛! 2.-ar 語基 m.f.sg.dat.gen.pitu 父 matu 母 3.aor.2sg.3sg. ahu 有 assu 聞 -u 1.m.n.f.sg.nom abhibhu 征服者 paragu 到彼岸者 2.m.f.pl.Nom.Voc.Acc. paragu 到彼岸者 dhenu 牝牛 3.aor.2sg.3sg. ahu 曾有 4.aor.3pl. ahu 他們曾有 agu 他們曾走 Ukkamsa, 陽 優秀, 優越 ukkamsaka, 形 歌頌, 稱讚 Ukkamsana, 陰 頌揚, 讚揚 n ev attan ukkamsissama na param vambhissama(( 我們將 ) 不自稱揚, 不輕蔑他 中阿含經 譯 : 不自舉, 不下他 ) 165

89 Ukkamsati (u 出 +ka( 梵 krs)+e), 歌頌, 稱讚 (to exalt, praise) ukkamsesi, 過 Ukkattha(pp. of ukkamsati), 形 1. 高度, 顯著的, 殊勝的 2. 優良的, 3. 特殊化 ukkatthata, 陰 顯赫, 優越 殊勝 (ukkatthakusala) 的善業, 指造善業時有良好的動機 低劣 (omaka) 的善業, 指造善業時有不純或污染的動機 Ukkatthita, 過分 已煮沸, 已沸騰, 已火熱 Ukkanthati (u 出 +kath+m-a), 不滿 ukkanthi, 過 ukkanthita, 過分 SA.2.18./I, Arati nabhikiratiti ukkanthita nabhibhavati.( 為不滿所淹沒..全面為不滿所克服 ) Ukkanthana, 陰 不滿, 騷動 Ukkanthita (ukkanthati 的 過分 ), 已不滿, 已煩躁 Ukkanna, 形 豎起耳朵的 Ukkannaka(ut + kanna + ka; lit. with ears out or is it ukkandaka?) 副 a certain disease (? mange) of jackals, S II.230, 271; SA. the fur falls off from the whole body. Ukkantati (u 出 +kat +m-a), 切掉, 扯掉 ukkanti, 過 ukkantita, 過分 Ukka (Vedic ulka & ulkusi), 陰 1. 鐵匠的熔爐 (a furnace or forge of a smith) 2. 火把 (firebrand, glow of fire, torch; ukkupama 火把喻 ); (dhamm-okka);. as tinukka firebrand of dry grass) 3. a meteor: see below pata. ukkadhara a torch-bearer; ukkapata falling of a firebrand, a meteor(= akasato ukkanam patanam); ukkamukha, 金匠的火爐口或熔金鍋 (the opening or receiver of a furnace, a goldsmith s smelting pot) Ukkacita (pp. either to *kac to shine or to kaceti denom.fr.kaca 1 ),啟蒙訓練 enlightened, made bright (fig.) or cleaned, cleared up ukkacitavinita,啟蒙訓練 Ukkameti (Caus. of ukkamati),使讓開 (to cause to step aside) Ukkara, 陽 ( 家畜的 ) 糞, 排泄物 ukkarabhumi, 陰 糞堆, 不潔淨的地方 Ukkasati (u 出 +ka+a), 咳嗽, 清喉, 古譯 : 欬嗽 欬逆 謦欬 ( 音釋說 : 謦欬 : 逆氣聲也 小曰謦, 大曰欬 ) ukkasi, 過 ukkasitva aggalam akotesi,謦欬敲門 Ukkasita (Ukkasati 的 過分 ), 已咳嗽 中 咳嗽, 清喉 Ukkujja, 形 建立, 朝上的, 翻過來的 Ukkujjeti (u 出 +kujj+e), 捲起, 彎上, 翻過來 ukkujji, 過 ukkujjita, 過分 Ukkujjana, 中 捲起, 翻過來 166 Ukkutika, 形 躡腳尖 ( 台語 : 躡骹尾 neh 4 kha bue 2 ) 或以腳跟走路 ukkutikam, 副 以腳尖 ( 腳跟 ) 走路 南寄歸內法傳 卷第三 (T ): 律云應先嗢屈竹迦 譯為蹲踞 雙足履地兩膝皆豎 攝斂衣服勿令垂地 Paci.IV, Sk.25. Na ukkutikaya antaraghare gamissami ti.( 在住宅區內, 我不要以腳尖走路 ) 以腳尖走路 Sp.Paci.IV, Ukkutikayati ettha ukkutika vuccati panhiyo ukkhipitva aggapadehi va, aggapade va ukkhipitva panhihiyeva va bhumim phusantassa gamanam.( 以腳尖或腳跟走路..舉起腳後跟 (panhi, m.), 以腳尖走路 ; 或者舉起腳尖, 以腳後跟著地走路 ) Ukkutthi, 陰 大叫, 歡呼, 喝彩 Ukkudhita, 過分 已沸騰 Ukkusa, 陽 鶚, 魚鷹 Ukkula, 形 陡峭的, 險峻的, 傾斜的, 有坡度的 Ukkotana(<ud + *kut to be crooked or to deceive, cp. kujja & kutila crooked), 中 賄賂 (crookedness, perverting justice, taking bribes to get people into unlawful possessions.)( assamike samike katum labcagahanam ) 賄賂..致贈者不合乎禮俗的餽贈標準, 且有無不法企圖, 而受贈者對於該贈與之財物有無不法企圖的認知, 並足以影響其違法性的判斷 Ukkotanaka(<ukkotana), 形 belonging to the perversion of justice. Ukkoteti, 中 藉賄賂 ( 等背叛正義 ) Ukkoteti (u 出 +kut +e), 再展開已擺平的訴訟 ukkotesi, 過 ukkotita, 過分 Ukkhali, 陰 壺, 鍋 ukkhalika, 陰 小壺 Ukkhitta, (ukkhipati 的 過分 ) 1. 已升高, 已猛地拔起 2. 已中止 3. 已罷黜 ukkhittaka, 形 中 1. 已拉高的人 2. 被中止的人 ukkhittapaligha, 已拔除門閂 Ukkhipati (u 出 +khip 拋 +a), 1. 升起, 舉起, 猛地舉起 2. 中止 Ukkhipana, ukkhepana, 中 ukkhepa, 陽 1. 舉起, 升起 2. 中止 Ukkhepaka, 陽 投入, 猛地舉起的人, 中止的人 pindukkhepaka, 投擲食物 ( 入口的方式來吃 ) Uklapa(ukkalapa) (cp. Sk. ut-kalapayati to let go), 陽 1. 污垢, 垃圾 (deserted J.II.275 (ukkalapa T.; vv. ll. uklapa & ullapa)) 2. 形 骯髒的, 不潔淨的 (dirtied, soiled Vin.II,154, 208, 222; Vism.128; DhA.III,168 (ukkalapa)) Ugga 1 (Vedic ugra, from uksati, weak base of vaks as in vaksana, vaksayati), 形 1. 極大的 (mighty, huge, strong) 2. 兇猛的 (fierce, grave) 3. 有勢 167

90 力的人 (a mighty or great person, noble lord D.I,103; S.I,51 = VvA.116 (uggateja the fiery heat 熾熱 ); J.IV.496; V.452) uggaputta, 高貴的子弟 (a nobleman, mighty lord S.I,185 ( high born warrior trsl.); J.VI.353 (= amacca-putta 王臣之兒子 ); Th.1, 1210.) Ugga 2 = uggamana, in arunugga. 日出 (sunrise Vin.IV,272.) Uggacchati (u 出 +gam 去 +a) 升, 上升 uggacchi, 過 Uggajjati (u 出 +gajj +a) 大叫 uggajji, 過 Ugganhana, 中 學習, 研究 Ugganhati (u 出 +gah+nha), 學習, 著手進行 ugganhi, 過 uggahita, 過分 Ugganhapeti (Ugganhati 的 使 ), 教 ugganhapesi, 過 Ugganhiya, ugganhitva, 獨 學習了, 著手進行了 Uggata (uggacchati 的 過分 ), 已升起, 已高 Uggama, 陽 uggamana, 中 1. 上升, 上升 2. 增加 Uggayha, 獨 學習了, 著手進行了 Uggaha, 陽 uggahana, 中 1. 學習, 研究 2. 著手進行 uggahanimitta,修習遍禪 (kasina) 直至閉眼, 遍的相能現於心中正如開眼所見, 此時稱為 取相 廣釋 (Vibhv.CS:p.258) :Tadeva cakkhuna dittham viya manasa uggahetabbam nimittam, ugganhantassa va nimittanti uggahanimittam.( 取相 : 心當取的相或所取的相, 正如開眼所見 ) Uggahita (ugganhati 的 過分 ), 1. 已學習 2. 已升起 3. 已取錯 Uggahetu, 陽 學徒, 著手進行者 Uggahetva, 獨 學習了, 著手進行了 Uggara, 陽 打嗝, 噴射, 從胃吐出的風 Uggahaka, 形 學徒 Uggirati (u 出 +gir +a), 1. 舉起 2. 揮舞 3. 做聲 4. 打嗝 uggiri, 過 Uggirana, 中 1. 說話 2. 揮 Uggilati (u 出 +gil+a), 吐出, 嘔吐 uggili, 過 S.42.9./IV, neva sakkhati uggilitum, neva sakkhati ogilitun ti.( 既不能吐, 也不能嚥 ) Ugghatita, 形 鋒利的, 敏銳的, 努力的 Uggharati (u 出 +ghar +a), 滲出 ugghari, 過 Ugghamseti (u 出 +ghams+e), 擦 ugghamsesi, 過 Ugghateti, 中 1. 解開, 打開 2. 可移動的 3. 升起水的一部機器 Ugghatita, (Ugghateti 的 過分 ) 打開, 解開, 除去, 廢止 Ghatati (ghat 盡力 +a), 試著, 努力, 發揮自己 Ugghatitabbu(ud-ghatati 的 過分 ), 敏銳智者 (Ugghatitabbu<(ud 出 +ghat 盡力 ) ), 聽見簡短的開示, 就能得到法現觀 (dhammabhisamayo 證得道 168 與果 ) 另外還有三類人.. 1.vipaccitabbu (or vipabcitabbu) 廣說的行者 -- 需要詳加解釋, 才能得到法現觀 ;2.neyya 被引導的行者 -- 經過詳說後, 還必須精研教義, 才能得到法現觀 3.padaparama(or padaparama) 文句為最者 -- 多聞 多說 多憶持 多教導, 他無法在此生中法現觀 (cf. Puggalapabbatti3,148.~151.) Ugghateti (u 出 +ghat +e), 打開, 解開, 除去, 廢止 ugghatesi, 過 Ugghata, 陽 搖晃, 迅猛的動作 Ugghatita, (ugghateti 的 過分 ) 突然的猛烈動作 Ugghateti (u 出 +ghat+e), 突然的猛烈動作 ugghatesi, 過 Ugghosa, 陽 ugghosana, 陰 一聲呼喊, 宣言 Ugghosita, (Ugghoseti 的 過分 ) 大叫, 宣佈 Ugghoseti (u 出 +ghus+e), 大叫, 宣佈 ugghosesi, 過 ugghosita, 過分 Ucca, 形 1. 高 2. 貴族 Uccaya, 陽 積聚 Uccakulina, 形 高貴的出生 Uccara, 陽 獸糞, 排泄物, 屎, 大便 Uccarana, 中 uccarana, 陰 1. 舉起 2. 說話, 發音 Uccarita, (Uccareti 的 過分 ) 做聲, 宣告 Uccareti (u 出 +car+e), 1. 做聲, 宣告 2. 舉起 uccaresi, 過 Uccalivga, 陽 胃蟲, 毛蟲 Uccavaca, 形 高低的, 各種不同的 Uccasadda, 陽 高聲, 吵雜聲 形 製造大雜訊 Uccasayana, 中 高床 ( 高牀 ) 高床是指橫木之下的腳部超過佛陀的八指距長 常人一指距 (avgula or finger-breadth) 約 2cm( 公分 ), 因此, 許可的高度相當於 2x8x3=48cm, 但有一些傳承則認為最高是 27 英吋 (=67cm) 或 13 英吋 (=32cm) ) Uccinati (u 出 +ci+na), 選擇, 挑選 uccini, 過 uccinitva, 獨 Ucchavga, 陽 膝蓋, 臀部 Ucchadana, 中 身體的摩擦 Ucchadeti (u 出 +chad 蓋 +e), 擦身體 ( 沐浴時或用香水 ) ucchadesi, 過 Ucchittha(pp. of ud + wis), 形 剩餘的 ( 飲食 ), 不純的, 用過的 (left, left over, rejected, thrown out; impure, vile) (ucchitthabhattam). At J.IV,433 read ucch for uccittha. --an not touched or thrown away (of food) J.III,257; DhA.II,3. -- See also uttittha & ucchepaka. Ucchijjati (u 出 +chid( 梵 chid) 切斷 +ya, Ucchindati 的 被 ), 被停止, 被消滅 ucchijji, 過 Ucchindati (u 出 +chid 切斷 +m-a), 打破, 破壞, 滅絕 (to break up, destroy, 169

91 annihilate) ucchindi, 過 fut. ucchecchami(or ucchejjissami, ucchejjami, ucchijjami), 我欲討伐 ucchijja, 獨 ucchijjati, 被 ucchinna, 過分 pret. udacchida) Ucchinna, (Ucchindati 的 過分 ) 打破, 破壞 (broken up, destroyed) Cp. Samucchinna Ucchu(Sk. cp. Vedic Np. Iksvaku fr. iksu), 陽 甘蔗(sugar-cane;Saccharum officinarum 亞洲東南部熱帶的高大的禾草 [ 甘蔗屬 ], 其莖粗 硬, 是糖的主要的商業的來源 ) ucchuyantra(ucchunam yanta), 中 煉糖廠 (sugar-cane mill) uccharasa, 陽 糖蜜(treacle molasses) ucchurasa, 甘蔗汁 ucchagga, 甘蔗 ucchukhandika, 咬甘蔗 ucchukhadana, 吃甘蔗 ucchakhetta, 甘蔗田 ucchuganthika, ucchughatika, 一種甘蔗 (Batatas (now called Ipomea) Paniculata) ucchupala, 守衛甘蔗 ucchupilana, 榨甘蔗 ucchuputa, 甘蔗 ( 葉 ) 筐 ucchubija, 甘蔗栽 Uccheda(<ud + chid, chind), 陽 切斷, 毀滅, 殲滅 (breaking up, disintegration, perishing (of the soul)) ucchedaditthi, 陰 斷見( 屬於偶然論, 認為一切事務的發生與消滅都是偶然發生的 斷見 (the doctrine of the annihilation (of the soul)) 與 常見 (sassataditthi or atta-ditthi (the continuance of the soul after death) 相反的 ) ucchedavadi, 陽 信仰斷見者 Uju, ujju,(vedic rju, also rjyati, irajyate to stretch out), 形 直的, 垂直的 A.2.4./I,63... Sekho asekho ca imasmim loke, Ahuneyya yajamananam honti. Te ujjubhuta kayena, vacaya uda cetasa. Khettam tam yajamananam, ettha dinnam mahapphalan ti.( 在此世間有學與無學, 堪受施者之崇拜 ( 供奉),( 因為他們 ) 身正直 語正直 意也正直, 施予此 ( 福 ) 田此處的布施得大果 ) Ujum, 副 直線地, 直接地, 老實地, 坦率地 Ujuka( 梵 rujaka), 形 真直的, 真正直的 Ujukata(abstr. fr. ujuka), 陰 真直性(straightness, rectitude) (kayassa, cittassa)) Dhs.#50.:Katama tasmim samaye kayujukata hoti? Ya tasmim samaye vedanakkhandhassa sabbakkhandhassa savkharakkhandhassa 1 ujuta 2 ujukata 3 ajimhata 4 avavkata 5 akutilata-- ayam tasmim samaye kayujukata hoti.( 在此時什麽是 心所正直性? 此時是凡是受蘊 想 1 蘊 行蘊的正直性 2 真直性 3 不彎曲性 4 不歪性 5 不奸詐性, 即此時是心所正直性 ) Dhs.#51.:Katama tasmim samaye cittujukata hoti? Ya tasmim samaye vibbanakkhandhassa 1 ujuta 2 ujukata 3 ajimhata 4 avavkata 5 akutilata--ayam tasmim samaye cittujukata hoti.( 在此時什麽是 心正直性? 此時是凡是 識蘊的正直性 2 真直性 3 不彎曲性 4 不歪性 5 不奸詐性, 即此時是心正直性 ) Ujuta(abstr. of uju), 陰 正直性(straight(forward)ness, rectitude) Ujugata, Ujubhuta, 形 直的, 正直的生活 Ujuta, 陰 正直, 率直, 忠厚 ( 台語 :tiong hou 7 ) Ujjagghati (u 出 +jaggh+a) 大聲地笑 ujjagghi, 過 Ujjagghika, 陰 大聲的笑 Ujjavgala, 形 不育的, 沙的, 含沙的, 沙質 Ujjala, 形 明亮的, 熾燃的 (blazing, flashing; bright, beautiful) Ujjalati (u 出 +jal( 梵 jval)+a), 發亮, 燃燒起來 (to blaze up, shine forth) ujjali, 過 ujjalita, 過分 Ujjalana( 梵 ujjvalana), 中 點亮(lighting) Ujjavati (u 出 +ju+a), 向逆流去 ujjavi, 過 Ujjavanika, 陰 向逆流航去的船 Ujjahati (u 出 +ha+a), 放棄 ujjahi, 過 Ujju, 形 正直的, 質直的 ujjubhuta, 形 已變成正直 Ujjota, 陽 點燃, 光彩 Ujjotita, (Ujjoteti 的 過分 ) 照亮 Ujjoteti (u 出 +jut+e), 照亮 ujjotesi, 過 Ujjhati (ujjh+a) 離開, 拋棄 ( 台語 : 扌穴掬 hiat kak 8 ) ujjhi, 過 ujjhiya, ujjhitva, 獨 Ujjhana, 中 生氣, 訴苦, 抱怨 ujjhanasabbi, 形 有責備意向的, 找喳 (faultfinder) Ujjhapana, 中 令人生氣的 Ujjhapeti (u 出 +jhe +ape), 激怒, 使人訴苦 ujjhapesi, 過 Ujjhayati (u 出 +jhe+a) 發牢騷 ujjhayi, 過 Ujjhita, (Ujjhati 的 過分 ), 已放棄, 已抛棄, 已丟出 ubch( 梵 ubch), 字根 I. 拾落穗(to glean), 蒐集 Ubchati, (ubch+m-a), 尋求捐獻, 拾落穗 (to gather for sustenance, seek (alms), glean Vism.60 (= gavesati)) ubchi, 過 ubchita, 過分 Ubcha, 陰 爲生計聚集任何東西 ubchacariya, 陰 爲拾落穗到處遷徙 Ubba (= avabba (?) from ava + jba, or after ubbatabba?), 陰 輕視 (contempt Vin.IV,241; Vbh.353 sq. (attubba)) Ubbatabba, 義 輕視的, 卑鄙的, 可鄙的 (to be despised, contemptible) S.3.1./I,69... Bhikkhu, kho, maharaja, daharoti na ubbatabbo, daharoti na paribhotabbo.( 大王! 比丘是年少不可輕視, 年少不應輕視 )( 世尊跟 171

92 波斯匿王宣說四種年少不可輕視, 又見 Sn.p.93; SnA 424 (= na avajanitabbo, na nicam katva janitabbo ti)) Utthahati, Utthati (u+tha +a), 站起來, 出現, 活躍 utthasi, utthahi, 過 utthita, 過分 Utthahitva,Utthaya, (Utthahati 的 獨 ), 起來了, 出現了 utthayasana, 起座 Utthatu, 陽 起來的人, 喚醒自己的人 Utthana, 中 起來, 起立, 上升, 起源, 能源, 工業, 産品 utthanaka, 形 生産的, 出產的 utthanavantu, 形 奮發的 Utthanaviriyadhigata (utthana 起來 +viriya 勇悍 +adhigata 達到 ), 發起勇悍 Utthapeti (utthati 的 使 ), 令上升, 升起, 趕走一個人 utthapesi, 過 Utthayaka, 形 陽 (utthayika, 陰 ) 活躍的, 勤勉的 Utthita (utthati 的 過分 ), 已起來, 已興起, 已生産 Uddayhati, (uddahati 的 被 ) 燒掉 Uddahati (u 出 +dah 放置 +a), 燒掉 uddahi, 過 Uddita, (Uddeti 的 過分 ) 已飛, 已中止, 誘入圈套 (ensnared) Uddeti (u 出 +di+e), 飛, 中止 uddesi, 過 Unna, 中,Unna, 陰 羊毛, 纖維, 纖毛 unna-bhamukantara 眉間白毫 ( 佛陀在眉毛之間的一根毫毛 ) unnanabhi, 陽 蜘蛛 unnamsu,纖毛線 Unnamati (ud + nam), 升起 (to rise up, to be raised, to straighten up, to be haughty or conceited) inf. unnametave, 了不起 (Sn.206.) Unni (Sk. aurni fr. aurna woollen, der. of urna), 陰 羊毛織物 (a woollen dress Vin.II,108.) Unha(Vedic usna f. to osati to burn, pp. usta burnt, Sk. usna), 形 熱的 中 熱 unhodaka, 熱水 Unhatta(abstr. fr. unha), 中 熱 (hot state, heat Vism.171.) Unhisa(Sk. usnisa), 中 纏頭巾 (a turban) Utu, 陰 中 季節, 氣候,( 生理 ) 月經 utukala, 陽 排卵期 ( 古說..月經期 ) utukkhana(utu+akkhana), 中 季節宣告 utuja, 時節生 utuparissaya, 陽 險惡的天候, 不測風雲 utupasevana, 順應節氣 utusappaya, 陽 愉快的季節或氣候 utusamutthanarupa, 中 時節生色, 從結生心的 住時 (thiti) 開始, 在業生色 (kammasamutthanarupa) 聚裡的火界即能開始產生時節生色 utujatthamakarupa, 中 時節生八法聚 Ujujatika, 形 正直的 D.25./III,56.( 優曇婆邏師子吼經 ) 世尊特別凸顯 172 正直 這單一德目, 說.. 來! 明智人 (vibbu puriso) 不詐 (asatho) 不誑 (amayavi) 正直的人 (ujujatiko), 我當教他 這無上清淨梵行, 於現法中 ( 這一生 ), 自己將住於作證成就智慧,( 撇開七年 乃至半個月 ) 只須七日 本經中的 不詐 不誑 正直, 都是指 正直 ( 長部 D.25.Udumbarikasuttam/III,55) Utuni, 陰 月經來潮的女人 mata ca utuni hoti, 母有經水, 指母的排卵期 ( 易受孕 ) Utta (= vutta), (vadati 的 過分 ), 已講, 已做聲 中 說話 Uttandula, 形 煮得差的 ( 飯 ), 未煮熟的飯 Uttatta, (uttapati 的 過分 ;ud + tatta 1, pp. of ud + tap, Sk. uttapta), 1. 已加熱, 已溶化 (heated; of metals: molten) 2. 已精製, 已光亮 (refined; shining, splendid, pure) Uttanta (= utrasta, is reading correct?), 怖畏 (frightened, faint Vin.III,84.) See uttasta & utrasta. Uttama, 形 最高的, 最好的, 貴族的, 優良的 ( ut-most, highest, greatest, best) uttamavga, 中 最重要的部份即 : 頭 uttamavgaruha, 中 頭髮 uttamattha, 陽 最高的利益 uttamaporisa, 陽 最偉大的人 uttamapurisa(uttamapurusa),上士 Uttara, 形 1. 比較高的 (higher, high, superior, upper) 2. 跟隨的 (subsequent, following, second) 3. 北方的 (northern) 4. 上面的 (over, beyond) 中 答案, 答覆 uttarattharana, 中 上面的掩護 uttaracchada, 陽 遮陽篷, 天篷 uttarasve, 副 後天, 明天的明天 lokuttara (loka+uttara), 形 出世間 (= 涅槃 ) sa-uttara, 有上心 (having something above or higher, having a superior) anuttara, 無上心 (without a superior, unrivalled, unparalleled) Uttarana, 中 橫越, 克服, 證得,( 考試 ) 通過 Uttarati (u 出 +tar+a), 從水出來,( 渡過 ) 轉變, 克服 uttari, 過 Uttara, 陰 北方的方向 Uttarasavga, 陽 上衣, 郁多羅僧 ( 比丘三衣之一 ) Uttari, uttarim, 副 越過 (over, beyond), 在遠處 (further), 比較遠的 (moreover), 而且 此外 (besides), 附加的 (additional) uttarikaraniya, 中 附加的責任 (an additional duty, higher obligation) uttaribhavga, 陽 多一小塊 (an extra portion), 小小塊 (tit-bit) uttaribhavgika,美味的餡 (serving as dainties) uttarimanussadhamma, 陽 上人法 (superhuman), 超出人類的能力 (beyond the power of men)-- 體證禪那 (jhana 四禪八定 ) 解脫 (vimokkha) 正受 (sampatti 三摩缽地 等至 ) 等引 (samahita<samadahati 完全放置 的過去分詞, 已安置, 三摩呬 173

93 多 ) 道 (magga 四向 ) 果 (phala 四果 ), 乃至 我在空屋受樂 (subbagare abhiramami, 指得初禪乃至第四禪 ) 等 uttarisataka(= uttariyam) 陽 上衣 (upper or outer garment), 披風 (cloak, mantle) atthi uttarim manussadhamma alamariya (banadassana) viseso adhigato phasuviharo.( 有達到超越人法之殊勝最上 ( 知見 ) 而安住否?) Para.III,91.. Uttarimanussadhammo nama jhanam vimokkho samadhi samapatti banadassanam maggabhavana phalasacchikiriya kilesappahanam vinivaranata cittassa subbagare abhirati.( 超越凡人的法 ( 上人法 )..禪那 ( 初禪乃至第四禪 ) 解脫 ( 空 無相 無願 ) 三昧 ( 空 無相 無願 ) 正受 ( 三摩缽地, 空 無相 無願 ) 智見 ( 三明 ) 修道 ( 指四聖諦等三十七菩提分 ) 證果 ( 證初果乃至四果 ) 斷染 ( 斷染瞋癡 ) 心離蓋 ( 離染瞋癡 ) 心樂空屋 ( 樂在初禪乃至第四禪 ) ) Uttaritara, 形 更質優的 Uttariya(abstr.<uttara; uttara + ya = Sk. *uttarya), 中 1. state of being higher; neg. anuttariya state of being unsurpassed (lit. with nothing higher), preeminence; see anuttariya an answer, rejoinder Uttariya(<uttara), 中 斗蓬 ( 披風 an outer garment, cloak ) Uttasati (u 出 +tas +a), 驚慌, 驚嚇 uttasi, 過 Uttasana, 中 驚慌, 恐怖 Uttasta, uttrasta (uttasati 的 過分 ), 已驚嚇, 已嚇壞, 已恐懼 Uttana, uttanaka, 形 仰臥的, 顯然的, 淺的 uttanaseyyaka, 形 嬰兒的 uttanikamma, uttanikarana, 中 曝露, 顯示 Uttanikaroti (uttana+i+kar 行 +o), 澄清, 闡明 uttanikari, 過 Uttapeti (u 出 +tap( 梵 tap) 熱 +e), 加熱, 折磨 uttapesi, 過 Uttarita, (Uttareti 的 過分 ) 橫越, 解救, 協助 Uttareti (u 出 +tar +e), 橫越, 解救, 協助 uttaresi, 過 Uttasa, 陽 恐怖, 恐懼 Uttasana, 中 刺 Uttasita, (Uttaseti 的 過分 ) 刺穿 Uttaseti (u 出 +tas 害怕 +e), 刺穿 (uttasati 的 使 ) 驚嚇, 使恐怖 uttasesi, 過 Uttitthati (u 出 +tha 站 +a) 升, 站起來, 努力 Uttina, 三 無草的 Uttinna (uttarati 的 過分 ), 已越過, 已到彼岸去, 已出來, 已經過 Utrasa, 陽 恐怖 utrasin, 形 可怕的, 膽小的 Uda, 無 或, 和 Udaka, 中 水 udakadhara, 陰 水的奔流 udakapatiggahaka, 陽 174 盛水盆 ( 在用餐前後用來洗手或倒洗缽水的器皿 ) udakaphusita, udakabindu, 中 一滴水 udakamanika, 陽 存水的大廣口瓶 udakasatika, 陰 沐浴的覆蓋物 udakorohaka, 水浴者 pathaviya pi ummujja-nimujjam karoti seyyatha udake, udake pi abhijjamano gacchati seyyathapi pathaviyam.( 在地浮沉猶如在水, 在水上行而不沉猶如在地上 經中說 : 沒地如水, 履水如地 ) Udakakaka, 陽 鸕鷀, 水老鶴 (cormorant) 佛祖統紀 卷第五 (T ).. 阿難遊行宣化幾二十年, 嘗至竹林中 ( 即王舍城外竹林寺 ) 聞比丘誦偈.. 若人生百歲, 不見水老鶴, 不如生一日 時得睹見之 阿難慘然曰..此非佛偈, 當云.. 若人生百歲, 不解生滅法, 不如生一日, 而得解了之 比丘向其師說 師曰..阿難老朽言不可信 阿難後時聞彼比丘猶誦前偈 即自思惟..今此比丘不受吾教, 於世無益宜入涅槃 Dhp.v Yo ca vassasatam jive, apassam udayabbayam; ekaham jivitam seyyo, passato udayabbayam.(gandhari Dharmapada v ya ji vasa-wado jivi, apawu udaka-vaya, muhutu jivida sevha, pawaho udaka-vaya.)( 若人壽百歲 不見生滅法, 不如生一日 得見生滅法 ) Udakayatika, 陰 水管 Udakumbha, 陽 水壺 Udakogha, 陽 洪水 Udagga, 形 興高采烈的, 非常高興的, 歡喜的 Udabcana, 中 ( 用來舀水的 ) 瓢, 桶子 Udadhi, 陽 大海 Udapadi, (udapajjati 的 過 ), 生起, 出現, 起來, 起源 Udapana, 陽 井 jarudapana, 陽 古井 Udaya(<ud + i, cp. udeti), 陽 上升 (rise), 生長 (growth), 增加 (increase), 收入 (income), 利息 (interest) 生滅 (rise and fall), 生死 (birth & death ) udayatthika,增加欲望 (desirous of increase), 利息 (interest) 財富 (wealth) udayatthagama, 陽 生滅 udayabbaya(ud-aya + vy-aya), 陽 生滅, 增減, 生死 udayabbayabana (udaya 生 +vaya 滅 +bana 智 ),生滅智, 是觀照諸行法生滅之智 Udayabbayanupassi,生滅隨觀 : 即正看生和滅 (Udayabbayanupassiti udayabca vayabca passanto.)(aa.4.41.) 生滅 是簡稱一切名法 色法的共相 ; 生 (jati) 住 (sthiti) 異 (jara 老 ) 滅 (anityata) 則被稱為 有為 ( 法 ) 四相, 但是究竟來說, 一剎那可被觀察的名法 色法只具有 生 jati 住 thiti 滅 vaya or anicca 三相 Udayanta, (udayati 的 現分 ), 上升, 成長的 175

94 Udayati (u 出 +i +a), 升, 出來, 增加 參考 udeti Udayana, 中 上升 Udara, 中 腹, 胃, 懷孕 (the belly, stomach;(pregnant)) udaraggi, 陽 消化之火 (the fire of the belly or stomach) udarapatala, 中 腹部的黏液薄膜 udaravadehakam, 副 把胃填充到極限 ; Sdhp cavity, interior, inside(mandir-odare). udarunûdara with empty belly; cp. una. udaravadehakam (adv.) bhunjati to eat to fill the stomach, eat to satiety, to be gluttonous. udarapatala the mucous membrane of the stomach. --udarapura stomachfilling.udaravatti belly-sack, belly). udaravata the wind of the belly, stomach-ache Udariya, 中 胃中未消化的食物 Udaharaka, 陽 水的搬運器 (udaharika, 陰 ) Udahariya, 中 搬運水的動作 Udana, 中 有感而發表, 一種情緒地發表 Udaneti (u 出 +a+ni+e), 以強烈的情緒發表 Udara, 形 貴族, 優良的, 很棒的, 高 Udasina, 形 漠不關心的, 消極的 Udahata, (udaharati 的 過分 ) 已做聲, 已背誦 Udahatavela(udahata 已做聲 +vela 時間 ), 陰 在已說的時候 Udaharana, 中 例子, 實例 Udaharati (u 出 +har 拿 +a), 做聲, 背誦 udahari, 過 Udahara, 陽 說話, 演講 Udahu, 無 或 Udikkhati (u 出 +ikkh 見 +a), 看著, 審視 udikkhi, 過 udikkhita, 過分 Udikkhitar, 陽 看著的人 (one who looks for or after D.III,167.) Udikkhiya (udikkhati 的 獨 ), 看到了, 看著了 Udicca(= Sk. udabc, f. udici northern, the north), 形 貴族, 來自北方的 ( rising, used in a geographical sense of the N. W. country, i. e. north-westerly, of north-western origin) Udita 1 (udeti 的 過分 ), 已升起, 已高, 已提高 (risen, high, elevated) Udita 2 (pp. of vad, see vadati), 已說 (spoken, proclaimed) Udirana(< udireti), 中 說話, 敍述 (utterance, saying) Udirita (Udireti 的 過分 ), 做聲, 發言 (uttered) Udireti (u 出 +ir +e), 1. 推動, 擾亂 (to set in motion, stir up, cause) 2. 做聲, 發言 (to utter, proclaim, speak, say) udiresi, 過 udiyati (uddiyyati = Sk. udiryate), 過 Udu (= *rtu? cp. utu & uju), 形 直 正直 (straight, upright, in udumano 176 straight-minded) Udukkhala(Sk. ulukhala), 陽 中 研缽 (a mortar) Udumbara(Sk. udumbara), 陽 無花果 (the glomerous fig tree, Ficus Glomerata 優曇鉢果 ) Udeti (u 出 +i +a), 升, 出來, 增加 (to go out or up, to rise (of the sun), to come out, to increase) udesi, 過 udita, 過分 Udosita, 陽 小屋 Udda, 陽 水獺 (otter) Uddasseti (u 出 +dis 指出 +e), 出示, 揭示 uddassesi, 過 Uddana, 中 1. 列表, 目錄, 目次, 溫拕南頌, 攝頌 分別功德論 : 撰三藏訖, 錄十經為一偈, 所以爾者, 為將來誦習者, 懼其忘誤, 見名憶本, 思惟自寤 2. 串, 束, 群 Uddapa, 陽 城堡, 監獄 Uddama, 形 範圍之外, 不安靜的 Uddalaka, 陽 臘腸樹, 鼓捶樹 ( 一種東印度群島産的喬木 (Cassia Fistula), 莢果, 果肉藥用 亦稱致瀉決明 (purging cassia)) Uddalana, 中 扯出 Uddalanaka (< uddalana > ud + daleti), 形 扯掉 (referring to destruction or vandalism, tearing out) Uddaleti (u 出 +dal +e), 扯掉 uddalesi, 過 Uddittha, (Uddisati 的 過分 ) 指出, 任命, 分配, 背誦 Uddisati (u 出 +dis 指出 +a), 指出, 任命, 分配, 背誦 uddisi, 過 inf. uddisitum Uddisapeti (Uddisati 的 使 ), 令背誦, 使分配 Uddissa (=uddisiva), (uddisati 的 獨 ), 關於, 由於, 爲 uddissakata, 形 分配, 意謂 Uddipana, 陰 1. 解釋 2. 削尖 Uddeka, udreka, 陽 1. 打嗝 2. 噴出 Uddesa(< uddisati) --, 陽 1. 指示 (1. pointing out, setting forth, proposition, exposition, indication, programme) 2. 解釋 (explanation),3. 朗誦 uddesaka, 形 指出的人, 背誦者 D.16./II, Tathagatassa kho, Ananda, na evam hoti-- Aham bhikkhusavgham pariharissami ti va mamuddesiko bhikkhusavgho ti va.( 阿難! 如來不如是思惟 : 我將統領比丘眾 或 比丘眾依我的引導 ) Uddesika, 形 指引, 提到, 紀念物 ( 與 vassa 合 ), 有 的年齡 Uddehakam, 副 起泡地, 沸騰地 Uddha, 形 上面的, 向上的 uddhagga, 形 頂端向上的, 顯著的, 177

95 有益的 uddhaggika, 形 促進精神上的福利的 uddham tiriyam apacinam, nandi tesam na vijjati.( 於上下四方, 對於他們 ( 諸佛 ) 無可喜樂的 據註釋書 : 上下四方 有三釋 :( 一 ) 上為頭髮之頂, 下為蹠, 左右為中央 ( 二 ) 上為過去, 下為未來, 四方為現在 ( 三 ) 上為天界, 下為惡趣, 四方為人界 Uddhambhagiya-samyojana,上分結 ; 證悟阿羅漢道, 這五上分結也被完全斷除 ; 它們是 : 對色界生命之欲 ( 色界欲 ) 對無色界生命之欲 ( 無色界欲 ) 我慢 掉舉與無明 Pabcimani, bhikkhave, uddhambhagiyani samyojanani. Katamani pabca? Ruparago, aruparago, mano, uddhaccam, avijja.( 諸比丘! 有五種上分結 什麼是五? 色染 無色染 慢 掉舉 無明 ) Uddhacca(<u 上 +dhu 抖落 ), 中 分心, 慌張, 掉舉 uddhaccakukkucca, 掉舉. 懊悔 古譯作 : 調戲蓋 uddhaccapakatika(=uddhato hoti capalo),有掉舉的性質 Abhidhammatthavibhavinitika( 阿毘達摩義廣釋 )(CS:p.108):Uddhatassa bhavo uddhaccam, tam cittassa avupasama-lakkhanam pasanabhighata-samuddhata-bhasmam viya.( 動搖的狀態, 為掉舉 ; 心的不寂靜相, 譬如拿起石頭丟灰燼 ) 法集論 Dhammasavgani#1165(PTS:1162): 什麼是 掉舉? 那個心掉舉 不寂靜 心的擾亂 心的混亂 -- 這稱為掉舉 (Tattha katamam uddhaccam? Yam cittassa uddhaccam avupasamo cetaso vikkhepo bhantattam cittassa--idam vuccati uddhaccam.) AA.1.2.(CS:p.1.26):Tattha uddhaccam nama cittassa uddhatakaro. Kukkuccam nama akatakalyanassa katapapassa tappaccaya vippatisaro.( 掉舉 為心的作動搖 掉舉 : 後悔不作善的因緣, 作惡的因緣 ) SA /III, Apica cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti-- (1) bahussutata, (2) paripucchakata, (3) Vinaye pakatabbuta, (4) vuddhasevitata, (5) kalyanamittata, (6) sappayakathati.( 斷 掉舉與懊惱 有六種方法 :1. 多聞正法 (bahussutata),2. 深究正法 (paripucchakata 遍問 ),3. 於戒律上知取捨 (vinaye pakatabbuta),4. 親近長者 (vuddhasevita),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) ) Kukkuccika, 形 掉舉的 Uddhata, (uddharati 的 過分 ) Uddhata, 過分 已搖動, 已傲慢 Uddhana, 中 灶, 爐灶, 燃燒處, 烤箱 Uddhapada, 形 腳後跟向上的 Uddhamma, 陽 邪法, 錯誤的教義 Uddharana, 中 升高, 拉出, 連根拔起 Uddharati (u 出 +har 拿 +a), 升起, 拉出, 收拾, 除去, 連根拔起 uddhari, 過 Uddham, 副 高聳, 在上面, 向前地, 因此 uddhagama, 形 向上去 uddhabhagiya, 形 上部份的 uddhavirecana, 中 嘔吐, 引起嘔吐的動作 uddhasota, 形 在生活的風潮裡往上升 Uddhamseti (u 出 +dhams 落下 毀滅 +e), 破壞, 帶來毀滅 uddhamesi, 過 Uddhara, 陽 撤退, 拉出 Uddhumata, uddhumataka, 形 腫脹的, 浮腫的 在命終之後肉體漸漸膨大, 如吹滿風的皮囊, 所以叫 腫脹, 可作不淨觀 (asubha) Uddhumayati (u 出 +dhum+ya), 腫起來, 噴出 uddhumayi, 過 uddhumayita, 過分 Udraya, uddaya, 形 出產的, 引起 ( 只有在 合 中 ) Udriyati, uddiyati (u 出 +dar+i+ya), 爆裂, 掉入塊中 udriyi, uddiyi, 過 Udriyana, 中 爆裂, 跌倒 Undura, undura, 陽 鼠 Unnata (unnamati 的 過分 ), 已升起, 已高, 已高尚 Unnati, Unnati, 陰 上升, 提高, 增加 Unnadati (u 出 +nad +a), 呼喊, 吼, 嗚響 unnadi, 過 unnadita, 過分 Unnama, 陽 提高 Unnamati (u 出 +nam+a), 升起, 興隆, 彎上 unnami, 過 Unnala, unnala, 形 無禮的, 自大的, 驕傲的 Unnalati uggatanala, utthitatucchamanati vuttam hoti.( 自大 : 已升起度量器, 站起來憑空度量 )(M.5.CS:p.1.157) Unnada, 陽 呼喊, 大噪音 unnadi, 形 吵雜的, 吵鬧的 (unnadini, 陰 ) Unnadeti (unnadati 的 使 ), 使嗚響 Upa, upa-,近, 全部 Upaka (=upaga), 形 接近的, 屢次的 brahmalokupago, 接近梵天界 Upakaccha, upakacchaka, 中 腋窩 胳肢窩 (armpit), 坳洞 台語 : 過耳豅空 kue hinn 7 lang khang, 胳下豅 kue e 7 lang, 胳下空 kueh e 7 khang Upakattha, 形 靠近, 接近的 Upakaddhati (upa 近 +kaddh+a), 拖近, 拉近 upakaddhi, 過 upakaddhita, 過分 Upakannaka, 中 能夠聽到他人耳語的地方 upakannake, 形 秘密

96 地 Upakappati (upa 近 +kapp+a), 走進, 造益, 適當 Upakappana, 中 upakappana, 陰 走進, 利益 Upakarana, 陽 工具 ( 台語 : 傢俬 ke si), 配備, 器具, 必需品, 幫忙, 支援, 準備 Upakaroti (upa 近 +kar 行 +o), 幫助, 支援, 服侍 upakari, 過 Upakara, 陽 幫忙, 支援, 好意 upakaraka, 形 幫助的, 有效的, 助手的 Upakarika, 陰 1. 女施主 2.( 建築 ) 扶壁 Upakari, 陽 幫忙者, 恩人 Upakujati (upa 近 +kuj +a), 唱, 吱喳而嗚 upakuji, 過 Upakujita (Upakujati 的 過分 ), 已響亮著鳥鳴, 已充滿著鳥鳴 Upakulita, 過分 已起皺紋, 已唱, 已烤 Upakkama, 陽 方法, 手段, 方式, 侵犯 Upakkamati (upa 近 +kam( 梵 kram) 超越 +a), 努力, 從事, 開始, 攻擊 upakkami, 過 Upakkamana, 中 攻擊, 逼近 Upakkitaka, 陽 買來的奴隸 Upakkilittha, 形 弄髒, 不純的, 沾染 Upakkilesa(upa+ kilis( 梵 kliw) 被折磨 被弄髒, 梵 upaklewa), 陽 近污染 上煩惱 ( 雜阿含經 譯 )(defilement), 污穢 (impurity), 翳 (A.4.50.), 任何破壞或阻隔的事 (anything that spoils or obstructs) SA.47.8./III, Upakkilesati pabca nivarana( 近污染..五蓋 ) 布喻經 說 : 十六種心的近煩惱 :1.abhijjhavisamalobho( 貪欲 )(abhijjha 貪婪 陰 +visama 不平順的 形 +lobha 貪欲 陽 ),byapado( 拂逆 瞋 ), kodho( 忿 ), upanaho( 恨 ), makkho( 覆 ), palaso( 惱害 ), issa( 嫉 ), macchariyam( 慳 ), maya( 詐瞞 ), satheyyam( 誑 ), thambho( 頑迷 ), sarambho( 性急 激憤 ), mano( 慢 ), atimano( 過慢 ), mado( 憍 ), pamado( 放逸 ) (M.7./I,36-37) 清淨道論 說十種染 :obhaso( 光明 ), banam( 智 ), piti( 喜 ), passaddhi( 輕安 ), sukham( 樂 ), adhimokkho( 勝解 ), paggaho( 策勵 ), upatthanam( 現起 ), upekkha( 捨 ), nikanti( 欲 ) (Vism.633.) cetaso upakkilese pabbaya dubbalikarane, 心的污穢, 使智慧微弱之行為 ( 心穢 慧羸 ) Upakkuttha, (upakkosati 的 過分 ) Upakkosa, 陽 責備, 責難 Upakkosati (upa 近 +kus( 梵 kruw) 大叫 +a), 責備, 責怪, 責駡 upakkosi, 過 Upakkhata, Upakkhata(pp. of upakaroti), 形 準備, 管理, 帶近 (done as 180 a favour or service, given, prepared, administered D.I,127 (= sajjita DA.I,294); Pv.II.8 4 (= sajjita PvA.107); J.VI.139; Miln.156. Upakkhalana, 中 絆倒 Upaga, 形 ( 在 合 中 ) 去到, 到達, 進入, 在, 産生 Upagacchati (upa 近 +gam 去 +a), 1. 走進, 進入, 接近 2. 從事 upagacchi, 過 upagaccheyya, 祈 upagantva, upagamma, 獨 upagata, 過分 Upaganhati(upa + ganhati),把取 (to take up (for meditation) Miln.38) Upagata, (Upagacchati 的 過分 ) 走進 (gone to), 遭受 (come), 從事 (approached) Upagamana, 中 接近, 經歷, 承諾 Upagamma(upagacchati 的 獨 ), 走進了 Upaguhati (upa 近 +guh+a), 擁抱 upaguhi, 過 upaguhita, 過分 Upaguhana, 中 擁抱 (to embrace) Upagghata, 陽 顛簸, 突然的猛烈動作 Upaghata, 陽 upaghatana, 中 敲擊, 傷害, 受傷 S.42.9./IV, Attha kho, gamani, hetu, attha paccaya kulanam upaghataya. 1 Rajato va kulani upaghatam gacchanti, 2 corato va kulani upaghatam gacchanti, 3 aggito va kulani upaghatam gacchanti udakato va kulani upaghatam gacchanti, 4 nihitam va thana vigacchati, 5 duppayutta va kammanta vipajjanti, 6 kule va kulavgaroti uppajjati, 7 yo te bhoge (S.42.9./IV,325.) vikirati vidhamati viddhamseti, 8 aniccataye atthamiti.( 聚落主! 家之損毀有八種因 八種緣 (1) 家為國王所毀,(2) 家為盜賊所毀,(3) 家為火災焚毀,(4) 家為水災淹沒,(5) 工作失利,(6) 家有敗家子,(7) 分散 毀滅 破壞財富,(8) 無常為第八 ) Upaghataka, upaghati, 形 有害的, 切短, 破壞, 傷害或破壞的人 Upaghatakakamma, 中 毀壞業, 此善或不善業中止了較弱的業, 而引生自己的果報 Upacaya, 陽 積聚 Upacarati (upa 近 +car+a), 處理, 準備好 upacari, 過 Upacarita (Upacarati 的 過分 ), 已熟練, 已服侍 Upacara, 陽 附近, 準備或初步的行動 upacara-samadhi,近行定或近分定 ( 已降伏五蓋, 靠近禪那的定力, 已具有五禪支, 但不穩定 ) 初禪定與近行定共為 有尋有伺 (savitakka-savicara) Vism.126: 這裡 於近行地 則以捨斷諸蓋而等持於心, 於獲得地 ( 安止地 ) 則以諸支現前 ( 而等持於心 ) 這二種定有如下的種種作用 : 於近行定, 諸支是不強固的, 因為諸支未生強力之故 譬如幼孩, 引他站立而屢屢 181

97 跌倒在地, 如是於近行生起時, 他的心有時以相為所緣有時墮於有分 於安止定則諸支強固, 因為有強力之故 譬如有力之人, 從坐而起, 可以整天的站立, 如安止定生起之時, 則他的心一時斷絕有分, 整夜整日亦可持續, 因以善的速行次第 ( 相續 ) 作用 Vibhv.PTS:p Naccasannopi hi natidurappavatti samipacari nama hoti, appanam upecca caratiti va upacaram. ( 非常接近 不太遠 接近之稱 ; 運行於靠近了安止, 稱為 近行 ) Vibhv.p Nivaranavikkhambhanato patthaya gotrabhupariyosana kamavacarabhavana upacarabhavana nama.( 自從鎮伏 ( 五 ) 蓋以來, 到種姓心的盡頭, 在欲界的修習, 稱為 近行修習 ) Upacika(connected with Sk. upadika), 陰 白蟻(termite) Upacinna (upacinati 的 過分 ), 已熟練, 已經常出入, 已累積 Upacita, (Upacinati 的 過分 ) 已收集, 已累積, 已建立 Upacinati (upa 近 +ci +na), 收集, 累積, 建立 過 upacini 被 upaciyati vammikovupaciyati,如築蟻塚 Upaccaga (upa 近 +ati 超越 +gam 去 +a, 三. 單. 過完 ) 他逃脫, 他經過, 他克服 Upacchindati (upa 近 +chid 切斷 +m-a), 中斷, 折斷, 破壞 upacchindi, 過 Upacchinna, (upacchindati 的 過分 ) 中斷, 折斷, 破壞 Upaccheda(upa 全部 +cheda 斷 ), 陽 中止, 破壞, 中斷 upacchedaka, 形 破壞, 停止 Upajivati (upa 近 +jiv 活 +a), 倚賴, 寄生 upajivi, 過 Upajivi, 形 倚賴, 寄生, 侍從, 食客 Upajjha, upajjhaya, 陽 和尚( 古譯 : 和上 ), 宗教導師, 戒師 于闐等地則稱和社 和闍 (khosha) 善見律 (T ): 和上者, 外國語, 漢言知罪 知無罪, 是名和上 Vin.Cv.II, Upajjhayena, bhikkhave, saddhivihariko savgahetabbo anuggahetabbo 1 uddesena 2 paripucchaya 3 ovadena 4 1 anusasaniya. ( 諸比丘! 戒師應通過讀誦 ( 教導背誦經典 ) 2 詢問 ( 考問經典的義理 ) 3 教誡 ( 對還沒發生的事情的教導 ) 4 隨教授 ( 對於已發生事情的教導, 或反復的教導 ) 來攝護 攝受弟子 ) 四分律刪繁補闕行事鈔 卷上( 之三 ) (T ).. 相傳云..和尚為力生( 道力由成 ), 闍梨為正行 ( 能糾正弟子行 ), 未見經論, 雜含中外道亦號師為和尚 弟子者, 學在我後, 名之為弟, 解從我生, 名之為子 大比丘三千威儀 卷上 (T ).. 和上當有十五德 一者當知戒 二者當持戒 三者當不犯戒 四者當知經 五者當自守 六者當教經 七者當教誡 八者當教習意 九者當 182 教稍稍受 十者當教法則 十一者當自有隱德 十二者能致檀越 十三者不得有獨匿心 十四者人持物來 當言皆為眾人物 十五者占視病瘦 當令差 Upabbata, (upajanati 的 過分 ), 已發現, 已學, 已知 Upatthana(fr. upa + tha ( 梵 stha)), 中 1. 隨侍, 現起 (attendance, waiting on, looking after, service, care, ministering) 2. 服務 (worship, (divine) service) Buddhupatthana, 佛陀的侍者 (attendance on a Buddha) 3.(a state room) upatthanasambhara, 資糧 (means of catering, provisions PvA.20. ) upatthanasala, 服務處, 集會所 (hall for attendance, assembly room, chapel) Upatthapeti (upatthahati 的 使 ), 令伺候, 使提供, 使獲得, 使頒佈, 使出席 upatthapesi, 過 不 upatthapetum, 獨 upatthapetva upatthapessanti, 3. 複. 未 Upatthahati, Upatthati (upa 近 +tha +a), 等候, 侍候, 看護, 站立在近處, 近住, 全部存續 upatthahi, upatthasi, 過 upatthita, 過分 ratti upatthita, 夜晚降臨 Upatthahitva, upatthitva, upatthiya, (Upatthahati 的 獨 ), 侍候了 Upatthaka, 陽 僕人, 護士, 侍者 世尊成道後二十年間的侍者曾經有 :Nagasamalo 那伽娑摩羅 ( 見 Ud.8-7 Thag.no.186.vv.267~270), Nagito 那祇多 ( 或作 那提迦 A A A.8.86.= 雜阿含 1250 經 Thag.no.86.v.86.),Upavano 優波摩那 ( 見 S.7.13.= 雜阿含 1181 經 S S = 雜阿含 252 經 S.46.8.= 雜阿含 719 經 Thag.no.153.vv.185~186. 等 ),Sunakkhatto 須那迦陀 ( 善宿 )( 見 D.24. 波梨經等 ), Cundo 純陀 (??Thag.no.131.vv ),Nando 難陀 ( Thag.no.139.vv ),Sagato 娑竭陀 (A.1.14./I,25. 說他是火界善巧者 Tejodhatukusalanam),Meghiyo( 梵 Mihira) 彌醯 ( 見 Ud.4-1 Thag.no.66.v.66.) (JA.v.456./IV,95.) JA.v.456./IV, Sace me bhante, Bhagava attana laddhacivaram na dassati, 2 pindapatam na dassati, 3 Ekagandhakutiyam vasitum na dassati, 4 mam gahetva nimantanam na gamissati, 5 sace pana Bhagava maya gahitam nimantanam gamissati, 6 sace aham tirorattha tirojanapada Bhagavantam datthum agatam parisam agatakkhaneyeva dassetum,(ja.iv,96.) 7 labhissami yada me kavkha uppajjati, tasmim khaneyeva Bhagavantam upasavkamitum labhissami, 8 sace yam Bhagava mama parammukha dhammam katheti, tam agantva mayham kathessati, evaham Bhagavantam upatthahissami ti ime cattaro patikkhepe catasso ca ayacanati attha vare yaci, Bhagavapissa adasi.(( 阿難尊者作世尊侍者的 183

98 條件.. )(1) 我不接受世尊的衣 (2) 不接受 ( 世尊的 ) 缽食 (3) 不 ( 與世尊 ) 同住香室 (4) 世尊接受邀請供養, 我不陪同 (5) 如果有邀請供養, 將邀請轉給世尊 (6) 如果有遠客, 有權引導來客見世尊 (7) 如果我有任何疑惑, 有權在那時往詣世尊 ( 釐清它們 ) (8) 當我不在場, 世尊所說的法, 他有權私下請世尊為他重說一遍 如蒙應允, 我願意侍侯世尊 四個拒絕 四個懇求, 共請求八個恩惠, 世尊都允諾了 ) Upatthana, 中 侍候, 照顧, 理解 upatthanasala, 陰 出席的廳堂, 集會廳 Upatthapana (< upa + stha), 中 侍候, 照顧, 理解 (attendance, service Vin.IV,291.) Upatthita (upatthati 的 過分 ), 已準備好, 已到達, 已出席, 已服侍 Upadayhati (upa 近 +dah 放置 +ya), 被燃燒 upadayhi, 過 Upaddha, 形 一半 中 一半 Upatappati (upa 近 +tap( 梵 tap) 熱 +a), 焦急, 苦惱 upatappi, 過 Upatapa, 陽 upatapana, 中 惱怒, 麻煩, 懊悔 Upatapaka, 形 引起痛苦的, 引起懊悔的 Upatapeti (upa 近 +tap( 梵 tap) 熱 +e), 使痛苦, 使苦惱, 騷擾 upatapesi, 過 upatapita, 過分 Upatitthati (upa 近 +tha +a), 站在, 目送 upatthasi, 過 Upatthaddha, 形 僵硬, 支援 Upatthambha, 陽 upatthambhana, 中 支援, 鼓勵, 支持者 upatthambhaka, 形 支援, 維持 upatthambhakamma, 支助業 Upatthambakakamma, 中 支助業, 它沒有機會產生結生的業, 但它延長令生業 (janakakamma) 所生的善惡報, 或者是支助令生業所生的五蘊 Upatthambheti (upa 近 +thamb+e), 使堅定, 支援, 支援, 維持 upatthambhesi, 過 upatthambhita, 過分 Upatthara, 陽 地毯, 毯子, 遮蓋物 Upadamseti(= upadasseti), 使顯耀 (to cause to appear, to manifest), 顯出愉悅 (to show pleasure), 產生 (to bring forth (a goad, and so incite, urge on)) S.2.29./I,65... ( 全身 ) 上下光色炳煥 (uccavaca vannanibha upadamseti.) Upadasseti (upa 近 +dis 指出 +e), 使顯然, 顯示 upadassesi, 過 upadassita, 過分 Upadahati (upa 近 +dah 放置 +a), 供給, 給, 引起 upadahi, 過 Upadittha, (Upadisati 的 過分 ) 已指出, 已頒佈, 已指定 Upadisati (upa 近 +dis 指出 +a), 指出, 勸告, 顯示 upadisi, 過 184 Upadisana, 中 指出, 忠告 Upadissati (Upadisana 的 被 ), 出現 Upadesa, 陽 忠告, 指示, 指令 Upaddava, 陽 不幸, 危難, 危險 dukkhupaddava, 陽 苦命 acariyupaddava, 煩師 ( 為師者之災患 ) antevasupaddava, 煩弟子 ( 為弟子者之災患 ) brahmacariyupadava, 煩梵行 ( 為梵行者之災患 ) Upaddaveti (upa 近 +dav+e), 騷擾, 困擾 upaddavesi, 過 Upadduta, (Upaddaveti 的 過分 ) 騷擾 dukkhena upadduta, 苦命 Upadhana, 中 枕頭, 形 引起, 令人難忘的 Upadharana, 中 容器, 奶桶 upadharana, 陰 計算, 考慮 Upadharita, (Upadhareti 的 過分 推測, 留心, 考慮, 總結 Upadhareti (upa 近 +dhar+e), 推測, 留心, 考慮, 總結 upadharesi, 過 Upadhavati (upa 近 +dhav 追 +a), 跑到, 追逐 upadhavi, 過 Upadhavana, 中 追趕 Upadhi, 陽 再生的基質 (substratum of rebirth), 執著 (attachment, 雜阿含經 譯作 : 億波提 ) upadhika, 形 表現對再生的執著 Upanata, [upanamati 靠近 ] 的 過分 Upanaddha, (Upanandhati 的 過分 ) 懷敵意, 抱怨 Upanandhati(upa 近 +nah+ya) 懷敵意, 抱怨 upanandhi, 過 Upanamati (upa 近 +nam+a), 下決心 的, 靠近, 出席 upanami, 過 Upanamana, 中 決心要, 專心於, 帶近來 Upanaya(< upa + ni), 陽 1. 帶近來 (bringing near) 2. 啟蒙, 入門 (initiation) Upanayana(< upa + ni; cp. naya & nayana), 中 1. 帶近來 2. 啟蒙, 入門 Upanayhati (upa 近 +nah+ya), 懷敵意, 包裝 upanayhi, 過 Upanayhana, 陰 1. 惡意, 敵意 2. 包上 Upanamita, (Upanameti 的 過分 ) 帶近來, 提供 Upanameti (upa 近 +nam+e), 帶近來, 提供 upanamesi, 過 Upanayika, 形 接近的, 運送的 attupanayiko dhammapariyayo,自通之法 ( 即以己度 ( ㄉㄨㄛ ˋ 測量 ) 他情 S.55.7./V,353.) Dvematikapali(CS:p.124.).. Attupanayikanti attani tam upaneti mayi atthi ti samudacaranto, attanam va tattha upaneti aham ettha sandissami ti samudacarantoti attupanayiko, tam attupanayikam.( 自通之法 : 以自己的呈現這樣 -- 在心裡出現 以我的立場, 自己設身處地呈現 以自己在此同意 在心上自通 ) Upanaha(<upa + nah, see upanayhati, same in BSk), 陽 惡意, 敵意 Upanahi, 形 懷惡意的人, 挑剔, 報復 185

99 Upanikkhitta, (Upanikkhipati 的 過分 ), 已置在旁邊, 已放下 Upanikkhipati (upa 近 +ni+khip 拋 +a), 近存, 貯存 upanikkhipi, 過 Upanikkhipana, 中 upanikkhepa, 陽 放下, 近存 Upanighamsati (upa 近 +ni+ghams+a), 接近, 壓破 upanighamsi, 過 Upanijjhana, 中 考慮, 反省 (meditation, reflection Miln.127; Vism 418) Upanijjhayati (upa 近 +ni+jha+ya), 沉思, 反省 upanijjhayi, 過 Upanidha, 陰 upanidhi, 陽 比較, 保證 Upanidhaya(ger. of upa + nidahati of dha), 無 與 比較 (comparing in comparison) Upanipajjati (upa 近 +ni+pad 去 +ya), 接近地躺下 upanipajji, 過 upanipanna, 過分 Upanibandha, 陽 關係親密, 形 依靠的, 接觸的 Upanibaddha, (Upanibandhati 的 過分 ) 繫在附近, 懇求 Upanibandhati (upa 近 +ni+bandh 綁 +m-a), 繫在附近, 懇求 upanibandhi, 過 Upanibandhana, 中 1. 關係親密 2. 硬要 Upanisa, 陰 因素, 方法, 相似物, 所依 Upanisidati (upa 近 +ni+sad 坐 +a), 坐近 ( 奧義書 (Upanisad) 的本意即是 坐近 ) upanisidi, 過 upanisinna, 過分 Upanisevati (upa 近 +ni+si 眠 臥 +a), 精密地結交 Upanissaya, 陽 潛能, 基礎, 有能力 ( 證得聖位 ) upanissayasampattim,有潛能證得聖位 Upanissaya, 獨 仰賴, 依靠 副 靠近, 附近 Upanissita (Upanissayati 的 過分 ) 已依賴, 已依靠 Upanissayati(upa 近 +ni+si 眠 臥 +a), 精密地結交, 仰賴 upanissayi, 過 Upanita (upaneti 的 過分 ), 已提出 ( 訴訟 ), 已引出, 已提供 Upaniya, (upaneti 的 獨 ), 帶近來了, 責難 Upaniyati (Upaneti 的 被 ), 被引出, 被運 [ 搬, 帶 ] 走 Upaneti (upa 近 +ni+e), 提出, 轉呈, 呈現, 給 upanesi, 過 upanetabba, 義 Upantika, 形 近 中 鄰近 Upapajjati (upa+pad 去 行 +ya), 顯現, 往生, 投胎 upapajji, 過 upapajjeyya, 祈 Upapatti(<upa+pad, cp.uppatti), 陰 生 (birth), 再生 (rebirth, lit.attainment) 2. 時機 (occasion), 機會 (opportunity, lit.coming to) Deva-upapatti,再生於天人之間 (rebirth among gods) Upapatti-deva, 186 天人再生 (a god by birth) Upapanna(upapajjati 的 過分 ), 已持有, 已形成, 已再生 Upaparikkhana, 中 upaparikkha, 陰 調查, 考試 Pts.ACS:pg Upaparikkhanattho vimamsattho.( 調查義, 為 觀義 ) Upaparikkhati (upa 近 + pari 遍 +ikkh( 梵 iks) 見 +a), 調查 upaparikkhi, 過 Upaparami, 陰 較小的完美 Upapilaka, 形 壓迫的, 妨礙的 Upapila, 陰 壓抑, 阻塞 Upapilakakamma,阻礙業, 此業不能產生結生之業, 但能夠阻礙 縮短令生業 (janakakamma) 的善或惡報 它導致原本能投生到高等善趣或家庭的令生業, 變成只投生到較低等的善趣或家庭 ; 長命變短命 ; 美貌變醜貌 反之, 能投生大地獄的不善令生業, 變成投生小地獄 Upapileti, (upa 近 +pil+e), 壓迫, 壓破, 折磨, 使屈服 過 (upapilesi 過分 upa pilita 獨 upapiletva 參考 pileti Upabbulha, 形 擁擠的, 盡全力 Upabruhana, 中 增加, 擴大 Upabruheti (upa 近 +bruh+e), 增加, 擴張 upabruhesi, 過 upabruhita, 過分 Upabhubjaka, 形 吃者, 享受者, 經歷者 Upabhoga, 陽 享樂, 利潤, 使用 形 可享受的 Upabhogi, 形 吃者, 享受者, 經歷者 參考 upabhubjaka Upama, 形 ( 在 合 中 ) 同樣的, 相似的, 有 的特質 Upama, 陰 upamana, 中 直喻, 寓言, 比較 Upamita, (Upameti 的 過分 ) 比較 Upameti (upa 近 +ma 測量 +e), 比較 upamesi, 過 Upameyya, 形 要比較的, 把 比作 Upaya(<upa+i, cp.upaya), 陽 接近 (approach), 從事 (undertaking), 執著 (clinging to, attachment) Upayacati (upa 近 +yac+a), 請求, 乞求, 懇求 upayaci, 過 Upayati (upa 近 +ya 去 +a), 走進 Upayubjati (upa 近 +yuj 連接 +m-a) 接連 (connect with), 應用 (to use, to apply) upayubji, 過 upayutta, 過分 Upayoga(<upa+yuj), 陽 連接 (connection), 結合 (combination), 雇用 (employment), 應用 (application) upayogattavacana,連接記號或省略詞記號 (ellipsis) upayogavacanam, 業格 受格 對格 賓格 (accusative) 187

100 Uparajja, 中 副王之位 (viceroyalty) Uparata (Uparamati 的 過分 ), 已終止, 已戒除, 已停止 Uparati, 陰 uparamana, 中 停止, 抑制 Uparamati (upa 近 +ram+a), 終止, 停止, 抑制 uparami, 過 Uparaja, 陽 副王 Upari, 無 上面, 在, 在 之上, 上部的 uparittha, 形 最高的, 位於上面的 uparipasada, 陽 宮殿的上層樓 uparibhaga, 陽 上部分 uparimukha, 形 面向上 Uparima, 形 最上的 Uparujjhati (upa 近 +rudh 成長 +ya) ( uparundhati 停止 的 被 ), 被停止, 被破滅 uparujjhi, 過 uparuddha, 過分 Uparundhati (upa 近 +rudh+m-a), 控制, 停止, 阻礙 uparundhi, 過 uparuddha, 過分 Upala, 陽 石 Upalakkhana, 陰 辨別 Upalakkhita, (Upalakketi 的 過分 ) 區別 Upalakketi (upa 近 +lakkh+e), 區別 upalakkesi, 過 Upaladdha (upalabhati 的 過分 ), 已獲得, 已找到 Upaladdhi, 陰 獲得, 見解 Upalabbhati (Upalabhati 的 被 ), 要找的, 存在 D.16./II, Yasmim kho, Subhadda, dhammavinaye ariyo atthavgiko maggo na upalabbhati, samanopi tattha na upalabbhati.( 須跋! 於任何法 律中, 不存在八支聖道者, 其處則不存在 ( 第一 ) 沙門果 )( 也不存在第一 第三 第四沙門果 ) subba parappavada samanebhi abbehi. Ime ca, Subhadda, bhikkhu samma vihareyyum, asubbo loko arahantehi assati. ( 外道沙門之言論皆是空虛 然, 須跋! 若諸比丘住此正道者, 此世間則不空缺阿羅漢 ) Upalabhati (upa 近 +labh+a), 獲得, 拿, 找 upalabhi, 過 Upalapana, 中 說服, 欺騙 Upalapeti (upa 近 +lap 嘮叨 +e), 說服, 哄 upalapesi, 過 upalapita, 過分 Upalaleti (upa 近 +lal+e), 撫愛, 愛 upalalesi, 過 upalalita, 過分 Upalitta, (Upalimpati 的 過分 ) 塗污, 弄髒, 感染 Upalimpati (upa 近 +li+m-a), 塗污, 弄髒, 感染 upalimpi, 過 Upalepa, 陽 upalimpana, 中 塗料, 弄髒, 塗 Upavajja, 形 該受責備的 Upavattana, 形 有在近旁的 Upavadati (upa 近 +vad 說 +a), 責怪, 侮辱 upavadi, 過, upavadeyyum 188 3p. 祈 Upavana, 中 在附近的森林 Upavasati (upa 近 +vas 住 +a), 住在, 觀察 upavasi, 過 upavuttha, 過分 Upavada, 陽 責怪, 侮辱 upavadaka, 形 挑剔, 責備 Upavadi, 形 責怪者, 挑剔者 Upavayati (upa 近 +va 吹 +a), 吹向 upavayi, 過 Upavasa, 陽 絕食, 齋戒, 戒除享樂 Upavasana, 中 芳香 Upavaseti (upa 近 +vas 住 +e), 灑香水 upavasesi, 過 Upavicara (upa + vicara; cp. BSk. upavicara), 陽 用心 近伺 (applying (one s mind) to, discrimination) Upavicarati, 用心 近伺 Upavisati (upa 近 +vis 進入 +a), 來接近, 坐下, 留下 upavisi, 過 upavittha, 過分 upavisum Upavina, 陽 琵琶的頸部 Upavita, (Upaviyati 的 過分 ) 被針織 Upaviyati (upa 近 +va+i+ya), 被針織 upaviyi, 過 Upavutta (upavadati 的 過分 ), 被譴責過 Upavuttha (upavasati 的 過分 ), 已居住, 已保持絕食 Upasamharana, 中 upasamhara, 陽 1. 聚集, 折疊的 2. 比較 Upasamharati (upa 近 +sam+har 拿 +a), 收集, 集中, 比較, 把... 聯想在一起 upasamhari, 過 upasamhata, 過分 Upasamhita, (pp. of upa + sam + dha), 形 伴隨 (accompanied by, furnished or connected with) kusalupasamhita,伴隨善法 atthupasamhitam dhammupasamhitam,伴隨義理 伴隨法 Upasavkamati(BSk.upasavkramati) (upa 近 +sam+kam( 梵 kram) 超越 +a), 1. 靠近 往詣 拜訪 (to approach, come near, to go up to (with Acc.); freq. in stock phrase) upasavkami, 過 upasavkanta, 過分 upasavkamitva, upasavkamma, 獨 upasavkamitum, 不 句型 : yena + 對象 A (Nom.) + tena + upasavkamati 為 往詣結構 表 往詣 A ( 某人或某處 ) 2. to attend on (as a physician), to treat Upasavkamana, 中 靠近 Upasagga, upassagga, (Sk upasarga, of upa + srj), 陽 1. 攻擊, 麻煩, 危險 (attack, trouble, danger) 2. 字首 (prefix, preposition) 3. 傾注 (pouring upon) Upasanta (upa 近 + wam 平息 安靜, upasammati 的 過分 ), 已鎮定, 189

101 已沉著, 已安靜 Upasama(Sk. upawama, upa 近 + sam ( 梵 wam) 平息 安靜 ), 陽 upasamana, 中 鎮靜, 止息 (calm, quiet, appeasement, allaying, assuagement, tranquillizing) upasamena samannagata,寂止具足 ( 成就心之寂靜 ) 長阿含經 譯 : 止觀具足 止觀成就 upasamanussati, 寂止隨念 ( 隨念涅槃之德 ) Vism 如是依驕的粉碎等德而作寂止隨念 ( 的瑜伽 ) 者, 那時則無為欲所纏之心, 無瞋 ( 所纏之心 ), 無痴所纏之心 然而那時他的心卻成正直等 關於寂止亦如於佛隨念等所說的同樣方法在鎮伏五蓋的剎那生起了諸禪支 因為寂止之德甚深, 或因他傾心隨念種種德, 故不達安止定, 僅得近行之禪 因彼 ( 近行禪 ) 是由於隨念寂止之德而生起, 故稱為寂止隨念 解脫道論 (T32.434c).. 云何修彼者, 初坐禪人入寂寂坐, 攝一切心不起亂心 如彼比丘諸根寂寂, 心寂寂, 樂一處寂寂, 以相應住 彼比丘以身口意, 若見若聞, 以寂寂念, 以寂寂功德 增壹阿含 3.7 經 (T ).. 所謂休息者, 心意想息, 志性詳諦, 亦無卒暴, 恆專一心, 意樂閑居, 常求方便入三昧定, 常念不貪 勝光上達 如是, 諸比丘! 名曰念休息, 便得具足, 成大果報, 諸善普至, 得甘露味, 至無為處, 便成神通, 除諸亂想, 獲沙門果, 自致涅槃 Upasamati (upa + wam in trs. meaning for usual sammati in intrs. meaning), 緩和, 平靜 (to appease, calm, allay, assuage) pot. upasame = upasameyya nibbapeyya(nd 1 352) pp. upasanta. Upasamana (nt.) = upasama Th.1, 421; Sdhp.335 (dukkhupasamana). Upasameti (upa 近 +sam+e), 使緩和, 使平靜 upasamesi, 過 upasamita, 過分 Upasampajja, (Upasampajjati 的 獨 ) 1. 達到, 開始 2. 受具足戒 Upasampajjati (upa 近 +sam+pad( 梵 pad) 去 +ya), 1. 達到, 開始 (to attain, enter on, acquire, take upon oneself) 2. 受具足戒 upasampajji, 過 upasampanna, 過分 Upasampada(< upa + sam + pad( 梵 pad) 去 ), 陰 1. 獲得 (taking, acquiring; obtaining, taking upon oneself, undertaking) 2. 具足戒 ((in special sense) taking up the bhikkhuship, higher ordination, admission to the privileges of recognized bhikkhus) Upasampanna, 過分 1. 已持有, 已達到 2. 已受戒 Upasampadeti, (upasampajjati 的 使 ), 1. 生産 (to attain to, obtain, produce) 2. 受比丘戒 (to admit to bhikkhuship, to ordain) upasampadesi, 過 upasampadita, 過分 Upasamphassati (upa + sam + sprw), 擁抱 (to embrace J.V,297.) 190 Upasammati (upa 近 +sam+ya)( 被動動詞 ) (Sk. upasamyati), 鎮定, 停息, 安靜, 被 所制服 ( 直譯 )(to grow calm, to cease, to be settled or composed, to be appeased) Upasavyana, 偏袒右肩 ( a robe worn over the left shoulder (Hardy, Index to ed.) VvA.166 (v. l. upavasavya).) Upasivghati (upa 近 +sivgh+a), 嗅 嗅到 (to sniff at, to sniff up) upasivghi, 過 Upasivghana, 中 嗅 Upasussati (upa 近 +sus( 梵 wus) 弄乾 +ya), 變乾 upasussi, 過 Upasussana, 中 變乾 Upasecana, 中 ( 爲美味而 ) 撒 ( 某物 ) 於 ( 食物 ) Upasevati (upa 近 +sev( 梵 sev) 聯合 +a), 練習, 經常出入, 交往 upasevi, 過 Upasevana, 陰 練習, 發生次數, 交往 Upasevita, 過分 upasevati Upasevi, 形 交往者, 使用, 練習 Upasobhati (upa 近 +subh( 梵 wubh / wumbh) 使漂亮 +a), 顯得很美麗 upasobhi, 過 Upasobhita, (Upasobhati 的 過分 ), 已修飾, 已美化, 已裝飾 Upasobheti (upasobhati 的 使 ), 美化 upasobhesi, 過 Upasoseti (upa 近 +sus+e), 乾燥, 凋謝 upasosesi, 過 upasosita, 過分 Upassattha, 過分 壓迫, 折磨 Upassaya, 陽 住所, 家 Upassuti(<upa+su( 梵 wru, wrus) 聽到 ), 陰 近聞 (listening to, attention) upassutika, 陽 近聞者 竊聽者 (one who listens, an eavesdropper) Upahacca, (upahanati 的 獨 ), 接觸, 傷害, 破壞 Upahabbati (upahanati 的 被 ), 被破壞, 被傷害 upahabbi, 過 Upahata, upahanati 的 過分 傷害, 破壞 Upahattu, 陽 帶來者, 傳達者 Upahanati (upa 近 +han+a), 傷害, 破壞 upahani, 過 Upahara, 陽 禮物, 帶來 Upagata (upagacchati 的 過分 ), 已到達, 已達到 Upatidhavati (upa + a + dhavati), 闖入 (to run on or in to Ud.72.) Upadana (< upa + a + da), 中 取, 抓的, 執著, 燃料 (fuel, supply, provision; adj. (- ) supported by, drawing one s existence from) upadanakkhandha, 陽 取蘊 upadanakkhaya, 陽 執著的消失 反 anupadana Upadaniya(< upadana, for *upadanika > upadanaka), 形 與執著關聯的 191

102 (belonging to or connected with upadana, sensual, (inclined to) grasping; material (of rupa), derived) Upadaya, (upadati 的 獨 ), 1. 抓住 ( taking it up ) 2. 比較, 關於 (compared with, alongside of, with reference to, according to) upadayarupa,所造色, 是源自或依靠四大元素產生的色法 Upadi, Upadi-(=upadana), 陽 生命的燃料 ( stuff of life, substratum of being, khandha) upadisesa, 形 陽 有剩餘一些生命的燃料, 仍然倚賴著存命 (having some fuel of life (= khandhas or substratum) left, i. e. still dependent (on existence), not free, materially determined) 反 anupadisesa(an-upadi-sesa), 無剩餘 (nibbana, nibbanadhatu or parinibbana(cp. similarly BSk. anupadi-vimukti M Vastu I.69) completely emancipated, free, without any (material) substratum) Upadinna, (Upadiyati 的 過分 ) 已抓住, 已執取 ( 者 )( grasped at, laid hold of; or the issue of grasping ) Upadiyati (upa+a+da+i+ya;sk. upadatti, BHS upadiyati), 執取 (to take hold of), 抓住 (to grasp), 攀緣 (cling to) upadiyi, 過 na kibci loke upadiyati 於世間無任何執取 = parinibbayati 入滅 ) upadiyam, 現分 ppr.med.upadiyamana & upadiyana ger. upadaya (taking up) pp. upadinna Upadhi(upa+a+dha), 陽 1. 名稱 (cushion) 2. 補充 (supplement) Upaya(< upa + i), 陽 方法 ( 台語..步數 ), 方便, 資源 (approach; fig. way, means, expedient, stratagem) upayakusala, 形 對方法的善巧 (clever in resource) upayakosalla, 中 善巧於手段 Instr. upayena Abl. upayaso, 由方法 (by some means, somehow) anupaya, 方法錯誤 (wrong means J.I.256; Sdhp 405; without going near, without having a propensity for S.I,181; M.III,25.) Upayana(< upa + i, cp), 中 貢品 (tribute), 禮物 Upayasa(upa + ayasa, cp. BSk. upayasa), 陽 惱, 悶, 傷心事 ((a kind of) trouble, turbulence, tribulation, unrest, disturbance, unsettled condition) sa-upayasa, 陽 有惱 D.22./II, Katamo ca, bhikkhave, upayaso? Yo kho, bhikkhave, abbatarabbatarena byasanena samannagatassa abbatarabbatarena dukkhadhammena phutthassa ayaso upayaso ayasitattam upayasitattam, ayam vuccati, bhikkhave, upayaso.( 復次, 諸比丘! 什麼是 惱 呢? 諸比丘! 凡是有俱若干不幸, 被苦法所惱, 愁 悶 氣餒 沮喪, 諸比丘! 這稱為 惱 ) Uparambha, 陽 譴責, 指責, 存心 uparambhapariyesana, 陰 找碴 Upavisi (upavisati 的 過 ), ( 他 ) 坐 192 Upasaka(<upa 近 + as 坐, cp. upasati), 陽 優婆塞 ( 音譯 ), 伊蒲塞 ( 古音譯 ), 在家信徒 (a devout or faithful layman, a lay devotee), 來接近的人 upasakatta, 中 信徒的本色 舍利弗阿毘曇論 : 法輪既轉, 便有聖眾, 即說三語, 口受三教 : 歸依佛, 歸依法, 歸依僧 受此三語已, 即名優婆塞 ( 卷第六,T ) Esa tula etam pamanam mama savakanam upasakanam( 此是我諸聲聞優婆塞之量秤 尺度 )A :Ko ajivoti pabca micchavanijja pahaya dhammena samena jivitakappanam. Vuttabhetam-- pabcima, bhikkhave, vanijja upasakena akaraniya. Katama pabca? Satthavanijja, sattavanijja, mamsavanijja, majjavanijja, visavanijja. Ima kho, bhikkhave, pabca vanijja upasakena akaraniya ti.( 什麼是他的活命..捨斷五種邪貿易, 以法公正地維持生命 曾這麼說 : 諸比丘! 在家信徒不可從事這五種買賣 是哪五種? 買賣武器 買賣有情 買賣肉 買賣酒類 買賣毒品 諸比丘! 在家信徒不可從事這五種買賣 ) AA.2.2./II,114.:Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Api ca yaya esa candalo ceva hoti, malabca patikuttho ca, sapissa vipattiti veditabba. Te ca atthato assaddhiyadayo pabca dhamma honti. Yathaha-- pabcahi, bhikkhave, dhammehi samannagato upasako upasakacandalo ca hoti, upasakamalabca, upasakapatikuttho ca. Katamehi pabcahi? Assaddho hoti, dussilo hoti, kotuhalamavgaliko hoti, mavgalam pacceti, no kammam, ito ca bahiddha dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram karoti ti (A /III,206.).( 什麼是他 ( 優婆塞 ) 的失壞? 他的戒和活命失壞是他的失壞 再者, 當知使他成為賤民 旃陀羅 Candala 垢穢及卑劣的也是他的失壞 從義上, 即他們沒有信等五法 如說 : 諸比丘! 具足五法的在家信徒成為賤民的在家信徒 垢穢的在家信徒和卑劣的在家信徒 是哪五種? 沒有信 ; 惡戒 ; 迷信徴兆 ; 相信祥瑞, 而不是業 ; 以及從此 ( 佛教 ) 之外尋求應施者, 並先為該處服務 Upasati (upa 近 +as +a), 照顧, 服侍 Upasita, 過分 Upasana, 中 服務, 伺候, 箭術,( 技術的 ) 訓練 akatupasano, 不訓練 (S.3.24./I,99.) Upasika, 陰 優婆夷, 女在家信徒 Upahana, 中 涼鞋, 草鞋 (a shoe, sandal) upahana arohitva( 穿草鞋 ) Upekkhaka, 形 旁觀的, 不感興趣的 Upekkhati (upa 近 +ikkh 見 +a), 旁觀 upekkhi, 過 upekkhana, upekkha, upekha (upa 近 +ikkh( 梵 iks) 見 ), 陰 中立, 鎮定, 旁觀 (looking on) 捨 (upekkha tatramajjhattata) 有十種 : 即 :*1. 六支捨 (chalavgupekkha) *2. 梵住捨 (brahmaviharupekkha) *3. 捨覺支 193

103 (bojjhavgupekkha) 4. 精進捨 (viriyupekkha) 5. 行捨 (savkharupekkha) 6. 捨受 (vedanupekkha) 7. 觀捨 (vipassanupekkha) *8. 中捨 (tatramajjhattupekkha) *9. 禪捨 (jhanupekkha) *10. 遍淨捨 (parisuddhupekkha) ( 清淨道論 說 1.~3. 8.~10. 意義相同 ) (cf. DhsA.p ) upekkhasatiparisuddhi(upekkha 捨 -sati 念 -parisuddhi 清淨 ), 陰 捨念清淨 可以解讀作.. 1. 捨與念及清淨 2. 捨與念之清淨 3. 捨與由念而有的清淨 *4. 捨與念二者之清淨 *5. 由捨與念而有的清淨 *6. 由捨而有的念之清淨 7. 由捨而有的念和清淨 8. 捨的念的清淨 9. 捨之念與清淨 10. 由捨之念而有的清淨 ( 水野弘元著, 許洋主譯, 巴利文法, 世界佛學名著譯叢 5, 華宇出版社,1986 年, 頁 243 *4 *5 *6 項為學界常解讀的方式 第 5 項 由捨與念而有的 ( 心 ) 清淨 可能最正確 具捨與念, 心極清淨, 也就是 捨 念 清淨 三個詞, 都是描述第四禪禪心的狀態 -- 蔡奇林.. 第四禪 捨念清淨 (upekkha-sati-parisuddhi) 一語的重新解讀 ) Vism Upekkhasatiparisuddhinti upekkhaya janitasatiya parisuddhim. Imasmub hi jhane suparisuddha sati, ya ca tassa satiya parisuddhi, sa upekkhaya kata, na abbena; tasma etam upekkhasatiparisuddhinti vuccati. Vibhavge pi vuttam :- ayam sati imaya upekkhaya visada (v.l. vivata) hoti parisuddha pariyodata tena vuccati Upekkhasatiparisuddhi ti ( 捨念清淨 意即 : 由捨所生的念的清淨 因為在此禪中, 念極清淨, 而此念的清淨, 是由捨所造, 非由其他 ; 因此說為 捨念清淨 在 分別論 中也說 : 此念由於此捨而變得明淨 ( 異讀 : 顯明 ) 清淨 皎潔, 因此說為 捨念清淨 ) 其中所引 分別論 的原文出處是 Vibh. 261, 其中 visada ( 明淨 ) 在 分別論 讀作 vivata ( 顯明 沒有遮蔽 ) Vism Na kevalab c ettha taya satiy eva parisuddha, api ca kho sabbe pi sampayuttadhamma, satisisena pana desana vutta.( 這裡不單只是念的清淨, 而是所有 ( 與念 ) 相應之法也都清淨, 然而, 此項教說 ( 只是 ) 以念為首而說 ) Vism Tassa (ie. tatramajjhattupekkhaya) parisuddhacandalekha pabha viya, sahajata pi sati-adayo parisuddha honti pariyodata.( 由於彼 ( 中捨 tatramajjhattupekkha) 清淨之故 就像是清淨的新月之光一樣, 與之相伴而生的念等 ( 諸法 ) 也變得清淨 皎潔 ) Upekkhiya, upekkhitva, 獨 中立, 旁觀 Upeta (Upeti 的 過分 ), 已獲得, 已賦予 Upeti (upa 近 +i+a), 靠近, 獲得 upesi, 過 Upetva,upecca, (Upeti 的 獨 ), 靠近了 uposatha, posatha, ( 梵 (u)posatha upavasatha,<upa 近 +vas 住 ), 陽 布 194 薩, 齋戒日, 遵守八戒 (at the time of the rise of Buddhism the word had come to mean the day preceding four stages of the moon s waxing and waning, viz. 1 st, 8 th, 15 th, 23 d nights of the lunar month that is to say, a weekly sacred day, a Sabbath.); 佛教比丘每半個月 ( 陰曆十五 (full moon 望日 ) 與陰曆二九 ( 或三十 )( 朔日 ) 誦波羅提木叉戒與齋戒的日子 ) 誦波羅提木叉 ( 比丘守則 ) uposathakamma, 中 布薩業, 遵守布薩 ( 戒 ) uposathagga, 中 布薩堂(The hall or chapel in the monastery in which the Patimokkha is recited (Vin.III,66)) atthavga-samannagata uposatha,八關齋法 ( 八支具足布薩 ( 戒 )) 根本布薩經 (A.III,70.Muluposatha Sutta) 記載, 佛陀為毘舍佉詳細解釋牧牛者的布薩 尼乾外道的布薩 聖者的布薩三種布薩的不同 佛陀於此經開示, 聖者的布薩是要藉由隨念如來 法 僧 戒 與天的修持, 而使心清淨且斷煩惱 另外, 在 根本布薩經 布薩經 Uposatha Sutta A.VIII,41 與 毘舍佉布薩經 Visakhuposatha Sutta VIII,43, 佛陀又為比丘與毘舍佉解釋, 聖弟子如何成就八分布薩, 而得大果與利益 求戒者向比丘唸求受三皈依八戒文 : Aham, bhante, tisaranena saddhim uposatha-a havgasilam dhammam yacami. 我尊者三皈依與布薩八 支 戒法我乞求阿亨盤蝶帝沙拉涅那沙丁烏婆沙它阿它葛西囊湯忙亞遮咪大德, 我乞求三皈依和八戒法 ( 第二 三遍, 唸誦同文, 或開頭加上.. Dutiyam pi( 第二遍 ), Tatiyam pi( 第三遍 )) 正授八戒唸誦文 : 1. Panatipata veramani-sikkhapadam samadiyami. 有息者 (m.) 殺 (m.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持 (1s.pres.) pana + atipata veramani sikkha+pada <samadiyati 巴那帝巴大唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離殺生學處 ) 2. Adinnadana veramani-sikkhapadam samadiyami. 不 + 給予 + 拿起 (adana, m.s.abl.) 離學處我受持阿地那他那唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離偷盜學處 ) 3. A-brahma-cariya veramani-sikkhapadam samadiyami. 非梵行為 (m.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持阿巴拉媽喳里呀唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離非梵行學處 ) 4. Musa-vada veramani sikkhapadam samadiyami. 195

104 虛妄語 (m.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持木沙哇他唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離妄語學處 ) 5. Sura-meraya-majja-pamada-tthana veramani-sikkhapadam samadiyami. 須羅酒 (f.) 迷羅耶酒 (n.) 酒類 (n.) 放逸 (m.) 處 (= 因 m.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持穌拉美拉呀媽車巴媽達它那唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離放逸之因的飲酒學處 ) 6. Vi-kala-bhojana veramani-sikkhapadam samadiyami. 非時 (m.) 食 (n.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持唯卡了婆喳那唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離非時食學處 ) 7.Nacca-gita-vadita-visuka-dassana mala-gandha-vilepana-dharana-mandana- 舞蹈 (n.) 唱歌 (n.) 奏樂 (n.) 戲劇 (n.) 看 (n.s.abl.) 花鬘 (f.) 香粉 (m.) 塗油 (n.) 受持 (n.) 化妝 (n.) 納這吉得哇地得唯穌格達色納媽拉干得唯累伯納達臘納曼他納 vibhusana-tthana veramani-sikkhapadam samadiyami. 裝飾 (n.) 處 (= 因 n.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持唯不色納他那唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離跳舞 唱歌 奏樂 看戲, 及離化妝 裝飾之因的花鬘 香粉 塗油學處 ) 8. Ucca-sayana-maha-sayana veramani-sikkhapadam samadiyami. 高床 (n.) 大 (= 豪華 ) 床 (n.s.abl.) 離學處我受持屋喳沙呀納媽哈沙呀納唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離 ( 坐臥 ) 高床 大床學處 ) 受五戒者, 第 3 條改唸此條戒.. 3. Kamesu micchacara veramani-sikkhapadam samadiyami. 淫欲 (m.pl.) 邪行 (m.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持葛美舒米恰遮拉唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離邪淫學處 ) 受十戒者多唸此條戒.. Jatarupa-rajata-patiggahana veramani-sikkhapadam samadiyami. 金 (n.) 銀 (n.) 接受 拿取 (n.s.abl.) 離 (f.) 學 (f.) 處 (n.) 我受持者搭魯巴拉者搭巴低葛哈那唯臘媽尼昔卡巴當三媽地呀密 ( 我受持離金銀學處 ) Uposathika, 形 遵守八戒者 Uppakka, 形 腫脹的, 燒焦的 196 Uppajjati (u 出 +pad 去 +ya), 生起, 出現, 被產生 (to come out, to arise, to be produced, to be born or reborn, to come into existence) uppajji, 過 uppajjeyya, 未被 uppajjamana, 現分 uppajjimsu, 3 複. 過 uppadaya, 過 S /II, Tanha panayam kattha uppajjamana uppajjati, kattha nivisamana nivisati ti? So sammasamano evam janati--yam kho loke piyarupam satarupam etthesa tanha uppajjamana uppajjati, ettha nivisamana nivisati. Kibca loke piyarupam satarupam? Cakkhum loke piyarupam, satarupam. Etthesa tanha uppajjamana uppajjati, ettha nivisamana nivisati.( 然而, 此渴愛生時在何處生? 住時在何處住? 他如是徹底地知道 : 在此世間, 凡是可愛色 可意色, 渴愛生時在此處生, 住時在此處住 ) uppajjamana uppajjati, nivisamana nivisati. 古譯常作.. 生時生 住時住 nuppajjati(na+uppajjati), 反 Uppajjana, 中 出現, 出生 uppajjanaka, 形 出生的, 形成的 Uppajjamana, 現分 已出生, 已形成 參考 uppajjanaka Uppajjitabba, 義 適合出生, 適合出現 Uppatipati, 陰 次序的短缺, 不規則 uppatiya, 副 反次序地 Uppandana, 陰 嘲笑, 愚弄 ( 台語 : 搧大耳 sian 3 tua 7 hinn 7 ) Uppandukajata, 形 蒼白的 uppanduppandukajate dhamanisanthatagatte, 變成蒼白, 身體布滿了血脈 Uppandeti (u 出 +pand+e), 嘲弄, 愚弄 uppandesi, 過 uppandita, 過分 Uppatati (u 出 +pat 落下 +a), 飛, 跳起 uppati, 過 uppata, 過分 飛起 Uppatana, 中 飛, 升起, 跳躍 patanuppatana(patana+uppatana), 飛起處 Uppatamana, 現分 飛, 跳躍 Uppatita, (uppatati 的 過分 ) 已飛, 已跳起 Uppatitva, 獨 飛了, 跳躍了 Uppatti, 陰 再生, 出現, 起源 Uppatha, 陽 邪道, 迷途, 路邊 Uppanna, -uppanna, (uppajjati 的 過分 ), 已再生, 已興起 ; 所生 uppannuppanna(uppanna+uppanna), 一再生起 Uppabbajati (u 出 +pa+vaj+a), 還俗 uppabbaji, 過 uppabbajitva, 獨 Uppabbajita, (uppabbajati 的 過分 ), 已還俗 Uppabbajeti (uppabbajita 的 使 ), 驅逐出僧團 uppabbajesi, 過 uppabbajita, 過分 uppabbajetva, 獨 Uppala( 梵 utpala), 中 青蓮, 優鉢羅花, 即睡蓮 學名 Nymphaea 197

105 tetragona, 屬睡蓮科 若冠青色 (nila), 泥廬鉢羅花 ( 巴 niluppala; 梵 nilotpala) Uppalini, 陰 充滿睡蓮的池塘或湖 Uppatana, 中 拉出, 扯裂, 剝皮, 連根拔起 uppatanaka, 形 做連根拔起或剝皮的工作 Uppatita, (Uppateti 的 過分 ) 撕成碎片, 根除, 剝皮 Uppateti (u 出 +pat 分離 +e), 撕成碎片, 根除, 剝皮 uppatetva, 獨 Uppata, 陽 飛起, 流星, 不尋常的事件 Uppada 1 (Sk. utpata, ud + pat), 飛上, 跳, 突然事件 (flying up, jump; a sudden & unusual event, portent, omen D.I,9. (v. l. uppata) = Vism 30 (T. uppata, v. l. uppada)) Uppada 2 (Sk. utpada, u( 梵 ud) 出 +pad 去 ), 開始存在, 出現, 出生 (coming into existence, appearance, birth) sahacittuppada, 與心俱生 satuppado(sati 念 +uppado 出生 ), 出生念 tanhuppada, 渴愛生起 anuppada(an 不 +uppada 出生 ), 不出生 S.1.11./I,6.: Na tvam bale pajanasi, yatha arahatam vaco; Anicca sabbasavkhara, uppadavayadhammino. Uppajjitva nirujjhanti, tesam vupasamo sukho ti.( 不知羅漢語, 汝即是愚者 -- 一切行無常, 乃是生滅法, 生者必有滅, 寂靜乃為樂 ) Uppada 3, 陽 出生 Uppadaka, uppadaka-, (< uppada 2 ), 形 製造, 産生, 生産者 (producing, generating) dukkhuppadaka, 形 苦産生 uppadakika, 陰 jhanuppadaka, 形 禪那産生 Uppadin (adj.) [fr. uppada 2 ] having an origin, arising, bound to arise Dhs 1037, 1416; Vbh 17, 50, 74, 92 and passim; DhsA 45. Uppadana(< uppada 2 ), 中 製造, 升起, 産生 (making, generating, causing) Uppadeti(u 出 +pad 去 +e, caus. of uppajjati), 1. 生産, 製造, 引起 (to give rise to, to produce, put forth, show, evince, make) 2. 得到 (to get, obtain, find) uppadesi, 過 uppadita, 過分 uppadetva, 獨 Uppadetu(Uppadetar)(< uppadeti), 陽 生産者, 生殖者 Uppadetum, 不 要去生産, 要去産生 Uppilana, 中 壓迫, 壓抑 Uppilita, (Uppileti 的 過分 ) 壓下, 壓破, 壓迫 Uppileti (u 出 +pil 虐待 +e), 壓下, 壓破, 壓迫 uppilesi, 過 uppiletva, 獨 Uppothana, 中 打掃, 打 198 Uppotheti (u 出 +poth+e), 打, 拂去灰塵 uppthesi, 過 uppothita, 過分 Uplavana, 中 漂浮的, 升上表面 Uplavati (u 出 +plav+a), 飄浮, 升到表面 uplavi, 過 cf. plavati ( 飄浮 ) Ubbham (& Ubbha ) (indecl.) [a doublet of uddham, see uddham III.] up, 以上 (over, above, on top J.V.269 (ubbham yojanam uggata) ubbhakkhakam, 鎖骨以上 (above the collar bone Vin.IV,213) ubbhajanumandalam, 膝蓋以上 (above the knee Vin.IV,213) ubbhamukha, 向上 (upwards S.III,238; Miln.122.) Ubbattana, 中 ( 沐浴時 ) 擦身體, 用洗滌劑清洗 Ubbattita(Ubbatteti 的 過分 ), 擦, 塗洗髮精 Ubbatteti(u 出 +vatt+e), 擦, 塗洗髮精 ubbattesi, 過 Ubbatteti (u 出 +vat+e), 扯掉, 令升, 使膨脹, 轉離正道 ubbattesi, 過 ubbattita, 過分 Ubbandhati (u 出 +bandh 綁 +a), 掛斷, 勒死 ubbandhi, 過 Ubbandhana, 中 勒死, 自縊 Ubbahati (u 出 +vah+a), 拉出, 取走, 升高 ubbahi, 過 Ubbahana, 中 升高, 舉止, 拉出 Ubbalha(Ubbadhati 的 過分 ), 陽. 陰. 中 已困擾, 已苦惱, 已騷擾 Ubbahika (<ubbaheti), 斷事人 成為斷事人要有十個條件 :1. 具戒, 防護波羅提木叉律儀, 行 所行具足而住, 見於微小之罪而怖畏, 受持而學學處 2. 多聞而受持所聞, 積集所聞, 如初善 中善 後善及文 義具足之諸法, 宣說純一 圓滿 清淨之梵行 3. 多聞諸法而受持, 以言通利, 以意觀察, 以見善通達 4. 廣義了解兩部之波羅提木叉, 就經與相而善分別, 善通曉, 善決定 5. 於律安住不動 於自他兩派而堪能語 解 觀 靜 6. 善巧止滅靜事之生起 7. 知諍事 8. 知諍事之集起 9. 知諍事之滅盡 10. 知順諍事滅盡之道 ( 見 增支部 A /V,71) Ubbaheti (ud+vah, ud+badh 騷擾 ), 壓迫 Ubbigga, (Ubbijjati 的 過分 ) 攪動, 驚嚇 Ubbijjati (u 出 +vij+a), 攪動, 驚嚇 ubbijji, 過 Ubbijjana, 陰 激動, 不安 Ubbillavitatta, 中 極歡喜 Ubbega(Sk. udvega, fr. ud + vij), 陽 刺激, 驚駭, 驚惶 (excitement, fright, anguish) Ubbejeti (ubbijjati 的 使 ), 開始激動, 使恐怖 ubbejesi, 過 ubbejita, 過分 199

106 Ubbedha, 陽 高度 Ubbhatthaka, 形 直立, 常站立者 Ubbhata, 過分 已撤回, 已拉出 Ubbhava, 陽 開始, 生産 Ubbhara, 陽 撤退, 切除 Ubbhijja, (Ubbhijjati 的 獨 ), 向上跳或爆發 Ubbhijjati (u 出 +bhid 打破 +ya), 跳起, 發芽 ubbhijji, 過 ubbhinna, 過分 Ubbhida, 中 食鹽 陽 泉 形 噴出, 發芽 Ubbhujati (u 出 +bhuj 使彎曲 +a), 彎曲, 提起 (to bend up, to lift up) 過 ubbhuji Ubha, ubhaya, 代 兩者 tadubhayam(ta 那 這 +d+ubhaya), 這兩者 Ubhato, 無 兩個方法或邊, 兩倍 Ubho(Sk. ubhau), 形 兩者 ( 這是巴利語雙重詞形的舊痕跡 ) both; Nom. Acc. ubho -- ubhantam both ends, both sides. -- Gen. ubhinnam; Instr. ubhohi (hatthehi) ; Loc. ubhosu.the form ubhayo Nom. fem). ubhatobyabjanaka( 梵 ubhaya-vyabjana),二形人 ( having the characteristics of both sexes, hermaphrodite) Ubhaya (*ubha + ya, see ubho), 形 兩者 (both, twofold ( ante)) The form ubhayo at Pv II.3 10 is to be regarded as fem. pl. of ubho (= duve PvA 86). ubhayaamsa,兩肩 (lit. both shoulders or both parts, i. e. completely, thoroughly, all round) Ummagga(ud + magga, lit. off-track ), 陽 隧道, 歧途, 邪道 Ummatta(ud + matta of mad), 形 瘋狂的 (out of one s mind, mad) ummattaka(= ummatta), 形 瘋子 (madman) 陰 ummattika Sp.Para.I, Ummattakoti yakkhummattako va pittummattako va yo koci viparitasabbo, so sace paccakkhati, appaccakkhata hoti sikkha.( 瘋狂者..由於夜叉或膽汁等的關係而得了無法治療的狂亂病 ) Ummaddeti, Ummaddapeti(ud + maddeti, caus. of madd( 梵 mrd) 壓碎 ), 揉 (to rub something on (Acc.) Vin.II,107 = 266 (mukham). Umma(cp. Sk. uma), 陰 亞麻子 (linseed), 亞麻 (flax) ummapuppha, 亞麻花 (the (azure) flower of flax) 陽 一種寶石 (gem Miln.118.) Ummada(ud + mada), 陽 瘋狂 (madness, distraction, mental aberration) ummadana, 形 令人發狂的 Ummara, 陽 門檻 (a threshold) Ummi, Ummi, 陰 波, 波浪 Ummisati (u 出 +mis+a), 打開眼睛 ummisi, 過 200 Ummihati (u 出 +mih+a), 小便 ( 台語 : 放尿 pang 3 jio 7 漩尿 suan 7 jio 7 消敁 siau 2 thau 2 ) ummihi, 過 Ummilana, 中 打開眼睛 Ummileti (u 出 +mil+e), 打開眼睛 ummilesi, 過 Ummuka, 中 火把 Ummukka, 過分 已跌倒 Ummukha, 形 1. 臉向上 2. 不注意的 Ummujjati (u 出 +mujj+a), 浮現, 升出水 ummujji, 過 Ummujjana, 中 浮現 ummujjanimujja, 陰 浮現和潛水 ummujjamana, 現分 浮現 Ummula, 形 ummulita, 過分 已連根拔起 ummulana, 中 連根拔起 Ummuleti (u 出 +mula+e), 連根拔起, 破壞 ummulesi, 過 Uyyana(<ud+ya, Sk.udyana), 中 公園 (park), 小樂園 (pleasure grove), ( 皇家 ) 花園 (a (royal) garden) uyyanakila, 陰 在公園裡娛樂 uyyanapala, 陽 守園人, 園丁 uyyanabhumi, 陰 花園 (garden ground), 娛樂地 (pleasure ground) Uyyama, 陽 努力, 勤勞 ( 台語 : 拼勢 piann 3 se 3, 扑拼 phah piann 3, 搰力 kut lat 8, 儼硬 giam 2 nge 7 ) Uyyubjati (u 出 +yuj 連接 +m-a), 離去 (to go away, depart, leave one s house) uyyubji, 過 Uyyubjana, 中 活動 uyyubjanta, 現分 活躍的, 忙碌的 Uyyutta (uyyubjati 的 過分 ), 1. 已精力充沛 2. 已使列隊行進 Uyyoga, 陽 努力 參考 uyyama Uyyojana, 中 激勵, 鼓動, 慫恿, 派遣 Uyyojita, (uyyojeti 的 過分 ) 慫恿, 解散, 送別 Uyyojeti (u 出 +yuj 連接 +e)( caus.of uyyubjati), 慫恿 (to instigate), 解散 (to dismiss), 寄出 (send off), 送別 (take leave of) uyyojesi, 過 Uyyodhika, 中 軍事演習 Ura & Uro (Sk. uras), 陽 中 乳房, 胸 uracakka, 中 折磨人的鐵輪 ( 置於胸部的刑具 ) uracchada, 陽 胸甲 urattalim, 副 捶打自己的胸部 Instr. urasa Th.1, 27; Sn.609; & Loc. urasi Sn.255; J.III,148; IV, 118, also urasim J.III,386 (= urasmim C.) Uraga, 陽 蛇 ( 胸行者 ), 爬行的動物 uragasaracandamaya, 牛頭栴檀 Urabbha, 陽 公羊, 古譯 : 羖羊 cf. aja,雄山羊, 古譯 : 羯羊 Uru, 形 大的, 寬的, 顯赫的 Uruvela, 中 ( 地名 ) 優樓頻羅 悉達多太子出家後不久, 就在優樓頻羅修 201

107 行各種苦行, 長達六年, 那時有五比丘伴隨著他 Ullavghana, 中 ullavghana, 陰 跳過, 違反 Ullavgheti (u 出 +lagh+e), 跳過, 違背 ullavghesi, 過 ullavghita, 過分 Ullavghiya, ullavghetva, (Ullavgheti 的 獨 ) 跳過, 違背 Ullapati (u 出 +lap 嘮叨 +a), 頌揚, 讚美 ullapi, 過 ullapetva, 獨 Ullapana, Ullapana(< ullapati), 陰 叫喚, 誘騙, 讚美 (calling out, enticing, laying claim to) anullapanadhippayassa(para.iii,100.), 無意圖的說溜嘴 Ullikhati (u 出 +likh 抓 +a), 梳髮, 搔 ullikhi, 過 ullikhita, 過分 Ullikhana, 中 梳毛, 搔 Ullitta (ullimpeti 的 過分 ), 已塗以 ( 灰泥 ) Ullumpati (u 出 +lup+m-a), 升起, 幫助 ullumpi, 過 Ullumpana, 中 升起, 挽救 Ullokaka, 形 看著, 觀衆 Ullokana, 中 1. 看著 2. 窗戶 Ulloketi (u 出 +lok 見 +e), 仰望, 查尋, 尋找 ullokesi, 過 ullokeyyatha, 你們要仰望 (2p.opt.) dhajaggam ullokayatam, 仰望 (ullokaya, ger.) 旗頂之後 (S.11.3.) Ullola, 陽 1. 騷動 2. 大波 Ulloteti (u 出 +lul+e), 攪動, 使騷動 ullolesi, 過 ullolita, 過分 Usabha, 陽 公牛王, 古譯 : 特牛 ; 高貴的人, 勒沙婆 (140 個腕尺 (hattha, 肘 ) 的長度 ) chinnavisana-usabha,截角牛 ( 截去頭角之牛 ) Usa, 陰 食物 (food J.VI,80.) Usira(Sk.uwira), 中 芳香須芒草 (Andropogon Muricantum;white vala) 的芬香根 Usu(Sk. isu), 陽 陰 箭 (an arrow) usukara, 陽 製箭者, 造箭者 (an arrow-maker, fletcher) usuloma, 陰 箭毛 Usuma (the diaeretic form of Sk. usman), 陰 熱 (heat) usuy, 字根 I. 羨慕 (admire), 嫉妒 (to envy) Usuyyaka (fr. usuyya), 形 羡慕的人, 嫉妒的 (envious, jealous) Usuyyati & Usuyati(Sk. asuyati; fr. usuya envy) (usuy+a), 嫉妒, 羡慕 (to be jealous or envious, to envy) usuyi, 過 Usuyyana 陰 & Usuyyitatta 中 羡慕, 嫉妒 (abstr. formations of usuyya) Usuyya, Usuya (Sk. asuya), 陰 羡慕, 嫉妒 (envy, jealousy, detraction) Usma(see usuma), 陰 熱 (heat) usmakata it appears as usmiusma. usmagata heated, belonging to heat ; as tt. one who mortifies 202 or chastises himself, an ascetic (= samanateja C.; cp. BSk. usnagata & usmagata) Ussavki(Ussavkin)(<ud + wavk), 形 不信用的, 充滿恐懼 (distrustful, fearful, anxious) Ussakkati 1 (ud + sakkati, see sakkati) to creep out or up to, to rise. ussakkitva, 獨 Ussakkati 2 (by-form of ussukkati) to endeavour ; (caus. II. ussakkapesi), Ussada(most likely to ud + syad; see ussanna), 形 豐富的, 過度的, 充滿的 (prominence(cp. Sk. utsedha), protuberance, fulness, arrogance) Ussadaka, 形 滿溢 (over-full, overflowing (ussadakajata, of a kettle, with vv. ll. ussuraka- & ussuka-)) Ussanna(pp. of ud + syad, cp. abhisanna), 形 1. 滿溢 (overflowing) 2. 滋潤 (anointed) 3. 廣布 (spread out, wide) Ussannata(abstr. fr. ussanna), 陰 豐富, 充滿 (ccumulation, fulness, plenty) Ussaya in Ussayavadika, 訴訟 (Vin.IV,224 is a variant of usuyya using envious language, quarrelsome. -- Another ussaya [fr. ud + wri, cp. Sk. ucchrita, P. ussita & ussapeti] meaning accumulation is found in cpd. samussaya only. Ussava, 陽 款宴, 節日的, 典禮 Ussahati (u(d)+sah 勝過 +a), 試, 努力, 竭力 ussahi, 過 ussahe, opt.3sg., 能夠 ( 做某事 ) Ussahana, 中 努力, 盡力 Ussada(<ussadeti), 拋棄 放棄 (throwing up on) Ussadeti(denom. fr. ussada1] to dismiss [for ussareti 1 ] to raise, cause to rise up on, haul up, pile up. -- Pass. ussadiyati. -- pp. ussadita. Ussapana, 中 舉起, 升起 Ussapita, (Ussapeti 的 過分 ) 舉起, 吊起, 升起 Ussapeti (u 出 +si 眠 臥 +ape), 舉起, 吊起, 升起 ussapesi, 過 ussapetva, 獨 Ussarana, 陰 騷動, 群衆的衝闖 Ussarita, (Ussareti 的 過分 ) 擱置一邊 Ussareti (u 出 +sar( 梵 sr) 動轉 +e), 把 擱置一邊 ussaresi, 過 Ussava, 陽 露 ussavabindu, 中 露珠 Ussaha, 陽 努力, 竭力 ussahavantu, 精力充沛, 活躍 Ussahita, (Ussaheti 的 過分 ) 鼓勵, 刺激 Ussaheti (ussahati 的 使 ), 鼓勵, 刺激 ussahesi, 過 ussahetva, 203

108 獨 Ussibcati (u 出 +sic 傾倒 +m-a), 洗, 將水戽出 (to bale), 抽水 ussibci, 過 Ussibcana, 中 將水戽出, 抽水 Ussita, 過分 已吊起, 已升起 Ussisaka, 中 放置頭部 ( 在床 ) 的一邊, 枕頭 Ussuka, 形 熱心的, 精力充沛的 Dhp.(v.199).. ussukesu anussuka, 在渴望中無渴望 Ussukka, 中 努力, 熱心, 精力 Ussukkati (u 出 +suk( 梵 svask)+a), 努力, 試 ussukki, 過 Ussukkapeti (Ussukkati 的 使 ), 誘騙, 喚醒 ussukkapesi, 過 Ussussati (u 出 +sus( 梵 wus) 弄乾 +ya), 乾涸, 蒸發 ussussi, 過 Ussura, 中 日出 (ussure, 太陽在天上的時候 ) ussuraseyya, 陰 在日出之後睡覺 Ussolhi, 陰 努力 Ulara, 形 高的, 貴族, 顯赫的 ularata, 陰 ularatta, 中 巨大, 顯赫 Nd 1 A(CS:p.171).. Ularabhogakulati avasesavessadikula, etena pahutajataruparajatadim dipeti.( 顯赫家..富裕商人等家庭, 有豐富的金銀等 ) Ulu, 陽 星, 星座 uluraja, 陽 月亮 Uluvka, 陽 長柄杓子 (a ladle,台語 : 匏桸 pu 5 hia 鱟桸 hau 7 hia), 匙 (a spoon) Ulumpa, 陽 筏, 漂流物 Uluka, 陽 貓頭鷹 ulukapakkhika, 形 貓頭鷹的羽毛製成的衣服 U U 巴利文字母表的羅馬化拼音第六個母音字母 發音好像漢語中陰平的 u Uka(Sk. yuka), 陰 蝨子 (louse) un, 字根 VII. 減少 (to lessen) Una, 形 較少的, 減的, 欠缺的, 不足的 (wanting, deficient, less) unaka, 形 相同於 una Unatta, 中 unata, 陰 缺乏 unavisativassa, 陽 未滿二十歲的人 未滿二十歲的人.. Vin.Mv.I,76.. Unavisativasso, bhikkhave, puggalo akkhamo hoti sitassa unhassa jighacchaya pipasaya damsamakasavatatapasarisapasamphassanam duruttanam duragatanam 204 vacanapathanam uppannanam saririkanam vedananam dukkhanam tibbanam kharanam katukanam asatanam amanapanam panaharanam anadhivasakajatiko hoti.( 未滿二十歲的人不堪忍耐寒 熱 飢 渴 虻 (damsa) 蚊 (makasa) 風 (vata =kucchivata-pitthivatadivasa 受胃腸風 背部風等的支配 ) 熱 (atapo= suriyatapo 太陽熱 ) 爬蟲類 (sarisapa 蛇 蠍等 ) 所咬,( 不堪忍耐 ) 差勁的話 不好聽的話, 身體不能持久承受猛 粗 利 不悅 不可意之苦 ) Umi & Umi (Sk. urmi), 陰 波 A parallel form of umi is ummi. Urutthi, 中 股骨 ( 大腿骨 ) Uru, 陽 大腿 (the thigh) urupabba, 中 膝的關節 Usa(Sk. usa), 陽 鹽的物質 (salt-ground; saline substance) usodaka, 中 鹽水, 清潔劑 usakhara, 鹹的物質 Usara(Sk. usara, fr. usa) saline), 形 鹽的 uh( 梵 uh), 字根 I. 沉思 (to ponder) Uhacca 1 (indecl.) (ud + hr or ava + hr, uhanati 拉出 的 獨 ) 拉出了 (lifting up, raising or rising), 移走了 (pulling out, taking away, removing) Uhacca 2 (indecl.) [ger. of uhanati 2 = uhadati] soiling by defecation, defecating. Uhadati (u 出 +had +a), 放出, 除去污物 uhadi, 過 Uhasati (u( 梵 ud ) 出 (or ava) +has 笑 +a), 嘲弄, 笑, 愚弄 Uhana, 中 考慮 (reasoning, consideration, examination) Uhanati 1 (ud + han) 擾亂 搖動 (to disturb, shake up, defile, soil) pass. aor. uhani:see uhabbati. -- pp. uhata 2. Uhanati 2 (u 出 +han+a= ud + han or ava + han), 切掉 (to cut off), 拉出 (to lift up), 除去 (to take away) uhani, 過 Uha, 陰 生命 (life, only in cpd. ayuha lifetime) E E 巴利文字母表的羅馬化拼音第七個母音字母 發音好像漢語中陰平的 e -e, 結尾 -amhase aor.1pl.akaramhase 我們曾做 ahumhase 曾有 -e 1.m.n.sg.Loc.buddhe 於佛 rabbe 於王 2.m.pl.Acc.buddhe 諸佛 dhamme 諸法 3.f.sg.Voc. kabbe 女! gathe 偈! 205

109 4.pron.m.pl.Nom.Acc.te 彼等 ( 他們 ) sabbe 一切 5.pr.1sg.med.kubbe 我做 labhe 我得 6.imp.1sg.med. kubbe 要我做 labhe 要我得 7.opt.1sg.3sg. kubbe=kare 應做 labhe 應得 -e- 1.caus.stem kare- 使做 gahe-=ganhe- 使取 2.denom.stem kame- 欲 gane- 數 ghate- 殺 -mante -e 1, 2 -mase(-amase) 1.pres.1pl.med.asmase 我們有 2.imp.1pl.med.kubbamse 我們做 -mhe 1.pres.1pl.med. kurumhe=kubbamhe 我們做 2.fut.1pl.med. karissamhe 我們將做 -nte 1.m.pl.Acc.arahante 諸阿羅漢 gunavante 諸有德者 2.pres.3pl.med.kubbante 他們做 3.fut.3pl.med.karissante 他們將做 labhissante 他們將得 -pe- (= -paya-)caus.stem karape- 使做 gamape- 使行 -re 1.pres.3pl.med. labhare 他們得 2.fut.3pl.med.karissare 他們將做 -se 1.pres.2sg.med.kuruse=kubbase 你們做 2.fut.2sg.med.karissase 你將做 labhissase 你將得 -te 1.pres.3sg.med.kurute=kubbate 他做,labhate 他得 2.fut.3sg.med.karissate 他將做 labhissate 他將得 -tave infin. katave 做 gantave 走 -tuye infin. katuye 做 hetuye 有 marituye 死 -vhe 1.pres.2pl.med.kubbavhe 你們做 labhavhe 你們得 2.fut.2pl.med.karissavhe 你們將做 labhissavhe 你們將得 -ye opt.3sg. kubbaye 他應做 anaye 他拿來 Eka(Vedic eka), 形 1. 一 ( one as number) 2. 單一, 單獨, 獨自 (one, by oneself, one only, alone, solitary) 3. 某一個, 未知的 (a certain one, some one, some) 不. 單 一 ( 支 枚 顆 粒 隻 只 張 根 條 片 瓶 手 口 道 則 股 座 首 門 把 輛 架 面 尾 匹 頭 盞 畝 扇 輪 葉 罈 盅 ) 複 一些 ekacara, 形 ekacari, 形 獨居者 ekadesa, 陽 一部分 ekapatta, 形 單一襯裡 ekabhattika, 形 日食一餐 ekavaram, 副 一次 ekasadisa, 形 相似的 eko dve tini cattari pabca cha satta attha nava dasa,(( 數 ) 一 二 三 四 五 六 七 八 九 十 ) Sabbe satta aharatthitika,一切之有情依食而住 ekameva,唯一 ekam samayam( 梵 ekasmin samaye),一時 ekadivasam,一日(one day) athekadivase,在某日 206 Ekamsa 1 (eka + amsa 1 ), ekamsika, 形 副 一肩的 (belonging to one shoulder, on or with one shoulder)ekamsam uttarasavgam karoti, 整理上衣成 ( 偏袒 ) 一肩 ( 右肩 ) 陽 一肩 Ekamsa 2 (eka + amsa 1 or better amsa 2 ), 副 明確的, 確信 ( one part or point, i. e. one-pointedness, definiteness; affirmation, certainty, absoluteness) Ekaka, 形 單一 (single), 獨居者 (solitary) Ekakkhi, 形 單眼 cf. ekapokkhara Ekagga, 形 沉著的, 鎮靜的, 心一境的 Ekaggata(eka 一 +agga 頂 +ta), 陰 心中的寧靜, 心一境性 ekaggacitta, 中 一境心 ( 即近行定及安止定 (appana-upacarasamadhi) ST.47.4./CS:pg Ekaggacittati etena subhavito vasippatto appanasamadhi vuttoti veditabbo. ( 心一境..這是指以善修習 已經達成自在於安止定 ) Ekacca, ekacciya, 形 一些 (some), 某個 (certain), 少許 (a few) Ekacce, 形 一些 ( 陽. 複. 主格 ) Ekaccika (< ekacca), 形 單一, 非雙層 (single, not doubled (of cloth, opp. to diguna) J.V.216 ( vasana = eka-patta-nivattha). Ekajjham, 副 一起, 一聚, 在相同的地方 Ekato, 無 一起在同一邊 anudeva saheva ekatova,這跟隨在後, 一起在同一邊 Ekatta(abstr. fr. eka), 中 1. 統一 (unity D.I,31.) 2. 寂寞 (loneliness, solitude, separation) Ekattata (< ekatta), 陰 統一, 統合, 整合, 集中 (unity, combination, unification, concentration) Ekadatthu (eka-d-atthu, cp. abbadatthu), 副 一次 (once, definitely) Ekada(<eka), 副 一次, 同時 (once, at the same time, at one time, once upon a time) vamatekada(vamatekada), 有時吐 Ekanta(Sk. ekanta), 形 一向, 不斷地 確實 絕對 (one-sided, on one end, with one top, topmost, absolutely) ekantam, 副 ekantena, 副 當然, 確定地 Ekantarika(eka + antarika, 形 有一個隔在中間, 交替的 (with one in between, alternate) Ekapatalika, 形 有一層皮爲襯裡的 Ekapadika-magga, 陽 人行道, 小路 Ekabiji, 一種子者.. SA /III, yo sotapanno hutva ekameva attabhavam janetva arahattam papunati, ayam ekabiji nama.( 此須陀洹只 207

110 再投生一次即證得阿羅漢果, 此名為 一種子者 ) Ekabhattika (eka 一 +bhatta 食 +ika( 形容詞化 )), 一日一食 Ekamantam (eka + anta, Acc. in adv. function, cp. BSk. ekamante), 副 在一邊, 在旁邊 (on one side, apart, aside) Ekameka, ekeka(eka-m-eka, cp. BSk. ekameka), 形 一個接一個 (one by one), 每個 (each), 各自地 (severally) Ekavidha, 形 一類型, 相似的 Ekaso(Sk. ekawah), 副 逐一地, 一個接一個地 (singly, one by one) 反 anekaso Ekavidha (eka + vidha), 形 一種, 單一 (of one kind, single, simple), 副 ekavidha, 單一 (singly, simply) Ekakiya, 形 單獨 (alone, solitary) Ekaki, 三 孤單的人, 陰 ekakini Ekagarika,監護人 (=ekalopika, =ekarakkha, having one protector or guardian) Ekayana, 陽 唯一的方法 ekayanamagga, 一乘道 (a unified path; a direct path) Ekasanika, 形 一食 ( 一天只吃一次的人 ) Ekaha, 中 一天 ekahika, 形 存在一天 Ekika, 陰 孤獨的女人 Ekibhava (eka+bhava, with i for a in comp n. with bhu), 陽 獨處 (being alone 變成單獨 ), 孤獨 (loneliness), 寂寞 (solitude), 日語 : 寂しい (sabishii) Ekibhuta, 形 統一, 連接, 聚集在一起 Ekuna, 形 減一, 缺一 ekunacattalisati, 陰 三十九 ekunatimsati, 陰 二十九 ekunapabbasa, 陰 四十九 ekunavisati, 陰 十九 ekunasatthi, 陰 五十九 ekunasattati, 陰 六十九 ekunanavuti, 陰 八十九 ekunasata, 中 九十九 ekunasiti, 陰 七十九 ekunanavuti cittani, 八十九心 Ekodi(most likely eka + odi for odhi, see avadhi 2 & cp. avadahati, avadahana, lit. of one attention, limited to one point.),一境界, 趣於一, 專一 Ekodibhava(ekodi 一境界 +bhava 變成 ), 陽 心一境 (singleness), 集中, 變成一境界 SA.47.4./III, Ekodibhutati khanikasamadhina ekaggabhuta.( 一趣..剎那定的一境 ) ST.47.4./CS:pg ekodibhutati etena upacarajjhanavaho pubbabhagiko samadhi vutto.( 一趣..帶來近行定的前分三摩地 ) 208 ej( 梵 ej / ij), 字根 I. 移動( to move) Eja(to ibj, Sk. root ej to stir, move), 陰 渴望, 移動 aneja, 形 不渴 望, 不移動 Etthi(<ettha, a + is, cp. Sk. esti), 陰 搜尋, 尋求 (desire, wish) Enimiga, eneyya, 陽 羚羊鹿 Enijavgha(eni 羚羊 +javgha), 陽 小腿像羚羊(limbed like the antelope) Eneyya, Eneyyaka, 中 1. 羚羊 (Nd = eni) 2. 羚羊刑 ( 兩肘和兩膝以 掛鐵環, 用鐵棒貫通之, 再用四根鐵棒架之, 於地上不能動, 焚火於 身體之四周 如被火圍繞之羚羊而得名 ) Eta (poetical-archaic form:etad)(vedic etad)(=tad), 代 形 那 彼(that); 此 這 (this) 陽性 (m.) 中性 (n.) 陰性 (f.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 主 eso esa ete etam (the usual form) & etad etani esa eta etayo 賓 etam( ete etam etad etani etam eta etayo enam) 具 etena etehi etebhi 同陽性 同陽性 etaya etahi etabhi 離 etasma etehi etebhi 同陽性 同陽性 etaya etahi etamha etabhi 與. 屬 etassa etesam 同陽性 同陽性 etassa etasam etesanam etassaya etasanam etissa 處 etasmim etamhi etesu 同陽性同陽性 etaya etasu etayam( etasam etassam etissam) Etadagga (etad 那 +agga 最高的 頂端 ), 形 第一的 etadaggam savakanam bhikkhunam,( 排名 ) 第一的聲聞比丘 ( 及排名第一的聲聞比丘尼 聲聞優婆塞 聲聞優婆夷, 見 A.1.14.) Etan ti, etanti (etam ti), 引號 ti 的 連音規則 :(i) -m + ti > -n + ti,(ii) - 短母音 + ti > - 長母音 + ti Etarahi(Sk. etarhi, cp. tarahi & carahi), 副 現在, 目前 (now, at present) Etadisa(etad + disa<drw, cp. Sk. etadrwa), 形 像這樣的, 諸如此類的, 209

111 這一個類型 (such, such like, of this kind (= edisa yatha-vutta-rupa PvA.243) Etadisika(etadisa+(i)ka), 無 像這樣的, 像這一個類型 (such a, of such a kind) Etadisiya, Etadisiya, 無 像這樣的, 像這一個類型 (such a, of such a kind) Eti (i +a), 來 (to go, go to, reach; often (= a + eti) to come back, return); ppr. ento (Acc. suriyam attham entam the setting sun); imper. 2 nd sg. ehi only in meaning come (see separately), 3 rd etu; 2 nd pl. etha). -- fut. essati & ehiti; 2 nd sg. ehisi. -- pp. ita. Etta (= Sk. atra, see also ettha), 形 那裡, 這裡 (there, here) Ettaka, 形 這麽多, 若干 DhpA.v naham ettakena pabbajito ti vadami ( 我不會因為這樣的外表而稱呼他們為 出家者 ) Ettavata(<etta = ettaka 這麽多 ), 副 迄今爲止 (so far), 達到那樣的程度 (to that extent), 僅有如此 由這樣多 (even by this much) Etto ( 與 ito 同類 ), 無 從這, 這裡, 從這裡 (orig. Abl. of etad; from this, from it, thence, hence, out of here) Ettha(= Sk. atra, cp. etta), 副 這裡, 那裡 (here, in this place; also temporal now, & modal in this case, in this matter ) etthesa(ettha esa) 在那裡 Edisa, edisaka(sk. idrwa), 形 如此的, 像這樣的 (such like, such) edh( 梵 edh), 字根 I. 生長 (to grow) Edha, 陽 燃料, 木柴 (fuel, fire etc.) Edhati (edh 生長 +a), 得到, 在 方面成功 edhi, 過 Ena, 他, 這 ( 一些情形之下的 eta 採取這一種詞形 only used in Acc. enam (tam enam) him, this one, the same ) Enta, (eti 的 現分 ), 正在來著 Eraka 1 (< eret), 形 移轉 (driving away, moving J.IV,20 (erakavata 動轉風 ) Eraka 2 (< ereti), 陽 香蒲, 霍香, 音譯..伊羅 ( 香蒲屬 (Typha) 的一種植物, 尤指一種高的沼生植物 [Typha latifolia 寬葉香蒲 ], 葉長而扁平, 用於編蒲包和椅墊 ) erakadussa, 中 以席草或纖維製成的衣服 Erakapatta, Erapatha( 梵 elapattra), 霍香葉龍王 ( 伊羅鉢多 伊羅葉 伊羅缽挐 黳羅葉 ) 在迦葉佛時為一比丘, 因後悔拔霍香葉, 持戒不圓滿, 死後投生為一條龍王 (DhpA.v.182.) Erakavattika, 中 驅行刑 此刑從罪人之頸至下踵唯剝其皮即以索縛而牽之 彼以踏自己之皮而死 Eranda, 陽 蓖麻 ( 熱帶非洲和亞洲的一種草本植物 (Ricinus 210 Communis;the castor oil plant Nd II. ; J.II,440.) 葉大 掌狀 青銅綠色 ; 花小, 無花瓣 ; 朔果有刺, 含有豆狀的斑點種子, 産生蓖麻油 ) Cp. elanda(m.i,124.) Eravana, 陽 因陀神的象的名字 (Indra s elephant Sn.379; Vv ; VvA.15.) Eravata, 陽 柑 Erita, (Ereti 的 過分 ) 搖動, 使運動 Ereti (ir+e;=ireti (q. v.) Caus. of ir, Sk. irayati), 搖動, 使運動 (to move, set into motion, raise (one s voice)) eresi, 過 Ela, 陰 1. 唾液 2. 小豆蔻的種子或植物 Elandakattha,蓖麻樹 ( 伊蘭檀 ) Ela ( 梵 enas), 中 聾 elamuga,聾啞 Elaka, 陽 山羊 陰 Elaka, Elika, Eliki,牝山羊 Elagala, 形 滲出唾液的 Elagala, 陰 決明 ( 一年生草本植物 (Cassia Tora), 全株有短毛, 莖基部木質化, 羽狀複葉, 小葉倒卵形, 花黃色, 種子灰綠色, 成熟後入中藥 也叫草決明 羊角 野花生 ) Ela (Sk. enas), 中 在 elamuga, 聾啞 (deaf & dumb) Elaka 1, (a threshold) Vin.II,149 ( padaka-pitha, why not having feet resembling those of a ram? ) Elaka 2 (Sk. edaka), (a ram, a wild goat Sn.309; Vism.500 (in simile); J.I,166; Pug.A 233 (= urabbha). -- f. elaka S.II,228, elaki Th.2, 438, eliki J.III,481. Ela, 陰 唾液 Elaluka, 中 黃瓜 ( 一年生匍匐藤本植物 (Cucumis sativus), 果實多汁, 表面光滑或有疣突, 圓柱形或球形 ) Eva, 副 唯, 正是 ( 強調語氣 emphatic part) ajj eva,正是今天 (this veryday) attano eva,就是他自己的 (his very own) aham eva,正是我 (just I) ekam eva,正是一個 (just one) Imameva(ima+m+eva), 這如此 2.-i+eva, -e+eva (sandhi-)y =yeva 3.-m+eva= beva, -m to -b, tab beva ; tasmib beva; ahab beva 4. 長母音之後通常短化成 va Evarupa, 形 1. 如此的 (such), 像這樣 (like that) Evam, 副 如此 (thus (as mentioned)), 這樣 (thus (as follows)) evamvidha, 形 像這樣的 Evam me sutam (Evam( 副詞, 如是 ) me( 具格, 被我或我的 ) sutam ( 過去分詞, 已聽到 ), 直譯 : 這樣已被我聽說, 或這樣我的聽說 ), 如是我聞 (thus have I heard)(cf. KhA.89.) evameva kho, 同樣地 evaj maya wrutam, evaj maya wrutâdibhyah, 梵 如是我聞 Evamaha (evam 如此 +aha 他已經說 ),他已經如此說 211

112 Esa ( 語調好的 eso 詞形 ), 那個人 Esati (es+a), 尋求, 搜尋 esi, 過 esitva, 獨 eseyya, 義 (santimeseyya 尋找平靜 ) Esana(< esati), 陰 尋求, 渴望 (desire, longing, wish) Esani (< is), 外科醫師的探針 (a surgeon s probe M.II,256.) Esanta, esamana, 現分 追求 Esa, 陰. 單. 主 那 彼 (that); 此 這 (this) Esika, 陰 esikatthambha, 陽 在城門前的壯柱 Esita, (esati 的 過分 ) 尋求, 搜尋 Esitabba, 義 應該探索 Esin(Sk. esin, of is), 陽 搜索者 (seeking, wishing, desiring) 陰 esini Eseva naya,同理 Eso, 陽. 單. 主 那 彼 (that); 此 這 (this) Esohamasmi (eso 這 + aham 我 +asmi<atthi<as 有 是 存在 ), 這是我 nesohamasmi(na 不 +eso 這 + aham 我 +asmi 有 ), 這不是我 Ehi (imper. of eti) 來 (come, come here). ehipassika (adj.) (ehi + passa + ika), 來看 ehibhadantika, (one who accepts an invitation D.I,166; M.I,342; II.161; A.I,295; II.206. ehi bhikkhu, ( 最古老的受具足戒準則 ) 來! 比丘 ( come bhikkhu! the oldest formula of admission to the order; f. ehi bhikkhuni) etha bhikkhavo DhA.I,95. ehibhikkhu-pabbajja initiation into Bhikkhuship SnA 456. ehibhikkhubhava --state of being invited to join the Savgha, admission to the Order) ehisagata-(& svagata-)vadin a man of courtesy (lit. one who habitually says: come you are welcome ) ) Ehipassika, 形 來看吧! O O, 巴利文字母表的羅馬化拼音第八個母音字母 發音好像漢語中陰平的 o -o, 結尾 -aro, -ar 語基 m.f.pl.nom.voc.acc.pitaro 父 mataro 母 -ayo f.pl.nom.voc.acc.kabbayo 少女們 gathayo 偈 -etho opt.2sg.med.kubbetho 你應做 -ittho aor.2sg.med.pucchittho 你曾問, mabbittho 想 -manto = -o 1 -mato -to no 1.m.n.sg.Dat.Gen.aggino 火 bhikkhuno 比丘 attano (<attan) 自己 brahmano=brahmuno 梵天 ayuno(<ayus) 壽命 (n.) 2.m.pl.Nom.Voc.Acc.sakhano=sakhino 諸友 attano(<attan) 我們自己 rajano 諸王 (<rajan) hatthino 諸象 -nto m.pl.nom.voc.acc.arahanto 阿羅漢 -o 1.m.sg.Nom.dhammo 法 so 他 sabbo 一切 2. 子音語尾語基的 m.n.f.sg.nom.voc.acc. pitaro(<pitar) 父 mataro(<matar) 母 -so 1.-as, -us 語基的 n.sg.dat.gen.manaso 想 ayuso 壽命 (n.) 2. Abl. yoniso 從根源 dhatuso 從界 -to 1.(-ato)m.n.f.sg.Abl. buddhato 從佛 kabbato 從女 2.-at 語基 m.n.sg.dat.gen.gacchato 對去 去的 -vato -to 2 -vho imp.2pl.med.kuruvho 請你們做 labhavho 請你們得 Oka( 梵 okas), 中 1. 水 2. 住所, 家, 住宅區 okacara,家畜, 牡畜 okacarika 牝畜 okamjaha 拋棄家庭 Okappana (o + kappana), 陰 放置自己的心 (fixing one s mind (on), settling in, putting (trust) in, confidence) Okappeti (o + kappeti), 放置自己的心 (to fix one s mind on, to put one s trust in M.I,11; Miln.234 (okappessati)) Okampeti (o + Caus. of kamp) 搖動 (to shake, to wag, only in phrase sisam okampeti to shake one s head M.I,108, 171; S.I,118.) Okappati(o + kappati) 安排 安置 信心 ( to preface, arrange, make ready, settle on, feel confident, put (trust) in) Okappana (o + kappana), 陰 安置 信心 Okappaniya, 形 可信賴的 Okappeti (o + kappeti) 安置 信心 Okara, 陽 低, 降級, 降格, 退化 Okasa(ava + kaw to shine), 陽 1. 空間, 露天, 空地 (lit. visibility, (visible) space as geometrical term, open space, atmosphere, air as space) 2. 出現 ( visibility, i. e. appearance, as adj. looking like, appearing.) 3. 機會, 許可 (occasion, chance, opportunity, permission, consent, leave) okasakamma, 陽 許可 okasarahita, 形 沒有空間的 okasakata, 陽 許可 Okasati(ava + kaw), 可見的 (to be visible) caus. okaseti. Okinna, (okirati 的 過分 ;BSk. avakirna), 已撒 ( 某物 ) 於面上 (strewn over, beset by, covered with, full of) Okirana(o + kirana), 中 驅散, 逐出, 驅逐, 丟入 (casting out (see the later 213

113 avakirati 2 ), only as adj.-f. okirini (okilini through dialect. variation) a cast-out woman (cast-out on acct of some cutaneous disease), in double comb n. okilini okirini (perhaps only the latter should be written) Vin.III,107 = S.II,260 (in play of words with avakirati 1 ). Bdhgh s allegorical expl n. at Vin.III,273 puts okilini = kilinnasarira, okirini = avgaraparikinna. Cp. kirata. Okirati (ava+kir 散 +a),1. 倒下 (to pour down on, pour out over M.I,79; aor. okiri) 2.(to cast-out, reject, throw out) okiri, 過 okinna, 過分 okiranta, 現分 okirapeti, 使 Okujanta, 現分 吟唱 pubbabhage okujanta karonti, 作前奏的低聲吟唱 Okotimaka (o + koti + mant + ka. Ava in BSk., in formula durvarna durdarwana avakotimaka), 矮小 (lit. having the top lowered, with the head squashed in or down.) SA.21.6./II, Okotimakanti rassam.( 矮小..矮短 ) Okkanta, (okkamati 的 過分 ) 已進入, 已掉入 Okkanti (< okkamati), 陰 進入, 形成, 出現 (entry (lit. descent), appearance, coming to be) okkantikkhana,投胎剎那 Patthanappakarana-atthakatha 發趣論注釋 (CS:p.365) :Okkantikkhaneti pabcavokarabhave patisandhikkhane.( 在投胎剎那 : 即在五蘊生命的結生剎那 ) Okkantika, 形 又發生的, 再發生的 Okkamati, avakkamati, (ava+kam( 梵 kram) 超越 +a), 進入, 掉入, 發生 (coming on, approaching, taking place) okkami, 過 okkamitva, okkamma, 獨 okkanta, 過分 okkamitum, 不 okkamaniya, 未被 okkameti, 使 okkamane pubbavgama,爭先恐後 ( 先人而行 ) A.6.86./III,436 說 : 成就六法者, 若聽聞正法, 則於善法中, 堪入正性決定 (bhabbo niyamam okkamitum sammattam)(sa /ii, Okkanto sammattaniyamanti pavittho ariyamaggam. 入正性決定..進入聖道 ) 即 :1. 不成就業障 (na kammavaranataya) 2. 不成就煩惱障 (na kilesavaranataya samannagato) 3. 不成就異熟障 (na vipakavaranataya) 4. 有信心 (saddho) 5. 有樂欲 (chandiko) 6. 有慧 (pabbava) A /III,248. 說 聞法之五利.. assutam sunati( 聞所未聞 ),sutam pariyodapeti( 淨其已聞 ), kavkham vitarati( 斷其所惑 ), ditthim ujum karoti( 正直其見 ), cittamassa pasidati( 令心歡喜 ) Okkamana, 中 掉入, 進入 (entering into, approaching, reaching) Okkamanta, okkamamana, 現分 進入, 掉入 Okkamma, 獨 避開了一邊 Okkha, 陰 釜 SA.20.4./II, okkhasatanti mahamukha-ukkhalinam satam.( 百釜..一百個大口之鍋 ) Okkhayati (ava+khayati= 梵 kseti<ksi 躺 ),即明顯化 成為衆所周知 (pabbayati pakatam hoti.)( SA.CS:p.3.48) Okkhitta, (okkhipati 的 過分 ) 扔下, 使下降, 落下 okkhitta-cakkhu 目不斜視 Okkhipati (ava+khip 拋 +a), 扔下, 使下降, 落下 okkhipi, 過 Ogacchati, (ava+gam 去 +a), 下來, 下沉 ogacchi, 過 ogata, 過分 Ogadha, ogadha(<gah see gadha 1 & gahati; 梵 avagadha), 形 沉浸的 (diving, immersed, merging into), 潛入的 (plunging into) -ogadha, -ogadha amatogadha,潛入不死 ( 涅槃 ) nibbanogadha,潛入涅槃 jagat ogadha steeped in the world. Ogayha, ogahiya, (ogahati 投入 的 獨 ), 投入了, 吸收了 Ogadhappatta (ogadha 潛入 +patta 已得 ), 形 已入的 Ogaha, 陽 ogahana, 中 潛入, 跳入 ogahitabbo(sa.6.1./i,195.), 義 Ogahati (ava+gah 衝進 +a), 跳入, 進入, 吸入 ogahi, 過 Ogahamana, 現分 潛入, 跳入 Ogalha, (ogahati 的 過分 ) 已跳入, 已進入 Ogadha 1 (adj.) [Sk. avagadha; ava + gadha 2 ] immersed, entered; firm, firmly footed or grounded in (- ), spelt ogalha Miln.1 (abhidhamma-vinay ). Cp. BSk. avagadhawraddha of deep faith Divy 268. Cp. pariyogalha. Ogadha 2 (nt.) [ava + gadha 2 ] a firm place, firm ground, only in cpd. ogadhappatta having gained a sure footing A III.297 sq. Ogaha [fr. o + gah] diving into; only in cpd. pariy. Ogahati (ogaheti) [Sk. avagahate; ava + gahati] to plunge or enter into, to be absorbed in (w. Acc. or Loc.); Vv 6 1 (= anupavisati VvA 42), 39 2 (salavanam o. = pavisati VvA 177). ogaheti (pokkharanim); ger. ogahetva (T. ogah ; v. l. ogahitva); PvA 287 (lokanathassa sasanam, v. l. itva). Ogahana (nt.) [fr. ogahati] plunging into (- ) PvA 158. Ogilati (ava+gil+a)(o + gilati), 吞下 ( to swallow down) ogili, 過 反 uggilati( 吐出 ) 不 ogilitum Ogunthita(pp. of oguntheti, cp. BSk. avagunthita),覆蓋 (covered or dressed (with) (v. l. okunthita)) Oguntheti (ava+gunth+e), 覆蓋, 掩飾 ( 台語 : 掩勘 am kham 3 )(to cover, veil over, hide) ogunthesi, 過 ogunthita, 過分 ogunthitva, 獨 Oggata (pp. of avagacchati), 落下 (gone down, set (of the sun) Vin.IV,55 (oggate suriye = atthavgate suriye 落日 ), 268 (id. = ratt andhakare); Th.1, 477 (anoggatasmim suriyasmim). Ogha(Vedic ogha and augha; BSk. ogha), 陽 洪水 (a flood of

114 water=udak ogha) 古譯 : 暴流 瀑流 oghatinna, 形 已經克服 ( 煩惱 ) 洪水的人 mahogha,大瀑流 (a great flood ) oghatinno, 越瀑流 (crossed the flood,指阿羅漢 ) kamogha,業瀑流 Ocaraka(<ocarati), 形 調查員, 通知者, 賤業者, 低賤的行爲 (in special meaning of one who makes himself at home or familiar with, an investigator, informant, scout, spy) Ocinna, ocita, (ocinati 的 過分 ) 已聚集, 已收集 Ocinana, 中 聚集, 採集 Ocinanta, (Ocinati 的 現分 ) 聚集, 收集, 採集 Ocinati, Ocinati, (ava+ci +na)(= Sk. avacinoti, ava + ci 1 ), 1. 聚集, 收集, 採集 (= Sk. avacinoti, ava + ci 1 ) to gather, pluck, pick off ; also in pp. ocita) 2. 不尊重 (= Sk. avacinoti or ciketi ava + ci 2, cp. apacinati 2 ) to disregard, disrespect, treat with contempt; pres. ocinayati) ocini, 過 ocinitva, 獨 Oja, 陽 中 oja, 陰 有營養的本質, 汁, 營養素, 食素 (Bodhi 譯 :the sap (S.II,87); nourishment (S.V,162.)) ( 水野弘元譯 : 食素 滋養素 ) ojavantu, 形 多液汁的, 滋養多的, 可口的 ojatthamakarupa, 中 食素八法聚 VbhA.p oja Pathamam tava na patitthati; ekassa va dvinnam va sattahanam gatakale patitthati.( 食素 (oja) 並不是在 ( 母胎 ) 一開始時就建立自己於依處, 而是在過了一七日或二七日之後 ) Ottha 1 (Vedic ostha;sk. ah),唇 (the lip) Ottha 2 (Vedic ustra, f. ustri), 陽 駱駝 (Morris, J.P.T.S. 1887, 150 suggests elephant) Oddeti (ud+e), 設下陷阱, 懸掛 ( to throw out (a net), to lay snares) oddesi, 過 oddita, 過分 Otarana(<otarati), 中 降落, 下來 Otapeti (ava+tap( 梵 tap) 熱 +e)(o + tapeti), 曬太陽 (to dry in the sun) otapesi, 過 otapita, 過分 Otara(<otarati, BSk. avatara), 陽 1. 降落 2. 接近 otaragavesi, 形 尋求機會 otarapekka, 形 守侯機會 Otarana(<otarati), 中 降下 (going down, descending) Otarati(o + tarati)(ava+tar+a), 降低, 降下, 放下 (to descend, to go down to (c. Acc.), to be-take oneself to) otari, 過 (for avamsari) otaranta, 現分 otaritva, 獨 inf. otaritum Caus.II. otarapeti 過分 otinna. Caus. I. otareti. Opp. uttarati Otareti (ava+tar+e), 使 降低, 降下, 放下 otaresi, 過 otarita, 216 過分 otaretva, 獨 Otinna, Avatinna,(otarati 的 過分 ), 已下降, 已被困擾, 已受影響 (fallen into, affected with) Ottappa(<tappati 1 + ud, would corresp. to a Sk. form *auttapya fr. ut-tapya to be regretted, tormented by remorse) ( ottappa<na 無 +ava 下 低 +tapp 折磨 ), 中 愧, 怕造惡, 忌孽 (fear of exile, shrinking back from doing wrong, remorse) hiri-ottappa(=hir-ottappa) 慚愧 anottappa, 無愧 (lack of conscience, unscrupulousness, disregard of morality) ottappagaravata, 尊重慚愧 (respect for conscience) ottappadhana 慚愧寶 (the treasure of (moral) self-control) ottappabala,慚愧力 (the power of a (good) conscience) 阿毘達摩義廣釋 (Vibhv.p.85.):sa papato jigucchanalakkhana. Ottappatiti ottappam, tam papato uttasalakkhanam. Atta-garava-vasena papato jigucchanato kulavadhu viya hiri, para-garava-vasena papato uttasanato vesiya viya ottappam.( 對惡有厭惡相 害怕邪惡名為 愧, 對惡有恐懼相 處於尊重自己 ( 自重 ), 避開惡, 如族姓女 ( 良家婦女 ) 有慚 ; 處於尊重他人, 害怕惡, 如妓女有愧 ( 於所作罪, 對他羞愧 ) ) Ottappati (ava+tap( 梵 tap) 熱 +ya), 罪行感, 害怕邪惡, 慚愧, 忌孽 ottappi, 過 Ottappi, Ottapi(Ottappin & Ottapin), 形 害怕犯錯的, 小心謹慎的 Otthata, (ottharati 的 過分 ) 已擴展, 已掩沒 Ottharana, 中 擴展, 掩沒 Ottharati (ava+thar+a, Sk. root str), 擴展, 掩沒 ( to spread over, spread out, cover) otthari, 過 ottharamana, 現分 ottharitva, 獨 -odaka, odaka-, (< udaka), 中 1. 水 (water) 2. 魚 (Paci.IV,348.. Maccho nama odako vuccati.) anodoaka, 無水 (without water, dried up Th.2, 265 (= udaka-bhasta ThA.212) sitodaka, 冷水 Odakantika, 中 水的附近 (neighbourhood of the water, a place near the water) 形 以水爲最後的洗身 odakantikata, 陰 (abstr.) 最後的淨身 (final ablution, cleansing J.II,126.) Odagya (der. fr. udagga), 中 狂喜, 洋洋得意 (exultation, elation) Odana(Sk. odana), 中 陽 飯 (boiled (milk-)rice, gruel ) nalikodana,管子飯 tilodana, 陽 芝麻飯 kummasa,酸粥 (sour milk) Sihahanurabbo( 獅子顎王 ) 的五子 :Suddhodano( 淨飯王, 釋迦牟尼佛之父 ), Sukkodano( 白飯王 ), Sakkodano( 釋迦飯王 ), Dhotodano( 純飯王, 古譯 : 斛飯王 ), Amitodano( 無量飯王, 古譯 : 甘露飯王 ). ( 見 : 中部 Mulapannasa-atthakatha,pg.1.366; 律部 Pacityadiyojana, pg.98.; 律 217

115 部 Saratthadipani-tika(tatiyo bhago)pg.3.78) Suttanipata-atthakatha, (CS:p.2.89) 的順序不同 :Suddhodano, Amitodano, Dhotodano, Sakkodano, Sukkodano. Odanakummasupacaya, 飯 (odana) 粥 (kummasa) 所積聚 (upacaya)(a heap of boiled rice and sour milk, of the body) Odanika, 陽 廚子, 飯頭 (a cook) Odaniya (<odana, cp. Sk. odanika, 形 飯做的 (belonging to rice-gruel, made of rice-gruel) Odahati (ava++dah 放置 +a), 放下, 插入, 專心的 odabi, 過 odahitva, 獨 Odahana, 中 放下, 插入, 聽 Odata, 形 白色的, 清潔的 陽 白色 ( 甲骨文..白, 金文..白 ) odatakasina, 中 白色的禪修器具 odatavasana(=odata-vasana), 形 穿白衣, 在家人 Odissa, 獨 定了義, 區 ( 識 ) 了別 Odissaka, 形 明確的, 特別的 Odhi, 陽 限制, 邊界 odhiso, 副 有限制地, 零碎地 Odhunati (ava+dhu+na), 抖落, 擺脫 odhini, 過 Odhuta, (Odhunati 的 過分 ) 抖落, 擺脫 Onaddha, (Onandhati 的 過分 ) 綁, 掩蓋, 包裝 Onandhati (ava+nandh 綁 +m-a) 綁, 掩蓋, 包裝 onandhi, 過 Onata, (Onamati 的 過分 ) 彎下身, 彎下 Onamati (ava+nam+a), 彎下身, 彎下 onami, 過 onamanta, 現分 onamitva, 獨 Onamana, 中 彎下身, 彎下 Onayhati (ava+nah+ya), 包封, 遮沒, 繫住 onayhi, 過 Onaha(<ava + nah, cp. onaddha & onayhati), 中 遮蓋物, 裹屍布 ( 壽衣 )(drawing over, covering, shrouding) Onita, 過分 已取走, 已移掉 Onojana, 中 分配, 授予式 Onojeti (ava+nuj +e), 獻出, 分配 onojesi, 過 onojita, 過分 Opakkamika, 形 突然襲擊, 痙攣 Opanayika(<upaneti 引導接近 ), opaneyyika, 形 引導, 領頭的, 帶近來 AA.3.53./II, Opaneyyikoti attano cittam upanetabbo.( 返照..可帶近來自己的心 ) Vism Upanetabboti opaneyyiko.( 可帶近來, 即 返照 ) Nd 2 A.CS:pg Adittam celam va sisam va ajjhupekkhitvapi attano citte upanayam arahatiti opaneyyiko, tam opaneyyikam.( 火已燒 218 到自己的衣 頭, 也可置之不理, 自心值得帶近來, 為 返照 )) (Vism.217.; cf. SA.1.20./I,43.) Opapatika, opapati(<upapatti 顯現 往生 ), 形 化生的 ( 出生時無所託 ) ( 舍利子! 但是何者是化生的起源? 諸天, 地獄的一些人及一些墮處者 舍利子! 此被叫做化生的起源 M i73) Opamma, 中 直喻, 比較 Opatajja, 中 副王之位 Opanayika, 形 確實有效的 Opavayha, 形 可騎的 Opata, 陽 陷阱 Opateti (ava+pat+e), 使下跌, 妨礙 opatesi, 過 opatita, 過分 Opana, 中 井, 免費供應水的地方 anopanabhutani, 不作井池者 Opayika, 形 適當的 Opiya, 獨 放進了 Opilapita, (Opilapeti 的 過分 ) 浸, 使漂浮 Opilapeti, Opilaveti (ava+plav+e), 浸, 使漂浮 opilapesi, opilavesi, 過 Opunati (ava+pu+na), 吹毛求疵, 吹開糠皮, 篩撒 opuni, 過 opunitva, 獨 DhpA.v.252./CS:pg gahapati, ime satta nama mahantampi attano dosam na passanti, avijjamanampi paresam dosam vijjamanam katva tattha tattha bhusam viya opunanti ti.( 諸有情對自己的缺點視若無睹, 對別人不存在的缺點認為是存在的, 吹毛求疵 ( 原文為..吹開穀物 bhusam viya opunanti) )) Obhagga, 過分 已打破, 已拖垮 Obhasa(from obhasati), 陽 光, 光彩 (shine, splendour, light, lustre, effulgence; appearance.) Obhasati 1 (ava+ bhas( 梵 bhas) 使發光 +a or o+bhasati cp. Sk. avabhasati), 照耀, 發光 (to shine, to be splendid) obhasi, 過 Obhasati 2 (ava + bhasati fr. bhas; Sk. apabhasati), (to speak to (inopportunely), to rail at, offend, abuse) Obhasana, 中 光亮的 Obhasita, (Obhaseti 的 過分 ) 使發光, 照明 Obhaseti (obhasati 的 使 ), 使發光, 照明 obhasesi, 過 obhasetva, 獨 Obhasenta, obhasayamana, (Obhaseti 的 現分 ), 發光, 照明 Oma, omaka, 形 較低的, 劣等的 Omattha, (omasati 的 過分 ), 已接觸, 已弄髒 Omaddati (ava+madd 壓破 +a) 壓破, 擦, 壓迫 omaddi, 過 219

116 Omasati (ava+ma+a), 觸摸, 觸及 omasi, 過 Omasana, 陰 omasavada, 陽 侮辱, 責備 Omana 1 (<o + man, think. The Sk. avamana is later) 不尊敬 (disregard, disrespect, contemp & see also avamana) Omana 2 (=demana<di), 飛 ( flying ) Omissaka(o + missaka, 形 mixed, miscellaneous, various ( parisa) Omukka (Omubcati 的 過分 ), 已擺脫, 已脫 ( 衣服 ) Omubcati (ava+muc 釋放 +m-a) 拿掉, 解開, 脫衣 omubci, 過 Omubcitva, (Omubcati 的 獨 ), 脫掉了一些衣服 Omutteti (ava+mutt+e), 小便 omuttesi, 過 Ora, 中 此岸, 這個世界 形 次等的 orapara, 中 上下, 此岸彼岸 oramattaka, 形 些許的, 無關緊要的 orambhagiya, 形 下界 ( 欲界 ) 的 pabcannam orambhagiyanam samyojananam (=pabcorambhagiyasamyojanani), 五下分結 Orambhagiya-samyojana, 中 下分結, 繫縛諸有情於下界 ( 欲界 ) 斷除首三下分結 ( 身見結 ditthi-samyojanam 戒禁取結 silabbataparamasasamyojanam 疑結 vicikiccha-samyojanam) 成為須陀洹果, 斷除五下分結 ( 身見 戒禁取 疑 欲界貪 欲界瞋 ) 成為阿那含果 Oram, orena, 副 在下, 在內部, 在這邊 Oraka, 形 次等的, 低的 Orabbhika, 陽 羊商, 屠羊者 Orasa(ura, uras breast Vedic aurasa), 形 屬於自己的胸脯, 合法的, 自然的, 自己的 (belonging to one s own breast, self-begotten, legitimate; innate, natural, own) DT.22.-1/II, Puttati orasa.( 兒子..自己的胸脯 ( 養育長大的 ) ) Orima, 形 最低的, 在這邊的 orimatira, 中 此岸 Oruddha, (Orundhati 的 過分 ) 阻隔, 關押 Orundhati (ava+rudh 成長 +m-a), 阻隔, 關押 orundhi, 過 Oruyha, (Oruhati 的 獨 ) 降落, 下來 Oruhati (ava+ruh 上升 +a), 降落, 下來 oruhi, 過 oruhanta, 現分 Oruhana, 中 降落 Orulha, (oruhati 的 過分 ), 已降落, 已爬下 Orodha(<orundhati; 梵 avarodha), 陽 閨房 (harem, seraglio) raj orodha,閨房淑女 (harem-lady), 妾 (concubine) Oropana, 中 拿下, 放低, 放下 Oropita, (Oropeti 的 過分 ) 拿下, 放低, 擱置 Oropeti (ava+rup+e), 拿下, 放低, 擱置 oropesi, 過 oropenta, 220 oropayamana, 現分 Oropetva, Oropiya, (Oropeti 的 獨 ), 放低了, 擱置了 Orohana, 中 降落 參考 Oruhana Orohati, 降落, 下來 參考 Oruhati Olaggeti (ava+lag+e), 垂下, 使粘住 olaggesi, 過 olaggita, 過分 Olamba, olambaka, 形 垂下的 中 支援, 重荷 Olambati (ava+lab+m-a), 垂下, 被擱在, 吊 olambi, 過 olamblta, 過分 Olambana, 中 吊 Olambamana, 現分 吊著 Olambiya, Olambitva, 獨 吊了, 吊下 Olara, at PvA.110 is with v. l. BB to be read ulara. Olarika(< ulara), 形 毛重的, 粗糙的, 充足的 (gross, coarse, material, ample) Vbh Tattha katamam rupam olarikam? Cakkhayatanam pe photthabbayatanam--idam vuccati rupam olarikam.( 在此, 什麼是 粗色? 眼處 ( 眼淨色 ) 耳處 ( 耳淨色 ) 鼻處 ( 鼻淨色 ) 舌處 ( 舌淨色 ) 身處 ( 身淨色 ) 觸色 ( 地 火 風 ) 顏色 聲 香 味, 這稱為粗色 ) Tattha katamam rupam sukhumam? Itthindriyam pe kabalikaro (kabalimkaro) aharo--idam vuccati rupam sukhumam.( 在此, 什麼是 細色? 女根色 男根色 心色 命根色 食色 水 限界色 身表色 語表色 色輕快性 色柔軟性 色適應性 色積聚 色相續性 色老性 色無常性, 這稱為細色 ) Olikhati (ava+likh 抓 +a), 刮掉, 梳髮, 編織 olikhi, 過 Olikhiya, Olikhitva, 獨 梳了髮, 刮掉了 Oligalla, 陽 污水坑 Olina, (oliyati 的 過分 ), 已偷懶, 已不活躍 Oliyati (ava+li 執著 +ya), 困住 (to stick), 牢記 (stick fast), 黏住 (adhere cling to) oliyi, 過 Oliyana, 陰 偷懶, 醉心 Oliyamana, 現分 落在後面 Olugga (olujjati 的 過分 ), 已跌碎, 已腐爛 Olujjati, 跌碎, 腐爛 Olubbha, 獨 倚靠, 堅持 Olokana, 中 看著 olokanaka, 中 窗戶 Olokiya, oloketva, (Oloketi 的 獨 ) Olokanaka (< oloketi) ), 形 中 窗 (window) Oloketi, voloketi, (ava+lok 見 +e;bsk. avalokayati or apaloketi), 看著, 檢 221

117 查 (to look at, to look down or over to, to examine, contemplate, inspect, consider) olokesi, 過 olokita, 過分 Oloketum, 不 要去看 Olokenta, Olokayamana, 現分 看著 Ovajjamana, 現分 被勸告, 被訓誡, 被警告 Ovattika, 陰 腰帶,( 有腰帶的 ) 小袋 Ovadati (ava+vad 說 +a), 忠告, 勸告 ovadi, 過 ovadita, 過分 Ovadana, 中 勸告 Ovadanta, ovadamana, 現分 勸誡, 勸告 Ovaditabba, 義 應該勸告 Ovaditva, ovadiya, 獨 勸誡了, 勸告了 Ovaraka, 陽 內室 Ovariya, ovariyana, (ovarati 的 獨 ), 抑制, 防止 Ovassati (ava+vas 住 +a), 下雨 ovassi, 過 ovattha, 過分 Ovassapeti (ovassati 的 使 ), 用雨淋濕 ovassapesi, 過 Ovahati (o + vahati), 攜帶 (carry down) pass. ovuyhati It.114 (ind. & pot. ovuyheyya) Ovada, 陽 忠告, 教誡 ( 教導還沒發生的事.. 要這樣做, 不要這樣做 若是之後反復的教導爲教授 (anusasani))(advice, instruction, admonition, exhortation) ovadaka, ovadayaka, 形 勸告人, 勸誡者 ovadakkhama, 形 易勸的 Ovadaka (fr. ovada; cp. BSk. avavadaka), 形 中 忠告, 忠告者 (admonishing (act.) or being admonished (pass.); giving or taking advice; a spiritual instructor or adviser) anovadaka, 不接受忠告者 (one who cannot or does not want to be advised, incorrigible) Ovadin (fr. ovada), 形 中 忠告 (= ovadaka) Ovijjhati (ava + vyadh), 刺穿 (to pierce through Vism.304.) ovijjhitva, 獨 Ovuta, ophuta (ava+vuta, aparuta), 形 覆障的 (covered, obstructed) 過分 已覆障 Ovuyhati (pass. of ovahati), 被帶下 (to be carried down (a river)) Osakkati, 退後 ( to draw back, move back D.I,230; J.IV,348 (for apavattati C.); V,295 (an-osakkitva) Osajjati (o + srj), 排泄 (to emit, evacuate PvA.268 (vaccam excrement, + ohanati) pp. osattha. Osakkati (ava+sakk+a) (fr. P. sakk = *Sk. svask, cp. Magadhi osakkai; but sometimes confused with srp, cp. P. osappati & Sk. apasarpati), 倒退, 落 222 在後面, 撤退 (having withdrawn to (Acc.), gone to or into, undergone, visited) osakki, 過 Osakkana, 陰 倒退, 落在後面 Osakkita, (osakkati 的 過分 ) 倒退, 落在後面, 撤退 Osakkitva, osakkiya, 獨 撤退了, 移過一邊 Osata, (osarati 的 過分 ) 已流動, 已離開, 已後退 Osanheti (o + sanheti, denom. fr. sanha) 使光滑 (to make smooth, to smooth out, comb or brush down (hair)) Osadha(Vedic ausadha), 中 藥 arabbamosadha (arabba-m-osadha), 森林裡的藥 Osadhi 中, osadhi, 陰 藥草 (herbs or other ingredients) Osadhitaraka (osadhi 藥 +taraka 星 ) 陰 晨星 (Venus 金星, 清晨東方最明亮的星星, 亮度 -4.4 等 ) 藥星 ( 水野弘元譯 : 太白星 ) M.79./II,34... Yvayam, bhante, rattiya paccusasamayam viddhe vigatavalahake deve osadhitaraka-- ayam imesam ubhinnam vannanam abhikkantataro ca panitataro ca ti. ( 世尊! 這離夜晚破曉時, 皎明無雲天空的太白星, 在這兩者 ( 與闇夜之大火聚相比 ) 色光中為更美妙 更微妙 ) Osarana(< avasarati), 中 1. 進入 (return to, going into (Acc.) visiting) 2. 抽離 (withdrawal, distraction, drawing or moving away, heresy) Osarati (ava(=o)+sar( 梵 sr) 動轉 +a), 流動, 離開, 後退 (to flow, to go away, to recede to, to visit) pp. osata. see also avasarati. Osana(< osapeti), 中 結束, 停, 結論 (stopping, ceasing; end, finish, conclusion) Osarana, 陰 1. 使復原,2. 擁擠 Osareti (ava+sar( 梵 sr) 動轉 +e), 恢復, 復權, 解釋 osaresi, 過 osarita, 過分 osaretva, 獨 Osibcati (ava+sic 傾倒 +m-a), 倒下, 灑 osibci, 過 osibcanta, 現分 Osibciya, osibcitva, 獨 倒下了, 灑了 Ositta, (osibcati 的 過分 ) 倒下, 灑 Osidati (ava+sid( 梵 sad)+a), 下沉 osidi, 過 osidamana, 現分 Osidana(<osidati), 中 沉沒 (sinking), 下墮 Osidapana, 中 使下沉, 浸漬 Osidapeti (osidati 的 使 ), 浸, 使下沉 osidapesi, 過 osidapita, 過分 osidapetva, 獨 Ossajati (ava+saj ( 梵 srj)+a), 放出, 放棄, 釋放 ossaji, 過 Ossajana, 中 釋放, 解雇 Ossajja, ossajjitva, 獨 放棄了, 釋放了 223

118 Ossattha, (ossajati 的 過分 ) 已放出, 已放棄, 已釋放 Oharati (ava+har( 梵 hr) 拿 +a), 拿掉, 拆卸 (to take away, take down, take off) ohari, 過 ohata, avahata, 過分 ohacca, uhacca, 獨 imper. ohara(= oharehi PvA.95), 命 Caus. I. ohareti (see avaharati); Caus. II. oharapeti, 使 Ohaya, (ojahati 的 獨 ), 遺棄, 放棄 Oharana(< oharati), 中 移掉, 離開正道 ( lit. taking away, leading astray, side-track, deviating path) DhA.v.56.CS:pg rajoharanam rajoharanan ti( 去除污垢, 去除污垢 )( 佛陀教導周利槃特除染的方法 ) Cp. avaharana. Ohita, (oharati 的 過分 ), 已藏, 已置下, 已卸 ohitasota, 傾聽 Ohina (ohiyati 的 過分 ), 已遺留 Ohiyaka, 形 逗留者, 被遺留的人 Ohiyati (ava+hi+ya), 留下來, 逗留 ohiyi, 過 ohiyitva, 獨 opt. ohiyeyya Ohiyana, 中 留下來 Ohiyamana, 現分 落在後面 K K, 巴利文字母表的羅馬化拼音第一個輔音字母 發音好像漢語中清音的 g Ka ( 從 疑代 kim), 誰, 什麽, 哪個 陽 : 單. 主.ko; 複. 主 ke; 單. 賓.kam; 複. 賓.ke; 單. 具.kena; 複. 具.kehi kebhi; 單. 離.kasma kamha; 複. 離.kehi kebhi; 單. 與. 屬.kassa kissa; 複. 與. 屬.kesam kesanam; 單. 處.kasmim kamhi( kismim kimhi); 複. 處.kesu 陰 : 單. 主 ka; 複. 主.ka kayo; 單. 賓.kam; 複. 賓.ka kayo; 單. 具.kaya; 複. 具.kahi kabhi; 單. 離 kaya; 複. 離.kahi kabhi; 單. 與. 屬.kaya kassa; 複. 與. 屬.kasam kasanam; 單. 處.kassa kayam kassam; 複. 處.kasu 中 : 單. 主.kim; 複. 主.kani; 單. 賓.kim; 複. 賓.kani Tam kissa hetu? 什麼原因呢?( 所以者何?) -ka, -ika, 名 形 數詞等變成形容詞所附上的字尾, 母音要做重音變化 另有附上 -ya, -iya Kamsa(cp. Sk. kamsa),銅, 青銅, 銅貨幣, 銅鑼, 鍮 kamsakuta,偽貨幣 kamsathala,銅皿 kamsapati,銅鉢 Kakaca(onomat. to sound root kr, cp. note on gala; Sk. krakaca), 陽 鋸子 224 (a saw) kakacupama, kakacovada, 鋸子的譬喻 kakacakhanda, 鋸木屑 (fragment or bit of saw) kakacadanta, 齒鋸 (tooth of a saw, DA.I,37 (kakaca-danta-pantiyam kilamana)) Kakantaka, the chameleon J.I.442, 487; II.63; VI.346; VvA.258. Kakantaka, 陽 變色龍(chameleon) Kaku, 陽 山峰, 頂點, 突出的角落 (a peak, summit, projecting corner) Kakuta, 鳩, 鴿子 (a dove, pigeon) kakutapada, 陽 鳩腳(dove-footed; i. e. having beautiful feet. DhA.I,119) kakutapadi, 陰 鳩腳(J.II.93; DhA.I,119; Miln.169.) Kakudha(cp. Sk. kakuda, and kaku above), 陽 ( 公牛的 ) 駝峰, 雞冠, 阿見 ( 産於熱帶亞洲的欖仁樹屬, 參考 Ajjuna) kakudhabhanda 中 皇室的國旗, 王位的五個標誌 ( 如王冠 寶劍 華蓋 拖鞋和犛牛尾拂 ) Kakka, 中 漿糊, 多油物質的沉澱物 Kakkata, kakkataka( 希臘文 karkinos), 陽 螃蟹 (a crab; 台語 : 蟳 cim 5 ) kakkatayanta, 中 爲紮牢著牆而一端有鈎的梯 Kakkasa, 形 粗糙的(roughness) Kakkarika, Kakkaruka(< karkaru), 陰 黃瓜類(cucumber) Kakkhala(kakkhata, cp. Sk. karkara=p. kakkataka), 形 1. 粗糙的, 硬的 (rough, hard, harsh) 2. 殘酷的 ( cruel, fierce, pitiless) kakkhalata, 陰 粗糙的事物, 堅硬 kakh( 梵 kavks), 字根 I. 欲(desire) Kavka, 陽 蒼鷺(heron) Kavkana, 中 手鐲(bracelet) kavkh ( 梵 kavks), 字根 I. 懷疑(to doubt) Kavkhati (kavkh+m-a)(cp. Sk. kavksa), 懷疑, 拿不準 kavkhi, 過 Kavkhana, Kavkha, Kavkhayana, 陰 疑惑, 不確定 名色差別論 (Namarupaparicchedo, ch.2.#119.): 疑惑為疑, 沒有結論為 相, 沒有一個把握為 作用, 沒有抓住依止處 ( 為現起 ) (Kavkhayana vicikiccha, asannitthanalakkhana; anekagahanarasa, appatitthati gayhati.) S Ahosim nu kho aham atitamaddhanam( 1 過去世我存在嗎?), 2 nanu kho ahosim atitamaddhanam( 2 過去世我不存在嗎?), 3 kim nu kho ahosim atitamaddhanam( 3 過去世我是什麼?), 4 katham nu kho ahosim atitamaddhanam ( 4 過去世我如何?), 5 kim hutva kim ahosim nu kho aham atitamaddhanan ti( 5 過去世我從什麼成為什麼?); aparantam va upadhavissati 6 Bhavissami nu kho aham anagatamaddhanam, 7 nanu kho bhavissami anagatamaddhanam( 想未來 : 6 未來世我將存在嗎? 7 未 225

119 來世我將不存在嗎?) 8 kim nu kho bhavissami anagatamaddhanam( 8 未來世我將存在什麼嗎?), 9 katham nu kho bhavissami anagatamaddhanam ( 9 未來世我將如何存在?) 10 kim hutva kim bhavissami nu kho aham anagatamaddhanan ti( 10 未來世我將從什麼成為什麼?); etarahi va paccuppannam addhanam ajjhattam kathamkathi bhavissati( 於今現世內心將有疑問 :)-- 11 Aham nu khosmi( 11 我存在嗎?), 12 no nu khosmi( 12 我不存在嗎?), 13 kim nu khosmi( 13 什麼是我?), 14 katham nu khosmi( 14 怎樣是我?), 15 ayam nu kho satto kuto agato( 15 這眾生 (= 我 ) 來自哪裡?), 16 so kuhim gamissati ti--netam thanam vijjati ( 16 他將去哪裡?) 此 ( 懷疑 ) 事不可能 (= 無有是處, 或這個立足點不存在 )) Kavkhamana, Kavkhi(Kavkhin) (Sk. kavksin) 形 ( 意見等 ) 動搖的, 有疑心的人, 猶豫不決的人 Kavkhaniya, kavkhitabba, 義 應該懷疑 Kavkhathaniya, Kavkhatthaniya,懷疑 Kavkhavitarana,解疑 Kavkha-vitarani, 陰 渡脫疑惑注釋,Patimokkha 的註解書 Kavkhita, (kavkhati 的 過分 ) 懷疑 Kavkhiya, kavkhitva, 獨 懷疑了 Kavgu, 陰 稷( 種子 )(millet) kac, 字根 III. 發光(to shine) Kacavara, 陽 1. 塵埃, 塵土 (sweepings, dust, rubbish) 2. 破布 (rags, old clothes SA 283 (=pilotika)) Kacci, Kaccid (Sk. kaccid=kad+cid, see kad ), 形 疑問代詞( 常有 nu, nu kho( 或許 ) 虛詞相隨 ) Kaccha 1 (cp. Sk. kaccha), 陽 中 1. 沼澤地 (marshy land, marshes) 2. 長草 蘆葦 (long grass, reed) SA.2.12./I, Kaccheti pabbatakacchepi nadikacchepi.( 蘆葦..山蘆葦, 河濱蘆葦 ) Kaccha 2, 箭 (an arrow (made of reed)) kacchantara, 中 腋窩之下, 王宮內部 kacchaputa, 陽 叫賣小販 形 挑擔子的人 Kaccha 3, (ger. of kath) 適合說 ( fit to be spoken) akaccha, 反 Kacchaka, 陽 無花果樹(figtree) 音譯: 揵遮耶 Kacchapa(Sk. kacchapa, dial. fr. *kawyapa, orig. Ep of kumma, like magga of patipada), 陽 龜(a tortoise, turtle) kano kacchapo, 盲龜 Watapabcawatka( 一百五十讚佛頌 ), v.5... Maharnavayugacchidrakurmagrīvarpanopamam ( 譬如巨海內, 盲龜遇楂ㄔ穴 ) 楂ㄚ ˊ..水中浮木 226 Kaccha(cp. Sk. kaksa), 陰 纏腰布, 遮羞布, 修飾象的帶 kacchabandhana, 中 纏著腰帶, 圍著遮羞布 Kacchu(cp. Sk. kacchu), 陰 1. 倒鈎毛黧豆 (Carpopogon pruriens 其果實能使人發癢, 見 Kapikacchu) 2. 癢, 結疤 (itch, scab, a cutaneous disease) kacchuya khajjati,為癢所食 ( to be eaten by itch ) Kajjala(Sk. kajjala, dial. fr. kad+jala, from jalati, jval, orig. burning badly or dimly, a dirty burn), 中 煤煙, 煙灰 (lamp-black or soot, used as a collyrium) Kabcana( 梵 kabeana), 中 黃金 ( 黃金 另有 :jatarupa, 中 sivgi, 中 suvanna, 中 ) kabcanavanna, 形 金色 kabcanagghika, kabcanagghiya, kabcanavela, 金色的花圈 (a golden garland) kabcanakadalikkhanda, 一串 ( 台語 : 一芘 ) 香蕉 (bunch of bananas) kabcanathupa, 鍍金的塔 (a gilt stupa) kabcanapatima, kabcanarupa,鍍金的或金的塑像 (a gilt or golden image or statue) kabcanasuci, 金色的髮夾 (a gold pin, a hair-pin of gold) Kabcuka(from kabc (kac) to bind, Sk. kabcuka), 陽 夾克, 外套, 甲胄, 蛻的蛇皮 Kabjika, kabjiya(sk. kabjika), 中 酸粥 (sour rice-gruel) Kabba, 陰 女孩, 年輕未婚女子 (a young (unmarried) woman, maiden, girl) Kata, 陽 墊, 頰 ( 台語 : 喙 ( 卑頁 )chui 3 phue 2 ) katasara, 陽 莖梗製的墊 Kata, (= kata), karoti 的 過分 已做 Kataka, 陽 中 1. 圓圈, 手鐲 (anything circular, a ring, a wheel ; a bracelet),2. 岩洞 Katacchu, 陽 匙 (a ladle, a spoon) katacchumatta, 形 一匙量的 Katasi, 陰 墓地 (a cemetery) Kataha(Sk. kataha), 陽 中 容器, 大鍋, 堅果殼 Kati(=Kata), 陰 臀部, 腰部 katatthika, 臀骨 Katuka, 形 強烈的, 劇烈的, 痛苦的, 苦痛的, 中 苦痛 katukatta, 中 苦痛, 激烈, 辛味 katukabhanda, 中 調味品 katukapphala, 形 苦果, 有痛苦的效果 中 芬芳植物的種子 katukavipaka, 形 苦報, 有痛苦的結果 Katuviya, 形 吐出的 不潔的 Katuviyakata, 形 污染 Kattha 1 (Sk. krsta, pp. of kasati, cp. kittha), 耕耘 (ploughed, tilled) akattha, 未耕耘 (untilled, unprepared) sukattha, 善耕耘 (well-ploughed) 227

120 Kattha- 2 (Sk. kasta), 形 壞的, 沒有價值的 (bad, useless. Only in cpds.; perhaps also in pakatthaka.) katthavga, 沒有價值的 (pithless, sapless, of no value (of trees) ) katthamukha, 一種蛇 (a kind of snake DhsA.300. ) Kattha 3 (Brh. Kastha), 中 木材(a piece of wood, esp. a stick used as fuel, chips, firewood) katthatthara, 中 木床, 以小枝製成的墊 katthamaya, 形 木製的 katthakathala, 中 陶器的破片 katthatina, 草木 (PvA.256.) S /V, Seyyathapi, bhikkhave, dvinnam katthanam savghattanasamodhana usma jayati, tejo abhinibbattati; tesamyeva katthanam nanabhavavinikkhepa ya tajja usma sa nirujjhati sa vupasammati. ( 諸比丘! 譬如以二木互相摩擦, 生熱, 出火 ; 將那木頭分離, 對於這個的熱, 它就滅, 它就止息 ) 對於樂 苦 喜 憂 捨諸感受, 都是保持著冷靜的觀察, 觀它生, 觀它滅 Katthaka, 陽 竹子 Katthissa, 中 鑲珠寶的絲被單 Kathala, 中 陶器的破片 Kathina(Sk. kathina & kathora), 形 粗糙的, 硬的, 僵硬的 中 迦絺那衣 kathinatthara, 陽 奉獻迦絺那袈裟 kathinuddhara, 陽 取消迦絺那利益 kaddh, 字根 I. 拖拉(to drag) Kaddhati (kaddh+a), 拖拉, 拉 kaddhi, 過 kaddhita, 過分 kaddhanta, 現分 Kaddhana, 中 拉, 拖拉, 吸 Kana, 陽 穀殼和米粒之間的細粉末, 碎米 Kanaya, 陽 一種矛, 矮矛 Kanavira, 陽 ( 植 ) 夾竹桃 ( 見 Karavira) Kanajaka, 中 碎米粥 Kanikara, 陽 翅子樹 (Pterospermum Acerifolium) 印度的一種材用喬木, 木材淡紅色, 花金色, 硬重適中, 大都用作地板 Kanittha, kaniya(<kan 減 ), 形 最年輕的, 出生的年紀較小者, 陽 kanitthaka(=kanitthabhatika), 陽 弟弟 Kanittha, kanitthika, kanitthi, 陰 妹妹 Kaneru, 陽 象 陰 雌象 參考 karenu 雌象 Kantaka(<kantati 2 切 ) 中 1. 刺, 荊棘 (a thorn) 2. 骨頭 3. 任何有尖端的工具 4. 障礙物 (an obstacle, hindrance, nuisance) kantakagahana, 中 有刺的叢林 kantakapassaya, 陽 皮下有長釘或刺的皮床 kantakadhana, 中 多刺的樹籬 kantakattam 障礙性 akantaka 無刺 sakantaka 有刺 nikkantaka 離刺 akantaka-nikkantaka 無刺離刺 228 S /IV, Evameva kho, bhikkhave, yam loke piyarupam satarupam, ayam vuccati ariyassa vinaye kantako ti.( 同理, 諸比丘! 凡世間有可愛的相貌, 可意的相貌, 於聖者之律, 這稱為 荊棘 (kantako) ) Kantha, 陽 脖子, 咽喉 kanthaja, 形 在咽喉中産生的, 喉嚨的 kanthanala, 陽 咽喉 Kanthaka 1 thorn, see kantaka( 刺 ; 骨頭 ; 任何有尖端的工具 ; 障礙物 ) Kanthaka 2, 伴隨喬達摩離開皇宮時的馬 (Mhbv 25; spelt kanthaka at J.I.54, 62 sq.) Kanda(Sk. kanda), 陽 中 1. 部分, 章 2. 箭, 軸 kandam, 片刻 ((adv.) a portion of time, for a while, a little) Kandaka(=kantaka Vin.II,318 (Bdhgh.); A.III,383; Bu XIII.29), 強盜 akandaka, 免於強盜的危險 (free from thieves, PvA.161.) Kandara, 陰 腱 Kandu, kanduti, 陰 發癢, 疥癬 kanduppaticchadim, 陰 覆瘡衣 Kanduyana, kanduvana, 中 瘙癢, 抓痕 Kanduvati (kandu 的 派 ), 發癢, 被激怒, 癢傷 kanduvi, 過 Kanna ( 梵 karna), 中 耳朵, 角, 角落, 衣服的邊緣 kannakatuka, 形 難聽的, 刺耳 kannagutha, kannamala, 中 耳垢 kannacchidda, 中 耳孔 kannaccbinna, 形 被割掉耳朵的人 kannajappaka, 形 耳語的人 kannajappana, 中 耳語 kannajaluka, 陰 小蜈蚣 kannabila, 中 耳孔 kannabhusa, 陰 耳環, 耳朵的裝飾品 kannamula, 中 耳根 kannavalli, 陰 耳垂 kannavijjhana, 中 耳朵的穿孔 kannavethana, 中 耳朵的某種裝飾品 kannasakkhalika, 陰 外耳 kannasota, 中 耳邊 kannasukha, 形 悅耳的 kannasula, 中 耳痛, 耳疼 Kannadhara, 陽 ( 容器的 ) 杯耳 Kannika, 陰 果皮, 束, 捆, 劄, 屋頂, 耳朵的裝飾品 kannikamandala, 中 屋頂的椽桷 kannikabaddha, 形 綁成束的 Kanha, 形 黑 ( 金文 黑, 像人掉入黑田 ( 黑色沼澤地, 如..柏油 ), 滿身沾黑, 金文 下載自.. 暗, 邪惡, 黑傢伙 ( 摩羅的別稱 ) 陽 黑色, 毘瑟挐 (Vishnu 印度教主神之一, 守護之神 ) kanhapakkha, 陽 黑半月, 虧月 ( 農曆十六日至廿九日或三十日 ) kanhavattani, 陽 火 kanhavipaka, 形 邪業的報應, 邪惡的結果 kanhasappa, 陽 黑毒蛇 kammam kanham, 業黑, 黑業, 即邪業 反 kammam sukkam 業白, 白業, 即正業 kammam kanhasukkam,黑白業 Kanhasukkasappatibhagam,黑白兼備 kammam 229

121 akanha-asukkam akanha-asukkavipakam,非黑非白業非黑白果報 增支部 (A /II,232.): 比丘! 又, 云何是非黑非白業非黑白果報 (kammam akanha-asukkam akanha-asukkavipakam), 是能盡諸業之業者耶? 諸比丘! 此中, 若黑業黑報, 若斷思 ; 若白業白報, 若斷思 ; 若黑白業黑白報, 若斷思者 諸比丘! 是非黑非白業非黑白報, 能名盡諸業 (cf. 舍利弗阿毘曇論 第七, T28.582~28.583) 增支部注 (AA ;CS:p ):Pahanaya ya cetanati ettha vivattagamini maggacetana veditabba.( 斷思 : 此處感知 ( 斷 ) 導致輪迴的 道 思 ) 增支部疏 (AA ):Ya cetanati ya apacayagaminicetana.( 若斷思 : 若再生的毀滅之思 ) 道 思 : 是指 道 心 (maggacitta) 大般若波羅蜜多經 卷第三百八十三 (T ~ 980.1).. 非黑非白法, 感非黑非白異熟, 所謂預流果, 或一來果, 或不還果, 或阿羅漢果, 或獨覺菩提, 或復無上正等菩提 (cf. T ) kat, 字根 II. 切, 割剪 (to cut) Kata(=Kata), (karoti 的 過分 ), 已做, 已製造, 已做完, 已實現 katakamma, 形 熟練的, 業, 已做了自己的工作 katakalyana, 形 做善事的人 Katakicca(< kata-kicca < kar, karoti kata, pp. 已被作 ; kicca,fpp. 應作之務 ( 應斷之染 應證之智 )), 形 已運行義務 katabjali, 形 合十 katapatisanthara, 形 善待遇 kataparicaya, 形 熟練的, 熟悉的 katapatarasa, 形 吃了早餐 katapubba, 形 種福, 造福 katapubbata, 陰 種福的事實 katapubba, 形 往昔已做的 Katabhattakicca(=bhattakiccam katva), 形 用過餐的 katabhava, 陽 做了的事實 katavedi, 形 感謝的 katavedita, 陰 報恩, 感恩 katasakkara, katasavgaha, 形 受款待的人 katasavketa, 中 約會, 預先告示 katasikkha, 形 熟練的人 katanuggaha, 形 被協助的 katadhikara, katabhinihara, katabhinivesa, 形 已決意或熱望的人 kataparadha, 形 有罪的, 違反者 katabhiseka, 形 施以塗油禮, 供神用的 katakatam,已作和未作 (what has been done & left undone) katani akatani ca,已作和未作 (deeds done & not done) Katabbu(cp. Sk. krtajba), 形 感恩的, 親切的, 知恩 (lit. knowing, i. e. acknowledging what has been done (to one))( 台語 : 食水知水頭 ciah 8 cui 2 cai cui 2 thau 5, 知恩報本 ti un po 3 pun 2 ) katabbuta, 陰 感恩 akatabbuta, 陰 不知感恩 (ungrateful) akata-bbu, 知無作的 (knowing the Uncreated, i. e. knowing Nibbana) akatabbu-rupa(& akatabbusambhava), 不知感恩的本性 (of ungrateful nature) Katabbuta (abstr. <katabbu), 陰 感恩 gratefulness (katassa jananata). akatabbuta, 不知感恩 (ungratefulness) 230 Katatta(abstr. fr. kata, cp. Sk. krtatvam), 中 做, 已做的事實 (the doing of, performance of, only in Abl. katatta. Used adverbially in meaning of owing to, on account of. akatatta through non-performance of, in absence or in default of) Katama(cp. Vedic katama), 形 哪一, 什麽, 哪個 (which, which one (of two or more)) In some cases merely emphatic for ko, e.g. (katamena maggena agato?); (katamo so atta-patilabho?). -- Instr. katamena (scil. maggena) adv. by which way, how? Katamatte, 處 一旦做完一些事物 Katara, 形 哪一個 ( 二中之一 ) Kati, 疑綴 多少, 幾多 kativassa, 形 幾年, 幾歲? katividha, 形 幾種? Katika, 陰 會話, 交談, 協定 katikavatta, 中 契約, 協定 僧團規約 (savghassa katikasanthanam): 由某一寺院或住區範圍內的僧衆訂立的共同遵守的規章 條例 細則 (cf. Vin.Cv.357.) Katipaya, 形 一些 Katipaha, 中 幾天 katipaham, 副 幾天 Katupakara, 形 幫助的 陽 幫忙 Katupasana, 形 精於箭術, 靈巧的 Kate (Loc. of kata) 副 為了 (for the sake of), 代表 (on behalf of) Katokasa, 形 被允許, 准許的 Kattabba, 義 應該做 中 責任, 義務 kattabbayuttaka, 形 應該做的 kattabbatta, kattabbata, 陰 應該做 Kattara, 形 非常小的 kattaradanda, 陽 kattarayatthi, 陰 拐杖, 棒, 桿 kattarasuppa, 陽 小簸箕 Kattari, kattarika, 陰 剪刀 (scissors), 大剪刀 Kattikamasa, 陽 迦底迦月 ( 月份名, 於十月至十一月之間, 農曆 9 月 16 至 10 月 15) Kattika, & Kattika, (cp. Sk. krttika f. pl. the Pleiades & BSk. karthika), 陰 9 月 16~10 月 15(during which the full moon is near the constellation of Pleiades. It is the last month of the rainy season, terminating on the full moon day of Kattika (kattika-punnama)) Kattika, 陰 昂宿 ( 二十七星宿之一 ) Kattu, 陽 製造者, 行爲者, 作家, 句子的主題 kattukama, 形 樂意做的 kattukamata, kattukamyata, 陰 想做 kattukamyatachandam, 想做之欲 Kattum, 不 要去做 231

122 katth, 字根 I. 稱讚 (to praise) Kattha, 副 哪裡? Katthaci, 無 某處 Katthati (kath+a), 以有 而自豪, 自誇 katthi, 過 katthita, 過分 Katthana, 陰 自誇 Katthi, 形 自誇的人, 自誇的 katthita 自吹自擂的 Katva, (karoti 的 獨 ), 做完, 做了 kath, 字根 VII. 說 (to say) Kathabci,某方式 (somehow) Katthaci,某處 (somewhere) Kathana, 中 會談, 交談 Katham, 副 如何? kathamkatha, 陰 疑慮, 疑惑, 不確定 kathamkathi, 形 疑心的人 kathamkara, 形 如何做, 做什麽的? kathambhuta, 形 什麽種類的? 什麽樣的? kathamvidha, kathampakara, 形 什麽類型? kathamsila, 形 什麽戒的? katham krtva? 梵 何以故? S.2.14./I,53... Kathamvidham silavantam vadanti, kathamvidham pabbavantam vadanti. Kathamvidho dukkhamaticca iriyati, kathamvidham devata pujayanti ti.( 怎樣的人說為具戒者? 怎樣的人說為具慧者? 怎樣的人超越了苦迫? 怎樣的人得到天神的尊敬?) Katha(<kath to tell or talk, see katheti; nearest synonym is lap), 陰 論, 演講, 故事, 談話 kathapabhata, 中 會談的主題 kathamagga, 陽 敍述, 說明 kathadosa,無虛言 danakatham silakatham saggakatham, kamanam adinavam okaram samkilesam nekkhamme anisajsam pakasi, 說布施論 持戒論 生天論, 及說諸欲之災患 卑陋 污穢, 出離之功德 A.9.1./IV,352.:appicchakatha santutthikatha pavivekakatha asamsaggakatha viriyarambhakatha silakatha samadhikatha pabbakatha vimuttikatha vimuttibanadassanakatha(( 十論.. ) 少欲論 知足論 遠離論 無雜論 發勤論 戒論 定論 慧論 解脫論 解脫智見論 ) Kathavatthu, 中 論事 巴利論藏第五部, 乃阿育王時代第三結集時 ( 大約 B.C.255 年 ), 由目犍連子帝須 (Moggaliputta-tissa) 所編輯 內容以問答體的形式, 闡明錫蘭大寺派所傳承的分別上座部教理, 而將其他部派學說視為異端, 加以批評駁斥, 全部由二十三品 226 條的論點組成, 且還涵蓋其他部派對 律藏 和 經藏 的不同解釋 在 論事 有比較完整及系統的巴利佛教邏輯應用, 不同於因明或中論的風格 論事 尚有.. 論事注釋 (Kathavatthu-atthakatha) 論事根本注疏 (Kathavatthu-mulatika) 論事小注疏 (Kathavatthu-anutika) 等 AA.3.67./II, Kathavatthuniti 232 kathakaranani, kathaya bhumiyo patitthayoti attho.( 論事..論之因, 論之基地, 和立足之義 ) 論事 邏輯方式共有八種方法, 稱為 八抑義 (Atthakaniggahanaya) 其分為兩個部分 : 一 順論 (Anulomapaccanīka) 有四論, 二 反論 (Paccanīkanuloma) 有四論 每一論也再分成五種方法 第一論 Anulomapabcaka 順論五 1.) Thapana 建立 有兩種 : 一 Anulomathapana 順建, 二 Patilomathapana 反建,2.) Anulomapapana 順到,3.) Anulomaropana 順提,4.) Patilomapapana 反到,5.) Patilomaropana 反提 Anulomapabcaka 順論五 1.) Thapana 建立 : 設立問題 有兩種 : 一 Anulomathapana (Anuloma 順著 + thapana 建立 ) 順建 : 從答案問題順著建問 例如 : 若接受 A 是 B 二 Patilomathapana (Patiloma 反 + thapana 建立 ) 反建 : 從答案問題反回建問 例如 : 若不接受 B 是 A 2.) Anulomapapana (Anuloma 順著 + papana 到, 使到, 此處指讓對方接受 ) 順到 : 是讓對方接受第一個答案, 由改第二個答案順著第一答案 例如 ( 順建 Anulomathapana): 如果接受 A 是 B, ( 順到 Anulomapapana): 也應該接受 B 是 A 3.) Anulomaropana (Anuloma 順著 + ropana 提出 此處指出對方錯誤 ) 順提 : 讓對方知道錯誤, 指出第二答案錯誤, 因對第一答案相反矛盾 例如 ( 順建 Anulomathapana): 如果接受 A 是 B, ( 順到 Anulomapapana): 也應該接受 B 是 A ( 順提 Anulomaropana): 有接受 A 是 B 但不接受 B 是 A 此言錯!( 自己矛盾 ) 4.) Patilomapapana (Patiloma 反 + papana 到, 使到, 此處指讓對方接受 ) 反到 : 是讓對方接受第二個答案, 由改第一個答案順著第二答案 例如 ( 反建 Patilomathapana): 如果不接受 B 是 A, ( 反到 Patilomapapana): 也不應該接受 A 是 B 5.) Patilomaropana(Patiloma 反 + ropana 提出, 指出, 此處指出對方錯誤 ) 反提 : 讓對方知道錯誤, 指出第一答案錯誤, 因對第二答案相反矛盾 例如 ( 反建 Patilomathapana): 如果不接受 B 是 A, ( 反到 Patilomapapana): 也不應該接受 A 是 B ( 反提 Patilomaropana): 有接受 A 是 B 但不接受 B 是 A 此言錯!( 自己矛盾 ) ( 錄自.. Bhikkhu Anando.. 巴利阿毘達磨 論事 對 說一切有 思想 233

123 批判之研究 ) Kathasallapa, 陽 會談 (talk, conversation) Kathapeti (katheti 的 使 ), 令說, 送出資訊 kathapesi, 過 kathapetva 獨 Kathita, (Katheti 的 過分 ) 說, 講, 敍述 kathitakathitatthana,說說講講 akathita, 不可講說 Katheti (kath +e), 說, 講, 開示, 敍述 kathesi, 過 kathenta, 現分 Kathetva, 獨 說了, 開示了 kathiyati, 被 被說 Kadanna, 中 發黴的飯, 壞的食物 Kadamba, 陽 迦蘭波樹, 東印度團花 ( 東印度群島的茜草科的一種遮陽喬木 (Anthocephalus cadamba), 木材硬 黃色, 花簇生 球形 橙色芳香 ) Kadariya, 形 小氣的, 吝嗇的, 中 貪財, 小氣 kadariyata, 陰 吝嗇, 小氣 Kadali 1 (Sk. kadali), 陰 1. 車前草 (the plantain, Musa sapientium) 2. 旗幟 (a flag, banner) 3. 香蕉, 香蕉 ( 欉 )( 台語..芎蕉欉 ) kadaliphala, 中 香蕉 Kadali 2, 陰 羚鹿 (an antelope) kadalimiga, 陽 羚鹿鹿皮 kadalimigapavara-paccattharana,( 最好的 ) 羚鹿 ( 皮製 ) 的毛氈 Kada, 副 什麽時候? Kadaci, 副 某時 (sometime, once (upon a time)) kathabci,某方式 (somehow) Katthaci,某處 (somewhere) Kadaci, 無 有時 Kadacikarahaci(kadaci karahaci), 無 很少, 有時 Kaddama, 陽 泥, 泥潭 kaddamabahula, 形 滿地爛泥 kaddamodaka, 中 泥水 Kanaka, 中 黃金 kanakacchavi, kanakattaca, 形 金膚色 kanakappabha, 陰 金色 kanakavimana, 中 金宮 Kaninika, 陰 瞳孔 Kanta, 形 愉快的, 可愛的 陽 心愛的人, 丈夫 akanta, 反 不愉快的 Kantati 1, (Sk.krnatti) 編織 (to plait, twist, spin) Kantati 2, (kant +a) (Sk.krntati) 切割 (to cut, cut off), 修剪 kanti, 過 kantanta, 現分 Kantana, 中 紡紗, 切開 Kanta, 陰 女人, 妻子 Kantara, 陽 險難處, 荒野, 沙漠 kantaranittharana, 中 通過沙漠 234 corakantaram, 盜賊險難處 valakantaram, 猛獸險難處 nirudakakantaram, 無水險難處 ( 無洗澡水 飲用水 ) amanussakantaram, 非人險難處 appabhakkhakantaram, 饑饉險難處 (JA.I,99.) Kantita, (kantati 的 過分 ) 已紡, 以切 ( 割 削 ), 已修剪 kand, 字根 I. 哭泣 (to weep) Kanda, 陽 塊莖, 薯蕷 (yam) Kandati (kand 哭 +a), 哭, 悲歎, 哀悼 kandi, 過 kandita, 過分 Kandanta, (Kandati 的 現分 ) 哭, 悲歎 Kandana, kandita, 中 哭, 悲歎 Kandara, 陽 kandara, 陰 窟穴, 在山壁中的洞穴 Kanduka, 陽 ( 遊戲中用的 ) 球 Kapana, 形 1. 貧窮的, 悲慘的 2. 不重要的, 微不足道的 陽 乞丐 Kapalla, kapallaka, 中 平底鍋, 陶瓷碎片, 大釜, 壺, 缽 kapallapuva, 陽 中 薄烤餅, 饅頭 Kapala, kapalaka, 陽 1.( 似龜的 ) 殼 2. 平鍋 3. 乞丐的碗 sisakapala, 頭蓋骨 Kapi, 陽 猴子 kapikacchu, 陽 倒鈎毛黧豆 ( 熱帶的一種木質藤本植物 (Mucuna pruritum), 莢彎曲, 被脆而倒鈎的毛, 能引起皮膚的特別癢感 ) Kapibjala, 陽 鷓鴣 (partrige) 古音譯 : 劫賓闍邏 Kapittha, Kapitthaka, 陽 野蘋果 (Feronia elephantum; wood-apple) Kapila, 形 黃褐色, 茶色的 陽 1. 黃褐色, 茶色 2. 一位聖人的名字 3. 一種灌木之名 Kapilavatthu, 迦毘羅衛城 Kapila 不是來自一位仙人的名字, 而是自遠古以來, 尼泊爾當地用它生產食用油 Kapilavatthu, 中 迦毘羅衛城, 悉達多 (Siddhartha) 王子出生的城市 Kapisisa, 陽 門楣 Kapota(Sk. kapota, greyish blue, cp. kapi), 陽 鴿子 (a pigeon), 斑鳩 (a dove, 台語 : 斑甲 ) 2. (f.) i a female pigeon PvA 47; ka (f. ika Miln.365) a small pigeon J I pada (of the colour) of a pigeon s foot J I.9.) Kapola, 陽 頰 (cheek) kapp, 字根 VII. 1. 能幹 (to be able),2.(= 梵 klp) 使適合 (to be fit for) Kappa, 形 陽 中 1. 適當的 (fitting, suitable, proper) 2. 中 馬套 圈套 (a fitting, i. e. harness or trapping) 3. 劫, 世界周期, 地質年 kappatthayi, kappatthitika, 形 住劫, 持續一個世界周期 kapparukkha, 陽 劫樹 ( 一種天上的樹 ), 實現所有希望的天樹 kappavinasa, 陽 235

124 毀劫, 世界的破壞 kappavinasaka, 形 耗劫, 世界的消耗 KhA 而此 kappa 字有相信 如法的 時間 施設 切斷 解說 一會兒 周遍等多義 如此, 在 : 由於是阿拉漢 正自覺者, 所以苟答馬 (Gotama) 尊者 ( 的話 ) 是應當相信的 (okappaniya), 如此等為相信 (abhisaddahana) 之義 在 : 諸比庫, 我聽許可以食用五種沙門所允許 [ 淨 ](kappa) 的 ( 水 ) 果, 116 如此等為如法的 (vohara) ( 之義 ) 在 : 我實恒常 (kappa) 安住, 如此等為時間 (kala) ( 之義 ) 在 : 該咖帕 (Kappa) 尊, 如此等為施設 (pabbatti)( 的名字之義 ) 在 : 以修剪 (kappa) 鬚髮來莊嚴, 如此等為切斷 (chedana)( 之義 ) 在 : 允許 (kappa) 兩指寬是允許的, 如此等為解說 (vikappa)( 之義 ) 在 : 應可躺臥一會兒 (kappa), 如此等為一會兒 (lesa)( 之義 ) Kappa, 形 適當的,( 在 合 中 ) 相似 Kappaka, 陽 1. 理髮師 2. 侍從 Kappata, 陽 舊碎布, 破布 Kappati (kapp 使適合 +a), 是適宜, 看起來或覺得是 的樣子, 適當 Kappana, 中 kappana, 陰 1. 安裝 2. 束以馬具, 裝上馬鞍 3. 次序化 4. 思考,( 爲 jivita 加上前言 ) 生計, 謀生 Kappabindu, 中 點淨, 塗在新袈裟上的黑點 ( 以示不執取新衣 ) Kappara, 陽 手肘 ST.11.5./CS:pg Isamukhenati rathakapparamukhena.( 車竿..車上的竿子 ) Kappasa(=kapasa; 梵 karpasa), 中 棉花, 棉布, 古譯 : 古貝 kappasapatala, 中 棉花層 kappasamaya, kappasasika, 形 棉製的 kappasi, 陽 棉花樹 kappasapicu 陽 棉花絮 kappasika, 劫貝衣, 即以劫貝樹絮織成之綿衣 kappasikavanasanda, 陽 劫貝樹林 Kappika, 形 ( 在 合 中 ) 世界周期的 Kappita, (kappeti 的 過分 ) 已準備, 已上馬具, 已整理, 已過著 Kappiya, 形 充用的, 守法的, 適當的 Kappiyakaraka (kappiya 適當的 +karaka 作者 ), 陽 出家人的隨從, 提供適當事物的人, 淨人 ( 在佛教僧團有十七種 執事人 (veyyavaccakara), 只有第十三種 淨人 是在家眾 ) kappiyabhanda, 中 允許出家人用的事物 Kappura, 陽 中 樟樹 (camphor) Kappeti (kapp(klp) 使適合 +e), 準備, 上馬具, 整理, 考慮, 製造, 過著 ( 生活 ) kappesi, 過 kappenta, 現分 opt. kappeyya Kappetva, 獨 上了馬具, 整理了, 準備了 Kabara, 形 有斑點的, 雜色的, 斑駁的, 多樣化的 Kabala, Kavala, Kavala, (cp. Sk. kavala BSk. kavada), 陽 中 小塊, 236 一口 (a small piece (=alopa PvA.70), a mouthful, always appl. to food, either solid or liquid) kabalivkara, 陽 許多的 Kabalivkarahara(kabalikaro ahara, kabalimkara ahara), 陽 實質性的食物, 段食 ( 時節生色, 或色聚中的食素 oja) kabalivkaraharabhakkha-deva,搏食天, 以塊狀食物為食之天界, 指欲界諸天 kabalivkaro aharo olariko va sukhumo va,麁細之摶食 印度人一般之食法, 將食物以手捏成糰而食之, 故謂之摶食 Kabalika(cp. Sk. kavalika), 陰 繃帶 ( 包紮受傷之用 ) Kabba, Kabya,(cp. Sk. kavya), 中 詩, 詩的寫作 (a poem, poetical composition, song, ballad in) kabbam karoti, 寫歌 (to compose a song) kabbakarana, 作詩 (making poems) kabbakara, 詩人 (=kabyakaraka, a poet) kabyalavkara, 寫歌頌句 ( 莊嚴偈 ) kam( 梵 kram), 字根 I. 行 踏 (to step) Kama(<kam( 梵 kram) 行, cp. Vedic krama (kama-) step, in urukama, BSk. krama reprieve), 陽 1. 正常 ( 工作 ) 狀態, 方式, 進程, 方法 (going, proceeding, course, step, way, manner, e. g. sabbatth qvihatakkama having a course on all sides unobstructed ) purisaparakkama,人的超常狀態 kamakama, 形 以某方式進行 (having a certain way of going: catukkama walking on all fours (=catuppada) Kamati (kam 行 +a), 1. 行走 (to walk) 2. 去 (to go or get to, to enter) 3. 參與 kami, 過 kanta, 過分 kamitva, -kamituna, -kamma, 獨 Kamandalu, 陽 中 ( 帶柄和傾口的 ) 大水罐 Kamaniya, 形 令人想要的, 可愛的, 美麗的 Kamala 中 睡蓮 kamaladala, 中 睡蓮的花瓣 Kamalasana, 陽 梵天, 造物主 Kamalini, 陰 蓮池 Kamasavkhya, 陰 序數 pathama= 第一, dutiya= 第二, tatiya= 第三, catthutha= 第四, pabcama= 第五, chattha= 第六, sattama= 第七, atthama= 第八, navama= 第九, dasama= 第十, ekadasama= 第十一, dvadasama= 第十二, terasama= 第十三, cuddasama= 第十四, pabcadasama= 第十五, solasama= 第十六, sattarasama= 第十七, attharasama= 第十八, ekunavisatima= 第十九, visatima= 第二十, timsatima= 第三十, cattalisatima= 第四十, pabbasatima= 第五十, satthatitama= 第六十, sattatima= 第七十, asitima= 第八十, navutima= 第九十, satama= 第一百 Kamuka, 陽 檳榔樹 (areca nut tree) 現代北印度語中則稱 檳榔 為 Pan Abhidhanappadipikatika (CS:p.573,#1051):Kamuke 237

125 tambulaphalarukkhe.( 檳榔 : 檳榔果的樹 ) 檳榔子在中藥材具有止痢 驅蟲 縮瞳 興奮等效果, 其主要成分包括多酚化合物 檳榔鹼 粗纖維 脂肪 醣類等 其成份會促使口腔黏膜細胞合成膠原蛋白質的量增加, 同時會使分解及吞食膠原蛋白質的能力下降 ; 因此形成過量之膠原纖維堆積, 並因而成為口腔黏膜纖維化症, 其中咀嚼後可產生提神 ( 興奮性 ) 及保暖感覺的成分來自於檳榔鹼, 檳榔鹼含有致突變性之物質, 對人類口腔纖維母細胞有細胞毒性 其中的是檳榔素, 是一種副交感神經作用藥劑, 在一般劑量有催涎及發汗的作用, 高劑量則會作用在肌肉及中樞神經 檳榔素在肝臟中會被轉變成檳榔啶, 高劑量檳榔啶有鎮靜的效果 Kampaka, 形 搖動者 kamp, 字根 I. 搖動 (to shake) Kampati (kamp 搖動 +a), 戰慄, 波動 kampi, 過 kampamana, kampanta, 現分 Kampana, 中 kampa, 陰 發抖, 運動 Kampita, (kampeti 和 kampati 的 過分 ), 已搖動, 已激動 Kampiya, 形 活動的, 可搖動的 Kampeti (kampati 的 使 ), 搖動, 令戰慄 kampesi, 過 kampenta, 現分 Kampetva, kampiya, 獨 搖動了 Kambala, 中 毛織品, 毛毯, 音譯 : 鉗婆羅寶 kambali, 形 穿絨衣的人 kambaliya, 中 絨衣 Kambu, 陽 中 黃金, 海螺殼 kambugiva, 形 脖子有三條皺紋的人 Kamboja, 陽 1. 劍浮, 劍浮沙, 劍蒲, 紺蒲, 甘菩 印度十六大國之一 在印度西北, 犍陀羅 (Gandhara) 附近, 生產牛 馬等 華嚴疏鈔 卷四十五 : 甘菩遮國, 正雲紺蒲, 即是果名 赤白圓滿, 乍似此方林檎, 而複三約橫文 此國多端正女人, 面似甘蒲, 三約文成, 以女名國 kambojaka, 陽, 劍浮沙國人 Kamboji, 陽 ( 馬蹄 ) 決明 (Cassia tora 假綠豆 ), 或翅果鐵刀木 (Cassia alata) (kamojagumba= elagalagumba 耶羅伽羅 ) Kamma 1, 中 業 (action, volitional, 造作身口意的善因 惡因 ), 行爲 (deed) kammakarana, 中 造業, 勞動, 服務, 工作 kammakarana, 陰 體罰 kammakkhaya, 陽 消業 kammaja, 形 業生的 kammadayada, 形 受作業分 ( 受業的嗣 ), 業的繼承者 kammananatta, 中 多種業 kammanibbatta, 形 通過業而生的 kammaniyama,業的定律 kammapatisarana, 形 依靠業 kammapatha, 陽 業道, 238 行動的方法 kammappaccaya, 形 業緣的 kammaphala(=vipaka 異熟 ), 中 業的果, 因果的報應 kammabandhu, 形 業的眷屬, 業爲親戚 kammabala, 中 業力, 因果報應的力量 kammayoni, 形 業的生, 業爲母胎 kammavada, 陽 業論, 因果報應的觀點 kammavadin, 形 信業, 信仰因果報應 kammavipaka, 陽 業的異熟, 業的報應 kammavega, 陽 業的推動力, 因果報應的動力 kammasamutthana, 形 由業而生起的 kammasambhava, 形 業生的 kammasarikkhaka, 形 與業有相似的因果關係 kammassaka, 形 自作業, 自己造的業, 業的主人 kammassakaditthi, 形 自作業之見 kammayuhana, 中 業的堆積 kammaupacaya, 陽 業的積聚 dasakammapatha,十業道 十不善業道:panatipata(=panam hanati) 殺生 adinnadana (=adinnam adiyati) sammaditthika 不與取 kamesumicchacara(=kamesu miccha carati) 邪淫 ( 與妻非處行淫亦屬邪淫, 非處 adeso, 謂口及大便處 ) musavada(=musa vadati) 妄語 pisunaya vacaya(=pisunam katheti) 離間 pharusaya vacaya(=pharusam bhasati) 粗語 samphappalapa(= sampham palapati) 綺語 abhijjha 貪 byapannacitta 瞋 micchaditthi 邪見 十善業道 : 離殺生 離不與取 離邪淫 離妄語 離離間 離粗語 離綺語 無貪 無瞋 正見 kammassakata sammaditthi,自業正見, 視 業 為個自的財產的正見 有六種自業正見 :sabbe satta kammassaka, kammadayada, kammayoni, kammabandhu, kammappatisarana, yam kammam karissanti kalayanam va papakam va tassa dayada bhavissanti. 一切眾生各有己業 業的承繼人 業是母胎 業是眷屬 業是所依, 他們都是自己所造善惡業的主人由業區分有情而有貴賤尊卑等 (A.5.57./III,75.) Yatha yatha yam puriso kammam karoti tatha tatha tam patisamvediyati,隨人所作業則受其報 (= 如此如此那人作業, 他自受如是如是 [ 報 ]) (Mohavicchedani 斷除愚痴 (CS:p.78) : Tassa tassa va kusalakusalakammassa tamtamsadisasadisaruparupavipakadanam, kammasarikkhakavipakadanabca kammaniyamo nama.( 如此這般的善不善業, 得到如此這般相似不相似的色 無色業報, 得到與業有相似的業報 ( 梵語 nisyandaphala 等流果 ), 稱為 業的定律 ' )( 法集論注 (DhsA.CS:p.313):Tihetukakammam tihetukaduhetukahetukavipakam deti. Duhetukakammam duhetukahetukavipakam deti, tihetukam na detiti, evam tassa tassa kammassa tamtamsadisavipakadanameva kammaniyamo nama.( 三因業, 得到三因 二因 無因的果報 ; 二因業, 得到二因 無因的果報 ; 如此這般的業, 得到如此這般相對應的果報 ) 239

126 M.56./I,373. : Na kho, tapassi, acinnam Tathagatassa dandam, dandan ti pabbapetum; kammam, kamman ti kho, tapassi, acinnam Tathagatassa pabbapetun ti.(( 世尊說 :) 苦行者! 如來不常說已兌現的 罰, 罰 苦行者! 如來是常說已實踐的 業, 業 Imesam kho aham, tapassi, tinnam kammanam evam pativibhattanam evam pativisitthanam manokammam mahasavajjataram pabbapemi papassa kammassa kiriyaya papassa kammassa pavattiya, no tatha kayakammam, no tatha vacikamman ti.(( 世尊說 :) 苦行者! 這三業當中, 這是很確定的, 這是很明顯的, 我說造惡業 惡業的生起, 意業最重罪 身業不如此, 口業不如此 Kamma 2, 中 工作 (job), 造作 (work) kammakara, kammakara, 陽 工人, 勞工 kammakarana, 中 造業, 勞動, 服務, 工作 kammakarana, 陰 體罰 AA.5.89./III,274. : Kammaramatati navakamme ramanakabhavo. ( 好 ( 起 ) 事業 : 樂於新的營作 )AA.6.14./III,348.: Kammaramoti-adisu aramanam aramo, abhiratiti attho. Viharakaranadimhi navakamme aramo assati kammaramo.( 寺 ) 園的營作等 : 樂於 ( 寺 ) 園的目標之意 於蓋精舍等新的營作 ( 寺 ) 園 -- 給這個 ( 寺 ) 園的工作 ( 之定義 ) D.16./II,78.: Yavakivabca, bhikkhave, bhikkhu na kammarama bhavissanti na kammarata na kammaramatamanuyutta, vuddhiyeva, bhikkhave, bhikkhunam patikavkha, no parihani.( 又, 諸比丘! 只要諸比丘不喜營作 不喜好 ( 起 ) 事業, 諸比丘! 則應可預期諸比丘之興盛而非衰亡 DA.16./I,528.:kammanti itikatabbakammam vuccati. Seyyathidam-- civaravicaranam, civarakaranam, upatthambhanam, sucigharam, pattatthavikam, asambaddhakam, kayabandhanam, dhamakaranam, adharakam, padakathalikam, sammajjani-adinam karananti.( 營作 : 諸如此類的工作之謂 如 : 審查衣物, 做衣服, 支撐物, 針盒, 缽帶, 非繫屬物 ( 帶子?), 腰帶, 吹具, 凳子, 腳凳, 掃帚等 ) Paci.IV,6... Kammam nama dve kammani-- hinabca kammam ukkatthabca kammam. Hinam nama kammam-- kotthakakammam, pupphachaddakakammam, tesu tesu va pana janapadesu obbatam avabbatam hilitam paribhutam acittikatam, etam hinam nama kammam. Ukkattham nama kammam-- kasi, vanijja, gorakkha, tesu tesu va pana janapadesu anobbatam anavabbatam ahilitam aparibhutam cittikatam. Etam ukkattham nama kammam.( 行業者, 有二業 : 卑業與貴業 卑業者, 木工業 打掃業等, 於各地方被輕蔑而不被尊敬者, 此等名為卑業 貴業者, 耕作 商賈 牧牛等, 於各地方不被輕蔑 侮慢而被尊敬者, 此等名為貴業 ) 240 Kamma 3, 中 羯磨( 比丘對受戒 懺悔 結界等行事的儀式 ) Kammakaraka, 中 ( 語法 ) 賓格 Kammakarana, 陰 體罰 M.13./I,87... Tamenam rajano gahetva vividha kammakarana karenti-- 1 kasahipi talenti, 2 vettehipi talenti, 3 addhadandakehipi talenti; 4 hatthampi chindanti, 5 padampi chindanti, 6 hatthapadampi chindanti, 7 kannampi chindanti, 8 nasampi chindanti, 9 kannanasampi chindanti; 10 bilavgathalikampi karonti 11 savkhamundikampi karonti, 12 rahumukhampi karonti, 13 jotimalikampi karonti, 14 hatthapajjotikampi karonti, 15 erakavattikampi karonti, 16 cirakavasikampi karonti, 17 eneyyakampi karonti, 18 balisamamsikampi karonti, 19 kahapanikampi karonti, 20 kharapatacchikampi karonti, 21 palighaparivattikampi karonti, 22 palalapithakampi karonti, 23 tattenapi telena osibcanti, 24 sunakhehipi khadapenti, 25 jivantampi sule uttasenti, 26 asinapi sisam chindanti. Te tattha maranampi nigacchanti, maranamattampi dukkham. Ayampi, bhikkhave, kamanam adinavo sanditthiko, dukkhakkhandho kamahetu kamanidanam kamadhikaranam kamanameva hetu.(( 破入 ( 他 ) 家, 劫奪 為盜 追剝 通姦他妻 ) 如是, 彼被王捕, 處以種種體罰, 即 : 1 以鞭打 2 3 以籐打或以半杖打 4 或截手 5 截足, 6 截手足 7 截耳 8 截鼻 9 截耳鼻 10 又課以酸粥鍋刑 11 課以貝禿刑 12 課以羅睺口刑 ; 13 又課以火鬘刑 14 燭手刑 ; 15 又課以驅行刑 16 皮衣刑 17 羚羊刑 ; 18 又課以鉤肉刑 19 錢刑 20 灰汁刑 21 閂轉刑 ; 又課以槁踏台刑 ; 或又以沸騰油灑之 24 令狗噉之 25 活活杙刺 26 以劍斷頭 他們這樣致死或受幾近於死之苦 諸比丘! 此是欲患, 為現實之苦蘊 以欲為因, 以欲為緣, 以欲為源, 要之, 欲為其因 ) 酸粥鍋刑 (bilavgathalika) 破頭蓋以入熱丸, 為爛腦之刑 貝禿刑 (savkha-mundika) 上唇兩側 耳 以至咽喉而裂其皮, 所有毛髮結為一束, 以棒捻之, 連毛髮帶皮取剝之, 以粗砂磨洗頭蓋, 如貝殼之刑 羅睺口刑 (rahumukha) 如羅睺 ( 阿修羅之王 ) 口, 以刑罪之口, 即以捧開其口, 口之奧部點燈, 以槍剌掘其耳部 火鬘刑 (jotimalika) 全身浸油, 以布包之而點火 次之燭手刑亦同樣包手而點火 驅行刑 (erakavattika), 此刑從罪人之頸至下踵唯剝其皮即以索縛而牽之 彼以踏自己之皮而死 皮衣刑 (cirakavasika) 皮膚由上剝至腰, 從腰剝至踵上面的皮著下面 羚羊刑 (eneyyaka) 兩肘和兩膝以掛鐵環, 用鐵棒貫通之, 再用四根鐵棒架之, 於地上不能動, 焚火於身體之四周 如被火圍繞之羚羊而得 241

127 名 鉤肉刑 (balisamamsika) 以兩鉤鉤其身體而剖皮 肉 筋 錢刑 (kahapanika) 錢 (kahapava 四角銅錢 ) 刑是削取其肉 灰汁刑 (kharapatacchika) 語源不明, 見佛音註釋所示之內容, 即以兇器傷其身體之各處, 從其傷口注入皰性液 (khara 灰液 ) 由皮 肉 筋流出, 唯留連銷之骨骸 閂轉刑 (palighaparivattika) 使罪人橫倒, 以鐵棒通實其耳, 固定於地上不能動, 即捉足以迴轉之 槁踏臺刑 (palalapithaka) 削其外皮, 以臼石摺碎其骨, 以毛髮包之如槁踏臺 Kammaja-vata, 陽 業生風, 出生時的劇痛, 分娩的痛苦 Kammabba, kammaniya, kammani(c.), 形 適合工作的, 預備好的狀態, 易於使用的 Kammabbata(kamma+nya+ta), 陰 kammabhava, 陽 預備, 能工作, 適宜, 業有 DhsA.(CS:DhsA.pg.195) : Kammabbatati kammani sadhuta; kusalakiriyaya viniyoga-kkhamatati attho.( 適應性 : 適合工作的善性 ; 善應用於忍耐的狀態 ) Abhidhammatthavibhavinitika 廣釋 (CS:p.110) : Ta kaya-citta-thaddha-bhava-vupasama-lakkhana. Kammani sadhu kammabbam, tassa bhavo kammabbata, kayassa kammabbata kayakammabbata.( 它平息心所僵硬的狀態, 容易使用的易適應, 它的存在的適應性, 為 心所適應性 ) Dhs.#46.:Katama tasmim samaye kayakammabbata hoti? Ya tasmim samaye vedanakkhandhassa sabbakkhandhassa savkharakkhandhassa 1 kammabbata 2 kammabbattam 3 kammabbabhavo--ayam tasmim samaye kayakammabbata hoti.( 在此時什麽是 心所適應性? 此時是 1 凡是受蘊 想蘊 行蘊的適應性 2 適應 3 適應狀態, 即 此時是心所適應性 ) Dhs.#47.:Katama tasmim samaye cittakammabbata hoti? Ya tasmim samaye vibbanakkhandhassa 1 kammabbata 2 kammabbattam 3 kammabbabhavo--ayam tasmim samaye cittakammabbata hoti.( 在此 1 時什麽是 心適應性? 此時是凡是識蘊的適應性 2 適業 3 適業的態, 即 此時是心適應性 ) Kammatthana, 中 業處( 工作之處 作業之地 ), 工業的一個部門 kammathanika, 陽 業處者, 修禪者 rupakammatthana,色業處 namakammatthana,名業處 Kammadharaya, 陽 與形容詞有關的或用作形容詞的複合詞 Kammanta(Sk. karmanta; kamma+anta), 中 工作, 職業 kammatthana, 中 辦事處, 工場, 工作的地方 Kammantika(<kammanta), 形 經理, 勞動者, 工匠 (a business manager, a laborer, artisan, assistant) Kammapaccaya, 陽 業緣 (kamma condition) sahajata-kammapaccaya, 俱生業緣 anantara-kammapaccaya, 無間業緣 pakatupanissayapaccaya, 自然親依止 ( 業 ) 緣 nanakkhanikakammapaccaya, 異剎那業緣 Kammappatta, 形 即席者 Kammabhava, Kammabhava, 陽 業有 Pts.(CS:p.50) : 47. Purimakammabhavasmim moho avijja, ayuhana savkhara, nikanti tanha, upagamanam upadanam, cetana bhavo. Ime pabca dhamma purimakammabhavasmim idha patisandhiya paccaya.( 於以前的 業有 的痴為無明, 努力為行, 欲求為愛, 接近為取, 思為有, 這些於以前的業有的五法是今生結生的諸緣 ) PsA(CS:p.1.223) : purimakammabhavasminti purime kammabhave, atitajatiyam kammabhave kariyamaneti attho.( 在以前的業有 : 在以前的業有, 帶來在過去生所作的業有 ) Kammavaca, 陰 議會的正式宣言 Kammasamutthana-rupa, 中 業生色 ( 或業等起色 ) Kammassakaditthi, 形 自作業之見 A.5.57./III,72... Kammassakomhi, kammadayado kammayoni kammabandhu kammapatisarano. Yam kammam karissami kalyanam va papakam va tassa dayado bhavissami ti ( 我是自業者..業的繼承者, 以業為胎, 以業為親屬, 以業為歸趣 凡我所造的業, 無論美惡, 我將是它的繼承者 ) Kammassami, 陽 生意的擁有者 Kammadhitthayaka, 陽 主管, 負責人, 指揮者, 管理者 Kammanurupa, 形 依照業的 Kammara(Vedic karmara), 陽 鐵匠 金匠 (a smith, a worker in metals generally D II.126, A V.263; a silversmith Sn 962= Dh 239; J I.223; a goldsmith J III.281; V.282. The smiths in old India do not seem to be divided into black-, gold- and silver-smiths; J III.282 and VvA 250, where the smith is the maker of a needle) kammaruddhana, 鐵匠爐灶 (a smith s furnace, a forge J VI.218; kammarakula, 鐵匠世家 (a smithy M I.25) kuta) a smith s hammer Vism 254) kammaragaggari, 鐵匠的風箱 (a smith s bellows S I.106; J VI.165; Vism 287 (in comparison) ) kammaraputta, 鐵匠之子 ( son of a smith, i. e. a smith by birth and trade D II.126; A V.263; as goldsmith J VI.237) kammarabhandu, 禿頭金匠 (bhand, cp. Sk. bhandika a barber) a smith with a bald head Vin

128 I.76) kammarasala, 陰 鍛工場 ( a smithy Vism 413; Mhvs 5, 31. ) kammarabhasta,煉鐵的風箱 Kammarambha, 陽 一項事業的開始 Kammaraha, 形 有參加權的 Kammarama, 形 對工作有興趣的 kammaramata, 陰 樂於世間的活動 Kammasa, 形 1. 有斑點的, 混雜的 2. 不一致的 akammasa, 形 無斑點的, 無混雜的 Kammika, kammi, ( 在 合 中 ) 陽 做, 執行者, 照顧者 Kamyata, ( 在 合 中 ) 陰 希望, 渴望 Kaya, 陽 購買 kayavikkaya, 陽 貿易, 買賣 kayavikkayi, 陽 商人, 經紀人 kar( 梵 kr, skr), 字根 VI. 做或製造 (to do or make) Kara(<kar( 梵 kr)), 形 1. 做的, 執行的 2. 陽 1. 作者, 手 ( the maker, i. e. the hand) ( 在 合 中 ) karagga, 手端 karaja, 陽 指甲 karatala, 中 手掌 karaputa, 陽 揣手兒, 雙手交錯 karabhusa, 陰 手飾品, 手鐲 atikaram (adv.) doing too much, going too far; karadukkara (a) difficult to do, not easy, hard, arduous;; (n. nt.) something difficult, a difficult task; ukkara-karika doing of a hard task, exertion, austerity. karasukara easy to do; na sukaram w. inf. it is not easy to. karakataka (m. nt.) a hand-wheel, i. e. a pulley by which to draw up a bucket of water; karaja born of kamma in karaja-kaya the body sprung from action, an expression always used in a contemptible manner, therefore=the impure, vile, low body. karaja-rupa. karatala the palm of the hand; karamara one who ought to die from the hand (of the enemy), but who, when captured, was spared and employed as slave; a slave; karanita a woman taken in a raid, but subsequently taken to wife; one of the 10 kinds of wives (see itthi) (=dhajahata); karagaham ganhati to make prisoner; karamita to be measured with (two) hands, in karamajjha, a woman of slender waist. Karaka, 中 1. 杯子, 飲料容器 2. 陽 石榴樹 Karaka, 陰 冰雹 karakavassa, 中 雹暴, 冰雹, 雹 ( 暴風雨 ) Karajakaya, 陽 ( 污染而生的 ) 身體 Karabja, 陽 水黃皮 ( 産於亞洲的一種豆科喬木 (Pongamia glabra), 具羽狀複葉, 有光澤 ; 花序總狀, 花乳白色, 芳香, 用作遮蔭樹和一種照明油的來源 ) Karana, karana-, -karana, (kar( 梵 kr) 做, cp. Vedic karana), 形 做, 製作, 原因, 生産 (doing, making, causing, producing) 陰 Karani karanattha, 244 陽 就某種意義來說 karanavibhatti, 陰 工具格 ( 語法 ) cakkhukarana, banakarana, 導致明智 (leading to clear knowledge) kim karana, 什麼原因? 為什麼? Karaniya(grd. of karoti), 形 應該被做的 (that ought to be, must or should be done, to be done, to be made) 中 責任, 義務 karaniyata, 陰 有必須被做的事實 Karaniyamatthakusalena yantasantam padam abhisamecca.( 若要得到寂靜, 應該善巧於作利益 ) What should be done by one with skill in good. The state of Peace to have attained is this.(translated by Bhikkhu Banamoli) Karanda, karandaka, 陽 篋, 首飾盒, 小盒子, 小容器, 台語 : 橐仔 lok 4 a 2 觳仔 khok 4 a 2 Karabha, 陽 1. 駱駝 2. 手腕 Karamadda, 陽 假虎刺屬樹 (Carissa carandas) Karamaranita, 形 戰俘 Karavika, 陽 印度的杜鵑鳥 (cuckoo), 音譯..迦陵頻伽鳥 karavikabhani, 形 清脆, 以一種清楚又旋律美妙的聲音說話 Karavira, 陽 夾竹桃樹 ( 特指觀賞的常綠灌木 (Nerium oleander), 産東印度群島, 葉狹長全緣, 花簇生, 白色至紅色, 芳香 ) Karitva, (karoti 的 獨 ), 做了 Kari, 陽 象 Kariyati (karoti 做 的 被 ), 被做 過 kariyi Kariyamana, kayiramana (kariyati 的 現分 ) 正在做完 Karisa 1, 中 伽里沙 ( 一個正方形的土地衡量, 大約有一英畝 a square measure of land, being that space on which a karisa of seed can be sown (Tamil karisa), see Rhys Davids, Ancient Coins and Measures of Ceylon, p.18; J.I,94, 212; IV,233, 276; VvA.64. Karisa 2 (cp. Sk. karisa, to chrnatti to vomit), 中 糞, 排泄物 (refuse, filth, excrement, dung); PvA.87, 258; KhA 59; muttakarisa, 糞尿 (urine and fæces) karisamagga, 陽 肛門 (the anus; --karisavaca (nt.) a cesspool J.III,263 (=guthakupa); --karisavayin, f. karisini diffusing an odour of excrement PvA.87. Karunam, 副 可憐地, 憐憫地 Karuna(<kar 做 ;cp. Vedic karuna nt. (holy) action; Sk. karuna, fr. kr.), 陰 悲憫, 同情 (pity, compassion, to destroys the pain of others) karunayana, 陰 可憐 廣釋 (Vibhv.p.86;CS:p.111):Karoti paradukkhe sati sadhunam hadayakhedam janeti, kirati va vikkhipati paradukkham, kinati va tam himsati, kiriyati va dukkhitesu pasariyatiti karuna, sa para-dukkh-apanayana- kamata-lakkhana. Taya hi paradukkham 245

129 apaniyatu va, ma va, tadakareneva sa pavattati.( 他人受苦時, 令諸善人的心震動 ( 同情 ) 為 悲 ; 或者拔除他人擾亂之苦, 或者買殺它 ( 拔他人之苦 ), 或者在被行為折磨上, 被引起行動為 悲 他帶近他人之苦的渴望的相, 或者於被取走他人之苦, 勿令如此, 然後, 他轉起行動 ) Karunayati (karuna 的 派 ), ( 覺得 ) 可憐 karunayi, 過 Karenu, karenuka, 陰 母象, 雌象 Kareri, 陽 麝香薔薇樹 (musk-rose tree, 地中海地區的一種薔薇 (Rosa moschata), 枝彎曲或多少攀援, 花帶麝香氣味 ) kareri-kutika,麝香薔薇樹小屋 Karoti, (kar 做 +o), 建築, 建立 (1. to build, erect) 2. 做, 行動 (to act, perform, make, do)) 3. 製造, 生產 (to produce) 4. 寫, 組合 (to write, compose) 5. 穿 (to put on, dress) 6. (to impose (a punishment)) 7. 轉入 (to turn into (with Loc. or two Acc.)) 8. 使用 (to use as (with two Acc.) 9. 帶入 (to bring into (with Loc.)) 10. 放置 (to place (with Loc.)) kari, akasi, 過 kata, -kata, 過分 katva, karitva, katuna, kattuna, katvana, -kariya,-kiriya, 獨 現分 kurumana, kubbano, karano, kubba, akubba, karonta I. Act. 1. Ind. Pres. karomi,; Opt. kare Dh 42, 43, pl. (kareyyama) kareyyatha; or (sing.) kareyya (freq.), kareyyasi; kareyya; kuriya (=Sk. kuryat); Ppr. karan, or karonto (f. karonti) Impf. (akara, etc.).- 3. Aor. (akam) akarim, etc., 3rd sing. akasi, 2nd pl. akattha; 3rd pl. akarimsu; akamsu; without augment kari. Prohibitive ma(a)kasi, etc Imper. karohi; karotha Fut. karissami, etc.; kassami; kasam; kahami (in sense of I will do, I am determined to do, usually w. pubbam & kusalam poetical only);2nd sing. kahasi; 1st pl. kahama Inf. katum; kattum; katave(=katum); katuye pp. kata, see sep Ger. katva, etc.; katvana (poet.); karitva see IV. II. Med. 1. Ind. pres. (kubbe, etc.) 3rd sing. kubbati; 3rd pl. kubbanti; or 3rd sing. kurute; Opt. (kubbe, etc.) 2nd pl. kubbetha; or 3rd sing. kayira; kayiratha (always expl. by kareyya); kubbaye. -- Ppr. (kurumana, kubbano, karano) (a)kubbam; (a)kubbanto It 86; f. (vi)kubbanti; (a)kubbamana; (vi)kubbamana Impf. (akarim, 2nd sing. akarase, etc.) 3rd sing. akubbatha; 1st pl. akaramhase Aor. (none) Imper. (2nd sing. kurussu, 3rd sing. kurutam, 2nd pl. kuruvho) 3rd sing. kurutam (=Sk. kurutam) Fut. (none). III. Pass. 1. Ind. pres. (kariyati, etc.) kayirati; and kirati. Ppr. (kariyamana, kayira ). 2. Fut. kariyissati Grd. karaniya (q. v.), (kayya) katabba. IV. Caus. I. (DeNom. to kara) karayati=kareti, in origin. meaning of build, construct, and fig. perform, exercise, rule, wield (rajjam): karehi (of huts), karayissami (of doll); karessam (do.), akarayi; akarayum; akaresi;karetum; karayamana (of chair); karetva (namam); karitva(vasim);(vittim); p (uttarasavgam). V. Caus. II. Karapeti; Aor. karapesi he had (=caused to be) erected, constructed; fut. karapessami; ger. karapetva; grd. karapetabba. Karonta, 現分 正在做 kal, 字根 VII. 發聲 (to sound), 響起 (to count), 計算 (to calculate) Kala, 陽 甜低音 kalakala, 陽 亂雜音 Kalati(kal, kalayati),發聲 (to utter an (indistinct) sound) 過分 kalita Kalatta, 中 妻子 Kalandaka, 陽 1. 松鼠 (a squirrel), 台語 : 膨鼠 2. 有裝飾的布或蓆 (an (ornamental) cloth or mat, spread as a seat J.VI,224.) kalandakanivapa(kalandaka( 迦蘭哆 ), 栗鼠 Nivapa, 飼養處 ) 陽 餵松鼠的地方 Veluvane Kalandakanivape(kalandaka 松鼠 +nivapa 飼養處 ), ( 在 ) 竹林迦蘭哆園, 又作 竹林精舍 Kalabha, 陽 象崽, 象仔 Kalala, 中 泥, 泥沼 kalalamakkhita, 形 泥塗的, 泥弄髒的 kalalarupa, 中 歌羅羅 羯剌藍 羯羅藍 意譯為凝滑 雜穢 指初受胎後之七日間 SA.10.1./I,300.:atha kho tihi jati-unnamsuhi katasuttagge santhitatelabinduppamanam kalalam hoti.( 三事 ( 和合 ) 生的歌羅羅, 像線端上纖毛住立的油滴大小 ( 按 : 受精卵大小直徑約為 0.2mm)) Kalasa, 中 小水壺 Kalaha(cp. Sk. kalaha, fr. kal 發聲 ), 陽 吵架, 爭論, 動干戈 (quarrel, dispute, fight) kalahakaraka, 形 吵架者 kalahakarana, 中 爭論的因素 kalahasadda, 陽 吵鬧, 口角, 爭論 akalaha, 陽 不吵鬧, 不爭論 mahakalaha, 陽 大吵 (a serious quarrel) Kalavka, 陽 班點, 標誌, 缺點 Kala, 陰 全部的一小部分, 藝術 Kalapa, 陽 色聚 (a group of qualities, 一組色法的基本粒子, 有八 九 十 十一 十二 十三個 ) Kalapaka, 陽 1. 帶, 束 (a band, string (of pearls) Vin.II,315; Mhvs 30, 67.) 2. 捆, 群 (a bundle, group J.I,239.) Kalapi, 陽 1. 孔雀 2. 有箭袋或捆人 Kalaya, 中 豌 ( ㄨㄢ ) 豆 (a kind of pea, the chick-pea, It is larger than a kidney bean (mugga) and smaller than the kernel of the jujube (kolatthi)) kalayamatta, 豌 ( ㄨㄢ ) 豆大小 (of the size of a chick-pea) Kali, 陽 1. 擊敗 2. 壞運氣 3. 罪 4. 憂傷 kaliggaha, 陽 投輸, 敗北, 惡果 kaliyuga, 中 劫滅, 滅期即 : 永世周期中四期 ( 成 住 壞 滅 ) 的最後一期 Kalivgaraja, Kaliraja, 歌利王 哥利王 羯利王 迦梨王 迦陵伽王 羯 247

130 陵伽王 迦藍浮王 意譯作鬥諍王 惡生王 惡世王 惡世無道王 佛陀於過去世為忍辱仙人時, 此王惡逆無道, 一日, 率宮人出遊, 遇忍辱仙人於樹下坐禪, 隨侍女見之, 捨歌利王而至忍辱仙人處聽法, 王見之生惡心, 遂割截仙人之肢體 此係菩薩忍辱行滿之著名例子 大唐西域記卷三載, 北印度烏仗那國瞢揭釐城之東有大塔, 即世傳忍辱仙人受苦之處 又玄應音義卷三另舉出歌利王為中印度波羅奈國國王之說 [ 賢愚經卷二 六度集經卷五 出曜經卷二十三 金剛般若波羅蜜經 大智度論卷十四 ]( 佛光大辭典 p.5820)cf. CpA.CS:pg.39. Kalivgara, 陽 中 木頭, 槁, 朽木, 穀殼 S.20.8./II, Kalivgarupadhana, bhikkhave, etarahi bhikkhu viharanti appamatta atapino padhanasmim. Tesam Maro papima na labhati otaram na labhati arammanam.( 諸比丘! 今諸比丘以槁為枕, 不放逸 熱心 專心而住 因此, 魔波旬不得侵犯 不得機緣 ) Kalira, 中 棕櫚樹莖上的軟部份 Kalusa, 中 1. 犯 2. 不道德 形 1. 不純的 2. 骯髒的 Kalebara(=Kalevara, Kalevara), 中 1. 身體 (the body) 2.( a dead body, corpse, carcass) Kalyana, 形 1. 迷人的 2. 道德上好的 中 仁慈, 功績, 德行, 福利 kalyanakama, 形 很好的需要 kalyanakari, 形 做好事的人, 有品德的 kalyanadassana, 形 英俊的, 可愛的 kalyanadhamma, 形 有品德的 陽 良法, 妙法, 好行爲, 好教義 kalyanapatibhana, 形 急智 kalyanamitta, 陽 良友 (good reputation of a man), 好朋友, 誠實的朋友 kalyanajjhasaya, 形 有善行的意圖 Kalyanata, 陰 仁慈, 美人 Kalyani, 陰 1. 美女 2. 在錫蘭的一條河名和一個城名 Kalla 1 & Kalya, 形 1. 健康的, 健全的 (well, healthy, sound) 2. 聰明的, 能幹的 (clever, able, dexterous) 3. 預備好的 (ready, prepared) 4. 適當的 (fit, proper, right) 中 預備好, 適當 kallata, 陰 能力, 準備就緒 kallasarira, 形 有健全的身體 ( 反 akallasarira) kallam nu, 適當嗎 ( [kho] is it proper?) akalla, 反 不適當的 (not well, unfit) pattakalla, 中 達成預備好的, 時到 kallakusala, 很熟練 (of sound skill (cp. kallita) kallacitta, 心理預備好 (of ready, amenable mind kallacittata, 心理預備好 (the preparedness of the mind (to receive the truth) J.II.12 (cp citta-kalyata)) kallarupa, 美麗的外表 (of beautiful appearance) Kalla 2, 陽 中 灰 (ashes J.III.94 (for kalala)) kallavassa, 灰雨 (a shower of ashes J.IV.389.) Kallahara, 中 白睡蓮花 248 Kallola, 陽 巨浪 Kalopi (=khalopi), 陰 1. (a vessel, basin, pot) 2. (a basket, crate (=pacchi ThA.219; J.V.252) kalopimukha, (the brim of a pan or cooking vessel); kalopihattha, (with a vessel or basket in his hand) Kavaca, 陽 盔甲, 甲胄 Kavandha, kabandha, 陽 無頭的身體 (blemmyes), 無頭鬼 ( 斷人頭之果報 cf. S Sisachinnocoraghatako 劊子手 ( 魁膾 ); Para.III,107.(Rajagahe Hariko nama coraghatako 王舍城之哈利迦 -- 殺賊者 )) Sp.Pari.VII,1391.(CS:Pari.pg.237).. asisakam kabandham, yassa ure akkhini ceva mukhabca hoti ti.( 無頭之無頭鬼, 眼睛和嘴長在他的胸部 ) Kavata, 陽 中 窗戶, 門的百葉窗 Kavi, 陽 詩人 kavita, 陰 kavitta, 中 詩人的身份 Kavittha (=kapittha), 陽 木蘋果樹 (elephant-apple tree, Feronia elephantum, 東南亞薈香科的一種小喬木, 生産一種堅硬 沉重而經久的 帶黃色的木材, 酸果實作爲食物, 並和葉一起作爲民間藥 ) kas( 梵 krs), 字根 I. 耕種 (to plough) Kasata, 陽 拒絕, 渣滓, 辛辣的味道 形 污穢的, 無價值的 Kasati (kas+a), 耕種 kasi, 過 kasita, kattha, 過分 kasitvana, 現分 S /III,155.:kassako mahanavgalena kasanto sabbani mulasantanakani sampadalento kasati ( 農夫執大犁而耕, 耕斷一切生長之根 ) Kasana, 中 耕作 Kasanta, kasamana, 現分 正在耕種 Kasambu, 陽 污物, 垃圾 (anything worthless, rubbish, filth, impurity) Kasambujata, 形 不純的, 敗類的 (one whose nature is impurity) Kasa(Vedic kawa), 陰 鞭 (a whip) kasahata, 形 被鞭打 Kasaya, 中 煮出的汁, 蒸餾 Kasava, 陽 中 1. 澀 ( 味 ) 2. 橘色的布 形 橘色 Kasi, 陰 耕耘, 耕作 kasikamma, 中 農業, 務農, 飼養 kasibhanda, 中 農具 Kasina ( 梵 Krsna), 形 全部, 整個的 (entirely or whole) 中 ( 修禪的取相 ) 遍 kasinaparikamma, 中 修遍禪的初步工作 kasinamandala, 中 修遍禪的圓碟 dasa kasinayatanani, 十遍處 ( 十一切處 ) Kasitatthana, 中 耕了的地 Kasitva, 獨 耕種了 Kasira, 形 悲慘的, 困難的 中 悲慘, 麻煩, 困難 kasirena, 副 困難地, 吃力地 249

131 Kasmira, 陽 迦濕彌羅, 北印度的一個國名 Kassaka(<kasati), 陽 農夫 農民 耕者 田夫 (a husbandman, cultivator, peasant, farmer, ploughman) 台語 : 做穡人 co 3 sit lang 5 Kassci(kassa+ci),某人的 (of someone) Kassati (kass( 梵 krs)+a), 拖拉 kassi, 過 參考 kaddhati 拖拉 Kaham(Vedic kuha), 副 哪裡?( where? whither?) Kahapana, 陽 中 迦哈缽拿 ( 硬幣, 大約值 12 pence( 便士 ) 的英國舊幣 1971 年未進行幣值十進位之前, 一英鎊等於 20 先令, 而 1 先令又等於 12 便士 換言之, 一英鎊等於 240 便士 ) kahapanaka, 中 錢刑, 以切小肉塊的方式來拷問 普端嚴 (Sp.Para.III,689.).. kahapanoti sovannamayo va rupiyamayo va pakatiko va.( 貨幣..金製的 銀製的 天然的 ) ka, 字根 III. 發音 (to sound) Kaka, 陽 烏鴉 ( 烏鴉反哺 是指 寒鴉 (jackdaw), 不過牠也有偷竊的壞行為 ) kakapada, 烏鴉的腳, 十字標誌 kakapeyya, 形 滿至河岸 ( 烏鴉能輕易地飲到河水 ) kakavanna, 形 烏鴉的顔色 ( 即 : 黑色 ), 錫蘭的一位國王名字 kakasadiso, 形同烏鴉 ( 按..烏鴉有偷盜行為 ) Kakacchati (kas+cha, ka 重疊, 而 s 被改成 c, 首個 ka 的母音被長化 ), 打鼾 kakacchi, 過 kakacchamana, 現分 Kakanika, 陰 非常低值的硬幣 ( 如 :farthing 英國古便士 ) Kakasura, 形 似烏鴉一般的聰明, 不知羞恥的人 Kakassara, 形 聲如鴉音 Kaki, 陰 雌烏鴉 Kakola, 陽 渡鴉 (raven, 一種大的亮黑色的鳥 (Corvus corax), 體型比普通烏鴉大, 是雜食性, 它的行爲顯著聰明和有害, 喉部有窄和變尖的羽毛 分佈於北半球北部, 但現在於美國東部大部分已滅絕 ) Kaca, 陽 玻璃, 水晶 眼睛的白內障 kacatumba, 陽 玻璃瓶 kacamani, 陽 水晶 kacamaya, 形 玻璃製的 nilakacamani, 陽 藍寶石 Kaja, 陽 扁擔 kajaharaka, 陽 挑擔者 Kata, 陽 男人性器官 Kana(cp. Sk. kana), 形 瞎 ( 一隻眼睛 ) 陽 單眼的人 (blind, usually of one eye, occasionally of both) kanakacchapa, 盲龜 (the blind turtle) Katabba, 現分 應該被做 中 責任 Katara, 形 吝嗇的, 卑鄙的, 悲慘的 Katave, katum, 不 要去做 Katukama, 形 想做 katukamata, katukamyata, 陰 想要去做或運行 Kadamba, 陽 一種灰翅膀的鵝 250 Kanana, 中 森林, 小樹林 Kanama f. of konama, 他叫做什麼?(of what name? what is her (or your) name? Vin.II,272, 273; J.VI.338.) Kapilavatthava, 形 迦毘羅衛城 (Kapilavatthu) 的 Kapurisa, 陽 可憐的人, 可鄙的人 Kapotaka, 形 淡白色的 kapotika, 陰 一種 ( 微紅色的 ) 酒 kam( 梵 kam), 字根 VII. 渴望 想要 (to desire) Kama(cp. Vedic kama), 陽 中 貪欲 ( 性愛 ), 想要 ( 不一定是貪 ), 快樂, 樂趣, 官能享樂的對象 kamagiddha, 貪欲, 貪婪於官能享受 kamaguna, 陽 情欲, 官能上的享受 kamagedha, 陽 執情, 執著於官能享受 kamacchanda, 陽 激情, 官能享受的刺激 kamatanha, 陰 戀情, 對官能享受之渴望 kamada, kamadada, 形 情施, 給予的都是很想要的東西 kamadhatu 陰 情欲世界 kamapavka, 陽 貪欲的泥沼 kamaparilaha, 陽 灼熱的情感 kamapavkabhava, 陽 欲界 kamabhogi, 形 享受的財物 (A.4.15./II,17...曼陀多王 (raja Mandhata) 是最享受欲者 ) kamamuccha, 陰 官能上的麻木 kamarati, 陰 好色, 情癡, 多情的享樂 kamaraga, 陽 激情 kamaloka, 陽 情欲世界 kamavitakka, 陽 欲尋, 情欲的思緒 kamasavkappa, 陽 情欲的抱負 kamasabbojana, 中 情欲的妨害 kamasukha, 中 情欲的快樂 kamasevana, 陰 ( 沉溺於 ) 行房 M.22./I,130.( 蛇喻經 ).. Appassada kama vutta Bhagavata bahudukkha bahupayasa, adinavo ettha bhiyyo.( 世尊說欲 (kama) 是樂少, 苦多 惱多, 此處災患更倍增 ), 說喻作 :1. 骸骨 (atthikavkala 骷髏, 現外形, 如露白骨 ; 或如狗啃骨, 不能療饑 );2. 肉臠 (mamsapesi,臠ㄌㄨㄢ ˊ,肉片 肉段 眾鳥競逐 );3. 乾草炬 (tinukka 草火把, 如向風執炬逆走, 若不放捨, 必為所燒 );4. 炭窩 (avgarakasu 火坑, 若墮火坑, 必死無疑, 設不死者, 定受極苦 );5. 夢 (supinaka 醒時全空 ); 借用物 (yacitaka 債主終必索還 ); 6. 樹果 (rukkhaphala 於樹下若不躲避, 終必被鋸之樹所傷 );7. 屠宰場 (asisuna 必招宰殺 );8. 長矛 (sattisula 有被傷害的危險 ) 又參見 中阿含 200 經 阿黎吒經 (T1.763) 中阿含 202 經 持齋經 T1.774 下 ~775 上 ) 別譯雜阿含 185 經 (T2.440 上 ) Kamata, 陰 渴望, 志願 Kamadhatu, 陰 情欲世界 Vbh Tattha katama kamadhatu? Kamavitakko kamadhatu. Byapadavitakko byapadadhatu. Vihimsavitakko vihimsadhatu.( 什麼叫做 慾界? 慾界的慾尋 ; 逆向 ( 瞋 ) 界的界的慾尋 害界的害尋 ) Kami, 形 是情欲的對象的人 ( 在 合 中 ) 想 251

132 Kamuka, 形 好色的, 淫蕩的 Kamacchanda, 陽 激情, 官能享受的刺激 Dhs.(PTS:1153;CS:1159.).. Tattha katamam kamacchandanivaranam? Yo kamesu 1 kamacchando 2 kamarago 3 kamanandi 4 kamatanha 5 kamasineho 6 kamaparilaho 7 kamamuccha 8 kamajjhosanam--idam vuccati kamacchandanivaranam. ( 什麼是 慾欲蓋? 凡是於慾, 1 慾欲 2 慾染 3 慾喜 4 慾貪 5 慾愛 6 慾熱 7 慾醉 8 慾黏, 這稱為慾欲蓋 ) Kamesumicchacara(=kamesu miccha carati), 邪淫 ( 邪婬 ) SA /II,145.(=MA.9./I,199.):Kamesumicchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesumicchacaro.( 於欲邪行 : 此處 於欲 指淫行 邪行..極度受責備的低劣的行為 從形相上, 非法的欲求, 轉起身門, 要經過不正確的尋思, 在欲上邪行 ) 長部 戒蘊品新抄 (DT2.pg ).. Ye paneke vadanti cattaro kamesu micchacara akalo, adeso, anavgo, adhammo ca ti.( 有此說法.. 四種邪淫.. (1) 非時 (2) 非處 ( 如寺中 塔內等 ) (3) 非 ( 生 ) 支 ( 指口及肛門 ) (4) 非法 (=agamaniyatthanam 不可行淫的對象 ) ) 說一切有部俱舍論 卷第十六 (T ).. 論曰..總有四種行不應行, 皆得名為欲邪行罪 一於非境行不應行, 謂行於他所攝妻妾或母或父或父母親乃至或王所守護境 二於非道行不應行, 謂於自妻口及餘道 三於非處行不應行, 謂於寺中制多迥處 四於非時行不應行, 非時者何? 謂懷胎時, 飲兒乳時, 受齋戒時, 設自妻妾亦犯邪行 有說..若夫許受齋戒, 而有所犯方謂非時 Kameti (kam+e), 渴望, 需要 kamesi, 過 kamita, 過分 Kametabba, 義 令人想要的 Kaya(Sk. kaya;der. probably fr. ci, cinoti to heap up, cp. nikaya heaping up, accumulation or collection), 陽 1. 堆, 聚集, 身體 (group, heap, collection, aggregate, body) 2. 心所 ( 分別論 # Tattha katamo kayo? Sabbakkhandho, savkharakkhandho, vibbanakkhandho--ayam vuccati kayo.( 此中, 什麼是 身 呢? 想蘊 行蘊 識蘊, 稱為 身 )kayakamma, 中 身業, 身體的行動 kayakammabbata, 陰 身適業性 kayagata, 形 與身體有關 kayagantha, 陽 身體的束縛 kayagutta, 形 保衛自己的身體, 平穩的身體行動 kayadaha, 陽 發燒,( 醫 ) 炎症 kayadaratha, 陽 身體的苦惱 kayaduccarita, 中 惡身行, 壞行爲 kayadvara, 中 ( 三門中之 ) 身門 kayadhatu, 陰 ( 十八界中之 ) 身界 kayappakopa, 陽 不當舉止 kayappacalakam, 副 搖擺身體地 252 kayapatibaddha, 形 以身體連接的 kayapayoga, 陽 借助於身體, 靠身體 kayapariharika, 形 看護著身體 kayappasada, 陽 觸覺感 kayapassaddhi, 陰 身輕安, 感覺的安詳 kayapagabbhiya, 中 無禮 kayabandhana, 中 腰帶 kayabala, 中 體力 kayamuduta, 陰 身柔軟性 kayalahuta, 陰 身輕快性 kayavavka, 陽 不老實的行動 kayavikara, 陽 姿態 kayavibbatti, 陰 以身暗示, 使用示意動作 kayavibbana, 中 身識, 經由觸覺的意識 kayavibbeyya, 形 以觸覺去識知 kayaviveka, 陽 身離, 身體的隔離 kayaveyyavacca, 中 僕人的責任 kayasamsagga, 陽 身體的接觸 kayasakkhi, 形 ( 經過身體 ) 他體悟最終的真理 kayasavkhara, 陽 身行 kayasamacara, 陽 正身行, 正確的行爲 kayasamudaya(=kayassa samudaya), 陽 身集 kayasamphassa, 陽 身觸, 觸覺感 kayasucarita, 中 善身行, 好行爲 kayasoceyya, 中 身淨, 身體的純淨 kayasukha,身樂 (Kayasukhanti pabcadvarikasukham. 身樂 : 五門之樂 MA.149.)) Cetosukha,心樂 (Cetosukhanti manodvarikasukham. 心樂 : 意門之樂 MA.149.) Vism.427.:Kayassa bhedati upadinnakkhandhapariccaga.( 身壞 : 是捨去有執受 ( 有情 ) 的五蘊 ) Kayagatasati, 1. 身念處 ( 廣義, 如.. M ye gehasita sarasavkappa te pahiyanti Tesam pahana ajjhattameva cittam santitthati sannisidati ekodi hoti samadhiyati. Evam, bhikkhave, bhikkhu kayagatasatim bhaveti. 凡令斷此等世俗之念 思惟, 為斷此等, 於內心安立 安定 專一於等定 諸比丘! 如是為比丘修身行之念 )(M.119./III,97~99...勤修身至念 ( 身念住 ), 可期待十功德 ( 中阿含經 T 說修習念身有十八德, 內容雷同 ) 2. 隨念三十二種身體的成分 ( 狹義 ) Kayabhavananuyogamanuyutta (kaya 身 +bhavana 修習 +anuyoga 練習 陽 +m+anuyutta 已隨從 過分 ), 過分 具足於身修習之行 Kayakammabbata, 陰 心所適業性 ( 堪能 ), 去除心所 (cetasika) 的不適業性 (akammabbabhava) Kayamuduta, 陰 心所柔軟性, 去除心所 (cetasika) 的僵硬性 (thambha) Kayapagubbata, 陰 心所練達性, 使心所 (cetasika) 健全 Kayapassaddhi, 陰 心所輕安, 平靜心所 (cetasika) 的不安 (daratha) Kayalahuta, 陰 心輕快性, 去除心所 (cetasika) 的沉重 (garubhava) Kayasavkhara, 陽 身行 MA.43./II, Kayasavkharati assasapassasa( 身行..入息與出息 ) DA.18./II, Kayasavkhara hi catutthajjhanena pahiyanti, vacisavkhara dutiyajjhanena, cittasavkhara nirodhasamapattiya.( 身行確定在第四禪時斷 ; 語行在第二禪時斷 ; 心行在滅盡定時斷 ) 253

133 Kayika (kaya+ika), 形 ( 關聯到 ) 身體的, 由身體引起的 kayikadukkha, 中 身苦, 身體的痛苦 Kayujjukata, 陰 身正直性, 身體的筆直 Kayupaga, 形 執著身體的, 去轉生 Kayura, 中 穿在上臂的手鐲 Kara, 陽 行爲, 服務, 尊崇的行爲 形 ( 在 合 中, 如 rathakara): 製造者 -kara,作 Karaka, 陽 作者, 行爲者, 作事者 中 ( 在語法中的 ) 句法 陰 karika dukkara-karika, 作難作的事 ( doing of a hard task, exertion, austerity) Karana, 中 理由 ( 原因 ), 因素 karana, 離 經由, 通過, 由 kim karana = 爲什麽? Karana, 陰 拷問, 體罰 karanika, 陽 體罰者 Kara, 陰 karaghara, 中 監獄, 監牢 Karapaka, 陽 計劃者, 謀士, 發令的人 karapika, 陰 Karapana, 中 令做, 命令 Karapeti (karoti 的 使 ), 被做 karapesi, 過 karapita, 過分 karapetva, 獨 Karabhedaka, 形 逃獄者 Karika, 陰 注釋 Kariy 形 中 責任, 行動, 應該被做的 Kari, 陽 行爲者 ( 通常在 合 中, 如 sataccakari) Karubba, 中 同情 Karunika, 形 憐憫 Kareti (karoti 的 使 ), 使做, 使建立, 使構造 karesi, 過 karetva, 獨 karenta, 現分 karita, 過分 kareyya, 使 Kala 1, 陽 暗 (dark), 黑 (black) kalasama, 陽 黑褐色 (dark blue [?]) Kala 2, 陽 時間 kalass eva, 早的 kalena, 在適當的時間, 在正確的片刻 kalena kalam, 在適當的時候 (Kalena kalanti samaye samaye) kalam karoti, 時至 作時 ( 死 ) kalavkata(kala 時 +kata 已作 ), 過分 作古 kalakiriya, 陰 死期到 ( 直譯 : 時間用完 ) kalakanni, 陽 不幸的人, 可憐的人 kalapavedana, 中 時間的公告 kalavadi, 形 在適當的時間說 pacchime kale,最後時刻 ( 臨終 ) 各種時間 :cittakkhana, 陽 心識剎那 ( 心識生 uppada 住 thiti 滅 bhavga 的時間 ),accharakkhana, accharasanghata, 陽 一彈指的時間 ( 有數十億個心識剎那 (SA /II,99... Ekasmibhi accharakkhane 254 anekani cittakotisatasahassani uppajjanti.) ekaminitakala,一分鐘 ( 現代巴利文 ) ekaghatikadikala,一小時 ( 現代巴利文 ) pubbavhasamaya, 上午 (6 至 10 點 ),majjhantikasamaya, 中午 ( 上午 10 點至下午 2 點 ),sayavhasamaya 黃昏 ( 下午 2 至 6 點, 漢譯往往作 晡時 ( 下午 3 至 5 點, 申時 )) diva,一日 rattindiva,一日一夜 (24 hrs.) gandhohana, gandhohanamatta (gandha-uhanamattam),一陣香通過的時間, 或搆牛乳頃 (gandhohanamatta 擠牛奶的時間,5~10 分鐘 ) yadantaram ekapindapatam bhubjami,吃一缽食之間 (20~30 分鐘 ) 婆羅門須 4a.m.( 梵天須臾 Brahma muhurta) 起床, 實施拜火 (aupasana;worship of fire) 火祭 (agnihotra;healing-fire 藉著火來淨化大氣 ) Brahmayajna 等 他們作上供 (puja) 和午供 (madhyahnika;the midday vandana) 在 sangava time (forenoon, 8:24a.m.to 10:48a.m.) 翻譯名義集 時分篇第二十四 : 西域記云 : 時極短者, 謂剎那 (ksana, ksana) 也 百二十剎那, 為一呾剎那 (tat-ksana) 六十呾剎那, 為一臘縛 (lava) 三十臘縛, 為一牟呼栗多 (muhurta 須臾 ) 五十牟呼栗多, 為一時 六時合成一日一夜 (T ) Kalabbu, 形 知時的人, 知曉適當時間的人 Kalantara, 中 間隔, 時期 Kalanusari,黑栴香 ye keci mulagandha, kalanusari tesam aggamakkhayati( 一切根香中 黑栴香為其最上 ) Kalika, 形 當時的 反 akalikam, 即時的 Kalivga, 陽 迦陵伽 ( 在東印度一個國名 ) Kalama, 陽 迦摩羅人 A 佛陀在迦摩羅人住的 Kesamuttam 村開示有名的羈舍子經 (Kesamuttisuttam), 在本經世尊說十項不可隨便相信的守則 A.3.65./I, etha tumhe, Kalama! (1)Ma anussavena, (2)ma paramparaya, (3)ma itikiraya, (4)ma pitakasampadanena, (5)ma takkahetu, (6)ma nayahetu, (7)ma akaraparivitakkena, (8)ma ditthinijjhanakkhantiya, (9)ma bhabbarupataya, (10)ma samano no garuti. (1) 不要因聽聞 ( 就相信 )( ma 勿 +anussavena, anu 隨著 +su( 梵 wru) 聽 ; report) (2) 不要因習俗傳統 ( 就相信 )( ma 勿 +paramparaya, para 越 後 +m+para 越 後 +ya;lineage of teaching) (3) 不要因流傳的消息 ( 就相信 )( ma 勿 +itikiraya, iti 如此 +kira 傳說 +ya;hearsay) (4) 不要因宗教經典 ( 就相信 )( ma 勿 +pitakasampadanena, pitaka 經典 + sampadana 轉移 ;collection of scriptures) (5) 不要因合乎邏輯 ( 就相信 )( ma 勿 +takkahetu, takka 思索 +hetu 因 ;logical reasoning) (6) 不要因合乎推理 ( 就相信 )( ma 勿 +nayahetu naya+hetu 因 ;inferential 255

134 reasoning) (7) 不要因外表的觀察 ( 就相信 ) (ma 勿 +akara-parivittakena, akara 外表 +pari 遍 +vitakka 思索 ;reflection on reasons) (8) 不要因深思熟慮 ( 就相信 )( ma 勿 +ditthiijjhanakkhantiya 見審諦忍, ditthi 見解 + nijjhana 審察 +kkhanti 接受 ;acceptance of a view after pondering it) Ma ditthinijjhanakkhantiyati amhakam nijjhayitva khamitva gahitaditthiya saddhim sametitipi ma ganhittha.( 不要採取 : ( 這是 ) 我們在審思 忍可後而來所執取的見解 ) (9) 不要因有可能 ( 就相信 )( ma 勿 +bhabba 可能 +rupata 行相 +ya;plausibility 似真 ) 不要採信..因為有可能的 (AA.. bhabbarupatayati ayam bhikkhu bhabbarupo, imassa katham gahetum yuttantipi ma ganhittha.( 不要採取 : 這位比丘的相貌莊嚴 (bhabbarupo), 這種論説是適宜採信的 -- 此說有誤解,bhabba 與 bhadda( 威嚴的 ) 可能雷同而混淆 ) (10) 不要因沙門是我們的導師 ( 就相信 )( ma samano no garu;the ascetic is our teacher) Ma samano no garuti ayam samano amhakam garu, imassa katham gahetum yuttantipi ma ganhittha. ( 不要採取 : 這位沙門是我們的老師, 這種論説是適宜採信的 ) Soma Thera s translation.. (1)don t go by reports, (2)by legends, (3)by traditions, (4)by scripture, (5)by logical conjecture, (6)by inference, (7)by analogies, (8)by agreement through pondering views, (9)by probability, or (10)by the thought, This contemplative is our teacher. Thanissaro Bhikkhu s translation.. (1)Do not go upon what has been acquired by repeated hearing; (2)nor upon tradition; (3)nor upon rumor; (4)nor upon what is in a scripture; (5)nor upon surmise; (6)nor upon an axiom; (7)nor upon specious reasoning; (8)nor upon a bias towards a notion that has been pondered over; (9)nor upon another s seeming ability; (10)nor upon the consideration, The monk is our teacher. 若遵守這十項原則就可以排除世間一些非法 非律的成份 另外, 佛陀也說 法 若引生貪 瞋 癡則是無利益與苦法 ; 若能助益離貪 瞋 癡則是有利益與樂法 佛陀也開示了惡有惡報, 善有善報之理, 以幫助辨識正法 Kaliya, 中 一種 ( 有光澤的 ) 沉香木 (gallochum) Kalusiya, 中 污垢, 陰暗 Kala, 形 黑, 暗 陽 黑色 kalakuta, 陽 喜馬拉雅山的一座山名 kalakesa, 形 黑頭髮的 ( 即 : 年輕的 ) kalatipu, 中 石墨 kalapakkha, 陽 黑半月份 ( 陰曆十六至廿九或卅日 ) kalalona, 中 黑鹽 kalasiha, 陽 一種獅子 kalasutta, 中 墨線 ( 木匠的墨斗中拉出的墨線 ); 黑繩地獄, 八大地獄之一 kalahamsa, 黑天鵝 Kalaka, 形 黑色 中 黑點, 污點, 谷粒中的黑米 kalakadhammam (=kanhadhammam),黑法 256 Kalayasa, 中 ( 黑 ) 鐵 Kalavaka, 陽 一種象 Kaliya, 一種 ( 有光澤的 ) 沉香木 (gallochum) 參考 kaliya Kaveyya, 中 詩 A /II, Kaveyyanti cattarome, bhikkhave, kavi. Katame cattaro? Cintakavi, sutakavi, atthakavi, patibhanakavi ti ( 諸比丘! 此等是四類之詩人 哪四種? 思詩人 聞詩人 義詩人 辯詩人 諸比丘! 此等是四類之詩人 ) kas, 字根 I. 1. 發光 (to shine) 2.(= 梵 kas) 咳嗽 (to cough) Kasa, 陽 1. 蘆葦 (reed,台語 : 菅芒 kuann bang) 2. 咳, 喘息 Kasaya, kasava, 中 黃袈裟 形 染以橘色的 大比丘三千威儀 卷上 (T ).. 薩和多部者, 博通敏智導利法化, 應著絳袈裟 曇無德部者, 奉執重戒斷當法律, 應著皂袈裟 迦葉維部者, 精勤勇決拯護眾生, 應著木蘭袈裟 彌沙塞部, 禪思入微究暢玄幽, 應著青袈裟 摩訶僧部者, 勤學眾經敷演義理, 應著黃袈裟 Kasi ( 梵 Kawi 光的城市 ), 陽 迦尸 ( 國名, 迦尸國為佛世時印度十六大國之一 位於憍薩羅國之北, 其都城婆羅木奈斯 (Baranasi) 即今之瓦拉那西市 (Varanasi), 係佛教與婆羅門教之聖地 ) kasika, 形 迦尸的, 迦尸製造的 Kasu, 陰 坑 ki( 梵 kri), 字根 V. 忙碌 (to buy) Kim, 關代 疑代 什麽? ( 陽 ko = 誰? 陰 ka = 誰 ( 女性 )? 中 kam = 什麽 ( 東西 )?) kimkarana, 副 什麽理由? kimvadi, 形 執什麽主義? kib canam 任何 ( 中. 單. 主格, 形 ) kim puna( 梵 kij punah),何況? kim attham?( 梵 kij artham?) 何因緣? kim karanam?( 梵 kij karanaj?) 何因? Kimsuka(kim+su+ka, lit. whatever-like, or what do you call it, ), 陽 甄叔迦花, 緊叔迦花, 膠蟲樹 (Butea Frondosa;Flame-of-the-forest( 不是火燄木 ), 原產於熱帶亞洲, 蝶形花科 ; 型態 : 株高可達 8~15 公尺, 幹易彎曲, 葉全緣, 葉正面平滑, 背面被毛茸, 厚紙質, 有羽狀側脈 6 對, 葉正面濃綠色, 背面淺綠, 有拖葉 用途 : 為優良之園景樹 行道樹 東印度産的一種喬木, 佛經稱此樹 葉青色, 花三色, 意指日出之前, 花黑色 ; 日照之時, 花赤色 ; 日沒之時, 花黃色 在印度 斯里蘭卡被視為神聖的宗教植物 Santals 人並使用其雄花灰燼為避孕藥, 但俾爾族人 (Bhil, 東印度西部及中印度善射之原始民族 ) 卻將樹心搗成泥做為墮胎藥 Santals 人使用膠蟲樹 (Butea monosperma) 種子磨粉敷療傷處 ), 古譯作 : 緊獸 (S IV.193.) Kiki, 陽 藍松鴉 (blue jay) 陰 雌藍松鴉 257

135 Kivkara, 陽 僕人, 隨從 Kivkini, 陰 發叮噹聲的鈴 Kivkinikajala, 中 發叮噹聲鈴的網 Kicca, 中 責任, 工作, 服務, 應該被做 kiccakari, 形 做自己的責任 DhsA.p.63.:Kiccam va sampatti va raso nama.( 作 ( 用 ) 或達成, 稱為 作用 ) Kiccakicca, 中 應該被做的和不應該被做的 Kiccha, 形 困難的, 痛苦的 中 苦惱, 困難 Kicchati (kit+cha), 麻煩, 疲倦 kicchi, 過 kibc, 字根 I. 阻礙 (to hinder) Kibca (kim 什麽?+ca 和 ),什麽? Kibcana, 中 某事, 瑣事, 世間的執著, 麻煩 Kibcapi (kibci+api), 無 無論什麽, 不管多少, 但是 Kibci (kin+cid, kim+ci), 無 某事物 (some, something) Kincikkha, 中 小事 Kibjakkha, 中 細絲, 花粉 Kitaka, 可疑的 (doubtful) PvA 44:kitakasadisani lohapattasadisani bhavanti, ( 女鬼穿上新的 柔軟的美服, 但 ) 美服變成銅板 (they become like (hot) copper plates.) Kittha(cp. Sk. krsta krs), 中 種玉黍蜀, 玉黍蜀田 kitthada, 形 吃玉黍蜀 kitthasambadha-samaya, 陽 收穫期, 當玉黍蜀成長時 Kinakinayati(=kivkinayati, denom. fr. kivkini, small bell) 使發叮噹聲 (to tinkle; also spelt kinikinayati J III.315. See also kilikilayati and cp. Sk. kitikitayati to grind (one s teeth) & Prk. kidikidiya (chattering) Weber, Bhagavati p. 289; also BSk. katakatayati Tal. Vist See tatatatayati & note on gala.) Kinanta, (Kinati 的 現分 ) 正在買 Kinati (ki+na)(kri Vedic krinati), 買 (to buy) kini, 過 kinitva, kitva, 獨 ketum, kinitum, 不 pot. kine Kinna, (kirati 的 過分 ), 已散佈 中 酵母, 發酵粉 Kita 1 (pp. of kar( 梵 kr)), 過分 已裝飾 (adorned: malakita adorned with garlands) Kita 2 中 混合泥土 (soiled, kannakita, said of a wall, also of the ground; and pamsukita, soiled with dust) Kitava, 陽 欺騙 kitt, 字根 VII. 詳細說明 (to expound) Kittaka, 疑代 多少? 到什麽程度? 258 Kittana, 中 稱讚, 詳細說明 Kittavata, 副 多遠? 從哪方面來看? 什麼樣的範圍? Kitti, 陰 名望, 名聲 kittighosa, kittisadda, 陽 名譽 kittimantu, 形 出名的 Kittima, 形 人造的 Kitteti (kitt +e;fr. kitti), 1. 稱讚, 頌揚 (to praise, extol) 2. 講, 宣佈 (to proclaim, announce, relate, tell) kittesi, akittayi, 過 kittita, 過分 kittenta, 現分 kittaniya, kittetabba, 義 fut. kittayissati in sense of aor. Vv 34 5 (=katheti VvA.151). kittayissami I shall relate Sn.1053, nimitta kittetabba(sp.mv.v,1049.), 唱界相 Kinnara ( 梵 Kimnara), 陽 人頭鳥, 緊那羅 ( 居在森林的一個民族的名字 ), 又作緊捺洛 緊拏羅 緊擔路 甄陀羅 真陀羅 或稱歌神 歌樂神 音樂天 kim 為疑問詞,nara 為人之意 ; 意譯作疑神 疑人 人非人 kinnari, 陰 緊那羅女 Kipillika(cp. 梵 pipilika), 陰 kipillika 中, 螞蟻 ( 台語 : 蚼蟻 kau hia) Kibbisa, 中 罪過, 罪行 kibbisakari, 陽 罪犯 Kimi, 陽 蟲, 蛆蟲, 害蟲 kimikula, 中 一堆蟲, 一種蟲 Kimakkhayi, 形 講什麽道? Kimattham, 副 爲什麽意圖?kimatthiya, 形 有什麽打算, 意味著什麽 Kimpakka, kimphala, 中 海芒果 ( 一種形似芒果的毒水果 (Cerbera odollam), 其毒用來撲魚或毒死老鼠 ) Kimpurisa, 人頭鳥, 緊那羅 ( 居在森林的一個民族 ) 參考 kinnara Kira, 無 真的, 真實地 kirekassa, 真的一個的 Kirana, 陽 中 光線, 光輝, 燦爛 Kirati (kir+a), 散佈 kiri, 過 kinna, 過分 Kirata, 陽 在叢林中居住一種人 Kiriyati (Pass. of kirati or karoti) 被行動 (to be affected or moved) Kiriya, Kriya, 中 Kriya, Kiriya(abstr. fr. karoti), 陰 行動, 行爲, 表現, 唯作 ( 古譯 : 勝義善, 阿羅漢的不造作善惡之心 )(action, performance, deed; the doing=fulfilment) kiriyavada, 陽 信念行動是有結果的 kiriyavadi, 陽 傳播 kiriyavada, 陽 主義者 kiriyakiriya the non-performance of, omission, abstaining from (akiriya akarana=veramani) kusalakiriya performance of good actions; danakiriya the bestowing of gifts; papakiriya commission of sin; pubbakiriya the performance of good works ; mangalakiriya celebration of a festival ; massu-kiriya the dressing of the beard(cp. m-karana and kappana); 259

136 sacchikiriya realization. Kirita, 中 王冠 Kilabja, kilabja 陽 草席, 用燈芯草 ( 藺ㄌㄧㄣ ˋ) 做的席子 陰 kilabja,草席 Kilanta, (Kilamati 的 過分 ) 已疲累, 已疲倦, 已疲憊 kilam, 字根 I. 使得 疲倦 (to be fatigued) Kilamati (kilam+a), 疲倦, 疲勞 kilami, 過 kilamitva, 獨 Kilamatha, 陽 疲勞, 疲倦 Kilamanta, (kilamati 的 現分 ), 正在疲倦 Kilamita, (kilameti 的 過分 ) Kilamiyati (kilameti 的 被 ), 已經被做到疲倦 kilamiyi, 過 Kilamiyamana (Kilamiyati 的 現分 ), 正被做到疲倦 Kilameti (kilamati 的 使 ), 使疲倦 kilamesi, 過 kilamenta, 現分 kilametva, 獨 Kilasa, 陽 癬, 一種皮膚病 Kilittha, (kilissati 的 過分 ) Kilinna (kilijjati 的 過分 ), 已濕, 已弄髒, 已潮濕 kilis( 梵 kliw), 字根 III. 被折磨 (to be afflicted), 被弄髒 (to be soiled) Kilissati(kilis+ya), 弄髒, 沾染, 污染 kilissi, 過 kilissanta, 現分 Kilissana, 中 骯髒, 沾染 Kilesa, Klesa(from kilissati), 陽 激情, 貪欲, 墮落, 不純, 煩惱, 污染, 塵勞 kilesakama, 陽 貪欲, 強烈的性欲 kilesakkhaya, 陽 貪欲的毀滅, 煩惱的毀滅 kilesappahana, 中 斷欲, 放棄對世間的激情, 斷除煩惱 kilesavatthu, 中 煩惱事, 世間煩惱的事物 Kileseti (kilis+e), 使弄髒, 使煩惱 kilesesi, 過 kilesita, 過分 Kilomaka, 中 肋膜 (pleura) Kisa, 形 貧乏的, 憔悴的, 衰弱的, 削瘦的 Kita, kitaka, 陽 昆蟲, 蠹 (moth) Kita, (kinati 的 過分 ), 已買 Kidisa, 形 什麽類型? 似什麽的? Kira, 陽 鸚鵡 (parrot) Kila, 陽 ( 木頭或金屬的 ) 柱, 樁 Kilati (kil( 梵 krid) +a;cp. Sk. krida), 玩, 遊戲, 消遣 (play, sport, enjoyment) kili, 過 kilita, 過分 kilanta, kilana, 現分 kilitva, 獨 kilitabba, 義 kileti, kilayati, 義 kilayamano vicaranto, 走動的玩, 跳舞 Kilanaka, 中 玩具 形 玩的 260 Kilana, keli, 陰 運動, 歡樂 Kila, 陰 玩, 運動 kilagolaka, 中 球 kilapasuta, 形 好玩 kilabhandaka, 中 玩具 kilamandala, 中 遊戲場, 運動場 Kilapanaka, 形 遊戲教練 Kilapeti, Kilapayati (kilati 的 使 ), 令玩 kilapesi, 過 kilapenta, 現分 kilapetva, 獨 Kilita (kilati 的 過分 ), 已玩 中 遊戲, 玩 kilitakilita, 玩耍 Kiva, 無 多少? 多久? kivataka, 形 多少? Kivant & Kiva (interr. adj. and adv.) (Sk. kiyant and kivant; formed fr. interr. stem ki), 多大, 多少 (how great? how much? how many? and in later language how?)kivanto tattha bherava, 多恐怖 ( however great the terrors Sn 959) Kiva katuka, 多痛苦 (how painful? PvA 226) Ku, 1.=ka, ka, 惡的, 邪的, 小 kukkucca, 惡作 ( 錯誤作 ) kuditthi, kumati 惡見, 邪見 kunadi, 小河 kupatha, kummagga, 邪路, 邪道 2.=kuha 哪裡?;kuva, kuttha, kuhim 在哪裡? Kukutthaka, 陽 雉 ( 一種鳥, 形狀像雞, 雄的尾巴長, 羽毛很美麗, 多爲赤銅色或深綠色, 有光澤, 雌的尾巴稍短, 灰褐色 ; 善走, 不能久飛 ; 尾巴羽毛可做裝飾品 ; 通稱野雞, 有的地區叫山雞 ) Kukku, 陽 腕尺 (cubit, 長度的度量 ) Kukkucca, 中 (kud 錯誤 +kicca 作 (grd.of karoti) ) 錯誤作 ) 懊悔, 躊躇, 憂慮 Kukkuccika, 形 小心謹慎的, 細心的 ( 台語 : 斟酌 cim 1 ciok 4 ) Kukkuccayati (kukkucca 的 派 ) 懊悔 Kukkuta, 陽 公雞 kukkuta-sampatika,櫛比 ( 公雞降落 之形容詞, 是從一家之屋頂至另一家之屋頂, 形容家屋密集 ) Kukkuti, 陰 母雞 台語..小母雞 雞僆 (nua5) 仔 Kukkura( 原始印歐語詞根 ku), 陽 狗, 狗狗 kukkuravatika, 形 模仿狗, 狗行者 ( 外道苦行 ) 模仿牛 依照牛的生活習慣來生活, 佛陀警告他身壞命終即往生諸牛群中, 不然就墮地獄 (M.57./I,387.) Kukkula, 陽 熱的灰燼, 熱灰地獄 ( 一個地獄的名字 ) Kuvkuma, 中 1. 藏紅花 (saffron 番紅花 ), 乾藏紅花粉 ( 用於食品上色和調味的 ) 金黃色, 桔黃色 2. 鬱金香 清淨道論 [ 葉均 ]( 多年生草本植物, 葉闊披針形, 有白粉, 花通常鮮紅色, 花心黑紫色, 花瓣倒卵形, 結蒴果 ; 供觀賞, 根和花可做鎮靜劑 ) kuc ( 梵 kuc / kubc), 縮, 畏怯 (shrink); 捲曲 (curl) Kucchi(Sk. kuksih), 陽 陰 腹或子宮, 內部 (a cavity, esp. the belly (Vism 101) or the womb) kucchittha, 形 安置在子宮 kucchidaha, 陽 261

137 胃發炎 Kucchita, 過分 已卑鄙, 已惡劣 Kuja, 陽 1. 樹 2. 火星 (Mars) Kujavaro, 陽 星期二 ( 日語 : 火曜日 kayōbi) Kujjhati (kudh 生氣 +ya), 生氣 ( 台語 : 起毛禾黑 khi 2 mo bau 2 慼心 cheh sim) kujjhi, 過 kuddha, 過分 kujjhanta, kujjhamana, 現分 Kujjhana(<kujjhati), 中 kujjhana, 陰 生氣 (anger), 激怒 (irritation) Kujjhitatta, Kujjhitva, kujjhiya, 獨 生氣了 Kubcanada, 陽 ( 象所發出的 ) 尖銳的叫聲 Kubcika, 陰 鑰匙 kubcikavivara, 中 鑰匙孔 Kubcita (kubcati 的 過分 ), 已彎曲, 已弄卷 Kubja, 中 峽谷,( 兩邊有樹的 ) 小穀 Kunjara, 陽 象 Kuta, 陽 中 水壺 Kutaja, 陽 一種藥草 特利切里樹皮 (tellicherry bark, 東印度群島的幾種夾竹桃科喬木 [ 如 : 抗痢木 Wrightia zeylandica 和止瀉木 Holarrhena antidysenterica] 的苦樹皮, 特用於民間醫學作爲治痢劑 ) Kuti, kuti, kutika, 陰 小屋 寮房 僧寮 茅篷 孤邸 (any single-roomed abode, a hut, cabin, cot, shed) 台語 :chu 3 厝, 也可作 次 ( 康熙字典.. 凡舍皆曰 次 ) kutikara,造小屋者 kutipurisa,農夫 ( a hut man, a peasant) Kutila, 形 彎曲, 彎曲的 (bent, crooked) kutilata, 陰 彎曲性, 不正當 akutilata, 陰 不彎曲性 Kutumba, 中 家庭 (family property & estates) rajakutumba,國王的財產 Kutumbika, kutimbika, 陽 地主, 一家之主, 家長 (a man of property, a landlord, the head of a family,) Kutta 1 (cp. kotteti, kut to crush), 粉末 (powder) sasapakutta, 芥末粉 (mustard powder Vin.I,205) Kutta 2 (of doubtful origin & form, cp. var. BSk. forms kotta-raja, kota & kodda ), (only found in cpds. kuttadaruni sticks in a wattle & daub wall Vism.354, and in kutta-raja subordinate prince, possibly kuddakutta a wattle and daub prince S.III,156 =V.44 (v. l. kujjakutta). tirokuttati kuttanam parabhaga vuccanti.( 牆外..牆的另一面 ) Kuttha 1 (cp. kus; Sk. kustha f.), 中 1. 麻瘋病 (leprosy), 台語.. thai 2 ko pinn 7 ( 太膏病 ) 262 Kuttha 2, 閉鞘薑屬植物 ( 一種芬香的植物 (Costus speciosus, J.VI.537.) 一年生草本植物, 本植物原産於克什米爾, 所産的芳香油用於製造香料 香囊和用於保存毛皮 ) Kutthi(Kutthin), 陽 麻瘋病患者 (a leper, M.I,506 (in simile)) Kuthari(cp. Sk. kuthara, axe), 陰 斧頭 (an axe, a hatchet) S.6.9./I,149.(=S.6.10./I,152., Sn.657, A.V,174.).. Purisassa hi jatassa, kuthari jayate mukhe; Yaya chindati attanam, balo dubbhasitam bhanam.( 當人出生時, 斧在口中生, 愚人說惡語, 以斧斬自己 )( 斧 指舌頭 ) SA.6.9./I, kuthariti kutharisadisa pharusa vaca. Chindatiti kusalamulasavkhate muleyeva nikantati.( 斧..形同斧的惡語 切斷..在根本上切斷善根 ) Kudumala, 陽 蓓蕾 (an opening bud) Kuduva, 穀嘟哇 ( 穀粒或液體的衡量,4 穀嘟哇 = 1 粑鉈 參考 Pattha) Kudda(to ksud to grind, cp. cunna), 中 牆壁 (a wall built of wattle and daub) Kunapa, 陽 屍體, 一件可厭的東西 (a corpse, carcase) kunapagandha, 陽 腐屍的味道 Vin.III,68=M.I,73=A.IV,377 (ahikunapa, kukkurakunapa, manussakunapa, putikunapa); A.IV,198 sq.; Sn.205; J.I.61, 146; PvA.15. Kanthe asatto kunapo a corpse hanging round one s neck M.I,120; J.I.5; also Vin.III, The abovementioned list of corpses (ahikunapa, etc.) is amplified at Vism.343 as follows: hatthikunapa, assakunapa, gokunapa, mahimsakunapa, manussakunapa, ahikunapa, kukkurakunapa. Cp. kalebara. Kunala, 陽 印度的杜鵑鳥 ( 布穀鳥 cuckoo) Kuni, 陽 跛子 (deformed, paralysed (orig. bent, crooked, cp. kuna) only of the arm) Kuntha(kuna and kunda), 形 鈍的 1. bent, lame; blunt (of a sword) (kunthakuddala); (of asi, opp. tikkhina); kunthatina a kind of grass Vism a cripple. Kuntheti (kunth +e), 使鈍化, 使彎曲, 使跛足 kunthesi, 過 kunthita, 過分 Kunda, 形 捲曲的 (bent, crooked) Kundaka, 中 粉, 穀粒殼內的粉 kundakapuva, 陽 中 粉糕, 以這種粉所製成的糕 Kundala(cp. kunda, orig. bending, i. e. winding), 中 耳環, 捲曲物 (a ring esp. earring) kundalakesa, 形 捲髮 kundalavatta, 形 捲曲的 ( 如發條 ) 263

138 Kundali(Kundalin)(<kundala), 形 有耳環的, 有捲曲物的 (wearing earrings ) Kundika, kundi, 陰 ( 帶柄和傾口的 ) 大水罐, 水壺 Kutuhala, 中 刺激 (tumult, excitement;) Kutettha ( kuto 從何處 +attha 義 ), 從哪裡考慮 Kuto (ku 的離格 ), 副 從哪裡 ( 來 )? 從何處 ( 來 )? Kutta, 中 行爲,( 女子 ) 玩弄男人, 賣弄風騷, 撒嬌, 獻媚 Kuttaka, 中 ( 夠 12 個女人跳舞的 ) 大地毯 Kuttha, kutra, 副 哪裡? 在何處? Kuthita, 過分 已沸騰, 已很熱 Kudassu, 無 幾時? Kudacana, kudacanam, 無 有時, 隨時 Kuddala, 陽 鏟子, 鋤頭 Kuddha (kujjhati 的 過分 ), 已生氣, 已激怒 kudh, 字根 III. 很生氣 (to get angry) Kudrusaka, 陽 稗子 ( 一年生草本植物, 葉子象稻, 果實象黍米 ) Kunta, 陽 1. 節杖 (sceptre lance) 2. 一種鳥 Kuntani, 陰 麻鷸 (curlew) Kuntala, 陽 頭髮 Kuntha ( 梵 kunta), 陽 一種螞蟻, 音譯 : 捃多 kunthakipillika,螻蟻 (kipillika 中, kipillika, 陰 ) Kunda, 中 形 茉莉屬植物 (jasmine) Kunnadi, 陰 小河 Kupatha, 陽 錯誤的路徑 kup( 梵 kup), 字根 III. 使激動 (to be agitated), 變凶猛的 (to turn fierce) Kupita, (kuppati 的 過分 ), 已生氣, 已冒犯 Kupurisa, 陽 壞人 Kuppa, 形 不穩定, 活動的, 變動的 Kuppati (kup 使激動 +ya),生氣, 激動, 改變 kuppi, 過 kuppamana, 現分 kuppeyya, 未被 Kuppana, 中 激動, 忿怒, 擾亂 Kubbati = karoti Kubbanaka, 中 小森林, 矮灌木叢 Kubbanta, kubbamana (kubbati 的 現分 ), 正在做, 正在執行 Kubbara, 陽 馬車的桿 Kumati, 陰 邪見 形 邪見者 Kumara, kumaraka, 陽 男孩, 年青人 kumarakila, 陰 男孩的娛樂 264 Kumarika, kumari, 陰 ( 未婚 ) 少女, 處女 brahmanakumarika, 陰 婆羅門少女 (a brahmin young girl) kumaribhuta, 少女 Kumina, 中 捕魚籠 (fish-trap) Kumuda, 中 白睡蓮 kumudanala, 中 白睡蓮莖 kumudavanna, 形 白睡蓮的顔色的 Kumbha, 陽 水壺, 古譯 : 軍持 ( 澡瓶 ) kumbhakara, 陽 陶工 kumbhakarasala, 陰 陶器場 kumbhadasi, 陰 挑水的女奴 Kumbhaka, 中 ( 船的 ) 桅桿 Kumbhanda, 陽 1. 南瓜 (pumpkin) 2. 鳩槃荼 甕形鬼 變形夜叉 瓢簞 瓶腹, 噉人之精氣的鬼類, 為增長天之部屬 S ( 雜阿含 518 經 Vin.Para.III,106.)Kumbhandasuttam 甕形鬼 ( 村中之騙子之報 ) 經, 說到 ( 睪丸 ) 如甕之人行空, 他行走時須提起睪丸而行 (ande khandhe aropetva gacchati), 坐時坐於睪丸上 他被禿鷹等追隨爭啄 Kumbhi, 陰 壺 Kumbhila, 陽 鱷魚 (crocodile) Kumma, 陽 龜 Kummagga, 陽 錯誤的路徑 Kummasa, 陽 凝乳食品 (junket), 粥 Kura, 中 飯 Kurandaka, 陽 莧屬植物 ( 幾種生長強壯的雜草植物中的任何一種 ; 例 : 幾種莧屬 (Amaranthus) 植物中的任何一種 [ 如 : 反枝莧 A.retroflexus 和綠穗莧 A.hybridus], 有時作調味植物, 其種子可食, 已在局部地區栽培, 能産生一種重要的引起過敏症花粉熱的花粉 ) Kurara, 陽 鶚鳥 (osprey), 背部褐色, 頭 頸和腹部白色 ; 性兇猛 ; 在樹上或岩石上築巢, 常在水面上飛翔, 吃魚類 ; 通稱魚鷹 Kuruvga, 陽 一種羚羊 (antelope) Kurumana (karoti 的 現分 ), 正在做 Kururattha, 中 俱盧 (Kuru) 國 ( 在北印度 ) Kurura, 形 殘酷的, 兇猛的 Kula, 中 1. 氏族,( 印度的 ) 較高的世襲階級, 良家 (clan, a high social grade, good family ) 2. 家庭 (household, in the sense of house) kulageha, 中 祖屋, 父母的房子 kulatanti, 陰 家系, 世代傳統 kuladusaka, 陽 好家庭的破壞者, 使家門出醜的人 kuladhitu, 陰 尊貴家庭的女兒 kulaputta, 陽 良家子弟 (= 族姓子 SA.6.3.:Kulaputtati acara-kula-putta.( 良家子弟 : 良好行爲的種族之子 ) kulavamsa, 中 血統, 世系, 子孫 kulupaka(kula-upaka), 形 常去俗人家裡的 Paci.IV, Kulam nama cattari kulani-- khattiyakulam, 265

139 brahmanakulam, vessakulam, suddakulam.( 俗家..四種俗家 剎帝利俗家 婆羅門眾俗家 吠舍俗家 首陀羅俗家 ) A.6.57./III, Idhananda, ekacco nice kule paccajato hoti-- 1 candalakule va 2 nesadakule va 3 venakule va 4 rathakarakule va 5 pukkusakule va, dalidde appannapanabhojane kasiravuttike, yattha kasirena ghasacchado labbhati. So ca hoti dubbanno duddasiko okotimako bavhabadho kano va kuni va khabjo va pakkhahato va, na labhi annassa panassa vatthassa yanassa malagandhavilepanassa seyyavasathapadipeyyassa. ( 阿難! 世間有一類, 生於卑賤之家 (nice kule) 生於旃陀羅家 或獵師家 或竹匠家 或車匠家 或清潔工家庭, 貧窮而缺乏飲食受用, 活命困難且衣食乏少 又, 他是臉醜, 形醜, 矮陋, 病多, 或眼盲 或手殘 或跛者 成半身不遂, 而不得食 飲 衣 車, 鬘 香 塗油, 臥具 座敷 燈明 ) A.6.57./III, Idhananda, ekacco ucce kule paccajato hoti-- khattiyamahasalakule va brahmanamahasalakule va gahapatimahasalakule va, addhe mahaddhane mahabhoge pahutajataruparajate pahutavittupakarane pahutadhanadhabbe. So ca hoti abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya samannagato, labhi annassa panassa vatthassa yanassa malagandhavilepanassa seyyavasathapadipeyyassa. ( 阿難! 世間有一類, 生於尊貴之家, 生於剎帝利大族之家, 或婆羅門大族之家, 或長者大族之家, 有大財富, 有大受用, 有眾多之金銀, 有眾多之資生具, 有眾多之財穀 又, 他成就最上容色的相貌非凡 (abhirupo) 眾所樂見(dassaniyo) 顏容殊妙 (pasadiko), 且得食 飲 衣 車 鬘 香 塗油 臥具 座敷 燈明 ) kuladusaka, 陽 敗壞了居士 Para.III,185.. Kuladusakoti kulani duseti pupphena va phalena va cunnena va mattikaya va dantakatthena va veluya va vejjikaya va javghapesanikena va. ( 敗壞居士..藉由花 水果 化粧品 黏土 牙籤 竹子 藥或遣人辦事, 而敗壞了居士 ) 善見律毗婆沙 (T b) 進一步解釋 : 命令居士種花 挖水池 結花鬘 送花或水果給居士等, 這些行為對比丘而言不但是不對的, 而且也會連累在家人做錯事 Kulavgara, 陽 敗家子 Kulattha, 陽 雙花扁豆(vetch, 一種纏繞草本植物 (Dolichos biflorus), 産於東半球熱帶, 在印度栽培作飼料, 其種子常用作食品 ) Kulala, 陽 鷹(hawk) 台語: 鶆鷂 lai 5 hioh 8 Kulala, 陽 陶工, 製陶坯的工人 kulalacakka, 中 陶車, 轆轤 Kulavaka, 中 鳥巢, 窩 Kulisa, 中 雷電, 釘頭錘, 狼牙棒 266 Kulina, 形 有公認的氏族 Kulira, 陽 螃蟹 (crab) kulirapada, 形 ( 床 ) 腿的形狀有如螃蟹 Kulupaga, Kulupaka, 形 常往來一個家庭的人 Kulla, 陽 筏 蛇喻經 (Alagaddupamasuttam):Evameva kho, bhikkhave, kullupamo maya dhammo desito nittharanatthaya, no gahanatthaya. Kullupamam vo, bhikkhave, dhammam desitam, ajanantehi dhammapi vo pahatabba pageva adhamma.( 諸比丘! 同樣地, 已被我說的筏喻, 為渡越的利益, 不為握持的利益 諸比丘! 你們已知筏喻, 諸法也應被你們徹底捨斷, 何況諸非法 )(M.22./I,135) Kuvalaya, 中 睡蓮 (water lily) Kuvera, 陽 俱吠羅 鳩鞞羅, 統治北方的神名, 夜叉王 Kusa, 陽 很多, 亞香茅 ( 亞洲熱帶的一種草 (Cymbopogon nardus) [ 香茅屬 ], 長有藍綠色 檸檬香味的葉子和香精油 ) 香茅草 吉祥草 台語 : 茅草菰 hm 5 chau 2 koo 1 kusagga, 中 香茅 ( 鋒利如刀鋒 ) 的葉緣 kusacira, 中 以香茅草製成的衣服 kusapata, 陽 香茅簽的鑄造 Kusala, 中 善, 好行動, 功績, 德行 形 聰明的 kusalakamma, 中 善業, 正確的行爲 kusalacetana, 陰 善意, 好的念頭, 正確的意志 kusaladhamma, 陽 善法 kusalavipaka, 陽 善異熟, 善報, 好行動的結果 dasa kusalani,十善, 又作十善業道 (dasa kusala-kammapatha), 即身口意之十種善行 SA.46.2./III, kusalati kosallasambhuta anavajjasukhavipaka. Akusalati akosallasambhuta savajjadukkhavipaka. Savajjati akusala. Anavajjati kusala.( 善..善生的, 無罪樂果報 不善..不善生的 有罪..不善 無罪..善 ) Kusalata, 陰 聰明, 靈巧, 成就 Kusinara, 陰 拘尸那羅 ( 馬拉 (Malla) 的主要城市 ) Kusita, 形 懶惰的 kusita, 陰 kusitta, 中 怠惰 Kusuma, 中 ( 任何一種的 ) 花 Kusumita, 形 在花中,( 花 ) 盛開的 Kusubbha, 陽 小坑 Kusumbha, 陽 紅花 (saf-flower, 舊大陸的一種草本 (Carthamus tinctorius) 像一種薊, 爲其油廣泛栽培, 有大的鮮紅色或桔黃色頭狀花 [ 用於製造染料, 現今主要在東方用於染絲和棉, 成淺紅色 ]) Kusula, 陽 穀倉 kuh, 字根 VII. 使吃驚, 使驚訝 (to astonish) Kuha, kuhaka, 形 騙人的 陽 欺騙 akuhaka, 反 無欺騙 Kuhana, 陰 欺騙, 僞善, 詭計 Kuhara, 中 洞 267

140 Kuhim, 副 哪裡? Kuheti (kuh +e), 欺騙 kuhesi, 過 kuj, 字根 I. 鴣鴣的叫 (to coo) Kujati (kuj+a), 吱喳而嗚 kuji, 過 kujita, 過分 Kujana, 中 吱喳聲, 車轢聲 反 akujana Kujanta, kujamana, 現分 吟唱, 正在吱喳而嗚 Kujita, 中 鳥的歌唱 過分 已以鳥的歌唱嗚響 Kuta 1, 形 陷阱, 奸詐的, 欺詐的 (a trap, a snare; fig. falsehood, deceit) kutagona, 陽 未馴服的公牛 kutatta, 中 不老實的訴訟 kutattakaraka, 陽 不老實的起訴者 kutajatila, 陽 虛僞的苦行者 kutavanija, 陽 奸商 Kuta 2, 陽 中 1. 突起, 頂端 (prominence, top (cp. koti), in abbhakuta, 雲端 ridge of the cloud; amsakuta, 肩膀 shoulder, 鎖骨 clavicle pabbatakuta, 山頂 mountain peak. Cp. kota.) (b) 脊, 樑 (he top of a house, roof, pinnacle A.I,261; Vv 78 4 (=kannika VvA.304); gahakuta 屋頂 Dh.154; PvA.55. Cp. also 閣樓 kutagara.) (c) 堆 (a heap, an accumulation, in savkarakuta, 塵堆 dust-heap) (d) 高峰 (the topmost point) 中 謊言, 欺騙 gamakuta, 貪官 (S Para.III,106.) S /III,156(=S /V,43.):Seyyathapi, bhikkhave, kutagarassa ya kaci gopanasiyo sabba ta kutavgama kutaninna kutasamosarana, kutam tasam aggam akkhayati. ( 諸比丘! 猶如閣樓的任何椽, 攝於脊樑 向脊樑 會合於脊樑, 脊樑被稱為它們 ( 諸椽 ) 的最上者 ) Kutagara, 中 閣樓, 小尖塔般聳立的建築物, 暫時建築物, 靈柩台 pabcakutagarasatani katani,造五百間臨時屋 Kupa, 陽 井, 洞 Kupaka, 陽 桅桿, 柱, 旗桿 Kula, 中 河岸, 堤防, 築堤 Kekara, 陽 斜視的人 Keka, 陰 孔雀的啼鳴 Kenipata, 陽 舵 (rudder) Ketubhana,禮儀學 ( 中國的典籍上記載有禮儀準則 300 條, 行爲準則 3000 條 ) Ketaki, 陰 露兜樹 (screw-pine, 露兜樹屬 (Pandanus tectorius) 的植物 [ 産於東南亞 ]) Ketabino,騙術高明 Ketabinoti sikkhitakeratika, nipphannathamagatasatheyyati vuttam hoti. ( 騙術高明 : 學習騙人, 產生 268 有力的欺騙 )(MA.5.)CS:p.1.156) Ketu, 陽 旗子, 旗幟 ketukamyata, 陰 自負, 極度的虛榮心 ketamantu, 形 以旗子裝飾 佛教旗, 由上而下五條色, 藍色 (nila), 黃色 (pita), 紅色 (lohita), 白色 (odata), 橙色 (mabjettha) 以及此五種顔色的混合色 (pabhassara) Ketum, 不 要去買 Kenaci, 陽. 單. 工 以某 Kedara, 陽 中 耕地, 田地 kedarapali, 陰 水壩, 稻田中的窄築堤 Keyura, 中 戴在上臂的手鐲 Keyya, 形 可買的, 要買的事物 Keratika, 形 騙人的, 僞善的 陽 不誠實的人 Keratiya, 中 欺騙, 詭計 Kelapeti, Kelapayati, 令玩 (make play), 令動 (make move) Kelasa, 陽 喜馬拉雅山的一座山名 Kelayana (<kelayati, cp. kelana & keli), 中 玩耍 (playfulness), 不安定 (unsettledness) Kevatta, 陽 漁夫 Kevala, 形 孤單的, 未混雜他物的, 全部的, 整個的 kevalakappa, 形 幾乎全部 kevalaparipunna, 形 完成在它的全部 kevalam, 副 僅僅 ( 台語 : 干凋 kan ta, 或訛音為 kan na), 只不過 Kesa, 陽 頭髮 ( 正常成年人頭髮總數約為 80,000~10,0000 根不等 平均每平方厘米內約 150 根 解脫道論 (T ) 說 八百萬髮 不正確 ) kesakambala, 中 髮被單, 以頭髮製成的毛毯 kesakambali, 形 有髮被單的 kesakalapa, 陽 一束頭髮 kesakalyana, 中 美髮, 美麗的頭髮 kesadhatu, 陰 髮舍利 kesamassu, 中 鬚髮 Miln.PTS:p Solasime, daraka, palibodhe disva kesamassum oharetva pabbajito.( 小朋友! 見到了 ( 頭髮 ) 十六個障礙物之後, 剃除鬚髮出家 ) Kesara, 中 花的多毛結構,( 動物的 ) 鬃毛 kesarasiha, 陽 鬣獅 Kesari, 陽 獅子 Kesava, 形 1. 華麗的頭髮 2. 陽 毘瑟挐 ( 印度教主神之一, 守護之神 Vishnu) Kesoropana, 中 剃頭髮 Kesoharaka, 陽 頭髮的去除者, 即 : 理髮師 Ko, 陽 (kim 的 單 ) 誰 ( 男的 )? Ko nu 為什麼? Koka, 陽 狼 269

141 Kokanada, 中 紅蓮花, 紅睡蓮 Kokila, 陽 杜鵑鳥 (cuckoo) Koci(ko+ci), 無 有人, 某人, 任何人 陽 : 單. 主.koci; 複. 主 keci; 單. 賓.kabci; 複. 賓.keci; 單. 具.kenaci; 複. 具.kehici kebhici; 單. 離.kasmaci kamhaci; 複. 離.kehici kebhici; 單. 與. 屬.kassaci kissaci; 複. 與. 屬.kesabci kesanabci; 單. 處.kasmibci kamhici( kismibci kimhici); 複. 處.kesuci 陰 : 單. 主 kaci; 複. 主.kaci kayoci; 單. 賓.kabci; 複. 賓.kaci kayoci; 單. 具.kayaci; 複. 具.kahici kabhici; 單. 離 kayaci; 複. 離.kahici kabhici; 單. 與. 屬.kayaci kassaci; 複. 與. 屬.kasabci kasanabci; 單. 處.kassaci kayabci kassabci; 複. 處.tasuci 中 : 單. 主.kibci; 複. 主.kanici; 單. 賓.kibci; 複. 賓.kanici Koccha, 中 1. 刷子 2. 籐椅 坐褥 Paci.IV,40... Koccham nama-- vakamayam va usiramayam va mubjamayam va pabbajamayam va anto samvethetva baddham hoti.( 坐褥 者, 有五種坐褥 : 有樹皮製 芳香須芒草製 或吉祥草製 或燈心草 ( 蘆葦 ) 等所製, 其內包裝他物 ) Kojava, 陽 地毯 Kobca, 陽 蒼鷺 (heron) kobcanada, 陽 參考 Kubcanada Kondabba, ( 人名 ) 喬陳如, 俱隣, 憍陳如, 五比丘 (Pabcavaggiye Bhikkhu) 之一 他出生在迦毗羅衛城附近的頭那瓦吐 (Donavatthu), 為一位富有的婆羅門之子 他比喬達摩佛更早出生 人們以他的族姓 憍陳如 來稱呼他 精通三吠陀, 尤其看相學 他就是被邀請為剛出生的悉達多太子看相的八位婆羅門之一, 他肯定地宣稱太子將成佛 看相之後, 他就與其他四位同伴出家, 等待太子出家 成道, 以便親近學法 喬達摩成佛後, 到鹿野苑講 轉法輪經, 喬陳如聽聞之後, 立刻證得須陀洹果 隔日, 跋提迦 (Bhaddiya) 證得須陀洹果 ; 第二天, 衛跋 (Vappa) 證得須陀洹果 ; 第三天, 摩訶那摩 (Mahanama) 證得須陀洹果 ; 第四天, 阿說示 (Assaji) 證得須陀洹果 (Sp.Mv.V,965.) 五天後, 聽聞 無我相經 而證得阿羅漢果, 同時得四無礙解智 ; 其他四比丘也同時證得阿羅漢果 Kotacika, 陰 女人性器官 Koti(Sk. koti & kuta 2 ), 陰 1. 頂 點 (the extreme part, top, summit, point) 2. 一千萬 (ten million), 一說為 十萬 (a hundred thousand) kotippakoti, 陰 1,000,000,000,000, 000,000,000(pakoti=100x100,000) kotippatta, 形 已到達結束, 完全抓住 十億 (kotisata =satakoti) kahapana-koti-santharena, (for the price (lit. by the spreading out) of 10 million kahapanas Vin II.159= J I.94 (ref. to the buying of Jetavana by Anathapindika)) 270 Kotilla, 中 彎曲 Kotisimbali, kutasimbali, 陽 多刺的紅棉樹 (thorny red cotton tree) Kotteti, Kottheti (cp. Sk. kut & kutta 1 ),1. 打擊 (to beat, smash, crush, pound) 2. 弄平 (to make even (the ground or floor)) 3. 切, 殺 (to cut, kill(=hanti)) pp. kottita. ger. kottetva caus. kottapeti, 使打擊 Kottha 1 (Sk.kostha), 陽 腹部,( 尤指監獄或寺院的 ) 單人房間, 儲藏室, 庫房 kotthagara, 中 殼倉, 國庫, 倉庫 kotthagarika, 陽 倉庫管理員 kotthasaya, 形 在腹部中存在的 Kottha 2, 可能是 : 啄木鳥 (woodpecker?)j VI.539 Kottha 3 (cp.sk.kuttha), 可能是 : 閉鞘薑 土地公拐 水蕉花 (Costus speciosus) (J V.420.) 花冠略呈歪斜喇叭狀, 白色, 偶有淡粉紅色, 徑可達 60mm; 穗狀花絮密集頂生 蒴果略呈球形, 具三稜, 萼片宿存 ; 熟果紅色 葉互生, 常沿莖呈輪梯狀生長 ; 披針形, 被面被絨毛 Kotthaka, 陽 1. 要塞, 堡壘 2. 出入口 3. 隱藏的地點 4. 壁櫥, 儲藏室 Kotthasa, 陽 部份, 定額, 一份 Kona, 陽 角落, 末端, 弓 Kotuhala, 中 刺激, 好奇心 kotuhalamavgaliko,迷信徴兆 kott, 字根 VII. 減少 (cut) Kotthu, kotthuka, 陽 豺, 胡狼, 野干 Kodanda, 中 弓 弩 Kodha(Vedic krodha fr. krudh, cp. kujjhati), 陽 忿怒 (anger) kodham chetva, 切斷瞋恚 (cutting off anger S.I,41=47=161=237) akkodha, 無忿 (freedom from anger) kodhatimana, 忿與過慢 (anger and conceit Sn.968.) kodhupayasa, 瞋惱 (companionship or association with anger, the state of being pervaded with anger (opp. akkodhupayasa 無瞋惱 )) kodhagaru having respect for i. e. pursuing anger (opp. saddhammagaru) A.II,46 sq., 84; kodhapabbana, 形 瞋的方法 (knowing the true nature of anger Sn.96 (cp. SnA 170)) kodhabhakkha, 餵養瞋 (feeding on, i. e. fostering anger, Ep. of a Yakkha S.I,238) kodhavinaya, 調伏瞋的方法 (the discipline or control of anger) S.7.1.: Kodhassa visamulassa, madhuraggassa brahmana. ( 瞋為毒根, 婆羅門以為最上蜜 ) Kodhana(< kodha), 形 易怒的, 不受控制的 ( 心 )(having anger, angry, uncontrolled) Konta, 陽 1. 細長三角旗 2. 一種鳥 參考 kunta Kopa(< kup), 陽 激怒, 脾氣暴躁 (ill-temper, anger, grudge) kopaneyya, 形 易於激起忿怒的 271

142 Kopi, 形 脾氣暴躁的 Kopina(cp. Sk. kaupina), 中 1. 生殖器官 (the pudenda, the private parts) 2. 腰布 (a loin-cloth) yavadeva hirikopinapaticchadanattham,僅僅只是為了遮蔽羞處 Kopeti (kuppati 的 使 ), 使生氣, 使擾亂, 使動搖 kopesi, 過 kopita, 過分 kopiyamana, 現分 kopetva, 獨 Komala, 形 軟的, 生情的 see kamala Komara(< kumara), 形 少年 (juvenile, belonging to a youth or maiden) komarabhacca, 中 育嬰, 王子收養 komarabrahmacariya, 陰 從幼年開始的梵行 ( 童貞入道 ) komari, 陰 處女 (a virgin) Komudi(< kumuda the white waterlily, cp. Sk. kaumudi), 陰 月光 (moonlight), 迦底迦月 (Kattika, 9 月 16 至 10 月 15) 份的月圓日 koraka(cp. Sk. koraka), 陽 中 1. 芽 (bud) 2. ( 刀 劍 樹葉等的 ) 鞘 ( a sheath) Korabya, Koravya(Sk. kauravya), 形 俱盧 (Kuru,今印度德里附近 ) 的後裔, 俱盧 (Kuru) 國家的 kola, 陽 中 棗子 (jujube) kolamkola, 陽 家家 SA /III, Yo pana dve tayo bhave samsaritva dukkhassantam karoti, ayam kolamkolo nama. ( 他輪迴流轉二或三家之後, 就滅盡苦 此名為 家家 ) 家家 為預流者之最高者 kolaka, 中 胡椒 kolavkola(der. fr. kula),家家者, 此須陀洹證得阿羅漢果前再生於良善家庭兩或三次 (going from kula to kula (clan to clan) in samsara) kolabba, kolabba- (< kula), 形 生在良家 (born of (good) family (cp. kulaja) kolabba-, 屬於良家 (belonging to the family of ) khina-kolabba, 形 來到世間 (one who has come down in the world Vin.I,86.) kolatthi, 中 棗子的種子 (the kernel of the jujube) kolatthimattiyo (pl.) S.I,150=A.V,170=Sn.p. 125 (with kolamattiyo), and kolatthimatta Th.2, 498=ThA.289; DhA.I,319. kolamba(and kolamba VvA), 陽 大的廣口瓶 (a pot or vessel in general) kolapa, 陽 死樹, 洞樹 kolahala, 陽 喧嘩 KhA Kolahalam nama pabcavidham kappakolahalam, cakkavattikolahalam, Buddhakolahalam, mavgalakolahalam, moneyyakolahalanti.( 五種喧嘩 : 對劫的喧嘩 ( 諸天神知道十萬年後, 世間將成劫滅的喧嘩 ) 對轉輪 ( 王 ) 的喧嘩 ( 諸天神宣告 : 過一百年後, 轉輪王將出現世間 ) 對佛陀的喧嘩 ( 淨居天神宣告 272 說 : 過一千年後, 佛陀將出現世間 ) 對吉祥的喧嘩 ( 淨居天神宣告說 : 過十二年後, 正自覺者將開示諸吉祥 ), 及對牟尼的喧嘩 ( 淨居天神宣告說 : 過七年後, 世尊將說關於牟尼 (moneyya) 的修行方法 (Sn.v.698./pp.135~6) ) Koliya, 陽 拘利族和釋迦族 (Sakya) 同族的一個氏族的名字 koleyyaka, 形 好族類 ( 說及狗 ;of good breed, noble, appl d to dogs) kovida, 形 聰明的, 很熟練的, 精通的 kosa 1 ( 梵 kowa and kosa), 陽 儲藏室, 庫房, 國庫, 鞘, 繭 ( 台語 : 趼 lan) kosa 2 ( 梵 krowa), 音譯 : 拘婁舍 為衡量距離之單位, 其距離為恰可聞及一牛鳴叫之聲 kosaka, 陽 中 杯子, 飲料容器, 小箱, 小鞘 kosajja, 中 懈怠, 懶惰, 怠惰 AA.6.55./III,390.:Kosajjayati kusitabhavatthaya.( 懶惰 : 懶惰的狀況 ) 解脫道論 卷第四 : 懈怠者, 謂心懶墮 (T ) Kosalla, 中 精通 Kosataki, 陰 絲瓜 ([ 絲瓜屬 ](Luffa acutangula) 攀緣草本熱帶植物, 果實呈圓柱狀, 內部爲纖維狀, 類似海綿 ), 古音譯 : 憍賞塔奇樹 Kosaphala, 中 肉豆寇 (nutmeg,見 Jatiphala) Kosambi, 陰 憍賞彌 ( 跋蹉 (Vamsa) 的首都名字 ) Kosala, 陽 憍薩羅國 ( 國名 ) Kosarakkha, 陽 國庫的監護人 Kosika, 陽 貓頭鷹 (owl) 台語 : 暗光鳥 貓頭鳥 孤黃 Kosinaraka, 形 拘尸那羅 (Kusinara) 的 Kosi, 陰 鞘 (sheath) Koseyya, 中 絲綢, 絹布 形 絲綢的 Kosohita, 形 把 插入鞘內 Kohabba, 中 僞善, 欺騙 Kriya, 陰 行動, 行爲, 表現 參考 kiriya Kva, 無 哪裡? kvaci, 無 某處 Kh Kh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二個輔音字母 發音好像漢語中清音的 k Kha ( 梵 kha), 中 虛空 天空 ( space Vism.494.) khapuspa( 梵 ), 273

143 kha-puspam( 梵 ), 空華, 空花 Khakharaka( 梵 ), Khakkhara( 梵 ), Khakkharaka( 梵 ), 錫杖 Khaga, 陽 鳥( sky-goer ) khaga-carana, 鳥飛 khaga-patha, 空, 虛空 Khagga (Sk. khadga), 陽 刀劍 khaggakosa, 陽 刀劍鞘 khaggahaka, 陽 捧劍者 khaggatala, 中 刀鋒 khaggadhara, 形 捧劍的 Khaggavisana(cp. BSk. khadgavisana), 陽 1. 犀牛 (a rhinoceros 有個像刀劍一樣的角者, 犀牛總是朝著一個目標, 義無返顧地向前衝 ) 2. 犀牛角, 麟角 ( 古譯 ), 驎角 ( 古譯 ) Khacati (khac +a), 嵌入, 裝飾 (inlaid, adorned with, usually with jewels) khaci, 過 khacita, 過分 Khajja (grd. of khajjati), 形 被吃, 被咀嚼, 被咬, 被啄 (to be eaten or chewed, eatable, solid food) 中 固體食物, 甜肉乾 khajjaka, 中 甜肉乾 khajjakantara, 中 各種不同的糖果 Khajjati ((khaj +ya), =khadiyati, Pass. of khadati; Dhtm 93 bhakkhana) 1. 被吃, 被咀嚼, 被咬 (to be eaten, chewed, eaten up, as by animals) 2. 被癢 (to be itchy, to be irritated by itch;cp. E. itch =Intens. of eat ) 3. 被毀滅, 被犧牲 (to be devoured, to be consumed, to be a victim ) 現分 被嚼, 被咬, 被啄 Khajju, 陰 癢 Khajjuri, 陰 海棗樹(date-palm, 一種海棗樹 [ 棕櫚科 ](Phoenix dactylifera), 産於亞洲西部 北部, 在加利福尼亞州也有種植, 有羽毛狀的葉子, 結簇生的棗子椰樹 ) Khajjopanaka(cp. Sk. khadyota), 陽 螢火蟲(fire-fly) Khabja(cp. Sk. khabja), 形 跛足的(lame) Khabjati (khaj +m-a;fr. khabja), 蹣跚, 跛行 (to be lame) khabji, 過 Khabjana, 中 蹣跚行走(hobbling, walking lame) 陽 鶺鴒(wagtail), 亟竈巢鳥主要在西半球的一種鶺鴒科鳥, 具有瘦長的身體和不斷擺動的尾巴 ㄋ Khana( 梵 ksana, ksana), 陽 片刻, 分鐘, 機會, 剎那, 時節, 無難ㄢ ˊ khanena, 副 在片刻中 khanatita, 形 錯過機會(Sn.333=Dh.315 (=DhA.III,489) utukhana, 陽 季節 khanabbu, 知時 (knowing, realizing the opportunity Sn.325 (cp. SnA 333). khanapaccuppanna, 剎那現在 ( 生 住 滅的三心剎那,arisen at the moment or momentarily) khanaparitta, 片刻 (small as a moment Vism.238.) Khana 2 (< khan), 掘 (digging J.II,296.) Cp. atikhana. 274 Khatuvka, 梵 陰 頑固的, 忄龍悷的 khatuvkam sattva-durdantatam, 剛強難化眾生 Khanati, khanati(khan or khan+a), 1. 挖, 連根拔起 (dig, dig out, uproot) 2. 破壞 (=Sk. ksanati; to destroy) khani, 過 khata, 過分 khananta, 現分 khanitva, 獨 cp. abhikkhanati, palikkhanati. ; M I.132 (id.); pp. khata & khata (cp. palikkhata). Khanana(<khan), 中 挖 (digging) Khanika(<khana), 形 瞬間的, 暫時的, 可改變的 (unstable, momentary, temporary, evanescent, changeable; usually syn. with ittara) Vism.626. (khanikato from the standpoint of the momentary). khanika piti,剎那喜 ( momentary joy is one of the 5 kinds of joy, viz. khuddika, khanika, okkantika, ubbega, pharana (see piti) Vism 143, DhsA 115. khanikacitta, temporary or momentary thought Vism 289. khanikamarana, sudden death Vism 229. khanikavassa, 一陣雨 (momentary, i. e. sudden rain (-shower)) Khanikapaccuppanna,剎那現在, 指當下剎那存在 ( 含生 住 滅的三心剎那 ) Khanitti, 陰 撬棍, 鐵橇, 鎬 Khanda (freq. spelt kanda), 陽 一點點, 碎塊, 糖果 形 斷掉的 khandadanta, 形 斷牙 khandaphulla, 中 ( 建築物 ) 損壞的一部分 akhanda, 無毀壞 Khandati, 打破 (to break, DhA.IV,14.; pp. khandita broken, PvA.158 (-kanno=chinnakanno) Khandana, 中 破損 Khandakhandam, khandakhandikam, 副 ( 打 ) 碎 Khandika(< khanda), 陰 塊, 碎片 (a broken bit, a stick) Khandicca, 中 ( 牙齒 ) 斷掉 (he state of being broken (of teeth), having broken teeth) Khandita,(Khandeti 的 過分 ) 打碎, 違背, 違犯 Khandeti (khand +e), 打碎, 違背, 違犯 (to renounce, to remit, in vetanam) khandesi, 過 khandetva, 獨 Khata 1 (khanati 的 過分 ), 已挖出, 已連根拔起, 已受傷, 已沒德行 Khata 2 (pp. of ksan, to wound), 傷害, 受傷 (hurt, wounded) Khatta (Sk. ksatra, to ksi), 中 政治學, 刹帝利 (Khattiya) 的 Khattiya(der. fr. khatta=ksatra having possessions ; Sk. ksatriya), 陽 刹帝利, 武士族 (pl. Nom. also khattiyase J.III,441. A shortened form is khatya J.VI,397.) 形 刹帝利的 khattiyakabba, 陰 刹帝利的年 275

144 輕未婚女子 khattiyakula, 中 武士家族 khattiyamahasala, 陽 刹帝利的百萬富翁 khattiyamaya, 陰 刹帝利的秘訣 khattiyasukhumala, 形 如王子一般的柔弱 raja khattiyo muddhavasitto, 剎利族灌頂王 ( 剎利頂生王 ), 即出身剎利族, 經灌頂儀式就任王位 Khattiya, khattiyani, 陰 刹帝利氏族的女人 Khattu, 陽 戰車的禦者, 國王的隨從顧問 -(k)khattum (Sk. krtvah, cp. kad), 副 次 ( 數 ) (in comp n with numerals times : dvikkhattum, tikkhattum, etc.; twice, three times, etc.) Khadira(Sk. khadira), 陽 兒茶樹 ( 東印度一種有刺喬木 (Acacia catechu), 兩回羽狀複葉, 花黃色, 莢扁平, 是阿仙藥的來源 ) khadiravgara, 陽 兒茶木材的灰燼 khan, khan, 字根 I. 挖 (to dig) Khanitti (to khan, cp. Sk. khanitra), 陰 (a spade or hoe Vin.I,270; J.VI,520=V.89 (+avkusa). Khanti(kham)( 梵 Ksanti(ksam)), 陰 忍耐 ( 日語 : 我慢する, gaman-suru), 耐性 khantibala, 中 耐力 khantimantu, 形 忍耐的, 耐心的 忍耐是最超越的鍛鍊 擔當 (Khanti paramam tapo titikkha)( 法句經 184 偈 ) A akkhanti( 不忍 ): 諸比丘! 此等五者, 是忍之德 以何為五耶? 即 : 為多人可愛 可意 ; 又, 不凶暴 (aluddo); 無追悔 ; 不迷亂而命終 ; 身壞死後, 生於善趣 天界 忍耐有三種 : 一 世俗的忍, 忍氣吞聲 ( 如石壓草 ), 但有時會忍無可忍而火山爆發 二 修止的忍, 轉離可瞋境 ( 不可意境 ), 迅速把心安置於固定的所緣 ( 高級的如石壓草 ) 三 修觀的忍, 當境, 或轉離可瞋境, 把心安置自己的身體 ( 如呼吸 火大 或以丹田吸呼氣 ) 或受 ( 特別是苦受 ) 的觀察, 覺知生滅 轉變 若是屬於過去的積怨 鬱卒 怨恨, 也可以倒帶, 坦然面對它 修觀修可以達到無忍可忍 cf. adhivasana( 堅忍 ) Khantika, 形 ( 在 合 中 ) 如此這般的信念 (acquiescing in-, of such and such a belief) abbakhantika, = 另外的信念 Khantar(Khantu), 陽 忍耐者, 溫和的 (possessed of meekness or gentleness; docile, manageable) khand( 梵 skand), 字根 I. 徹底潰敗 (to rout), 跳躍 (to jump) Khandha (Sk. skandha), 陽 1. 體積 2. 樹幹,( 人或動物的 ) 軀幹 3. 塊 (mass), 堆 (heap) 4. 區, 段, 章 5. 蘊, 形成任何生命的身心狀態的知覺集合體 khandhatthika, 中 肩骨 khandhapabcaka, 中 五蘊即 : 色 受 想 行 識 pabcakkhandha( 五蘊 = pabcavokarabhava): rupakkhandho, vedanakkhandho, sabbakkhandho, savkharakkhandho, vibbanakkhandho.( 色蘊 受蘊 想蘊 行蘊 識蘊 ) 276 Khandhaka, 陽 區分, 章 Khandhavara, 陽 營 kham( 梵 ksam), 字根 I. 遭受或忍受 (to suffer or bear) Khama(< 梵 ksam)( 梵 ksama 懺摩 ), 形 寬恕的, 原諒的, 容忍的, 懺摩 ( 求對方的原諒 )(patient, forgiving, enduring, bearing, hardened to ) khama patipada( 堪忍行 = 不以罵報罵等 ) 反 akhama,容忍的 Khamati(Sk. ksamate)(kham 忍受 +a), 1. 忍耐, 容忍, 寬恕 (to be patient, to endure, to forgive(acc. of object and Gen. of person)khamatha me pardon me.2. (impers.) to be fit, to seem good; esp. in phrase yatha te khameyya as may seem good to you; if you please sabbam me na khamati I do not approve of ; na khamati it is not right.3. to be fit for, to indulge in, to approve of) khami, 過 khanta, 過分 khamanta, khamamana, 現分 grd. khamaniya caus. khamapeti dukkhamati,難以忍耐 Khamana, 中 khama(<kham( 梵 ksam)), 陰 寬容, 忍受, 容忍, 耐性, 忍耐 KhA.(CS:p.123):khamanam khanti.( 忍受 : 忍耐 ) Khamapana(abstr. fr. khamapeti, caus. of khamati), 中 要求原諒 (asking for pardon) Khamapeti (kham+ape), 原諒, 道歉 (to make eat) khamapesi, 過 khamapenta, 現分 khamapita, 過分 khamapetva, 獨 Khamitabba, 義 應該原諒 Khamitva, 獨 原諒了, 忍耐了 khambh( 梵 skambh), 字根 VII. 支持 (prop) Khambha(Sk. khambha & sthambha)1. 支持 (support) 2. 障礙 (obstruction, stiffening, paraly) Khambhakata, 形 兩手叉腰的 Khambheti (Sk. skambh, skabhnati] 1. 支持 ( to prop, to support) 2. 障礙 (to obstruct, to put out) pp. khambhita. Khaya(Sk. ksaya to ksi, ksinoti & ksinati), 陽 浪費, 破壞, 衰退, 終結, 盡 khayanupassana, 陰 衰退的事實知識 Khara( 梵 khara), 形 粗糙的, 粗鄙的, 硬的, 強烈的, 痛苦的 kharatta, 中 kharata, 陰 粗糙 Khala, 中 ( 玉蜀黍的 ) 打穀場 khalagga, 中 打穀的開始 khalamandala, 中 打穀場 khalasala, 陰 打穀棚 Khalati (khal+a), 絆倒 (to stumble) khali, 過 khalita, 過分 khalitva, 獨 Khalika(or khalika f.), 骰子 (a dice-board, in khalikaya kilanti to play at dice;da I.85 by juta-khalika pasaka-kilanam). 277

145 Khalita 1 (Sk. khalati=lat. calvus, bald; cp. khallata) 禿頭 (bald-headed A.I,138 +viluna); Th.2, 255 (=vilunakesa ThA.210). Khalita 2, 中 過失, 絆倒 Khalina, 陽 馬勒, 馬嚼口 Khalu, 無 的確, 當然 Khaluvka(khalavga>khalavka>khaluvka), 陽 難馴, 桀驁難馴, 古音譯 : 強梁 強良 Khallata, 形 禿的 khallatasisa, 形 禿頭的 (DhA.CS:pg khallatasise) khallatiya, 中 光禿 Khalopi(=khalopi, kalopi), 陰 鍋 (a pot;usually with kumbhi: D.I,167 (--mukha+kumbhi-mukha)) Khala, 形 粗略的, 粗糙的 陽 流氓, 無賴, 卑鄙的人 kha, 字根 I. 說 (to speak) 字根 III. 了解 (to comprehend) Khanu, 陽 中 殘株, 柱 (a stump (of a tree), a stake) khanuka, 陽 殘株, 樹樁, 小柱 Khata (khanati 的 過分 ), 已挖 khad( 梵 khad), 字根 I. 吃 (to eat) Khadaka, 形 吃者, 以 爲主食 Khadati (khad+a), 吃, 咀嚼, 咬, 咬牙切齒 (to chew, bite, eat, devour, to destroy) khadi, 過 khadanta, khadamana, 現分 Khadana, 中 吃 (the act of eating (or being eaten)) 中 形 khadani (the eater) Khadaniya(grd. of khadati; also as khadaniya), 形 可吃的 (hard or solid food) 中 蔬果食 ( 古譯..硬食 ), 甜食, 糖果, 蜜餞 Paci.IV,233(CS:p.300).. Khadaniyam nama pabca bhojanani-- udakadantaponam thapetva avasesam khadaniyam nama. Bhojaniyam nama pabca bhojanani-- odano, kummaso, sattu, maccho, mamsam.( 硬食 ( 蔬果食 ): 除了五種穀肉食 水與楊枝 ( 齒木 ) 之外的一切食物 軟食 ( 穀肉食 ): 指飯 粥 麥 魚 肉 ) Khada, 陰 食物 (food, in rajakhada royal food Sn.831 (rajakhadaya puttho=rajakhadaniyena rajabhojaniyena posito Nd 1 171) Khadapana(< khadapeti), 中 ( 處罰性的 ) 令吃 (causing to be eaten (kind of punishment)) Khadapeti ( 使 II. khadati), 令吃, 令咬 (to make eat) khadapesi, 過 khadapita, 過分 khadapenta, 現分 khadapetva, 獨 Khadika =khadaka 吃者,in abbamabbakhadika S.V,456. Khadin, 吃者 陰 khadini=khadaka PvA Khadita (khadati 的 過分 ), 已吃, 已咬, 已吃完 (eaten, or having eaten, eaten up, consumed;a twin form of khadita is khayita) khaditatta, 中 被吃的事實 khaditatthana, 餐廳, 吃的地方 (the eating place, place of feeding) Khaditabba, 義 應該吃 Khaditum, 不 要去吃 Khayati (kha+ya;pass.=sk. khyayate, khya), 似乎是, 看來好像, 只是, 僅僅 (to seem to be, to appear like (viya) J.I,279) khayi, 過 aor. khayimsu; ppr. med. khayamana. Cp. pakkhayati. Khayita, 形 已吃, 吃光 中 吃了些東西 Khara(Sk. ksara, pungent, saline, sharp to ksa, ksayati to burn), 陽 鹹的物質, 碳酸鉀, 苛性鉀 (any alkaline substance, potash, lye) kharaka, 形 1. 鹹性 2. 陽 鮮芽 kharika, 形 鹹性 (alkaline) Khari, 陰 佉梨 ( 古印度計重量單位大約 16 格令 [= 克或 16/7000 磅 ], 秤盤 ) kharikaja, kharividha, 陽 中 秤盤和秤錘 Kharika 1 (to khara), 形 鹹性 (alkaline) Kharika 2 (of khari), 形 ( 一 ) 斛, 音譯..佉梨 1 斛等於 10 斗, 漢代一斛等於 120 斤, 一斤相當現在約 250 克 (of the khari measure, in visatikharika Kosalako tilavaho(=vijwatikharikah kosalakas tilavahah), A.V.173=Sn.p.126.) Kharodaka, 石灰 kharodaka-nadi, 灰河, 石灰水河 khal, 字根 VII. 洗 (to wash) Khaleti (khal+e), 洗, 沖洗 khalesi, 過 khalita, 過分 khaletva, 獨 khi, 字根 I. 衰退 (to decay) Khidda(Vedic krida, cp. kilati), 陰 玩, 娛樂 (play, amusement) khiddadasaka, 中 玩十年 ( 十一至二十歲 ) khiddarati, 陰 享樂 Khitta (khipati 的 過分 ), 已散亂, 已丟, 已推翻, 已抛棄, 已顛覆 (thrown; cast, overthrown) khittacitta, 形 發瘋的人 Cp. vikkhitta khid, 字根 III. 被壓, 降低, 沮喪 (to be depressed) cp. ( 梵 khid) 撕開 (tear), 拉, 拔 cf. 梵 (ajch, 撕破 ;pat, 撕開 ;riw, 撕開 ;liw, 撕開 ; vrh / brh, 撕開 ) khip ( 梵 ksip), 投, 拋 (throw) Khipa, 陽 丟在上的任何東西, 捕魚具, 斗蓬 Khipati (khip( 梵 ksip) 拋 +a;vedic ksipati), 投, 丟出, 打噴嚏 (to throw, to cast, to throw out or forth, to upset) khipi, 過 khipanta, khipamana, 現分 khipitva, 獨 a throw, anything thrown over Khipana, 中 丟, 抛棄 (the act of throwing or the state of being thrown) 279

146 入阿毘達摩論新疏 Abhidhammavatara-abhinavatika (CS:p.2.99) Khipanakasavkhara nama cuti-asannajavanasahajatasavkhara, patisandhijanakakammasahagatasavkhara va, tato purimajavanasahagatasavkharati va keci.( 丟入之行 (= 業 ): 與臨死俱生之行, 或陪伴結生令生業之行, 或乃至任何陪伴過去速行之行 ) Khipana(<khipati), 陰 抛棄 (throwing up, provocation, mockery, slander) Khipita (khipati 的 過分 ), 已丟出 (expectoration) 中 噴嚏 (sneezing) khipitasadda, 陽 噴嚏聲 (the sound of expectorations) Khipitum, 不 要丟, 要打噴嚏 Khippa(<khip 拋 ), 形 快的 (quick) khippataram, 副 很快地, 非常快地 khippam, 副 很快地 (quickly) Khila(cp.Sk.khila), 陽 中 荒廢或休耕的田地 (waste or fallow land ), 荒野 ceto-khila( 心的荒蕪 ) Grassmann.. 荒廢 未耕種的土地, 特別是位於已耕種的田地之間 在 梨俱吠陀, 我們沒有發現 荒野 khila, 倒是 khilya 這樣的字出現過兩次, 而出現在 (10 142:3c) 的那一次, 其實就是 khilya 一字的確切定義 : 於是, 耕地中即有荒野 Grassmann 為 khila 所下定義 那即是 破除 ( 心靈 ) 荒野於同學 ( 同梵行者 ) 中 Khila (cp. Sk. kina), 硬皮 腁胝 ( ㄆㄧㄢ ˊ ㄓ ) 皮膚結繭 (hard skin, callosity) khi, 字根 IV. 衰退 (to decay) Khina (khiyati 的 過分 ), 已盡, 已耗盡, 已浪費 (destroyed, exhausted, removed, wasted, gone) khinatta, 中 khinata, 陰 浪費的事實, 用盡的事實 khinamaccha, 形 沒有魚的 khinabija, 形 沒有存在種子的人 khinasava, 形 漏盡的 KhA khinanti samucchinnam.( 已盡..已完全粉碎 ) khina jati vusitam brahmacariyam katam karaniyam naparam itthattayati pajanami ti.( 生已被滅盡, 梵行已被滯留, 已做所應作, 此生之後無來世 )( 本句漢譯有譯作.. 我生已盡, 梵行已立, 所作已作, 自知不受後有 )SA.6.3./I, atita jati khina pubbeva khinatta, na anagata tattha vayamabhavato, na paccuppanna vijjamanatta. Maggassa pana abhavitatta ya uppajjeyya ekacatupabcavokarabhavesu ekacatupabcakkhandhappabheda jati. Sa maggassa bhavitatta anuppadadhammatam apajjanena khina. Tam so maggabhavanaya pahinakilese paccavekkhitva-- Kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikam hoti ti jananto janati. Vusitanti vuttham parivuttham, katam caritam nitthapitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyam. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi paribbapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidhampi kiccam nitthapitanti attho. Naparam itthattayati idani 280 puna itthabhavaya, evam solasakiccabhavaya, kilesakkhayaya va katamaggabhavana natthiti. Atha va itthattayati itthattabhavato, imasma evampakara idani vattamanakkhandhasantana aparam khandhasantanam natthi, ime pana pabcakkhandha paribbata titthanti chinnamulako rukkho viyati abbhabbasi. Abbataroti eko. Arahatanti arahantanam, Bhagavato savakanam arahatam abbhantaro ahosi. ( 生已被滅盡 (khina jati): 過去生已滅盡, 未來生不發動, 現在生無實性 ( 他的 ) 道的無被修習的狀態, 一 四 五蘊之生徹底迸裂 ; 他的道的被修習的狀態, 未被生的法陷於滅盡 他於道 ( 心 ) 的斷染, 而省察之後, 他知道.. 於染存在之業, 從今以後不會再生 梵行已被滯留 (vusitam brahmacariyam): 已被滯留..滯留, 已圓滿滯留, 已作 已實踐 已梵行 ( 按..七種學者及善凡夫則被稱為正在過著梵行生活 ); 梵行..梵行之道 已做所應作 (katam karaniyam): 於四諦四道的遍知 ( 遍 ) 斷 ( 遍 ) 作證 ( 遍 ) 修習, 十六種應作的已完成 我完全知道此生之後無來世 (naparam itthattayati pajanami): 此生之後無來世 (naparam itthattayati), 現前此世, 如此十六種污染滅盡, 已不再作修道 此生 (itthattaya) 這個存在的生命體, 此生五蘊相續, 而不再有來生的五蘊相續 ; 這是住立於五蘊遍知的狀態, 他盡知如斷樹頭一樣 ) Khiya (cp. khiyati) Khiyadhammam apanna,犯嫌瞋法 (PED:fall into a state of mental depression 陷於意氣消沉的狀態 ) Khiyati(=khiyyati) (khi+ya)(sk. ksiyate, pass. to khayati), 被耗盡, 浪費掉, 變成沮喪 khiyi, 過 khiyamana, 現分 khiyitva, 獨 Khiyana(=khiyyana), 中 1. 疲憊 2. 責備 Khira(Sk. ksira), 中 奶,( 牛 羊等 ) 乳 (milk, milky fluid, milky juice) khirannava, 陽 奶白色的海洋 khirapaka, 形 吸奶 khirodana, 中 乳飯 khiramukha, 中 沒面子 牛乳五味 (pabca gorasa, Vin I.244): 乳 (khira) 凝乳 (dadhi) 酪乳 (takka;buttermilk 凝乳 加 1/4 水攪拌而成 ) 生酥 (navanita 奶油 ) 熟酥 (sappi 熟酥 ) Paci.IV,347(CS:p.464).. Khiram nama gokhiram va ajikakhiram va mahimsakhiram va yesam mamsam kappati tesam khiram.( 乳..牛乳 山羊乳 水牛乳, 凡肉適宜者之乳 ) Khirika, 陰 闊葉山檨子 ( 東印度漆樹科的中等大小喬木 (Buchanania latifolia), 種子在未成熟時用作咖喱的成分 ) Khiranika, 陰 母乳牛 (a milk-giving cow) SA.7.12./I, Khiranikati khirakaraka godohaka.( 母乳牛..產奶的牛 母乳牛 ) Khila(Sk. kila & khila), 陽 樁, 柱 (a stake, post, bolt, peg 281

147 Khujja (either Sk kubja, of which khujja would be the older form), 形 1. 駝背的 ( 人 )(humpbacked) 2. 小的, 次等的 (small, inferior) Khuda(Sk. ksudh & ksudha, also BSk. ksud in ksuttarsa hunger & thirst), 陰 餓 (hunger) Khudda(Vedic ksudra), 形 小的, 次等的, 無關重要的 中 一種小蜜蜂所製造的蜂蜜 kaniya, 形 較小的 kanittha, 形 最小的 Khuddakanikaya, 陽 小部 ( 佛教經典, 五部尼柯耶之一 ) Khuddakapatha, 陽 小誦經 ( 小部 中的第一部經 ) Khuddaka(<kan 減 ) =khudda, 形 小的, 次等的 Khudda, 陰 一種小的蜜蜂 Khuddanukhuddaka, 形 細小的 ( 職責或戒條 ) akavkhamano Ananda sajgho mam accayena khuddanukhuddakani sikkhapadani samuhantu.( 阿難! 有意欲者, 在我亡後, 僧團允准除去微細學處 ( 小小戒 ) ) Khuppipasa, 陰 饑餓和口渴 khub, 字根 III. 使激動 (to be agitated) khubh, 字根 I. 騷動 (to be agitated), 搖動 (to shake) Khubhati (khubh 騷動 +a), 被騷動, 被擾亂 過 khubhi, 過分 khubhita khums, 字根 VII. 責備 譴責 (to censure) Khura 1 (Vedic khura), 蹄 (the hoof of an animal) Khura 2 (Vedic ksura, to ksnu, ksnoti to whet, ksnotra whetstone), 中 剃刀 (a razor) khuragga, 中 剃髮廳 khurakosa, 陽 剃刀鞘 khuracakka, 中 刀輪 khuradhara, 陰 剃刀鋒 khurabhanda, 中 理髮具 khuramunda, 剃光頭 Khurappa, 陽 箭 Khulukhulu-karakam, 中 副 噼啪聲, 嘩啦聲 ( so as to make the sound khulu, khulu, i.e. clattering or bumping about M.II,138. Cp. ghuru-ghuru) Kheta, khetaka (cp. Sk. khetaka), 中 盾 (a shield) Khetta (Vedic ksetra, to ksi, kseti, ksiti, dwelling-place), 中 1. 田, 小塊土地, 適當的地方, 生産地, 建立地 (a field, a plot of land, arable land, a site) 2.( 功德 ) 田 ( (of kamma) the soil of merit, the deposit of good deeds, which, like a fertile field, bears fruit to the advantage of the giver of gifts or the doer of good works.) khettakamma, 中 田間勞動 khettagopaka, 陽 守田人 khettasamika, 陽 田主 khettajiva, 陽 耕者, 農民 ( 台語 : 做穡人 co 3 sit lang 5 ) khettatupama, 形 被比喻像塊田 Kheda(Sk. kheda fatigue, khedati), 陽 遺憾, 苦惱, 痛苦 (subject to fatigue, 282 tired) Khepa (cp. khipati), 陽 投, 投擲,( 精神 ) 錯失 (throwing, casting, Sdhp.42. Usually in citta-kkhepa loss of mind, perplexity Dh.138. Cp. vikhepa, samkhepa. Khepana (cp. khepeti), 中 過 ( 時間 ), 浪費, 殲滅 Khepita, (Khepeti 的 過分 ) 花費, 使浪費 Khepita [pp. of khepeti] destroyed, brought to waste, annihilated, khepitatta (nt.) the fact of being destroyed, destruction, annihilation, DhA.II,163 (kilesavattassa kh.). Khepeti, khepayati (khip+e), 花費 ( 時間或財富 ), 使浪費 過 khepesi, 現分 khepenta, 獨 khepetva(opp. akhepetva) Khema (Vedic ksema to ksi, cp. khetta), 形 安全, 平穩, 太平 khematthana, 中 安全地, 庇護所 khemappatta, 形 達到了鎮定 khemabhumi, 陰 和平的地方 ) patta-yoga-kkhema, 達瑜伽安穩 ( 指至涅槃處 ), 長阿含經 譯 : 至安處 Khemin, 陽 安全者 (one who enjoys security or peace) Khela, 陽 唾液 khelamallaka, 陽 痰盂 Khelapaka (Vin) & Khelasika (DhA), 形 吃痰者, 一個辱駡的術語 vada the use of the term phlegm-eater, calling one by this name Vin.II,189; DhA 140. Cp. apaka.? spittle-dribbler; wind bag. Kho(before vowels often khv ; contr. of khalu=sk. khalu), 無 的確, 真的, 當然 ( 語 與前一詞結合的虛詞, 例如 :evam kho 的 kho) atha kho, Khobha(cp. Vedic ksubh ksobhayati, to shake), 陽 震動, 激動 (shaking, shock) Khoma, 中 亞麻布料 (linen cloth) 形 亞麻的 khomadussa, 中 亞麻布, 釋迦領土中的一個村名 khoma-pilotika, 初摩衣, 即亞麻衣 Khvaham(kho aham),實在, 我 G G, 巴利文字母表的羅馬化拼音第三個輔音字母 發音是帶音的 g, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 Gagana, 中 天空 gaganagami, 形 飛過天空 Gaggara [Vedic gargara throat, whirlpool.] 1. 怒吼, 吼 roaring a blacksmith s bellows:kammaragaggara 2. 中 cackling, cawing, in hamsagaggara,鵝叫聲 283

148 Gaggara, 陰 伽伽羅池 (Vism.208), 一個湖的名字 Gaggarayati (gaggari 的 派 ), 怒吼, 吼 Gaggari, 陰 鐵匠的風箱 Gavga, 陰 河, 恒河 ( 在印度北境 ) gavgatira, 中 河岸 gavgadvara, 中 河口 gavgadhara 陽 流域, 江河流域 gavgapara, 中 彼岸, 對岸 gavgasota, 陽 河水流, 奔流 Gavgeyya, 形 河的, 恒河的 Gaccha, 陽 植物, 矮樹 Gacchati (gam+a), 去 行 (to go, to go away), 外出 (to go out), 走 (to walk) 過 gacchi, 現分 gacchanta, gacchamana 過分 gata gantva, gamitva, gantvana, gantuna, -gamma, 獨 Gacchant(a), 現分 正在去 單. 主.gaccham gacchanto gacchato; 複. 主 gacchanto gacchanta; 單. 呼.gaccha gacchanta gaccham; 複. 呼 gacchanto gacchanta; 單. 賓.gacchantam gacchatam; 複. 賓.gacchanto gacchante ; 單. 具.gacchata gacchantena ; 複. 具.gacchantebhi gacchantehi; 單. 離.gacchata gacchanta gacchantamha gacchantasma gacchantato; 複. 離.gacchantebhi gacchantehi; 單. 與. 屬.gacchato gacchantassa; 複. 與. 屬.gacchatam gacchantanam; 單. 處 gacchanti gacchante gacchantamhi gacchantasmim; 複. 處.gacchantesu Gaja, 陽 象 gajakumbha, 陽 象額 gajapotaka, 陽 小象 gajj( 梵 garj), 字根 I. 吼 (to roar) Gajjati (gajj 吼 +a), 吼, 打雷 過 gajji, 現分 gajjanta, gajjamana, 獨 gajjitva Gajjana, 陰 吼聲 Gajjita (gajjati 的 過分 ), 中 吼, 打雷 Gajjitu, 陽 吼者, 打雷者 Gana, 陽 1. 組, 隊, 群,( 俱樂部 社團 校友會等的 ) 支部, 分會 (in special sense: a meeting or a chapter of (two or three) bhikkhus, a company (opposed both to savgha, the order & puggala, the individual) 2. 群眾 大眾 徒眾 (in general: a crowd, a multitude, a great many) ganapuraka, 形 聚齊法定人數的人 ganapurana, 中 法定人數 ganabandhana, 中 合作 ganabhojana, 中 別眾食 ( 超過四位比丘做夥托缽 受請共食五正食 ( 粳米飯 穄米飯 粟米飯 赤粳米飯 麥飯 -- 善見律毘婆沙 卷第十六, T24.784) ganasavganika, 陰 想參入在群衆中 ganacariya, 陽 多數弟子的老師, 有許多追隨者的人 ganaramata, 陰 想參入在群衆中 Ganaka, 陽 會計員, 熟悉算術的人 284 Gananapathamatita, 形 超越計算的, 不可計算的 Gananapathatita, 形 超越計算的, 不可計算的 Ganana, 陰 數, 計算, 算術 (arithmetic) Ganika 1 (cp.ganaki), 陰 妓女 (one who belongs to the crowd),( 專與高級官員往來的 ) 妓女 (a harlot), 情婦 (a courtesan) Ganika 2 (=ganana), 陰 數, 計算, 算術 Ganita (ganeti 的 過分 ), 已計算 中 算術 Gani, 陽 有追隨者的人 Ganeti (gan 算 +e), 計算, 數 過 ganesi, 現分 ganenta, 獨 ganetva, 義 ganetabba Ganthi, ganthika, 陰 結, 束縛, 木塊 ganthitthana, 中 困難的通道, 昏暗的通道 ganthipada, 中 難懂的字, 字彙 Ganda, 陽 癰 癤子 (boil), 腫瘤, 瘤 Idam jatu vedagu, idam jatu sabbaji, idam jatu apalikhitam gandamulam palikhaniti.( 我確實是明智者, 我確實是一切勝者, 我確實掘出未掘出之癰根 ) 按 :idam ( 此 ), 相應部註釋書, 釋為 我 一切勝者 謂得如實智而解脫者, 癰 指身體, 根 指渴愛 Gandaka, 陽 犀牛 (rhinoceros) Gandiki, 陰 木鐘 木魚 ( 敲打的樂器, 用木頭做成, 中間鏤空 ), 銅鑼 Gandi, 陰 銅鑼, 屠頭台 ( 行刑場砍人頭用的木頭 ) 形 有瘤的 Ganduppada, 陽 蚯蚓 台語 : 杜蚓 Gandusa, 陽 一口 Ganhanta (ganhati 的 現分 ), 拿, 抓, 持, 取 Ganhati, Ganhati (gah 拿 +nha), 拿, 持, 抓, 取 (1) ganha- (Sk. grhna-); pres.: ind. ganhati (ganhasi PvA.87), pot. ganheyya, imper. ganha (J.I.159; PvA.49= handa) & ganhahi (J.I.279). fut. ganhissati; 過 ganhi 不 ganhitum (J.III.281.) 獨 ganhitva, ganhiya 使 ganhapeti & gahapeti(to cause to be seized, to procure, to have taken) (2)gahe- (Sk. grhi-).. 未 gahessati 過 aggahesi (Sn.847; J.I.52) 不 gahetum (J.I.190, 222) 獨 gahetva ( with ) & gahetvana (poet.) (Sn.309; Pv.II.3) 義 gahetabba (3)gah- (Sk. grh-).. 過 aggahi 獨 gayha & gahaya (Sn.791) 被 gayhati. 過分 gahita & gahita cp. gaha, gahana, gaha. Ganhapeti (Ganhati 的 使 ), 使拿, 令抓 過 ganhapesi, 過分 ganhapita, gahapita, 獨 ganhapetva Ganhitum, 不 要拿 Ganhiya, (ganhati 的 獨 ), 拿了, 持了 285

149 Gata (gacchati 的 過分 ), 已去, 已經過, 已達到, 已到了某種情況 (gone away, arrived at, directed to) gatatthana, 中 去過的地方 gatatta, 中 去過的事實 gataddha, gataddhi, 形 已完成旅程的人 gatabhava, 陽 參考 gatatta gatayobbana, 形 已經到青年時期 Gati, Gatin, (<fr. gacchati), 陰 1. 去 (going, going away, (opp. agati coming) (both gati & agati usually in pregnant sense)) 2. 死 (going away, passing on (=cuti, opp. upapatti coming into another existence) 3. 行爲 (behaviour, state or condition of life, sphere of existence, element, especially characterized as sugati & duggati, a happy or an unhappy existence) 4. 趣 (pabca gatiyo)(one of the five realms of existence of sentient beings (=loka), divided into the two categories of sugati (=Sagga, realm of bliss) & duggati (=Yamaloka, apaya, realm of misery)) 五趣 :(1) 地獄 (niraya purgatory), (2) 畜生 (tiracchanayoni the brute oreation), (3) 餓鬼 (pittivisaya the ghost world), (4) 人 (manussa (manussa-loka) human beings), (5) 天 (deva gods) KhA Yesabhi dhatunam gati-attho buddhipi tesam atthoti.( 由於凡字根有 去 的含義, 它們也有 覺 的含義 ) Gatika, 形 1. 去 (going to) 2. 引導 (leading to) 3. 趣向 (having a certain gati, leading to one of the four kinds of rebirth) Gatimantu, 形 完美的行爲 Gatta(Vedic gatra), 中 身體 pl. gattani(the limbs) Gathita(pp. of ganthati to tie, cp. gantha, knot. Sk. grathita), 過分 已綁, 已束縛, 已貪婪 (tied, bound, fettered; enslaved, bound to, greedy for, intoxicated with (c. Loc.)) gad( 梵 gad), 字根 I. 說 (to say) Gada, 陽 演講, 句子 (speech, sentence;at S.II,230 (v. l.) in phrase ditthagadena sallena is to be read diddhagadena sallena) Gadati (gad 說 +a), 說, 談 過 gadi, 過分 gadita Gada, 陰 一種武器, 鐵棒 Gaddula, Gaddula, 陽 ( 栓狗頸之 ) 皮帶, 皮革帶 ( 革紐 )(a leather strap S.III,150; J.II.246; III.204; fig, in tanha-gaddula the leash of thirst, Nd 2 on jappa (tanha)=dhs.1059=vbh.361, cp. DhsA.367.) Gadduhana(derivation unknown; Sk. dadrughna), 中 擠 ( 牛 ) 奶 gadduhanamattam, 副 短時間 ( 如拉一次母牛的奶頭的時間 SA pulling just once the cow s teat ) Gaddha(Vedic grdha; see gijjha), 鷲 (a vulture; in gaddhabadhipubbo, of the bhikkhu Arittha, who had been a vulture trainer in a former life 286 Vin.II,25=IV.218= M.I,130; see also Vin. Texts II.377.) Gadrabha, 陽 驢, 驢子 (an ass, donkey) Gadhita, 參考 gathita Gan, 字根 VII. 計算 (to count) Gantabba, 義 可去的 gantabbatam, 可去性 Gantar, 去的人 ( goer in ganta hoti he will go, he is in the habit of going) Gantu, 陽 去的人 Gantum, 不 要去 Gantva, (gacchati 的 獨 ) 去了之後 ganth( 梵 grath/ granth), 字根 VII. 串一起 (to string together), 捆 (tie) Gantha, 陽. 束縛, 腳鐐 (a bond, fetter, trammel) 2. 作文, 本文 (composition, text, book, only in late Pali, and in Sk.) ganthakara, 陽 作家 (author), 編輯 ganthadhura, 中 學習聖經的負擔 ganthappamocana, 中 釋放, 脫身 Ganthati, Gantheti (ganth 串一起 +e)(vedic grath, granth, grathnati), 1. 繫綁, 拴緊 (to tie, knot, bind, fasten together) 2. 放在一起, 編織 (to put together, to compose) 過 ganthesi, 現分 ganthenta, 獨 ganthetva Ganthana, 中 編織, 扭轉, 作文 Gantheta, (Gantheti 的 過分 ) 繫綁, 拴緊, 編織 Gandha, 陽 薰香, 氣味, 味道 gandhakarandaka, 陽 香水箱 gandhakuti, 陰 香室 ( 佛陀的寮房 ) gandhacunna, 中 香粉 gandhajata, 中 香料 gandhatela, 中 香油 gandhapabcavgulika, 中 香五指印 gandhasara, 陽 檀香樹 gandhapana, 陽 香料 gandhika, 陽 香料商人 (dealer in perfume) Gandhabba, 陽 1. 乾闥婆, 音樂家, 小神的天上音樂家 2. 將投胎的香陰 Gandhamadana, 陽 甘達馬答那山 ( 喜馬拉雅山的一座山 ) Gandhara, 陽 犍陀羅,( 現在叫做 ) 甘達哈 (Kandahar), 屬於阿富汗 (Afghanistan) 的一省 Gandhari, 陰 犍陀羅 ( 的魔術吉祥物 ) Gandhika, gandhi, 形 芬芳的 Gandhodaka, 中 香水 Gabbita, 形 驕傲的, 傲慢的 Gabbha, 陽 內部, 子宮, 內室 gabbhagata, 形 去了子宮 ( 投胎 ), 懷孕 gabbhapariharana, 中 護胎 gabbhapatana, 中 流産的準備, 毀胎 gabbhamala, 中 隨分娩的髒物 gabbhavutthana, 中 分娩 287

150 gabbhaseyyaka, 形 在子宮中出生者, 胎生的 gabbhaseyya, 陰 在子宮懷孕 gabbhavakkanti, 陰 懷孕 ayatim gabbhaseyya punabhavabhinibbatti pahina,斷盡未來再轉生於母胎 pathamagabbhe puttapatilabhatthaya ti.( 求第一胎能生兒子 ) gulhagabbha, 陽 秘密內室 Gabbhassavakkanti,入胎 Gabbhara, 中 洞 Gabbhasaya, 陽 子宮 Gabbhini, 形 陰 孕婦 (pregnant, enceinte) gabbhini payamana purisantaragata, 懷孕, 餵奶, 有性行為 (pregnant, lactating & having had sex intercourse) gam (gacch) ( 梵 gach, gam), 字根 I. 去 走 (to go) Gambhira, 形 深的 中 深度 SA.6.1./I, Gambhiroti uttanapatikkhepavacanametam.( 深的..此是與明顯相反之說 ) Gamana, 中 去, 散步, 旅程, 追逐 ( 台語 : 迮 jioh) 形 導致, 有益於 gamanantaraya, 陽 障礙 gamanagamana, 中 去來 ( 來去 ) gamanakarana, 中 去的理由 anavhayam gamayanto, 不請自來 Gamaka, 陽 歸依者 Gamaniya, 形 應該去的, 可以去的 Gamika, 形 1. 村莊的官員, 地方官員 ( [to gama] a governor of a village, overseer of a parish Vin.I,179; A.III,76, 78, 300 (in series w. ratthika pettanika, senapatika, pugagamanika)) 2. 旅行 ([to gam] adj. going wandering, travelling) 陽 旅行者 gamikavatta, 中 旅程的準備 -gamin (from gacchati, gam), 形 f. ini, in composition gami. -- (a) going, walking, lit.: sigha walking quickly Sn.381; -- (b) leading to, making for, usually with magga or patipada (gamini), either lit. Pataliputtagami-magga the road to P. Miln.17; or fig. of ways & means connected w. one of the gatis. as apaya DhA.III,175, udaya patipada S.V,361; nibbana dhamma Sn.233; amata-gami-magga S.V,8; udayatthagamini pabba A.V,15; dukkhanirodha patipada Vin.I,10; cp. acaya Dhs Acc. gaminam: khemam Amata M.I,508; brahmacariyam: nibban ogadha It.28, 29; dukkhûpasama maggam Sn.724= Dh.191; niraya maggam Sn.277, ThA.243. Or gamim: Sn.233, 381. Gameyya (adj.) belonging to a village in sa of the same v., a clansman S.I,36=60 (+sakha). Gamina, 形 去的人 (being on a gati, only at Sn.(PTS:587;CS:592.).. Abbepi passa gamine, yathakammupage nare( 請看另一些按其業死去的 288 人 )) Gameti (gam+e)(caus. of gacchati), 令去, 派去, 理解 (to make go, to send, to set into motion, to cause to go) 過 gamesi Gambhira, 形 深的, 極深的, 難感知的 gambhirata, 陰 深度 gambhiravabhasa, 形 有深度或深奧的外貌 Gamma, 形 粗俗的, 應該被瞭解或達到的 Gayha, 形 可以拿的, 抓住, 抓緊 中 把握中的 Gayhati (gah+ya), 被拿, 被抓住 過 gayhi, 現分 gayhamana garah, 字根 I. 責備 恥辱 (to disgrace) Garahati (garah +a), 責備, 譴責, 責駡 過 garahi, 過分 garahita, 現分 garahanta, garahamana Garahana, 中 garaha, 陰 責備, 譴責 Garahitva, garahiya, 獨 責備了 Garahi, 陽 指責者 Garu ( 梵 guru), 形 重的, 嚴重的, 莊嚴的, 值得尊敬的, 可敬的 陽 導師, 教師, 上師, 咕嚕 garukatabba, 形 尊敬的傑出人物, 應該尊敬的 garukara, 陽 尊敬, 光榮 garugabbha, 陰 孕婦 garutthaniya, 形 做老師的人, 品格高尚的人 garubhava,敬重 M.140./III,237.: na kho me bhante, garu.( 導師! 對於我無障礙 中阿含 162 經 譯 : 我無所違 英譯 :there are no problems.) Garuka, 形 重的, 嚴重的, 嚴肅的 Vibhv.(PTS:p.130;CS:p ).. Garukanti mahasavajjam, mahanubhavabca abbena kammena patibahitum asakkuneyyakammam. Asannanti maranakale anussaritam, tada katabca. Acinnanti abhinhaso katam (CS:p.170) ekavaram katvapi va abhinhaso samasevitam. Katattakammanti garukadibhavam asampattam katamattatoyeva kammanti vattabbakammam.( 重業..大罪 (mahasavajja) 大威力的業 (mahanubhava 大善業 ), 不可能有任何其他業可以阻止它的業 臨死業..是瀕臨死亡前所憶起或所造之業 慣行業..重複造的或習慣造的 ( 善業或惡業 ) 已作業..不屬於重的 ( 業 ), 已作業或是已說的業 ) Garukaroti (garu+karoti), 尊敬, 崇敬 過 garukari, 過分 garukata, 現分 garukaronta Garutta, 中 garuta, 陰 有重量性, 光榮 Garula( 梵 ), 陽 金翅鳥 ( 迦樓羅 ), 神話的鳥, 鷹身女妖 Gala, 陽 脖子, 咽喉 galaggaha, 陽 抓著脖子, 扼殺 galanali, 陰 喉頭 galappamana, 形 直到脖子 galavataka, 陽 咽喉的底部 Galati (gal+a), 滴下, 流動, 滴流 過 gali, 現分 galanta, galamana, 289

151 過分 galita, 獨 galitva Galagalayati (galagala 的 派 ), 嘩啦嘩啦響 ( 雨聲 流水聲 ), 大雨聲, 吼 過 galagalayi Galoci, 陰 心葉青牛膽 (Tinospora Cordifolia, 見 Putilata) Gava, 實詞 go 在 合 中採取的詞形 ; 例如 : puvgava 公牛 Gavaja, gavaya, 陽 ( 産於印度的 ) 大額牛 gaves, 字根 I. 搜尋 (to search) Gavesaka, 形 尋求者, 找尋的人 Gavesati (gaves 搜尋 +a), 尋求, 尋找, 努力 過 gavesi, 過分 gavesita, 現分 gavesanta, gavesamana, 獨 gavesitva, gavesiya Gavesana, 中 gavesana, 陰 搜尋, 尋求 Gavesi, 陽 尋求者 gah, 字根 V. 拿 (to take) Gaha 1 ( 梵 grha), 中 家 (a house, =the layman s life), 房子 gahakaraka, 陽 立家者, 建屋者 gahakuta, 中 屋頂 gahattha, 陽 俗人, 居士 Gaha 2 ( 梵 graha, ganhati), 陽 捕捉者 捕捉 (seizer, seizing, grasping) Gahana, 中 拿, 抓, 獲得, 把握 Gahanika, 形 消化良好 Gahani, 陰 妊娠, 懷孕, 醞釀, 消化 Gahana, 中 繁茂處, 叢林, 匿藏處 形 厚的, 密封的 gahanatthana, 中 在叢林中不能穿透的地方, 密封處 Gahapati( 梵 grhapati), 陽 一家之主, 家主, 家長 gahapatani, 陰 女家主 gahapatiputta, 陽 居士子 gahapatimahasala, 陽 非常富有的戶主 Paci.IV, Gahapatiputto nama ye keci puttabhataro.( 居士子..居士的兒子及其兄弟 ) Gahita (ganhati 的 過分 ), 已拿, 已抓住 中 抓緊 gahitabhava, 陽 被拿的事實, 拿著的事實 Gaheti(<gah), 取 gahetva, gahetvana, gayha, 獨 cf. Ganhati ga( 梵 gr), 字根 III. 唱 (to sing) Gatha, 陰 偈, 詩句, 節, 詩的一行 gathapada, 陽 詩節的一行 gathabhigita, 形 藉由背誦詩而獲得的 Gadha, 形 深的 陽 深度, 安全的立足點, 立足處 Gadhati (gadh+a), 不後退, 不讓步, 有個穩固的立足處 過 gadhi Gana, 中 歌唱, 歌 Gama, 陽 村莊 ( 村落, 台語 : 庄頭 cng thau 5 ) gamaka, 陽 小村莊 gamaghata, 陽 劫村, 掠奪 gamaghataka, 陽 劫村者, 強盜 gamajana, 290 陽 村民 gamajettha, 陽 村長 gamatthana, 中 ( 廢 ) 村地 gamadaraka, 陽 小村民 gamadarika, 陰 小村女 gamadvara, 中 村門 ( 村莊的入口 ) gamadhamma, 陽 惡劣的行爲, 行房 gamabhojaka, 陽 村長 gamavasin, 陽 村民 gamasabba,村想 ( 想著關於村莊 ) gamasima, 陰 地方自治區的邊界 cf. nigama( 邑 ) nagara( 都 ) janapada( 地方 ) Para.III,46.(CS:Para.pg.57).. Gamo nama ekakutikopi gamo, dvikutikopi gamo, tikutikopi gamo, catukutikopi gamo, samanussopi gamo, amanussopi gamo, parikkhittopi gamo, aparikkhittopi gamo, gonisadinivitthopi gamo, yopi sattho atirekacatumasanivittho sopi vuccati gamo.( 村落..有一屋村落, 有二屋村落, 有三屋村落, 有四屋村落, 有人村落, 有無人村落, 有圍牆村落, 無圍牆村落, 有牛舍等的村落, 有商隊住四個月以上的村落, 以上稱為村落 )Gamupacaro nama parikkhittassa gamassa indakhile thitassa majjhimassa purisassa leddupato, aparikkhittassa gamassa gharupacare thitassa majjhimassa purisassa leddupato.( 村落近郊..有圍牆之村落, 人站在村門中, 丟石頭所落之處..於無圍牆之住家, 人站在住家門中, 丟石頭所落之處 ) Gamakuta, 陽 仲裁者 Sp.Para.II, gamakutoti vinicchayamacco.( 村里仲裁者..法官 ) Gamani, 陽 村長 Gamika, 陽 村民 Gami, ( 在 合 中 ) 形 去的人, 導致 Gayaka, 陽 歌手 Gayati (ge+a), 唱, 背誦 過 gayi, 現分 gayanta, gayamana, 過分 gayita, gita, 獨 gayitva Gayana, 中 歌唱 Gayika, 陰 女歌手 Garayha, 形 卑鄙的, 卑賤的 Garava, 陽 尊敬 garavata, 陰 尊敬 tibbagarava, 陽 虔誠的恭敬 agarava, 反 不尊敬 Gavi(<go), 陰 母牛 Gen.sg. gaviya (Pug.56=A.II,207); Nom.pl. gaviyo (SnA 323; VvA.308); Gen.pl. gavinam DhA.I,396; SnA 323; VvA.308). -- A cow Vin.I,193; A.IV,418; J.I,50; Ud.8, 49; Vism.525 (in simile); DhA.II,35; VvA.200. Gavuta(cp. Vedic gavyuti pasture land, district), 中 伽浮他 (1 由旬 yojana = 80 勒沙婆 usabhas), 一里格 (league 長度單位 ), 略少於 2 英哩 (miles;j.i,57, 59; II.209; Vism.118; DhA.I,396.) gavutika, 形 至一 291

152 伽浮他 (league;da.i,284.) 的長度 Gavo, 陽. 主. 複 牛 gadh, 字根 I. 站著 (to stand) gah, 字根 I. 衝進 探究 埋首 (to dive into) Gaha, -gaha, 陽 1. 捕獲, 緊握 2. 固執 3. 主意, 意見 tanhamanaditthiggahavasena, 執取愛 慢 見 Gahaka, 形 持者, 拿者, 持有者 Gahati (gah 衝進 +a), 浸, 穿透, 投入 Gahana, 中 淹沒, 跳水 Gahapaka, 形 使人拿者, 令人拿著的人 Gahapeti (ganhati 的 使 ), 使拿, 令抓住, 督促 過 gahapesi, 過分 gahapita, 現分 gahapenta, 獨 gahapetva Gahi, 形 拿者, 持有者 參考 Gahaka Gaheti (ganhati 的 使 ), 使拿, 令抓住 參考 gahapeti, 過分 gahita, 獨 gahetva, gahiya Galha, 形 強壯的, 緊, 嚴重的 galham, 副 緊緊地, 強烈地 gi, 字根 IV. 大叫 (to call out) Gijjha, 陽 禿鷲 (vulture) Gijjhakuta, 陽 鷲峰 (DA.16./II, gijjhasadisam va tassa kutam atthiti Gijjhakuto.( 它的山峰像鷲,( 稱為 ) 鷲峰 ) Gijjha-kuta pabbata,鷲山 ( 又名靈鷲山, 此山位於王舍城東北十里之處, 為圍繞王舍城的五山中之最高山 ) 位於中印度摩羯陀國首都王舍城之東北側, 為著名的佛陀說法之地 位置在 24 18' N and 81 15' E.; 海拔 717 公尺 (2354 feet) Gijjhati (gidh 貪婪 +ya), 渴望, 很需要 過 gijjhi, 現分 gijjhamana Gibjaka, 陰 磚塊 gibjakavasatha, 陽 磚屋 Giddha (gijjhati 的 過分 ), 已貪婪 Giddhi, 陰 貪欲, 執著 Giddhi, 形 貪婪的, 想要的 gidh, 字根 III. 貪婪 (to be greedy) Gini, 陽 火 Gimha( 梵 grisma), 陽 熱, 熱天 Gimhana, 陽 熱季, 夏天 gimhanamasa, 陽 中 熱季, 夏季, 夏天 (2 月 16 至 6 月 15, 跨越陰曆四個月份 ( 質多 Citta(2 月 16 至 3 月 15 日 ), Vesakha(3 月 16 日至 4 月 15 日 ), Jettha(4 月 16 至 5 月 15 日 ), 292 Asalha(5 月 16 至 6 月 15 日 )) 中國的夏季是陰曆 5 月 6-7 日至 8 月 7-8 日 ) 初夏 (2 月中到 3 月中 ), 等於中國的春天, 不同於中國的初夏 ( 立夏 從陰曆 5 月 6-7 日開始 ) KhA Pathamasmim gimhe, Citramaseti attho.( 熱季第一月..質多月 (Citta))(2 月 16 至 3 月 15 日 )) Gimhika, 形 熱季的, 夏天的 Gira, 陰 話, 說話 Giri, 陽 山 girikannika, 陰 蝶豆 (Clitoria Ternatea, 一種美國東南部和中部産的常見的纏繞藤木植物 ), 花淡藍色, 直徑 2 英寸, 具非常大的旗瓣 ) girigabbhara, 中 giriguha, 陰 山裂縫, 峽谷, 山洞 giribbaja, 中 耆梨跋提 ( 摩揭陀都城的名字 ) giriraja, 陽 山王 ( 須彌山 ) girisikhara, 中 峰頂, 山頂 Girigabbhara, 中 山裂縫, 峽谷, 山洞 Sn.v.416.(p.73.).. Nisinno byagghusabhova, sihova girigabbhare.( 坐相猶如老虎 公牛 獅子 ( 盤踞 ) 在洞裡的 ) Giribbaja(giri 山 +(v)vaja 牛棚 ), 中 耆梨跋提, 原意為放牧之地, 摩揭陀 (Magadha) 都城的名字 ; 也稱作 五山城 (Pabcacalajka-nagara) SnA.v.408./II, Giribbajanti idampi tassa namam. Tabhi Pandava-Gijjhakuta-Vebhara-Isigili-Vepullanamakanam pabcannam girinam majjhe vajo viya thitam, tasma Giribbajan ti vuccati.( 耆梨跋提..這是它 ( 摩揭陀都城 ) 的名字 般茶婆山 (Pandava) 鷲峰 ( 耆闍崛山, 梵 Griddhkuta; 英 Vulture Peak) 負重山 (Vebhara 毘婆羅 ) 吞仙山 (Isigili 伊師耆利 ) 毘富羅山 (Vepulla) 等五山圍繞 ( 王舍城 ), 好像牛欄似的, 被稱為山欄 ) gil, 字根 I. 忍受 (to swallow) Gilati (gil +a), 吞下, 吞食 過 gili, 過分 gilita, 現分 gilanta, 獨 gilitva Gilana(< gilati), 中 吞 (devouring, swallowing) gila, 字根 III. 不舒服 (to be sick) Gilana, gilanaka (Sk. glana, gla to fade, wither, be exhausted), 形 病的, 不舒服的 (sick, ill) 中 病人 gilanapaccaya, 陽 病緣 ( 因為生病 ) gilanabhatta, 中 病人的食物 gilanasala, 陰 醫院, 診所 gilanalaya, 陽 裝病 gilanauputthaka, 陽 護士 gilanupatthana, 中 護理, 看護 gilanadassana,瞻病, 探病 Gihi(Gihin)(< gaha, cp. gaha & geha; Sk. grhin), 陽 俗人, 在家人 gihibandhana, 中 俗人的束縛 gihibhoga, 陽 俗人的享樂 gihivyabjana, 中 俗人的特徵 gihisamsagga, 陽 結交在家人 gihipatisamyutta, 在家相關, 在家相繫屬 savaka gihi odata-vasana, 293

153 白衣弟子, 印度的習慣以 白衣 代稱在家弟子 Gita, 中 歌, 唱歌 (gayati 的 過分 ) 已唱 gitarava, gitasadda, 陽 歌聲 小誦註釋 (KhA.36.):gitanti yamkibci gitam.( 唱歌 : 任何歌 ) Sp.Cv.VI, Gitampi yamkibci natagitam va sadhugitam va antamaso dantagitampi yam gayissama ti pubbabhage okujanta karonti, etampi na vattati. Sayam gayantassapi gayapentassapi dukkatameva.( 唱歌 : 任何舞歌, 或好聽的歌, 乃至牙牙之歌, 凡是我們唱的, 作前奏的低聲吟唱 (okujanta karonti), 這些都不唱 或者自己唱, 教他唱, 都是惡作 ) A /I, Runnamidam bhikkhave, ariyassa vinaye yadidam gitam. ( 諸比丘! 於聖者之律, 唱歌是哭泣 ) 受八戒中, 離唱歌 之一項, A /III,251.(cf. KhA.p.36;Paci.IV,267).. Pabcime bhikkhave, adinava ayatakena gitassarena dhammam bhanantassa. Katame pabca? (1) Attanapi tasmim sare sarajjati, (2) parepi tasmim sare sarajjanti, (3) gahapatikapi ujjhayanti yatheva mayam gayama, evamevam kho samana sakyaputtiya gayanti ti, (4) sarakuttimpi nikamayamanassa samadhissa bhavgo hoti, (5) pacchima janata ditthanugatim apajjati.( 諸比丘! 拉長歌音而誦 ( 經 ) 法有五種過患 什麼是五?(1) 自己即愛著其音 ;(2) 他人也愛著其音 ;(3) 在家眾 ( 聽到 ) 發牢騷..我們這樣唱歌, 這些釋迦沙門子也唱歌 ;(4) 修練音調也會妨礙禪定 ;(5) 往後的人會效法所看到的 ) 毘尼母經 ( 卷二,T ).. 爾時諸比丘用歌音誦戒 佛言..不應當以高聲了了誦戒, 歌音誦戒有五事過..一心染著此音 二為世人所嫌 三與世人無異 四妨廢行道 五妨入定 是名五事過也 Gitika, 陰 歌 Giva, 陰 脖子, 頸 givatthika, 頸骨 頸 : 後頸曰 脰 tau 7 或 領脰 nia 2 tau 7 ; 前頸曰 頷 am 7 或 頷頸 am 7 kun 2 Giveyyaka, 中 脖子的裝飾 Guggulu, 陽 藥用樹脂, 芳香樹膠 ( 一種膠狀樹脂, 從沒藥屬 (Commiphora) 的各種樹木得來, 與沒藥樹脂相似, 用途相同 ) Gubja, 陰 藥用蔓草, 相思子 ( 一種東印度群島産的纏繞草木植物 (Abrus Precatorius) 具羽狀複葉 ; 花小, 紫色, 在葉腋叢生 ; 根用作甘草的代用品 ) Guna, 陽 德行, 特質, 繩索, 線, 弓弦,( 與數位複合, 它的意義 = 倍, 例 : diguna = 兩倍 ) gunakatha, 陰 稱讚 gunakittana, 中 陳述德行 gunagana, 陽 好特質的積聚 gunavantu, 形 有品德的 gunupeta, 形 擁有好特質的 gunahina, 形 全無德行的 gunahantaram(<guna-hantar <han),功德之傷害者 ( 說人壞話者 ) 294 Guni, 形 擁有好特質的 gunth( 梵 gunth), 字根 VII. 遮蓋 覆蓋 (to cover) Gunthika, 陰 線球 Gunthita, (Guntheti 覆蓋 的 過分 ) 包裝, 覆蓋 Guntheti (gunth 覆蓋 +e)(cp. Sk. gunthayati Dhtp (563) & Dhtm (793) give both roots gunth & gund as syn. of veth), 包裝, 覆蓋, 藏 (to cover, to veil, to hide) 過 gunthesi pp. gunthita(v. l. BB kunthita) pamsugunthita,灰塵覆蓋 (covered with dust) paligunthita,障礙 (obstructed, entangled) gund, 字根 VII. 給 提供動力 (to powder) Gula, 1. 球 2. 糖 糖蜜 (molasses) 3. 一串 (cluster) Gulapindaka, 陽 糰食 Gutta (gopeti 的 過分 ), 已保衛, 已保護, 已注意 guttadvara, 形 護門 ( 善防護的感官 ) guttadvarata, 陰 防護著感官 guttindriya, 形 有保衛感覺 Gutti, 陰 保護, 守衛, 監護 guttika, 陽 監護人 Guda, 中 肛門 Gunda, 陰 香附子 (bulbous grass,一種廣泛分佈的多年生莎草 (Cyperus rotundus), 細弱的根狀莖生有可食的小堅果狀的塊莖 ) gup( 梵 gup), 字根 I. 保護 (to protect), 隱藏 (to conceal) Gumba, 陽 矮樹叢, 繁茂處, 軍隊, 一大群 gumbantara, 中 矮樹叢的內部 Guyha(ger. of guh=vedic guhya), 形 可以隱藏的 (to be hidden, hidden in) 中 秘密, 要隱藏的 (that which is hidden) guyhabhandaka, 中 性器官 (the hidden part (of the body)) guyham pariguyhati,守密 (to keep a secret) guyhamassa acikkhati, 能告訴 ( 自己的 ) 秘密 Guru(=garu), 陽 老師 形 重的, 莊嚴的 gurudakkhina, 陰 學費, 束脩 Guruvaro, 陽 星期四 ( 日語 : 木曜日 mokuyōbi) (Jupiter 木星, 歳星 ; 梵 brhaspati 勿哩訶娑跛底 ) Guha, 陰 洞, 巨穴 Gula 1 ( 梵 guda & guli 球, gutika 藥丸 小球, gunika tumour 腫 ), 中 球, 球體 gulakila, 陰 玩球, 玩彈球 Gula 2, 中 ( 甘蔗 ) 糖 (sugar), 糖蜜 (molasses) Gula 3, 中 團 串 (a cluster) Gula, 陰 腫脹物 (a swelling), 面皰 疙瘩 (pimple), 丘疹 (pustule) gulagunthikajata(gula-gunthika-jata),如吊球形的鳥窠 S 作 : 295

154 yebhuyyena samunna tantakulakajata kulaganthikajata mubjapabbajabhuta.( 大部份的人 ( 阿羅漢之外 ), 浸入像紊亂的線球一樣, 像吊球形的鳥窠又覆以纖毛甘蔗 蘆葦一樣 ) samunna : 已潮濕 kulaganthikajata ( 另作 gulagunthikajata,如吊球形的鳥窠 ) Gulika, 陰 藥丸 Gutha, 中 排泄物, 糞, 大便 guthakataha, 陽 便盆, 便器 guthakupa, 陽 糞坑 guthagata, 中 糞堆 guthapanaka, 陽 糞甲蟲 (casebearing beetle), 鍬形蟲, 牛屎龜, 蜣螂, 屎殼郎 guthabhakkha, 形 吃糞的, 食屎的 guthabhani, 陽 髒話 Guhati (guh+a;sk. guhati, pp. gudha), 藏, 隱藏 (to hide, to conceal) 過 guhi 現分 guhamana, guhaya 獨 guhitva 使 guhayati Guhana, 中 隱匿 Guhita, gulha (guhati 的 過分 ), 已藏, 已隱藏, 已秘密 Genduka, 陽 球 Gedha, 陽 貪欲, 結 Gedhita, 過分 已貪婪 中 貪欲 Geyya, 形 要被唱的 中 詩, 文學的某種風格 Geruka, 中 作爲塗顔色的紅粉筆 Gelabba, 中 疾病 Geha(Sk. geha=grha, to grh, ganhati), 陽 中 房子, 住宅, 家 ( 甲骨文.. ; 金文.. 屋中養畜牲之狀 ), 家庭 (a dwelling, hut, house; the household( 執取家庭 )) gehavgana, 中 屋前院子 gehajana, 陽 家庭的成員 gehatthana, 中 房子的地點 gehadasi, 陰 女僕 gehadvara, 中 家門 gehanissita, 形 與居家生活有關聯的 gehappavesana, 中 入新居 ( 的儀式 ) gehasita, 與居家生活有關聯的 Go( 原始印歐語 gwow), 陽 陰 牛 (a cow, an ox, bull, pl. cattle), 公牛 ( 牛犅 gu 5 kang 2 ) 單. 主.go gono; 複. 主 gavo; 單. 呼.go gono; 複. 呼 gavo; 單. 賓.gavam gavum gonam gavam gavim; 複. 賓.gave gane gavim; 單. 具. gavena gavena; 複. 具.gohi gobhi gavehi; 單. 離.gavasma gavamha gava(d I.201=A II.95= Pug 69); 複. 離.gohi gobhi gavehi; 單. 與. 屬.gavassa; 複. 與. 屬.gavam gunnam gonam gonanam; 單. 處.gave gavamhi gavimhi (SnA 323), gave (Sn 310) gavasmim; 複. 處.gosu gavesu gokantaka, 中 牛蹄, 水蓑衣 (Asteracantha longifolia) 一種溫生草本或木本屬 [ 爵床科 (Acanthaceae)], 葉似柳葉 ) gokula, 中 牛棚 gogana(=gomandala.), 陽 牛群 goghataka, 陽 屠牛夫 Gokanna(=gokana (f.)), 陽 麋鹿 (elk) 296 Gocara, 陽 牧場, 飼料, 食物, 感官對象, 行境, 適當的地方 goaragama, 陽 出家人托食的村莊 gocararupa,境色, 是五根所緣之外境, 它們作為與之相符的根識的所緣緣 M.43./I,295.( 有明大經 ): Pabcimani avuso, indriyani nanavisayani nanagocarani, na abbamabbassa gocaravisayam paccanubhonti, seyyathidam-- cakkhundriyam, sotindriyam, ghanindriyam, jivhindriyam, kayindriyam. ( 舍利弗尊者 : 具壽 ( 大拘稀羅 )! 這五根有各自境界 各自行處, 它們不能互相經驗行處及境界 -- 即指眼根 耳根 鼻根 舌根 身根 ) PsA.(CS:p.2.219).. Gocarati visayatthena.( 行境..境界之意 ) Gocchaka, 陽 束, 串 Gottha, 中 牛棚 ( 台語 : 牛稠 gu 5 tiau 5 ) Gona, 陽 公牛 ( 牛犅 ) Gonaka 1 (gona 1 ), 野公牛 (=arabbagonaka) Gonaka 2, 陽 長羊毛的地毯 Gotama(go 牛 +utama 最好的 ), 形 名 瞿曇的, 瞿曇氏族的 ; 瞿曇 ( 經中有時指佛陀 ) Gotamam saranam gacchami ( 我歸依瞿曇 ) Gotami, 陰 瞿曇女, 瞿曇氏族的女人 Gotta(Vedic gotra, to go), 中 氏族, 祖先 (ancestry, lineage) namagottam,名字種姓 gotta 與 vamsa 種姓 不同 Paci.IV,6... Gottam nama dve gottani-- hinabca gottam ukkatthabca gottam. Hinam nama gottam-- Kosiyagottam, Bharadvajagottam, tesu tesu va pana janapadesu obbatam avabbatam hilitam paribhutam acittikatam, etam hinam nama gottam. Ukkattham nama gottam-- Gotamagottam, Moggallanagottam, Kaccanagottam, Vasitthagottam, tesu tesu va pana janapadesu anobbatam anavabbatam ahilitam aparibhutam cittikatam, etam ukkattham nama gottam.( 氏族, 有二氏族 : 卑氏族與貴氏族 卑氏族者, 庫奢耶氏 (Kosiya) 婆拉多蛙奢氏 (Bharadvaja), 於各地方被輕蔑 侮慢而不被尊敬者, 此等名為卑氏族 貴氏族者, 瞿曇氏 (Gotama) 目犍連氏 (Moggallana) 迦旃那氏 (Kaccana) 瓦施達氏 (Vasittha) 等, 於各地方不被輕蔑 侮慢 而被尊敬者, 此等名為貴氏族 ) Gotrabhu, 形 破壞種姓的人 gotrabhu-bana, 種姓智 ( 改變凡夫 (puthujjana) 的種姓成為聖人 (ariya-puggala) 種姓, 進入須陀洹道之前的一位階 gotta( 梵 BSk.Gotra: 姓 氏姓 種姓 家系 ) Vism gotrabhubanam vutthanagaminiya vipassanaya pariyosanam.( 種姓智為至出起觀的最終 ) 增支部注 (AA /IV,170.):gotrabhuti sotapattimaggassa anantarapaccayena sikhapattabalavavipassana-cittena samannagato.( 種姓 ( 心 ): 緊接的須陀洹道是, 得到具有強勁毘缽舍那 297

155 頂峰之心 ) 種姓智 取涅槃為所緣, 但尚屬欲界心 ( 心所 33 個 ) Godha, 陰 鬣蜥蜴 (iguana), 大蜥蜴 (lizard) Godhuma, 陽 小麥 (wheat) Gonasa, 陽 毒蛇 (viper) Gopaka, 陽 監護人, 巡夜者, 看守人 Gopakhuma, 形 有小母牛一般的睫毛 Gopana, 中 gopanana, 陰 保護, 照料 Gopanasi, 陰 重簷, 支撐屋頂結構的彎梁 gopanasivavka, 形 像重簷一樣的彎曲 Gopala, gopalaka, 陽 牧牛者 牧牛人十一法 :(1) na rupabbu hoti( 不知色 ), (2) na lakkhanakusalo hoti( 不善巧相 ), (3) na asatikam hareta hoti( 不除蟲卵 ), (4) na vanam paticchadeta hoti( 不處置瘡痍 ), (5) na dhumam katta hoti( 不起煙 ), (6) na tittham janati( 不知渡處 ), (7) na pitam janati( 不知飲物 ), (8) na vithim janati( 不知道路 ), (9) na gocarakusalo hoti 不知牧場 ), (10) anavasesadohi ca hoti( 無剩餘 (an-avasesa) 的搾乳 (dohi)).(11) Ye te usabha gopitaro goparinayaka te na atirekapujaya pujeta hoti( 不以最上恭敬以恭敬牡牛 牛父 牛群首領 ) (M.33.Mahagopalakasutta 牧牛者大經, A Gopalaka 放牛者 ) Gopita, (gopeti 的 過分 ) 保衛, 保護, 守護 Gopi, 陰 牧牛的女人, 牧牛者的妻子 Gopura, 中 出入口 Gopeti (gup+e), 保衛, 保護, 守護 過 gopesi, 現分 gopenta, 獨 gopetva, gopiya, 義 gopetabba Gopetu, 陽 保護者 Gopphaka(Dem. of goppha=sk. gulpha), 中 腳踝 (the ankle) Gomaya, 中 牛糞 Gomika, gomi, 形 牛的主人 Gomutta, 中 牛尿 Goyutha, 陽 牛群 Gorakkha, 陰 守牛 Golomi, 陰 鳶尾根 (orria root, 幾種歐洲的鳶尾屬 (Iris) 植物 [ 尤指 Iris pallida] 的芳香根莖之一, 磨成粉用作香料和藥, 以及香囊和牙粉的成分 ) Govatika,持牛戒者 模仿牛 依照牛的生活習慣來生活, 佛陀警告他身壞命終即往生諸牛群中, 不然就墮地獄 (M.57./I,387.) Govinda, 陽 克利須那神 (Krishna) 的一個渾名 Gosisa, 陽 黃色的檀香 (sandal wood) 298 Gola, Golaka, 陽 中 球 Gh Gh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第四個輔音字母 發音是送氣帶音的 g, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 Ghamsati 1 (ghams+e;sk. gharsati, *ghrs to *gher to rub or grind), 擦, 撞 (to rub, crush, grind,) 過 ghamsesi 過分 ghamsita 現分 ghamsenta Ghamsati 2 (=hamsati for Sk. harsati, see hamsati), 愉悅 (to be pleased, to rejoice J.IV,56 (v. l. ghasati)) ghat( 梵 ghat), 字根 I. 盡力 (to make an effort), 收集 (to collect), 使聚集 (to gather), 使忙碌於 (to be busy with) 字根 VII. 嘗試 (to attempt) Ghata 1, 陽 1. 甕, 水壺 (a hollow vessel, a bowl, vase, pitcher) paniyaghata paribhojanaghata vaccaghata kolambaghata 2. 鼓 (drum, =kumbhathuna) chiddaghata, 陽 有瑕疵的水壺 kumbhamatta mahaghatappamana anda ahesum,(( 鳩槃荼 ) 睪丸 (anda) 大如壺 (kumbha) 甕 (mahaghata))(sp.para.ii,510.) Ghata 2 (Sk. ghata; conn. with ganthati to bind together), 陽 陰, 眾, 堆, 群 (multitude, heap, crowd, dense mass) itthighata, 陰 女眾 (a crowd of women) macchaghata,魚群 (a swarm of fish) vanaghata,密林 (dense forest) brahmaghata,梵天眾 (company of brahmins) Ghataka, 陽 中 1. 小甕 (a small jar) 2. 柱頭 (the capital of a pillar) Ghatati (ghat 盡力 +a)(sk. ghatate, to granth, cp. ganthati), 試著, 努力, 發揮自己 (to apply oneself to, to exert oneself, to strive) 過 ghati 過分 ghatita 現分 ghatamana Ghatana, Ghattana,(Sk.ghatana) 中 ghatana, 陰 安裝, 組合 Ghata, 陰 串, 一大群 Ghatika 1 (to ghata 1 ), 陰 小碗 (a small bowl,乞討用 ) (=bhikkha-kapala), 結, 一個小時, 球, 打木栓遊戲 ( 用木棒輕敲一個兩頭尖的木栓, 當木栓蹦起來的時候再用木棒把它打向遠方, 其他防守的人盡力想把木栓接住 ) Ghatika 2 (to ghata 2, orig. meaning knot, cp. gantha & ganthi, also ganda) 陰 1. 小杖 (a small stick, a piece of a branch, a twig (khadiraghatika) (=khanda). upadhanaghatika (belonging to the outfit of an executioner); pasaghatika, is a sort of magic stick or die (=pasaka) 2. a game of sticks ( tip-cat sticks). (ghatika ti vuccati digha-dandakena rassa 299

156 dandaka-paharana kila, tip-cat).3. a stack of twigs; (a stick used as) a bolt; usually as sucighatika, a needle-shaped stick;. cp. gandikadhana. Ghatikayanta, 中 時鐘, 任何測量時間的設備 Ghati, ghati-(to ghata 1 ), 陰 水壺, 瓦器 (a jar) ghatikara, 陽 陶工 ghatiyanta, 中 提水的設備 Ghatiyati (ghatati 的 被 ), 1. 被聯合, 被連接 (to be connected or continued) 2. 被障礙 (to be obstructed) (=virujjhati, patihabbati) 過 ghatiyi Ghateti (ghat 盡力 +e), 連接, 聯合, 努力 過 ghatesi 現分 ghatenta 過分 ghatita 獨 ghatetva ghatt, 字根 VII. 接觸 (to touch) Ghattana, 中 打擊, 敲擊, 侮辱 Ghattita, (Ghatteti 襲擊 的 過分 ) 襲擊, 撞擊, 犯罪 Ghatteti (ghatt 接觸 +e), 襲擊 (to strike), 撞 (to knock against), 犯罪 (to offend) 過 ghattesi 現分 ghattenta 獨 ghattetva Ghanta( 梵 ghanta), 陰 小鈴, 小鐘, 寶鈴, 打木, 犍椎, 犍槌, 犍遲, 健稚, 鐸, 鼓 yamaghandikam kottetva, 打板, 敲打木塊作為報時 集眾 ( 一夜有三個時分 (yama)) Ghata(Vedic ghrta, ghr to sprinkle, moisten), 中 酥油, 純淨的奶油 (clarified butter) ghatasitta, 形 灑以酥油的 Ghana 1, 形 1. 厚的, 固體的, 密集的, 緊湊的 (solid, compact, massive; dense, thick) 陽 1. 鍵南 羯南, 意為凝厚 硬肉 指第四個七日間之胎位 2. 雲 ghanatama, 形 非常厚的 陽 漆黑 ghanapuppha, 中 一件繡花的毛織床單 Ghana 2, 中 棍棒, 槌, 藉由打擊的一種樂器 ( 例 : 鐃鈸 小手鼓 鈴 鐘等 ) Ghanasara, 陽 樟腦 (camphor) Ghanopala, 中 冰雹風暴 (hailstorm) Ghamma, 陽 熱, 熱季 (heat; hot season, summer) ghammajala, 中 汗, 排汗 ghammabhibhuta, ghammabhitatta, 形 熱倒 Ghara 1 (cp. gaha & geha), 中 住宅 (a house) gharagolika, 陰 壁虎 (house lizard,台語 : 仙尪仔 sian ang a 2 ) gharadvara, 中 家門, 宅門, 街門 gharabandhana, 中 成家 gharamanusa, 陽 家庭成員, 家人 gharasappa(=silutta), 陽 鼠蛇 (a rat snake 印度一常見的鼠蛇屬 (Ptyas) 的蛇類, 常進入屋內追捕獵物 ) sucighara, 中 針盒 (a needle-case ) gharajira, 中 院子 gharavasa, 陽 居家 gharasunha(=sunha), gharasunisa, 陰 媳婦 kulaghara, 中 家門 300 Ghara 2 (a drink (cp. gala) & garala poison) gharadinnakabadha,(sickness in consequence of a poisonous drink) gharavisa, 毒飲 gharasappa, 毒蛇 Gharani(< ghara 1 ), 陰 家庭婦女, 一家的女主人 (a house-wife) Gharavasa, 陽 居家 Sn.(PTS:406.).. Sambadhoyam gharavaso, rajassayatanam iti.( 居家生活乃是齷齪 染缸 ) S /II, sambadho gharavaso rajapatho, abbhokaso pabbajja. Nayidam sukaram agaram ajjhavasata ekantaparipunnam ekantaparisuddham savkhalikhitam brahmacariyam caritum. Yamnunaham kesamassum oharetva kasayani vatthani acchadetva agarasma anagariyam pabbajeyyan ti.( 居家生活是齷齪, 是污垢道 ; 而出家是海闊天空 ; 居住在家甚難實行一向圓滿, 實行一向清淨之梵行 我寧剃髮著袈裟衣, 由家出家而為無家 ) ghas ( 梵 ghas), 字根 I. 吃 (eat) ghasa ( 在 合 中 ), 形 吃的人 (eating, an eater) mahagghasa, 大吃大喝者 (a big eater) ghasati (ghas 吃 +a), 吃, 耗費掉 (to eat) 過 ghasi 現分 ghasanta, ghasamana 獨 ghasitva Cp. ghasa, ghasta & ghasa. See also jaddhu. desid. jighacchati. gha, 字根 III. 嗅 (to smell) Ghata, ghata-(sk. ghata & ghatana; to han (ghan)), 陽 ghatana, 中 殺害, 破壞, 搶奪, 盜竊 Ghataka, ghati, 陽 殺人者, 搶奪者, 破壞者 Ghatapeti (ghateti 的 使 ), 令殺, 使掠奪 Ghatita, (ghateti 的 過分 ) 已殺, 已破壞 Ghateti (han 殺 +e;denom. fr. ghata, cp. Sk. ghatayati to han), 殺, 宰殺, 破壞 (to kill, slay, slaughter) 過 ghatesi 現分 ghatenta 獨 ghatetva, ghatiya 義 ghatetabba Ghana (Sk. ghrana to ghra, see ghayati), 中 鼻子 (the nose) ghanavibbana, 中 鼻識 ( 嗅覺 ) ghanindriya, 中 鼻根 ( 味道的感官 ) Ghayati (gha 嗅 +ya), 嗅 過 ghayi 現分 ghayanta, ghayamana 獨 ghayitva Ghayita (ghayati 呼喊 的 過分 ), 已嗅 Ghasa(Vedic ghasa, fr. ghasati), 陽 食物, 馬料 (fodder), 澤甜牧草 ghasacchadana, 中 衣食 ghasaharaka, 形 取馬料來的人 ghus( 梵 ghus), 字根 VII. 呼喊 (to shout) Ghuttha (ghoseti 呼喊 的 過分 ;Sk. ghusta, pp. ghus), 已宣佈, 已通告 Ghotaka, 陽 野馬 ( 未馴服的馬 ) Ghora, 形 可怕的, 駭人的 ghoratara, 形 最可怕的 301

157 Ghosa (Vedic ghosa to ghus), 陽 聲音, 呼喊, 發表 ghosaka, 陽 呼喊的人, 宣佈的人 nigghosa, 陽 無聲, 小聲 samudaharanigghoso, 陽 小聲交談 Ghosana, 陰 名聲, 讚美 (fame, renown, praise) Ghosapeti (Ghoseti 呼喊 的 使 ), 使宣佈 Ghoseti (ghus 呼喊 +e;denom. of ghosa, cp. Sk. ghosayati, caus. to ghus), 呼喊, 通告, 宣佈 過 ghosesi 過分 ghosita, ghuttha 現分 ghosenta 獨 ghosetva V V, 巴利文字母表的第五個輔音字母, 雖然這個字母被稱爲輔音, 在巴利文裡, 它卻只被當作韻尾來使用而已 發音好像漢語中韻尾的 ng C C, 巴利文字母表的羅馬化拼音第六個輔音字母 發音好像漢語中清音的 z Ca, ( 連接詞或轉折連詞的虛詞 ) 和, 此外, 既然 cettha(ca+ettha),此外, 這裡 Cakita, 形 擾亂, 害怕 Cakora, 陽 鷓鴣 (francolin partridge 松雞 ) Cakka, 中 輪子, 圓周, 圓盤, 周期, 指令 cakkavkita, 形 有一個輪子的標誌 cakkapani, 陽 毘瑟挐神 ((Vishnu) 其手中有個圓盤 ) cakkayuga, 中 一雙輪子 cakkaratana, 中 ( 轉輪王的 ) 輪寶 cakkavatti(=cakkavatti-rajan), 陽 轉輪王 ( 又作轉輪聖王, 此王擁有七寶 : 輪 象 馬 珠 女 居士 主兵臣, 具足四德 : 長壽 無疾病 容貌出色 寶藏豐富 ; 統一須彌四洲, 以正法治世 ) cakkasamarulha, 形 ( 在緊急中 ) 登上了交通工具 D.30./III, Dvattimsimani, bhikkhave, mahapurisassa mahapurisalakkhanani, yehi samannagatassa mahapurisassa dveva gatiyo bhavanti anabba. Sace agaram ajjhavasati, raja hoti cakkavatti dhammiko dhammaraja caturanto vijitavi janapadatthavariyappatto sattaratanasamannagato. Tassimani satta ratanani bhavanti; seyyathidam, cakkaratanam hatthiratanam assaratanam maniratanam itthiratanam gahapatiratanam 302 parinayakaratanameva sattamam. Parosahassam kho panassa putta bhavanti sura viravgarupa parasenappamaddana. So imam pathavim sagarapariyantam adandena asatthena dhammena abhivijiya ajjhavasati. Sace kho pana agarasma anagariyam pabbajati, araham hoti sammasambuddho loke vivattacchado.( 諸比丘! 大人具有三十二大人相, 若具足大人 ( 相 ), 只有二趣處而無其他 ( 趣 ) 若居在家者, 成為轉輪王之正法王, 征服四方, 安定國土, 七寶具足, 其七寶者, 即..輪寶 象寶 馬寶 摩尼寶 女寶 居士寶 主兵寶為第七 他有逾千王子,( 皆具 ) 勇猛與英雄氣慨, 善伐敵軍 他於此大地到海邊, 不用杖罰與刀刑, 唯依法征服統治 然而, 若他由在家而出家成為無家者, 除去世間的覆障, 將成為阿羅漢 正等正覺者 ) Cakkavaka, Cakkavakka, 陽 紅鵝 (ruddy goose) Cakkavala, 陽 中 宇宙 ( 世界的圓周 ), 太陽系, 輪圍山, 鐵圍山 cakkavalagabbha, 陽 世界圓周的內部 cakkavalapabbata, 陽 環繞著地球的迴圈岩石 Cakkhu(< 梵 caks), 中 眼睛 (DT /II, Cakkhatiti cakkhu, rupam assadeti. 能見為 眼, 品嘗色法 ) cakkhuka, 形 有眼睛的 cakkhuda, cakkhudada, 形 給 ( 慧 ) 眼的人 cakkhudhatu, 陰 眼界 ( 即 : 視覺感官 ) cakkhupatha, 陽 視野 ( 視覺的範圍 ) cakkhubhuta, 形 親眼目睹 cakkhumantu, 形 賦予眼睛的 cakkhulola, 形 貪看許多事物的 ( 眼貪 ) cakkhuvibbana, 中 眼識 (= 視覺 ) cakkhuvibbeyya, 形 是藉著視力感知的 cakkhusamphassa, 陽 眼接觸 ( 視覺與顏色的接觸 ) cakkhayatana, 中 眼處 ( 視覺感官 ) cakkhindriya, 中 眼根 ( 視覺官能 ) SA.35.1./II, cakkhunti dve cakkhuni-- banacakkhu ceva mamsacakkhu ca. Tattha banacakkhu pabcavidham-- Buddhacakkhu, dhammacakkhu, samantacakkhu, dibbacakkhu, pabbacakkhuti. Tesu Buddhacakkhu nama asayanusayabanabceva indriyaparopariyattabanabca, yam-- Buddhacakkhuna lokam volokento ti agatam. Dhammacakkhu nama hetthima tayo magga tini ca phalani, yam-- Virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi ti agatam. Samantacakkhu nama sabbabbutabbanam, yam-- pasadamaruyha samantacakkhu ti agatam. Dibbacakkhu nama alokapharanena uppannam banam, yam-- dibbena cakkhuna visuddhena ti (para.13 ma.ni.2.341) agatam. Pabbacakkhu nama catusaccaparicchedakabanam, yam-- cakkhum udapadi ti (sa.ni mahava.15) agatam. Mamsacakkhupi duvidham-- sasambharacakkhu, pasadacakkhuti. ( 眼有智眼和肉眼 智眼有佛眼, 法眼, 普眼, 天眼, 慧眼 佛眼即排出隨眠之智, 根的超越聽聞之智 ; 那是來自 -- 以佛眼熟視世間 法眼即低下的三道三果 ; 那 303

158 是來自 -- 遠塵, 離垢, 生起法眼淨 普眼即一切知智; 那是來自 ( 娑婆世界主之梵天勸請語 )-- 願普眼升起歡喜 天眼即以充滿光明而生起的智 ; 那是來自 -- 以清淨的天眼 慧眼即四聖諦的全尺度之智; 那是來自 -- 生起天眼 肉眼有兩種, 有形的眼和眼淨色 ) Thag.v.501. Cakkhumassa yatha andho, sotava badhiro yatha; Pabbavassa yatha mugo, balava dubbaloriva. Atha atthe samuppanne, sayetha matasayikan ti. 摩訶迦旃延上座偈 (Thag.v.501).. 有眼若瞎, 有耳若聾, 有慧若啞, 強壯若羸, 在萬事皆了時, 安臥而死 ( 千古艱難惟一死, 能躺臥就死, 平時就要有一把工夫 ) 毗尼日用切要香乳記 (X60n1116.p202b).. 有眼若盲, 有耳若聾, 以定慧成於中, 禮誦行於外, 形同枯木, 心若死灰, 如是行持, 則三業自淨矣 Cakkhuni, 陰 眼睛 Cakkhumant (cakkhu 眼睛 +mant 有 ), 陽 具眼者 cakkhuma, (m.s.nom.) Cakkhussa, 形 善於眼的 Cavkama, 陽 cavkamana, 中 經行( 行禪, 即 : 直來直去來回地行走在特定的距離上 ) abbhokase cavkamami, 我於露地經行 A.5.29./III, Addhanakkhamo hoti, 2 padhanakkhamo hoti, 3 appabadho hoti, 4 asitam pitam khayitam sayitam samma parinamam gacchati, 5 cavkamadhigato samadhi ciratthitiko hoti. Ime kho, bhikkhave, pabca cavkame anisamsa ti.( 1 耐遠行, 2 堪精勤, 3 無病, 4 吃喝 嚼嘗 ( 後 ), 幫助消化, 5 由經行的操練而久住於定 諸比丘! 這五種是經行之效益 ) 南寄歸內法傳 卷第三 二十三經行 (T ): 少病五天之地, 道俗多作經行, 直去直來唯遵一路, 隨時適性勿居鬧處 一則痊痾 二能銷食 禺中 ( 將近中午 9-11am) 日昳 ( 下午 ) 即行時也, 或可出寺長引, 或於廊下徐行 若不為之身多病苦, 遂令腳腫 肚腫 臂疼 髆疼 但有痰癊不銷, 並是端居所致, 必若能行此事, 實可資身長道 故鷲山覺樹之下, 鹿苑王城之內, 及餘聖跡皆有世尊經行之基耳 闊可二肘長十四五肘高二肘餘, 壘甎作之, 上乃石灰塑作蓮花開勢 高可二肘闊纔一尺, 有十四五表聖足跡, 兩頭基上安小制底 ( 小塔 ), 量與人齊, 或可內設尊容為釋迦立像, 若其右繞佛殿旋遊制底, 別為生福本欲虔恭, 經行乃是銷散之儀, 意在養身療病 舊云行道, 或曰經行, 則二事總包無分涇渭 遂使調適之事久闕東川, 經云觀樹經行, 親在金剛座側, 但見真跡未睹圓基耳 Cavkamati (kam+m-a, kam 重疊, 前 k 被改變成 c), 經行, 行禪 過 cavkami 現分 cavkamanta 獨 cavkamitva Cavgavara, 陽 牛奶過濾器(milkstrainer) 304 Cavgotaka (cp. cavgavara), 陽 首飾盒, 匣子 (a casket, a box) Caccara (Sk. catvara), 中 庭院, 院子, 十字路口, 交叉路 (a quadrangular place, a square, courtyard; a place where four roads meet, a cross road) Caja, 形 放棄, 遺棄 (giving up, to be given up) duccaja, 難放棄 (hard to give up A.III,50; J.V,8.) cp. caga( 捨 ) Cajati (caj+a;sk. tyajate, tyaj), 1. 釋放 (to let loose, to emit, to discharge) 2. 放棄, 遺棄 (to abandon, to give up, sacrifice) 過 caji 過分 catta 現分 cajanta, cajamana 獨 cajitva grd. caja(sk. tyajya) Cajana, 中 留置, 放棄 Cabcala (Intens. of cal=car, to move, with n instead of r in reduplication, cp. Sk. cabcuryate=carcariti, cabcala (=*carcara)), 形 不穩定, 移動 (moving to & fro, trembling, unsteady) Cataka, 陽 麻雀(sparrow;Passer montanus), 台語..厝鳥仔 Canaka, 陽 1. 鷹嘴豆 (gram)( 亞洲的一種草本植物 (Cicer arietinum), 現廣布於西半球, 短莢具 1 粒或 2 粒種子, 在風味上略像豌豆 2. 鷹嘴豆的種子, 尤在歐洲南部和印度是重要的商品食物 亦稱栗子豆 (chestnut bean), 雞豆 (chickpea), 矮豆 (dwarf pea), 格巴恩韶豆 (garbanzo), 格拉瓦恩斯豆 (garavance), 在印度亦稱克豆 (gram), 或孟加拉克豆 (Bengal gram)) Canda(Sk. canda), 形 兇猛的, 暴力的, 打情罵俏的 (ierce, violent; ㄆ quick-tempered, uncontrolled, passionate) candasota, 陽 暴ㄨ ˋ 流 candahatthi, 陽 猛象 candasota, 猛急的水流 (fierce current), candahatthi, 兇猛的象 陰 candi Candala, 陽 旃陀羅( 印度被剝奪種姓者 ), 賤民 candalakula, 中 旃陀羅家族, 最低的印度世襲階級 Candalakumara,旃陀羅子 賤民童子 Candali, 陰 旃陀羅女 Candikata (cp. Canda), 形 生氣(angry) Candikka, 中 激怒(ferocity anger), 粗暴 暴躁 (churlishness) acandikka, 中 不殘暴, 不暴躁 candikkalakkhano,激怒相 Catu, Catur, 形 四 catukkanna, 形 四方形( 或長方形的 ), 有四個角落的 catukkhattum, 副 四次 catugguna, 形 四倍的, 四重的, 樂 每小節四拍的 catucattalisati, 陰 四十四 catujjatigandha, 陽 四種香味 [ 即 : 橘黃色的香料 茉莉香料 老鸛草香精油 (?)( 來自命名 Turukkha 的土耳其植物的香料 ) 一種希臘花香料] catuttimsati, 陰 三十四 catuddasa, 形 十四 catuddisa, 陰 四方 ( 東南西北 ) 形 catudvara, 形 有四個門的 catunavuti, 陰 305

159 九十四 catupaccaya, 陽 四件必需品, 即 : 食物, 衣服, 藥和寄宿處 catupannasa, catupabbasa, 陰 五十四 catuparisa, 陰 四重集會, 即 : 比丘, 比丘尼, 優婆塞, 優婆夷 catuparisamajjha, 陽 群眾當中 catubhumika, 形 有四層的, 有四階段的 catumadhura, 中 四合一甘藥, 即 : 酥油, 蜂蜜, 糖和麻油 caturavgika, 形 四區的, 四組的 caturavgini, 陰 四軍, 即 : 象, 戰車, 騎兵和步兵的軍隊 caturavgula, 形 四寸的 caturassa, 形 四邊形的 caturamsa, 形 有四邊緣的 caturasiti, 陰 八十四 catuvisati, 陰 二十四 catuvisatakkhara,二十四音節 catusatthi, 陰 六十四 catusattati, 陰 七十四 Catukka, 中 四個一組, 交叉道路 Catuttha, 形 第四的 Cattutthi, 陰 一個半月的第四天,( 巴利語法 ) 第四格, 即 : 與事格 Catudha, 副 以四方式 Catuppada, 陽 四腳動物 Catubbidha(catu+vidha 種類 ), 形 四種的 Catura, 形 聰明的, 熟練的, 精明的 Catta (cajati 的 過分 ), 已放棄, 已犧牲 Cattalisati, 陰 四十 cattalisakotidhanam, 四十億財產 Cattari iddhipada( 梵 catvara-rddhi-pada), 中 四如意足, 四神足 (four bases of success -- desire, persistence, intentness, circumspection) chandasamadhippadhanasavkharasamannagata iddhipada(chanda-samadhi-prahana-sajskara-samanvagata-rddhipada),欲三摩地斷行成就神足 );citta-s.(citta-s.),心三摩地斷行成就神足 ; viriya-s.(virya-s.),勤三摩地斷行成就神足 ;vimamsa-s.(mimajsa-s.),觀三摩地斷行成就神足 四神足的體性是定, 定是神通所依止的, 所以稱為神足 Cattari sammappadhana(catvari-sammapprahanani), 中 四正斷 四正勝 四正勤 (four right exertions -- the effort (a)to prevent evil from arising in the mind, (b)to abandon whatever evil has already arisen, (c)to give rise to the good, and (d)to maintain the good that has arisen)) S /V, Cattarome, bhikkhave, sammappadhana. Katame cattaro? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya 1 chandam, 2 janeti vayamati, 3 viriyam arabhati, 4 cittam pagganhati padahati. Uppannanam papakanam akusalanam dhammanam pahanaya 1 chandam, janeti 2 vayamati, 3 viriyam arabhati, 4 cittam pagganhati padahati. Anuppannanam kusalanam dhammanam uppadaya chandam 1 chandam, janeti 2 vayamati, 3 viriyam arabhati, 4 cittam pagganhati padahati. Uppannanam kusalanam dhammanam thitiya asammosaya bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya 1 chandam, janeti 2 vayamati, 3 viriyam arabhati, 4 cittam pagganhati padahati. Ime kho, bhikkhave, cattaro sammappadhanati.( 諸比丘! 有此四正勤 什麼是四? 諸比丘! 於此, 比丘使未生之惡不善法令不生, 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 鞭策心 已生之惡不善法令斷, 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 鞭策心 為對未生之善法令生, 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 鞭策心 為對已生之善法令住 不忘失 倍修習 廣修習 令圓滿, 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 鞭策心 諸比丘! 此為四正勤 ) Cattaro satipatthana(n.p.), 四念處, 四念住 (Foundation of mindfulness; frame of reference(--body( 身 ), feelings( 受 ), mind( 心 ), and mental events( 法 ), viewed in and of themselves as they occur) Cana, canam, 以表達全部之一部分的虛詞, 例 : Kudacana, 有時 Canda( 梵 candra), 陽 月亮 candaggaha, 陽 月蝕 candamandala, 中 圓月 Cadavamsa( 梵 candra-vajwa), 陽 月統 Candana, 陽 檀香(sandal-wood tree,産生檀香木的喬木 (Santalum album)) 中 檀香木 candasara, 陽 檀香木( 台語 : 束柴 sok 4 cha 5 ) Candanika, 陰 池塘(a pool at the entrance of a village (usually, but not necessarily dirty)) candanikaya, 池塘 Candavaro, 陽 星期一( 日語 : 月曜日 getsuyōbi) Candika(Sk. capala), 陰 月光 Candima(Sk. candramas m. & candrima f., cp. purnima; a cpd. of canda+ma, cp. masa. The Pali form, however, is based on a supposed derivation fr. canda+mant), 陽 月亮 candimapabha, 月光 Capala, 形 變化多端, 擺動, 不穩定 (moving to & fro, wavering, trembling, unsteady, fickle) capalata, 陰 變化多端 Capu (or capucapu), 副 喳哺喳哺( 擬聲詞, 當吃時, 發出如此聲音 ) capucapukarakam, 喳哺喳哺作聲 Camara, camari, 陽 ( 在喜瑪拉雅區域中的 ) 公犛牛 (a chowrie, the tail of bos grunniens used as a whisk) 犛牛之尾若為某物所綁住, 至死都不會為爭脫而寧斷其尾, 故有 犛牛愛尾 之說 (Bu.p.13.) Camu, 陰 軍隊 camupati camunatha, 陽 軍隊的將軍 Campaka, 陽 瞻波迦 旃簸迦, 黃蘭 ( 東印度 [ 樟科 ] 的一種喬木 (Michelia Champaca), 花黃色 ( 瞻蔔華, 素馨花 ), 可用作香料的油 ) KhA

160 Tesabhi campakavakulakusumadinam sahajatavannagandhadayo viya.( 俱生的戒德等功德 ) Campa, 陰 瞻波城( 印度的一個城名, 現在的 Bhagalpore) Campeyyaka, 形 瞻波城的 Camma ( 梵 carman), 中 皮膚, 獸皮, 皮革 cammakara, 陽 製革工人 cammakhanda, 陽 皮墊子 cammapasibbaka, 陽 皮袋 0 Caya, 陽 成堆, 堆積, 塊 (mass) Cara (<carati 行 ), 形 行 中 1. 走路, 走路的人 ( 或動物 ), 行者 2. 間諜 陽 ` 行 ' 的 2sg. 命 Caram, ` 行 ' 的 現分 (m.s.nom.) Caraka, 參考 Cara Carana, 中 步行, 腳, 行爲, 舉止 abhiarana, 中 訪問(visiting) Carati (car+a), 走路, 漫遊, 舉止, 練習, 運行 過 cari 過分 carita 現分 caranta, caramana 獨 caritva 過分 cinna atha kibcarahi, 若然 ( 如果是這樣的話 ) Carapeti (Carati 的 使 ), 使移動, 使練習, 流通 過 carapetesi Carita, 中 1. 個性, 行爲 2. 生活 Cacidaritu, 陽 表演者, 觀察者 ca pana, (ca 並且 +pana 而 ), 而且 Carita(Carati 的 過分 ), 性行 (temperament) 清淨道論 (Vism ) 說六種性行 (six kinds of temperament) 六種性行適應的業處 業處 適合者 業處 適合者 地遍..以泥土當對象 一切 佛隨念..念佛是阿羅漢等功德 信 水遍..以水當對象 一切 十法隨念..念法是親見等功德 信 十火遍..以火當對象 一切 隨僧隨念..念僧是正直等功德 信 風遍..以風吹動當對象 一切 念戒隨念..念戒是無瑕等功德 信 遍青遍..以青色當對象 瞋 捨隨念..念布施功德 信 黃遍..以黃色當對象 瞋 天隨念..念天人乃修善而生 信 赤遍..以紅色當對象 瞋 死隨念..念死而覺知無常 覺 白遍..以白色當對象 瞋 寂止隨念..念涅槃的寂靜 覺 光明遍..以光當對象 一切 身至念..念 32 種身體成份 貪 虛空遍..以空間當對象 一切 安那般那念..專注呼吸 癡. 尋 膨脹相..看膨脹的屍体 貪 四慈無量心..散發慈愛給眾生 瞋 十青瘀相..看青瘀的屍体 貪 無悲無量心..散發悲憫給眾生 冷漠 膿爛相..看膿爛的屍体 貪 量喜無量心..散發隨喜給眾生瞋 嫉 308 不斷壞相..看斷壞的屍体 貪 捨無量心..平等心對待眾生 偏頗 食殘相..看動物吃剩屍体 貪 四空無邊..念遍相的空隙空 空一切 淨散亂相..看屍体的散落 貪 無識無邊..專注 空無邊 之禪心 一切 斬斫相..看被砍斷的屍体 貪 色無所有..念 識無邊 空掉 一切 血塗相..看流血的屍体 貪 定非想非非想..念 無所有 寂靜 一切 蟲聚相..看蛆蟲爬滿屍体 貪 食厭想..厭惡食物 覺 骸骨相..看白骨 貪 四界差別..修硬. 軟 冷. 熱等 覺 Carima, carimaka, 形 最後的, 後來的 Cariya, 中 操行, 行爲 cariya, 陰 cal( 梵 cal ), 字根 I. 移動 Calati( 顫動 ) Cala, 形 移動的, 顫抖的, 不穩定的 calacitta, 中 變幻無常的心 Calati (cal 移動 +a), 移動, 激起, 戰慄, 被激動 過 cali 過分 calita 現分 calanta, calamana 獨 calitva Calana, 中 運動, 發抖, 激動 Cavati (cu+a), 背離 (fall away), 改變 (to shift), 從一生轉到另一生 過 cavi 過分 cuta 現分 cavanta, cavamana 獨 cavitva AA /V,83~4... Uttari appativijjhantoti mettasamapattito uttari arahattam adhigantum asakkonto ito cavitva suttappabuddho viya brahmalokam upapajjatiti.( 未貫通上位..由慈三摩缽地, 不能達到上位的阿羅漢狀態, 從此生 ( 結束如 ) 睡熟, 轉生梵天界如睡醒 ) Cavana, 中 1. 改變 (shifting) 2. 背離 (falling away) 3. 死亡 (death) Caviya, 從一生轉到另一生 (=cavitva DA.30./III, Caviyati cavitva) caviya puna-r-idhagato= cavitva puna idhagato =cavitva punaragato idha(( 命終 ) 轉生來此世 ) Cassa(ca+assa),和 可能是, 和 給這個的, 和 給他 (assa, 三. 單. 潛 可能是 )(assa, ima 的 與. 屬. 單 ) 給這個, 給這個的 ) Cayam(ca+ayam),這和 Caga (from cajati, to give up; Sk. tyaga< tyaj 拋棄 ), 陽 捨施 ( 台語 sia 2 si 3 ), 放棄 (abondoning), 捨 (giving up), 拋棄 ( 台語 : 扌穴掬 hiat kak 8 ), 捐棄 ( 說文解字.. 捐 棄也 ) cagadhitthana, 捨決意 (the resolution of generosity, D.33./III,229 caganussati, 捨施隨念 cagakatha, 捨論 (talk about munificence cagadhana, 捨財 ( 七聖財之一, 另外六個.. saddhadhana, siladhana, hiridhana, ottappadhana, sutadhana, pabbadhana cagasampada (&cagasampanna 捨成就 ) Caganussati (Sk. tyaganusmrti), 陰 捨施隨念 A.6.10./III, ariyasavako attano cagam anussarati-- labha vata me, suladdham vata me! 309

161 Yoham maccheramalapariyutthitaya pajaya vigatamalamaccherena cetasa agaram ajjhavasami 1 muttacago 2 payatapani 3 vossaggarato 4 yacayogo 5 danasamvibhagarato ti.( 聖弟子隨念自己的施捨 : 哇! 我得利 哇! 我有善利 我於慳. 垢所纏眾中, 心離慳. 垢而住家, (1) 開放施, (2) 舒手施, (3) 樂棄捨, (4) 有求必應, (5) 樂分配施 Cagin(Sk. tyagin), 陽 放棄的人, 捐贈者, 捨者 Cati, 陰 廣口瓶(jar), 壺 (pot) Catukamyata, 陰 諂媚(flattery), 台語.. thiam 2 bi 7 Cataka, 陽 ( 亞洲南部的 ) 犀鳥 (hornbill, 亞洲共擁有 31 種犀鳥 ) Catuddasi, 陰 ( 陰曆 ) 半個月的第 14 日 catuddasa, 陽 ( 陰曆 ) 半個月的第 14 日 Catuddisa, 形 四方的 Catuddipaka, 形 包含的四大洲, 廣泛於整個地球的 Catummahapatha, 陽 四條道路的交叉處, 十字路口 Catummahabhutika, 形 四大( 種 ), 四大元素 ( 巴 cattari mahabhutani 四大種, 梵 catvari mahabhutani 包括: 地大 ( 巴 pathavi-mahabhuta, 梵 prthivi-mahadhatu) 水大( 巴 apo-mahabhuta, 梵 ab-mahadhatu) 火大( 梵巴同 tejo-mahabhuta) 風大( 巴 vayo-mahabhuta, 梵 vayu-mahadhatu) 四大所造色 (catunnam mahabhutanam upadaya rupam) 為四大的衍生物, 包括顏色 (vanna) 聲音(sadda) 氣味(gandha) 味道(rasa) 等 Catummaharajika, 形 四大王天的 catummaharajika deva, 四大王天 四王天各鎮護一天下, 護世四天王 ( 一 ) 多羅吒 ( 巴 Dhata-rattha; 梵 Dhritarastra), 又稱持國天, 統領乾闥婆與毘舍闍神將, 鎮護東方 ( 二 ) 毘琉璃 ( 巴 Virulhaka; 梵 Virudhaka), 又稱增長天, 統領鳩槃荼與薜荔神, 鎮護南方 ( 即吾人所居之贍部洲 ) ( 三 ) 毘留博叉 ( 梵 Virupaksa), 又稱廣目天, 統領一切諸龍, 鎮護西方 ( 四 ) 毘沙門 ( 巴 Vessavana; 梵 Vaiwravana), 又稱多聞天, 統領夜叉 羅剎等, 鎮護北方 佛說長阿含經 卷第十八 (T ).. 捶高四萬二千由旬, 四天大王所居宮殿 起世經 卷第九 (T ).. 次復更於須彌山王東西南北半腹之間 四萬二千由旬處所 為四大天王 造作宮殿 城壁垣牆 皆是七寶 端嚴殊妙 雜色可觀 Caturiya, 中 技術, 精明 Capa, 陽 弓 Capalla, Capalya, (< capala, Sk. capalya), 中 變幻無常(fickleness), 輕佻 Camara, 中 蠅撣, 蠅拂, 拂塵 ( 柄端紮犁牛尾的用具 ) Camikara, 中 黃金 Cara(<car carati to move about), 陽 運動, 行動, 推移, 去 (motion, walking, 310 going; doing, behaviour, action, process) kamacara, 欲行 (going at will) pamadacara, 放逸行 (a slothful life) pindacara, 乞食行 (alms-begging) sabbaratticaro,(wandering all night, S.9.9./I,201) anavatthacarikam, 無目的遊行 (A /III,257.) caravihara, 行止 (doing & behaving, i. e. good conduct) Caraka (carika), 形 移動的(wandering about, living, going, behaving, always -caraka, like akasacaraka, niketacaraka, purecaraka (see pubbavgama), vanacaraka, -- f. carika journey, wandering, esp. as carikam carati to go on alms-pilgrimage; carakab pakkamati to set out wandering. Caraka, 形 使移動的人, 使行動的人 陽 監獄 Carana(=caraka), 中 形 使移動, 使行動, 管理 Carika, 陰 旅程, 遊行, 遊蕩 A /III, Pabcime bhikkhave, adinava dighacarikam anavatthacarikam anuyuttassa viharato. Katame pabca? 1 Assutam na sunati, 2 sutam na pariyodapeti, 3 sutenekaccena avisarado hoti, 4 galham rogatavkam phusati, 5 na ca mittava hoti.( 諸比丘! 這五種是屢次作長遊行 無目的遊行者之過失 以何為五? 即 : 1 不聞未聞 ; 2 已聞 ( 心 ) 不淨化 ; 3 於已聞的那一部分無自信 ; 4 受重病 5 患 ; 及沒有朋友 ) Caritta, 中 習慣, 行爲, 練習, 號召 Cari, 形 ( 在 合 中 ) 演戲, 實習, 生活, 舉止 Caru, 形 迷人的, 美麗的, 愉快的 carudassana, 形 視爲可愛的 Careti (carati 的 使 ), 出發, 放牧, 感官享受 過 caresi 過分 carita 現分 carenta 獨 caretva Cala, 陽 震驚, 突然激動 Caleti (calati 的 使 ), 使動搖, 使搖動, 使激動 過 calesi 過分 calita 現分 calenta, calayamana 獨 caletva Calani (to calana of calaka 2 ), 陰 ( 搗研用的 ) 杵, 碾槌, 研缽 (a pestle, a mortar Vin.I,202 (in cunnacalani & dussacalani, cp. sanha)) Cavana, 陰 使改變(moving, shifting, disappearance) Caveti (cavati 脫離 的 使 ), 使脫離, 驅趕, 使分心 (to bring to fall, move, drive away; disturb, distract) 過 cavesi 過分 cavita 現分 caventa 獨 cavetva thana caveti,( 舉離本處 ) Caveyya (<cavati 脫離 ), 祈 使 脫離 -ci, -cana,不定疑問虛詞, 表達 泛稱 或 不確定的指稱, 某一 (someone) 任一(anyone) 例:koci = 任何人, 無論誰 ci( 梵 ci ), 字根 V. 收集(to collect) Cikkhalla, 中 泥沼, 泥, 沼澤 311

162 Civgulaka, 中 一個用棕櫚葉等製的飛輪 Civgulayati (civgula 的 派 ), 旋轉 Ciccitayati, 擬 發出噓聲, 嘶嘶響, 發出吱吱聲 Cibca, 陰 羅望子(tamarind,豆科常綠喬木 (Tamarindus indica); 羅望子果, 酸莢 [ 做清涼飲料等用 ] 馬來文 :pokok asam jawa) Cinna (cinati 的 過分 ), 已熟練, 已經常做 cit( 梵 cit), 字根 VII. 想(to think) Cita (cinati 的 過分 ), 已堆積, 已排列, 已覆以一層不同的東西 Citaka, 陽 火葬用柴木 Citi, 陰 堆, 石堆紀念碑, 石塚, 堆石界標 Citta 1, Citra, 形 雜色的, 多樣化的, 多種形式的, 美麗的 中 畫, 照片 cittakata, 形 裝飾的, 心造的 cittakathika, cittakathi, 形 有才氣的演說者, 雄辯家 cittakamma, 中 繪畫, 畫的藝術, 裝飾品 cittakara, 陽 畫家, 裝飾者 cittatara, 形 更不同的, 更多元化的 cittagara, 中 畫廊 cittaniyama, 陽 心的定律(Mohavicchedani 斷除愚痴 (CS:p.78):Yathavuttena bhavavgavajjanadikiccakkameneva cittappavatti cittaniyamo nama.( 有分 轉向等作用, 以心生起的方式進行, 稱為 心的定律 ) Dhs.#11.:Katama tasmim samaye cittassekaggata hoti? Ya tasmim samaye cittassa 1 thiti 2 santhiti 3 avatthiti 4 avisaharo 5 avikkhepo 6 avisahatamanasata 7 samatho 8 samadhindriyam 9 samadhibalam 10 sammasamadhi--ayam tasmim samaye cittassekaggata 1 hoti.( 法集論 : 在此時什麽是 心一境性? 此時是凡是心住 2 等住 3 堅住 4 不散 5 不亂 6 不散亂性 7 奢摩他 8 定根 9 定力 10 正定 -- 即此時是心一境性 ) )) 法集論注釋 ( 殊勝義 )(CS:DhsA.pg.188): 一境性 之義, 住於所緣上, 不能動搖, 為 住 (Ekaggataniddese acalabhavena arammane titthatiti thiti.) 此外, 相應法所緣上, 已組合之後而住立, 為 等住 (Apica sampayuttadhamme arammanamhi sampindetva titthatiti santhiti.) 於所緣上, 已潛入, 已進入, 為 堅住 (Arammanam ogahetva anupavisitva titthatiti avatthiti.) 生起掉舉 疑, 心煩意亂的相反, 為 不散 處於掉舉 疑 擾亂已離去的心 (Uddhacca-vicikiccha-vasena pavattassa visaharassa patipakkhato avisaharo. Uddhaccavicikicchavaseneva gacchantam cittam vikkhipati nama.) 處於掉舉 疑 擾亂已離去的心 如此, 這種不擾亂, 為 不亂 (Uddhaccavicikicchavaseneva gacchantam cittam vikkhipati nama. Ayam pana tathavidho vikkhepo na hotiti avikkhepo.) Citta 2 (<cit 思 ;Sk. citta, orig. pp. of cinteti, cit), 中 陽 心( the heart (psychologically)), 想法 Nom. cittam; Gen. (Dat.) cetaso (44) & cittassa 312 (9); Instr. cetasa (42) & cittena (3); Loc. citte (2) & cittamhi (2). -- Nom. cittam. Gen. cittassa only (of older passages) in c upakkileso S III.232; V.92; A I.207; c damatho & c vasena. Instr. cittena (cittena niyati loko). Loc. citte(samahite citte); cittamhi only S I.129 & cittasmim. -- Plural only in Nom. cittani (asavehi cittani (vi) muccimsu;they purified their hearts from intoxications cittakkhepa, 陽 發狂, 思想擾亂 cittajatthamakarupa, 中 心生八法聚 cittapassaddhi, 陰 心輕安, 心平靜 cittamuduta, 陰 心柔軟性, 心的可塑性 cittavikkhepa, 陽 瘋狂 cittasantapa, 陽 悲傷 cittasamatha, 陽 心鎮定 cittanupassana, 陰 心評論 cittabhoga, 陽 考慮 cittujjukata, 陰 心 (citta) 的正直性 cittuttrasa, 陽 恐怖, 恐懼 cittuppada, 陽 心生起 cittakagata( 梵 cittaikagrata) 心一境性 SA : Suvimuttacittoti arahattaphalavimuttiya sutthu vimuttacitto.( 心得善解脫 : 阿羅漢果解脫是善心解脫 ) DhsA.CS:p.92 :Cintanatthena citta, vicittatthena va citta.( 以思想之義, 為 心 ; 以考慮之義, 為 心 ) Citta 3, 陽 制多月 ( 月份名, 大約在三月至四月之間, 農曆 2 月 16 至 3 月 15) Cittaka, 中 紋身, 紋在額上的一個宗派標誌 Cittakammabbata, 陰 心適業性, 去除心 (citta) 的不適業性 (akammabbabhava) Cittakkhana,心識剎那 ( 心識生 uppada 住 thiti 滅 bhavga 的時間 ), 非常短暫的 ; 在彈指間, 即有數百億個心識剎那 (SA /II,99.) Cittamuduta, 陰 心柔軟性, 去除心 (citta) 的僵硬性 (thambha) Cittata, 陰 上色, 彩色,( 在 合 中 ) 如此的心 Cittapagubbata, 陰 心練達性, 使心健全 Cittapassaddhi, 陰 心輕安, 平靜心 (citta) 的不安 (daratha) Cittalapabbata, 陽 結旦羅山, 羯但羅山, 莊嚴山 ( 斯里蘭卡的一座著名佛寺 ) Cittalahuta, 陰 心輕快性, 去除心 (citta) 的沉重 (garubhava) Cittavithi, 陰 心路過程, 六根緣取六境時, 所產生識知的過程 心路過程之外的心, 即 : 結生心 有分心 死亡心 Cittasavkhara, 陽 心行 S.41.6./IV,294. : Sabbavedayitanirodham samapajjantassa kho, gahapati, bhikkhuno vacisavkharo pathamam nirujjhati, tato kayasavkharo, tato cittasavkharo ti.( 居士! 入想受滅定之比丘, 先滅語行, 然後滅身行, 再滅心行 ) SA.41.6./III,93. : Cittappatibaddhatta cittena savkhariyati nibbattiyatiti cittasavkharo. ( 以心與心連接令行, 令産生, 為 心行 ) SA.41.6./III,94. : 313

163 ekunatimsacetanapi, sabba ca vedana cati ime dve dhammapi cittasavkharotveva vuccanti.( 包括二十九心 (12 不善心,8 大善心,5 色界心,4 無色界心 ), 及想 受這二法稱為 心行 ) Cittasamutthanarupa, 中 心生色 ( 或心等起色 ), 從結生心 (patisandhi) 之後的第一個有分心的 生時 (uppada) 開始產生心生色 結生心不能產生心生色, 在投生時只有業生色 (kammasamutthanarupa) 生起 Citta, 陰 角宿 ( 二十七星宿之一 ) Cittikara, 陽 尊敬, 考慮 Citra, 形 雜色的, 多樣化的, 美麗的 參考 Citta 2 Cinati (ci+na), 堆積, 收集, 累積 過 cini, 過分 cita 現分 cinanta, cinamana 獨 cinitva cint( 梵 cint), 字根 VII. 想 (to think) Cintaka, cintanaka, 形 考慮周到的, 深思的 陽 思想者 Cinta, 陰 Cintana, 中 思想, 思考, 考慮 cintamani, 陽 如意珠寶 cintamaya, 形 由想法所組成的, 心造的 Cintita (cinteti 的 過分 ), 已想出, 已發明, 已設計 Cinti, 形 ( 在 合 中 ) 思考 Cintetabba, 義 可以思考的 Cinteti (cint+e), 思考, 反省, 考慮 過 cintesi 現分 cintenta, cintayamana 獨 cintetva, cintiya cinteyyam, fpp. n.acc.sg. cintaye, Opt.3sg. Cinteyya, 形 應該考慮的 Cimilika, 陰 套, 例 : 枕頭等的套 Cira, cima, 形 持久的 cirakalam, 副 長久 ciratthitika, 形 持久的, 永久的 cirataram, 副 更長久 ciranivasin, 形 長久居民 cirapabbajita, ciradikkhita, 形 出家長久的 cirappavasi, 形 離家長久的人 cirarattam, 副 長久 cirarattaya, 副 有很長的一段時間 Ciram, cimam, 副 ( 以 ) 長久地 Cirassam, 副 很長久地, 最後 Ciraya, 副 以長久地 Cirayati (cira 的 派 ), 逗留, 延遲 過 cirayi 過分 cirayita 現分 cirayanta 獨 cirayitva Cirena, 副 在長久之後 Cihaciha(=Vihaviha), (for vihaga) 一種鳥 (a sort of bird)(th.1,49.) Cinapittha, 中 鉛丹 ( 四氧化三鉛 Pb 3 O 4 ) Cinarattha, 中 中國 (China) 314 Cira, ciraka, 中 纖維, 長條, 樹皮衣 Ciri, 陰 蟋蟀(cricket) cirilikasadda, 蟋蟀聲 ( 中阿含經 作: 支離彌梨蟲聲 ) Civara, 中 陽 陰 袈裟(=kasaya, kasava, 中 袈裟),( 出家人的 ) 衣 civarakanna, 中 袈裟的下擺 civarakamma, 中 縫袈裟, 做袈裟 civarakara, 陽 袈裟的設計者, 製造袈裟者 civaradana, 中 捐贈袈裟 civaradussa, 中 袈裟布料 civarajju, 陰 曬衣繩 civaravamsa, 陽 曬衣竹竿 tini civarani,三衣 包括: 僧伽梨 (savghati 大衣 ) 安陀會(antaravasaka 下著之衣, 裙 ) 鬱多羅僧(uttarasvga 上著之衣 ) 三衣又總稱為袈裟(kasaya) acchinnacivaro,被偷的衣 Cunna, 中 粉, 石膏 ( 主要的成分是哪一生石灰和沙子 ; 主要地被用於建築物, 但是也適用於皮膚當做一種肥皂 在沐浴方面搽粉於 ), 肥皂粉 cunnavicunna, 形 壓碎, 粉碎 Cunnaka, 中 香粉 cunnakajata 形 變成粉的 cunnakacalani, 陰 篩子 Cunnita, (Cunneti 的 過分 ) 磨 ( 粉 ), 壓破 Cunneti (cunn+e), 磨, 使成粉末, 壓破 過 cunnesi 現分 cunnenta 獨 cunnetva 過分 cunniyati Cuta, (cavati 的 過分 ) 已死 Cuti ( 梵 cyuti, to cavati), 陰 改變(shifting), 死 (passing away), 消失 (vanishing), 脫離 D.22./II, Katamabca, bhikkhave, maranam? Yam tesam tesam sattanam tamha tamha sattanikaya 1 cuti 2 cavanata 3 bhedo 4 antaradhanam 5 maccu 6 maranam 7 kalavkiriya 8 khandhanam bhedo 9 kalevarassa nikkhepo 10 jivitindriyassupacchedo, idam vuccati, bhikkhave, maranam.( 復次, 諸比丘! 什麼是 死 呢? 凡是各種有情 1 (sattanam 已執著者 ), 於各種有情部類之脫離 (cuti f.) 2 脫離狀態 (cavanata f.) 3 迸裂 (bhedo m.) 4 消失 (antaradhanam n.) 5 死 (maccu m.) 6 死亡 (maranam n.) 7 死期到 (kalakiriya f.) 8 諸蘊之迸裂 (khandhanam bhedo m.) 9 身軀的拋下 (kalevarassa nikkhepo m.) 10 命根全斷 (jivitindriyassupacchedo m.), 這被叫做 死 (idam vuccati maranam) ) S /III, Imabca kayam arabbha, bhuripabbena desitam; Pahanam tinnam dhammanam, rupam passatha chadditam. Ayu usma ca vibbanam, yada kayam jahantimam; Apaviddho tada seti, parabhattam acetanam. ( 此身之依存, 廣慧者所說, 若了斷三法, 當視為棄物 ; 當壽暖及識, 若離此身時, 永遠遺棄臥, 不思食他物 ) 反 upapatti( 顯現 往生 ) Cuticitta,死心( 脫離心 ), 死亡前最後一顆剎那心識 阿毘達摩義廣釋 315

164 (Vibhv.)(CS:p.125):Nibbattabhavato parigalhanam cutikiccam.( 從已生的狀態, 進入不存在, 為 死心作用 ) maranasannavithi(marana 死 +asanna 接近 +vithi 心路過程 ), 臨死心路過程 Cudita, (codeti 的 過分 ) 已刺激, 已責備, 已鼓動 Cuditaka, 陽 被告 形 被責備的 Cuddasa, 形 十四 cuddasamam,第十四 Cundakara, 陽 車床工 Cubuka, 中 下巴 (chin) cumb( 梵 cumb, cp. 梵 nivs, 吻 ), 字根 I. 吻 (to kiss) Cumbata, cumbataka, 中 墊, 卷 Cumbati (cumb 吻 +a), 吻 ( 台語 : 唚 cim) 過 cumbi 過分 cumbita 現分 cumbanta, cumbamana 獨 cumbitva cur( 梵 cur), 字根 VII. 偷 (to steal) Culla & cula (Sk. ksulla=ksudra), 形 小的, 未成年人 (small, minor) cullantevasika, 陽 頁 cullapitu, 陽 叔父 (an uncle ( lesser father=sort of father,) cullupatthaka, 陽 私人隨從, 侍童 Cucuka, 中 乳頭 (nipple), 奶頭 (teat) Cula, 形 小的, 未成年人 參考 culla Cula, 陰 冠, 頂髻, 髦 ( 古時幼兒剃光頭只留下垂在前額一小髻的頭髮 ), 雞冠 culamani, 陽 王冠, 帶狀頭飾, 珠寶冠 Culika, 陰 髮髻 Ce, 如果 (conditional particle if, ) Ceta, cetaka, 陽 小男僕 Cetika, ceti, 陰 小女僕 Ceta, 陽 中 (mano-group), 心意, 意圖, 意向 Cetana(<ceteti<cit 思 ), 陰 思 意圖 (intention) A.6.63./III,415.: Cetanaham, bhikkhave, kammam vadami. Cetayitva kammam karoti--kayena vacaya manasa.( 諸比丘! 我說 思 是業, 思已而以身 語 意造業 ) Cetayati (cit+aya), 感知 (to perceive), 想 (to think) 過 cetayi 過分 cetayita 獨 cetetva, cetayitva Cetasa, 形 ( 在 合 中 ) 有目的的 papacetasa = 邪惡心意 Cetasika(belonging to ceto, mental (opp. kayika physical)), 形 心理的 (mental) 中 心所 (a mental property, 心的因子 心的伴隨物 ) Ekuppadanirodha(eka( 同 ) 一 + uppada 生 + nirodha 滅 ) ca, ekalambanavatthuka(eka+ alambana+ vatthuka),. Cetoyutta dvipabbasa dhamma cetasika mata. ( 被了知為五十二個心所法與心相應同生 同 316 滅, 同所緣 同所依 ) Cetaso, 心的 (sg.gen. of ceto) Cetapeti (ci+ape), 交換, 交易, 等值 (to get in exchange, to barter, buy) Cetapana, Cetapanna, (cp. BSk. cetanika), 中 等值, 等值品 (barter) Cetiya(cp. from ci, to heap up, cp. citi, cinati), 中 紀念碑, 塔, 音譯 : 窣堵波 (a tumulus, sepulchral monument, cairn) cetiyavgana, 中 塔周圍的空間 cetiyagabbha, 陽 塔的圓頂 cetiyapabbata, 陽 塔山( 錫蘭 [ 斯里蘭卡 ] 的一座山的名字, 現在的 Mihintale) rukkhacetiya,樹下之祠廟 Ceteti (=Cetayati), 感知 (to perceive), 想 (to think) Ceto, ceto-, 心,ceta 在 合 中的詞形 only the Gen. cetaso & the Instr. cetasa are in use cetokhila, 中 處於不被使用或不工作狀態, 浪費心意 cetopanidhi, 陰 決議, 熱望 cetopariyabana, 中 他心智( 瞭解他人的想法 ) cetopasada, 陽 意悅, 心喜悅 cetovimutti, 陰 心解脫 cetosamatha, 陽 心平靜 cetaso Gen. sg. Cela, 中 布料, 衣服 celavitana, 中 遮陽篷 celaukkhepa, 陽 揮動衣服 ( 一個喝采的徵兆 ) Coca, 陽 香蕉(banana) cocapana, 中 香蕉飲料 Codaka, 陽 原告(plaintiff), 指責的人, 控訴者, 難詰者 A /III,196.(cf. Vin.Cv.II,249. Pari.V,161.): 舍利弗尊者說 : 難詰比丘若欲難詰他人, 須於內心想起五法, 方可諫誨 ( 勸誡 ) 他人 1.kalena vakkhami, no akalena( 我須適時而語, 非非時 ) 2.bhutena vakkhami, no abhutena( 我須以真實而語, 非以非真實 ) 3.sanhena vakkhami, no pharusena( 我須以柔軟而語, 非麤硬 ) 4.atthasamhitena vakkhami, no anatthasamhitena( 我須為利益而語, 非為無利益 ) 5.mettacitto vakkhami, no dosantaro( 我須以慈心而語, 非懷瞋 ) Codetukama, Codana, 陰 譴責, 控告, 訴苦 Codita, (codeti 的 過分 ) 敦促, 難詰, 責備, 鼓動 Codeti (cud+e), 責備, 數落, 鼓動, 敦促, 刺激 (to urge, incite, exhort; to reprove, reprimand, to call forth, to question) 過 codesi, acodayi (J.V,112) 現分 codenta, codayamana 獨 codetva, codiya 不 codetum 義 codetabba 被 cujjati, codiyati 過分 cudita & codita 使 codapeti (Vin. III,165) A /III, (1) Kalena vakkhami, no akalena; (2) bhutena vakkhami, no abhutena; (3) sanhena vakkhami, no pharusena; (4) atthasamhitena vakkhami, no anatthasamhitena; (5) mettacitto vakkhami, no dosantaro. Codakena, avuso, bhikkhuna param codetukamena 317

165 ime pabca dhamme ajjhattam upatthapetva paro codetabbo.(( 舍利弗尊者說 :) 一 我將適當時說, 非不適當時 二 我將以真實說, 非以虛偽 三 我將以柔軟說, 非粗硬 四 我將為利益說, 非為無利益 五 我將以慈心說, 非懷瞋 諫誨比丘若欲諫誨他人, 須於內心想起五法, 方可諫誨他人 ) Codetar (Codetu)(n. ag. to codeti), 陽 原告 控訴者 (one who reproves, one who exacts blame, etc. Vin.V,184.) 參考 Codaka Copana (cup, copati to stir, rel. to kup, see kuppati), 中 攪拌, 攪動 (moving, stirring) Cora (cur, corayati to steal; Dhtp.530=theyye), 陽 小偷, 強盜, 罪犯 (a thief, a robber) coraghataka, 陽 罪犯的劊子手 (cf. vadhaka, m. vajjhaghata m., coraghata m.) corupaddava, 陽 來自強盜的攻擊 mahacora, 陽 大盜 Corika, 陰 竊盜 (thieving, theft;vin.i,208; J.III,508; Miln.158; PvA.4, 86, 192; VvA.72 (=theyya)) Coriya, 中 偷 (theft) cf. Theyya Cori, 陰 女小偷 (a female thief Vin.IV,276; J.II,363; (adj.) thievish, deceitful J.I,295.) darakacori, 綁架兒童的女綁匪 (a female kidnapper J.VI,337) Corovassikam at Nd 2 40 (p. 85) read terovassikam (as S.IV,185). Colaka, Colaka(=cola), 中 布料, 碎布 Cola (& Cola) (Cp. Sk. coda), 陽 布料 (a piece of cloth, a rag ) colabhisi, 墊布 (a mat spread with a piece of cloth (as a seat) Vin.IV,40) duccola, 粗布 (clad in rags, badly dressed Vin.I,109; III,263.) Colarattha, 中 矬拉國 (Cola 的國家在印度南部 ) Coliya, 形 矬拉國的 ch Ch, 巴利文字母表的羅馬化拼音第七個輔音字母 發音好像漢語中清音的 ch Cha, Chal (Vedic sas & sat (sad=chal)), 形 六 chakkhattum, 副 六次 chacattalisati, 陰 四十六 chadvarika, 形 六門的 ( 感官六門, 即 : 眼 耳 鼻 舌 身 意 ) chanavuti, 陰 九十六 chapabbasa, 陰 五十六 chabbaggiya, 形 六個一群或六個一夥的 chabbanna, 形 由六個顔色所組成 chabbassika, 形 存在整個六年期間, 六歲 318 chabbidha, 形 六倍的 chabbisati, 陰 二十六 chasatthi, 陰 六十六 chasattati, 陰 七十六 Chakana & Chakana (Vedic wakrt & wakan), 中 獸糞 (the dung of animals) Chakalaka, chagalaka, 陽 雄山羊 Chakka(< cha), 中 六品 ( 六的一組 )(set of six) Chattha, 形 第六的 chatthama, Sn.101, 103; J.III,280. Chatthi, 陰 ( 巴利語法 ) 第六格, 即 : 領屬格 chadd, 字根 VII. 丟棄 (to throw away) Chaddaka, 形 擲者, 移轉者 Chaddana, 中 丟棄, 排斥 Chaddapeti (chaddeti 丟棄 的 使 ), 過 chaddapesi 過分 chaddapita 獨 chaddapetva Chaddita, [chaddeti 丟棄 ] 的 過分 Chaddiya, 形 被拒絕的, 被丟棄的 Chaddiyati, [chaddeti 丟棄 ] 的 被 Chaddeti (chadd 丟棄 +e), 丟棄, 放棄, 拒絕, 離開 (to spit out, to vomit, throw away; abandon, leave, reject) 過 chaddesi 現分 chaddenta 獨 chaddetva 義 chaddetabba Chana, 陽 節日 (a festival) Chanaka, the Chanaka plant Miln.352; cp. akkhana. Chatta 1, 中 傘, 遮陽傘 (a sunshade), 王室天篷 chattakara, 陽 製傘者 chattagahaka, 陽 攜帶主人的傘者 chattanali, 陰 chattadanda, 陽 傘柄 chattapani, 陽 攜帶傘者 chattamavgala, 中 加冕典禮, 爲寶塔頂安置小尖塔的典禮 chattussapana, 中 升起王室天篷, 即 : 佔領王座 Chatta 2 (cp. Sk. chatra, one who carries his master s sunshade), 學生 (a pupil, a student) Chattaka, 中 1. 傘 (a sun-shade) 2. (ahichattaka snake s sun-shade, N. for a mushroom: toadstool) Chattupahana (chatta+upahana n.), 傘與涼鞋 Chattimsa, chattimsati, 陰 三十六 Chada ( 在 合 中 ) 陽 任何東西的蓋, 面紗 Chadana (Vedic chad), 中 蓋屋頂的材料, 屋頂, 蓋 chadanapariyantasamipa, 靠近屋頂邊緣 ( 屋簷 ) Chadda=chada, only in phrase vivattacchadda (or vivatacchadda) D.I,89. Chaddanta, 形 有六個牙的 陽 六牙湖 ( 湖名 ), 六牙象 ( 象名 ) 319

166 Chaddika, 陰 嘔吐 Chaddha, chadha (Sk. satwah), 副 以六個方式 (sixfold) Chanda(<chad 欲 )(cp. Vedic and Sk. chanda, and skandh to jump), 陽 衝動, 意志, 願 (impulse, excitement; intention, resolution, will; desire for, wish for, delight in) chandaraga, 陽 刺激的欲望, 貪欲 Chanda (mano-group), 陽 中 韻律學, 詩體論 Chandaka, 中 投票, 自願托缽 ( 給僧團 ) Chandata, 陰 ( 在 合 中 ) 推動, 渴望 Chandagati, 陰 在衝動下而犯的錯誤行 Chandika, 形 樂欲 (having zeal, endeavouring) Chandikata 形 & chandikata, 陰 志欲的, 熱心的 ((with) right effort, zealous, zeal) Channa, [chadeti 蓋 遮 ] 的 過分 蓋 遮 Channa 1 [pp. of chad, see chadeti 1 ] 1. covered J.IV, 293 (vari ); VI,432 (padara, ceiling); ThA.257. <-> 2. thatched (of a hut) Sn concealed, hidden, secret J.II,58; IV, nt. channam a secret place Vin.IV,220. Channa 2 [pp. to chad (chand), chandayati, see chadeti 2 ] fit, suitable, proper Vin.II,124 (+patirupa); III,128; D.I,91 (+patirupa); S.I,9; M.I,360; J.III,315; V,307; VI,572; Pv.II,12 15 (=yutta PvA.159). Chapaka, 一賤民的族群 (name of a low-class tribe Vin.IV,203 (=candala Bdhgh. on Sekh. 69 at Vin.IV,364), f. chapaki ib. Channa 1 (pp. of chad, see chadeti 1 ),1. 蓋 (covered J.IV, 293 (varichanna); VI,432 (padarachanna, ceiling) 2. thatched (of a hut) Sn concealed, hidden, secret J.II,58; IV, nt. channam a secret place Vin.IV,220. Channa 2 (pp. to chad (chand), chandayati, see chadeti 2 ), 形 適當的 (fit, suitable, proper) Chappabca (cha+pabca), 五或六 (six or five) Chappada, 陽 蜜蜂 Chabyaputta, 陽 舍婆子 ( 毒蛇名 ) Chama(< ksam, cp. khamati), 陰 地, 土地 Chambhati(see chambheti), 恐懼 (to be frightened) Chambheti(cp. Sk. skabhnati & stabhnati, skambh), 穩固, 剛硬 (to be firm or rigid) Chambhitatta, 中 麻醉, 麻木狀態 ( 昏迷 ), 驚愕, 驚惶失措 Chambhin, 形 驚嚇, 驚呆 Chava, 陽 屍體 (a corpse) 形 低的, 悲慘的 chavakutika, 陰 320 藏骸所, 停屍房 chavatthika, 中 脫離骨骼的骨頭 chavadahaka, 陽 職務上燒屍的人 chavalata, 中 來自火葬的污木 Seyyathapi chavalatam ubhato padittam majjhe guthagatam neva game katthattam pharati narabbe katthattam pharati.( 猶如火葬之薪, 兩端被燒過, 中間有糞, 在村既然不能充當薪木, 在林間也不能充當薪木 ) Chavi, 陰 外皮, 皮膚 (the (outer, thin) skin, tegument) chavikalyana, 中 膚色的美 chavivanna, 陽 膚色, 皮膚的顔色 nicchavi, 陰 剝皮, 無皮膚 Chalamsa, 形 有六邊的, 有六角的 Chalavga, 形 由六個部份所組成 Chalabhibba, 形 有六神通的 chalabhibba, 陰 六神通 Chata (cp. Sk. psata from bhas), 形 饑餓的 chatajjhatta, 形 饑餓的 chatata, 陰 饑餓的情況 Chataka, 中 餓, 饑荒 chad( 梵 chad), 字根 VII. 遮蓋 (to cover) Chadana, 中 chadana, 陰 蓋, 遮, 衣服, 隱匿 Chadaniya, chadetabba, 義 可以隱蔽的 Chadeti 1 (chad 遮蓋 +e)(caus. of chad, Sk. chadayati), 蓋, 遮, 隱藏, 用茅草苫蓋 ( 屋頂 ), 給快樂, 品嘗 過 chadesi 過分 chadita, channa 現分 chadenta, chadayamana 獨 chadetva, chadiya Pass. chadiyati. Chadeti 2 (for chandeti, cp. Sk. chandati & chadayati), 愉快 (to seem good, to please, to give pleasure) Chapa, chapaka, 陽 幼小的動物 Chaya, 陰 蔭 ( 台語 :ng 2 ), 影子 ( 台語 :iann 2 ) chayamana, 中 影子的測定 chayarupa, 中 肖像 Charika (Cp. ksayati to burn, ksara burning), 陰 灰燼 (ashes) Chaha, 中 六天 Chiggala, 中 洞 一孔之軛 (ekachiggala-yuga M.III,169) Chijjati (chindati 的 被 ), 被切割, 被打破, 被切斷 過 chijji 現分 chijjanta, chijjamana 獨 chijjitva, chijjiya chid( 梵 chid), 字根 II. 切 割剪 (to cut) 字根 III. 被切斷 (to be cut off) Chida, 形 ( 在 合 中 ) 打破, 切斷, 破壞,Bandhanacchida = 打破或切斷聯結的人 Chidda, 中 洞, 裂縫, 過失, 缺點 形 有裂縫的, 穿孔的, 有過失的 chiddaka, 形 有洞的, 有毛孔的 chiddagavesi, 形 找尋他人的過失或弱點的 chiddavacchiddaka, 形 千瘡百孔 坑坑洞 321

167 洞 chiddabhimukha,洞口 Chiddita, 形 穿孔的, 開洞的 Chindati (chid 切斷 +m-a), 切 ( 割 削 ), 切斷, 破壞 過 chindi 過分 chinna 現分 chindanta, chindamana 獨 chinditva, chindiya Chindiya, 形 易破的東西 Chinna (chindati 的 過分 ), chinnasa, 形 沒有希望的 chinnasa, 形 鼻子被切掉的 chinnabhatta, 形 極饑餓的, 挨餓的 chinnavattha, 形 衣服被強行拿掉的 chinnahattha, 形 手被切斷的 chinniriyapatha, 形 不能走路的, 跛子 Chuddha, 過分 已丟棄, 已拒絕, 已卑鄙 Chupati (chup+a), 觸及, 觸摸 過 chupi 獨 chupitva Chupana, 中 觸碰 (touching) Churika, 陰 匕首 (dagger) Cheka, 形 聰明的, 有技術的 chekata, 陰 聰明, 技術 Chejja, 形 可以被切斷的, 易打破的 中 斷肢刑 ( 切斷四肢的處罰 ) Chettabba, 義 應該被切斷 Chettar(Sk. chettr, n-agent to chindati), 陽 切斷的人 Chetva, chetvana, 獨 已切開, 已切斷 Cheda, 陽 切斷 (cutting, destruction, loss) Chedaka, 陽 切斷者, 破壞者 Chedana, 中 切斷 Chedanaka, 形 切斷者 (one who tears or cuts off ) 中 切斷的過程 (the process of getting cut) Chedapeti (chindati 的 使 ), 令切斷, 令打破 過 chedapesi 過分 chedapita 獨 chedapetva Chepapana, 中 使切斷, 使打破 Cheppa (Sk. sépa), 陰 尾, 尾部 (tail) J J, 巴利文字母表的羅馬化拼音第八個輔音字母 發音是帶音的 j, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 -ja(<jan, janati),接尾詞, 表 所生的 如 :kammaja 業生,cittaja 心生,vivekaja 離 ( 欲 ) 生 Jagata, 陽,Jagati, 陰 地球, 世界 jagatippadesa, 陽 在地球上的一個地點 jagatiruha, 陽 樹 322 Jaggati (jagg+a), 看守, 滋養, 清醒地躺著 過 jaggi 獨 jaggitva Jaggana, 中 jaggana, 陰 管理, 照管, 培養, 注意 jaggh( 梵 jaks ), 字根 I. 嘲笑 (to laugh) Jagghati (jaggh+a), 笑, 嘲弄 過 jagghi Jagghana, 陰 jagghita, 中 笑 Jaghana, 中 腰部, 臀部 Javgama, 形 活動的 Javgala, 中 叢林, 沙漠 Javghamagga, 陽 小路, 步行道 Javghapesanika, 中 步行運送資訊 陽 攜帶資訊的人 Javgha, javgha-, 陰 小腿, 脛, 腿肚子 javghatthika,, 中 脛骨 javghabala, 中 腿力 javghavihara, 陽 步行 javghaviharatthaya < javgha-vihara-attha,javgha-vihara 步行之狀態 ;-atthaya (Dat.) 或 attham (Acc.) 表達 目的, 為了 ( 散步而來 ) 又,agato mhi = agato amhi; agata, pp. < a-gam, agacchati; amhi, pres.1sg. < as, atthi Javgheyya, 中 ( 袈裟的 ) 護膝部分 Jacca, 形 ( 在 合 中 ), 有如此的出生 jaccandha, 形 天生盲的 Jacca = jatiya Jajjara, 形 由於年老的微弱, 老, 枯萎 ( 台語 : 蔫脯 lian poo 2, 烏漚 oo au 2 ), 凋謝, 衰弱 Jajjarita, 過分 已不老 Jabba, 形 純粹的, 貴族的, 迷人的, 好出生 Jabba, 願他知 (3.sg.opt.) Jata, 中 ( 刀等的 ) 柄 Jata, 陰 纏結, 打褶, 纏結的頭髮 jatadhara, 陽 纏結頭髮的苦行者 Vism.4... Maggakkhane panesa tam jatam vijateti nama. Phalakkhane vijatitajato sadevakassa lokassa aggadakkhineyyo hoti.( 他在修 ( 四沙門 ) 道的剎那叫做解結 ; 在證 ( 四沙門 ) 果的剎那, 他便是天界和人界最上應供的解結者 ) Jatita, 過分 已糾纏, 已打褶 Jatiya, jatila, 陽 纏結頭髮的苦行 Jathara, 陽 中 腹, 胃 jatharaggi, 陽 妊娠 Jannu, 中 jannuka, 陰 膝 jannumatta, 形 深及膝的, 沒膝程度的 Jatu, 中 紫膠, 封閉臘 jatumatthaka, 中 樹膠性具, 樹膠生支 Jatuka, 陰 蝙蝠 Jatto, 中 肩 323

168 jan(ja) ( 梵 jan / ja), 字根 III. 生 ( to be born) Jana, -jana, 陽 人, 男人 janakaya, 陽 人群 janata, 陰 人在集會 janapada, 陽 省, 國家, 鄉下地方 janapadakalyani, 陰 一國之中最美麗的女孩 janapadacarika, 陰 在國內旅行 janasammadda, 陽 人山人海 janapadaroga, 傳染病 mahajanika, 陽 大眾 Janaka, 陽 1. 生産, 生産者 (producing, production) 2. Janakika, 中 陰 生産者, 母親 (genetrix, mother) 形 生産的 janakakamma,令生業, 是是使善或不善心在結生時, 產生結生心 身根色 ( kalala 羯羅藍 凝滑 ) 性根色 ( 男或女性 ) 心所依處色, 且在活命期間繼續產生業生色 五根 果報心. 心所 只有在臨死時成熟的令生業才能產生結生心, 而其他的善與不善業則能在一生中產生果報 Janata (from janati), 陰 人類 (a collection of people ( mankind ), congregation, gathering; people, folk) Janati 1 (Sk. janati (trs.) & jayate (intrs.)), 生 起 發生 (only in Caus. janeti [Sk. janayati] often spelled janeti (cp. jaleti: jaleti) & Pass. (intrs.) jayati to bring forth, produce, cause, syn. sabjaneti nibbatteti abhinibbatteti Nd 2 s. v. (cp. karoti). ussaham j. to put forth exertion J.II,407 (see chanda); (sam)vegam j. to stir up emotion (aspiration) J.III,184; PvA.32; Mhvs.I,4; dukkham j. to cause discomfort PvA Aor. janayi Th.2, 162 (Maya j. Gotamam: she bore). -- pp. janita produced PvA See also jantu jamma, jata, jati, bati, etc. Janati 2 出聲 (to make a sound J.VI,64 (=sanati saddam karoti)) Janana, 中 生産, 原因 形 生産的 Janani, 陰 母親 Janadhipa, janinda, 陽 ( 人類的 ) 國王 Janika, 陰 母親, 根由 Janita, (Janeti 的 過分 ) 産生, 生産 Janeti (jan 生 +e), 産生, 生産, 生 現分 janenta 獨 janetva Janetu, 陽 生産者, 生殖者 Janetti, 陰 母親 Jantaghara, 中 蒸汽浴房, 桑拿浴屋 Jantu, 陽 人, 創造物, 生物 jap( 梵 jap), 字根 I. 喃喃自語 (to mutter) Japa, 陽 喃喃自語 Japati (jap 喃喃自語 +a), 發出, 喃喃而語, 背誦 過 japi 過分 japita 獨 japitva Japana, jappana, 中 喃喃自語, 耳語 324 Japa, 陰 月季, 朱槿 (China-rose) japp, 字根 I. 發出清柔持續的聲音 (to murmur), 小孩般說話 (to prattle) Jappati(Sk.jalpati (=japati)),渴望 (hunger for) 過分 jappita Jappa, jappana, 陰 貪欲 (desire, lust, greed, attachment) Jambala(Sk. jambala), 泥巴 (mud) 形 jambalin, 泥濘的 (muddy) Jambali, 陰 骯髒的池 (a dirty pool(at entrance to village) A /II.166) Jambira, 陽 橘子樹, 中 橘子 Jambu, jambu(sk. jambu), 陰 蓮霧, 蒲桃 (rose-apple,一種熱帶喬木 (Eugenia Jambolana), 有大而厚的葉子, 花粉紅色, 肉質果實可食用, 表面有絨毛, 有玫瑰香味 ),( 音譯 ) 閻浮樹 形 陰 jambi, 閻浮提少女 (sarcastically rose-apple-maid, appl d to a gardener s daughter J.III.22) jambupakka, 中 蒲桃果 ( 果實為黑色或暗色, Vism 409) jambusanda, 陽 蒲桃樹林 (rose-apple grove (=jambudipa, India) Sn 552= Th 1, 822.) Jambudipa(jambu 蓮霧 +dipa 洲島 ), 陽 閻浮提洲 (the country of the rose-apples i. e. India J.I,263; VvA 18; Miln.27, etc.) 這個洲島像 ( 倒立的 ) 蓮霧的樣子, 一般認為閻浮提洲是指印度 我們這世界有四大洲 (four mahadipas), 閻浮提洲是屬於南部的洲 Jambuka(Sk. jambuka, to jambh?), 陽 豺 (jackal), 胡狼, 野干 (a jackal) Jambonada(=Jambunada), 中 閻浮河產的金 jambh( 梵 jambh/ jabh), 字根 I. 打哈欠 (to yawn) Jambhati (jabh 打哈欠 +m-a), 打哈欠, 喚醒自己 過 jambhi Jambhana, 陰 打哈欠, 喚醒, 鼓勵 Jamma, 形 粗俗的, 可鄙的 Jaya, 陽 勝利, 戰勝 jayaggaha, jayagaha, 陽 戰勝, 幸運的投, 幸運的簽 jayapana, 中 勝利的飲料 jayasumana, 中 朱槿 ( 見 Bandhujivaka) Jayati (ji+a), jeti, jinati, (Sk.jayati), 征服, 超越, 擊敗 過 jayi, jini, ajini, ajesi 過. 複 jinimsu 過分 jita 現分 jayanta, jayam 獨 jetva, jayitva Pot.Jeyya, jine 3rd pl.jineyyum Fut.jessati,jayissati,jinissati Ger. Sn 439; jetvana It Inf.jinitum Grd.jeyya, ajeyya; jinitabba Pass.jiyati (see para ), jiyati is also Pass.to jarati -- Caus.1.jayapeti to wish victory to, to hail (as a respectful greeting to a king) 2.japayati to cause to rob, to incite, to plunder Des. jigimsati pp. jina & jita Jayampati, 陽 夫妻, 丈夫和妻子 Jara, 陽 發燒 形 老的, 爛了的, 衰老的 jaraggava, 陽 老公牛 jarasakka, 陽 帝釋天 ( 三十三天王 ) 325

169 Jarata, 陰 衰退, 老年 Jara, 陰 衰退, 老年, 老朽 jarajajjara, jarajinna, 形 由於年老而衰弱的, 由於年齡而衰老的 jaradukkha, 中 老苦 ( 老年的痛苦 ) jaradhamma, 形 老法 ( 遭受衰老的, 遭受衰退的 ) jarabhaya, 中 怕老 ( 老年或衰退的恐懼 ) jal, 字根 I. 發光 (to shine) Jala 1 (Sk. jala), 中 水 (water) jalagocara, jalacara, 形 住在水的, 水生動物 陽 魚 jalaja, 形 從水中生的, 從水中躍出的 中 睡蓮 陽 魚 jalada, jaladhara, 陽 雨雲 jalaniggama, 陽 水的出口, 排水溝 jaladhara, 陽 蓄水, 水庫 jalalaya, jalasaya, 陽 湖, 人造的池塘 Jala 2,發亮, 燃燒 Jalam aggiva bhasatiti rattim pabbatamatthake jalamano aggi viya virocati.( 如火在山頂燃燒..夜晚, 如火在山頂燃燒, 照耀 ) Jalati (jal 發光 +a)(sk. jvalati, with jvarati to be hot or feverish, to jval to burn), 發亮, 燃燒 過 jali 過分 jalita 現分 jalanta, jalamana 獨 jalitva Jalitaggi,燃燒的火 Jaladhi, jalanidhi, 陽 大海, 海洋 Jalana(Sk. jvalana), 中 燃燒 (burning) aggijalana, 燃料 Jalabu(Sk. jarayu), 陽 1. 子宮 (the womb) 2. 胚體 (the embryo) 3. 胎盤 (placenta) jalabuja, 形 在胎盤中出生的, 胎生的 ( 有情類生從胎藏出生 ) Jaluka, 陰 水蛭 (leech) Jalla, 中 泥垢 Jallika, 陰 ( 在身體上的 ) 污垢, 樹上衰退的樹皮 sedajallika, 流汗 Jala (Sk. jada), 形 慢, 愚蠢的 (dull, slow, stupid) 陽 愚蠢者, 痴呆 (chi gai 5 ) jaccajala, 天生愚蠢 Java, 陽 速度, 力量 Javati (ju 去 走 +a), 跑, 趕緊, 催促 過 javi 過分 javita 現分 javamana 獨 javitva Javana, 中 1. 衝動, 敏捷, 機敏, 奔跑 (alacrity, readiness; impulse, shock) 2. 速行心 (=vithicitta, going (not swiftness ), and the going is understood as intellectual movement.) 形 迅速的 javanapabba, 形 有機敏的智慧 Javanika, 陰 紗網 (screen), 帳 Jaha, 形 ( 在 合 中 ) 殘留, 放棄 Jahati, Jahati (ha( 梵 ha) 離開 +a, ha 重疊, 而前 ha 被改變成 ja), 離開, 放棄 過 jahi 過分 jahita, hina 現分 jahanta 獨 hitva(very 326 frequent); hitvana, jahitva & jahetva, jahitva 義 jahitabba 命 jahassu 祈 jahe, jaheyya fut. jahissami; in verse: hassami. 不 jahitum 被 hayati, hayate & hiyati; Sn.944 (hiyamana) 使 hapeti Jagara, 形 醒覺的, 警寤的, 注意的 jagar( 梵 jagr), 字根 I. 保持清醒 (to keep awake) Jagarana, 中 保持清醒 Jagarati (jagar 清醒 +a), 清醒 過 jagari, 現分 jagaranta Jagariya, 中 警寤 jagariyanuyoga, 陽 警戒, 清醒的練習 agariyam anuyutta(=agariyanuyoga), 致力警寤 ( 睡眠之外, 精進無間, 戰兢惕厲, 免悠悠放任 ) jagariyam ananuyutta,不修警寤精進 MA.39./II, Jagariyamanuyuttati rattindivam cha kotthase katva ekasmim kotthase niddaya okasam datva pabca kotthase jagariyamhi yutta payutta.( 警寤精進 : 日夜六時的一分 ( 四小時 ) 睡覺, 嘗試 應用五分機會清醒 ) 在生理上, 快速眼動睡眠與非快速眼動睡眠的週期是九十分鐘, 所以不需要睡太多, 睡眠的時間太長, 反而使人 倦怠無力 為了要容易入睡, 只要在上床前稍微提高體溫 ( 如..泡澡, 或 30 分鐘左右的有氧運動, 或運動再泡澡 ), 在體溫降低中入睡 習慣每天睡八小時的人改變成三小時, 一開始時可能睡意頻頻, 須自我暗示來調整 養成疲倦時隨時隨地睡覺的習慣 ( 打瞌睡以四 五分鐘為最佳 ), 可以讓自己輕易獲得休息 輔助入睡的四拍呼吸法 :(1) 深深吸一口氣 (2) 止息 3 秒鐘 (3) 吐氣的同時壓按孔頭與鎖骨連線之間, 鎖骨下方壓下去最痛的點 (4) 放鬆按壓的力道, 回味感覺 輔助入睡的伸展動作..功能..鬆開骨盆, 讓左右腦獲得充足的新鮮氧氣 重點..左右腳各一次,5~7 分鐘 方法.. 1 仰躺在床上 2 彎曲右腳, 膝蓋正對天花板 3 左手放在右腳膝蓋上, 並深吸一口氣 4 慢慢讓右腳倒向左側床鋪, 左手要按住右腳, 上身與頭往右扭轉, 姿勢保持 5 分鐘 * 在 4 的狀態下呼吸時, 要觀想 在腰的部位將空氣吸入體內, 並從頭部吐出來 進入熟睡模式..重點.. 10 次呼吸為 1 回, 做 3 回 方法.. 1 將左手放在肚臍上 右手放在左手上側, 則右手會剛好蓋住鳩尾穴 2 觀想空氣由腳底進入身體, 從頭頂出去 3 開始做腹式呼吸 : 深吸一口氣 輕輕憋氣 緩慢吐氣 將空氣吐乾淨並感覺身體 4 每完成一次呼吸, 就從 1 默數到 10 起床時的伸展動作..重點.. 1 次 3 分鐘 方法.. 1 早上起床後, 伸展雙手雙腳, 趴在床鋪上 2 跪起 雙手扶著床鋪, 打開雙腳呈 90 度 327

170 拉長背部肌肉, 腳指請朝向內側 3 雙手向前伸, 讓身體往前倒 身體前傾後, 再吸一口氣, 並在吐氣的同時使身體更往前傾 * 在 3 的狀態下, 注意屁股不要翹起 ( 摘自商周出版 3 小時熟睡法 )Janu(Vedic janu) (also as jannu(ka)), 陽 膝 janumandala, 中 膝蓋骨, 髕, 護膝 (the knee) janumatta, 形 深及膝的 janumandala,膝蓋, 膝 (the knee-cap, the knee) Janussoni, Janusoni( 梵 Jatisrona) 生聞 ( 婆羅門 ) SA /II,75... Janussoniti thanantaravasena evamladdhanamo asitikotivibhavo mahapurohito.( 生聞 ( 婆羅門 )..處於胎內 ( 就聽教 ), 如此得名 ;( 他是 ) 有八百萬財富的大典尊 ) 不過, 若以字義來說, 也有可能尚在褓襁中, 放置在膝時, 聽聞教法 Januka, = Janu Jata (janati 的 過分 ), 已出生, 已興起, 已變成, 已發生 中 搜集品, 多樣性 jatadivasa, 陽 生日 jatarupa, 中 黃金 jataveda, 陽 火 (Vedic jataveda=agni(fire)) jatassara, 陽 中 天然湖 Jataruparajata, 中 金銀 ( 黃金與貨幣 ) Na hi, gamani, kappati samananam sakyaputtiyanam jataruparajatam, na sadiyanti samana sakyaputtiya jataruparajatam, nappatigganhanti samana sakyaputtiya jataruparajatam, nikkhittamanisuvanna samana sakyaputtiya apetajataruparajata. Yassa kho, gamani, jataruparajatam kappati, pabcapi tassa kamaguna kappanti. Yassa pabca kamaguna kappanti, ekamsenetam gamani, dhareyyasi assamanadhammo asakyaputtiyadhammoti.( 聚落主! 於此沙門釋子等, 於金銀為不淨, 他們不允許, 彼等不取此 於此沙門釋子等, 於金銀為非淨, 彼等不受此, 彼等不取此 沙門釋子等, 棄摩尼 黃金, 以離金銀 聚落主! 以金銀為淨者, 則於五種欲亦淨 聚落主! 以五種欲為淨者, 此應視為非沙門法, 非釋子法 KhA Jatarupanti suvannam. Rajatanti kahapano, lohamasakadarumasakajatumasakadi yam yam tattha tattha voharam gacchati, tadubhayampi jataruparajatam.( 金 (jatarupa)..為黄金 銀 (rajata)..為貨幣 銅錢 木錢 膠錢等, 凡交易用的, 這兩者都 ( 屬於 ) 金銀 以任何方式接受那 ( 金銀 ) 為接受, 沒有任何方式那 ( 接受金錢 ) 是可以的 如此為所應說不共的 ) Jataka, 中 本生故事, 本生經 形 天生的, 興起的 jatakabhanaka, 陽 說本生故事的人 Jatatta, 中 天生的事實 Jati, 陰 1. 出生, 再生 (birth, rebirth, possibility of rebirth, future life ) 2. 種族, 民族, 系譜 ( descent, race, rank, genealogy) 3. 種, 種類 (a sort of, kind of),4. 本性 (birth or nature, natural (opp. artificial); or genuine, pure, excellent) Instr. jatiya & jacca; Abl. jatiya & jatito; Loc. jatiyam & jatiya jatikosa, 陽 肉豆蔻衣 [ 乾皮 ]( 一種香料 ) jatikkhaya, 陽 剷除再生的機會 jatikkhetta, 中 出生地, 再生的界 jatitthaddha, 形 以 ( 生 ) 世家爲驕傲的 jatinirodha, 陽 再生的終止 (the extermination of (the cause of) rebirth Vin I.1) jatiphala, 中 肉豆寇 ( 一種常綠的熱帶小喬木 (Myristica fragrans), 原産摩鹿加群島, 但由於它的球形黃色核果産生肉豆蔻和豆蔻香料, 已廣泛栽培 ) jatibhaya,再生之畏 (the fear of rebirth A II.121) jatibhumi,生地, 所生長之土地, 鄉野田舍之地 (natural ground, in jatibhumaka, jatibhumika, jatibhumiya living on natural) jatimantu, 形 出生的良好 ( 好世家 ), 有真正的特質 jatimada,種族的驕傲 jativada, 陽 討論有關親子關係的事 jatisampanna, 形 出生在良好或高貴的家庭 jatisambhava,生的源頭 (the origin of birth) jatisumana, 陰 大花素馨 ( 一種大花的東印度群島茉莉屬植物 (Jasminum grandiflorum), 常栽培作香料和裝飾 ) jatissara, 形 記憶前生的 jatihivgulaka, 中 天然的朱紅 jati jati punappunam,生生世世 律藏 (Vin.Mv.93.):Yam, bhikkhave, matukucchismim pathamam cittam uppannam, pathamam vibbanam patubhutam tadupadaya savassa jati. Anujanami, bhikkhave, gabbhavisam upasampadetunti.( 諸比丘! 凡是第一心已被生在母的子宮者, 第一識已出現 ; 取它後, 它如此應是 生 )S.12.2./II,3.: Katama ca, bhikkhave, jati? Ya tesam tesam sattanam tamhi tamhi sattanikaye jati sabjati okkanti nibbatti abhinibbatti khandhanam patubhavo ayatananam patilabho. Ayam vuccati, bhikkhave, jati.( 諸比丘! 什麼是 生 呢? 凡是各種有情, 於各種有情類之生 (jati) 和合發生 (sabjati) 趣入 (okkanti 進入 ) 出現 諸蘊顯現 (khandhanam patubhavo), 諸處獲得 (ayatananam patilabho), 諸比丘! 以此謂之生 (jati) ) ( 分別論 (Vbh.99.;CS:p.104) 同 )(okkantikkhana,投胎剎那 ) Paci.IV,6... Jati nama dve jatiyo-- hina ca jati ukkattha ca jati. Hina nama jati--candalajati, venajati, nesadajati, rathakarajati, pukkusajati. Esa hina nama jati. Ukkattha nama jati-- khattiyajati, brahmanajati. Esa ukkattha nama jati.( 卑生與貴生 卑生者, 施陀羅生 竹師生 獵師生 車師生 除糞者生, 此等名為卑生 貴種者, 剎帝利生 婆羅門生, 此等名為貴生 ) Jatika, 形 是 的後裔, 源於, 屬於 社會等級, 氏族, 民族 Jatu, 無 的確地, 無疑地 Jana (to jba, see janati), 形 陽 知道 (knowing or knowable, understandable (=janamana) ) dujjana, 難知道 (difficult to understand)

171 sujana, 有智的, 善識的 (recognizable, intelligible(=suvibbeyya PvA.230) ) cp. ajana Janana, 中 知識, 識別 Jananaka, 形 意的, 心照不宣的, 聰穎的, 精明的 Jananiya, 形 應該知道的 Janapada, janapadika, 形 國家的 陽 鄉巴佬 複 鄉下人 Vibh.# Tattha katamo janapadavitakko? Janapadam arabbha gehasito takko vitakko micchasavkappo-- ayam vuccati janapadavitakko.( 什麼叫做 國土尋? 於國土進行與居家生活有關聯的 1 尋 2 尋思 3 邪思惟, 這稱為 國土尋 ) Janati (ba+na), 知道, 發現, 意識到 過 jani 現分 jananta, janamana 過分 bata 獨 janitva, batva 不 janitum, batum jabba, Opt.3sg. - fut. janissati; -- aor. ajani & jani, 3rd pl. janimsu; ger. janitva; inf. janitum. Caus. janapeti fut. bassati; -- aor. abbasi & nasi, 3rd pl. abbamsu.; -- grd. beyya & batabba; Pass. bayati to be called or named. Janapeti (Janati 的 使 ), 使知道, 告知, 自己泄露 過 janapesi 過分 janapita, apita 現分 apenta 獨 janapetva, apetva Jani, 陰 損失, 剝奪, 妻子 janipati, 陽 夫妻, 妻子和丈夫 Jamatu, 陽 女婿 Jayati(jayate)(jan+ya)(from jan, see janati), 出生, 出現 (to be born, to be produced, to arise, to be reborn) pres. 3rd pl. jayare inf. jatum 過 jayi 過分 jata 現分 jayanta, jayamana 獨 jayitva jayati, jiyati, miyati, 生 老 死 (one is born, gets old, dies) Jayattana, 中 妻子的身份 Jayana, 中 出生, 出現 Jaya(<jan), 陰 妻子 jayapati, 陽 夫妻, 妻子和丈夫 Jara(Vedic jara), 陽 情郎(beau) jayattana, 中 情郎的身份 Jari, 陰 情人(paramour) Vin.(Para.III,139.;CS:Para.pg.202).. Jayattane vati jaya bhavissasi.( 妻子的性質..將變成妻子 ) Jarattane vati jari bhavissasi. ( 情婦的性質..將變成情婦 ) Saratthadipani-tika( 心義燈 )(CS:pg.2.327).. Jayabhaveti bhariyabhavaya. Jarabhaveti samikabhavaya.( 將成為太太..可能作妻子 將成為丈夫..可能作丈夫 ) Saratthadipani-tika (CS:pg.2.327).. Muhuttika bhavissasiti asamikam sandhaya vuttam, jari bhavissasiti sasamikam sandhaya.( 將成為須臾婦..非 ( 做她的 ) 丈夫的 將成為情人.. ( 可能作 ) 丈夫的 ) Jala(Vedic jala), 中 網(a net), 糾纏 (netting, entanglement), 台語..交葛 330 Jalapuva, 陽 薄烤餅 (pancake) Jalaka, 陽 芽, 小網 Jalakkhika, 中 網孔 Jala, 陰 火焰 jalakula, 形 被火焰環繞著的 Jalika, 陽 使用漁網的漁夫 Jalika, 陰 以鏈製成的甲胄 (armour) Jalini, 陰 貪欲, 欲望, 渴望 Jaleti, (jal+e), 點燃, 使燃燒 過 jalesi 過分 jalita 現分 jalenta, jalayamana 獨 jaletva ji( 梵 ji), 字根 I. 征服 (to conquer), 有力量 (to have power) -ji, 印 無 印度語, 加在男女名字或尊稱的字尾, 表示尊敬, 如.. bhanteji(bhante+ji) Jigimsaka, 形 想 Jigimsati (har+sa, har 變成 gim, 再重疊, 而前 gim 變成 ji), 期望 過 jigimsi 過分 jigimsita 現分 jigimsamana Jigimsana, jigimsa, 陰 妄羨的, 渴望 Jigucchaka, 形 不同意的人, 不喜歡的人 Jigucchati (gup+cha, gu 重疊, 而前 gu 變成 ji), 避開, 厭惡, 被厭煩 過 jigucchi 過分 jigucchita 現分 jigucchanta, jigucchamana 獨 jigucchitva, jigucchiya A.9.11./IV,376-7.(cf. (A.8.51./IV,278.)): Seyyathapi, bhante, itthi va puriso va daharo yuva mandanakajatiko sisamnhato ahikunapena va kukkurakunapena va manussakunapena va kanthe asattena attiyeyya harayeyya jiguccheyya; evamevam kho aham, bhante, imina putikayena attiyami harayami jigucchami.( 大德! 猶如年輕女子 男子, 喜愛裝飾, 沐浴頭身, 然而頸項間懸掛死蛇 死狗 人死屍, 因此可能覺得羞 慚 愧 恥 大德! 我亦為此臭腐之身而羞 慚 愧 恥 ) Jigucchana, 中 jiguchana, 陰 jiguccha, 陰 厭惡, 嫌惡, 憎惡 Jighacchati (ghas 吃 +cha, gh 重疊, 而前 gh 改成 ji 詞根的 s 變成 c), 很饑餓, 想吃 過 jighacchi 過分 jighacchita Jighaccha, 陰 餓 Jibjuka, 陽 野甘草 (wild liquorice) Jinna (jirati 的 過分 ), 已衰退, 已老, 已消化 jinnaka, 陽 老人 jinnata, 陰 衰老 Jita (jinati 的 過分 ), 已征服, 已抑制 中 勝利 jitatta, 中 征服 Jitatta (jita+atta), 抑制心意的人 Jina(pp. med. of jayati), 陽 征服者 (conquering), 勝利者 (victorious), 331

172 佛陀 (often of the Buddha) jinacakka, 中 勝輪 ( 佛陀的教義 ) jinaputta, 陽 勝子 (disciple of the Buddha 佛陀的弟子 ) jinabhumi, 陰 勝地 (the ground or footing of a conqueror) jinasasana, 中 勝教 (the doctrine of the Buddha 佛教 ) maggajina, 道的勝利者 (conqueror of the Path) Jinati (ji( 梵 ji) 贏 +na), 征服, 使服從 過 jini 過分 jita 現分 jinanta 獨 jinitva, jitva Jimha(Vedic jihma), 形 彎曲的, 傾斜的, 不誠實的 jimhata, 陰 彎曲, 不誠實 Jiya, 陰 弓弦 jiv( 梵 jiv), 字根 I. 生活 居住 (to live) Jivha, 陰 舌 jivhagga, 中 舌端 jivhayatana, 中 舌處 ( 味覺感官 ) jivhadhatu, 陰 舌界 ( 即 : 味覺感官 ) jivhavibbana, 中 舌識, 味覺 jivhindriya, 中 舌根 ( 味覺官能 ) Jina, 形 減少了的, 浪費的, 被剝奪的 Jimuta, 陽 雨雲 Jiyati (ji+ya), 被減少, 失去, 衰老, 衰退 過 jiyi 現分 jiyamana 過分 jina Jiraka, 中 枯茗籽, 蒔蘿籽 (cummin seed,枯茗 傘形花科的一種矮生植物 (Cuminum cyminum), 羽狀複葉, 花黃色, 果實橢圓形 原産埃及和敍利亞, 爲了其芳香的種子 [ 用作香料 ] 而長期被栽培 ) Jirati (jir 衰老 +a), 衰老, 衰退 過 jiri 過分 jinna 現分 jiramana Jirana, 中 衰退, 老大 ( 年老 ), 消化 Jirapeti, jireti (jirati 的 使 ), 使衰退, 令消化 過 jirapesi 過分 jirapita 現分 jirapenta Jiva, 陽 生命 jivadanta, 陽 生牙 ( 活動物的牙 ) yava-jiva, 陽 盡其壽 Jivaka, 陽 1. 活著的人 2. 耆婆 ( 人名 ) Vin.Mv.I,169. 說他是淫女娑羅跋提 (Salavati ganika) 之私生子, 生產後棄嬰, 為無畏王子 (Abhayo rajakumaro) 撿回收養, 叫他的名字做耆婆 王子育 ( 王子之養子 )(Jivako Komarabhacco), 懂事之後, 到得叉尸羅國 (Takkasila) 學醫, 成為名醫 根本說一切有部毘奈耶破僧事 卷第二十 (T24.205ff).. 王子侍縛迦 Jivati (jiv( 梵 jiv) 活 住 +a), 居住, 活命, 維持生活 過 Jivi 現分 jivanta, jivamana 獨 jivitva Jivana, 中 生活, 活命, 生計 Jivika, 陰 生計, 生活 Jivikam kappeti, 謀生 miccnajivena jivikam kappeti 作邪命 ( 以邪惡的生 332 活方式來營生 ) Jivita, 中 生命, 一生 jivitakkhaya, 陽 殞命, 死亡 jivitadana, 中 救命 jivitapariyosana, 中 畢命, 臨終 jivitamada, 陽 生活的自尊 jivitavutti, 陰 生計 jivitasavkhaya, 陽 生活的解決辦法 jivitasa, 陰 想活命 jivitindriya, 中 命根, 活力 jivitindriyassupaccheda, 陽 命根全斷 jivitasamsaya, 陽 生命的危險 jivitanavakakalapa(jivita-navaka-kalapa), 陽 命根九法聚 Jivi, 陽 活著的人 ( 在 合 中 ) 過 的生活 ju, 字根 I. 去 走 (to go) Junha, 形 明亮的 junhapakkha, 陽 明亮的半個月 ( 初一至十五日 ) Junha, 陰 月光, 月光照耀的夜晚 jut, 字根 I. 使發光 (to shine) Juti, 陰 光輝, 燦爛, 光亮 jutika, 形 有光亮的 jutindhara, 形 輝煌的, 燦爛的 jutimantu, 形 燦爛的 Juhati (hu 犧牲 +a, hu 重疊, 而前 h 變成 j), 注入火中, 獻出 過 juhi Juhana, 中 供奉, 奉獻物 Juta(Sk. dyuta pp. of div, divyati), 中 賭博 (gambling, playing at dice D.I,7 (jutappamadatthana cp. DA.I,85.) jutakara, 陽 賭鬼, 賭徒 jutagita, 賭場賭博歌 (a verse sung at playing dice (for luck) J.I,289, 293) Jutamandala, 賭博檯 (dice board (=phalaka J.I,290) J.I,293.) jutasala, 賭場 (gambling hall J.VI,281.) Je, 代 叫喚聲 (oh! ah! now then! Vin.I,232, 292.), 叫喚女奴隸或卑賤女人的稱呼 Jeguccha, 形 卑鄙的, 討厭的 Jegucchi, 陽 厭惡的人, 避免的人 Jettha, Jetthaka 形 年長的, 至高的, 最初的 jetthatara, 形 較老的, 較高的 jetthabhagini, 陰 姐, 姊 jetthabhatu, jetthabhatika, 陽 哥, 兄 jetthamasa, 陽 逝毖吒月 ( 月份名, 大約五月至六月之間, 農曆 4 月 16 至 5 月 15) jetthapacayana, 中 尊敬長輩 ( 對年長者尊敬 ) jetthapacayi, 陽 禮敬長輩 lokajettha, 陽 世間的至高者 (= 佛陀 ) Jettha, 陰 心宿 ( 二十七星宿之一 ) Jeti (ji +e) 征服, 使服從 過 jesi 現分 jenta 獨 jetva, jetvana Jetavana, 祇園, 祇園精舍, 祇陀林 KhA Jetavaneti ettha attano paccatthikajanam jinatiti jeto, rabba va attano paccatthikajane jite jatoti jeto, mavgalakamyataya va tassa evam namameva katantipi jeto. Vanayatiti vanam, attasampadaya sattanam bhattim kareti, attani sineham 333

173 uppadetiti attho. Vanute iti va vanam, nanavidhakusumagandhasammodamattakokiladivihavgavirutehi mandamalutacalitarukkhasakhavitapapupphaphalapallavapalasehi ca etha mam paribhubjatha ti panino yacati viyati attho. Jetassa vanam Jetavanam. Tabhi jetena rajakumarena ropitam samvaddhitam paripalitam, so ca tassa sami ahosi, tasma Jetavananti vuccati. Tasmim Jetavane.( 此中, 戰勝了自己的敵人為 勝利者 (Jeta) 或者在國王或自己戰勝了敵人而出生了為 勝利者 (Jeta) 或者只是為了想要吉祥而取了 勝利者 (Jeta) 之名 愛念為 林 (vana) ; 即想要諸有情相信 [ 愛著 ] 自己的成就, 即是生起對自己的愛著之義 或者由欲念為 林 (vana) ; 由於有各種花的香與氣味而使杜鵑等空行 ( 的有情 ) 鳴叫 ( 與 ) 陶醉, 微風吹動樹的樹枝 枝條 花 果 嫩芽及樹葉, 猶如在乞求諸生物 : 請來並享用我吧! 之義 祇陀的林為 祇陀林 由於那是由祇陀王子所種植 培育 守護的, 而且他是那 ( 林 ) 的主人, 因此稱為 祇陀林, 而在那祇陀林 ) KhA So hi Anathapindikena gahapatina Jetassa rajakumarassa hatthato attharasahirabbakotisantharena kinitva attharasahirabbakotihi senasanam karapetva attharasahirabbakotihi viharamaham nitthapetva evam catupabbasaya hirabbakotipariccagena Buddhappamukhassa Bhikkhusavghassa niyyatito, tasma Anathapindikassa aramo ti vuccati. Tasmim Anathapindikassa arame.( 由該給孤獨居士以一億八千萬的黃金鋪 ( 地 ) 而從遮答王子的手中買來的, 再以一億八千萬的黃金來建造住處, 再以一億八千萬的黃金使寺院建成, 如此以施捨五億四千萬的黃金 ( 建造寺院 ) 而布施以佛陀為首的比庫僧團, 因此稱為 給孤獨園, 而在那給孤獨園 ) Jeyya, jetabba, 義 可以被征服的 Jotaka, 形 照亮的, 解釋的人 Jotati (jut +a), 照耀, 變亮 過 joti 現分 jotanta Jotana, 中 jotatina, 陰 光亮, 解釋 Joti, 陰 光, 光輝 中 星 陽 火 jotipasana, 陽 水晶發熱 jotisattha, 中 天文學 Jotimant (joti+mant, cp. also P. jutimant, 形 照耀 (luminous, endowed with light or splendour, bright, excellent (in knowledge)) pabbajoti-sampanna, 具有智慧的光輝 (SnA 348.) Jotisa (=Sk. jyotisa (nt.)), 陰 天文學 (astronomy Miln.3.) Joteti (jotati 的 使 ), 照亮, 解釋, 說明 (to cause to shine, illuminate, make clear, explain) 過 jotesi 過分 jotita 現分 jotenta, jotayamana 獨 jotetva 不 jotetum Jh Jh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第九個輔音字母 發音是送氣帶音的 j, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 Jhatva (= jhapetva), 獨 燃燒 Jhasa, 陽 魚 (?) jha, 字根 III. 1. 沉思 (to muse) 禪修 (to meditate) 2. 燃燒 (to burn) Jhana 1 (from jhayati, 1 BSk. dhyana), 中 禪, 禪定, 禪那, 心意的集中, ( 於宗教課題上 ) 冥想, 靜慮 ( 心體寂靜 ), 思惟修 ( 舊譯, 譯義不精確 思惟修 或 專精思惟, 偏向於 思慧, 思惟活動強盛時, 不構成入道前的近行定及生滅觀, 很難由此入解脫門 ), 棄 ( 舊譯 )(Vism.150 as follows: aramman ûpanijjhanato paccanika-jhapanato va jhanam, i.e. called jh. from meditation on objects & from burning up anything adverse) jhanavga, 中 禪支 ( 尋 伺 喜 樂 心一境 ) jhanarata, 形 喜歡禪定的 jhanavimokkha, 陽 禪解脫 ( 經過禪定得釋放 ) Vibh.# Jhanan ti vitakko, vicaro, piti, sukham, cittassekaggata. ( ( 初 ) 禪那..尋 伺 喜 樂 心一境性 ) Vibh.# Jhanan ti sampasado, pitisukham, cittassekaggata. ( ( 第二 ) 禪那..平靜 喜樂 心一境性 ) Vibh.# Jhanan ti upekkha, sati, sampajabbam, sukham, cittassekaggata. ( ( 第三 ) 禪那..中捨 念 正知 樂 心一境性 ) Vibh.# Jhanan ti upekkha, sati, cittassekaggata.( ( 第四 ) 禪那..中捨 念 心一境性 ) 廣釋 (Vibhv.PTS:p.170;CS:p.221~2).. Arammanam upagantva cintanasavkhatena upanijjhayanatthena yatharaham paccanikadhammajhapanatthena ca jhanani ca tani avgani ca samuditanam avayavabhavena avgiyanti bayantiti jhanavgani.( 所謂的靠近所緣而考慮 思想之意 根據情況, 又有燃燒 ( 五 ) 蓋之意, 及已升起諸禪支之意, 以要素成份之意, 被稱為 諸禪支 ) S.40.1./IV, Idha bhikkhu vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam upasampajja viharati. Idam vuccati pathamam jhanan ti. ( 在此, 比丘離諸欲, 離不善法, 有尋 有伺, 離生喜樂, 達到初禪而住, 此稱謂 初禪 ) Jhana 2 (from jhayati 2 ), 中 大火, 火 (conflagration, fire) Jhanika(< jhana 1 ), 形 1. 入定者 ( 已經達到禪定的人 ) 2. 禪定的 jhap, 字根 VII. 發熱 發光 燃燒 (to burn) Jhapaka, 形 陽 縱火的, 煽動的 (one who sets fire to (cp. jhapeti), an

174 incendiary J.III,71.) Jhapana, 中 縱火(setting fire to, consumption by fire) sarirajhapana-kicca, 火葬場 (cremation) Jhapiyati (jhapeti 燃燒 的 被 ), 被燃燒 Jhapita, (Jhapeti 燃燒 的 過分 ) 燃燒, 火葬 (set on fire Miln.47.) jhapitakala, 火葬之時 (time of cremation) ㄔ Jhapeti (jhayati 燃燒 的 使 ), 燃燒, 縱火燒, 火葬 ( 荼ㄚ ˊ 毘 ; 闍毘 ; 闍維 ) 過 jhapesi 現分 jhapenta 獨 jhapetva, jhapiya Jhama, jhamaka, 形 燃燒的(burning, on fire, conflagration) Jhayaka, 陽 修禪者, 打坐者 (meditator) Jhayati (jha 沉思 +a), 修禪, 冥想 過 jhayi 現分 jhayanta 獨 jhayitva Jhayati 1 (Sk. dhyayati, dhi), 禪修 (to meditate, contemplate, think upon, brood over) aor. jhayimsu thought of) 過分 jhayita Jhayati 2 (Sk. ksayati to burn, ksay & ksi, cp. khara & charika), 燃燒 (to burn, to be on fire: fig. to be consumed, to waste away, to dry up) 過 jhayi 使 jhapeti cp. khiyati 2 Jhayati (jha 燃燒 +ya), 燃燒, 著火 Jhayana 1 (der. fr. jhayati 1 ), 中 禪修(meditating) jhayanasila, 修禪 (the practice of meditation (cp. Sk. dhyanayoga) VvA.38.) Jhayana 2 (< jhayati 2 ), 火葬, 燃燒 (cremation, burning) Jhayin, 陽 修禪者, 打坐者 (meditative, self-concentrated, engaged in jhana-practice) jhe, 字根 I. 靜靜思考(to muse) B B, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十個輔音字母 發音是帶音的 ny, 漢語沒有這個輔音, 請參考西班牙語或馬來語的發音 Batta, 中 學習, 所知道的 (the intellectual faculty, intelligence) Batti (Sk. jbapti, from jbapayati, caus. of jba), 陰 公告, 宣佈, 宣言, 聲明, 建議 (announcement, declaration) batticatutthena kammena upasampadetum.( 具足白四羯摩 ) Batva (<janati), 獨 知道了, 懂了, 學會了 bar(jir), 字根 I. 變老了 (to get old) ba(ja)( 梵 jba), 字根 V. 知 (to know) 336 Bana ( 梵 jbana), 中 智, 智慧, 洞察力 (knowledge, intelligence, insight, conviction, recognition) banakarana, 形 造智的( 使人領悟的 ) banacakkhu, 中 智眼( 智慧的眼睛 ) banajala, 中 智網( 知識的網 ) banadassana, 中 智見( 完美的知識 ) banavippayutta, 形 智不相應的 ( 不與知識關聯的 ) banasampayutta, 形 智相應的( 與知識關聯的 ) dvi bana( 梵 dvi jbana),二智: 盡有有智 ( 梵 yathajbana; 英 knowledge of all convental phenomena) 如所有智(yavatajbana; 英 knowledge of all ultimate phenomena) Banadassana, 中 智見, 有十六觀智 : 一 名色分別智 (namarupaparicchdabana) 名色攝受智, 或稱為 名色差別智 (namarupavavatthanabana) 二 緣攝受智(paccayapariggahabana) 三 思惟智 (sammasanabanam) 四 生滅智(udayabbayabanam, udaya 生 +vaya 滅 +bana 智 ) 五 壞滅智(bhavgabanam) 六 怖畏智 (bhayabanam) 七 過患智(adinavabanam) 八 厭離智(nibbidabanam) 九 欲解脫智 (mubcitukamyatabanam) 十 審察智 (patisavkhabanam) 十一 行捨智 (savkhar upekkhabanam) 十二 隨順智 (anulamabanam) 十三 種姓智 (gotrabhubana) 十四 道智(maggabana) 十五 果智 (phalabana) 十六 省察智(paccavekkhanabana 審察智 ) ( 詳見 Vism.ch.18~22,pp ) Banin, 形 具智的( 擁有知識的 ), 明智的人 (knowing, one who is possessed of (right) knowledg) abanin, 形 無智的 Bata (janati 的 過分 ) 已被知道, 已衆所周知, 已認識到 (known, well-known; experienced, brought to knowledge, realized) Bataka, 陽 親戚, 親屬, 同一民族 ( 或種族 家族 )( a relation, relative, kinsman) Bati, 陽 親戚, 同一民族 ( 或種族 家族 )( a relation, relative) batikatha, 陰 親戚論 batidhamma, 陽 親戚的責任 batiparivatta, 中 親戚的圈子 batipeta, 陽 已故的親戚 bativyasana, 中 親戚的不幸 batisavgaha, 陽 善待親戚 batisavgha, 陽 宗親會 batisalohita, 陽 血親 Vbh Tattha katamo bativitakko? Batake arabbha gehasito takko vitakko micchasavkappo-- ayam vuccati 1 bativitakko.( 什麼叫做 親戚尋? 於親戚進行與居家生活有關聯的尋 2 尋思 3 邪思惟, 這稱為 親戚尋 ) KhA Bataka nama matito va pitito va yava sattama pitamahayuga sambandha.( 親戚..指與父母有血緣關係的親戚, 乃至七世之父祖 ) bap, 字根 VII. 使知道(to cause to know), 使高興 (to please) Bapana, 中 公告, 通知 337

175 Bapeti (ba 知道 +ape), 令知, 通告 (to make known, to explain, to announce) 過 apesi 過分 apita 現分 bapenta 獨 bapetva Baya, 陽 方法, 系統, 正確的方式 (method, truth, system) bayapatipanna, 形 正確行道 ( 走在正確的路徑的 ) bi, 字根 V. 征服 (to conquer) Beyya, 形 應該明白的 beyyadhamma, 陽 應該明白或瞭解的法 ( 事物 ) -bu (-bbu) (adj.-suffix) (Sk. -jba, from janati, *gn: cp. P. gu>sk. ga), 知, 認知 (knowing, recognizing, acknowledging, in ughatitabu, katabu, kalabu, khanabu, mattabu, rattabu, varabu, vipacitabu, vedabu, sabbabu, etc. T T, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十一個輔音字母 發音是卷舌的 t, 漢語沒有這個輔音, 試試卷起舌來發漢語的 d Tavka, 陽 割石頭的工具 Tika, 陰 注釋 tikacariya, 陽 注釋師 Th Th, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十二個輔音字母 發音是卷舌送氣的 t, 漢語沒有這個輔音, 試試卷起舌來送氣發漢語的 t Thatva, (titthati 的 獨 ), 站了, 固定了, 不改變了, 停留了 反 athatva Thapana, 中 thapana, 陰 1. 建立, 安置, 留住 (setting up, placing, founding; establishment, arrangement, position) 2. 獨自, 省略 (letting alone, omission, suspension) Thapapeti (thapeti 的 使 ), 使放置 過 thapapesi 獨 thapapetva thapayitva, 被 使被放置 Thapita, (Thapeti 的 過分 ) 已放置, 已建立 Thapeti (tha+ape)(caus. of titthati), 放置, 建立, 定下 ( 一個日期 ), 設立, 留存 (to place, set up, fix, arrange, establish; appoint to) 過 thapesi 現分 thapenta 使 thapapeti 獨 thapetva Thapetva (Thapeti 的 獨 ), 放置了, 剩下了, 除了 (=abbatra) thar, 字根 I. 傳佈 (to spread) tha( 梵 stha), 字根 I. 停留 (to stay), 站著 (to stand) Thana, 中 地方, 位置, 環境, 理由, 辦公室, 因素, 站立在, 停留 338 thanaso, 副 就理由和因素 netam thanam vijjati,無有是處( 這個立足點不存在 ) thanametam vijjati,則有是處( 這個立足點存在 ) tesu tesu thanesu,在在處處 thanacavkama, 站立與行走 thanantara, Thaniya(grd. of titthati), 中 大都市 形 站著, 成為某位置 (standing, having a certain position, founded on or caused by) Thayaka, 形 站著的人 Thapaka, 形 放置的人, 保存的人 Thayin(from titthati), 形 中 站立的(standing, being in, being in a state of (-thayi), staying with, dependent on (with Gen.):) ( 在 合 中 ) 在 情況中, 持久的 Thita (titthati 的 過分,梵 sthita), 已站, 已固定, 已不改變, 已停留 ( 的人 )(standing, or immovable, or being, behaving in general. In the latter function often (with ger.) pleonastic for finite verb (cp. thapita); -- resting in, abiding in (- or with Loc.); of time: lasting, enduring; fig. steadfast, firm, controlled) thitaka, 形 站著的人 thitatthana, 中 立著的地方 thitatta, 中 直立的事實, 停滯的事實 thitakappi(<thita+kappin), 住劫者 Ayabca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno assa, kappassa ca uddayhanavela assa, neva tava kappo uddayheyya, yavayam puggalo na sotapattiphalam sacchikaroti, ayam vuccati puggalo thitakappi.sabbepi maggasamavgino puggala thitakappino ti( 此人為了作證預流果行道, 而且應是劫的被燃燒時間, 在此人未作證預流果前, 劫不會燃燒 此人被稱為 : 住劫者 所有具足道的人都是住劫者 )(Pug.17.) nava cittasthita,九心住 瑜伽師地論 : 九種住心(nava cittasthita) 者, 一安住心 (cittasthapana) 二攝住心(samsthapana 等住 ) 三解住心 (avasthapana 安住 ) 四轉住心(upasthapana 近住 ) 五伏住心 (damana 調順 ) 六息住心(wamana 寂靜 ) 七滅住心(vyupawamana 最極寂靜 ) 八性住心(ekotikarana 專注一趣 ) 九持住心(samadhana 等持 ) 此九住教授方便 1 應知繫緣者, 謂安住心 ( 將心安住於業處 ) 2 安心所緣不令離故, 速攝者, 謂攝住心 ( 動亂漸息, 能前後相續, 但尚不長久 ) 3 若覺心亂速攝持故, 內略者, 謂解住心 ( 心散亂 失念, 立刻攝住 ) 4 覺心外廣更內略故, 樂住者, 謂轉住心 ( 心愈來愈寬敞 內練, 樂於攝心 ) 5 見定功德轉樂住故, 調厭者, 謂伏住心 ( 心已調伏, 不樂散亂 ) 6 心若不樂應折伏故, 息亂者, 謂息住心 ( 心不正尋思, 令折伏 ) 7 見亂過失令止息故, 或起滅亦爾者, 謂滅住心 ( 偶爾失念, 生貪 瞋及惡尋思, 尋令息滅 ) 8 貪憂等起即令滅故, 所作心自流者, 謂性住心 ( 心已安定的相續, 但還要用力去控制 ) 9 所作任運成自性故, 爾時得無作者, 謂持住心 ( 心已安定, 自然地相續, 不必再加功用 ) 339

176 不由作意得總持故, 如是修習得住心已, 次令此心得最上柔軟 (T a-b) Thitatta (thita+atta), 形 自我控制的, 克己的, 自製的 (standing, being placed; being appointed to, appointment) Thiti( 梵 sthiti), 陰 穩定性, 持續時間, 延續, 久住 (state (as opposed to becoming), stability, steadfastness; duration, continuance, immobility; persistence, keeping up) thitibhagiya, 形 持久的, 以持久有關係的 單. 具 離 與 屬 處 thitiya Thitika, 形 ( 在 合 中 ) 持久的, 不朽的, 靠 生活的, 由 決定的 (standing, lasting, enduring; existing, living on) Thitika, 陰 一張輪流分配名單裡剛好分配到而停止 ( 名字 ) 的地方 D D 巴利文字母表的羅馬化拼音第十三個輔音字母 發音是卷舌的 d, 漢語沒有這個輔音, 試試卷起舌來發英語的 d Dasati (dams 咬 +a), 咬 過 dasi 過分 dattha 現分 dasanta, dasamana 獨 dasitva Dasana, 中 咬, 咀嚼, 咬住 Dayhati (dahati 的 被 ), 被燃燒 過 dayhi 現分 dayhamana Dahati (dah+a), 燃燒, 縱火燒 過 dahi 過分 daddha 現分 dahanta, dahamana 獨 dahitva dams( 梵 davw / daw), 字根 I. 咬 (to bite) Damsa, 陽 虻 (a yellow fly, gadfly (orig. the bite )) damsa-makasa-vata-tapa-sirimsapa-samphassanam (=damsamakasavatatapasarisapasamphassanam) patighataya, 為了防禦虻 蚊 風 太陽 爬蟲類的接觸 Daka(Sk. saka (nt.) on w>d cp. Sk. sakini> dakini), 陽 中 蔬菜, 食用藥草 (vegetable, eatable herbs) Daha, 陽 赤熱, 熱, 燃燒, 燃的 di, 字根 I. 飛 (to fly) Diyana, 中 飛 Deti (di+a), 飛 過 desi 現分 denta Dh 340 Dh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十四個輔音字母, 這個輔音字母, 在巴利文裡, 它未曾出現在詞頭, 只出現在詞尾而已 發音是卷舌送氣的 d, 漢語沒有這個輔音, 試試卷起舌來送氣發英語的 d N N, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十五個輔音字母, 雖然這個字母被稱爲輔音, 在巴利文裡, 它卻只被當作韻尾來使用而已 發音是卷舌韻尾的 n T T, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十六個輔音字母 發音好像漢語中清音的 d Ta ( 指示的 代 ), 那,(so = 他,sa = 她,tam = 某事, 那件事 ) 陽性 (m.) 中性 (n.) 陰性 (f.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 主 so & sa Te (ne) tam tad(older) nam 341 tani nani sa 賓 tam (nam) te (ne) tam tad nam tani nani tam te 具 tena (nena) tehi & 同陽性 同陽性 taya (naya) tahi tebhi (nehi nebhi) 離 tasma & tamha tehi & tebhi (nehi nebhi) 與. 屬 tassa (nassa) 處 tasmim tamhi (nasmim tesam & tesanam (nesam nesanam) tesu (nesu) ta & tayo (na nayo) & tabhi (nahi nabhi) 同陽性 同陽性 taya tahi & (naya) tabhi (nahi nabhi) 同陽性 同陽性 taya tasam (naya tasanam tassa tassaya tissa tissaya) 同陽性 同陽性 tayam tasu (tasam tassam

177 namhi) 342 tissam) tesam tesam,各種, 彼彼 tam enam,立即 (at once, presently (=tavad-eva)) tadeva(ta+d+eva 強調語氣 ),他正是 正是他 tenetam,所以這樣 tassa me, 我這個人的 (ta, 那 (sg.gen.), 用來強調 me(sg.gen.)<amha) Tam enam= Tamenam(tam 它 +enam<eta 這 那 ) takk( 梵 tark), 字根 VII. 尋 沉思 (to ponder) 思索 Takka 1 (Sk. tarka doubt; science of logic), 陽 想, 推論, 邏輯 Opp. to takka (=miccha-savkappo Vbh 86, 356) is dhammatakka right thought (:vuccati samma-savkappo Nd 2 318; cp. Dhs 7, 298), D I.16 (takkapariyahata); M I.68 (id.); Sn 209 (takkam pahaya na upeti savkham) 885 (doubt), 886; Dhs 7, 21, 298 (+vitakka, trsl. as ratiocination by Mrs. Rh. D.); Vbh 86, 237 (sammatakka) 356; Vism 189. takkagama, ( 正確的 ) 推論而來 (Davs V.22) takkavacara as neg. atakkqvacarq in phrase dhamma gambhira duddasa a nipuna (views, etc.) deep, difficult to know, beyond logic (or sophistry: i. e. not accessible to doubt?), profound Vin I.4=D I.12=S I.136=M I.487. Gogerley trsl. unattainable by reasoning, Andersen being beyond the sphere of thought takkasaya room for doubt Sn 972 takkagahana the thicket of doubt or sophistry J I.97 takkavaddhana increasing, furthering doubt or wrong ideas Sn 1084 (see Nd 2 269) takkahetu ground for doubt (or reasoning?) A II.193=Nd See also vitakka. Takka 2, 中 酪乳 (buttermilk 凝乳 (dadhi) 加 1/4 水攪拌而成 Miln.173; J.I.340; II.363) Takkana, 中 思考, 推理 Takkara, 形 在其中的行爲者 陽 小偷 Takkasila, 陰 呾叉始羅 ( 犍陀羅國 (Gandhara) 的一城名 在那裡有一所聞名的大學 ) Takkika, takki, 陽 詭辯學者, 論理學者 Takketi (takk 尋 +e), 思考, 說服, 爭論, 信賴 過 takkesi 過分 takkita 獨 takketva Takkola, 中 芳香樹膠 ( 見 Guggulu), 一種香水 ( 由 Kakkola 植物的漿果製成的香水 ) Tagara, 中 冠狀狗牙花 ((Ervatamia coronaria)[ 莢竹桃科 ] 的一種栽培灌木, 花冠卷起或波狀 亦稱亞當蘋果 (Adam s apple)) Taggaruka, 形 在其上彎曲的 Taggha, ( 肯定語的虛詞 ) 真實地, 當然, 如果它是如此 Taca, taco( 梵 tvak 中 ) 中 陽 皮, 皮膚, 樹皮, 獸皮 tacagandha, 陽 樹皮的氣味 tacapabcaka, 中 皮組的五個 ( 與皮組成的一組的五個, 即 : 髮 毛 爪 齒 皮 = kesa, loma, nakha, danta, taco) tacapariyosana, 形 以皮爲限的 tacarasa, 樹皮味 tacasara,竹 tacch, 字根 I. 削 (to chip), 剝 (to pare), 削減 切割 (to cut) Taccha, 形 真實的, 真正的 中 事實 Tacchaka, 陽 木匠, 切木材的工具 ( 鏨, 鑿, 切碎機, 切片機, 削片機等 ) Tacchati (tacch+a), 削, 切 ( 成小片 ), 削 ( 成薄片 ), 削尖, 刨削, 鑿, 鏟, 刻 過 tacchi 過分 tacchita 獨 tacchitva Tacchana, 中 切下, 削去 ( 掉 ) Tacchani, 陰 錛子 (chip-axe) Taccheti (tacch+e), 削 過 tacchesi 過分 tacchita 現分 tacchenta, 獨 tacchetva tajj( 梵 tarj), 字根 VII. 威脅 (to threaten) Tajja(tad+ya, cp.sk.tadiya), 形 屬於這個 (belonging to this), 基於這個 (founded on this or that; on the ground of this (or these)) tajjo ca vayamo, 適當的努力 (a suitable effort) Tajjana(<tajjeti), 陰 威脅 (threat, menace) Tajjaniya, 形 被責難的, 被指責的 Tajjani, 陰 食指 ( 日語 : 人差し指 hitosashi yubi) Tajjeti (tajj+e), 驚嚇, 恐嚇 過 tajjesi 過分 tajjita 現分 tajjenta 獨 tajjetva maranabhayatajjita, 以死來恐嚇 Tata, 中 河邊, 河岸 陽 斷崖 Tata-tatayati (tata 的 擬 ), 發出嗒嗒 (tat tat) 的聲音 過 tata-tatayi, 現分 tatatatayamana Tattaka, 中 盤子, 粥碗 Tattika, 陰 小墊, 皮坐墊 Tandula ( 梵 tandula), 中 米粒 (rice-grain), 去殼米 (rice husked & ready for boiling) tandulamutthi, 陽 一把米 sali-tandula, 中 去殼米 Tanha ( 梵語 trsna, 俗語 tinha 或 tanha, 佛教梵語 tasina, 犍陀羅語 tavsa 或 tasina), 陰 愛, 渴望, 口渴, 貪欲, 執著 S.12.2./II,3.: Katama ca, bhikkhave, tanha? Chayime, bhikkhave, tanhakaya--rupatanha, saddatanha, gandhatanha, rasatanha, photthabbatanha, dhammatanha. Ayam vuccati, bhikkhave, tanha.( 諸比丘! 何為 愛? 諸比丘! 此等有六愛身 : 色愛 聲愛 香愛 味愛 觸愛 法愛, 諸比丘! 以此謂之愛 ) tanhakkhaya, 陽 愛盡 ( 渴的破壞 ) tanhajala, 中 愛網 ( 渴望 343

178 的陷阱 ) tanhadutiya, 形 以渴爲友的 tanhapaccaya, 形 愛緣的 ( 由渴望引起的 ) tanhavicarita, 愛伺 ( 渴望的思潮 ) tanhasavkhaya, 陽 愛全盡 ( 渴望的完成破壞 ) tanhasamyojana, 中 愛桎梏 ( 渴望的腳鐐和手銬 ) tanhasalla, 中 愛鏢 ( 渴望的飛鑣 ) DA.15./II,500.: kamatanhati pabcakamagunikaragavasena uppanna rupaditanha. Bhavatanhati sassataditthisahagato rago. Vibhavatanhati ucchedaditthisahagato rago.(( 三渴愛.. ) 欲愛..於色等法, 生起染著五欲的貪愛 有愛..染著伴隨恆常的見解 ( 常見 ) 無有愛..染著伴隨斷滅的 ( 粉碎的 ) 見解 ) 分別論 (Vbh.p.358.):Yo bhavesu bhavacchando bhavarago bhavanandi bhavatanha bhavasineho bhavaparilaho bhavamuccha bhavajjhosanam--ayam vuccati bhavatanha.( 凡是在 有 上有有欲 有染 有喜 有愛 有貪 有熱 有迷 有黏, 這稱為 有愛 ) Tanhiyati (tanha 的 派 ), 有渴望 過 tanhiyi Tata (tanoti 的 過分 ), 已延長, 已展開 Tatiya, 形 第三 tatiya, 陰 ( 巴利語法 ) 第三格, 即 : 工具格 tatiyam, 副 第三次 Tato, 無 從那裡, 從那, 從此, 從那時起, 因此, 乃至 tatopatthaya, 無 從那時, 自從, 自 以來 tatonidanam, 副 由於 tatoparam, 無 在 之外 tato, m.n.abl.sg., 作 比較對象 ( 指前面之事 ) tato tato,就從那時, 到處 Tatta 1 (tapati 的 過分 ), 已加熱, 已白熱化, 已發熱 (heated, hot, glowing; of metals: in a melted state(cp. uttatta)) A.II.122 (tattena talena osibcante, as punishment); Dh.308.(ayogula); J.II.352 (id.); IV.306 (tattatapo of red-hot heat, i. e. in severe self-torture); Miln.26, 45 (adv. red-hot); PvA 221 (tatta-lohasecanam the pouring over of glowing copper, one of the punishments in Niraya) Tatta 2 (tad+tva) 中 真實 (truth) tattato, 無 正確地 (according to truth; accurately) Tattaka 1 (tatta pp. of tappati 2 +ka), (pleasing, agreeable, pleasant)(bhojana) Tattaka 2 (=tavataka), 形 那麽多, 如此的大小 (of such size, so large Vism 184 (corresponding with yattaka)) tattakam kalam, (so long, just that time, i. e. the specified time (may be long or short=only so long) DhA I.103 (v. l. ettakam); II.16 (=ettaka)) Tattha, tatra, 副 那裡 (there), 在那個地方中 (in that place) tattha tattha 副, 這裡那裡 (here and there), 在不同的地方 (in various places), 到處 (all over,台語 : 四界 si 3 kue 3 (ke 3 ) 逐所在 tak 8 so 2 cai 7 ) tatth eva (= 344 tattha eva, =tattheva, eva 強調語 ),就在那裡 Tatha, 形 真實的, 真正的 中 事實 tathata, 陰 真實, 如此的相像, 如性 tathatta, 中 如此的情況, 事實 tathavacana, 形 說實在的 Pts.CS:pg Tathatthoti yathasabhavattho.( 如義..依照自性之義 ) (SA /II,41.;Pts.CS:p.1.227;Vism.518.).. So panayam tehi tehi paccayehi anunadhikeheva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatati, samaggim upagatesu paccayesu muhuttampi tato nibbattadhammanam asambhavabhavato avitathatati, abbadhammapaccayehi abbadhammanuppattito anabbathatati, yathavuttanam etesam jaramaranadinam paccayato va paccayasamuhato va idappaccayatati vutto.( 這 ( 緣起 ) 由於這樣不少不多的緣而發生那樣的法, 故說 如性 ; 因為諸緣和合之時, 雖一須臾, 想不從此而發生諸法是不可能的 所以說 不違如性 不能由其他諸法的 ( 生起之 ) 緣而生起別的法, 所以說 不他性 ; 是上面所述的此等老死等的緣之故, 或為它們的緣的聚合之故, 說為 此緣性 而此 ( 此緣性的 ) 語義是這樣 : 是此等 ( 老死等 ) 的緣為此緣, 此緣即為此緣性 ; 或以此緣的聚合為此緣性 ) Tatha, tatra 副 如此, 那樣, 以這種方式 tathakari, 形 如此行動的 Tathagata, 形 如來 tathabhava, 陽 如此性, 如此情況 tatharupa, 形 如此的, 像那樣的, 如此這般的, 十分地 tatheva, 副 同樣地 tathevaham = tatha eva aham, 同樣地, 我 Yatha idam tatha etam, yatha etam tatha idam, 那個就像這個, 這個就像那個 Tatha, yatha..., 如此, 以便 tathasabbi, 信以為真 Tathagata(tatha 如 +agata 來 ), 形 如來, 真人, 音譯 : 多陀阿伽陀 多他阿伽度 多陀阿伽度 怛薩阿竭 怛他多 多阿竭 Yathavadi bhikkhave Tathagato tathakari yathakari tathavari iti yathavadi tathakari yathakari tathavari, tasma Tathagato ti vuccati.( 比丘們! 如來是如是說而如是行者, 如是行而如是說者, 如此, 如是說而如是行, 如是行而如是說, 故被稱為如來 ) Sadevake bhikkhave loke samarake sabrahmake sassamanabrahmaniya pajaya sadevamanussaya Tathagato abhibhu anabhibhuto abbadatthudaso vasavatti, tasma Tathagato ti vuccati.( 諸比丘! 於天 魔 梵天 沙門 婆羅門 神 人世間中, 如來是勝利者, 不被征服者, 見一切者, 有自在力者, 故被稱為如來 ) ma bhikkhave Tathagatam namena ca avusovadena ca samudacaratha.( 諸比丘! 汝等從今後勿以 名 以 卿 稱呼世尊!) Yam, bhikkhave, sadevakassa lokassa samarakassa sabrahmakassa sassamanabrahmaniya pajaya sadevamanussaya dittham sutam mutam vibbatam pattam (A.4.23./II,24.) pariyesitam anuvicaritam manasa, 345

179 sabbam tam Tathagatena abhisambuddham. Tasma Tathagato ti vuccati.( 諸比丘! 天 魔 梵天 世間之沙門 婆羅門 天 人眾之所見 所聞 所覺 ( 即 : 香 味 觸 ) 所了別 所得 所求 於意所伺察之一切, 如來皆已覺了, 故名 如來 ) Yabca, bhikkhave, rattim Tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati yabca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yam etasmim antare bhasati lapati niddisati sabbam tam tatheva hoti, no abbatha. Tasma Tathagato ti vuccati.( 諸比丘! 又, 如來自覺悟之日, 至於如來般涅槃日, 於其中間, 所說一切 所談, 乃至所解說者, 祇是 如 而已, 而非不如, 故名 如來 )( 中阿含 137 經.. 若如來口有所言說, 有所應對者, 彼一切是真諦, 不虛不離於如, 亦非顛倒, 真諦審實, 若說師子者, 當如說如來 (T )) Yathavadi, bhikkhave, Tathagato tathakari, yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. Tasma Tathagato ti vuccati.( 諸比丘! 如來行如所說, 言如所行, 唯行如所言, 言如所行, 故名 如來 ) A.1.13./I,22... Sadevake, bhikkhave, loke samarake sabrahmake sassamanabrahmaniya pajaya sadevamanussaya Tathagato abhibhu anabhibhuto abbadatthu daso vasavatti. Tasma Tathagato ti vuccati.( 諸比丘! 於天 魔 梵天 世間之沙門 婆羅門 天 人之眾, 如來為勝, 無能勝者, 是徧見, 轉於自在, 故名 如來 ) A.1.13./I,22... Ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamano uppajjati adutiyo asahayo appatimo appatisamo appatibhago appatipuggalo asamo asamasamo dvipadanam aggo. Katamo ekapuggalo? Tathagato araham sammasambuddho.( 諸比丘! 有一人出世, 是為無二 無侶 無似 無比 無對 無匹 無等等 兩足中之最尊者之出世 什麼是一人? 如來 應供 正自覺者 ) Tathagata-bala, 中 如來力 ( 佛力 ) Tatratatra, tatra tatra, 副 這裡那裡 (here and there 彼彼 ) Tatramajjhattata(< tatra 那裡 +majjhattata 中和 ), 陰 中捨性, 直譯為 位於中間, 心平衡 平等 這是捨心 (upekha) 的同義詞, 不是捨受 Tadagge, 副 自此以後, 今後 Tadavga, 形 暫時的 ( 日語 : とうぶんのあいだ, 当分の間 ) 中 那部分 tadavgappahana, 中 暫斷 ( 彼分斷 ), 暫時斷除煩惱 Tadattham, 無 (tam+attham), 對那 ( 實用 ) 場合來說 Tadanurupa, 形 符合那樣的 Tadaha, tadahu, 中 同一天 tadahuposathe, 處 在布薩日 ( 在齋戒日 ) Tada, 無 那時, 然後 tadassu, 祈.1. 複 祈.3. 複 那時, 令我們 ( 他 346 們 ) Tadarammana, 中 彼所緣 (Vibhv.CS:p.125): Tamtamjavanaggahitarammanassa arammanakaranam tadarammanakiccam.( 以速行所取的所緣, 作為所緣, 是彼所緣的作用 ) 當目標不明顯或不清晰, 以及當心路過程並不屬於欲界時, 彼所緣 的作用不會產生 ) Tadupiya, 形 與那一致的, 與那相符合的, 適合的 Tadupeta, 形 賦予那的, 有那的 Tan( 梵 tan, ta), 字根 VI. 使伸展 使延伸 (to spread) Tanaya, tanuja, 陽 兒子, 後代 Tanaya, tanuja, 陰 女兒 Tanu, 形 瘦的, 苗條的 tanuka, 形 瘦的 tanukata, 形 減肥的 ( 做給它瘦的 ), 減少的 tanukarana, 中 減肥, 減少 tanutara, 形 較瘦的 tanuta, tanutta, 中 tanubhava, 陽 瘦, 減少 Tanu, 陰 中 身體 tanuruha, 中 在身體上的毛髮 Tanoti (tan+o), 擴充, 伸展 過 tani 過分 tata Tanta, 中 線, 細繩, 織布機 tantavaya, 陽 織布者 tantakulakajata, 形 像紊亂線球一樣的 Tanti, 陰 琴弦, 繩, 世系, 傳統, 神聖的本文 tantidhara, 形 維持傳統者 tantissara, 陽 弦音樂, 琵琶的樂聲 Tantu, 陽 線, 繩索, 細繩 Tandita, 形 疲倦的, 懶惰的, 不活躍的 Tandi, tandi ( 梵 tandri,疲倦 ), 陰 疲倦, 怠惰 tap( 梵 tap), 字根 I. 使發光 (to shine), 加熱 (to heat) tap( 梵 tap), 字根 III. 變成熱的 (to be heated), 後悔 (to repent) Tapa, Tapo(<tapati<tap( 梵 tap) 使發光 ), 陽 中 (mano-group), 苦修 (penance), 熱心修行 (religious austerity, ascetic practice), 鍛鍊 ( 在 合 中它的尾母音 a 被改成 o 而得詞形 tapo) tapakamma, 熱心修行 (ascetic practice) tapajiguccha, 修習厭惡 ( 法 )(disgust for asceticism) Tapapakkama(=tapa+upakkama, or tapo-kamma?)= tapakamma 苦行 tapavana,苦行林 (the ascetic s forest) Tapodarama,溫泉林 ( 溫泉精舍 ), 位於王舍城舊址附近, 至今仍有溫泉 SA.1.58./I,94... Tapoti indriyasamvara-dhutavgaguna-viriya-dukkarakarikanam namam, idha pana thapetva dukkarakarikam sabbapi kilesasantapika patipada vattati. ( 苦行..轉向守護根門 頭陀支 英雄本色 做難做的事, 燒烤一切污染的行道 ) KhA.CS:p.128:tapo cati ettha papake dhamme tapatiti tapo.( 熱心 : 指燃燒諸惡法 ) 摩奴法論 ch.2.#83... 調息是最高 347

180 的苦行 Tapassin (tapas+vin; see tapati & tapa), 形 中 熱心修行者 (one devoted to religious austerities, an ascetic (non-buddhist). Fig. one who exercises sel Tapokamma, 中 熱心修行 (ascetic practice) tapokammadhana, 形 以自製爲財富的, 熱心修行者 tapokammavana, 中 道場 ( 適合宗教性修行的地方 ) Tapati (tap 使發光 +a), 燃燒, 照亮 過 tapi 現分 tapanta, tapamana ger. tapaniya pp. tatta 1 Tapana, 中 形 燃燒, 熱, 折磨, 苦修 (burning, heat; fig. torment, torture, austerity) 陰 tapani Tapaniya 1 (grd. of tapati), 燃燒, 自我折磨, 苦修 (burning: fig. inducing selftorture, causing remorse, mortifying) Tapaniya 2 (tapaneyya (J V.372) & tapabba (J VI.218), orig. grd. of tapati), 中 照亮, 亮金屬 (shining; (n.) the shining, bright metal, i. e. gold (=rattasuvanna)) Tapassi(Tapassin, tapas+vin), 形 中 獻身於宗教性的苦行 陽 隱士, 苦行僧 tapassini, 陰 苦行尼 tapp, 字根 I. 使滿意 (to be satisfied) Tappana(Sk. tarpana), 中 使飽足, 點心, 飲料 Tappati 1 (Sk. tapyate, pass. of tapati 照亮 燃燒 ), 燃燒 (to burn), 折磨 (to be tormented) 過 tappi 現分 tappamana Tappati 2 (Sk. trpyate, caus. Tarpayati) (Instr.) 滿足 (to be satiated, to be pleased, to be satisfied) grd. tappiya satiable, in atappiya-vatthuni (16) objects of insatiability J III.342 (in full). Also tappaya in cpd. dut hard to be satisfied; pp. titta. -- Caus. tappeti to satisfy, entertain, regale, feed It 67 (annapanena); Pv II.4 8 (id.) Miln.227 過分 tappita Tappara(Sk. tatpara), 形 獻身於, 徹底地贈予 (quite given to or intent upon (- ), diligent, devoted) Tappita, (tappeti 使滿足 ) 的 過分 Tappiya, 形 可滿足的 獨 飽足了 Tappeti (tapp 使滿意 +e), 飽足, 使滿足 過 tappesi 現分 tappenta 獨 tappetva, tappiya Tappetar, 陽 飽足的人 Tabbahula, 形 有豐富地, 有時常的 Tabbipakkha, 形 與那敵對的 Tabbiparita, 形 不同的 (different) 348 Tabbisaya, 形 不同的(various) Tabbhava, 陽 那個境界, 真正的本性 -tama,-ma; -ittha,-ssika,-sika, 字尾 最 ( 最高級的接尾詞 ) 例句: papatama, papittha, papiyasika, papiyyasika 最惡的 形 Tama, Tamo(Sk. tamas, tam & tim), 陽 中 (mano-group) 黑暗, 無知 (darkness (syn. andhakara, opp. joti)) ( 在 合 中它變成 tamo) tamakhandha, 陽 大黑暗 tamanaddha, 形 被黑暗包圍的 tamandhakaram, 陽 大黑暗((complete) darkness (of night)ja.iii,39 60.) tamanuda, 形 驅散黑暗者 tamaparayana, 形 有黑暗狀態的命運的 S.3.21./I,93... Kathabca, maharaja puggalo tamotamaparayano hoti? Idha, maharaja, ekacco puggalo nice kule paccajato hoti, 1 candalakule va 2 venakule va 3 nesadakule va 4 rathakarakule va 5 pukkusakule va dalidde appannapanabhojane (S.3.21./I,94.) kasiravuttike yattha kasirena ghasacchado labbhati. So ca hoti dubbanno duddasiko okotimako bavhabadho kano va kuni va khabjo va pakkhahato va, na labhi annassa panassa vatthassa yanassa malagandhavilepanassa seyyavasathapadipeyyassa. So kayena duccaritam carati, vacaya duccaritam carati, manasa duccaritam carati. So kayena duccaritam caritva vacaya duccaritam caritva manasa duccaritam caritva, kayassa bheda param marana apayam duggatim vinipatam nirayam upapajjati.( 大王! 如何為由闇入闇? 大王! 今有人生於卑賤之家 (nice kule) 生於旃陀羅家 或獵師家 或竹匠家 或車匠家 或清潔工家庭, 貧窮而缺乏飲食受用, 活命困難且衣食乏少 又, 他是臉醜, 形醜, 矮陋 ( 駝背 okotimako=lakuntako?), 病多, 或眼盲 或手殘 或跛者 成半身不遂, 而不得食 飲 衣 車, 鬘 香 塗油, 臥具 座敷 燈明 彼身為惡行 語為惡行 意為惡行 彼為此身 語 意之惡行, 身體毀壞死後, 墮於苦處 惡處 地獄 大王! 譬喻人由闇入闇, 由闇入闇, 即由血暗入血暗 大王! 我說譬喻此人 大王! 如是等人是由闇入闇 ) Tamala [Sk. tamala] 樹名 (Xanthochymus pictorius) Tamala(Sk. tamala), 陽 印度月桂樹 (Cinnamomum tamala) Tamba(Sk. tamra, orig. adj.=dark coloured, leaden), 形 銅色, 褐色 中 銅 (copper) tambakesa, 形 有黃褐色頭髮的 tambacula, 陽 公雞 tambanakha, 形 有褐色指甲的 tambanetta, 形 有褐色眼睛的 tambabhajana, 中 銅器皿 Tamrapajiya-nikaya( 梵 ), 赤銅鍱部 Tambula(Sk. tambula), 中 檳榔 (betel or betel-leaves) tambulapasibbaka, 陽 裝檳榔的皮包 tambulapela, 陰 裝檳榔的盒子 檳榔是用卵圓形葉子的蔞葉 ( 蒟醬葉 betel-leaf,學名 Piper betel L.) 來包裹檳榔子 349

181 蔞葉與黑胡椒同屬胡椒科, 光滑油綠的葉片大約手掌大, 可以整片攤開塗抹香料, 也可以像春卷一樣捲起來, 所包的料, 例如檳榔子 冰糖 丁香 豆蔻 茴香 肉桂 薑 檸檬香茅 芫荽葉 ( 香菜 ) 廣霍香葉 玫瑰花瓣 露兜樹糖漿 茉莉糖漿 岩蘭草糖漿等 Taya, -taya,(f. tisso, nt. tini; Vedic traya, tri & trini) 中 Nom.Acc.m. 三, 三個一組 tayajja(=taya ajja),三時 ( 晝夜各三時 ) Tayo (ti 的 主. 複 ) (f. tisso, nt. tini; Vedic traya, tri & trini;), 三 ( 人 ) num. card. three. Nom.-Acc.m. tayo & tayas, f. tisso, nt. tini, also used as absolute form (eka dve tini) Gen.m.nt. tinnam, f. tissannam; Instr. tihi; Loc. tisu. -- In composition & derivation: ti in numerical cpds.: tidasa (30); tisata (300); tisahassa (3000); in numerical derivations: timsa (30), tika (triad), tikkhattum (thrice); tidha (threefold). -- In nominal cpds.: see ti te (a) in numerical cpds.: terasa & telasa(13) (Sk. trayodawa, Lat. Tredecim); tevisa (23) ; tettimsa (33); tesatthi (63) (b) in nominal cpds.: see te-. tar, 字根 I. 越過 (to cross) tar (tvar), 字根 I. 匆匆 (to be hasty) Tara, 形 ( 在 合 中 ) 橫越, 渡過 (crossing, transit, passing over) -tara,-ra; -iya,-iyya, 字尾 較 ( 比較級的接尾詞 ) 例句 :papa 惡的 形,papatara, papiya, papiyya, 較惡的 形 Taravga(tara+ga), 陽 波 (a wave, Vism.157) Taraccha( 梵 taraksu & taraksa), 陽 鬣狗 土狼 (hyaena) 陰 taracchi Tarana, 中 橫越, 渡過 Tarani, 陰 船, 舟 Tarati 1 (tar+a), 越過, 渡過 過 tari 獨 taritva Tarati 2, 匆忙 (to be in a hurry, to make haste) 過分 tarita 現分 taranta, taramana grd. taraniya Taramanarupa(Taramana-rupa), 形 形色匆匆的 taramāna:ppr. of tarati ( 匆匆 ) -rūpa : adj. 像 的樣子 ; 像 似的 Tari, 陰 船, 舟 Taritu, 陽 渡過的人, 越過的人 Taru(Perhaps dialect. for daru), 陽 樹 tarusanda, 陽 小樹林 Taruna, 形 1. 年輕的, 嬌嫩的, 新鮮的 (tender, of tender age, young; new, newly) 2. 陽 陰 幼苗 (the shoot of a plant, or a young plant) 陽 年輕人 taruni, 陰 少女, 年輕未婚女子 cf. yuvati, 陰 少女 (young woman) tarunavaccha, tarunavacchaka, 陽 幼犢 tarunavacchi, 陰 雌幼犢 DhA.v.135./CS:pg tarunabhaveyeva patikulagamanatthaya ti.( 希望嫁給如意郎君 ( 青少男 )) Tala, 中 平面, 平地面, 基礎, 平坦的屋頂, 舞臺, 武器的刀鋒, 手掌或腳掌 ( 日語 : つちふままず, 土踏まず ) talaghataka, 中 掌摑 talasattika, 中 舉手示威的模樣, 舉手作武器 Taluna, Taluna(=taruna), 形 年輕的, 幼嫩的 陽 年輕人 Talaka, 陽 中 湖 Tava natthi, 不要沒有 tas, 字根 I. 害怕 擔憂 (to fear) 字根 III. 害怕 (to be afraid) Tasa(from tasati 2 ), 形 1. 發抖的, 會驚慌的 (trembling, frightened) 2. 移動的 (moving, running) Tasati 1 (tas+a,梵 trsyati), 口渴 (to be thirsty), 渴望 (to crave for) Tasati 2 (tas +a), 戰慄 (to tremble), 被驚嚇 (to be frightened) 過 tasi 過分 tasita 現分 tasanta 獨 tasitva Tasma(ta 的陽. 中. 單. 離 ), 從它, 由此, 是故 Tasmatiha(tasma(ta 的離格 )+t+iha 這裡 ),從這裡 Tasina(=tanha), 陰 渴望, 口渴 Taham, tahim, 副 那裡, 在其上, 在那個地方中 Tam tam(tamtam),彼彼, 這個那個 ta, 字根 III. 保護 (to protect) -ta, 附在陰性名詞的字尾, 變成抽象名詞 Tana, 中 保護, 避難所, 庇護所 tanata, 陰 保護 Tata(Vedic tata), 陽 親愛的 ( 用於親切 友善地稱呼長輩或晚輩包括 : 父親, 兒子, 大臣, 比丘 ) (Voc. sg. tata (pl. tata)) amma tata,媽咪和爹地 (mammy & daddy) Asanta kira mam jamma, tata tatati bhasare;, 叫爸 爸 Tatar(from Vedic tra, n. ag. to trayati to protect),保護者 (protector, saviour, helper. For meaning father see tata & cp. pita=tayita. Tadisa, tadisaka, tadi, 形 如此的, 如此的品質 Tadin (adj.n.) (Nom.tadi & tadi, in cpds.tadi ) [Vedic tadrw from tad-drw of such appearance] such, such like, of such (good) qualities, 屬 tadino 工 tadina Acc. tadi Loc.pl. tadisu Tapana(from tapeti), 中 1. 燒焦, 自我折磨, 使痛苦 (burning, scorching, roasting) 2. 燃燒地獄, 八大地獄之一 Tapasa(from tapa & tapas), 陽 苦行者 (one who practises tapas, an ascetic (brahmin)) tapasapabbajja tapasi, 陰 女苦行者 DA.3./I, Atthavidha hi tapasa( 八種苦行 ) (1) saputtabhariya, (2) ubchacariya, (3) anaggipakkika, (4) asamapaka, (5) asmamutthika, (6) dantavakkalika, (7) pavattaphalabhojana, (8) pandupalasikati

182 Tama (Sk. tama), 欲望 (desire, longing, greed in tamatamadasavghasuppahina) Tapeti (tapati 的 使 ;Sk. tapayati), 使燒焦, 折磨, 使激動 (to burn out, scorch, torment) 過 tapesi 過分 tapita 現分 tapenta, tapayamana 獨 tapetva Tambuli, 陰 蔞葉藤 (betel creeeper,一種纏繞的胡椒 (Piper Betle) 産於印度 馬來亞地區的一種四季常青的蔓生灌木, 常用其卵圓形葉子來包裹檳椰子 ) Tayati (ta +ya), 保護, 保存, 滋養 過 tayi 過分 tayita 獨 tayitva 不 tayitum Tayana, 中 保護, 保護所 Taraka, tara, 陰 星 taragana, 陽 一大群星 tarapati, 陽 月亮 tarapatha, 陽 天空 Tareti (tarati 的 使 ), 使渡過, 幫助度過, 協助 過 taresi 過分 tarita 現分 tarenta, tarayamana 獨 taretva Taretu, 陽 幫助越過的人, 救星 tal, 字根 VII. 打 (to beat) Tala, 陽 多羅樹 哆羅樹, 屬於棕櫚科, 學名 (Palmae), 單子葉植物, 約 217 屬,2500 種, 大部份分佈於熱帶和亞熱帶地區, 高達三十多公尺的巨大 草, 生長於印度 錫蘭, 頂部長出直徑三公尺的掌狀大樹葉, 可作傘 扇 屋頂材料 作為刻字書寫的棕櫚樹是 (talipot; Corypha umbraculifera) talatthika, 中 多羅果 talakanda, 陽 多羅果的芽 ( 曬乾或煮熟爲食物 ) talakkhandha, 陽 多羅樹樹幹 talapakka, 中 多羅樹的核果 talapanna, 中 椰子樹葉 (palm-leaf 通常做扇 ) talapatta, 中 多羅樹葉 (palm-leaf 用爲蓋屋的材料等 ) talavanta, 中 扇子 ( 直譯 : 多羅樹的葉柄, 這是 [ 語法 ] 誤用 talavatta = 以多羅樹葉製成的圓形物 ) S.22.3./III,10.:te Tathagatassa pahina ucchinnamula talavatthukata anabhavamkata ayatim anuppadadhamma.( 那些 ( 諸法 ) 已被如來所斷, 切斷其根, 截多羅樹頭, 作成烏有, 成為未來不再生的諸法 ) SA :Talavatthukataniti talavatthu viya katani, puna aviruhanatthena matthakacchinnatalo viya samulam talam uddharitva tassa patitthitatthanam viya ca kataniti attho.( 截多羅樹頭 : 如截多羅樹頭, 切斷多羅樹頂部, 包括多羅樹根的站立處連根拔起而不成長 ) Talavatthukata, 形 提出無根據的, 連根拔起的 Talu, 陽 上顎 (palate) taluja, 形 上顎音 ( 即 : 舌面前音, 由舌面前部和硬齶前部構成阻礙而發出的輔音 發音時, 舌面前部擡起, 靠近 352 或抵觸硬齶前部, 使氣流在此受阻 如普通話的 [tə](j) [tə ](q) [ə](x) 或舌面中音, 由舌面中部和硬齶中部構成阻礙而發出的輔音 發音時, 舌面中部擡起, 靠近或抵觸硬齶中部, 使氣流在此受阻 如山東煙臺話, 雞 讀 [ci] 期 讀 [c i] 稀 讀 [ςi], 聲母均爲舌面中音 ) Tava(Sk. tavat), 無 這麽多, 這麽長, 首先, 先說, 直到, 至於 (so much, so long) tavakalika, 形 暫時的, 臨時的 tavataka, 形 僅僅這麽多, 僅僅這麽長 yava-tava, yava tava, 在 期間, 只要 (as long as) Tavata, 副 這麽長, 爲了那個緣故, 以那樣多 Tavatimsa( 梵 trayastrijwat), 陽 忉利天, 三十三天 ( 天名 ) tavatimsabhavana, 中 三十三天神的王國 Tavade, tavadeva, 無 那時, 在那個時候, 立即地 Mv.I,42... Eseva dhammo yadi tavadeva, paccabyattha padamasokam.( 若這確實是 ( 正 ) 法, 你已經貫通無憂處 ) Tala, 陽 鑰匙, 鐃鈸 (cymbal),( 大體上 ) 音樂 talacchidda, talacchiggla, 中 鎖眼 talavacara, 中 音樂 陽 音樂家 Talana, 中 打, 敲 Taleti (tal +e), 襲擊, 打, 鞭打 過 talesi 過分 talita 現分 talenta 獨 taletva Tasa, 陽 恐怖, 恐懼, 發抖 Tasana, 中 驚嚇, 刺穿 Taseti (tasati 的 使 ), 使戰慄, 驚嚇, 使陷於苦境 過 tasesi 過分 tasita 現分 tasenta, tasayamana 獨 tasetva Ti, 形 三 ( 所有詞性的複數詞尾變化構型 ) tikatuka, 中 三種調味品 tikkhattum, 副 三次 tigavuta, 形 三伽浮他 (gavuta) 的長度 ticivara, 三袈裟 ( 即 : 僧伽梨 savghati 上衣 uttarasavga 下衣 antaravasaka) tipitaka, 中 三藏 ( 佛教經典 ) tipetaka, tipetaki, 形 三藏師 tiyama, 陰 夜晚 tiyojana, 中 三由旬 ( 距離 ) 形 三由旬的長度 tilivgika, 形 屬於三種性別的 ( 尤指語法詞性 : 陽 ) 陰 中性 tiloka, 陽 三界 ( 欲界 色界 無色界 ) tivagga, 形 三品 tivavgika, 形 有三個成份 tivassika, 形 三歲 tividha, 形 三倍的 Tika, 中 三個一組 形 三數的 Tikicchaka, 陽 醫師 Tikicchati (kit+cha, ki 重疊, 而前 k 被改成 t), 治療, 醫治 過 tikicchi 過分 tikicchita 現分 tikicchanta 獨 tikicchitva Tikiccha, 陰 醫術, 醫學 Tikkha, 形 銳利的, 敏銳的, 下決定得快的 tikkhapabba, 形 銳慧 353

183 ( 有銳利的智力 ) Tikhina, 形 銳利的, 尖的, 苦痛的, 苦味的 Ticivara, 中 三衣, 三袈裟, 即 : 僧伽梨 (savghati, 五條衣至二十五條或更多的布片縫製而成 ) 上衣 (uttarasavga) 下衣 (antaravasaka) 三衣製作樣式參考圖 下裙或五衣 ( 安陀會, antaravasaka) 約 235cm X 115cm) -- 身高 170cm 的比丘 鬱多羅僧 (uttarasavga 上衣 ) 或僧伽梨(samghati, 兩層或四層衣 ) ( 約 245cm X 210cm) 身高 170cm 的比丘 ( 九條衣的樣式 ) tij( 梵 tij), 字根 VII. 使銳利 使敏銳 (to sharpen) Titthati (tha(stha) 停 站 +a, tha 被改爲 tittha)(frequentative of Vedic stha, stand), 站著 (to stand, stand up, to be standing), 停留 (to stop, stay), 持續 (to last), 保持 (to remain in) ( 比較級 titthatu 的意義是 : 別管它, 讓它是如此 ) 過 atthasi, attha 過分 thita 現分 tittham, titthanta, titthamana 獨 thatva imper.2 nd. tittha, 3 rd. titthatu pot. titthe & tittheyya fut.thassati inf. thatum grd.thaniya caus. thapeti med.pass. thiyati aor. pl. atthamsu & attha; grd. thaniya. Tina, 中 草 tinagahana, 中 草叢 tinajati, 陰 多種草 tinabhakkha, 354 形 以草爲食的 tinabhisi, 陰 草席 tinasanthara, 陽 草墊子 ( 座墊 ) tinasula, 中 茉莉 (jasmine,印度的一種藤本 (Jasminum sambac), 栽培, 利用它的豐富 芳香的白色花 ) tinandupaka, 中 草卷 tinagara, 中 草屋 ( 草頂小屋 ) tinukka, 陰 草火把 tinaharaka, 陽 攜帶草的人 ( 爲售賣 ) Tinukka, 陰 乾草火把 S /II, Seyyathapi, bhikkhave, puriso adittam tinukkam sukkhe tinadaye nikkhipeyya; no ce hatthehi ca padehi ca khippameva nibbapeyya. Evabhi, bhikkhave, ye tinakatthanissita pana te anayabyasanam apajjeyyum. Evameva kho, bhikkhave, yo hi koci samano va brahmano va uppannam visamagatam sabbam na khippameva pajahati vinodeti byantikaroti anabhavam gameti, so ditthe ceva dhamme dukkham viharati savighatam sa-upayasam saparilaham; kayassa ca bheda param marana duggati patikavkha.( 諸比丘! 譬如有人, 以燃乾草炬, 棄於乾草原, 若他不以手 腳立即滅火者, 諸比丘! 那麼棲息於草木之有息者, 則陷於火災中 諸比丘! 同樣的, 若任何沙門 婆羅門, 生起不正之想, 不立即捨棄 排除 毀 消滅 令去, 他在當時則受苦, 惱怒, 有惱, 有熱惱, 而且身壞命終之後, 預計往生惡趣 Tinna (tarati 的 過分 ), 已越過, 已經歷, 已達到最終點 ( 的人 ) tinnavicikiccha, 陰 度疑 Tinna vicikicchati sappatibhayakantarasadisa solasavatthuka atthavatthuka ca tinna vicikiccha tinnavicikiccha.( 越過懷疑 : 類似危險的荒野 -- 十六事 (solasavatthuka) ( 懷疑 ) 八事 (atthavatthuka) ( 懷疑 ) 的越過懷疑為 度疑 )(MT.56.)CS:p.2.40) 十六事懷疑..懷疑 過去世我存在嗎? 過去世我不存在嗎? 等等 八事懷疑 :1. 真實佛 2. 真實法 3. 真實僧伽 4. 戒定慧三學 5. 過去世, 即過去五蘊 6. 未來世, 即未來五蘊 7. 過去世與未來世, 即過去與未來五蘊 8. 緣起 Tinha, 形 鋒利的 Titikkhati (tij 鋒利 +kha 掘, ti 重疊, 而 j 被改成 k), 忍耐, 負擔, 擔當 過 titikkhi 現分 titikkhanta, titikkhamana 獨 titikkhitva Titikkha, 陰 忍耐, 寬恕 Titta, tittaka, 形 苦的, 中 苦味道 Titta (tappati 的 過分 ), 已滿足 Titti, 陰 滿足, 邊緣 Tittira, 陽 鷓鴣 (partridge) 古音譯 : 提帝邏惒吒 Tittha ( 梵 tirtha, <tri/tarati), 中 淺灘, 登陸處, 港口, 信念, 津梁 titthakara ( 梵 tirthavkara), 陽 作津梁者, 一派教主 ( 一個宗教的創辦人 ), 佛經中通常譯作 外道, 在耆那教裡,Tirthavkara 與 Jina 同義 355

184 字 titthayatana, 中 宗教教派的領域或信徒,( 任何宗教的 ) 基本原理教義 Titthiya, 陽 異教師, 外教徒, 外道 titthiyasavaka, 陽 異教信徒, 異教弟子 tittharama, 陽 異教廟宇 titthiyapakkantaka,破內外道 ( 未捨戒, 以比丘身份歸外道 ) Tithi(Sk. tithi), 陰 陰曆的日子 (a lunar day) Tidasa(Vedic tridawa), 陽 三十 ( 在 合 中的詞形 :timsa, 尤指 : 三十天神, 全數是三十三天神 ) tidasapura, 中 三十天神的城市 tidasasinda, 陽 三十天神王 ( 即 : 帝釋天王 ) Tidanda, 中 ( 放置東西的 ) 三腳架 Tidiva, 陽 天堂, 天神的居所 Tidha, 副 三方式 Tinta, 形 濕的, 潮濕的 tintina, 多疑, 疑神疑鬼 Tintinoti tintinam vuccati tanha, taya samannagato, asavkabahulo va.( 疑神疑鬼..渴愛, 且多疑 ) tintini, 陰 羅望子樹 (tamarind,見 Cibca) AT.2.6./CS:pg Ambilikaphalanti tintiniphalanti vadanti, caturambilanti apare. tinduka, 陽 黑烏木 ( 柿樹屬的一種喬木 (Diospyros melanoxylon)) tipabbasa, 陰 五十三 tipada,三音步 Tipitaka, Tepitaka, 中 三藏經典 日譯 南傳大藏經 從昭和十年到十六年 ( 西元 ) 譯成 tipu, 中 領導 tipusa, 中 南瓜 (pumpkim,各種通常有堅硬外果皮的南瓜屬 (Cucurbita), 作爲蔬菜, 做餡餅和畜飼而廣泛栽培 ) tippa, tibba, 形 鋒利的, 刺骨的, 敏銳的 tibbatibba,重重的 tibbaraga, 陽 愛欲重者 Timi, 陽 帝麑魚 ( 一種巨魚的名字 ) timivgala, 陽 帝麑伽羅 ( 世間最大的魚, 能吞舟 ) Timiramivgala, 提帝麑伽羅 ( 能吞舟大魚 ) Timira, timisa, 中 黑暗 形 暗的 vitimira 梵 無暗的 八十種好之一..光明照耀周匝破諸冥闇 (vitimira-viwuddhaloka;radiance extending all around)) Timirayitatta, 中 陰暗, 漆黑 Timisika, 陰 非常黑暗的夜晚 Timbaru, timbarusaka, 陽 黑烏木 ( 柿樹屬的一種喬木 ), 町婆羅果 參考 Tinduka Tiracchana, 陽 動物, 畜牲 tiracchanakatha, 陰 談論動物, 無用的 356 談論 ( 包括 : 王論 rajakatha 盜賊論 corakatha 大臣論 mahamattakatha 軍隊論 senakatha 恐怖論 bhayakatha 戰爭論 yuddhakatha 食物論 annakatha 飲料論 panakatha 衣服論 vatthakatha 床椅論 sayanakatha 花飾論 malakatha 香論 gandhakatha 親戚論 batikatha 車輛論 yanakatha 村 gamakatha 鎮論 nigamakatha 城論 nagarakatha 國論 janapadakatha 女人 itthikatha 英雄論 surakatha 街道論 visikhakatha 市井言論 kumbhatthanakatha 祖靈論 pubbapetakatha 瑣碎事論 nanattakatha 世界論 lokakkhayika 海論 samuddakkhayika 猜測論 itibhavabhavakatha 這些無用的話, 是卑劣 無利益, 不能導向厭 離 滅 -- M.76./I,513-4.etc.) tiracchanagata, 陽 動物 tiracchanagata, 陰 雌性動物 tiracchanayoni, 陰 畜生胎 ( 畜生道,五趣之一 ) tiracchanavijja, 陰 低劣技藝 ( 畜生學問 ) Tiriya, 中 寬 Tiriyam, 副 橫過, 橫著 (transversely, obliquely, horizontally) tiriyamtarana, 中 乘船渡過 ( 對岸 ) Tiriya, 陰 一種草 (a kind of grass or creeper A.III,240, 242 (tiriya nama tinajati; Com. dabbatina)) Tirita, 中 珠仔樹 ( 東印度的一種喬木 [ 總狀山礬 ](Symplocos racemosa) Tiritaka, 中 樹皮衣 Tiro, 無 橫過, 超過, 外面 tirokarani, 陰 窗簾, 門簾, 面紗 tilokudda, 中 在牆壁之外 tilodhana, 中 蓋子, 屏 tilobhava, 陽 隱藏, 不見, 消失 tirokutta, 牆外 Tirokkara, 陽 侮辱, 淩辱 Tila ( 梵語同 ), 中 芝麻子, 胡麻 tilakakka, 中 芝麻漿 tilapittha, tilapibbaka, 中 芝麻滓, 芝麻醬 tilamutthi, 陽 一把芝麻 tilavaha, 陽 一滿車芝麻 tilasavgulika, 陰 芝麻糕 Timsati, timsa, 陰 三十 tir, 字根 VII. 決定 (to decide) Tira, 中 岸, 河岸 tiradassi, 陽 見到岸 Tirana, 中 決定, 審判 Tireti (tir 決定 +e), 決定, 判斷, 完成, 運行 過 tiresi 過分 tirita 現分 tirenta, tirayamana 獨 tiretva Tiro-,橫過, 超越, 貫通 Tiha(tri+aha), 中 三天的時期 (a period of three days, for 3 days) dvihatiham,兩三天 Tu(Vedic tu), 無 然而, 就這樣, 但是, 仍然, 現在, 然後 (however, but, 357

185 yet, now, then) kin tu, but (=quid nunc) frequent in late verse: ante tu tv eva, however ; na tv eva, not however, but not Tuvga, 形 高的, 顯著的 tuvganasika, 形 有一個突出的鼻子 Tuccha, 形 空的, 徒然的, 虛偽的, 遺棄的 Tujjati (tudati 刺穿 的 被 ), 被刺穿, 被打 Tuttha (tussati 滿意 的 過分 ), 已高興, 已滿足 tutthacitta, tutthamanasa, 形 有著喜悅的心意 parituttha,, 已非常滿足 Tutthi, 陰 愉快, 歡喜 Tunda, tundaka, 中 鳥嘴 ( 喙 ), 喙, 豬嘴 Tunnakamma, 中 針工, 縫製, 針黹 ( ㄓ ˇ) Tunnavaya, 陽 裁縫師 Tunhi, 無 沉默的, 默默地 tunhibhava, 陽 靜 tunhibhuta, 形 沉默的 Tutta, 中 導象的矛 tud, 字根 I. 刺穿 (to pierce), 傷害 (to wound) cp. ( 梵 tud)=push= 推動 ; =thrust= 用力推 Tudati (tud 刺穿 +a), 刺, 啄, 刺穿, 教唆 過 tudi 過分 tudita, tunna 現分 tudanta, tudamana 獨 tuditva Tudana, 中 紮, 戳 [ 刺 貫 ] 穿 Tumula, 形 巨的, 大的, 盛大的 Tumba, 陽 中 容水器 ( 勺或水瓶 ), 鬥 ( 量穀粒的器具 ) tumbakataha, 陽 用葫蘆製成的容器 Tumbi, 陰 瓠 (long gourd,一年生草本植物, 莖蔓生, 花白色, 果實細長, 圓筒形, 表皮淡綠色, 果肉白色, 可做蔬菜 (Lagenaria Vulgaris)) Tumha ( 第二人稱 代 ), 你 tumhadisa, 形 你的類型的 Turaga, turavga, turavgama, 陽 馬 Turita, 形 快的, 迅速的 turitam, 副 很快地, 匆忙地 turitaturitam, 副 非常快地, 很匆忙地 Turiya, turiya, 中 樂器 五種樂器包括 : 單面鼓 (atata), 雙面鼓 (vitata), 弦樂器 (atata-vitata), 鐃鈸類 (ghana), 管樂器 (susira) turiyatalitavaditanigghosasaddam, 奏 (talita) 樂器, 演奏 (vadita) 小聲 有聲 tul( 梵 tul), 字根 VII. 稱出 的重量 (to weigh), 熟慮 Turukkha, 形 土耳其的 陽 一種香 Tulana, 中 tulana, 陰 秤重, 等級, 熟慮 Tulasi, 陰 羅勒 (basil,羅勒屬植物 (Ocimum basilicum) 一種東半球的 358 唇形科一年生草本植物, 栽培其葉, 可四季生長 ) Tula, 陰 1. 秤, 天平, 平衡 (a weighing pole or stick, scales, balance) 2. 杆, 椽 (a beam or pole for lifting, carrying or supporting, a rafter) tulakuta, 中 錯誤的秤重( 欺詐的稱量 ) tuladanda, 陽 秤桿( 桿秤上標有刻度單位的木桿部分, 起支援物重和秤砣的作用, 並在計量後標示出重量 ) tulabhuta,平衡 tulakuta, 虛詐斗秤 (false weighing, false weight (often comb d with kamsakuta & manakuta, false coining & false measuring) tulaputtaka, 金匠 (a goldsmith) Tuliya, tuliya, 陽 狐蝠, 果蝠 (a flying fox) Tuleti (tul 稱重 +e), 秤重, 調查, 比較 ( 台語..比並 ) 過 tulesi 過分 tulita 現分 tulenta 獨 tuletva, tulayitva grd. tuliya & tulya. Tulya & Tuliya (also tulla J IV.102), 形 相等的, 可測量的 tulyata, 陰 平等 Tuvam, tvan (tumha 的 主. 單 ;Sk. tvam & (Ved.) tuam) 你 Tuvatam, tvatam, (Sk. tvaritam, cp. Turta), 副 快速地(quickly) Tuvatteti (for *Sk. dvandvayati, denom. fr. dvandva), 分享 (to share ) 3s.opt. tuvatteyyum Tuvantuva (Sk. dvandva), 爭吵 (quarrel, strife) tus( 梵 tus), 字根 III. 高興(to be glad), 滿意 滿足 感激 Tusita (< 梵 tus 滿意 滿足 感激 ),兜率天, 欲界天第四天, 是菩薩成佛之前最後一世的住處 Tussati (tus 滿意 +ya), 高興, 滿意 過 tussi 過分 tuttha 現分 tussanta, tussamana 獨 tussitva KhA.(CS:p.205).. Atha va tussatiti tussako, sakena tussako, santena tussako, samena tussakoti santussako.( 或者說, 滿足 (tussati) 是 : 滿意 (tussako) 對自己所擁有的東西滿意(sakena tussako) 對自己現有的東西滿足(santena tussako) 對一切東西一視同仁的滿足 (samena tussakoti) 等為 知足 (santussako) ) Tussana(Sk. tosana), 陰 Tussana, 中 滿足, 歡喜 Tuhina, 中 露(dew) Tuna, tunira, 陽 震動 Tunira =tuni, Vism 251. Tula, 中 兜羅棉, 棉花 (a tuft of grass, cotton) tulapicu, 陽 原棉 (cotton-wool) Tulika, 陰 畫家的刷子, 棉床墊 DA.1./I,87... (7) Tulikati 1 tinnam 2 tulanam 3 abbatarapunna tulika.( 棉墊..即..草棉 tinnam 兜羅棉 tulanam 及其他棉 )) Te, 陽 他們( 複. 主格 ) Te-asiti, 陰 八十三 359

186 Tekiccha, 形 可醫治的, 可被寬恕的人 Te-cattalisati, 陰 四十三 Te-civarika, 形 三袈裟者 ( 只使用三件袈裟 ) Teja, 陽 Tajo(Vedic tejas (nt.) from tij to be sharp or to pierce cp. tapa & tapo), 中 (mano-group), 熱, 光輝, 光榮, 力量 ( sharpness, heat, flame, fire, light; radiance, effulgence, splendour, glory, energy, strength, power) ( 在 合 變成 tejo) tejadhatu, 陰 熱的元素 tejakasina, 中 ( 修禪取相的 ) 火遍 Instr. tejasa & tejena 身體有四個部分是火界最顯著的 : 一 間隔性發燒之火 (santappana tejo, 如患瘧疾時隔天性的發燒 ) 二 導致成熟和老化之火 (jirana tejo) 三 普通發燒之火 (daha tejo), 四 消化之火 (pacaka tejo), 這是命根九法聚的作用之一 Tejana, 中 1. 箭 2. 削尖的 Tejavantu, 形 宏偉的, 光榮的, 發熱的 Tejeti (tij +e), 加熱, 削尖 過 tejesi 過分 tejita 現分 tejenta 獨 tejetva Tettimsa, tettimsati, 陰 三十三 Tena, 無 由於, 因爲 tenahi, 無 假如這樣的話 tenevaha(tena+eva+aha),故說 Tenavuti, 陰 九十三 Tepabbasati, 陰 五十三 Temana, 中 潮濕, 潤濕 Temiyati (temeti 的 被 ), 變濕, 被淋浴 現分 temiyamana Temeti (tim+e), 弄濕, 使濕潤 過 temesi 過分 temita 現分 tementa, temayamana, 獨 temetva Terasa, telasa, 形 十三 Terovassika(tiro 超過 +vassa+ika), 形 超過一年 Corovassikam at Nd 2 40 (p. 85) read terovassikam (as S IV.185). Tela, 中 油 telaghata, 陽 油瓶 telacati, 陰 一壺油 teladhupita, 形 加油味的 telapadipa, 陽 油燈 telamakkhana, 中 塗油 Paci.IV, Telam nama tilatelam sasapatelam madhukatelam erandatelam vasatelam.( 油..胡麻油 芥子油 蜜樹油 蓖麻子油 獸油 ) Thag.v Telasanthehi kesehi, capala abjanakkhika; Rathiyaya gamissanti, dantavannikaparuta.( 髮上抹 ( 香 ) 油, 眼 ( 瞼 ) 塗眼線 (abjana 古譯安繕那 ), 身著象牙白, 招搖大街頭 ) Telika, 陽 油商人 Tevijja, 陰 三明 ( 宿命明 天眼明 漏盡明 ) tevijja brahmana(=brahmanam tevijjam), 婆羅門三明 長阿含 26 經 三明經 (T ).. 七世 360 以來父母真正, 不為他人之所輕毀, 異典三部諷誦通利, 種種經書善能分別, 又能善於大人相法, 觀察吉凶, 祭祀儀禮 A.3.58./I, Idha, bho Gotama, brahmano ubhato sujato hoti matito ca pitito ca, samsuddhagahaniko yava sattama pitamahayuga, akkhitto anupakkuttho jativadena, ajjhayako, mantadharo, tinnam vedanam paragu sanighanduketubhanam sakkharappabhedanam itihasapabcamanam, padako, veyyakarano, lokayatamahapurisalakkhanesu anavayoti. ( 尊瞿曇! 謂世間有婆羅門, 母與父兩人皆優生 (sujato), 七世以來父輩祖譜純淨, 對身份背景無可責難 ; 求學 (ajjhayako), 受持真言 (mantadharo), 通達三吠陀 (tinnam vedanam),( 唇法 ) 通達者 (paragu), 同義詞與詩體學 (sanighanduketubhanam), 解析字母 (sakkharappabhedanam), 第五古傳說 (itihasapabcamanam), 句子 (padako), 文法 (veyyakarano), 於順世論 (lokayata) 及大人相 (mahapurisalakkhanesu) 完整的受持 ) AA.3.58./II, Tinnam vedananti irubbedayajubbedasamabbedanam.( 三吠陀..梨俱吠陀 (Irubbeda; 梵 rgveda 讚誦明論 ) 夜柔吠陀 (Yajubbeda; 梵 Yajurveda 祭祀明論 ) 娑摩吠陀 (Samabbeda; 梵 Samaveda 歌詠明論 ) Otthapahatakaranavasena param gatoti paragu.( 完全做到振動嘴唇, 為 ( 唇法 ) 通達者 ) Saha nighanduna ca ketubhena ca sanighanduketubhanam.( 同義詞與詩體學, 合稱同義詞與詩體學 ) Nighanduti namanighandurukkhadinam vevacanapakasakasattham.( 同義詞..命名樹木等的名稱, 解釋同義詞之論 ) Ketubhanti kiriyakappavikappo kavinam upakaraya sattham.( 詩體學..適當的 ( 文句 ) 表現與安排, 有助於作詩之論 ) Saha akkharappabhedena sakkharappabhedanam.( 字串的分解, 為解析字母 ) Akkharappabhedoti sikkha ca nirutti ca. ( 字串的分解, 為語言規則 ) Itihasapabcamananti athabbanavedam catuttham katva itiha asa, itiha asati idisavacanapatisamyutto puranakathasavkhato khattavijjasavkhato va itihaso pabcamo etesanti itihasapabcama. Tesam itihasapabcamanam vedanam.( 第五古傳說..涵蓋阿闥婆吠陀 ( 禳災明論 ) 在第四, 古書 (Itihasa= Iti + ha +asa) 在第五, 古書是像如此相關的古論, 即剎帝利 ( 戰士 ) 書於第五古書, 這就是第五古傳說之論 ) Padam tadavasesabca byakaranam adhiyati vedeti cati padako veyyakarano.( 通曉零散的句子, 通曉文法, 稱為 通文句 通文法 ) Lokayatam vuccati vitandavadasattham.( 順世論..詭辯之論 ) AA.3.58./II, Mahapurisalakkhananti mahapurisanam Buddhadinam lakkhanadipakam dvadasasahassaganthapamanam sattham, yattha solasasahassagathapadaparimana Buddhamanta nama ahesum, yesam 361

187 vasena imina lakkhanena samannagata Buddha nama honti imina paccekabuddha, dve aggasavaka, asiti mahasavaka, Buddhamata, Buddhapita, aggupatthaka, aggupatthayika, raja cakkavatti ti ayam viseso bayati.( 大人相..佛陀等大人相之論, 一萬二千束之量之論, 一萬六千偈誦份量, 佛咒, 具足這些相貌稱為佛陀, 獨覺佛, 兩大弟子, 八十大聲聞眾, 佛父, 佛母, 首席侍者, 轉輪王, 這殊勝的系譜 ) Tesatthi, 陰 六十三 Tesattati, 陰 七十三 Tomara(Sk. tomara from tud), 陽 中 矛,( 禦象的 ) 槍矛 (a pike, spear, lance, esp. the lance of an elephant-driver) Toya(Vedic toya), 中 水(water (poetical for udaka)) Torana(Sk. torana), 中 拱門,( 印度公共集會等用的 ) 臨時棚舍, 牌樓 (an arched gateway, portal) Tosa, 陽 快樂, 滿足 Tosana, 陰 Tosapana, 中 令人滿足的動作, 令人高興的動作 Tosapeti (tussati 的 使 ), 使快樂, 使喜歡 過 tosapesi 過分 tosapita Toseti(Caus. of tussati), ( 參考 Tosapeti) 使快樂, 使喜歡 過 tosesi 過分 tosita, 現分 tosenta, tosayamana, 獨 tosetva -tta, 附在中性名詞的字尾, 變成抽象名詞 另有附上 -yya, -ya, 以做重音變化為主, 及附上 -ava Tya (Sk.tya, nt.tyad) base of demonstr.pron.=ta, this, that; Loc.sg.tyamhi; Loc.pl.fem.tyasu (Com.tasu) Tyajja(=te ajja), 他們今天 Tyassa, Tyassati te assa.( 他們是 ) Tyassu(Tyassu =te assu), 實在他們 (assu 是強調詞 ) Tyaham(=te aham), 他們 Tvam, 代 你(you) 參考 tuvam tvam tvam, 你! 你!(= 你真是的!) 單數 single 複數 plural 主格 Nom. tvam tuvam tam tumhe vo 賓格 Acc. tam tvam tuvam tavam tyam tumhe tumhakam vo 具格 Inst. taya tvaya te tumhehi vo 離格 Abl. 與格 Dat. tava tavam tuyham (Sk. te tumhakam tumham vo 屬格 Gen. tubhyam) tuyham 處格 Loc. tayi tvayi tumhesu vo Tveva(tv eva), 1.(= tu eva) しかしながら 2.(=iti eva) とこそ tvevaham 362 = tveva aham Th Th, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十七個輔音字母 發音是送氣清音的 t, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音, 試試送氣發漢語的 t thak, 字根 VII. 關上 (to shut) Thakana, 中 蓋著, 蓋子 (covering, lid; closing up) Thaketi (thak 關 +e), 關, 關上, 覆蓋 (to cover, cover up, close) 過 thaketesi 過分 thakita 現分 thakenta 獨 thaketva Thabba, 中 母奶 (mother s milk) Thandila, 中 多石的硬地, 土墩 (bare, esp. hard, stony ground) thandilasayika, thandilaseyya, 陰 躺在地上 Thaddha(pp. of thambeti, Sk. stabhnati to make firm, prop, hold up), 形 硬的, 僵硬, 硬結的 (hard, rigid, firm) thaddhamacchari, 陽 大守財奴 athaddha, 形 不硬的 than, 字根 VII. 吼 (to roar) Thana, 中 女人的胸部,( 牛 羊等的 ) 乳房 thanagga, 中 乳頭 thanapa, 陽 中 哺乳, 嬰兒 (infant) Thanayati (than 吼 +aya), 吼, 打雷 過 thanayi 現分 thanayanta Thanita, 中 雷電 Thaneti (than 吼 +e), 吼, 打雷 (to roar, to thunder) 過 thanesi 過分 thanita 現分 thanenta 獨 thanetva Thanin, 形 有乳房 (having breasts) Thapati, 陽 1. 木匠 (a builder, master carpenter) 2. 官員 (officer, overseer S.V,348.) Thabaka, 陽 串 Thambha, 陽 1. 棟梁, 柱子 (a pillar, a post) 2. 自私, 頑固 (in all meanings of thaddha, applied to selfishness, obduracy, hypocrisy & deceit) 3. 草叢 (a clump of grass) thambhaka, 陽 草叢 Thambhitatta(abstr. to thambha),剛硬 (thambha 2, viz. hardness, rigidity, obduracy, obstinacy) Thammayut, 泰語 法宗派 ( 意為堅持法的僧團 ), 指的是在 1830 年由暹邏王子 Mongkut 所建的宗派 Mongkut 重視巴利經典的學習, 堅持覆蓋兩肩的僧袍 在家眾為出家眾服務等 對其它的派系稱為 363

188 Mahanikai( 大宗派 ) Tharana(Sk. starana to str), 陽 鋪設 (strewing, spreading. In cpds. like assatharana, bhummatharana, rathatharana, hatthatharana, etc.) Tharu (Sk. tsaru), 陽 武器的柄或把 (the hilt or handle of a sword or other weapons, a sword) Thala 1 (Vedic sthala, to stha, orig. standing place), 中 陸地 ; 旱地 (dry ground, viz. high, raised or solid, firm (opp. water) As plateau opp. to ninna (low lying place)) thalagocara, 形 生活在陸地 (living on land) thalaja, 形 地上生 (sprung from land (opp. varija or udakaruha =water-plant)) thalattha, 形 被置在地上的 thalapatha, 陽 陸路 (a road by land (opp. jalapatha by water)) Thala 2, 中 劍柄 劍鞘 (the haft of a sword, the scabbard) Thava, 陽 稱讚, 贊詞 Thavati (thu 稱讚 +a;sk. stauti), 稱讚, 頌揚 (to praise, extol) 過 thavi 過分 thuta, thavita 現分 thavamana 獨 thavitva 使 thaveti (Sk. stavayati) 不 thutum(sn.217=thometum SnA 272) Thavika, 陰 錢包, 背包 (a knapsack, bag, purse; esp. used for the carrying of the bhikkhu s strainer) Thama, 陽 力量, 活力, 能力 AA.8.9./IV,73... Balavati thamasampanno.( 有力..具有力量 ) Thamavant (thama+vant), 形 強壯的, 有力的 Thamaka, 形 有力的 (having strength) Thala (from thala orig. a flat dish), 陽 中 thali, 陰 碟子, 盤子 (a plate, dish, vessel) Thalaka, 中 thalika, 陰 小碗, 大口杯 paniyathalaka, 中 水碗, 茶杯 Thali (thali in cpds.) (Sk. sthali, cp. thala), 陰 土鍋, 大盤子 (an earthen pot, kettle, large dish) Thalipaka, 陽 一鍋飯 Thavara 1 (Vedic sthavara, from stha, cp. sthavira), 形 固定的, 持久的 firm, strong) Thavara 2 (from thavira=thera, old, 中 老年 (old age) Thavariya, 中 不動性, 堅固, 固體性 Thira, 形 牢固的, 固體的, 耐久的 (solid, hard, firm; strenuous, powerful) thiratara, 形 更牢固的, 更固體的, 更耐久的 thirata, 陰 堅固, 不動性 Thi, 陰 女人 thiraja, 陽 中 月經來潮 364 Thina, Thina, Thena, Thana,(<the 縮 ; 梵 styana), 中 惛沉( 昏沉 ), 沉滯 (stiffness, obduracy, stolidity, indifference) 法集論 Dhammasavgani #1162(PTS:1159)(CS:p.233):Tattha katamam thinam? Ya cittassa 1 akallata 2 akammabbata 3 oliyana 4 salliyana 5 linam 6 iyana 7 liyitattam 8 thinam 9 thiyana thiyitattam cittassa--idam vuccati thinam.( 什麼是 昏 1 沉? 那個心是不聰明的 2 不適合工作 3 偷懶 4 遲鈍 5 萎縮 6 萎靡 7 昏沉 8 昏昧 9 昏迷, 稱為昏沉 ) SA /III, Api ca cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti (1) atibhojane nimittaggaho, (2) iriyapathasamparivattanata, (3) alokasabbamanasikaro, (4) abbhokasavaso, (5) kalyanamittata, (6) sappayakathati.( 斷 昏沈及呆滯 有六種方法 :1. 避免過量飲食 (atibhojane nimittaggaho),2. 變換姿勢 (iriyapathasamparivattanata),3. 作光明想 (alokasabbamanasikaro),4. 處在無遮蔽之處 (abbhokasavaso),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha)) thu, 字根 V. 稱讚(to praise) Thuti, 陰 稱讚 thutipathaka, 陽 致頌詞者, 吟遊詩人 Thunati (thu 稱讚 +na), 呻吟, 稱讚 過 thuni 現分 thunanta, thunamana 獨 tyunttva Thulla, 形 龐大的, 肥的, 嚴重的, 總的 thullaccaya, 陽 嚴重的罪過 thullakumari, 陰 胖女孩, 老處女 thullaphusitaka, 形 有大下降的 ( 雨 ) thullavajja, 偷蘭遮, 偷羅遮, 偷羅柘 thullasarira, 形 肥胖的身體 Thusa (Vedic tusa (m.)), 陽 糠, 穀殼 (husk of grain, chaff) thusaggi, 陽 穀殼火 thusapacchi, 陰 收穀殼的籃子 thusasodaka, 中 一種醋 Thuna, 陽 thuna, 陰 獻祭的柱 Thupa, 陽 佛塔, 寶塔, 石堆紀念碑, 豎立在埋葬聖者骨灰處的紀念碑, 頂端 (a stupa or tope, a bell-shaped pile of earth, a mound, tumulus, cairn; dome) thuparaha, 形 應該爲怹建寶塔來尊敬者 Thupika, 陰 高峰, 尖塔 (having domed roofs) Thupikata (thupa+kata made a heap ), 形 堆積滿缽的(heaped of an alms-bowl) Thula & Thulla 形 總的, 粗糙的, 胖的, 龐大的 (compact, massive; coarse, gross; big, strong, clumsy; common, low, unrefined, rough) thulata, 陰 粗糙 thulasataka, 陽 粗布 Theta (Sk. from titthita), 形 可靠的, 可信賴的 (firm, reliable, trustworthy, true) then, 字根 VII. 偷(to steal) 365

189 Thena, thenaka, 陽 小偷, 賊 theni, 陰 女小偷, 女賊 atheni, 形 不偷 Thenana, 中 竊盜 Theneti (then 偷 +e;denom. fr. thena), 偷 (to steal, to conceal) 過 thenesi 過分 thenita 現分 thenenta 獨 thenentva Theyya (Vedic steya), 中 竊盜 (theft) theyyacitta, 中 盜心, 賊意 形 有心要偷的 theyyasamvasaka, 形 賊住者 ( 假冒比丘 ) Thera (Vedic sthavira), 陽 上座, 長老, 長者, 有十個戒臘以上的比丘 (senior) 形 老, 年長者 Theragatha, 陰 長老偈 Theravada( 梵 sthavira 他鞞羅 ), 陽 長老的教義, 南傳佛教, 上座部, 長老說佛教 thera bhikkhu, 長老比丘, 上弟子 majjhima bhikkhu, nava bhikkhu, 中臘比丘 年少比丘 ( 中 下弟子 ) Theri & Therika, 陰 1. 老女人 (an old woman (cp. sthavirika M Vastu III,283) 2. 上座尼, 長老尼 (a female thera) Therigatha, 陰 長老尼偈 Theva, 陽 (?) 滴, 點滴 (a drop; stagnant water) Thoka, thoka, 形 小的, 一點點的, 一些的 (little, small, short, insignificant; nt. a trifle) thokathokam(thokam thokam), 副 漸漸地 Thokaka=thoka; fem. thokika Dh.310. Thometi [denom. fr. thoma; cp. thavati] to praise, extol, celebrate thom, 字根 VII. 稱讚 (to praise) Thoma (Vedic stoma a hymn of praise), 稱讚 Thomana, 中 thomana, 陰 稱讚 (praising, praise, laudation) 參考 thuti Thometi (thom 稱讚 +e), 稱讚, 頌揚 過 thomesi 過分 thomita 現分 thomenta, thomayamana 獨 thometva D D, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十八個輔音字母 發音是帶音的 d, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 -da(suffix of da, see dadati), 形 給予 (giving, bestowing, presenting, only as annada, balada, vannada, sukhada; varada; kamada; ambuda, 給水 Damseti (for dasseti), 顯示 see upadamseti; pavidamseti, vidamseti. nidamseti nidamsani Daka, 中 水 dakarakkhasa, 陽 水鬼, 水怪 366 Dakkha, 形 聰明的, 能幹的, 熟練的, 靈巧的 dakkhata, 陰 技術, 能力, 聰明 Dakkhaka, 形 領會的人 Dakkhati (dis+a, dis 被改成 dakkh), 看 過 addakkhi, 不 dakkhitum, dakkhitaye Dakkhina, 形 南方的, 右邊的, 台語 : 正手爿 dakkhinakkhaka, 中 右鎖骨 dakkhinadisa, 陰 南方 dakkhinadesa, 陽 南部國家 dakkhinapatha, 陽 南路 ( 即今名 德干 Decan) dakkhinayana, 中 黃道向南移時 ( 黃道向赤道的南方移進時期, 即 : 太陽看來像是向南方移進的時期 ) dakkhinaraha, 形 值得奉獻的 dakkhinavatta, 形 向右繞的 Dakkhina, 陰 南方, 禮物,( 對聖人的 ) 佈施品 dakkhinavisuddhi, 陰 淨施 ( 禮物的純淨 ) dakkhinodaka, 中 獻水 Dakkhineyya (grd.-formation fr. dakkhina as from a verb *daksinati=pujeti), 形 中 值得供養的 dakkhineyyapuggala, 陽 值得供養的人 Dakkhi, 陽 見者, 察覺的人 Dattha (dasati 的 過分 ) 已咬 datthana, 中 被咬過的地方 datthabhava, 陽 被咬的事實 Daddha (dahati 的 過分 ), 已燒 [ 傷, 焦 ], 已燒毀 daddhatthana, 中 被火燒毀的地方 daddhageha, 形 房子被燒毀的的人 dand, 字根 VII. 處罰 (to punish) Danda, 陽 1. 莖, 棍, 箠, 棍棒, 拐杖,( 大體上 ) 木材 2. 罰款, 處罰 dandaka, 中 棍, 小枝, 竿, 柄 dandakamadhu, 中 懸掛在樹枝上的蜂巢 dandakamma, 中 處罰, 懲罰, 賠償 dandakoti, 陰 棍端 dandadipika, 陰 火把 dandaniya, 形 有處罰傾向的 dandappatta, 形 被告發的人 dandaparayana, 形 靠著手杖的, 藉著支柱支撐的 dandapani, 形 一手持著杖的 dandabhaya, 中 怕被處罰 dandahattha, 形 手中有杖的人 Datta, 過分 已給 Datti, 陰 保存食物的小容器 Dattika, datthiya,dattiya, 形 ( 在 合 中 ) 被給的 Dattu, 陽 愚蠢的人 Datva, daditva, (dadati 的 獨 ) 給了 dad ( 梵 dad, da), 字根 I. 給 (to give) Dada, 形 ( 在 合 中 ) 給的, 授予的 Dadati (da+a, da 重疊, 而前 a 被短化 ), 給, 提供, 允許, 移交 過 dadi, adadi 過分 dinna 現分 dadanta, dadamana 不 datum, 367

190 daditum fut.dassati, dammi pret.ada (=adasi); 1st.pl.adamha; aor.adasi; pl.adamsu inf.datum & datave grd.databba & da tabba pp. datta ger. datva & datvana; also as da (for daya or dana) in prep.cpds., like an-upada, ada, etc.der.fr.1.are Caus.dapeti, pp. dapita; n.ag.datar; nt.dana.see also suffix da, datti, dattika, etc.; and pp. atta (=a-d[a]ta).-- 2.Bases day & (reduced) day, contracted into de.(a) day :only in der.daya, dayaka, dayin and in prep.cpds.a-daye (ger. of adati). (b) de : pres.ind.deti 1st sg.demi; 2nd desi 1st pl.dema(shall we give); 2nd detha; 3rd denti imper.dehi 3rd sg.detu; 2nd pl.detha ppr.dento grd.deyya Other der.fr.base 2 are dayati & daya 3.Base dada:pres.ind.dadati; 1st.sg.dadami; 3rd.pl.dadanti imper.dadahi pot.dadeyya & dade; 1st.sg.dadeyyam; 2nd.sg.dadeyyasi. Also contracted forms dajja (may he give)(=dadeyya ); 1st sg.dajjam(dajjaham=dajjam aham)(=dammi Com.);2nd.pl.dajjeyyatha; 3rd y.dajjeyya & 3rd.pl.dajjum in cpd.anupa. ppr.dadanto Gen.etc.dadato & dadam ppr.med.dadamana aor.adadam (=adasim); proh.2nd.pl.ma dadittha ger. daditva(datva): contr.into dajja (should be read dajja) (=datva). der.dada for da. 4.(passive) base di (& di):pp. dinna pres.diyati diyyati; cp. adiyati; pret.diyittha ppr.diyamana der.fr.4 are desid.dicchati, diti, etc. Daddu, 陰 皮膚病 溼疹 輪癬 ( 一種皮膚的出疹 ) Daddula, 中 1. 軟骨 2. 米的一種 ( 直譯 : 頭頭邏 ) Dadhi, 中 凝乳 dadhighata, 陽 一鍋凝乳 dadhimanda, 中 乳清 ( 指在奶酪製造過程中, 以乳汁中分離出來的牛奶中的水質部分 ) Danta 1 ( 梵 danta), 中 牙齒, 牙, 尖牙 dantakattha, 中 牙刷 牙籤 (tooth-pick, tooth-cleaner) ( 古譯 : 楊枝 ) dantatthika, 中 牙齒 ( 顎骨?) dantakara, 陽 象牙工匠 dantapanti, 陰 整排牙齒 dantapona, 陽 清潔牙齒的工具 (tooth-cleaner)( 古譯 : 楊枝 ) dantavalaya, 中 象牙製的手鐲 dantavidamsaka, 形 (=dantavidassaka or =dantaghamsaka) 露齒 ( 而笑 ) dantavarana, 中 唇 dantavakkalika,穿樹皮的苦行僧 ( a kind of ascetics--peeling the bark of trees with their teeth?) dantavanna, (ivory-coloured, ivory-white) dantavidamsaka dantasampatti,美齒 ( splendour of teeth ) dantajina 象牙 (ivory) (gloss:dhanadhabbam) dantatthika,象牙 ( teeth-bone, ivory of teeth) dantavarana,唇 ( the lip--lit.protector of teeth) A /III,250.: Cakkhussam, mukham na duggandham hoti, rasaharaniyo visujjhanti, pittam semham bhattam na pariyonandhati, bhattamassa chadeti.(( 嚼楊枝五利益 :) 適可於眼 口不惡臭 味神經清淨 膽汁與痰不纏絡食物 368 食物甘於彼 ) Danta 2 ( 梵 danta), 形 象牙製品 (made of ivory, or ivory-coloured (yana=dantamaya) dantakasava,象牙白或象牙黃 Danta 3 (dameti 的 過分 ; 梵 danta, pp. damyati to make, or to be tame), 已馴服, 已受約束, 已抑制 dantata, 陰 dantabhava, 陽 馴熟, 溫順, 控制, 被抑制的狀態 sudanta,很馴服 dantabhumi,安全的地方 (a safe place =nibbana) Dantasatha, 陽 酸橙樹, 中 酸橙 Dandha, 形 慢的, 無聊的, 愚蠢的 (slow; slothful, indocile; silly, stupid) 增支部 A.3.68./I,200.: rago kho, avuso, appasavajjo dandhaviragi, doso mahasavajjo khippaviragi, moho mahasavajjo dandhaviragi. ( 友! 染 是小罪遲退離, 瞋 是大罪速退離, 癡 是大罪遲退離 ) Dandhata, 陰 愚蠢 (stupidity) dandhattam,愚蠢的狀況態 Dandhanata, 陰 懶散, 呆滯 adandhanata,不懶散, 不呆滯 (absence of sluggishness) Dandhayana, 陰 粗陋, 笨拙 (clumsiness) Dandhayitatta(der. fr. dandheti, 中 愚蠢 (stupidity (=dandhata) opp. vitthayitatta) dap, 字根 III. 驕傲 (to be proud) Dappa, 陽 傲慢態度, 蠻橫 Dappana, 中 鏡子 Dappita, 形 傲慢的, 驕傲的 Dabba, 形 ( 天生 ) 明智的 中 木材, 財富, 物質 dabbajatika, 形 聰明的 dabbasambhara, 陽 木製品的收集物, 建材的收集物 SA.8.2./I, Dabboti dabbajatiko pandito.( 明智的..天生明智的 有智慧的 ) Dabbatina, 中 印度畫眉草 ( 印度的一種禾草 (Eragrostis cynosuroides), 用於印度教禮儀中 -- 亦稱達勃哈 (darbha)) Dabbimukha, 陽 一種鳥 (Turdus Ginginianus) Dabbi, 陰 匙, 杓子 (ladle) Dabbha, 陽 印度畫眉草 (kusa-grass,見 Dabbatina) dam( 梵 dam), 字根 VII. 馴服 (tame), 控制 (control) Dama, damatha, 陽 damana, 中 馴服, 征服, 調伏, 抑制, 控制 Damaka, 形 馴獸師, 控制者, 訓練者 Dameti (dam+e), 馴服, 訓練, 征服, 使轉變 過 damesi 過分 damita, danta 現分 damenta 獨 dametva 義 dametabba, damaniya Dametu, 形 馴獸師, 訓練者 參考 damaka 369

191 Dampati, 陽 夫妻, 妻子和丈夫 Damma (Sk. damya, grd. of damyati see dameti & cp. damaya (damiya)), 形 要被馴養的, 要被訓練的 (to be tamed or restrained; esp. with ref. to a young bullock M.I,225 (balagava dammagava the bulls & the young steers)) also of other animals: assadamma-sarathi a horse-trainer A.II,112; & fig. of unconverted men likened to refractory bullocks in phrase purisa-damma-sarathi (Ep. of the Buddha) the trainer of the human steer D.I,62 (misprint dhamma ) dammagavabalavagavesu, ( 在 ) 小牛 壯牛 dammi(1s.fut.), 我供養 see dadati dams( 梵 davw / daw), 字根 I. 咬 (to bite) Daya(Ved. daya, to dayati 2 ), 陰 同情, 憐憫, 仁慈 (sympathy, compassion, kindness) anuddaya,仁慈 dayapanna,仁慈 (showing kindness (=dayam metta-cittam apanno) Dayalu, 形 富於同情心的 Dayita, 過分 已同情 dayitabba, 義 可以同情, 可以幫助 Dayita, 陰 女人 Dara, daratha, 陽 悲傷, 焦慮, 苦惱 Dari, 陰 劈開, 裂縫, 巨穴 Dala, 中 草葉, 葉, 花瓣 Dalidda,貧窮 S /V,100.: Sattannam kho, bhikkhu, bojjhavganam abhavitatta abahulikatatta daliddo ti vuccati.( 比丘! 不修習 不多修七覺支, 稱為貧窮 ) Dalidda, Dalidda(Sk. daridra, to daridrati), 形 名 窮, 貧窮 ; 浪子, 貧窮的人 (vagrant, strolling, poor, needy, wretched; a vagabond, beggar) Dalha(Sk. drdha to drhyati to fasten), 形 結實的, 強壯的, 穩固的 dalhadhamma, 形 全面加強 (strong in anything), 熟練 (skilled in some art, proficient) dalhaparakkama, 形 很努力的, 精力充沛的 dalham, 副 堅定地, 強烈地 dalhamitta, 陽 摯友 Dalhaya,蛇, 蚖蛇 Dalhi-(>dalha), 陰 鍛鍊 ( 身體 )(kaya-dalhi-bahula strong in body) Dalhikamma, dalhikarana, 中 加強 (making firm), 強化 (strengthening) Dava, 陽 遊戲, 運動, 開玩笑 davakamyata, 陰 喜愛開玩笑 davatthaya, davaya, 與. 單 屬. 單 為開玩笑 Davadaha, 陽 森林火災 Dasa, 形 十 gen. dasannam, dasanam; instr.dasahi & dasabhi dasaka, 中 十年, 十個一組 dasakkhattum, 副 十次 dasadha, 副 370 十方式 dasabala, 形 十力, 佛陀 dasavidha, 形 十倍的 dasasata, 中 千 dasasatanayana 形 有千眼的 ( 即 : 帝釋 Sakka) dasasahassa, 中 十千 (= 一萬 ) Dasa, 形 ( 在 合 中 ) 見者, 領會的人 duddasa = 難領會的, 不易看到的 Dasana, 中 齒 dasanacchada, 陽 唇 Dasa, 陰 1. 衣服的邊緣或鬚邊 2. 條件 Dasikasutta, 中 ( 衣服 ) 邊緣的鬚線 Dassaka, 形 顯示的人 Dassati 1 (Sk. *darw in dadarwa pref. to drw; caus. darwayati), 見, 覺知, 見識 (to see, to perceive) 1. (pres.) base dakkh (Sk. draks): pres. (a) dakkhati (=passati), 1st dakkhami(=passami), 2nd dakkhasi; (=adakkhi); imper. dakkha(=passa). -- (b) dakkhiti(=dakkhati), 3rd pl. dakkhinti(=dakkhanti). -- aor. addakkhi (Sk. adraksit)(=addasa); & dakkhi; 1st sg. addakkhim. Spelling also adakkhi & adakkhim. -- inf. dakkhitum. -- caus. p.p. dakkhapita (shown, exhibited). -- der. dakkhin (q. v.). 2. (pret.) base dass (Sk. darw & draw): aor. (a) addasa (Sk. adarwat)(ma addasa=addakkhim); & (older, cp. agama) addasa(=addasa); 1st sg. addasam; & addasam(=adakkhim), 1st pl. addasama, 3rd pl. (ma) addasum(=ma passimsu);3rd pl. dassayimsu (b) addasasi, 1st sg. addasasim(v. l. addasami), 3rd pl. addasasum. -- (c) shortened forms of aor. are: adda Th 1, 986; adda. -- inf. datthum(datthukama); (=passitum). -- ger. datthu (=Sk. drstva) (in phrase nekkhammam datthu khemato)=1098; 681. Expl. at Nd with expl. of disva=passitva, etc. grd. datthabba (to be regarded as); & dassaniya (see sep.). Also in Caus. (see below) & in datthar (q. v.). 3. (med.-pass.) base diss (Sk. drw): pres. pass. dissati (to be seen, to appear) (dissare), (dissasi you look, intrs.); ppr. dissamana (visible) PvA 71, 6 ( rupa); VvA 78 ( kaya); & der. dissamanatta (nt.) (visibility). -- ger. disva & disvana; also a ger. form dittha, q. v. under adittha. -- pp. dittha (q. v.) dassayimsu 4. Caus. (of base 2) dasseti (Sk. darwayati), aor. dassesi & (exceptional) dassayi, only in dassayi tumam showed himself at Pv III.2 4 (=attanam uddisayi) & (=attanam dassayi dassesi pakato ahosi). 3rd pl. dassesum; ger. dassetva; inf. dassetum to point out, exhibit, explain, intimate. Dassati 2 (dadati 的 未 ), 他將會給 Dassana ( 梵 darwana), 中 看見, 直覺, 洞察力 (seeing, looking; noticing; sight of, appearance, look) dassanattham, 以便指出 (in order to point out, 371

192 meaning by this) Dassaniya, dassaneyya, 形 被認爲美麗的, 美麗的, 英俊的 Dassavin, dassin, 陽 見者 ( 只有在 合 中, 例 : bhayadassavi) Dassu(Sk. dasyu, cp. dasa), 陽 強盜 (enemy, foe; robber) Dasseti (dis+e, dis 被改成 das)(caus. of dassati 1 ), 出示, 展現 過 dassesi 過分 dassita, 現分 dassenta, 獨 dassetva, dassiya Dassetar(Sk. darwayitr, n. agent to dasseti), 陽 指出的人, 出示的人 (one who shows or points out, a guide, instructor, teacher) dah, 字根 I. 流浪生活 乞討 (to bum) cp. ( 梵 dah), 燒 (burn) Daha(Sk. draha), 陽 湖 (a lake, D.I,45. udakadaha) devadahanti deva vuccanti rajano, tesam mavgaladaho, sayamjato va so dahoti, tasma devadaho ti vutto. Tassa avidure nigamo devadahantveva napumsakalivgavasena savkham gato. Dahati 1 (dahate)(sk. dadhati to put down, set up) 放置, 接受 (to put, place; take for (Acc. or Abl.), assume, claim, consider) okkakam pitamaham=thapeti DA.I,258); S.III,113 (mittato daheyya); A.IV,239 (cittam dahati, fix the mind on); Sn.825 (balam dahanti mithu abbamabbam=passanti dakkhanti, etc. Nd 1 163). Pass dhiyati (q. v.); grd. dheyya (q. v.). Note. dahati is more frequent in comb n with prefixes & compositions like a, upa, pari, sad, san, sama, etc. pp. hita 過 dahi Dahati 2 (dah 流浪 +a), 燃燒 (=dahati to burn; as dahate Pv.II.9 8 (=dahati vinaseti PvA.116). Dahana(Sk. dahana, to dahati, orig. the burner ), 中 燒 陽 火 (fire; Vism.338. dahanakicca) Dahara, 形 年紀輕的 (small, little, delicate) 陽 男孩 (young, a young boy, youth) dahara, 陰 年輕的太太 (young wife) dahari, 陰 女孩 (lad) opposed to mahallaka; to vuddha Vism.100. da( 梵 dad, da), 字根 I. 給 (to give) Daharaka =dahara, 年輕人 (young Miln.310.) f. daharika, 女年輕人 (a young girl Th.2, 464, 483. Datha, datha- (Sk. damstra to dasati (q.v.), cp. also dattha), 陰 長牙 (a large tooth, fang, tusk; as adj. (- ) having tusks or fangs D.II,18 (susukkhadatha); J.I,505 (uddhata-datho viya sappo); IV,245 (nikkhantadatha); DhA.I,215; PvA.152 (kathinadatha); Sdhp.286 dathavudha [Sk. damstrayudha] using a tusk as his weapon J.V,172 dathadanta a canine tooth KhA 44. dathabalin one whose strength lies in his teeth (of a lion) Sn Dathika (Sk. *dadhika=prk. for damstrika), 陰 鬍鬚, 腮鬚 (beard, whiskers Vin.II,134 (na dathika thapetabba, of the bhikkhus); J.I,305; V,42 (tambadathika), 217 (mahadathika having great whiskers); DA.I,263 (parulha-massudathika with beard & whiskers grown long) Datha(Sk. damstra to dasati, cp. also dattha), 陰 巨牙, 犬齒 (fang) dathadhatu, 陰 ( 佛陀的 ) 牙舍利 dathavudha, 形 以牙爲武器的 dathabali, 形 力量落在牙的 Dathin (cp. Sk. damstrin), 形 有牙的 (having tusks) Databba, 義 可以給 Datar(Sk. datr, n. ag. of dadati to give), 陽 施主, 佈施者, 慷慨的人 (a giver, a generous person) adata(=na data (hoti)), 不布施的人 (one who does not give, a miser) Datum, 不 要給 Datta, 中 鐮刀, 長柄鐮刀 Dana, -dana, 中 佈施, 慈善, 捐獻, 施捨 danakatha, 陰 佈施論 danagga, 中 救濟院, 佈施所 danapati, 陽 施主, 音譯 : 旦那 旦越 danaphala, 中 慷慨給與的果報 danamaya, 形 由佈施所組成的 ( 福報 ) danavatta, 中 經常佈施 danavatthu, 中 佈施的物品 danaveyyavatika, 形 佈施的分發者 danasala, 陰 佈施堂 danasila, 形 有佈施品質的 danasonda, 形 喜歡佈施的 dananaraha, 形 值得佈施的 佛說除蓋障菩薩所問經 卷第二 (T ).. 菩薩若行十種施法 即得布施具足 何等為十 一者法施 二者無畏施 三者財施 四者不求饒益果施 五者悲愍施 六者不輕慢施 七者恭敬施 八者供養承事施 九者無所著施 十者清淨施 大方廣佛華嚴經 卷第二十一 (T ~ p.113.3).. 此菩薩, 行十種施 所謂.. ( 一 ) 分減施 ( 若得美味, 不專自受, 要與眾生, 然後方食 ) ( 二 ) 竭盡施 ( 為饒益眾生, 隨其所有, 一切皆捨, 乃至盡命, 亦無所吝 ) ( 三 ) 內施 ( 轉輪王捨手足血肉, 頭目骨髓予索求者 ) ( 四 ) 外施 ( 捨王位予貧窶的索求者 ) ( 五 ) 內外施 ( 捨王位及王身 -- 降為臣僕予索求者 ) ( 六 ) 一切施 ( 施諸貧人國土 妻子 手足 血肉心肺 頭目髓腦 ) ( 七 ) 過去施 ( 聞過去諸佛菩薩所有功德, 聞已不著 ) ( 八 ) 未來施 ( 聞未來諸佛之所修行, 了達非有, 不取於相 ) ( 九 ) 現在施 ( 聞諸天, 乃至聞聲聞緣覺, 具足功德, 但觀諸行, 如夢不實, 無有貪著 ) ( 十 ) 究竟施 ( 假使有無量眾生, 諸根殘缺, 索手足血肉等, 經阿僧祇劫, 諸根不具, 亦不心生一念悔惜 ) Danakatha, 陰 佈施論 ( 談論佈施 ) DA.14./II, danakathanti idam danam nama sukhanam nidanam, sampattinam mulam, bhoganam patittha, 373

193 visamagatassa tanam lenam gati parayanam. ( 說施 ( 施論 )..此名為施, 乃快樂的因緣, 成功的根本, 財富的立足點, 走向平順的庇護所, 安全處, 去處, 歸宿 ) Danava, 陽 巨人 ( 一類的阿修羅 ) Dani(shortened form for idani), 副 現在 參考 Idani( 現在 ) Dapana, 中 鼓勵佈施 Dapeti (deti 的 使 ), 促使佈施 過 dapesi 過分 dapita 現分 dapenta 獨 dapetva Dapetu, 陽 促使佈施的人 Dama, 陽 花圈, 粗繩, 鏈, 花環 Daya 1 (Sk. dava, conflagration of a forest; wood=easily inflammable substance; to dunoti (to burn) caus. davayati) 陽 森林, 小樹林 (wood; jungle, forest; a grove) migadaya,鹿園 tinadaya,草叢及樹林 bahukantaka daya=jungle) dayapala, 陽 守林人 (a grove keeper) Daya 2 (Sk. daya, to dadati, etc.), 中 贈品 (a gift, donation; share, fee) M.3./I,12.: Dhammadayada me, bhikkhave, bhavatha, ma amisadayada. ( 諸比丘! 你們應為我的法的繼承者, 勿為財之繼承者 ) Dayaka, dayi(sk. dayaka, da as in dadati & dana), 形 佈施, 贍養 (giving, bestowing, distributing, providing ( 通常作 dayaka-, dayi-) 中 施主, 佈施者, 贍養者 (a donor, benefactor; a munificent person) dayika, 陰 女施主 adayaka 中 無施者 (a stingy person, one who neglects almsgiving) Dayajja(Sk. dayadya; see dayada), 中 繼承 遺產 遺贈 (inheritance) 形 繼承人 (one who inherits) Dayati(da 給 +ya)(sk. dati & dyati (da) to cut, divide, etc.; cp. dayati, datta, dana), 割草, 收穫 (to cut, mow, reap) 過 dayi 過分 dayita 使 dayapeti(to cause to be cut or mowed) Dayana, 中 割草 (cutting) Dayada(Sk. dayada=daya+a-da), 陽 繼承, 繼承人 (heir) 形 ( 在 合 中 ) 繼承的 Dayadaka(=dayada), 陽 繼承人 dayadika(=dayajjaraha), 陰 女繼承人 Dayika(=dayaka), 形 陽 布施, 施主 -dayin(sk. dayin, of dadati), 形 布施, 贈予 (giving, granting, bestowing) Dayika, 陰 女施主 Dara, Dara(Sk. dara (m.) & dara (f.), more freq. dara (m.pl.)), 陽 妻子 (Instr. sg. darena; instr, pl. darehi, Loc. pl. daresu) dara, 陰 妻子 (dara vuccati 374 bhariya) dari, 陰 淑女(maiden, young girl) putta-dara(pl.),妻與子 (wife & children; putta ca dara ca) paradara(parassa dara), 別人的太太 (the wife of another) darabharana, 中 蓄妻, 扶養妻子 paradarupasevana, 中 淫他人之妻 Daraka(Sk. daraka), 陽 男孩, 年青人 Darika(Sk. darika, see daraka), 陰 女孩, 女兒 (a young girl, daughter) Dareti (dal +e), 分離, 爆裂 過 daresi 過分 darita 現分 darenta 獨 daretva Daru(Sk. daru), 中 木頭, 木材, 木柴 darukhanda, 中 一塊木頭 darukkhandha, 陽 木材堆 darubhandha, 中 家具, 木製品 darumaya, 形 木材做的 darusavghata, 陽 木筏 saradaru, 中 木心, 實木 S Sace so, bhikkhave, 1 darukkhandho na orimam tiram upagacchati, 2 na parimam tiram upagacchati, 3 na majjhe samsidissati, 4 na thale ussidissati, 5 na manussaggaho gahessati, 6 na (CS:p.2.387) amanussaggaho gahessati, 7 na avattaggaho gahessati, 8 na antoputi bhavissati; evabhi so, bhikkhave, darukkhandho samuddaninno bhavissati 1 samuddapono samuddapabbharo. ( 諸比丘! 此木塊若不著此岸, 2 不著於彼岸, 3 不沈於流中 ( 雜阿含 1174 經.. 不閡洲渚 ), 4 不被繫上陸地, 5 不被人取, 6 不被非人取, 7 不被漩渦所取, 8 內部不朽腐, 諸比丘! 如是, 其木塊則向海 趣海 而入海 ) Daruna, 形 嚴格的, 粗糙的, 殘酷的 Dalana(<dalati) ( 梵 dalana), 中 分離(splitting) 參見 Vidalana Daleti, (dal +e), 分離, 爆裂 參考 dareti 過 dalesi 過分 dalita 現分 dalenta, dalayamana 獨 daletva Davaggi, 陽 森林火 Dasa, 陽 奴隸 dasaka, 陽 奴隸 dasagana, 陽 一群奴隸 dasatta, dasavya, 中 奴隸的身份, 奴隸的情況 Paci.IV, Daso nama antojato dhanakkito karamaranito.( 奴婢 ( 奴隸 )..在家中生的( 奴婢 ) 買來的 擄掠的 ) Dasitta, 中 女奴隸的身份 Dasi, 陰 女奴隸 Daha, 陽 燃燒, 怒火, 熱 upasantadaham,怒火已安靜 Dalima, dadima, 中 石榴 (pomegranate,一種原産於亞洲的落葉灌木或矮樹 (Punica granatum), 因其可食用的果實而被廣泛種植 ) 台語: 榭榴 (sia7 liu5) Daliddiya, 中 貧窮 Dikkhati (dis+a), 1. 看 2. 出家 375

194 Dikkhita (Dikkhati 的 過分 ), 已傳授, 已獻身 Digambara, 陽 裸行者 Diguna, 形 兩倍的, 雙倍的 Digghika, 陰 溝渠 Dija, 陽 1. 婆羅門 ( 印度四大階級最高的階級 ), 兩次生的 2. 鳥 dijagana, 陽 婆羅門眾, 鳥群 Dittha (passati 的 過分 ), 已看 中 視覺 ditthadhamma, 陽 這個世界 形 見法 ( 領悟真理的人 ) ditthadhammika, 形 這個世界的 ditthamavgalika, 形 信仰看到的吉兆事物的人 ditthasansandana, 中 比較在被看到或已知的事物上的視野 ditthanugati, 陰 效法所看到的 ditthadhamma-nibbana-vada,現在生涅槃論( 認為在現世就可以獲得涅槃的說法 ) Ditthadhamma,見法( 領悟真理的人 ) 見法者的自述: 增支部 A.6.16./III,297. 作 :Yavata kho, gahapati, tassa Bhagavato savika gihi odatavasana imasmim dhammavinaye 1 ogadhappatta 2 patigadhappatta 3 assasappatta 4 tinnavicikiccha 5 vigatakathamkatha 6 vesarajjappatta 7 aparappaccaya Satthusasane viharanti, aham tasam abbatara. ( 長者! 至於彼世尊之白衣在家女弟子當中, 於此法律中, 1 已潛入 2 已立足 3 已汲取 4 已度疑 5 離猶豫 6 得無畏 7 不入異緣而住 ( 大 ) 師之教中者, 我是其中之一 )( 參見 AA.CS:p.3.97;AT.CS:p.3.97) 增支部 A.6.97./III,441 說證預流果有六種勝利 : 1 正法決定 (saddhamma-niyato), 2 不退法 (aparihana-dhammo), 3 作彼 ( 生死之 ) 邊際苦 (pariyantakatassa dukkham 即滅盡苦 ), 4 ( 於異生 ) 成就不共通之智 (asadharanena banena samannagato), 5 又彼善見其因 (hetu cassa sudittho), 6 又 ( 見 ) 諸法由因生 (hetusamuppanna ca dhamma) 瑜伽師地論 說見法者得十種勝利 一者 於四聖諦已善見, 說名見法 二者 隨獲一種沙門果, 說名得法 三者 知法 於己所證, 能自了知, 我今已盡所有那落迦 (niraya 地獄 ) 傍生 餓鬼( 此境界必須要省察智才能省察 ) 四者 得四證淨( 四不壞淨 ), 於佛 法 僧如實知, 名遍堅法 五者 於自所證無惑 六者 於他所證無疑 七者 宣說聖諦相應教時, 不藉他緣 八者 不觀他面, 不看他口, 於此正法 毘奈耶 (Vinaya 律 ) 中, 一切他論所不能轉 九者 記別一切所證解脫, 都無所畏 十者 由二因緣, 隨入聖教, 謂正世俗及第一義故 (T ) Ditthadhammasukhaviharanti ditthadhammasukhaviharo nama arabbikasseva labbhati, no gamantavasino. Gamantasmibhi vasanto darakasaddam sunati, asappayarupani passati, asappaye sadde sunati, 376 tenassa anabhirati uppajjati. Arabbiko pana gavutam va addhayojanam va atikkamitva arabbam ajjhogahetva vasanto dipibyagghasihadinam sadde sunati, yesam savanapaccaya amanusikasavanarati uppajjati.( 現法樂住 :) Ditthi (<diss(dis) 見 ; 梵 drsti<drw)), 陰 見 ( 對於事物的看法 ; 意見 ), 邪見, 教條, 理論, 信念 ditthika, 形 ( 在 合 中 ) 信任 的, 有 理論的 ditthijukamma, 中 見正直業 ditthikantara, 陽 見荒 ( 雜亂無序的教條 ) ditthigata, 中 成見, 邪見 ( 後綴詞 gata 沒有任何涵義 ) ditthigahana, 中 見叢 ( 錯綜複雜的推測 ) ditthijala, 中 見網 ( 詭辯的網 ) ditthadhammavedaniya kamma, 現法報業 順現業 順現受業 順現法受業, 即於現在世即受到果報 ditthivipatti, 陰 破見, 壞見 ( 理論上的失敗 ) ditthivipallasa, 陽 見顛倒 ( 歪曲的見解 ) ditthivisuddhi 陰 見清淨 ( 清楚的見解 ) ditthisampanna, 形 見具足 ditthisamyojana, 中 見結 ( 見解的桎梏 ) bhava-ditthi, 常見 ( 有見 the view of existence) vibhava-ditthi, 斷見 ( 無見 the view of non-existence) dittheva dhamme, 就在這一生中 Ditthijukamma, 中 見正直業 ditthijjukammavasena,見正直業 DA.2./I, Tam atthato Buddhadisu vatthusu saddhapatilabho saddhamulika ca sammaditthi dasasu pubbakiriyavatthusu ditthijukammanti vuccati.( 從意義上, 它因佛陀等獲得了信心, 而以信為根的正見 ( 疏 : 以智的世俗的歸依 ) 在十福業裡則被稱為 見正直業 )) Ditthi, 形 信任 的, 有 理論的 參考 Ditthika Ditta (dippati 的 過分 ), 已燃燒 Ditti, 陰 光, 光亮 Diddha, 形 有塗上的, 下毒的 Dina, 中 日子 dinakara, 陽 太陽 dinaccaya, 陽 一天的竭盡, 傍晚 dinapati, 陽 太陽 Dindibha, 陽 鳳頭麥雞, 田鳧 (lap-wing,麥雞東方田鳧屬禽類, 屬鴴鳥類, 尤指田鳧類, 有狹窄的頸冠 飛行動作緩慢且不規則 ) Dinna (deti 的 過分 ), 已給, 已允許 dinnadayi, 形 取所給予的 Dinnaka, 陽 1. 養子 中 2. 給予的事物 Dipada, 陽 兩足動物, 人 dipadinda, dipaduttama, 陽 兩足尊 ( 兩足動物之中最貴族 ; 即 : 世尊 ) Dippati (dip+ya), 照耀 過 dippi Dippana, 中 光亮 Dibba, 形 天神的, 天國的 dibbacakkhu, 中 天眼 ( 稱為天眼是 377

195 被生起充滿光的智慧 -- 這是得天眼清淨 (Dibbacakkhu nama alokapharanena uppannam banam, yam-- dibbena cakkhuna visuddhena ti (para.13 ma.ni.2.341) agatam.(sa.cs:p.3.1.) dibbacakkhuka, 形 有超人的眼睛的 dibbavihara, 陽 天居 ( 心的至高情況 ) dibbasampatti, 陰 天福, 天上的福佑 Dibbati (div +ya), 炫耀, 消遣 過 dibbi Diyaddha, 陽 一又二分之一 (1 1/2) Diyaddhasata, 中 一百五十 (diyaddha 一又二分之一,sata 百 ) Diva, 陽 天堂 Divasa, 陽 白天, 日子 divasakara, 陽 太陽 divasabhaga, 陽 白天 Ravivaro,星期日 ( 日語 : 日曜日 ) Candavaro,星期一 ( 日語 : 月曜日 ) Kujavaro,星期二 ( 日語 : 火曜日 ) Budhavaro,星期三 ( 日語 : 水曜日 ) Guruvaro,星期四 ( 日語 : 木曜日 ) Sukkavaro,星期五 ( 日語 : 金曜日 ) Sanivro,星期六 ( 日語 : 土曜日 ) 反 ratti( 晚上 ) Diva, 無 日子, 在白天 divakara, 陽 太陽 divathana, 中 在白天度過日子的地方 divavihara, 陽 在熱天的休息 divaseyya, 陰 在正午的臥倒, 午睡 tamdivasam, 當日 divadivassa(=diva divassa), 正午 SA.3.19./I, diva divassati divasassa diva, majjhanhikasamayeti attho.( 正午..白天的白天, 正午之際 ) Diviya, divya, 形 天神的, 天國的 參考 Dibba dis( 梵 diw), 字根 VII. 詳細說明 (to expound) Disa, 陽 敵人 Disampati, 陽 皇 Disa, 陰 方向,( 東南西北 ) 方 disakaka, 陽 引向鴉 ( 爲了要知道陸地的方向, 在船上養的烏鴉 ) disakusala, 形 知道方向的人 disapamokkha, 形 世界著名的 disabhaga, 陽 一個方向 disamulha, 形 迷失方向的人 disavasin, disavasika, 形 住在國外的, 住在不同方向的 diss(dis) ( 梵 drw), 字根 III. 出現 (to be seen, to appear) Dissati (dis+ya), 似乎, 出現 現分 dissanta, dissamana, (= 看得見的 ) Digha( 梵 dirgha), 形 長的 dighavguli, 形 長指的 ( 有長手指的 ) dighajatika, 陽 蛇類的衆生 dighata, 陰 dighatta, 中 長度 dighadassi, 形 有遠見的 Dighanikaya, 陽 長部 ( 梵文版漢譯為 Dirgha-agama 長阿含經 ) dighabhanaka, 陽 重複說或解釋 長部 的人 digharattam, 副 長久地 dighalomaka, 形 有長毛的 dighasottiya, 中 長眠, 偷懶 dighayuka, 陽 長壽 ( 反 appayuko, 陽 夭壽 ) 378 Dighavanta, 陽 木蝴蝶 (Oroxylum indicum) Didhiti, 陰 光, 光輝 Dina, 形 悲慘的, 低級的, 低劣的 dinata, 陰 dinatta, 中 可憐 ( 台語 : 克虧 khik khui, 僥倖 hiau hing 7, 離經 li 7 king) adina, 反 不悲慘的, 不低劣的 Dipa 1 ( 梵 dipa), 陽 燈 dipavkara(=pabham kara), 形 點燈者 (making light, shining, illuminating), 燃燈佛 (Dipavkara,或譯 錠光佛 古佛名, 據 本生經 因緣序中說, 四阿僧祇劫十萬大劫之前, 燃燈佛曾為釋迦牟尼佛 ( 當時的善慧 Sumedha) 授記未來成佛 ) dipacci, 陰 燈苗 燈火 diparukkha, 陽 燈柱 dipasikha, 陰 燈苗 dipaloka, 陽 燈光 Dipa 2 (Ved.dvipa=dvi 二 +ap(apa) 水 -- 兩側有水 ), 陽 中 島 洲 (mahadipa 大的島 ) 渚 (paritta-dipa 小的島 ) 引申為 依靠處 庇護所 (shelter, refuge) dipalaya, dipagabbhaka,休息處 (resting place) cattaro mahadipa,四大洲 --1. 梵 Purva-videha; 巴 Pubbavideha, 弗于逮洲, 又作毘提訶, 為天下四大洲中之東勝身洲, 又稱東毘提訶 2. 梵 Jambu-dvipa; 巴 Jambudipa, 閻浮洲又作閻浮提 贍部洲 位於須彌山之南, 故又稱南閻浮提, 為吾人所居之處 3. 梵 Apara-godaniya; 巴 Aparagoyana, 拘陀尼洲, 又作俱耶尼 瞿伽尼, 位於須彌山之西方, 為四大洲中位居西方之西牛貨洲 4. 梵巴 Uttarakuru, 鬱單越洲, 又作鬱單曰, 為須彌四大洲中位居北方之北俱盧洲 Dipa 3 (cp.sk.dvipa tiger s skin), 陽 虎皮 Dipaka 2 (=dipa 2 ) 中 小島 Dipaka 3 in vanidipaka PvA 120 for vanibbaka (q.v.). Dipana, 陰 例證, 解釋 Dipani, 陰 注釋 (an explanatory work), 可譯作 : 明燈 燈論 Dipin, dipika(sk. dvipin), 陽 豹 (a panther, leopard) Dipika, 陰 1. 火把 (=dandadipika) 2. 注釋 (=dipaka) dipikakkara, dipikatittira, a decoy partridge; dipikapakkhin a decoy bird; dipikamiga a d.antelope Dipita (dipeti 的 過分 ), 已舉例說明, 已解釋, 已顯示 Dipini, 陰 母豹 (female panther) Dipeti (dip( 梵 dip)+e), 點燃, 清楚地表達, 解釋 過 dipesi 過分 dipita, 現分 dipenta, dipayamana 獨 dipetva 義 dipetabba Du-, du-, 字首 惡 (badness), 反常 (perverseness), 困難 (difficulty) Duka, 中 兩個一組, 雙 形 二數的 Dukula(Sk. dukula), 中 陀拘羅布 ( 音譯 ), 一種非常好的布料 379

196 Dukkata, dukkata,( 梵 duskrta) 形 錯誤的做, 惡作, 古音譯 : 突膝吉栗多 中 錯誤的行動 Dukkara, 形 難做的 dukkarata, 陰 dukkaratta, 中 dukkarabhava, 陽 困難 dukkarakarikaya(s.4.1./i,103.), 苦行 ( 指六年之苦行 ) 增壹阿含 31.8 經 (T ).. 我六年之中勤苦求道而不剋獲; 或臥荊棘之上 ; 或臥板木鐵釘之上, 或懸鳥 (= 鈎 ) 身體遠地, 兩脚在上而頭首向地 ; 或交脚 [ 足跳 - 兆 + 存 ] 踞 ; 或養長鬚髮未曾揃 (= 剪 ) 除 ; 或日暴 ( 曝 ) 火炙 ; 或盛冬坐冰 ; 身體沒水 ; 或寂寞不語 ; 或時一食 ; 或時二食 ; 或時三食 四食, 乃至七食 ; 或食菜果 ; 或食稻麻 ; 或食草根 ; 或食木實 ; 或食花香 ; 或食種種果蓏 ; 或時倮形 ; 或時著弊壞之衣 ; 或著莎草之衣 ; 或著毛毳之衣 ; 或時以人髮覆形 ; 或時養髮 ; 或時取他髮益戴 Dukkha( 梵 duhkha,<duh-ka,dukkha= du 1 厭惡 +kha 空間 (=akasa) 見 Vism.494), 陽 中 形 苦, 苦楚, 痛苦, 悲慘, 極大的痛苦, 不便之處 dukkhakkhaya, 陽 苦盡( 痛苦的消失 ) dukkhakkhandha, 陽 苦蘊 dukkhanijjinna,苦邊, 即苦之邊際 苦之滅盡 dukkhanidana, 中 痛苦的來源; 形 引起痛苦的 dukkhanirodha, 陽 苦滅 dukkhanirodhagamini, 陰 導致苦滅之道 dukkhantagu, 形 已征服苦的人 dukkhapatikkula, 形 嫌惡苦的 dukkhapareta, 形 被悲慘而痛苦的 dukkhappatta, 形 在痛苦中的 dukkhappahana, 中 斷苦 ( 痛苦的斷除 ) dukkhavipaka, 形 苦報的( 有痛苦的果報的 ), 創造痛苦的 dukkhasacca, 中 苦諦( 痛苦的真理 ) dukkhasamudaya, 陽 苦集( 痛苦的起源 ) dukkhasamphassa, 形 苦觸的( 有痛苦的觸覺的 ) dukkhaseyya, 陰 苦睡( 不舒服的睡眠 ) dukkhanubhavana, 中 受苦( 在受處罰中 ) dukkhapagama, 陽 除苦( 痛苦的斷除 ) 反 sukha 樂 (pleasant) S : Tisso ima, avuso, dukkhata. Dukkhadukkhata, savkharadukkhata viparinamadukkhata--ima kho, avuso, tisso dukkhata ti.( 具壽! 這三者是苦性, 苦苦性 行苦性 壞苦性 具壽! 這三者是苦性 ) DA.33(CS:p ) : Dukkhadukkhatati dukkhabhuta dukkhata. Dukkhavedanayetam namam. Savkharadukkhatati savkharabhavena dukkhata. Adukkhamasukhavedanayetam namam. Sa hi savkhatatta uppadajarabhavgapilita, tasma abbadukkhasabhavavirahato savkharadukkhatati vutta. Viparinamadukkhatati vipariname dukkhata. Sukhavedanayetam namam. Sukhassa hi vipariname dukkham uppajjati, tasma sukham viparinamadukkhatati vuttam.( 苦苦性 : 已變成苦性, 這是苦受之謂 行苦性 : 以行的情況為苦, 這是不苦不樂受之謂 壞苦 380 性 : 於壞的苦, 這是樂受之謂 樂受變壞, 苦生起, 由樂受變壞說為苦性 )SA /III,89. : Dukkhatati dukkhasabhavo. Dukkhadukkhatati-adisu dukkhasavkhato dukkhasabhavo dukkhadukkhata.( 苦性 : 苦的性質 苦苦性等 : 苦性的有為性 苦性 苦苦性 ) ST : Dukkhasavkhatoti dukkhan ti savkhatabbo viditabbo ca dukkhasabhavo dhammo dukkhadukkhata. Yasma dukkhavedanavinimuttasavkhatadhamme sukhavedanaya ca yatha idha savkharadukkhata viparinamadukkhatati dukkhapariyayo niruppateva, tasma dukkhasabhavo dhammo ekena dukkhasaddena visesetva vutto dukkhadukkhata ti. Sesapadadvayeti savkharadukkhata viparinamadukkhatati etasmim padadvaye. Savkharabhavena dukkhasabhavo savkharadukkhata. Sukhassa viparinamanena dukkhasabhavo viparinamadukkhata.( 苦性的有為性 : 苦 : 當知道有為和 苦性 的法是 苦苦性 因為已脫離的苦受的有為性的法, 如樂受 -- 具有為苦性 壞苦性等, 苦的性 -- 不再顯現, 所以苦性法以這一苦義定義為 苦苦性 最後句兩種是, 有為苦性和壞苦性這兩句, 以有為性的苦性是 有為苦性 以樂的變壞的苦性是 壞苦性 ) SA /II,400.:Dukkhati dukkhita.( 苦 : 折磨的 ) S-t(S.1.38.).. Dukkhati dukkhama duttitikkha. 苦 : 具有難忍耐之苦 增支部注 (AA.7.17.) 說 :dukkhanupassiti pilanakaram dukkhato anupassanto.( 苦隨觀 : 由苦隨觀損害的製造者 ) ettakam va dukkham nijjinnam, ettakam va dukkham nijjiretabbam.( 這些苦的邊際, 這些苦應當滅除 ) 說一切有部發智大毘婆沙論 卷第七十九 (T ).. 遍知苦時斷有身見, 身見斷故生死路絕, 故佛唯說應遍知苦 (T ).. 復次, 諸瑜伽師..若遍知苦名遇真佛出現世間, 名入勝義如理正法, 名真出家 (T ).. 復次, 諸瑜伽師..若遍知苦名為最初得法證淨, 故佛唯說應遍知苦 復次, 諸瑜伽師..若遍知苦名為最初入大法海, 登大法山, 摧大怨敵, 昇大法座, 故佛唯說應遍知苦 Dukkhanirodha, 陽 苦滅 S /V, Idam kho pana, bhikkhave, dukkhanirodham ariyasaccam-- yo tassayeva 1-2 tanhaya asesaviraganirodho 3 cago 4 patinissaggo 5 mutti 6 analayo.( 諸比丘! 苦滅聖諦者, 即此 : 凡是對此貪愛的無剩餘的 (1) 離染 (2) 滅 (3) 放出 (cago 捨棄 ) (4) 對之無執著 (patinissaggo(<pati 對 + nissajjati<saj( 梵 srj) 無執著 )) (5) 解脫 (mutti) (6) 無附著 (analayo) ) Dukkhasamudaya, 陽 苦集 S /V, Idam kho pana, bhikkhave, dukkhasamudayam ariyasaccam-- yayam tanha ponobbhavikanandiragasahagata tatratatrabhinandini, seyyathidam-- kamatanha, bhavatanha, vibhavatanha.( 諸比丘! 苦集諦者, 凡是對後有 381

197 起 喜染俱行 隨處歡喜, 即 : 欲愛 有愛 無有愛 ) Dukkhasacca, 中 苦諦 S /V, Idam kho pana, bhikkhave, dukkham ariyasaccam-- jatipi dukkha, jarapi dukkha, byadhipi dukkho, maranampi dukkham, appiyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yampiccham na labhati tampi dukkham-- samkhittena pabcupadanakkhandha dukkha. ( 諸比丘! 苦聖諦者, 即是此 : 生苦 老苦 病苦 死苦 愁悲憂惱苦 遇怨憎者苦 與所愛者別離苦 所求不得苦, 略說為五取蘊苦 ) Dukkhanirodhagamini, 陰 導致苦滅之道 S /V,421~2... Idam kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagamini patipada ariyasaccam-- ayameva ariyo atthavgiko maggo, seyyathidam-- sammaditthi, sammasavkappo, sammavaca, sammakammanto, samma-ajivo, sammavayamo, sammasati, sammasamadhi.( 諸比丘! 苦滅行道聖諦者, 此即是八支聖道 : 正見 正思惟 正語 正業 正命 正精進 正念 正定 ) A.4.34./II,33... Yavata, bhikkhave, dhamma savkhata, ariyo atthavgiko maggo tesam aggamakkhayati. Ye, bhikkhave, ariye atthavgike magge pasanna, agge te pasanna. Agge kho pana pasannanam aggo vipako hoti.( 諸比丘! 無論多少的有為法, 八支聖道稱為它們 ( 當中 ) 最上 諸比丘! 凡信仰八支聖道者, 信仰是它們的最上, 而在最上的信仰, 有最上果報 ) Dukkhassantakara(=dukkhass antam karoti), 陽 作苦邊際, 即滅盡苦 M.71./I, Natthi kho, Vaccha, koci gihi gihisamyojanam appahaya kayassa bheda dukkhassantakaro ti.( ( 世尊答覆婆蹉.. ) 婆蹉! 實無有任何在家者不捨斷在家之結, 於身壞 ( 命終 ) 作苦邊際時 ( 證阿羅漢果 ) ) Dukkham, 副 不容易地 Dukkhapana, 中 傷害 Dukkhapeti (dukkha 的 派 ), 使痛苦, 引起痛苦, 傷害 過 dukkhapesi 過分 dukkhapita 現分 dukkhapenta 獨 dukkhapetva Dukkhi, dukkhita( 梵 duhkhita;dukkhapeti 的 過分 ), 形 折磨的 (afflicted), 使悲傷的 (grieved), 不快樂的 (unhappy), 沮喪的 (dejected disappointed), 生病的 (ailing) dukkhito balhagilano,病入膏肓 ( 折磨的重病 ) 反 sukhita Dukkhiyati (dukkha 的 派 ), 痛, 被苦惱 過 dukkhiyi 過分 dukkhita Dukkhudraya, 形 引起痛苦的, 造成疾病的 Dukkhupasama, 陽 減輕痛苦 Dukkhotinna, 形 變成悲慘的 Dugga, 中 難進入的地方, 城堡 382 Duggata, 形 貧窮的, 悲慘的 duggatamanussa, 陽 窮人 Duggati, 陰 惡趣 ( 悲慘的世界, 即 : 四惡道 ) Duggandha, 形 難聞的氣味的 陽 臭味 Duggama, 形 難去的 Duggahita, 形 持錯的, 拿錯的 中 誤解, 錯誤的瞭解 Duccaja, 形 難離開的, 難放棄的 Duccarita, 中 差勁的行爲, 錯誤的行動 Dujivha, 陽 蛇 (serpent) Dujjaha, 形 難放棄的, 難除去的 Dujjana, 陽 壞人, 壞男人 dujjana-hadaya, 中 壞人的心 Lokaniti #90( 世間格言 ).. Sibgi pabbasa hatthena, Vajje satena vajinam. Hatthim dantim sahassena, Desa cagena dujjanam.( 對有角的動物, 要保持五十肘的距離 與野馬要保持一百肘的距離 對有象牙的大象, 要保持一千肘的距離 遠離惡人, 甚至可以放棄國度 ) Dujjana, 形 難懂的 Dujjivita, 中 邪命 ( 錯誤的生計 ) dujjivitamajivamha,我們曾做邪命 非正命 Duttha, 形 破壞的, 腐敗的, 不道德的, 壞的 dutthacitta, 中 邪惡的心意, 惡意 Dutthu, 副 嚴重地, 惡劣地 Dutthulla, 中 猥辭 ( 淫蕩的談話 ) 形 劣等的, 下流的 Dutappaya, 形 不容易滿足的 Dutiya, 形 陽 第二的, 伴侶 ( 第二自己之意 ) dutiyaka, 形 同伴, 共事者 dutiyayam, 副 第二次 purana-dutiyaka, 陰 舊妻 ; 古譯 : 故二 Dutiya, 陰 1. 妻子 2.( 巴利語法 ) 第二格, 即 : 賓格 Dutiyika, 陰 妻子 Duttara, 形 難渡的, 難越過的 Duddama, 形 難處理的, 難馴的 Duddasa, 形 難見的, 難理解的 duddasatara, 形 更難見的 Duddasa, 陰 不幸, 倒運 ( 不幸的時期 ) duddasapanna, 形 倒楣 Duddasika, 形 難看的 ( 指相貌醜陋 ) Duddina, 中 陰雲密布的日子, 不幸運的日子 Duddittha,惡見 duddittham vata addasama, 我們正是見了不該見的 Duddha, 中 乳, 牛奶 Dundubhi, 陰 鼓 Dunnamaka, 中 痔 (pile), 痔瘡 (haemorrhoids) 383

198 Dunnikkhitta, 形 錯置的 ( 錯誤地放置的 ), 放置得很差勁的 Dunniggaha, 形 難征服的, 難控制的 Dunnimitta, 中 凶兆 Dunnita, 形 錯誤地應用的 Dupatta, 形 有兩層的, 夾層的 Duppabba, 形 愚蠢的 陽 愚人 Duppatinissaggiya, 形 難放棄的, 難戒除的 duppatinissaggita,固執 Duppativijjha, 形 難明白的 Duppamubca, 形 難解脫的 Dupparihariya, 形 難使用的, 難處理的 Duphassa, 陽 蕁麻 (the nettle plant,蕁麻科類植物 (Urtica) 蕁麻屬齒形葉, 無花瓣, 接觸其植物刺毛會引起皮膚過敏 ), 不愉快的觸覺 Dubbaca (du 難 +vaca 說 ), 形 難教 ( ㄐㄧㄠ ), 難可教化 中阿含經 誤譯 : 戾語 Dubbanna, 形 不光彩的顔色的, 異色的, 變色的, 醜陋的 dubbannarupa,醜陋的容貌 Dubbala, 形 微弱的, 弱的 dubbalatta, 中 dubbalata, 陰 dubbalabhava, 陽 弱 dubbalikarana, 使微弱 (making weak) Dubba, 陰 稷 (panic grass,黍屬的一種禾本科作物 (Paniecum Dactylon)) Dubbijana, 形 難懂的 Dubbinita, 形 倔強的, 不良地訓練的 Dubbutthika, 形 無雨的 中 饑荒, 旱災 Dubbhaka, 形 叛逆的, 陰險的人 Dubbhati (dubh+a), 叛逆, 背叛, 造反 過 dubbhi, 獨 dubbhitva Dubbhana, 中 叛逆 Dubbhara, 形 難培養的, 難滋養的 Dubbhasita, 中 醜話, 壞話, 粗話, 刺兒話, 髒話 Dubbhikkha, 中 饑荒, 糧荒 Dubbhi, 形 造反, 謀害 Duma, 陽 樹 dumagga, 中 樹稍 ( 樹的頂端 ) dumantara, 中 多種樹, 樹的間隔 duminda, dumauttama, 陽 樹王 ( 即 : 菩提樹 ) Dumuppala, 陽 翅子樹 ( 見 Kanikara) Dummavku, 形 難使沉默的人, 倔強的人 Dummati, 陽 心地邪惡的人, 惡毒的人, 愚人 Dummana, 形 不快樂的, 悲傷的 Dummukha, 形 愁容的 愁憂不樂的 台語 : 面憂憂 bin 7 iu iu, 目頭 384 結結 bak 8 thau 5 kat kat, 喙目鼻結歸球 chui 3 bak 8 phinn 7 kat kui khiu 5 Dummedha, 形 愚蠢的 Duyhati (duhati 的 被 ), 被擠 ( 奶 ) 過 duyhi dur-, dus-,惡, 難, 壞 Durakkha, 形 難保護的 Duraccaya, duratikkama 形 難通過的 Durabhisambhava (dur 難 + abhisambhava 得達 ), 形 難到達 Durabhisambhavatara (dur 難 + abhisambhava 得達 + tara 更 ), 形 更難得達 Duraccaya (dur 難 + accaya 消逝 ), 形 難消逝 Duranubodha, durajana, 形 難懂的, 難知的 Durasada, 形 難接近的 Durutta, 形 說得差的 中 差勁的話 Durita, 中 孽, 壞行爲, 不良的舉動 Dulladdha, 形 不容易獲得的 Dulladdhi, 陰 邪見 Dullabha, 形 難獲得的, 難得的 Duvavgika, 形 由兩部分所組成 Duvidha, 形 兩倍的 Duve (dvi 的 主 複 ), 二, 二個人 ( 或事物 ) Dussa, 中 白布或指未染色的粗布衣 ( 音譯 : 頭舍衣 ) dussakarandaka, 陽 衣箱, 緘簏 dussakotthagara, 中 布料的倉庫, 儲衣室 dussayuga, 中 一套衣服 dussavatti, 陰 一卷布料, 布料的邊緣 Dussati (dus+ya,梵 dusati< 梵 tus), 生氣, 墮落 過 dussi 過分 duttha( 梵 dusthta) 獨 dussitva 使 duseti, dusseti( 梵 dusayati) 未被 dosaneyya Dussana, Dussana ( 梵 dusana), 中 犯罪, 墮落, 忿怒 Dussana, 陰 害意, 穢惡 Dussaniya(cf. 梵 dvesaniya), 形 忿怒的 Dussassa(du+sassa), 形 饑饉的 Dussaha, 形 難涉及的 Dussila, 形 無戒, 難戒, 無道德的 SA /II, Dussilati nissila.( 難戒..無戒 ) A /III, Panatipatam, adinnadanam, kamesumicchacaram, musavadam, suramerayamajjapamadatthanam-- imani kho, gahapati, pabca bhayani verani appahaya dussilo iti vuccati, nirayabca upapajjati. ( 殺生, 不與取, 邪欲行, 虛妄語, 有穀酒 水果酒 烈酒之放逸處, 居士! 若不斷此等五怖 五怨, 則可謂無戒,( 將 ) 385

199 生於地獄 )A /III, Appahaya pabca verani, dussilo iti vuccati. ( 不斷五種怨, 名為無戒者 ) duh( 梵 duh), 字根 I. 擠乳(to milk) Duha, 形 ( 在 合 中 ) 擠奶的, 出產的, 允許的 Duhati (duh+a), 擠 ( 奶 ) 過 duhi 過分 duddha 獨 duhitva 現分 duhamana Duhana, 中 擠奶 Duhitu, 陰 女兒 Duta 1 (Ved. Duta), 陽 報信者, 使者, 外交使節 (a messenger, envoy) duteyyapanina-gamananuyogam anuyutta viharanti( 傳遞雙方往來訊息之使者 ) dutakammam,報信的工作(doing a messenger s duty) devaduta, 閻羅王的使者 (Yama s envoy, Death s messenger) dutam paheti, 送使者 (to send a messenger) Duta 2 (Sk. dyuta, see juta) 中 玩,, 賭 (play, gaming, gambling J.IV,248.) Duti, 陰 duteyya, 中 差事, 委託, 送信 ( 傳遞消息 )(errand, commission, messages) dutapahinagamana, 傳遞消息 (sending & going on messages) Dubhaka, 形 叛逆的人 Dura, 中 遠方 形 遠的, 遙遠的 duravgama, 形 到遠方去 durato, 無 從遠方來 duratta, 中 遠的事實 Vbh Tattha katamam rupam dure? Itthindriyam pe kabalikaro aharo, yam va panabbampi atthi rupam 1 anasanne 2 anupakatthe 3 dure 4 asantike--idam vuccati rupam dure. ( 在此, 什麼是 遠色? 女根色 男根色 心色 命根色 食色 ( 水 限界色 身表色 語表色 色輕快性 色柔軟性 色適應性 色積聚 色相續性 色老性 色無常性 ), 凡是 1 此色不近 (anasanne;not near) 2 不靠近 (anupakkatthe;not closed) 3 遠 (dure;distant) 4 不鄰近 (asantike;not proximate), 這稱為遠色 )Vbh.3... Tattha Katamam rupam santike? Cakkhayatanam pe photthabbayatanam, yam va panabbampi atthi rupam 1 asanne 2 upakatthe 3 avidure 4 santike--idam vuccati rupam santike. Tam tam va pana rupam upadayupadaya rupam dure santike datthabbam.( 在此, 什麼是 近色? 眼處 ( 眼淨色 ) 耳處( 耳淨色 ) 鼻處 ( 鼻淨色 ) 舌處 ( 舌淨色 ) 身處 ( 身 1 淨色 ) 觸色( 地 火 風 ) 顏色 聲 香 味, 凡是此色近 (asanne; near) 2 靠近 (upakkatthe;closed) 3 不遠 (avidure;not distant) 4 鄰近 (santike;proximate), 這稱為近色 取這個色 取那個色, 當見到遠色 近色 ) Dusaka, 形 弄髒的人, 醜化的人, 敗德的, 破壞的 Dusana, 中 腐敗, 弄髒, 污損, 污辱, 污染 386 Dusita, (Duseti 的 過分 ) 1. 破壞, 污染 2. 誹謗 3. 虐待 Duseti (dus+e), 1. 破壞, 污染 2. 誹謗 3. 虐待 過 dusesi 現分 dusenta, dusayamana, 獨 dusetva kumarim duseti,強暴童女 Duhana, 中 污染, 搶奪, 群襲 Deddubha, 陽 水蛇 Dendima, 陽 半球形銅鼓, 定音鼓 ( 一種大的半球形紅銅或黃銅鼓, 面爲羊皮紙, 能通過調整拉力調音 ) Deti (da+e), 給 過 adasi 現分 denta 過分 dinna 獨 datva 參考 Dadati A.8.37./IV,243-4.: Atthimani, bhikkhave, sappurisadanani. Katamani attha? 1 Sucim deti, 2 panitam deti, 3 kalena deti, 4 kappiyam deti, 5 viceyya deti, 6 abhinham deti, 7 dadam cittam pasadeti, 8 datva attamano hoti.( 諸比丘! 善士之施有八種 以何為八? 即 : 1 鮮潔而施 2 殊妙而施 3 隨時而施 4 適當而施 5 辨別而施 6 屢屢而施 7 施時心明淨 8 施後愉悅 ) Deva, 陽 1. 神,2. 天空,3. 雨雲,4. 國王 devakabba, 陰 天女 devakaya, 陽 天眾, 一群神 devakumara, 陽 神的王子 devakusuma, 中 丁香 devagana, 陽 一組神 devacarika, 陰 天堂的旅程 devacchara, 陰 女神, 天女 devatara, 形 次等神 devatthana, 中 天祠, 神廟 devattabhava, 陽 神的情況, 神身 devadattika, devadattiya, 形 神授的 devadundubhi, 陰 雷 devaduta, 陽 天訊( 神的報信者 ) devadeva, 陽 神中神( 神的神 ) devadhamma, 陽 天法( 天神的德行 ), 怕犯罪 devadhitu, 陰 少女神 devanagara, 中 天城 ( 天神的城市 ) devanara, 中 天人(SA.9.6./I, Naradevananti devanaranam. 諸天人 ) devanikaya, 陽 天神的團體 devaparisa, 陰 天神的集會 devaputta, 陽 神的兒子 devapura, 中 天神的城市 devabhavana, 中 神的住所 devayana, 中 去天堂的路徑, 飛艇 devaraja, 陽 天王 devarukkha, 陽 天樹 devarupa, 中 神像 devaloka, 陽 天堂, 天界 devavimana, 形 天上的大廈 abbataram devanikayam uppajjati,生為天眾中之一( 中阿含經 譯作: 生餘意生天 ) SA :devaloke ca ekantasukhasamappitatta ekantakhiddarativasena uppannapamadena maggabrahmacariyavasam vasitum na sakka.( 天世間一向是受樂, 一向是享樂, 生起放逸之心, 那是不可能安住於修道 修梵行 ) Devata, 陰 天人, 女天人 sa devata,彼男天人, 彼女天人 天人是指從四天王天 (Catumaharaja) 以上至色究竟天 (Akanittha) 的二十四層天 其中有欲界六天即..四天王天, 忉利天, 夜摩天, 兜率天, 化樂天, 他化樂天 色界十八天即..梵身天, 梵輔天, 大梵天 ; 少光天, 387

200 無量光天, 光音天 ; 少淨天, 無量淨天, 遍淨天 ; 少福天, 福生天, 廣果天, 和五阿那含天 ( 無煩天, 無熱天, 善現天, 善見天, 色究竟天 ) 及無想天 無色界四天, 也是屬於天人, 但在經典中不見他們與人間往來 Devatta, 中 神性 Devadaru, 陽 雪松 ( 一種高大的西洋杉,[ 雪松屬 ](Cedrus deodara), 原産於喜馬拉雅山脈, 樹枝下垂, 葉子黑綠色, 在印度是一種重要的木材松樹 ; 亦稱喜馬拉雅杉 ) Devara, 陽 姊夫, 丈夫的兄弟 Devarajan, 陽 天王 Sakko devanamindo, 帝釋 ( 沙咖 ) 天王 (=Sakko devanam Indo,又作釋提恒因, 即忉利天之主, 為首座天王 ) 第二座天王波闍波提 (Pajapati); 列為第三天王 Varuna( 瓦盧納 ); 第四座天王 Isana ( 伊沙那 ) (SA.11.3./I,341.) Devasika, 形 日常發生的 devasikam, 副 日常地 Devatideva, 陽 諸神的神 Devanubhava, 陽 deviddhi, 陰 神力 Devisi, 陽 神仙 ( 神的先知者 ) Devi, 陰 女神, 皇后 Devupapatti, 陰 再生爲神 Desa, 陽 區域, 國家 Desaka, desetu, 陽 弘法者, 傳道者, 詳細說明的人 Desana, 陰 講道, 訓誡, 弘法 desanavilasa, 陽 美妙的教育 Desika, 形 國家或省的 Desita, (Deseti 的 過分 ) 指出, 傳道, 弘法 Deseti(dis( 梵 diw) 詳說 +e)(sk. dewayati, caus. of disati), 指出, 傳道, 弘法, 詳細說明, 懺悔 (to point out, indicate, show; set forth, preach, teach; confess) 過 desesi, adesesi, adesayi(in Ratanasuttam) 現分 desenta, desita 獨 desetva 3s.aor. adesayi(=adesayi) Dessa, dessiya(sk. dvesya, to dvis, see disa), 形 不愉快的, 嫌惡的, 可憎的 (disagreeable, odious, detestable) Deha, 陽 中 身體 dehanikkhepana, 中 放下身體, 死亡 dehanissita, 形 與身體連接的, 身體的 dehaja(< deha-ja), 身體 - 所生的 Dehi, 陽 有身體的, 生物 Dona(Sk. drona (nt.)), 陽 中 陀那 (bucket 桶, 容量, 大約 1 加侖, 或 ⅛ 蒲式耳 [ 容量等於八加侖 ];a wooden pail, vat, trough; usually as measure of capacity (4 alhaka generally)) tanduladona, a dona of rice donamapaka, of which a dona full is cooked, a dona measure of food; 388 donamapaka (mahamatta) (a higher official) donapaka(dona 桶 +paka 烹調 ), 陽 一桶烹調的飯菜 Donika(<dona), 形 一桶的 (measuring a dona in capacity) Doni, donika, 陰 獨木舟, 木缽, 船 (a hollow wooden vessel, tub, vat) rajanadoni,染缸 (a dye vat) ekarukkhadonikanavappamano nagaraja, 一條木製獨木舟大小的龍王 Doniya,糟 sapanadoniya, 狗食用之糟 sukaradoniya, 猪食用之糟 rajakadoniya, 染物師所用之糟 Domanassa, 中 憂, 憂慼, 不愉快, 憂鬱, 傷心事 Dola, 陰 鞦韆, 轎子 Dolayati (dola 的 派 ), 搖擺, 來回移動 過 dolayi Dovarika, 陽 守門人 Dosa 1 ( 梵 dosa 咎 ), 陽 腐敗 (corruption), 缺點 (defect), 過失 (fault) dosakkhana, 中 責備 dosapagata, 形 無過失的, 無缺點的 dosaropana, 中 責備, 挑剔 陽. 複 dosa Dosa 2 (<dus 不悅 ; 梵 dosa, dvesa), 陽 忿怒 憎 (anger) dosaggi, 陽 怒火 sadosa, 有瞋 反 adosa, 無瞋 無憎 SA.3.2./I, dussanalakkhano doso.( 忿怒相, 稱為 忿怒 ) M.45.(=Ud.6-8./p.72.): natthi kamesu doso ti.( 諸欲無過 ( 屬於邪見 )) Dosaniya, Dosaniya & Dosaneyya (grd.-formation either to dosa 1 or dosa 2, but more likely=sk. *dusaniya= dusya (see dussa 2 & dussati) influenced by dvesaniya) 形 Dosina, 陰 明亮, 月光照耀的, 月明的 Dohaka, 陽 産乳的人 Dohala, 陽 想懷孕的女人, 強壯的欲望 dohalini, 陰 有點渴望的女人 Dohi, 形 1. 産乳的人 2. 忘恩負義的人 Dvavgula, 形 二寸的 中 二寸 Dvatti, Dvattikkhattum, 副 兩三次 Dvattipatta, 中 兩三碗 Dvattimsati(=battimsati), 陰 三十二 Dvattimsaka, 陽 三十二種身體的成份, 指身體的髮 毛 爪 齒 皮等三十二種成份 Khuddakapatha (Kh.) 小誦 (3.Dvattimsakaro 三十二身分 ).. Atthi imasmim kaye-- 1 kesa 2 loma 3 nakha 4 danta 5 taco, 6 mamsam 7 nharu 8 atthi 9 atthimibjam 10 vakkam, 11 hadayam 12 yakanam 13 kilomakam 14 pihakam 15 papphasam, 16 antam 17 antagunam 18 udariyam 19 karisam 20 matthaluvgam, 21 pittam 22 semham 23 pubbo 24 lohitam 25 sedo 26 medo, 27 assu 28 vasa 29 khelo 30 sivghanika 389

201 31 lasika 32 muttan ti.( 在此身有 :1. 諸髮 (m. kesa,台語 : 頭鬃 thau 5 cang) 2. 諸毛 (n. loma,台語 : 身軀毛 sin khu mo) 3. 諸指甲 (m. nakha,台語 : 指甲 cing 2 kah) 4. 諸齒 (m. danta,喙齒 chiu 3 khi 2 ) 5. 皮 (m. taco) 6. 肉 (n. mamsam, 台語 :bah) 7. 筋 (m. naharu) 8. 骨 (n. atthi) 9. 髓 (f. atthi-mibja) 10. 腎 (n. vakkam,台語 :sin 7,腰子 io ci 2 )11. 心 (n. hadayam) 12. 肝 (n. yakanam) 13. 肋膜 (n. kilomakam; 英 pleura) 14. 脾 (n. pihakam) 15. 肺 (n. papphasam) 16. 腸 (n. antam) 17. 腸膜 (n. antagunam) 18. 胃中物 (n. udariyam) 19. 屎 (n. karisam) 20. 腦 (n. matthaluvgam) 21. 膽汁 (n. pittam) 22. 痰 (n. semham) 23. 膿 (m. pubbo) 24. 血 (n. lohitam) 25. 汗 (m. sedo) 26. 脂肪 (m. medo, 台語 chi hong) 27. 淚 (n. assu,台語 : 目屎 bak 8 sai 2 ) 28. 油膏 (f. vasa; 英 tallow) 29. 唾 (m. khelo,口水,台語 : 喙瀾 chiu 3 nua 7 ) 30. 涕 (f. sivghanika 鼻水 phinn 7 cui 2 ) 31. 關節液 (f. lasika; 英 synovic fluid) 32. 尿 (n. muttam) 1) 髮 kesa 2) 毛 loma 3) 爪 nakha 4) 齒 danta 5) 皮 taco Dvanda, 中 一對, 夫婦, 二數 陽 連接詞的複合詞 [ 巴利語法 ] Dvaya, 中 一對, 夫婦, 二數 Dvacattalisati, 陰 四十二 Dvadasa, 形 十二 Dvanavuti, 陰 九十二 Dvara(Ved. dvar (f.) & dvara (nt.), base *dhvar), 中 門, 入口 dvarakavata, 中 門的百葉窗, 門和窗戶 dvarakotthaka, 中 門口, 入口, 關口, 大門的空間 dvaragama, 陽 在城門外面的村莊 dvarapala, dvarattha, 陽 守門人, 看門人 dvarabaha, 陰 門檻, 戶奠 (a door post, doorpost) dvarasala, 陰 門附近的大廳 Dvarika, 形 門的 名 看門人, 陽 Dvavisati, 陰 二十二 Dvasatthi(=dvisatthi), 陰 六十二 dvasatthiditthi,六十二見 六十二見 : 於過去世五陰上 各橫計四句 過去四句者 一者如去 二者不如去 三者亦如去亦不如去 四者非如去非不如去 於未來五陰上計四句 一者有邊 二者無邊 三者亦有邊亦無邊 四者非有邊非無邊 390 於現在陰上 各計四句 一者常 二者無常 三者亦常亦無常 四者非常非無常 二陰上各起四見 五陰合數為二十 三世總計為六十見 總目斷常無見以為根本 是為六十二見 ( 法門名義集 T ) Dvasattati, 陰 七十二 Dvasiti, 陰 八十二 Dvi, 形 ( 數位 ) 二 dvika, 中 二數, 一對, 夫婦 dvikkhattum, 副 兩次 dviguna, 形 兩倍的, 加倍的 dvicattalisati, 陰 四十二 dvijivha, 形 蛇 ( 有兩個舌頭的 ) dvinavuti, 陰 九十二 dvipabbasati, 陰 五十二 dvimasika, 形 兩個月大, 已生存了兩個月 dvisatthi, 陰 六十二 dvisata, 中 二百 dvisattati, 陰 七十二 dvisahassa, 中 二千 Dvija, 陽 婆羅門, 鳥, 牙齒,( 兩次生的 ) Dvidha, 副 以二的方式, 在兩個部份中 dvidhapatha, 陽 道路的交叉 Dvipa, 陽 象 Dvipada (dvi-pada), Dipada, 陽 兩足, 二足, 人類 Dviha, 中 兩天 dvihatiham, 副 兩三天 Dve (dvi 的 主 複 ) 二 dvebhava, 陽 二重性 dvevacika, 形 只有兩個字 ( 重複 ) Dvasatthi, 陰 六十二 Dvejjha, 中 疑惑, 矛盾 形 可疑的 Dvedha(Sk. dvidha), 副 以二的方式, 在二 (in two parts, in two) dvedhagata,成為二分 (gone to pieces) dvedhapatha, 陽 交叉道路 ( 猶豫不決 )(a twofold way, a crossing; only fig. doubt.) Dvelhaka(Sk. *dvaidhaka fr. adv. Dvidha), 中 疑惑 dvelhajata, 形 在懷疑著的 (in doubt ) dvelhacitta,不確定 (uncertain) advelhaka, 反 確定 (sure, certain, without doubt) Dh Dh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第十九個輔音字母 發音是送氣帶音的 d, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 dhams ( 梵 dhars), 字根 I. 落下 跌倒 (to fall down), 毀滅 (to perish) Dhamsati Dhamsati (Ved. dhvamsati to fall to dust, sink down, perish), 落下 跌倒 (to fall from, to be deprived of (c. Abl.), to be gone) 使 dhamseti (Sk. 391

202 dhvamsayati, but more likely=sk. dharsayati (to infest, molest= Lat. infestare. On similar sound-change P. dhams-> Sk. dhars cp. P. damseti>sk. darwayati). Caus. of dhrsnoti), 剝奪, 破壞 (to deprive of, to destroy, assault, importune) dhamsitva, 獨 Cp. padhamsati, paridhamsati. Dhamsana (Sk. dharsana), 形 中 破壞, 帶來毀滅 (destroying, bringing to ruin, only in kuladhamsana as v. l. to kula-gandhana (q.v.). Dhamsin (Sk. dharsin to dhrsnoti, see dhamseti), 形 中 (obtrusive, bold, offensive M.I,236; A.II,182; Dh.244 (=DhA.III,353 paresam gunam dhamsanataya dh.). Dhavka (Sk. dhvanksa, cp. also dhuvksa), 陽 烏鴉 (=kaka)(crow) Dhaja(Sk. dhvaja, cp. Ohg. tuoh cloth ), 陽 旗, 符號, 象徵 (siong 7 teng ( 音..上丁 ) 或 siong 7 tin( 音..上珍 ) )(a flag, banner; mark, emblem, sign, symbol) dhajagga, 陽 旗尖, 旗頂 dhajalu, 形 以旗子裝飾的 dhajahata, 形 在戰爭中捕獲的, 作爲戰利品 Dhajagga-paritta, 陽 旗頂保護經 (S.11.2./I,218.;cf. 雜阿含 981 經 (T.255.1), 增壹阿含 24.1 經 卷十四 (T )) Dhajini(Sk. dhvajini, f. to adj. dhvajin), 陰 軍隊 ( bearing a standard, i. e. an army, legion) Dhabba, 中 穀粒, 玉黍蜀 dhabbarasi, 陽 穀粒堆 dhabbagara, 穀倉 dhabbaphala, 穀粒 dhabbaphalarasa, 穀汁 Dhabba, dhabbavantu, 形 幸福的, 幸運的 Dhata (dhareti 的 過分 ), 已緊記, 已熟記 Dhata-rattha( 梵 Dhritarastra),持國天, 音譯提頭賴吒 持梨哆阿囉哆 提多羅吒 ; 又作治國天 安民天 順怨天, 四天王之一 此天王護持國土, 安撫眾生, 又稱東方天 Dhatarattha,持國天王, 四天王依四方而分四界 每一界皆由一位天王所統治 在東方, 持國天王統治乾達婆 (gandhabba 音樂神 ) Dhana, 中 財富, 財産 dhanakkhaya, 陽 財盡 dhanakkita, 形 用錢買的 dhanatthaddha, 形 以財爲傲的 dhanatthika, 形 需要財富的 dhanalola, 形 貪婪財富的 dhanavantu, 形 富有的 dhanahetu, 副 爲了財富 dhanasa, 陰 渴望財富 Dhanayati (dhana 的 派 ), 視某物爲財富 Dhanika, 陽 債權人 Dhanittha, 陰 虛宿 ( 二十七星宿之一 ) Dhanita, 中 聲音 形 發出聲音的,[ 語 ] 有濁音的, 濁音的 Dhani, 形 富有的 名 富有的人 392 Dhanu( 梵 dhanus), 中 弓 ( 一弓等於四肘長 ) dhanuka, 中 小弓 dhanukara, 陽 弓匠 dhanuketaki, 陽 露兜樹 ( 參考 Ketaki) dhanuggaha, 陽 弓箭手 dhanusippa, 中 箭術 Dhanta, (dhamati 的 過分 ) dham( 梵 dham/ dhma), 字根 I. 吹 (to blow) Dhama(Sk. dhama, to dhamati), Dhamaka, 形 陽 吹的人,( 喇叭等 ) 演奏者 dhamakaraka, 陽 濾水囊, 過濾器, 濾水器 ( 時常看到 dhammakaraka 的詞形 ) Dhamati (dham 吹 +a), 吹, 使發聲, 激起 (to blow, to sound (a drum); to kindle (by blowing), melt, smelt, singe) 過 dhami 現分 dhamana 過分 dhamanta, dhamanita dhamanta, 獨 dhamitva Dhamani, 陰 血管 dhamanisanthatagatta, 形 全身血管暴露的 ( 缺乏肌肉 ) Dhameti (dham 吹 +e), 吹, 使發聲 過 dhamesi 過分 dhamita 現分 dhamenta 使 dhamapeti Dhamma ( 梵 Dharma<dhr 支持 握著 ), 中 ( 有時作 陽 ) 法, 教義, 自然, 事實, 規格, 道德, 好行爲 dhammakkhana, 中 弘法 ( 教義的講道 ) dhammakatha, 陰 法論 ( 宗教性的談話, 倫理的討論 ) dhammakathika, 陽 法論者 ( 傳道的人 ) dhammakamma, 中 法業 ( 合法的行爲 ), 如法羯磨 ( 符合戒律規則的程序 ) dhammakama, 形 熱愛真理的人 dhammakaya, 形 法身 dhammakkhandha, 陽 法蘊 ( 規格的部分 ) dhammagana, 陽 法眾 (dhamma-clubmen) dhammagandika, 陰 斷頭台, 刑場 dhammagaru, 形 法尊 ( 尊敬規格的 ) dhammagutta, 形 法護 dhammaghosaka, 陽 法音者 ( 宣教的人 ) dhammacakka, 中 法輪 dhammacakkappavattana, 中 轉法輪 ( 訓誡宇宙的正義 ) dhammacakkhu, 中 法眼 ( 智慧的眼睛 )( 已生起道智, 稱為法眼 (SA.6.1./I, tinnam maggabananam dhammacakkhu ti.) 稱為法眼是低的三道和三果 -- 遠塵, 離垢, 得法眼淨 Dhammacakkhu nama hetthima tayo magga tini ca phalani, yam-- virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi ti agatam. dhammacariya, 陰 法行 ( 遵守十善業 ) dhammacari, 陽 法行者 ( 遵守正義的人 ) 形 有品德的 dhammacetiya, 中 法塔 dhammajivi, 形 正直地生活的 dhammabbu, 形 懂得教義的人 dhammattha, 393

203 形 正義的, 正直的 dhammatthiti, 陰 法住 dhammatakka, 陽 法思擇 ( 正確的推論 ) dhammata,( 順 ) 法性, 法自然 dhammadana, 中 法施 ( 規格的禮物 ) dhammadayada, 形 法嗣 ( 以法爲遺産, 教義的繼承人 Dhammadayada me bhikkhave bhavatha ma amisadayada 比丘們! 成為我的法嗣者, 莫成為我的財產的繼承者 ) dhammadipa, 形 法燈, 法島 ( 以法爲可靠的立足點 ) dhammadesana, 陰 說法, 開示佛理 dhammadessi, 陽 法憎者 ( 憎恨法者 ) dhammadhaja, 形 法旗 ( 以法爲旗幟的 ) dhammadhara, 形 法持, 持法者 ( 牢記法的人 ) dhammaniyama, 陽 法序 ( 法的次序 ) dhammapannakara, 陽 法贈 ( 法爲贈品 ) dhammapada, 中 法句 ( 經 ) dhammappamana, 形 法量 ( 藉著教義爲測量 ) dhammabhandagarika, 陽 法司庫 ( 正義的財務員 ) dhammabheri, 陰 法鼓 ( 正義之鼓 ) dhammarakkhita, 形 法護 ( 被法保護的 ) dhammarata, 形 法愛 ( 愛好法 ) dhammarati, 陰 法樂 ( 以法爲樂 ) dhammarasa, 陽 法味 ( 法的味道 ) dhammaraja, 陽 法王 ( 正義之王 ) dhammaladdha, 形 法獲 ( 正直取得的 ) dhammavara, 陽 優法 ( 優良的教義 ) dhammavadin, 形 法語者 ( 依法說的 ) dhammavicaya, 陽 擇法 ( 對法做檢討 ) dhammavidu, 形 知法者 ( 懂法的人 ) dhammavinaya, 陽 法與律, 法律 dhammavinicchaya, 陽 法決 ( 正當的決定 ) dhammavihari, 形 法住 ( 依法而住的 ) dhammasamvibhaga, 陽 法的分配 dhammasavgiti, 陰 法誦 ( 法的背誦 ) dhammasavgahaka, 陽 法的編輯者 dhammasamadana, 中 法的獲得 dhammasarana, 中 歸依法 dhammasavana, 中 聽聞法 dhammasakaccha, 陰 討論法 dhammasala, 陰 法堂 dhammasenapati, 陽 法將 ( 法的大元帥或總司令, 在經典中, 指舍利弗 目犍連 ) dhammasonda, 形 愛好法 dhammassami, 陽 法主 ( 法的統治者 ) dhammadhipati, 形 敬法爲指南 dhammanudhamma, 陽 法隨法 ( 法次法, 合法, 守法 ) dhammanudhammappatipanna, 陽 法隨法行 法次法向, 長阿含經 譯 : 法法成就 dhammanuvatti, dhammanusari, 形 隨法行 (dhamma-follower 守法的行動的 ; 相對於 信行者 saddhanusari (faith-follower)) dhammabhisamaya, 陽 法現觀 ( 理解真理 ) dhammamata, 中 法的甘露 dhammadasa, 陽 法鏡 dhammadhara, 形 法的支持者 dhammanupassin(dhammanupassi= dhamma( 單數形態表達複數意義 )+anupassi), 隨觀諸法 (adj.,m.s.nom.) dhammasana, 中 法座 nippariyaya-dhammadesana, 直接或沒有受到裝飾的教法 ( 直接的方式全面地解說諸究竟法, 而完全沒有受到裝飾 ) pariyaya-dhammadesana, 譬喻式或受到裝飾的教法 394 AA.3.30./II, Dhammanudhammappatipannoti navalokuttaradhammassa anudhammam saha silena pubbabhagapatipadam patipanno. ( 法次法向..行向九種出世間法 適當的法及戒的前分行道 ) A.7.64./IV,57... Dhammanudhammappatipannoti navannam lokuttaradhammanam anurupadhammam pubbabhagapatipadam patipanno.( 法次法向..行向九種出世間法 適當的法的前分行道 ) Dhammacariya, 陰 法行 ( 遵守十善業 ) KhA.5-10./p Dhammassa cariya, dhamma va anapeta cariya dhammacariya.( 法之行, 或者法沒有缺席, 為 法行 ) KhA.5-10./p Dhammacariya nama dasakusalakammapathacariya.( 法行..十善業之行 ) SA.3.25./I, Abbatra dhammacariyayati thapetva dhammacariyam abbam katabbam natthi, dasakusalakammapathasavkhata dhammacariyava kattabba, bhanteti-- samacariyadini tasseva vevacanani.( 除了法行之外..除了法行之外, 不應該做別的, 即所謂的十善業之法行 ) Dhammacakka, 中 法輪 佛陀入滅後 150 年左右, 阿育王 ( 公元前 273~ 前 236 年在位 ) 大統一印度, 之後, 他成為佛教徒, 阿育王在印度各地立有單一巨石所雕刻而成的石柱 (Ashoka Pillar), 刻有昭告天下的文字 在佛陀初轉法輪的鹿野苑, 阿育王石柱頂端, 特別雕刻四隻背對背的威武精美石獅, 石獅下有 24 輻的法輪 象徵 24 緣, 象徵向四面八方傳播佛陀的綸音 Dhammadhatu, 陰 法界 Vism.589.:Tamsampayutta phassadayo dhammadhatuti.( 與彼 ( 諸識 ) 相應的觸等為法界 ) SA /II,67.:Sa hi bhikkhu Sariputtassa dhammadhatuti ettha dhammadhatuti paccayakarassa vivatabhavadassanasamattham savakaparamibanam. Savakanabhi savakaparamibanam sabbabbutabbanagatikameva hoti. Yatha Buddhanam atitanagatapaccuppanna dhamma sabbabbutabbanassa pakata honti, evam therassa savakaparamibanam sabbepi savakabanassa gocaradhamme janatiti.() CS:S-t(S.19.1)pg.2.182:Dhammadhatuti sabbabbutabbanam sandhaya vadati. Dhammadhatuti va dhammanam sabhavo. Dhammapada, 中 法句( 經 ) 巴利文 法句經 從 雙要品 到 婆羅門品, 共計二十六品 423 偈, 由 299 故事組成 ( 詳見法句經注 ) 有部的 法句經 是法救所纂集, 從 無常品 到 梵志品 33 品 ; 趙宋天息蟯譯 法集要頌 法句 是偈頌, 為印度初出家者的入門書 395

204 支謙 ( 西元 225 年頃 ) 說 : 其在天竺始進業者, 不學 法句, 謂之越敘 此乃始進者之洪漸, 深入者之奧藏也 可以啟曚 辯惑, 誘人自立, 學之功微, 而所苞者廣 今日斯里蘭卡 ( 錫蘭 ) 也要求出家眾在受比丘戒前能夠背誦 法句經 (1) 西元 224 年頃, 支謙先得維祇難帶來的五百偈初本 (T4, p566c), 共 26 品 498 偈, 為 法句經 初期集本 A 於 225 年頃, 維祇難 竺將炎等人譯出此初本 (2) 後來, 竺將炎又帶來 13 品, 補成 39 品 752 偈 ( 偈數算法不同, 或算作 757 偈 758 偈 759 偈 ), 此即 法句偈 39 品本 = 後期集本 C 於 225 年頃, 維祇難 竺將炎等人譯出, 從 無常品 到 吉祥品 共計三十九品, 為 法句經 混合本 (3) 於 年, 法炬 法立共同譯出 法句譬喻經 = 法句本末經 = 法喻經, 從 無常品 到 吉祥品, 共計三十九品, 為 法句經 混合本, 有法句偈頌之譬喻 / 因緣 75 篇 (4) 於 383 年, 竺佛念譯出法救編的 出曜經 = 法句錄, 內含約 偈, 從 無常品 到 梵志品, 共計三十三品, 此即 法句偈 33 品本 = 中期集本 B 並有法句偈頌之譬喻 / 因緣, 以及對偈頌略作註釋 (5) 於 年, 天息災譯出法救編的 法集要頌 = 諸佛法頌偈, 約 928 偈, 從 有為品 到 梵志品 共計三十三品, 此即 法句偈 33 品本 = 中期集本 B 小結 : 西元 383 年, 在漢地已有 : A 法句經 26 品本 = 初期集本 ; 及其譬喻 / 因緣 : 含在 法句譬喻經 內 B 法句偈 33 品本 = 法句經 中期集本, 是法救所編集 ; 及其譬喻 / 因緣 = 出曜經 C 法句偈 39 品本 = 法句經 後期集本, 但仍標示為法救所編集 ; 及其譬喻 / 因緣 = 法句譬喻經 Dhammavinaya, 陽 法與律, 法律 有時作 正法律 (saddhammavinaya) SA.47.4./III, Dhammavinayoti dhammoti va vinayoti va ubhayametam Satthusasanasseva namam.( 法律..法與律, 這兩者 大師 (= 佛陀 ) 之教之稱 ) Dhammasangani, 法聚論 ( 或 法集論 ), 南傳巴利論藏七部論之一 本論對心的善惡 地位 階段等詳加分析, 得出八十九種心 ) Dhammapariyaya ( 梵 Dhammaparyaya), 法門, 法波梨耶夜, 為佛教教法的通稱 Dhammata, 陰 常法 ( 一般的規則 ), 法性 ( 自然 ) Dhammani, 陽 捕食鼠類的遊蛇類 ( 如 : 鼠蛇, 錦蛇等 ) Dammika, 形 如法的, 正直的 396 Dhammilla, 陽 髻, 辮子, 髮辮 Dhammikatha, 陰 宗教性的談話 工 離 dhammiya kathaya dhar, 字根 I. 是 (to be), 存在 有 (to exist) dhar( 梵 Dhr), 字根 VII. 支持 (support), 握著 (to hold), 忍受 (to bear) Dhara, 形 ( 在 合 中 ) 懷有的, 持有的, 記住的, 穿著的, 戴著的 Dharana, 中 重量 : 大約 2/5 盎司 Dharani, 陰 地球 dharaniruha, 陽 樹 Dharati (dhar+a), 持續, 繼續, 活著 過 dhari 現分 dharanta, dharamana 工 dharantena Dhara, 陰 地球 Dhava, 陽 丈夫, 兒茶樹 ( 參考 Khadira) Dhavala, 形 白色的, 清潔的 名 白色 dha( 梵 dha, dadh), 字根 I. 放 (to put), 忍受 (to bear) Dhata, 過分 已飽, 已餵養, 已滿足 atidhata, 過分 太飽 Dhati, 陰 護士 (nurse), 養母 Dhatu(Sk. dhatu to dadhati), 陰 元素, 天然的情況, 舍利 ( 神聖的遺物 ), 詞根, 身體的體液, 官能 Dhatukatha, 陰 界論 dhatukusala, 中 對元素熟練 dhatughara, 中 舍利室 dhatunanatta, 中 自然或元素的各式個樣 dhatuvibhaga, 陽 元素的區分, 分配舍利 Attharasa dhatuyo : cakkhudhatu, rupadhatu, cakkhuvibbanadhatu, sotadhatu, saddadhatu, sotavibbanadhatu, ghanadhatu, gandhadhatu, ghanavibbanadhatu, jivhadhatu, rasadhatu, jivhavibbanadhatu, kayadhatu, photthabbadhatu, kayavibbanadhatu, manodhatu, dhammadhatu, manovibbanadhatu.( 十八界..眼界 色界 眼識界 耳界 聲界 耳識界 鼻界 香界 鼻識界 舌界 味界 舌識界 身界 觸界 身識界 意界 法界 意識界 ) dhatuso, Abl. 從界 (according to one s nature) Dhatukatha, 陰 界論, 巴利論藏的第三本書, 闡述蘊 處 界諸法之攝不攝及相應不相應之關係 內容共分十四品, 首揭十四品之名目和五蘊 十二處 十八界等二十八種論母, 次入十四品本文, 包括攝類五品 相應類五品及攝 相應組合類四品, 共 703 條問答分別 ( 中華佛教百科全書 ( 六 ) p )) Dhatuka, 形 ( 在 合 中 ) 有 性質的 Dhana, -dhana, (Sk. dhana, to dadhati; cp. dhatu), 形 1. 持拿, 包括 (holding, containing), 中 (a receptacle). f. dhani a seat (=thana), in raja the king s seat, a royal town. Often in comb with gama & nigama (see gama 3 a): Vin.III,89; J.VI,397; Pv.II, Dhaniya, -dhaniya, (Sk. dhanya, cp. dhabba 2 ), 形 財富 (wealthy, rich, 397

205 abundant in) Dhara, dharaka, dhari(sk. dhara to dhareti; cp. dhara), 形 ( 在 合 中 ) 懷有的, 持有的, 穿著的, 戴著的 (bearing, holding, having) Dharaka (dhara-ka), 陽 受持者 dharaka jatika,有受持的性質 Dharana, 中 受持, 憶持 Dharanaka, 中 憶持者, 債務者 Dharana, 陰 憶持, 大池 Dhara, 陰 1. 奔流, 水流, 陣雨 2. 武器的利刃 ( 日語 : 劍葉 ) Dhareti (dhar+e), 忍受, 支撐, 穿著, 戴著 過 dharesi 過分 dharita 現分 dharenta 獨 dharetva dhareyya, 3s.opt. Dharetu, 陽 受持者, 持有人, 所有者, 穿著者, 頂戴者 dhav( 梵 dhav, dhanv), 字根 I. 跑 (to run) cp.( 梵 dhav), 流動 (flow) Dhavati (dhav 跑 +a), 跑, 跑掉 ( 逃走 ) 過 dhavi 過分 dhavita 現分 dhavanta 獨 dhaviya, dhavitva Dhavana, 中 奔跑 Dhavi, 形 跑的人 Dhi, 無 ( 表示嫌惡, 震驚等 ) 咄! 呸!( 反對演說者時的喊叫 ) 真可恥! 沒羞!( 表示悲痛 懊惱 不幸 ) 唉! 咳! 呀! Dhikkata, 形 輕視的, 厭惡的, 辱駡的 Dhiti, 陰 精力, 勇氣 dhitimantu, 形 精力充沛的, 堅決的 Dhi, 陰 智慧 (=pabba), 厭惡 (=jigucchana) dhimantu, 形 明智的 Dhitalika, 陰 娃娃 Dhitu(dhitar), 陰 女兒 dhita, 3 單. 主 dhitaro, 3. 複. 主 puttassa dhitaram, 孫女 Dhitupati, 陽 女婿 Dhiyati (dha+i+ya), 被生 過 dhiyi 現分 dhiyamana Dhira, 形 明智的, 明智者 Dhivara, 陽 漁夫 Dhuta, dhuta (dhunati 的 過分 ), 已抖落, 已擺脫, 已撤走 dhutavga, 中 頭陀支, 苦行支 dhutadhara, 形 中 修持頭陀支者, 苦行者 dhutavadi, 陽 人教授頭陀支的人 清淨道論 Vism.59..十三頭陀支 即 ( 一 ) 糞掃衣支,( 二 ) 三衣支,( 三 ) 常乞食支,( 四 ) 次第乞食支,( 五 ) 一座食支,( 六 ) 一鉢食支,( 七 ) 時後不食支,( 八 ) 阿練若住支, ( 九 ) 樹下住支,( 十 ) 露地住支,( 十一 ) 塚間住支,( 十二 ) 隨處住支,( 十三 ) 常坐不臥支 Dhutta, Dhuttaka(Sk. dhurta, dhurtaka,from dhurvati & dhvarati to injure, deceive), 陽 沉湎, 過著墮落生活的人, 惡棍, 狡猾, 姦狡, 騙子 398 (of abandoned life, wild, fast, cunning, crafty, fraudulent; wicked, bad. (m.) a rogue, cheat, evil-minded person, scoundrel, rascal) Sn.v Itthidhutto suradhutto, akkhadhutto ca yo naro; Laddham laddham vinaseti, tam parabhavato mukham.( 這種好色 嗜酒 好賭的人, 將所得揮霍一空, 是毀滅的原因 ) Dhutti, dhuttika, 陰 上方的 Dhunana, 中 抖落, 擺脫, 廢除 Dhunati (dhu+na), 投, 擲, 抖落, 擺脫, 除去 過 dhuni 現分 dhunanta 義 dhunitabba, 獨 dhunitva Dhura, 中 1. 辦公室, 職責, 費用 2. 軛 槅 3. 車轅 4. 前部 形 最初的, 接近的 dhuragama, 陽 附近的村莊 dhurandhara, 形 有辦公室的, 接受職責的 dhuranikkhepa, 陽 放棄希望, 放棄職責 dhurabhatta, 中 經常施食 dhuravahana, 中 有軛, 有辦公室 dhuravihara, 陽 附近的寺院 Dhuva, 形 穩定的, 長久的, 經常的, 不變的 dhuvam, 副 經常地, 不變地 dhu( 梵 dhu / dhu), 字根 V. 使震驚 (to shake) Dhupa, 陽 熏香 (incense) Dhupana, 1. 熏, 熏香 2. 調味料,( 咖哩的 ) 調料 Dhupayati (dhupa 的 派 ) 出煙, 燻製 過 dhupayi 現分 dhupayanta 過分 dhupayita Dhupeti (dhup 燻 +e), 以油滋味, 以油調味, 燻製, 薰, 使發香 過 dhupesi 過分 dhupita 獨 dhupetva cf. vidhupeti, 離燻 cf. sandhupeti, 全不燻 Dhuma, 陽 煙, 臭氣 dhumaketu, 陽 慧星, 火 dhumajala, 中 煙網 ( 大量的煙 ) dhumanetta, 中 煙囪, 煙斗, 煙袋, 煙嘴 dhumasikha, 陽 火 dhumayitatta, 中 黑暗化, 烏雲密布, 成爲似煙的 Dhumayati (dhuma 的 派 ), 吸煙, 發煙燃燒, 烏雲密布 過 dhumayi Dhuli, 陰 灰塵 台語 : 土沙粉 thoo 5 sua hun 2, 颺 ( 霙 ) 埃 ing ia Dhusara, 形 灰褐色的, 微黃色的 Dhenu, 陰 母牛, 任何雌性動物 dhenupa, 陽 牛犢 ( 未斷奶的小牛 ) Dhota, (dhovati 的 過分 ) Dhotodano,純淨飯王 ( 古譯 : 斛飯王 ) Dhona, 形 明智的 Dhorayha, 形 能負擔的, 能馱軛的, 陽 馱畜 dhov, 字根 I. 洗 (to wash) Dhovati (dhov 洗 +a), 洗, 沖洗, 純淨 過 dhovi 過分 dhota 現分 dhovanta 義 dhovitabba 獨 dhovitva, dhoviya 399

206 Dhovana, 中 洗滌 katamukhadhovanadikicca, 作漱口等作務 N N, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十個輔音字母 發音好像漢語中的 n Na, 無 ( 否定虛詞 ), 沒有, 不 (no, 也是否定虛詞, 有強調之意 ) Kada, 副 什麽時候? na koci,無人 (no one, not anyone) na kassaci,無人的 (of no one) na kibci,無事 無物 (nothing, not anything) na kathabci,無法 (no way, not in anyway, under no circumstances) na kadaci,無任何時候 從不 (never) na katthaci,無論任何地方 (nowhere, not anywhere) Nam, 1.ta 的中. 單. 主 ( 另外兩種 tam (the usual form) tad(older)) 2. ta 的陽. 單. 賓或 ta 的中. 單. 賓 Nakula(Ved. nakula, cp. nakra crocodile), 陽 貓鼬 (mungoose;a mungoose, Viverra Ichneumon) Nakka, 陽 龜 (turtle) Nakkhatta (Ved. naksatra collect. formation from naktih & nakta), 中 星座, 星宿 ( ㄒㄧㄡ ˋ, 台語 chinn siu 3 ), 星, 慶祝 nakkhattakila, 陰 nakkhattakilana, 中 在某些星座的出現而慶祝的節日 nakkhattapathaka, 陽 占星家 nakkhattayoga 陽 行星的連接, 占星術 nakkhattaraja, 陽 星王 ( 月亮 ) Nakha (Ved. nakha, cp. Sk. avghri foot), 陽 中 指甲, 爪 (a nail of finger or toe, a claw) nakhapabjara, 陽 爪 nakhasikha, 陰 指端 Nakhin, 形 有爪的 (having nails) Naga, 陽 山 (mountain) gama gamam naga nagam, 從這村到那村, 從這山到那山 Nagara (Ved. Nagara), 中 城鎮, 城堡, 要塞 (a stronghold, citadel, fortress; a (fortified) town, city) nagaraguttika, 陽 市長 nagaravara, 中 皇家城市 nagaravasin, 陽 市民 nagarasodhaka, 陽 清道夫 nagarasobhini, 陰 城市的美女, 城鎮的妓女 Nagga(Ved. nagna)(=niccola PvA. 32), 形 赤裸的, 裸的 (naked, nude) naggacariya, 陰 裸露 naggasamana, 陽 裸行者 Naggiya(Sk. *nagnyam), 中 裸露 Naggiya (naked state, nudity) Naggiya (Sk. nagnika), 形 陰 裸露 (nagga, naked) Navgala(Ved. lavgala; navgala), 中 犁 (a plough) navgalaphala, 陽 ( 犁 ) 400 鏵, 鏵頭 navgalalisa, 陰 犁轅 Navgalin, 形 中 有犁 (having or using a plough, ploughman, in mukhanavgalin using the mouth as plough Th.1, 101). Navguttha (nt.) [dial. for *navgulya>*navgulhya?] Navguttha(= navgula), 中 尾 (a tail) Nacira(Sk. nacira=na+cira, 形 不久 (not of long duration, short) Nacirassam, 副 不久 nacc( 梵 nat), 字根 I. 跳舞 (to dance) cp.( 梵 nrt), 跳舞 (dance) Nacca (<nat 跳舞 ), 中 舞蹈, 表演 naccatthana, 中 劇場, 舞場 A /I, Ummattakamidam, bhikkhave, ariyassa vinaye yadidam naccam.( 諸比丘! 於聖者之律, 舞蹈是瘋子 ) 受八戒時, 離舞蹈 之一項, 小誦註釋 :naccam nama yamkibci naccam.( 舞蹈 : 任何舞蹈 ) (KhA.CS:p.26) Naccaka (Sk. *nrtyaka), 陽 舞者, 演員 (a dancer, (pantomimic) actor) Naccati (nat( 梵 nrt ) 舞蹈 +ya,(=natati VvA.210)), 跳舞, 表演 (to dance, play) 過 nacci 現分 naccanta, naccanto(m.s.nom., D.I,135) 獨 naccitva fut. naccissati ; inf. naccitum caus. naccapenti(to make play Vism.305 (so read for nacch )) Naccana (Ved. *nrtyana, cp. Natana), 跳舞 (dance, dancing) nat, 字根 I. 跳舞 (to dance) Nata, nataka, nattaka, nattaka, 陽 舞者 (dancer), 演員 Natta, natta, nattana, 中 舞蹈, 表演, 演藝 Nattha, (nassati 的 過分 ), 已遺失, 已毀滅 suattha, 已迷失 Nata, (namati 的 過分 )( Sk. nata, pp. of namati),已彎曲, 已彎下, 已傾向 (bent (on) ) 反 anata,已不彎曲 Nati, 陰 彎曲, 傾向, 彎腰 Nattamala, 陽 水黃皮 ( 産於亞洲的一種豆科喬木 (Pongamia glabra), 具羽狀複葉, 有光澤 ; 花序總狀, 花乳白色, 芳香, 用作遮蔭樹和一種照明油的來源 ) Nattu, 陽 孫子 nattupanattaka(nattu+pa-nattaka), 孫子的孫子 Natthi (na+atthi), 沒有, 不, 不呈現 natthika-ditthi, 陰 斷見 ( 否認死後還會以任何形式存在, 因此不承認業有善惡 ) natthikavada, 陽 斷見論 natthikavadi, 陽 持斷見的人 natthita, 陰 缺席 natthibhava, 陽 缺席 natthi ti (=na atthi ti)(ti 之連音 連音規則 ) 沒有 natthipaccaya,無有緣 發趣論 (Patthana)(CS:p.1.9):22. Natthipaccayoti-samanantaraniruddha cittacetasika dhamma patuppannanam cittacetasikanam dhammanam natthipaccayena 401

207 paccayo.( 無有緣 :( 前一名聚 ) 諸心心所法等無間滅去, 對於現在諸心心所法來說, 是由無有緣而為緣 ) Natthu, 陰 鼻子 natthukamma, 中 鼻子的治療 ( 採用倒油等 ) nad( 梵 nad), 字根 I. 製造噪音 (to make a noise) Nadati (nad 製造噪音 +a), 吼, 製造噪音 過 nadi 現分 nadanta 過分 nadita 獨 naditva Nadana, 中 吼聲 Nadi, 陰 河 nadikula, 中 河岸 nadidugga, 中 因爲有河而不能達到的地方 nadimukha, 中 河口 nadisota, 中 河流 Gavga, Yamuna, Sarabhu, Aciravati, Mahi, ( 印度五大河 :) 恒何 ( 恒伽 ) 搖尤那 舍牢浮 阿致羅筏底河 摩企 ) Abbam uppajjate cittam, abbam cittam nirujjhati; Avicimanusambandho, nadisotova vattatiti.( 一心生起, 另一心滅去 ; 相續不斷, 滾滾如河流 )(DA.2./I,193.;MA.10./I,261.; SA.47.2./III,190.) Naddha, (nandhati 的 過分 ), 已打結, 已包裝, 已以 擰 Naddhi, 陰 皮帶 Nananda, 陰 丈夫的姊妹 Nanu, 無 ( 肯定虛詞 ) 不是嗎? 確定地, 當然 nand( 梵 nand), 字根 I. 高興 (to be glad) Nanda, nandaka, 形 1. 慶祝的, 歡慶的 2. 人名 Nandati (nand 高興 +a), 很高興, 歡喜, 嗜好 過 nandi 過分 nandita 現分 nandamana 義 nanditabba 獨 nanditva Nandana, 中 慶祝, 難陀園 ( 在忉力天, 因陀羅城的一個花園名 ) Nandana, 陰 慶祝 Nandi, 陰 快樂, 歡喜, 高興, 渴望 nandikkhaya, 陽 喜盡 ( 渴望的耗盡 ) nandiraga, 陽 喜染 ( 熱情的高興 ) nandisamyojana, 中 喜結 ( 渴望的桎梏 ) nandh, 字根 I. 綁 (to bind) Nandhati (nandh 綁 +m-a) (for nayhati, der. fr. naddha after analogy of baddha>bandhati), 裹, 擰, 繫 (to bind, to cover) 過 nandhi 獨 nandhitva 參考 Vinandhati, apilandhati, upanandhati, onandhati, pariyonandhati Nandhi, Nandi, (Sk. naddhri to naddha, pp. of nah to bind) 陰 皮帶 (a strap, thon) 參考 Naddhi Napumsaka(napumsaka=na+pums notmale ), 形 陽 太監, 中性 (of no sex;; in gram. of the neuter gender) Nabha, 陽 中 天空 (mist, vapour, clouds, sky) ( 在 合 中取 nabho 402 的詞形 例 :nabhogata = 存在天空中 nam( 梵 nam), 字根 I. 彎曲 (to bend) Namakkara( 梵 namaskara), 陽 尊崇, 尊敬, 頂禮 Namati (nam 彎曲 +a), 1. 鞠躬, 頂禮 2. 傾向 (Vism namatiti namam( 傾向故為 名 )) 過 nami 過分 nata 現分 namanta 獨 namitva 義 namitabba bhasaya cittam namati.( 把心轉向於論說 ) Namana, 中 傾向 Namaste(namas+te), namaskar, 印 我敬禮你, 你好 (literally I bow to you. ) Namassati (namas+a;ved. namasyati, denom. fr. namo), 敬禮, 尊敬 (to pay honour to, to venerate, honour, do homage to (often with pabjalika & abjalim katva) 過 namassi, namassimsu 過分 namassita 現分 namassam, namassanto, namassamana 獨 namassitva, namassiya 不 namassitum 使 namassapeti pot. namasseyya, 1st pl. namassemu; ppr. Namassana, 中 namassna, 陰 尊敬, 崇拜 Namuci, 陽 破壞者, 死亡 ; 魔王 Namo & Nama (Ved. 梵 namas), 無 敬禮 歸敬 歸依 歸命 (nomage, veneration) 音譯 : 南牟 那謨 南謨 那摩 曩莫 納莫等 多使用於唸誦前的禮敬語, 如 : Namo tassa Bhagavato Arahato Sammasambuddhassa. 南摩達色巴鵝瓦多阿拉哈多三媽三菩達色歸依彼有幸福者 世尊阿羅漢等 正覺 namo ta bhagavant arahant samma+sambuddha ind. m.s.dat. m.s.dat. m.s.dat. m.s.dat. 皈依世尊 阿羅漢 正等覺者 ( 三遍 ) 大悲咒 : 南無喝囉怛那哆囉夜耶 ( 梵語 namo ratna-trayaya), 即 : 歸依佛法僧三寶 namo te atthu : 我禮敬您 (namo atthu : 直譯是 讓禮敬 存在, 意譯是..我禮敬! te<ta, s.dat. 對他, 在此 他, 是指 您, 一種尊敬的用法 ) Nammada, 陰 印度的一條河名 Naya, 陽 方法, 計劃, 方式, 推論, 正確的結論 Nayati, (ni+a), 帶領, 指導, 引導 過 nayi 參考 Neti 獨 natva Nayana, 中 眼睛 Nayavudha, 陽 眼睛即武器 ( 即 : 閻摩王 Yama) Nayidam(na 不 + y +idam 那麼 ),那麼, 不 Nayhati (nah +ya), 繫, 綁, 裹, 擰 過 nayhi 過分 naddha 獨 403

208 nayhitva Nara, 陽 人, 人類 naradeva, 陽 國王 naravira, 陽 英雄, 佛陀 narasiha, 陽 人中獅, 佛陀 narasabha, 陽 人中君王 ( 人的統治者 ) nararuttama, 陽 人之最 naradhama, 陽 壞人, 惡劣的人 Naraka, 煉獄, 地獄, 音譯 : 那落迦 cf. niraya, 陽 地獄 Naraggi, 陽 地獄火 Nalata, 陽 額 Nalini, 陰 蓮花池 Nava, 形 1. 新的 2. 九 navakamma, 中 新的工作 navakammika, 形 建築的專家 navavga, 形 有九部分的 navanavuti, 陰 九十九 Navaka, 陽 初學者, 新人, 年輕人 中 九個一組 navatara, 形 較年輕的 ( 年紀較小者 ) bhikkhu navakatara,諸較年輕的比丘 Navattabbarammana, 中 當新的所緣 (= 現在所緣 ) Navanita, 中 鮮奶油 Navama, 形 第九 navami, 陰 農曆初九 [ 白月初九 ]( 或農曆廿四日 [ 黑月初九 ]) Navuti, 陰 九十 nas, 字根 III. 消失 (to vanish) cp. ( 梵 nas), 使聯合 (unite) Nassati (nas 消失 +a), 毀滅, 消失 過 nassi 過分 nattha 現分 nassanta 獨 nassitva Nassana, 中 不見, 損失, 破壞 Nahata, nhata (nahayati 的 過分 ), 已經沐浴 ( 的人 ) Nahana, nhana, 中 沐浴, 洗澡 南海寄歸內法傳 卷三.. 又洗浴者, 並須饑時, 浴已方食, 有其三益..一則身體清虛, 無諸垢穢 二則痰癊消散, 能餐飲食 "nahaniya, 中 沐浴粉 ( 洗澡用的肥皂粉 ), 任何對沐浴有用的東西 Nahapaka, 陽 沐浴待人 ( 服務沐浴的員工 ) Nahapana, 中 ( 服務他人 ) 沐浴,( 給人 ) 洗澡 Nahapita, 陽 理髮師 Nahapeti (nah+ape), ( 給人 ) 沐浴, 洗, 洗禮 (to bathe (trs. & intr.), to wash, to perform an ablution) 過 nahapesi 過分 nahapita 現分 nahapenta 獨 nahapetva Nahayati (nha+ya), 洗澡 過 nahayi 現分 nahayanto, nahayamano 獨 nahayitva, nahatva 不 nahayitum 3s.opt. nahayeyya, nhayeyya grd. nahayitabbam(vin.ii,220, 280) Naharu, nharu(sk.snayu), 陽 筋, 腱, 筋纏 naharusambandha(naharu sambandha< sam+bandh 綁 ), 陽 以筋連結的 Vism Nharuti nava nharusatani. ( 腱..有九百的腱 ) Nahuta, 中 一萬, 萬數, 直譯..那由他 Mv.I,41... bahukehi kappanahutehiti.( 無數萬劫中 ) Nala, 陽 蘆葦, 管 nalakara, 陽 編籃工人, 蘆葦業員工 nalakalapa, 陽 一捆蘆葦 nalamina, 陽 蝦 nalagara, 中 茅屋 ( 以蘆葦製成的小屋 ) Naka, 陽 天堂 Naga, 陽 龍, 眼鏡蛇, 象, 鐵力木 ( 指藤黃科東印度産的喬木 (Mesua ferrea), 羽狀複葉, 葉子長橢圓形, 花期每年 3~5 月, 花大, 紅色, 生長在熱帶地區 為木材中最堅韌者 最重的, 每立方米重達 1122 公斤, 呈黑褐色或紫褐色, 可用來雕刻 ; 用其花芽可以獲得紅色的染料 ), 高貴的人 nagadanta, nagataka, 中 象牙釘, 在牆壁上的釘 nagabala, 形 有象的力量的 nagabala, 陰 貓尾射 (Uraria Lagopodioides) nagabhavana, 中 龍的區域 nagamanavaka, 陽 龍族的年輕人 nagamanavika, 陰 龍族的年輕未婚女子 nagaraja, 陽 龍王 nagarukkha, 陽 龍樹, 鐵力木樹 nagalata, 陰 龍藤 ( 蔞葉藤 ) nagaloka, 陽 龍的世界 nagavana, 中 鐵力木樹林, 有象的森林 Nagarjuna(arjuna 阿順那 ), 梵 龍樹 ( 據說彌勒菩薩將在此樹下成佛 ) anikaggam nagasavghapurakkhato, 以象為前鋒的軍隊 Nagara, 中 市民 Nagarika, 形 有市民特徵的, 彬彬有禮的, 有禮貌的 Nataka, 中 戲劇 Natakitthi, natika, 陰 舞女 naccagitakusalam natakitthim, 擅長歌舞的舞女 ST Natakiniti nacce adhikata itthi.( 舞女..受指派的舞女 ) Nadika, 那低卡, 一那低卡等於 24 分鐘 nath( 梵 nath / nadh), 字根 I. 問 (to ask), 精通 擁有 (to be master) Natha, 陽 保護, 保護者, 依怙主 法句經注 (DhA.v161.):Natho ti patittha.( 保護 爲 支援 ( 或依怙 救助 保護 ) 義 ) 古錫蘭文 法句經規矩 (Dhammapada puranasannaya, p.77., 將 natho 一字代以 pihita vaneya 乃一支柱 ( 依怙 救助 ) anatha, 無助 ) 無支應 無保護 貧乏 ; 不可譯為 沒有主宰 或 無主 Lokanatho,世間的皈依處 ; 不可 405

209 譯為 世間之救主 Nada, 陽 吼, 聲音 Nanata, 陰 各式各樣 參考 Nanatta Nanatta, 中 各式各樣, 多樣性, 多種 nanattakaya, 形 有多樣性的身體狀態的 Nana, 無 不同的, 不同地 nanakarana, 中 各式各樣, 差異 gotta, 形 種種血統的 nanajacca, 形 種種國家的 nanajana, 陽 種種人 nanatitthiya, 形 種種宗教的 nanappakara, 形 各種不同的, 多種形式的 nanaratta, 形 種種顔色的 nanavada, 形 中 有不同的見解, 種種見解 nanavidha, 形 各種不同的, 種種的 nanasamvasaka, 形 住在不同的團體的 Nabhi, 陰 臍, 肚臍, 輪轂 ( 車輪的中心部 ) Nama, 中 名字, 名 (name S.1.61., 緬甸英譯 :nomenclature 命名 ) 有名無實的非物質元素, 例 : 心識, 知覺等, 由於它等只掛個名, 所以就稱它等爲名 ) 傾向故為 名 (namatiti namam), 變壞故為 色 (ruppatiti rupam)(vism.527.) SA.12.2./II,16.:namanalakkhanam namam. Ruppanalakkhanam rupam.( 傾向之相 為 名 敗壞之相 為 色 ) Vbh Tattha katamam namam? Vedanakkhandho, sabbakkhandho, savkharakkhandho--idam vuccati namam. Tattha katamam rupam? Yam rupam nissaya manovibbanadhatu vattati--idam vuccati rupam.( 此中, 什麼是 名? 受蘊 想蘊 行蘊, 這稱為名 此中, 什麼是 色? 凡是色藉由意識界支持而轉起, 這稱為色 ) 形 ( 在 合 中 ) 名叫 namakarana, 中 命名 namagahana, 中 得名 namadheya, namadheyya, 中 名字 形 名 的 namapada, 中 名詞 namarupa, 中 名色 (name-and-form) Paci.IV,6... Namam nama dve namani-- hinabca namam ukkatthabca namam. Hinam nama namam-- Avakannakam, Javakannakam, Dhanitthakam, Savitthakam, Kulavaddhakam, tesu tesu va pana janapadesu obbatam avabbatam hilitam paribhutam acittikatam, etam hinam nama namam. Ukkattham nama namam-- Buddhappatisamyuttam, dhammappatisamyuttam, savghappatisamyuttam, tesu tesu va pana janapadesu anobbatam anavabbatam ahilitam aparibhutam cittikatam, etam ukkattham nama namam.( 名者, 有二名 : 卑名與貴名 卑名者, 阿蛙康那加 奢蛙康那加 單尼達加 沙義達加 庫拉蛙達加等 於各地方被輕蔑 侮慢而不被尊敬者, 此等名為卑名 貴名者, 與佛 法 僧有關連者, 於各地方不被輕蔑 侮慢而被尊敬者, 此等名為貴名 ) 406 Namaka, 形 ( 在 合 中 ) 名叫 的, 憑名字 Nameti (namati 的 使 ), 鞠躬, 頂禮, 合十 過 namesi 過分 namita 獨 nametva Nayaka, 陽 領袖, 主人 nayika, 陰 女領袖, 女主人 cha nayaka-guna, 六種領袖的特質,1.khama 形 寬恕的 2.jagariya, 中 清醒, 警寤 3.daya 陰 憐憫, 仁慈 4.utthana 中 敏銳 5.samvibhaga, 陽 分享 6.ikkhana 中 看見, 睿智 balanayako,有力的領袖 Naravga, 陽 柑橘樹 (the mandarin orange tree,亞洲東南部的小型有刺常綠樹 [ 柑橘屬 ](Citrus reticulata), 結甜的可食用果實 ) Naraca, 陽 鐵棒 Nari, 陰 女人, 婇女 ( 有時作 天女, 另一字 :apsaras( 梵 )) Nalam (na+alam), 無 不足夠, 不適合的 Nava, 陰 船, 舟 navatittha, 中 船埠, 港口, 渡口 navasabcara, 陽 通航 Navika, 陽 水手 naviki, 陰 女水手 Navutika, 形 九十歲 Nasa(Sk. nawa, see nassati), 陽 毀滅, 破壞, 死亡 (destruction, ruin, death) usually vinasa, also adj. vinasaka. Nasana(Sk. nawana), 中 殺害, 破壞, 逐出, 滅擯 (destruction, abandoning, expulsion) 普端嚴 解釋說 : 這裡有三種滅擯 (nasana): 共住滅擯 (samvasanasana) 形相滅擯 (livganasana) 和處罰滅擯 (dandakammanasana) (Sp.paci..428.) nasanantika, 形 滅擯的 (a bhikkhu who is under the penalty of expulsion Vin.I,255.) Nasa(Vedic nasa), 陰 1. 鼻子 (nose) 2. 象鼻 (the trunk (of an elephant)) nasarajju, 陰 鼻繩, 牛繩 ( 串在牛鼻的繩 ) nasaputa, 陽 中 鼻腔 ( nose-cup ; the outside of the nose, the nostril) nasavata, 陽 鼻風 (breath from the nostrils J.III,276.) Nasika (cp. Sk. nasikya), 形 鼻子的 (belonging to the nose, nasal, in nasikasota the nostril or nose (orig. sense of smell ) Nasika, 陰 鼻子 nasikasota,鼻孔 Nasitaka (see nasa & naseti), 形 滅擯的 (one who is ejected Vin.IV,140 (of a bhikkhu)) Naseti (nas+e)(sk. nawayati, Caus. of nassati), 殺, 毀滅, 破壞, 驅逐 (to destroy, spoil, ruin; to kill) 過 nasesi 過分 nasita 現分 nasenta 獨 nasetva 義 nasetabba 不 nasetum SA.42.9./III, Vidhamatiti dhamento viya naseti.( 吹毀..如 ( 風 ) 吹毀 ) Nala, Nala(Sk. nala), 陽 莖, 梗, 管, 度量器 (a hollow stalk, tube, pipe; 407

210 also a measure of capacity) nalamatta, 形 大約一管的容量 Nalagiri, 陽 那羅祇梨大象 (Vin.Cv.II,194.;cf. 增壹阿含 18.5 經 (T )), 阿闍世王之惡象, 極為兇弊暴虐, 提婆達兜教唆阿闍世王釋放此醉象害佛不成 Nali, Nali(Sk. nadi), 陰 呐礪 ( 一種管形的容量,16 nali = 1 dona;1 nali = 1 pattha), 管 nalipatta, 陽 帽, 笠 Nalika, 陰 管, 瓶子 Nalikayanta, 中 時鐘 ( 沙鐘, 沙計時器 ), 測量時間的儀器 Nalikera(Sk. narikera, narikela, nalikera, nalikela), 陽 椰子樹 (the coconut tree Vv ; J.IV,159; V,384; DA.I,83; VvA.162. 有羽狀葉子的椰子樹 [ 椰子屬 ](Cocos nucifera), 在熱帶地區廣泛種植, 用於食品 飲料 油 蓋屋頂 纖維製品 器皿和裝飾品 ) 中 椰子 ( 椰子樹的褐色硬外殼的大種子, 包括圍繞有部分液體充填的中央果穴的白果肉 ) 印度傳統草藥 (Ayurvedic) 的一些藥方中, 椰子油是重要成分, 有些地方病人每天喝整杯椰子油治病 近代提鍊出較高純度的中鏈脂肪酸 (c-8, c-10), 大大的提高排毒 清除身體的垃圾, 治病的能力 Nalikerika, 形 椰子樹 (belonging to the coconut tree J.V,417.) Navika (Sk. navika) 1. 船員 (a sailor, mariner J.II,103; IV,142; Miln.359; Davs.IV,43 (captain) 2. 船員 (a ferryman J.II,111; III,230 (Avariya-pita.)) Ni-, 字首 下 Ni-, nir-, 字首 否, 無, 外 Nikata, nikattha, 中 鄰居關係 形 接近的 Nikannika, 形 祕密地 (under (4) ears, secret, cp. catukkanna J.III.124; nt. adv. secretly Nikati(Sk. nikrti), 陰 欺騙 (fraud, deceit, cheating) Instr. nikatiya (metri causa) J.I.223, nikatya J.II.183, nikacca S.I,24. Nikanta, nikantita, (Nikantati 的 過分 ) 砍倒, 切斷 Nikantati (ni+kant+a), 砍倒, 切斷 過 nikanti 獨 nikantitva Nikanti, 陰 微細的欲求 Nikara, 陽 多數 Nikarana, 陰 欺騙 (=nikati (fraud)) Nikaroti(Sk. nikaroti, ni+karoti), 欺騙 (to bring down, humiliate, to deceive, cheat) (nikubbetha 2p.pl.pot.=vabceyya). pp. nikata Nikasa(Sk. nikasa, ni+kasati), 陽 磨石 (a whetstone) Nikamana(=nikanti), 陰 渴求 Nikamalabhi, 形 已輕易獲得某物的人 Nikameti (ni+kam( 梵 kram) 超越 +e), 渴望, 要求 過 nikamesi 過分 408 nikamita 現分 nikamenta Nikaya, 陽 團體, 教派, 收集 Nikasa, 陽 鄰近 Nikittha, 形 低的, 劣的 Nikilitavin (< ni-kilati), 形 遊戲 (playful, playing or dallying with (c. Loc.), finding enjoyment in S I.9 (a kamesu); IV.110 (id.). Nikubja, 陽 中 峽谷, 灌木叢 Nikujati (ni+kuj +a), 吱喳而嗚, 鳥鳴 過 nikuji 過分 nikujita 現分 nikujamana Niketa, niketana, 中 住所, 家 Nikkavkha, 形 自信的, 無疑的 Nikkaddhati (ni+kaddh +a), 丟出, 拖出, 驅逐 過 nikkaddhi 過分 nikkaddhita 義 nikkaddhitabba 獨 nikkaddhitva, nikkaddhiya Nikkaddhana, 中 拖出, 逐出 Nikkantaka, 形 無刺的, 無敵的 Nikkaddama, 形 無泥的 Nikkama, 陽 努力 Nikkaruna, 形 無慈悲心的, 無良心的 Nikkasava, 形 無雜質的 Nikkama, 形 無渴望的, 無貪欲的 Nikkarana, 形 無根據的, 無顯著原因的 nikkarana, 副 沒有理由, 沒有原因, 沒有目的 Nikkilesa, 形 不墮落的, 沒有沾污的 Nikkujja, 形 心煩意亂的, 顛倒, 放棄的 Nikkujjeti (ni+kuj +e), 顛倒, 倒置 過 nikkujjesi 過分 nikkujjita 獨 nikkujjetva, nikkujjiya Seyyathapi, bhante, nikkujjitam va ukkujjeyya, paticchannam va vivareyya, mulhassa va maggam acikkheyya, andhakare va telapajjotam dhareyya cakkhumanto rupani dakkhanti ti.( 大德! 就像顛倒的當翻轉, 隱覆的當揭露, 迷失的當示道, 黑暗的當提 ( 油 ) 燈, 使 有眼的看到東西 ( 諸色 ) ) Nikkuha, 形 不騙人的 Nikkodha, 形 不忿怒的 Nikkha, 陽 大金幣, 大約等於 25 dharana 的重量 Nikkhanta (nikkhamati 離去 的 過分 ), 已出去, 已出發, 已逃離 Nikkhama, 陽 nikkhamana, 中 出去, 離開, 逃離 Nikkhamati (ni+kam( 梵 kram) 超越 +a), 離去, 往前去, 出家 過 nikkhami 現分 nikkhamanta 獨 nikkhamitva, nikkhamma 義 409

211 nikkhamitabbha 不 nikkhamitum Nikkhameti (nikkhamati 的 使 ), 令出去, 出示, 使顯示 過 nikkhamesi 過分 nikkhamita 現分 nikkhamenta 獨 nikkhametva Nikkhitta, (Nikkhipati 的 過分 放下, 擱置, 放棄 nikkhittadhura, 中 放下職責 paviveke nikkhittadhura,閒居而無所事事 Nikkhipati (ni+khip 拋 +a), 放下, 擱置, 放棄 過 nikkhipi 現分 nikkhipanta 獨 nikkhipitva 義 nikkhipitabba Nikkhepa, 陽 nikkhepana, 中 放下, 擺脫, 丟棄, 概括的處理 Nikhanati, & Nikhanati (ni+khan 掘 +a;sk. nikhanati), 掘進去, 埋葬 (to dig into, to bury, to erect, to cover up) 過 nikhani 過分 nikhata 現分 nikhananta 獨 nikhanitva Nikhata (pp. of nikhanati), 1. 掘, 埋 (dug, dug out (of a hole), buried (of a body)) 2. 掘入, 埋入 (dug in, erected (of a post)) 反 anikhata Nikhadana, 中 鑿子 Nikhila, 形 所有的, 整個的, 全部的 Nigacchati (ni+gam 去 +a), 遭受, 達到 過 nigacchi Nigantha( 梵 nirgrantha), 陽 尼乾陀 尼乾子 ( 耆那教的稱呼 ) Nigantho Nataputto,尼乾陀若提子 ( 耆那教教主, 又稱為 大雄 Mahvira) 中阿含 19 經 敍說佛指示尼乾外道以苦行滅前世之業非解脫之正道, 有三點理由 :( 一 ) 尼乾不知前世為有我為無我, 不知前世有作惡或未作惡, 現世苦盡或未盡 ( 二 ) 尼乾依苦行即於現世作苦而已 因為業不可因勤 因苦行轉作樂報 ( 三 ) 尼乾等亦知以苦行轉苦報業為樂報業, 乃至轉熟報業為不熟報業, 是不可能的 又說尼乾有五可憎惡, 如來得五稱譽 中部 (cf. M.101.Devadahasuttam 天臂經 ) Nigama, 陽 市鎮 Nigamana, 中 結論, 說明, 跋 Nigala, 陽 鎖象腳的鏈 Niguhati (ni+guh+a), 掩蓋 ( 台語.. am kham 3 ), 隱藏, 藏 過 niguhi 過分 niguhita, niguha, 獨 niguhitva Niguhana, 中 隱匿, 內斂 Niggacchati (ni+gam 去 +a), 出去, 從 傳出 過 niggacchi 過分 niggata 獨 niggantva Nigganhana, 中 責備, 處罰 Nigganhati (ni+gah 拿 +nha) 斥責, 指責, 制止, 蹈 過 nigganhi 過分 niggahita 現分 nigganhanta 獨 niggayha, nigganhitva, niggahetva vamena padena niggahetva dakkhinena padena vittharetva,左足蹈之, 右足展之 410 Niggama, 陽 niggamana, 中 出去, 離開, 結果 Niggayha-vadi, 陽 責難地說的人 Niggaha, 陽 責難, 過失, 責備 Niggahana( 梵 nirgahana, nis+gahana), 形 獲得物的 Niggahita, 中 鼻音的輔音 m Niggahetabba, 義 可以被責備, 可以被檢查 Niggahaka, 陽 斥責的人, 制止的人 Niggundi, 陰 梣葉槭牡荊 (Vitex Negundo)( 藥草 ) Niggumba, 形 無矮樹叢的, 清楚的 Nigghatana, 中 殺害, 破壞 Nigghosa, 陽 大喊大叫 Nigrodha, 陽 孟加拉榕 ( 一種熱帶的印度無花果樹 [ 榕屬 Ficus benghalensis] 因其枝上生有氣根, 垂入土中並長成另外的樹幹, 所以覆蓋面積很大 因裝飾性和樹蔭而被種植 ) nigrodhapakka, 中 孟加拉榕的成熟果實 nigrodhaparimandala, 形 有如孟加拉榕的圓周一般相稱的四肢 ajapala-nigrodha, 阿闍惒羅尼拘類 ( 榕樹之一種 ) Nighamsa, 陽 nighamsana, 中 摩擦, 擦傷 Nighamsati (ni+ghams+a), 擦, 摩擦, 抹掉 過 nighamsi 過分 nighamsita 獨 nighamsitva Nighandu, 同義詞字典 Nighata, 陽 擊倒, 殺死, 破壞 Nicaya, 陽 積聚, 堆起 Nicita (nicinati 的 過分 ), 已堆積 Nicca, 形 不變的, 連續的, 長備的 niccakalam, 副 時常地, 不變地 Niccadana, 中 常施 ((AA.4.39.):Niccadananti salakabhattam( 以木片 ( 木瓢 ) 分發食物 ) niccabhatta, 中 連續不斷的糧食 niccasila, 中 不間斷的守戒 Niccata, 陰 連續性, 永久性 Niccamma, 形 無皮膚的, 剝皮的, 鞭打脫的 Niccala, 形 不動的 niccalabhavena,以不動的狀態 Niccam, 副 不變地, 總是地, 長備地 Niccola, 形 無覆蓋的, 赤裸的 Nicchaya, 陽 決議, 果斷, 辨別 Niccharana, 中 散發, 傳出 Niccharati (ni+car+a), 從 出去, 從 往前, 散發 過 nicchari 過分 niccharita 獨 niccharitva Nicchata, 形 不饑餓的, 滿足的 411

212 Nicchareta, Nicchareti (niccharati 的 使 ), 1. 發出, 送出 2. 說話 過 niccharesi 過分 niccharita 獨 niccharetva Nicchita, (Nicchinati 的 過分 ) 區別, 考慮, 調查 Nicchinati (ni+chi +na), 區別, 考慮, 調查 過 nicchini Nija(Sk. nija), 形 自己的 nijadesa, 陽 自己的國家 Nijjata(Sk. *nirjata, nis+jata, adj. to jata), 形 鬆開的, 解纏結的 (disentangled) Nijjara(Sk. nirjara), 形 衰老的, 衰退的 (causing to decay, destroying, annihilating) 陽 神 Nijjareti (ni+jar +e;sk. nir-jarayati; nis+jarati 1 ), 毀壞, 消滅 (to destroy, annihilate, cause to cease or exist) 過 nijjaresi Nijjinna(Sk. nirjirna, nis+jinna), 過分 已破壞 已用盡 (destroyed, overcome, exhausted, finished, dead) Nijjivha, 形 沒有舌頭的 陽 野公雞 Nijjivata (Sk. nirjivita, nis+jiva 1, 形 無生命的 (lifeless, soulless) Nijjhatti (abstr. to nijjhatta, cp. BSk. nidhyapti, formation like P. batti>sk. jbapti), 陰 說服 瞭解 實現 (conviction, understanding, realization; favourable disposition, satisfaction. ditthinijjhana-kkhanti, (delighting in speculation) Nijjhana 1 (<ni+jha ( 梵 dhya) *Sk. nidhyana), 中 洞察力, 審諦 (understanding, insight, perception, comprehension; favour, indulgence (=nijjhapana), pleasure, delight) nijjhanam khamati, 樂在其中, 尋求快速 (to be pleased with, to find pleasure in) Nijjhana 2 (nis+jhana 2 ), 中 (conflagration, in anto nijjhayana = nijjhayana PvA.18 (cittasantapa+in expl n of soka) Nijjhapana (Sk. *nidhyapana, ni+jhapana, Caus. to jhapeti), 中 (favourable disposition, kindness, indulgence J.IV.495 ( m karoti=khamapeti Com.; text reads nijjhapana). Nijjhapaya (Sk. *ni-dhyapya, to nijjhapeti), 形 已辨別 已瞭解 (to be discriminated or understood) dunijjhapaya, 不易辨別 Nijjhama (Sk. nihksama, cp. nihksina, nis+ jhama of jhayati 2 =Sk. ksayati) 形 中 毀滅 消耗掉 (burning away, wasting away, consuming or consumed A.I,295; Nett 77, 95 patipada.) nijjhamatanha (adj.) of consuming thirst, very thirsty J.I.44; nijjhamatanhika=nijjhamatanha denoting a class of Petas (q. v.) Miln.294, 303, 357. Nijjhayati 1 (ni+jha( 梵 dhya) 沉思 +ya, Sk. nidhyayati), 修禪, 反映 (to 412 meditate, reflect, think) 過 nijjhayi 過分 nijjhayita Nijjhayati 2 (ni+jhayati 2 ) 煩躁 磨損 焦急 (to be consumed (by sorrow), to fret Nd ) Nittha (Sk. nistha, ni+ tha; cp. nittha 1 ), 形 依賴 (dependent on, resting on, intent upon S.III,13 (accanta ); Nd (rupa ) Nittha 1 (Sk. nistha; ni+tha, abstr. of adj.-suff. tha) 陰 基礎 (basis, foundation, familiarity with) Nittha 2 (Vedic nistha (nihstha), nis+tha from tha) 陰 結束, 結論, 完美 (end, conclusion; perfection, height, summit; object, aim) nittham gacchati to come to an end; fig. to reach perfection, be completed in the faith M.I,176; J.I.201; Miln.310; freq. in pp. nittham gata (=nitthavgata) one who has attained perfection (=pabbajitanam arahattam patta) Nitthati (ni+tha+a), 被結束, 被完成, 終了 過 nitthasi 過分 nitthita Nitthana, 中 完成, 結束 Nitthapeti (nitthati 的 使 ), 實現, 完成, 實行 過 nitthapesi 過分 nitthapita 現分 nitthapenta 獨 nitthapetva Nitthita, 過分 已終結, 已完成 Nitthubhati (ni+thubh+a), 吐出 ( 唾沬 ), 咳出, 吐痰 過 nitthubhi 過分 nitthubhita 獨 nitthubhitva Nitthubhana, 中 唾吐, 唾沬 Nitthura, 形 粗糙的, 硬的, 殘酷的 nitthuriya, 中 粗糙的事物, 粗糙程度 Niddha(ni+sad sitting down ), 中 巢, 棲身 (nest, place, seat Dh.148 (v. l. nila)) Niddeti (ni+di +e), 除草, 剷除 過 niddesi Ninnaya, 陽 決定, 辨別 Nitamba, 陽 1. 臀部 2. 山脊 Nittanha(ni 無 +tanha 渴愛 ), 形 無欲望的 Nittinna, 過分 已離開, 已越過 Nittudana, 中 刺, 刺破 Nitteja, 形 無力的, 不安的, 窘迫的 Nittharana, 中 被人理解, 穿越, 克服, 完成 Nittharati (ni+thar+a), 越過, 克服 過 nitthari 過分 nittharita 獨 nittharitva Nitthareti (Nittharati 的 使 ), 終結, 完成 過 nittharesi 過分 nittharita 獨 nittharetva Nitthunana, 中 哀悼, 呻吟, 歎息 413

213 Nitthunati (ni+thu+na), 呻吟, 哀悼 過 nitthuni 現分 nitthunanta 獨 nitthunitva Nidamsani, 現露 kopinanidamsani, 現露陰物 (D.31./III,183.) Nidassana, 中 例子, 證據, 比較 Nidasseti (ni+dis 指出 +e), 指出, 解釋, 定義 過 nidassesi 過分 nidassita 獨 nidassetva, nidassiya 義 nidassitabba Nidahati (ni+dah 放置 +a), 存放, 埋 ( 藏寶物 ) 過 nidahi 過分 nidahita, nihita 獨 nidahitva Nidagha, 陽 乾旱, 熱, 夏天 Nidana, 中 來源, 因素, 起因 nidanakatha, 陰 ( 一本書的 ) 說明, 序文 Nidanam, 副 ( 在 合 中 ) 經由, 的結果, 因爲 的緣故, 由於 Niddaya, 形 無慈悲心的, 殘酷的 Niddara, 形 無苦悶的, 無痛苦的, 無恐懼的 Nidda(Vedic nidra, ni+dra in Sk. drati, drayate), 陰 耽睡 (SA.1.76./I, Niddati soppabahulata. 耽睡..多睡 ) niddayana, 中 睡覺 niddalu, niddasilin, 形 喜歡睡眠的, 昏昏欲睡的習慣 niddarama, 陽 愛睡覺 niddaramata, 陰 愛睡覺 niddam okkamati, 進入睡眠 (to fall asleep) opp. jagariya, 醒寤 Pabcime, Upali, anisamsa upatthitassatissa sampajanassa niddam okkamato. Katame pabca? Sukham supati, sukham patibujjhati, na papakam supinam passati, devata rakkhanti, asuci na muccati.( 優婆離! 近住正念正知的入睡有五種功德 哪五種? 睡得快樂, 醒來快樂, 不見惡夢, 諸天守護, 不釋放不淨 ( 遺精 ))(Vin.Pari.V,205.;CS:p.357) 雜阿含 241 經 : 多聞聖弟子作如是學 : 睡眠者, 是愚癡活, 癡命, 無果 無利 無福 我當不眠, 亦不起覺想, 起想者生於纏縛 諍訟, 令多人非義饒益, 不得安樂 Niddana (Sk. *nirdana, nis+dana of dayati 2, Sk. dati, cp. datta, 中 砍掉, 割草, 破壞 (cutting off, mowing, destroying Sn.78 (=chedana lunana uppatana SnA 148)=S.I,172; K.S. I.319, cp. niddayati. Niddayati (nidda 的 派 ), 睡 (to sleep) 過 niddayi 現分 niddayanta 獨 niddayitva Niddayitar(n. ag. fr. niddayati), 睡眠者 (a sleepy person Dh.325.) Niddittha, (niddisati 的 過分 ) 已指出, 已解釋, 已定義 Niddisati (ni+dis 指出 +a) 指出, 解釋, 定義 過 niddisi 獨 niddisitva 義 niddisitabba Niddukkha, 形 無痛苦的, 無悲慘的 414 Niddesa(Sk. nirdewa, fr. niddisati, cp. desa, desaka etc.), 陽 1. 描述,( 分析的 ) 解釋 (description, attribute, distinction) 2.(descriptive exposition, analytic explanation by way of question & answer, interpretation, exegesis Vin.V,114 (sa ); Nett 4, 8 38 sq.; Vism.26; DhsA.54; VvA.78; PvA.71, 147. <-> 3. N. of an old commentary (ascribed to Sariputta) on parts of the Sutta Nipata (Atthaka-vagga, interpreted in the Maha-Niddesa; Parayana-vagga and, as a sort of appendix, the Khaggavisana-sutta, interpreted in the Culla-Niddesa) Niddosa, 形 完美的, 無污的 Niddhana, 形 貧窮的, 沒有財産的 Niddhanta, (niddhamati 的 過分 ) 吹走, 排出, 瀉 Niddhamati (ni+dham+a), 吹走, 排出 過 niddhami 獨 niddhamitva Niddhamana, 中 排水溝, 運河, 排出物 niddhamanadvara, 中 儲水池的水門 Niddharana, 中 詳述 Niddhareti (ni+dhar+e), 敍述 過 niddharesi 過分 niddharita 獨 niddharetva Niddhunana, 中 擺脫 Niddhunati (ni+dhu+na), 擺脫 過 niddhuni 過分 niddhuta, 獨 niddhunitva Niddhota, 過分 1. 洗過, 純淨過 2. 已削尖 Nidhana, 中 存放物, 寶藏 Nidhaya, (nidahati 的 獨 ) 存放了, 保留了 Nidhapeti (nidahati 的 使 ), 使存放 過 nidhapesi 過分 nidhapita nidhapeyya, 未被 Nidhi, 陽 寶藏 nidhikumbhi, 陰 寶壺 Nidhiyati, (Nidheti 的 被 ) 存放, 藏, 保留 Nidheti (ni+dah 放置 +e), 存放, 藏, 保留 過 nidhesi, 參考 nidahati nind( 梵 nind / nid), 字根 I. 侮辱 (to disgrace) Nindati (nind 侮辱 +a), 責備, 蔑視, 侮辱 過 nindi 過分 nindita 現分 nindanta 獨 ninditva 義 ninditabba Nindana, 中 nindana, 陰 侮辱, 輕視 Nindiya, 形 該受責備的, 有過失的 Ninna, 形 低的, 傾向的, 彎腰的 ( 彎下身的 ) 中 低地, 窪地, 坳 ( ㄠ ) Ninnata, 陰 低, 傾向 Ninnada, 陽 悅耳的音調, 曲調, 聲音 ninnadi, 形 很響亮的, 有 415

214 旋律美妙的嗓音的 Ninnameti (ni+nam 彎曲 +e), 彎下身, 熄滅 過 ninnamesi 獨 ninnametva 過分 ninnamita Ninnetu, 陽 引向下的人, 決定的人 Nipaka, 形 聰明的, 審慎的, 明智的 Vism.3... Nipakoti nepakkam vuccati pabba.( 聰明..審慎名為慧 ) CpA.2-4.(CS:p.132).. Nipakati pabbavanto. ( 聰明..具有智慧 ) KhA Nipakoti vibbu vibhavi pabbava, silanurakkhanapabbaya civaradivicaranapabbaya avasadisattasappayaparijananapabbaya ca samannagatoti adhippayo.( 聰明..是明智的 (vibbu) 聰穎的 (vibhavi) 有智慧的 (pabbava) 具足保護戒的智慧, 審查衣的智慧, 住所 ( 及行境 談話 人 食物 氣候 及威儀, Vism.127.) 等適當的常識與智慧 ) Nipacca (nipatati 的 獨 ), 已跪拜的, 已鞠躬的, 已服從的 nipaccakara, 陽 謙遜, 服從, 尊敬 Nipajja (nipajjati 的 獨 ), 已睡, 已躺下 Nipajjati (ni+pad 去 +ya), 躺下, 睡 過 nipajji 過分 nipanna 現分 nipajjanta 獨 nipajja, nipajjiya, nipajjitva 使 nipajjapeti Nipajjana, 中 躺下 Nipatati (ni+pat+a)(sk. nipatati), 跌倒, 倒塌下來 過 nipati 過分 nipatita 獨 nipatitva yam nunaham catukundiko nipatitva,我寧可四 ( 肢 ) 彎曲 ( 身體 ) 倒地 Nipanna (nipajjati 的 過分 ), 躺下, 睡 Nipata, 陽 落下, 降下, 無變化的虛詞 Nipatana, 中 遭遇, 臥倒 ( 使倒下 ) Nipati, 形 遭遇的人, 上床 Nipateti (ni+pat 落下 +e), 讓倒下, 倒入 過 nipatesi 過分 nipatita 現分 nipatenta 獨 nipatetva Nipana, 中 動物常去飲水的地方, 養牛等的水槽 Nipuna, 形 深妙的, 聰明的, 有技術的, 多才多藝的 (AA ): nipunoti sanho sukhumakaranabbu.( 聰敏 : 做精致的 細膩的知者 ) Nippakka, 形 煮沸的, 沏或泡 ( 茶 藥等 ) 的 Nippadesa, 形 包括一切的, 不留下任何部分 Nippapabca, 形 無污穢的, 無散播的, 無戲論的 SA.44.9./III, Tanha-mana-ditthi- papabcanam abhavena nippapabcam.( 渴愛 慢 習邪見的戲論消失稱為 無戲論 ) Nippabha, 形 沒有光彩壯麗的, 無光彩的 Nippariyaya(ni(nis)+pariyaya), 形 1. 無有殘餘 (nippariyayena not 416 figuratively 不 ( 能 ) 指出 ) 2. 不能改變 (unchangeable, not to be turned) AA.9.42./IV, Nippariyayenati na ekena karanena, atha kho asavakkhayo nama sabbasambadhanam pahinatta sabbena sabbam okasadhigamo namati.( 無一可將..那時無有任一因素不漏盡, 名為斷除一切 憒亂, 證得所有一切空 (SA.2.7./I,106.: 空間 (okasam), 指禪那 ) 之謂 ) SA.2.7./I,106.: 兩種憒亂..五蓋憒亂 五欲憒亂 五欲乃至非想非非想處, 皆為世尊所說之 憒亂 ( 緊繃 ) ) Nippalapa, 形 無穀殼的, 無廢話的 Nippapa, 形 無罪的 Nippesika(cp. Sk. nispesa clashing against, bounce, shock, nis+pis),欺騙者 (one who performs jugglery, a juggler) Nippitika, 形 無父的 Nippilana(nis+pilana), 中 壓榨, 壓製產物 (squeezing, pressing; a blow) Nippileti (ni+pil 虐待 +e), 擠, 壓 過 nippilesi 過分 nippilita 獨 nippiletva Nippurisa, 形 完全由女人組成的 Nippothana, 中 打, 抖落 Nipphajjati (ni+pad 去 +ya), 被生産, 往前跳, 産生, 發生, 賺 過 nipphajji 過分 nipphanna 現分 nipphajjamana 獨 nipphajjitva Nipphajjana, 中 nipphatti, 陰 結果, 效果, 成就 Nipphala, 形 無結果的, 無用的, 徒然的 Nipphannarupa, 中 完成色 (1. 地界 2. 水界 3. 火界 4. 風界 5. 眼淨色 6. 耳淨色 7. 鼻淨色 8. 舌淨色 9. 身淨色 10. 顏色 11. 聲 12. 香 13. 味 14. 女根色 15. 男根色 16. 心所依處 ( 心色 ) 17. 命根色 18. 食素 * 觸 (= 地 火 風 )), 它們擁有自性, 適合作為觀禪的目標 反 :anipphannarupa, 中 不完成色 Vibhv.PTS:p Kakkhalattadina attano attano sabhavena upalabbhanato sabhavarupam nama. Uppadadihi, aniccatadihi va lakkhanehi sahitanti salakkhanam. Paricchedadibhavam vina attano sabhaveneva kammadihi paccayehi nipphannatta nippharupam nama.( 具有 ( 如 ) 石頭帶有 硬 等自己的自性, 為 有自性色 附帶產生無常等相, 為 有相 區分 分別自己的以有自性完成業緣的狀態, 為 完成色 Nipphadaka, 形 産生的, 生産者 Nipphadana, 中 製造, 成就 Nipphadeti (ni+pad 去 +e), 生産, 出示, 完成 過 nipphadesi 過分 nipphadita 現分 nipphadenta 獨 nipphadetva 417

215 Nipphadetu, nipphadaka, 陽 生産者 Nipphotana, 中 打 Nipphoteti (ni+phut+e), 打倒, 窒息, 壓碎 過 nipphotesi 過分 nipphotita 現分 nipphotenta 獨 nipphotetva Nibaddha, 形 經常的, 連續的, 不變的 過分 被強求 nibaddham, 副 總是 Nibandha, 陽 nibandhana, 中 綁, 繫結, 硬要 Nibandhati (ni+bandh 綁 +a), 綁, 催促, 強求 過 nibandhi 過分 nibaddha 獨 nibandhitva Nibbatta, nibbatta( 梵 nirvrtta, nis+vatta, nibbattati 的 過分 ) 形 已生存 (existing), 已再生 ( having existed, being reborn) nibbattanibbattatthane, 無論投生到何處 Nibbatteti (ni+vatt+e), 除去 過 nibbttesi 過分 nibbattita 獨 nibbttetva Nibbatta (nibbattati 的 過分 ), 已再生, 已興起 Nibbattaka, nibbattanaka, 形 生産的, 出現的, 提出的 Nibbattati (ni+vat+a), 出生, 産生, 出現 過 nibbatti 過分 nibbatta 現分 nibbattanta 獨 nibbattitva 使 nibbattiyati Nibbattana, 中 nibbatti, 陰 出生, 再生, 産品, 出現 Nibbattapana, 中 再現, 繁殖 Nibbatteti (ni+vat+e, caus. of nibbattati), 生産, 提出 (to produce, bring forth; practise, perform; to bring to light, find something lost) 過 nibbattesi 過分 nibbatttita 現分 nibbattenta 義 nibbattetabba 獨 nibbattetva Nibbatti (Sk. nirvrtti, nis+vatti), 陰 (constitution, product; rebirth) Nibbattita (pp. of nibbatteti, 形 done, produced, brought forth PvA 150 (a kusalakamma=akata) Nibbattin (<nibbatti), 形 (arising, having rebirth, in neg. anibbattin not to be born again) Nibbana, 形 1. 無森林的 (Sk. nirvana;without forest, woodless) 2. 無渴望的 (an abstr. fr. nibbana, see nibbana I.; cp. vana 2. freq. nibbana as v. l. instead of nibbana;without cravings) Nibbanatha (nis+vanatha), 形 無渴望的 (free from lust or cravings) Nibbasana(nis+vasana), 中 棄布 ( 被丟棄的布料 )(no longer worn, cast off (of cloth)) Nibbati (ni+va+a), 寒冷, 變成不熱情 被熄滅 過 nibbayi 過分 nibbuta 現分 nibbayanta 獨 nibbayitva 418 Nibbana, (<nibbati 被吹滅 被熄滅 ; 巴利文字根來自 vr ( 蓋 to cover), 不是 va ( 吹 to blow))(cp. BSk. nirvana) 中 1. 冷卻 (the going out of a lamp or fire),2. 健康 (health, the sense of bodily well-being),3. 熄滅 (The dying out in the heart of the threefold fire of raga, dosa & moha: lust, ill-will & stupidity),4. 涅槃 (the sense of spiritual well-being, of security, emancipation, victory and peace, salvation, bliss.) nibbanagamana, 形 導致涅槃的 nibbanadhatu, 陰 涅槃的領域 nibbanapatti, 陰 證得涅槃 nibbanasacchikiriya(=nibbanassa sacchikiriyaya), 陰 作證涅槃 nibbanasampatti, 陰 涅槃的福佑 nibbanabhirata, 形 樂於涅槃的, 喜歡涅槃的 nibbanarammana,以涅槃為所緣 nibbanassa paccayo, ( 作為 ) 涅槃的緣 ( 任何順逆境都可作為歷練, 亦即作為涅槃的增上緣 ) nibbanassa maggo, 涅槃的道 S.38.1./IV, Yo kho, avuso, ragakkhayo dosakkhayo mohakkhayo--idam vuccati nibbanan ti.( 友! 若染盡, 瞋盡, 癡盡, 這稱為涅槃 ) 染盡 即( 貪 ) 染被滅盡, 而涅槃到來 (nibbanam agamma rago khiyati) 之意 瞋盡, 癡盡是同理 M.I,487:aggi anaharo nibbuto( 無燃料而火滅 a fire gone out through lack of fuel) pajjotass eva nibbanam,如燈滅(like the going out of a lamp S.I,159) Vibhv.PTS:p Upadanakkhandhasavkhatalokato uttarati anasavabhavenati lokuttaram, maggacittam. Phalacittam pana tato uttinnanti lokuttaram. Ubhayampi va saha nibbanena lokato uttaram adhikam yathavuttagunavasenevati lokuttaram.( 渡過取蘊的世間, 成為無漏的狀態, 為 出世間道心 然而, 從此越過, 為 出世間果心 兩者同樣是從世間 ( 渡過 ) 而得涅槃, 正如說處於無上的 優勝的功德, 為 出世間 )) 涅槃的同義詞有.. 1 無為法 (asavkhata) 2 盡頭 (anta=anata 渴求盡頭的消失 ) 3 無漏 (anasava,無流向,四流向的消失) 4 真諦 (sacca=paramatthasacca 勝義諦 ) 5 彼岸 (para, vattassa parabhaga 回轉的另一部分, or vattadukkhato parametiti 從苦回轉至另一邊 ) 6 微妙 (nipuna=sanha 細緻的 ) 7 難見 (sududdasa, sutthu duddasata 非常難見的 ) 8 不老 (ajajjara, jaraya a-jaritatta 從老而不老性 or niccasabhavatta 恆常之狀態 ) 9 堅牢 (dhuva=thira 牢固的 ) 10 不崩潰 (a-palokita=a-palujjana) 11 不可見 (anidassana, cakkhuvibbanena a-passitabbatta 不適合以眼識看到 ) 12 無戲論 (nippapa, tanha-mana-ditthi-papabcanam abhavena 渴愛 慢 邪見諸戲論消失 ) 13 寂靜 (santa=santabhava 寂靜之狀 ) 14 無死 (amata=maranabhava 419

216 死亡的不存在 ) 15 極妙 (panita=uttama 最好的 優良的 ) 16 吉祥 (siva=sassirika 光榮的 燦爛的 ) 17 安穩 (khema=nirupaddava 安心的 無不幸之事的 ) 18 愛盡 (tanhakkhayo=tanhakkhayassa paccayatta 愛盡之因緣性 ) 19 不思議 (acchariya=vimhapaniyatthena accharam paharitabbayuttakanti 以令人驚訝之義, 帶著適當的不思議 ) 20 稀有 (abbhuta=abhutameva bhutam ajatam hutva atthiti va. 有了未生, 不真的消失 或真的被發現 ) 21 無災 (anitika=niddukkhatta 無苦性,= itirahita 無災 ) 22 無災法 (anitikadhamma=niddukkhasabhavatta 無苦的自性 ) 23 涅槃 (nibbana=vanabhava 渴望之消失 ) 24 無瞋 (avyapajjha=byabajjhabhava 瞋 (= 拂逆 ) 之消失 ) 25 離染 (viraga, viragadhigamassa paccayato 獲得離染的因緣 ) 26 清淨 (suddhi, paramatthasuddhita 勝義諦清淨 ) 27 解脫 (mutti, tihi bhavehi muttataya 解脫三有 ) 28 無執著 (analayo, kamalayanam abhavena 欲的執著的消失 ) 29 洲島 (dipa=patittha 依止處 ) 30 窟宅 (lena=alliyitabbayutta 應與執著連接 ) 31 庇護所 (tana=tayana 保護所 ) 32 歸依 (sarana=bhayasarana 恐懼的歸依 ) 33 歸宿 (parayana, para 向其他 + i 去, param ayanam gati patitthati 死者他方道路依止 ) ( 相應部 S ~44./IV,368.~373.;SA /III,111~112; ST.CS:p.2.387~8) 導論 記載涅槃的異名 51 個, 其中 1~23 個與 S /IV,368.~373. 相同, 其餘的 : 34 不生 (ajata=anibbatti-sabhavatta 不出生的自性 ) 35 未曾有 (abbhuta 從 ( 不生 ) 那裡正是未曾有 以上兩者皆無出生 ) 無危難 (anupaddava=anupaddutatta 無騷擾性 ) 無作(akata, na kenaci paccayena katanti 不以某因緣作 ) 無憂(asoka=natthi ettha sokoti 這裡沒有憂愁 ) 離憂(nisoka, sokahetuvigamena 以離開憂愁之因 ) 無禍患 (an-upasagga, kenaci anupasajjitabbatta 以無某事先準備 ) 無禍患法 (anupasagga-dhamma, anupasaggabhavahetuto 從無禍患之因 ) 甚深(gambhira, gambhirabanagocarato 從甚深智行境 瑜伽師地論 卷第八十七 (T ): 涅槃極難知故, 最微細故, 說名甚深 ) 難見(duppassa, sammapatipattim vina passitum pattum asakkuneyyatta 無正行 無獲得看的可能性 ) 上(uttara, sabbalokam uttaritva thitanti 住立在克服一切世間 ) 無上(anuttara, natthi etassa uttaranti 沒有這些 上 的 ) 無等(asama, samassa sadisassa abhavena 相等的 相似的消失 ) 無比(appatisama, patibhagabhavena 相似的消失 ) 最勝(jettha, uttamatthena 以最高之義 ) 殊勝(settha, pasamsatamatta va 或最高的稱讚 ) 窟宅(lena, samsara-dukkha-ttitehi letabbato 住立在拿掉輪迴苦之處 ) 庇護所(tana, tato rakkhanato 從 420 保護 ) 無諍 (arana, ranabhavena 以過失的消失 ) 無穢的 (anavgana, avganabhavena 以污穢的消失 ) 無污的 (akaca, niddosataya 無污性 ) 離垢 (vimala, ragadimalapagamena 以染等垢離去 ) 島嶼 (dipa, catuhi oghehi anajjhottharaniyato 無應該被四瀑流淹沒 ) 樂 (sukha, samsaravupasamasukhataya 輪迴寂止樂 ) 無可度量 (appamana, pamanakaradhammabhavato 作度量法的消失, ganetum etassa na sakkati ca 不能計算這些 涅槃極難知故, 最微細故, 說名甚深 種種非一諸行煩惱斷所顯故, 說名廣大 瑜伽師地論 卷第八十七 (T ): 現量 比量及正教量所不量故, 說名無量 ) 依止 (patittha, samsarasamudde anosidanatthanataya 不沉沒輪迴海 ) 無所有的 (akibcana, ragadikibcanabhavena pariggahabhavena ca 染等世間的執著的消失和攝受的消失 ) 無戲論 (appapabca) (Nettipakarana CS:p.48;Nettippakarana-atthakatha pg.120) Nibbapana, 中 冷卻, 熄, 消失 Nibbapeti (ni+va+e), 熄滅, 冷卻, 熄滅 過 nibbapesi 過分 nibbapita 現分 nibbapenta 獨 nibbapetva 潛 nibbapeyya Nibbayati (ni+va +ya), 不再存在, 變成很涼爽 過 nibbayi 見 nibbati Nibbayitum, nibbatum, 不 不再存在 Nibbahana, 中 移掉, 清除 形 導出的 Nibbikara, 形 不變更的, 堅定的 Nibbicikiccha, 形 無疑的, 確信的, 信任的 Nibbijja, (Nibbijjati 的 獨 ) 被使氣餒, 被令人厭惡 Nibbijjati (ni+vij 發抖 +ya), 被使氣餒, 被令人厭惡 過 nibbijji 過分 nibbinna 獨 nibbijjitva Nibbijjhati (ni+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +ya), 刺穿, 突破 過 nibbijjhi 過分 nibbiddha Nibbida(Sk. nirvid, & nirveda), 陰 厭惡, 疲倦 (weariness, disgust with worldly life, tedium, aversion, indifference, disenchantment.) Nibbidati sikhapatta vutthanagaminibalavavipassana. Viragoti ariyamaggo. Vimuttiti arahattaphalam. Catubbidhopi hi ariyamaggo arahattaphalassa upanissayapaccayo hoti. Vimuttibanadassananti paccavekkhanabanam. ( 厭 : 已達到頂峰 (sikha), 具有有力的毘缽舍那出起 (vutthanagami) 離欲 : 聖道 解脫 : 阿羅漢果, 及四種聖道 -- 阿羅漢果的親依止緣 解脫智見 : 省察智 )(Vin.Parivara-atthakatha 附隨注釋 CD.pg.5.208) 中部古疏 說 :savkharupekkhabanaj sikhappatta- vipassana. Keci pana-- bhavgabanato patthaya sikhapattavipassana ti vadanti.( 行捨智 是 至頂觀 但是, 有些人說, 從 壞滅智 以後的觀智是 至頂觀 )(Ps-pt I,159) 421

217 SA : Viragoti maggo. So hi kilese virajento khepento uppanno, tasma viragoti vuccati. Nibbidati nibbidabanam. Etena balavavipassanam dasseti. Balavavipassanati bhayatupatthane banam adinavanupassane banam mubcitukamyatabanam savkharupekkhabananti catunnam bananam adhivacanam. ( 離欲 : 聖道 他生起棄除 耗費煩惱, 於此稱為 離欲 厭 : 厭智, 它指示那有力的毘缽舍那 有力的毘缽舍那 : 怖畏現起智, 過患隨觀智, 欲解脫智, 行捨智, 四種智的同義詞 ) Nibbindati (ni+vid 2 知道 +m-a)(nis+vindati), 厭倦, 討厭 (to get wearied of) 過 nibbindi 過分 nibbinna 獨 nibbindetva 現分 nibbidanta nibbindam(<nibbidant<ppr. of nibbindati) virajjati.( 厭而離欲 ) Nibbisa, 中 工資 (earnings, wages) 形 無毒的 Nibbisati (ni+ vis ( 梵 viw), 進入 )+a)(nis+visati), 追求 (to enter into; to earn, gain, find, enjoy) 過 nibbisi 現分 nibbisanta Nibbisesa(nis+visesa), 形 相似的, 沒差別的 (showing no difference, without distinction, equal, similar ) Nibbuti(Sk. nirvrta, nivrta, both pp. of vr), 陰 和平, 快樂,( 痛苦 煩惱 情緒激動等 ) 減輕, 涅槃 Nibbuyhati(ni+vah +ya)( Sk. niruhyate, nis+vuyhati, pass. of vahati, cp. nibbahati), 被引開, 被解救 (to be led out to, to be saved) SA.1.1./I,18.: Nibbuyhamiti thatum asakkonto ativattami.( 我被救 : 我超越, 站著, 不生起 ) Nibbethana(Sk. nirvestana, nis+vethana), 中 放鬆, 解釋 (unwinding, fig. explanation) Nibbetheti (ni+veth+e)(sk. nirvestate, nis+vetheti, to twist round), 解開, 拆開 ( 搓合的繩, 線等 ), 闡明 (to unravel, untwist, unwind; to explain, make clear) 過 nibbethesi 過分 nibbethita 獨 nibbethetva S.22.3./III,12... Niggahitosi; nibbethehi va sace pahosi ti. ( 汝已墮負處, 若能者答辯 ) Nibbedha (<ni+vyadh), 陽 滲透, 刺穿, 決擇 (penetration, insight; adj.: penetrating, piercing, scrutinising, sharp) nibbedhabhagiya, 決擇分 Nibbedhika, 形 決擇的, 抉擇的 nibbedhika, 陰 決擇的 nibbedhikapabba 決擇慧 nibbedhikapariyaya(=nibbijjhanakarana( 洞察原因 )(AA.)),抉擇的法門 Nibbematika(nis+vimati+ka), 形 一致的, 無異議的 (not disagreeing, of one accord, unanimous) Nibbhaya(nis+bhaya), 形 大膽的, 勇敢的 (free from fear or danger, fearless, unafraid ) 422 Nibbhoga(Sk. nirbhoga, nis+bhoga 1 ), 形 無用的, 廢棄的 (deprived of enjoyment; deserted, being of no avail, useless) Nibha, 形 相等的, 相似的 Nibha, 陰 光彩, 光 (shine, lustre, splendour) vannanibha,光彩的顏色 Nibhati (ni+bha+a), 照耀 過 nibhasi Nimantaka, 形 邀請的人 Nimantana, 中 邀請 Nimanteti (ni+mant 討論 +e), 邀請 過 nimantesi 過分 nimantita 獨 nimantetva, nimantiya 現分 nimantenta Nimitta(cp. 梵 nimitta, to ma), 中 跡象 (sign), 預兆 (omen), 前兆 (portent), 因素 (prognostication) nimittaggahi, 形 取相, 被向外的告示引導離開 nimittapathaka, 陽 預知的人 pubbanimitta,前兆 VbhA. (CS:p.148).. Savkhepato patisandhiya tini arammanani honti--kammam, kammanimittam gatinimittanti. Tattha kammam nama ayuhita kusalakusalacetana. Kammanimittam nama yam vatthum arammanam katva kammam ayuhati. Tattha atite kappakotisatasahassamatthakasmimpi kamme kate tasmim khane kammam va kammanimittam va agantva upatthati. (CS:p.149) Gatinimittam nama nibbattanaka-okase eko vanno upatthati. Tattha niraye upatthahante lohakumbhisadiso hutva upatthati. Manussaloke upatthahante matukucchikambalayanasadisa hutva upatthati.( 在結生, 約略說, 有三種所緣..業 業相 趣相 此中, 業..已累積的善不善業 業相..指累積的作 ( 善不善 ) 業的所緣的樣貌 此中, 過去百千俱祇劫已作的業, 以業或業相來了之後, 就生起 趣相..在空中出現的某景象, 此中, 在地獄的話, 生起那地方的銅鍋 (lohakumbhi) 之類 在人間的話, 生起母胎 (matukucchi) 毛織品 (kambala) 車子 (yana) 之類 ) 阿毘達摩廣釋 (Vibhv.CS:p.191~2.) : Apica paccuppannam kammanimittam cuti-asannappavattanam pabcadvarikajavananam arammanam hoti. Pabcadvarika-kammabca patisandhinimittakam na hoti paridubbalabhavato ti. ( 此外, 臨終轉起現在 ( 當面 ) 的業相, 為五門諸速行的所緣 不過, 五門的業過於微弱, 不會是結生的相 ) ( 按..五門心路之後, 緊接著意門心路, 意門心路取五門心路的所緣 ) Niminati (ni+ma+na), 交換, 物物交換 過 nimini 過分 niminita Nimisa, nimesa, 陽 眨眼 Nimisati (ni+mis ( 梵 mis)+a), 眨眼 過 nimisi 現分 nimisanta Nimileti (ni+ mil 眨眼 +e), 眨眼, 關上, 關 過 nimilesi 過分 nimilita 獨 nimiletva 423

218 Nimilana, 中 眨眼 Nimugga, (Nimujjati 的 過分 ) 下沉, 潛入, 跳入 Nimujjati (ni+mujj 下沉 +a), 下沉, 潛入, 跳入 過 nimujji 獨 nimujjitva, 不 nimujjitum Nimujja, 陰 nimujjana, 中 潛水, 沉沒, 鑽入水中 Nimesa, 陽 眨眼 一閉眼 0.1 秒, 一開眼 0.2 秒, 每次眨眼間隔只有 4~5 秒, 瞇眼睛的人, 眨眼的次數也比平常少, 眼睛會因此乾澀 不舒服 20~40 歲之間的正常人每分鐘眨眼約 20 次 Nimokkham =vimokkham 解脫 (S.1.2/I,2) Nimba, 陽 印度楝 ( 東印度群島的一種大喬木 (Melia azadirachta), 其樹幹滲出一種粘膠, 樹皮味苦, 有滋補作用, 果實和種子産一種藥用芳香油 ), 古音譯 : 絍婆樹 Nimmakkhika, 形 無蒼蠅的, 無幼蟲的 Nimmajjana, 中 擠壓 Nimmathana, 中 壓碎 Nimmathati (ni+math 搖 +a), 鎮壓, 破壞, 擠 過 nimmathi 過分 nimmathita 獨 nimmathitva Nimmanthati (ni+manth 攪拌 +a), 參見 Nimmathati Nimmaddana (to nimmadeti), 中 接觸, 粉碎, 征服 (touching, touch, crushing, subduing) Nimmala(nis+mala), 形 乾淨的, 純粹的, 無雜質的 (free from impurity, stainless, clean, pure) Nimmamsa, 形 無肉的 Nimmatapitika (nis+mata-pitika), 形 成孤兒的 ( one who has neither mother nor father, an orphan Nimmanarati(=manapakayika devata 可意天眾 ),化樂天, 此天能隨心所欲造出色 聲 樂 ( 增支部 A.8.46./IV,263.) Nimmatika, 形 無母的 Nimmatar(Sk. nirmatr, n. ag. of nimminati), 陽 創作者, 製造者, 建立者 (maker, builder, creator) Nimmana 1 (Sk. nirmana, see nimminati, 中 度量, 産生, 創造, 神造 (measuring; production, creation, work; issara-n-hetu caused by God) Nimmana 2 (Sk. nirmana, nis+mana), 形 無自傲的 (free from pride, humble ) Nimmita, (Nimminati 的 過分 )1. 測出, 計劃, 産生, 創造 (measured out, planned, laid out; created (by supernatural power, iddhi)) 2. 禪相 (sign) Vibhv.CS:p Parikammassa nimittam arammanattati 424 parikammanimittam, kasinamandaladi. Tadeva cakkhuna dittham viya manasa uggahetabbam nimittam, ugganhantassa va nimittanti uggahanimittam. Tappatibhagam vannadikasinadosarahitam nimittam upacarappananam arammanattati patibhaganimittam.( 遍作相..預備的所緣的相 取相..心當取的相或所取的相, 正如開眼所見 似相..這相似的 ( 顏 ) 色遍等毫無瑕疵的相, 為近行 ( 定 ) 安止 ( 定 ) 的所緣 ) Nimmita, 化樂天 nimmita kama, 化作之事欲 (Nd 1 A.CS:pg.13) Nimminati (ni+mi +na, cp.sk.nirmimiti & nirmati, nis+minati, ma), 産生, 形成, 建立, 生産 過 nimmimini 現分 nimminanta 獨 nimminitva, nimmaya Nimmoka(Sk. nirmoka fr. nis+moceti)), 陽 蛇蛻的皮 ( the slough or castoff skin of a snake) Niya, niyaka(sk. nija), 形 自己的 參考 nija Niyata(pp. of ni+yam), 形 確信的, 確定的, 不變的 (restrained, bound to, constrained to, sure (as to the future), fixed (in its consequences), certain, assured, necessary) Niyati(cp. Sk. niyati, ni+yam), 陰 命運 (necessity, fate, destiny) Niyama(cp. Sk. niyama, ni+yam; often confused with niyama), 陽 1. 制約, 自制 (restraint, constraint, training, self-control ) 2. 定律, 確定, 限制 (definiteness, certainty, limitation) niyamena (Instr.) ; niyamato (Abl.) aniyama 不明確 (indefiniteness, choice, generality VvA 16 (yam kibci=aniyame, i. e. in a general sense), 17 (same of ye keci); PvA 175 (va saddo aniyamattho=indefinite). DhsA.(CS:p.312):Imasmim pana thane pabcavidham niyamam nama ganhimsu-- 1 bijaniyamam 2 utuniyamam 3 kammaniyamam 4 dhammaniyamam 5 cittaniyamanti.( 這裡有五種定律 : 種子定律 時節定律 業定律 法的定律 心的定律 ) Niyamana(Sk. niyamana, to niyameti), 中 固定, 解決, 定義 (fixing, settling, definition, explanation in detail ) Niyameti (ni+yam 抵達 +e)(cp. Sk. niyamayati, ni+yamati), 固定, 確定, 命令, 控制, 定義 (to tie down, to fix; explain in detail, exemplify) 過 niyamesi 過分 niyamita 獨 niyametva Niyama(Sk. niyama & niyama), 陽 niyamata, 陰 確定, 固定的方法 (way, way to an end or aim, esp. to salvation, right way (sammatta ); method, manner, practice) micchattaniyama, 邪性決定 ( 即邪見強得足以決定下一生投生於惡趣 ) sammattaniyama, 正性決定 okkanto sammattaniyamam (=niyamam okkamitum sammattam), 入正性決定 入正性離生 (= 法現觀 ) SA /II, Okkanto 425

219 sammattaniyamanti pavittho ariyamaggam.( 入正性決定..進入聖道 ) A.6.98./III, So vata, bhikkhave, bhikkhu sabbasavkhare aniccato samanupassanto anulomikaya khantiya samannagato bhavissati ti thanametam vijjati. Anulomikaya khantiya samannagato sammattaniyamam okkamissati ti thanametam vijjati. Sammattaniyamam okkamamano sotapattiphalam va sakadagamiphalam va anagamiphalam va arahattam va sacchikarissati ti thanametam vijjati ti.( 諸比丘! 謂 : 觀一切行是無常之比丘, 當成就隨順忍 (PtsA.CS:pg 隨順出世間諸法的隨順智 ) 者, 則有是處 謂 : 若成就隨順忍, 當入正性決定者, 則有是處 謂 : 若入正性決定, 當證預流果 或一來果 或不還果 或阿羅漢果者, 則有是處 )(cf. Pts.II,236.) Vism Bhagavata katamehi cattarisaya akarehi anulomikam khantim patilabhati, katamehi cattarisaya akarehi sammattaniyamam okkamati ti etassa vibhavge Pabcakkhandhe (1) aniccato, (2) dukkhato, (3) rogato, (4) gandato, (5) sallato, (6) aghato, (7) abadhato, (8) parato, (9) palokato, (10) itito, (11) upaddavato, (12) bhayato, (13) upasaggato, (14) calato, (15) pabhavguto, (16) addhuvato, (17) atanato, (18) alenato, (19) asaranato, (20) rittato, (21) tucchato, (22) subbato, (23) anattato, (24) adinavato, (25) viparinamadhammato, (26) asarakato, (27) aghamulato, (28) vadhakato, (29) vibhavato, (30) sasavato, (31) savkhatato, (32) maramisato, (33) jatidhammato, (34) jaradhammato, (35) byadhidhammato, (36) maranadhammato (37) sokadhammato, (38) paridevadhammato, (39) upayasadhammato, (40) samkilesikadhammato ti (Pts.II,238.)( 世尊說 : 以怎樣的四十行相而獲得隨順忍? 以怎樣的四十行相入於正決 (1) 定? 其分別的方法是這樣的: 他觀五蘊是無常 (2) 苦 (3) 從病 (4) 從癰 (5) 從箭 (6) 從惡 (7) 從疾 (8) 從敵 (9) 從毀 (10) 從難 (11) 從禍 (12) 從怖畏 (13) 從災患 (14) 從動 (15) 從壞 (16) 從不恒 (17) 從非保護所 (18) 從非避難所 (19) 從非歸依處 (20) 從無 (21) 從虛 (22) 從空 (23) 從無從患 (25) 從變易法 (26) 從不實 (27) 從惡之根 (28) 從殺戮者 (29) 我 (24) 從烏有 (30) 從有漏 (31) 從有為 (32) 從魔食 (33) 從生法 (34) 從老法 (35) 從病法 (36) 從死法 (37) 從愁法 (38) 從悲法 (39) 從惱法 (40) 從雜染法 瑜伽師地論 T 正性定法聚者, 謂學無學所有諸法 正性定法聚 並非 入正性決定 之釋義 Niyamaka 1 (either to niyama or niyama), 形 陽 建立, 導引 (sure of or in, founded in, or leading to, completed in) Niyamaka 2, 陽 船長(ship s captain Vism 137.(simile)) Niyubjati (ni+yuj 連接 +a), 參加 過 niyubji Niyutta, Niyuttaka, (Niyubjati 的 過分 ), 已連繫, 已任命, 已參加, 426 已委任 (tied to, appointed to (with Loc.), commissioned, ordered ) Niyoga(ni+yoga), 陽 指令, 命令 (command, order; necessity) Abl. niyoga,嚴格說來 ( strictly speaking Dhs ) Niyojana, 中 敦促, 命令, 委託 Niyojita (Niyojeti 的 過分 ), 代表 Niyojeti (ni+yuj 連接 +e), 催促, 刺激, 委託 (to urge, incite to (with Loc.) ) 過 niyojesi 現分 niyojenta 獨 niyojetva Niyyati, niyati, (nayati 的 被 ), 被引導, 被指導, 被攜帶 Niyyatana, 中 給掌管, 奉獻, 歸還 ( 一些事物 ) Niyyati (ni+ya 去 +a), 外出, 離開 過 niyyasi 過分 niyyata Niyyatu, 陽 領袖, 引導者, 外出的人 Niyyateti, niyyadeti (ni+nikka 伸直 +e), 給掌管, 交出, 分配, 獻出 過 niyyatesi 過分 niyyatita, niyyadita 獨 niyyatetva, niyyadetva Niyyana(nis+yana, cp. niyyati), 中 1. 外出, 出發 (going out, departure (=niggamana )) 2. 釋放, 超脫 (way out, release, deliverance) Niyyanika, 形 導致超脫的, 導致有利的 (leading out (of samsara), leading to salvation, salutary, sanctifying, saving, profitable) Niyyasa, 陽 樹膠 (gum), 樹的滲出物 Niyyuha, 陽 小塔, 高峰 Niravkaroti, nirakaroti (ni+a+kar 行 +o)(sk. nirakaroti), 拒絕, 忽視 (despise, neglect, disregard, repudiate; throw away, ruin, destroy) 過 niravkari 過分 niravkata 獨 niravkatva It 83 (nirakare); pp. anirakata (a + nirakata) Niraggala, 形 無阻礙的, 自由的 Nirata, 形 喜歡的, 執著的 Nirattha, niratthaka, 形 無用的, 不精通的, 徒然的 niratthakam, 副 徒然 Nirantara, 形 連續的, 無間斷的 nirantaram, 副 總是, 不斷地 S /V, Akinnamanussanti nirantaramanussam.( 人群佈滿..人潮洶湧 ) Niraparadha, 形 無罪行的, 清白的 Nirapekha, nirapekkha, 形 無關緊要的, 不注意的, 不顧的 Nirabbuda, 形 無麻煩的, 無腫瘤的 中 一個巨大的數位 陽 尼剌部陀地獄 ( 地獄的名字 ) Niraya(BSk. niraya, nis+aya of i=to go asunder, to go to destruction, to die, cp. in meaning Vedic nirrti), 陽 煉獄, 地獄 ; 又譯為泥梨 不樂 可厭 苦具 苦器 無有, 眾生由罪業而招感的極苦處所 nirayagami, 427

220 形 導致地獄的 nirayadukkha, 中 地獄的痛苦 nirayapala, 陽 地獄卒 nirayabhaya, 中 地獄的恐懼 nirayasamvattanika, 形 有助於地獄的 apayam duggatim vinipatam nirayam uppajjeyya( 當生於無幸處 惡趣 險難處 地獄 ) yena samannagato ariyasavako akavkhamano attanava attanam byakareyya-- Khinanirayo mhi khinatiracchanayoni khinapettivisayo khinapayaduggativinipato, sotapanno ham asmi avinipatadhammo niyato sambodhiparayano ti?( 於具足的聖聲聞, 可依自己的願望各自能宣佈 : 我是地獄已滅, 畜生胎已滅 餓鬼境界已滅及無幸處 惡趣 險難處 ( 無幸處 惡趣 險難處都是地獄的同義詞 ) 已滅, 我是須陀洹果,( 住 ) 不退轉法, 確信注定要正菩提 ) ( 長部 D.16./II,93~4.) cf. naraka,那落迦 地獄有 拍毬地獄, 表示一入地獄之後, 很快即脫離苦厄 如阿闍世命終當生拍毬地獄 ( 增壹阿含 經 ) ( 阿含部 T2 p.726.1) Niravasesa, 形 包含的, 無剩餘物的 Nirassada, 形 沒有味道的, 無味的, 遲鈍的 Nirakula, 形 不困惑的, 無擾亂的 Niratavka, 形 無病痛的, 健康的 Niramaya, 形 無病痛的, 健康的 Niramisa (nir 無 +amisa 財 味 利益 ), 形 無肉的, 無欲望的, 無染的 Nirarambha, 形 不殺害動物的 Niralamba, 形 不支援的, 無根據的 Niralaya, 形 無欲望的, 不管, 無房子的 Nirasa, 形 無欲望的 Nirasavka, 形 無懷疑的, 無疑的 Nirasamsa, 形 無願的, 無期待的 Nirahara, 形 無食物的, 禁食的 Nirindhana, 形 無燃料的 Nirujjhati (ni+rudh 成長 +ya)(pass. of nirundhati (nirodhati)), 被止滅, 停止, 解散, 消失 過 nirujjhi 過分 niruddha 獨 nirujjhitva Nirujjhana, 中 停止, 消失 Niruttara, 形 不可回答的, 沒有答覆的, 沒有長者的人, 最貴族的 Nirutti, 陰 語言, 語言學 niruttipatisambhida, 陰 分析方言的知識, 分析語言學的知識 Nirundhati, Nirodhati, 止滅, 停止, 解散, 消失 see nirujjhati, niruddha, nirodha & nirodheti. Cp. parirundhati. 被 nirujjhati 428 Nirudaka, 形 無水的 Niruddha (nirujjhati 的 過分 ), 已停止, 已不再存在 Nirupaddava, 形 無害處的, 安心的, 沒有不幸之事的 Nirupadhi, 形 無激情的, 無執著的 Nirupama, 形 無比的 Niroga, 形 健康的 Niroja, 形 沒有味道的, 無樹液的 Nirodha(ni 無 +rodha 牢獄, cf. Vism.495.), 陽 中 滅, 停止, 最終的真理 nirodhadhamma, 形 滅法 ( 會滅的事物 ) nirodhadhatu, 陰 滅界 nirodhasamapatti, 陰 滅盡定, 又稱為 滅受想定 (nirodha-vedayita-samapatti) asesaviraganirodha, 無剩餘的離染之滅 (SA.12.1./II,10... Asesaviraganirodhati viragasavkhatena maggena asesanirodha. 無剩餘的離染之滅..以離染, 無剩餘之滅 ) 經中說 : sabbavedayitanirodham samapannassa sabba ca vedana ca vupasanta honti. ( 入想. 受滅定者, 想 受皆止息 ) SA.12.1./II,10... Nirodho hotiti anuppado hoti.( 滅..未被生 ) Nirodheti (ni+rudh 成長 +e), 破壞, 溶解, 殲滅 過 nirodhesi 過分 nirodhita 獨 nirodhetva Nilaya, 陽 家, 獸穴, 住所, 住宅 Niliyati (ni+li 執著 +ya), 藏, 潛藏, 躲藏 過 niliyi 過分 nilina 獨 niliyitva Niliyana (abstr. fr. niliyati, cp. Sk. nilayana), 中 躲藏 (hiding) niliyanatthane, 匿藏處 (hiding-place) Nillajja, 形 不知羞恥的 Nillaleti & Nilloleti (nis+lul, cp. Sk. ladayati & lodayati), 移轉, 鼓動 (to move (the tongue) up & down) pp. nillalita-jivha DhA.IV,197 (jivham nilloleti; v. l. nillaleti & lilaleti)=j.v,434 (v. l. nillelati for lo ). Nillekha (nis+lekha), 形 無刻痕 (without scratches, without edges (?)) Nillehaka, 形 舔, 舔者 Nillokana (adj.-n.) [nis+lokana] watching out; watchful, careful J.V,43, 86 ( sila). Nilloketi [nis+loketi] to watch out, keep guard, watch, observe Vin.II,208. Nillopa(cp. Sk. nirlopa, nis+lup), 陽 掠奪 (plundering, plunder) Nillobha (nis+lobha), 形 無貪的 (free from greed J.IV,10.) Nillolupa, 形 無貪的 Nivatta (Nivattati 的 過分 ), 已停止, 已停留 Nivattati (ni+vat+a), 折回, 轉離, 停留, 留下 過 nivatti 現分 429

221 nivattanta(opp. anivattanta) 獨 nivattitva, nivattiya 不 nivattitum Nivattana, 中 nivatti, 陰 中斷, 回返, 折回, 留下 Nivatteti (ni 下 +vat+e), 停止, 使回去, 禁止, 使留下 過 nivattesi 過分 nivattita 現分 nivattenta 獨 nivattetva Nivattha (nivaseti 的 過分 ), 已使蒙受, 已穿著 dunnivattha, 已少穿著 Nivasati (ni 下 +vas 住 +a), 居住, 逗留 (to live, dwell, inhabit, stay) 過 nivasi 過分 nivuttha 現分 nivasanta 獨 nivasitva also nivasana 2 & nivasin. Nivaha(< ni+vah), 陽 堆, 大群 (multitude, quantity, heap) Nivataka(< nivata 1 ), 中 庇護處, 躲藏的機會 (a sheltered place, a place of escape, opportunity (for hiding)) Nivatavutti, 形 謙遜的, 孝順的 Nivapa(cp. Sk. nivapa, ni+vap, cp. nivapati), 陽 馬料, 餌, 爲飼養被丟的食物 (food thrown (for feeding), fodder, bait; gift, portion, ration) Nivara,穄米, 野生之穀類 Nivarana (< nivareti), 中 形 預防, 擋住, 拒絕 (warding off, keeping back, preventing; refusal) Nivaraya (grd. of nivareti), 形 應該被避免的, 應該被阻止的 dunivaraya, (hard to check or keep back). Nivareti (ni 下 +var +e) [Caus. of nivarati], 防範, 避免, 阻止, 禁止, 阻隔 (to keep back, to hold back from (c. Abl.), to restrain; to refuse, obstruct, forbid, warn) 過 nivaresi 過分 nivarita 獨 nivaretva Nivaretar(Nivaretu), 陽 避免者, 禁止者, 阻隔者 (one who holds back or refuses (entrance) (opp. pavesetar)) Nivarita (pp. of nivareti), 形 無障礙 (unobstructed, open PvA.202 (=anavata)) Nivasa(< nivasati 2 ), 陽 住所, 休息處, 居住面積 (stopping, dwelling, resting-place, abode; living, sheltering) nivasabhumi, 陰 住宅 Nivasana 1 (< nivaseti), 中 形 1. 穿 (dressed, clothed; dressing, clothing, undergarment (opp. parupana) 2. 內衣, 下裙, 涅槃僧, 泥嚩些那 Nivasana 2 (< nivasati 2 ), 居住 (dwelling, abode) nivasanatthana, 居住處 (place of abode) ) Nivasika, Nivasin, 陽 居住者, 停留者 Nivaseti (ni 下 +vas 住 +e), 穿著 ( 自己 ), 穿衣, 穿著 過 nivasesi 過分 nivasita, nivattha 現分 nivasenta 獨 nivasetva 不 nivasetum Nivittha (Nivisati 的 過分 ), 已潛藏, 已定居, 已建立在, 已專心於 Nivisati (ni 下 +vis 進入 +a), 安定下來, 住著, 滯留 過 nivisi 430 Nivuta, 過分 已包封, 已給 縫邊, 已包圍 Nivuttha, (nivasati 的 過分 ) Nivedaka, 形 宣佈的人, 告知者 Nivedana, 中 公告, 情報, 報告 Nivedeti (ni+vid 知 +e), 令知道, 溝通, 報告, 公告 過 nivedesi 過分 nivedita 獨 nivedetva, nivediya 義 nivedeyya Nivesa, 陽 nivesana, 中 殖民地, 住所, 房子 ghananivesana, 聚集的社區 Niveseti (ni+vis+e, caus. of nivesati), 使進入, 安頓, 安排 (to cause to enter; to build, fix, settle) 過 nivesesi 過分 nivesita 獨 nivesetva 義 nivesetabba Nisajja, (nisidati 的 獨 ), 已坐下 Nisajja, 陰 坐下 Nisada, 陽 磨石 ( 磨辣椒 ) nisadapota, 陽 磨石杖 ( 印度人磨辣椒用的磨石, 下一塊是大平石台, 上一塊是石杖, 形如擀麵杖 ) Nisabha, 陽 領導公牛, 人類之中最好的人 Nisamma, (nisameti 的 獨 ), 已考慮 副 體貼地 nisammakari, 形 體貼地行動 Nisa, 陰 夜晚 nisakara, nisanatha, 陽 月亮 Nisana, 陽 磨石 ( 磨刀 ) Nisadi, 形 躺下 Nisamaka, 形 深切注意的, 注意聽的 Nisameti (ni+sam +e), 觀看, 觀瞻 過 nisamesi 過分 nisamita 現分 nisamenta 獨 nisametva SnA.v.410./II, Nisamethati passatha.( 你們觀看..你們看!) Nisita, 形 銳利的, 磨了的, 削尖的 Nisinna, (nisidati 的 過分 ) 已坐下 Nisinnaka, 形 坐下 Nisitha, 陽 午夜 Nisidati (ni+sad 坐 +a;(sk. nisidati), 坐下 (to sit down, to be seated, to sit, to dwell) 過 nisidi 現分 nisidanta 過分 nisinna 義 nisiditabba 獨 nisiditva, nisajja, nisiditvana, nisidiya ekamantam nisidati,卻坐一面, 退坐一面, 坐於一隅 3pl. nisidimsu, nisidisum; 使 nisidapeti Cp. abhinisidati, sannisidati. Nisidana(Sk. nisadana, fr. nisidati), 中 1. 坐下 (sitting down, occasion or opportunity to sit, a mat to sit on) 2. 座, 位子, 坐墊, 坐具 南寄歸內法傳 卷第三 二十一坐具襯身 : 禮拜敷其坐具 五天所不見行 431

222 致敬起為三禮 四部罔窺其事 南海諸僧 人持一布巾長三五尺 疊若食巾 禮拜用替膝頭 行時搭在肩上 西國苾芻來見 咸皆莞爾而笑也 (T ) Nisidapana, 中 令人坐下 Nisidapeti (nisidati 的 使 ;cp. Sk. nisadayati), 使坐下 (to cause to sit down, to make one be seated, to invite to a seat.) 過 nisidapesi 過分 nisidapita 獨 nisidapetva Nisedha, 陽 nisedhana, 中 預防, 禁令, 抑制 Nisedhaka(<nisedha), 形 禁止的, 避免者, 阻隔者 Nisedhanata (f.) (abstr. to nisedheti) 避免, 禁止, 避開 Nisedheti (ni+sedh+e), 避免, 禁止, 避開, 絕滅 過 nisedhesi 過分 nisedhita 現分 nisedhenta 義 nisedhetabba 獨 nisedhetva nisedhiya cp.imper.nisedha. Nisevati (ni+sev+a), 交往, 追求, 沉迷於 過 nisevi 過分 nisevita 獨 nisevitva Nisevana, 中 1. 結交 2. 使用 3. 練習 Nissakka (<nis+sakkati=sakk), 離格 ( going out from, a name of the ablative case) Nissagga, 陽 放棄 nissaggiya, 形 陽 應該被拒絕的, 應該被放棄的 nissaggiyam pacittiyam, 捨懺 ( 應該被捨棄, 然後懺悔 ) Nissavga, 形 不執著的, 不自私的 Nissajati (ni+saj +a), 放棄, 解放 過 nissaji 過分 nissattha 獨 nissajja, nissajitva Nissata, (nissarati 的 過分 ), 已從 出來, 已拒絕, 已解放 Nissattha, (nissajati 的 過分 ), 已解散, 已放棄, 已移交 Nissatta, 形 沒有精神的 ( 非佛教稱 : 無靈魂的 ), 無衆生的 Nissadda, 形 沉默的, 無聲的 Nissanda(Sk. nisyanda & nisyanda, ni+syand ( 梵 syad), see sandati), 陽 1. 一滴一滴地流下 (flowing or trickling down, dropping,) 2. 解除 (discharge) 3. 産生, 結果 (result, outcome, esp. effect of Kamma) Nissaya (Sk. niwraya, of ni+wri, corresp. in meaning to Sk. awraya), 陽 依賴, 支援, 保護, 依止 (that on which anything depends, support, help, protection; endowment, resource, requisite, supply; foundation, reliance on), 逐字注釋或逐詞對譯 nissayam karoti, 作依止 (to rely on) nissayakamma, 支援 (giving assistance or help, an (ecclesiastical) act of help or protection) nissayasampanna, finding one s strength in A IV.353. Nissayasampanna, 過分 基礎鞏固 432 Nissayati(ni 向下 +si 眠 臥 +ya)(sk. niwrayati, but in meaning=awrayati, ni+ wri), 倚靠, 信賴, 交往 過 nissayi pass. nissiyat. pp. nissita; ger. nissaya Nissarana( 梵 nihsarana), 中 1. 出離, 離開, 外出, 脫 2. 逃脫 SA.5.1./I, Nissarananti nibbanam.( 脫離..涅槃 ) pabca nissaraniya dhatuyo, 五出要界, 指思惟欲 (kamam) 瞋 (byapadam) 害 (vihesam 惱害 ) 色 (rupam) 有身 (sakkayam) 之五種出離之要 (cf. A /III,245) 說一切有部發智大毘婆沙論 卷第七十九 (T ).. 脫眾災故 離 ( 梵 nihsarana) Nissaraniya, Nissaraniya, (grd. of nissarati, with relation to nissarana), 形 解脫, 逐出 (connected with deliverance, leading to salvation, able to be freed. The 3 n. dhatuyo (elements of deliverance) are nekkhamma (escape from cravings), aruppa (from existence with form), nirodha (from all existence), in detail at It.61 (kamanam n. nekkhammam, rupanam n. aruppam, yam kibci bhutam savkhatam n. nirodho) A.6.13./III, cha nissaraniya dhatuyo. 六出離界 ( 慈 - 離瞋, 悲 - 離害, 喜 - 離不樂, 捨 - 離貪, 無相 - 離一切相, 離疑 - 我慢斷 ) Nissarati (ni+sar( 梵 sr) 動轉 +a), 離開, 逃 (to depart, escape from, be freed from) 過 nissari 過分 nissata, 獨 nissaritva grd. nissaraniya Nissaya(ger. of nissayati, Sk. *niwraya, BSk niwritya, ni+wri), 不 經由, 藉著支援, 在附近 (leaning on (in all fig. meanings) 1. near, near by, on, at J.I,167 (pasanapittham), 221 (padumasaram); PvA.24 (baha), 134 (tam=with him). 2. by means of, through, by one s support, by way of J.I,140 (rajanam: under the patronage of the k.); IV,137 (id.); II,154 (tumhe); Miln.40 (kayam), 253 (id.); PvA.27 (ye=yesam hetu), 154 (nadi alongside of) because of, on account of, by reason of, for the sake of) Nissara, 形 無價值的, 無樹液的, 無實體的 Nissarajja, 形 不缺乏自信的, 對自己的力量很有自信的 Nissarana, 中 逐出 Nissita (nissayati 的 過分 ), 已 ( 向下 ) 依靠著, 有賴於, 以 爲生 Nissitaka, 形 名 信徒, 追隨者, 擁護者, 支援的人 Nissirika, 形 不幸的, 悲慘的 Nisseni(< nis+wri, orig. that which leans against, or leads to something, cp. Sk. wreni a row), 陰 梯子,( 階梯的 ) 一段 (a ladder, a flight of stairs) Nissesa, 形 整個的, 全部 nissesam, 副 完全地 Nissuta (nis+suta< su( 梵 wru) 聽聞 ), 形 流失的, 消失的 Nissoka, 形 無悲傷的 433

223 Nihata, (Nihanati 的 過分 ) 已殺, 已擊敗, 已破壞, 已判定 nihatamana, 形 無自傲的, 有禮貌的 nihatata, 已破壞的狀態 Nihanati (ni+han+a), 殺, 擊敗, 使丟臉, 破壞 過 nihani 獨 nihantva Nihita (nidahati 的 過分 ), 已保持, 已放進, 已整理 Nihina, 形 低的, 惡劣的, 低級的 nihinakamma, 中 罪業 ( 有罪的行動 ) 形 有罪的, 賤行爲 nihinapabba, 形 劣慧 ( 次等的智慧 ) nihinasevi, 形 有壞的結交, 惡劣的追求 Nihiyati (ni+ha+i+ya), 被毀滅, 被破壞 過 nihiyi 過分 nihina 現分 nihiyamana ni( 梵 ni), 字根 I. 帶領 引導 (to lead) 台語.. (cua 7 ) Nigha, 陽 悲慘, 混亂 Nica, 形 低的, 卑下的, 卑賤的, 次等的, 謙卑的 nicakula, 中 賤種姓 ( 低的印度世襲階級 ) nicakulinata, 陰 有出生卑賤的情況 nicasana, 中 低座 Nita (neti 的 過分 ), 已攜帶, 已推論出, 已指明, 已牽著走 nitattha, 陽 推論出的意義 Niti, 陰 法律, 指導 nitisattha, 中 政治學 ( 政治手腕的科學 ),( 載有法律條文或案例等的 ) 法律書籍 Nipa, 陽 東印度團花 ( 參考 Kadamba) Niyati (neti 的 被 ), 被引導, 被攜帶 S.1.8./I,4... Yesam dhamma susammuttha, paravadesu niyare.( 以迷於法故, 引入於異教 ) paravada..異教 外道 SA.1.7./I,25... Niyareti attano dhammatayapi gacchanti, parenapi niyanti.( 引入..順著自己的法性, 被引入異教 ) 彼等正證知, 以平行不平 Niyati(=niyyati) (ni 引導 +ya 去 +a), 外出, 離開 Niyadeti, 給掌管, 交出, 分配, 獻出 參考 niyyadeti Niyanika, 形 導致超度的, 有利可圖的 參考 niyyanika( 有利可圖的 ) Nira, 中 水 Nila, 形 藍的, 青的 陽 藍色 nilakasina, 中 ( 修禪取相的 ) 青遍 ( 準備一個直徑約 30 公分的圓盤, 把它敷上青蓮花或結黎根尼迦 (niluppala-girikannika, 即藍蝴蝶 clitoria ternatea) 等青色花或青銅 (kamsanila) 青葉 (palasanila) 青染料 (abjananilanam) 等青色物, 當作對象 Vism.173) nilagiva( 青脖子 ), 陽 孔雀 (peacock 青頸鳥 ) nilamani, 陽 藍寶石, 青玉 (sapphire) nilavanna, 形 有藍色的 nilavalli, 陰 一種藥藤 nilasappa, 陽 瘦蛇 ( 一種青色的蛇 the whip snake, Dryophis) nilakantha, 青頸,( 梵 ) 青頸觀音 Nilini, nili, 陰 木藍 (the indigo plant;indigofera tinctoria) 434 Niluppala, 中 青蓮 Nivarana (Sk. *nivarana, nis+ varana of vr (vrnoti), see nibbuta & cp. nivarana), 中 障礙, 隱藏, 蓋 (an obstacle, hindrance 稱為 蓋 是具有所障 (avuta) 所遮(nivuta) 所妨(onaddha) 所礙(pariyonaddha) 對禪修妨礙的五蓋 pabca nivarana, 即 : 慾欲 瞋恚 惛沉. 睡眠 掉舉. 惡作 疑 ) 斷五蓋: 斷欲貪 -- 不淨相 (asubhanimittam), 斷瞋恚 -- 意慈心解脫 (metta cetovimutti), 斷惛沉. 睡眠 -- 發勤精進 (araddhaviriya), 斷掉舉. 後悔 -- 心寂靜 (cetaso vupasamo), 斷疑 -- 從根源作意 (yonisomanasikaro) 法門名義集 : 何名為蓋? 能覆行人, 名之為蓋 蓋掩其心, 令不明了 是名為蓋 (T ) Dhs.(PTS:1152.).. Katame dhamma nivarana? Cha nivarana -- kamacchandanivaranam, byapadanivaranam, thinamiddhanivaranam, uddhaccakukkuccanivaranam, vicikicchanivaranam, avijjanivaranam.( 什麼是 蓋? 六蓋 -- 慾欲蓋 瞋蓋 惛沈. 睡眠蓋 掉舉. 惡作蓋 疑蓋 無明蓋 ) 五蓋及其對治貪欲蓋 (kama-cchanda)-- 對人. 事. 物的貪愛 欲望 1. 修習不淨觀 (asubhanimittassa uggaho), 2. 不淨觀禪定 (asubhabhavananuyogo),3. 守護諸根門 (indriyesu guttadvarata),4. 飲食知量 (bhojane mattabbuta),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) 其他方法..修吸氣呼氣, 觀貪或感受 ( 的生滅 ) 瞋恚蓋 (vyapada, byapada), 直譯 : 逆向行 -- 對人事物的瞋恨 不滿 1. 修慈心 (mettanimittassa uggaho), 2. 慈心禪 (mettabhavananuyogo),3. 省察自業之智 (kammassakata- paccavekkhana), 4. 多辨別 ( 善惡 )(patisavkhanabahuta),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) 另外, 止禪方面, 修青 黃 赤 白遍及四無量心 觀禪方面, 修觀察吸氣呼氣, 觀感受 ( 的生滅 ) 昏沈. 睡眠 ( 呆滯 ) 蓋 (thina-middha)-- 心力不振 興趣薄弱 瞌睡 1. 避免過量飲食 (atibhojane nimittaggaho), 2. 變換姿勢 (iriyapathasamparivattanata),3. 作光明想 *(alokasabbamanasikaro),4. 處在無遮蔽之處 (abbhokasavaso),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) 其他方法: 一 內心標記 ( 默念 ) 昏沈 昏沈 二 可暫時放下目前所修的業處, 改專注於其他業處 三 可思惟從前曾經熟記的佛法 四 可完整地背誦曾經熟記的佛法 五 可用力拉. 扯耳朵 (3 分鐘 ), 並按摩四肢, 拉筋 做瑜伽 六 可站立 或以冷水澡洗面 435

224 目及灑身體 朝不同方向遠眺 或仰望星空 七 可作 光明想, 或作意極可欣 ( 興奮 ) 事佛功德等 八 來回經行 ( 直線往返行走 ) 九 若仍無效, 可小睡片刻, 然後再起來繼續修行 ( 參考 : 增支部 A Pacala( 睡眠 ) 中阿含 83 經 長老上尊睡眠經, 佛說離睡經 (T )) 掉舉. 懊悔蓋 (uddhacca-kukkucca)-- 心情擾動. 不安, 或追悔過去 1. 多聞正法 (bahussutata),2. 深究正法 (paripucchakata 遍問 ),3. 於戒律上知取捨 (vinaye pakatabbuta),4. 親近長者 (vuddhasevita),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) 疑蓋 (vicikiccha)-- 懷疑佛陀 僧伽 正法 因果 1. 多聞正法 (bahussutata),2. 深究正法 (paripucchakata 遍問 ),3. 於戒律上知取捨 (vinaye pakatabbuta),4. 強化信仰 (adhimokkhabahulata),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) * 對治方法參考.. SA /III, * 光明想..取諸明相, 謂火光 日 月 星宿 ( ㄒㄧㄡˋ) 光 摩尼珠光, 取諸光明相已, 若樹下 露處, 思惟光明, 知光明, 受光明, 如實人若想 憶想, 是名光明想 -- 舍利弗阿毘曇論 卷第三十,T28.714) Nivaraniya, 形 形成妨害的 Nivara, 陽 野米, 稻穀 Nihata, (niharati 的 過分 ) 已取出, 已驅趕, 已伸展 anihata, 不伸展 Niharana, 中 取出, 帶走 Niharati (ni+har 拿 +a), 取出, 驅趕, 伸展 過 nihari 現分 niharanta 獨 niharitva Sp.Para.I, Maggena amagganti passavadimaggena pavesetva tassa samanta vanena niharati. Amaggena magganti maggasamantena vanena (Sp.Para.I,269.) pavesetva maggena niharati.( 由道 ( 入 ) 非道 ( 出 )..( 男根 ) 由小便道 ( 水道 ) 入, 由他的瘡口附近出 由非道 ( 入 ) 道 ( 出 )..從道的附近( 非道 ) 入, 從道出 ) 比丘以上皆犯波羅夷 Nihara, 陽 1. 噴出 2. 實行 3. 方法, 樣子 Nihita, (nidahati 的 過分 ) 1. 已存放 2. 已安排 Nila (Vedic nila), 形 dark-blue, blue-black, blue-green. Nila serves as a general term to designate the coloured-black, as opposed to the colouredwhite (pita yellow), which pairs (nila-pita) are both set off against the pure colour-sensations of red (lohitaka) & white (odata), besides the distinct black or dark (see kanha). 遍處禪 nila pita lohita odata; in the description of the 5 colours of the Buddha s eye: nila pitaka lohitaka kanha odata (Nd 2 235, I a under cakkhuma)(mahanila great blue lotus); nila-abbha a black cloud. nila-abhijati a dark (unfortunate) birth (cp. kanh ) A III.383; nilauppala blue lotus J III.394; Vv 45 4 (=kuvalaya); 436 DhA I.384;nilakasina the blue kasina; nilagiva blue neck, a peacock Sn 221 =mani-danda-sadisaya givaya n. ti SnA 277); nilapupphi N. of plant ( blue-blossom ) J VI.53; nilabijaka a waterplant ( blue-seed ) Bdhgh at Vin III.276; nilamani a sapphire ( blue-stone ) ;nilavanna blue colour, coloured blue or green (of the ocean); Dhs 246. DhsA.(CS:p.354):umapupphasamanam nilam.( 相似於 uma 花的顏色, 為 藍色 ) Nila, 中 巢(a nest) nilaja, 陽 鳥 Nu, 無 1. 肯定語的不定虛詞 (affirm.-indef. part. then, now. ), 時常與疑問代詞配合 (nu kho,或許;kin nu kho J.II.159; kacci nu J.I.279; kaccin nu (for kaccid nu) J.II.133; kathan nu (kho) Vin.I,83; kattha PvA.22; etc.) nud, 字根 I. 除去(to remove) cp.( 梵 nud), 推動 (push) Nuda, nudaka, 形 驅逐 驅散 Nudati (nud 除去 +a), 驅趕, 驅逐, 拒絕 過 nudi 獨 nuditva Nunna (Nudati 驅趕 的 過分 ), 趕走了, 拿開了 Nutana, 形 新的, 新鮮的 Nuna, 無 的確, 當然, 確定地 Nupura, 中 腳鐲(anklet) Ne, 陽 他們, 它們 與 te 同屬 複. 主 複. 賓 Neka, 形 一些的, 許多的 Nekakara, 形 各種不同的, 種種的 Nekatika(<nikati), 陽 欺騙, 騙子 形 欺詐的 (deceitful, fraudulent; a cheat) Nekayika(<nikaya), 形 精通四或五部尼柯耶(versed in the 4 or 5 Nikayas) Nekkha(Vedic niska; cp. nikkha), 中 大金幣 (a golden ornament, a certain coin of gold) Nekkhamma(<nikkhamma 走出 ( 動名 ;Sk. *naiskramya), 中 出離 nekkhammavitakka, nekkhammasavkappa, 陽 出離思惟 nekkhammasukha, 中 過著離世生活的快樂 nekkhammabhirata, 形 喜歡出離的 Bu.p Yatha andughare puriso, ciravuttho dukhattito. Na tattha ragam janesi, muttimyeva gavesati. Tatheva tvam sabbabhave, passa andughare viya. Nekkhammabhimukho hohi, bhavato parimuttiya.( 如人久禁牢獄而苦楚, 於其處不生染著, 唯求出脫 你應視一切有如牢獄, 為求當下出獄, 由生有脫出 ) Nekkhammasavkappa, 陽 出離思惟 DA.22./III, Nekkhammasavkappadayo kamabyapadavihimsaviramanasabbanam 437

225 nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesu tisu thanesu uppannassa akusalasavkappassa padapacchedato anuppattisadhanavasena maggavgam purayamano ekova kusalasavkappo uppajjati. Ayam sammasavkappo nama.( 出離思惟等, 遠離諸欲 瞋 害之想, 各種前分 ; 於道剎那之際, 斬斷已生的這三項不善思之根柢, 抵達證得道分, 圓滿生起善思, 這稱為 正思 ) SA.45.8./III, Nekkhammasavkappadisu kamapaccanikatthena kamato nissatabhavena va, kamam sammasantassa uppannoti va, kamapadaghatam kamavupasamam karonto uppannoti va kamavivittante uppannoti va nekkhammasavkappo.( 出離思惟 等, 與欲相反之義, 由欲解放, 或徹知已生之欲, 或斬斷已生之欲的根柢, 已作欲的寂靜, 或已生起隔離欲, 這稱為 離欲之思 ) Negama, 形 市鎮的 陽 鎮議會 Neti (ni 帶領 +a)(=nayati)(vedic nayati, ni), 帶領, 指導, 拿走 (to lead, guide, conduct; to take, carry (away)) 過 nesi, nayi 過分 nita 現分 nenta 義 netabba, neyya 潛 naye(to lead a cause=vinicchineyya) 獨 netva 不 netum ( kama), & netave 被 niyati 命 naya & nehi; poetic imper. nayahi see in patinayahi fut. nessami. Neto (na+ito),此 無 Netam (na 無 +eta 這 那 ),無這, 無那 Netam thanam vijjati,無有是處 ( 這個 ( 或那個 ) 不可能存在 ) Netu, 陽 領袖 Netta, 中 眼睛 netutara, 陰 瞳孔 Netti, 陰 1. 渴望 2. 水道 Nettika, 陽 造灌溉水道的人 Nettimsa, 陽 刀劍 Nepakka(< nipaka), 中 審慎 (prudence, discrimination, carefulness; usually as satinepakka S.V,197 sq.) Nepubba (< nipuna), 中 經驗, 熟練, 聰明 (experience, skill, cleverness ) Nema (cp. nemi), 中 邊緣, 點, 根 (edge, point; root; gambhiranema (adj.) with deeply rooted point, firmly established) Nemi(Vedic nemi, perhaps to namati), 陰 輪緣, 輪圈 (the circumference of a wheel, circumference, rim, edge) jaramarananemi, 生死之輪 (the rim of old age & death) Nemitta, 陽 占相者, 占星者 Nemittika, 陽 算命佬, 預言者 Nemittikata( 梵 nimitti-kr),現相 ( 欲得他物表欲得相, 如言此物好 ) Nemindhara, 陽 尼民陀羅山 持輻山 ( 山名 ) Neyya, 形 被引導的, 被運的, 被推論出的, 被瞭解的, 未了的行者 ( 經過詳細解說, 精研教義, 還要經精進地修習, 才可契入道與果 ) Pug.PTS:p Katamo ca puggalo neyyo? Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyanamitte sevato bhajato payirupasato evam anupubbena dhammabhisamayo hoti ayam vuccati puggalo neyyo.( 什麼人是 應被引導者? 哪個人從誦經 從遍問, 而從根源作意 被結交 被深交 敬奉諸善友, 如此依次第 ( 產生 ) 法現觀, 這稱為被引導者 ) Nerayika, 形 在地獄出生的, 命中注定在地獄受苦 Neru, 陽 尼嚕山 ( 最高的山名字, 即 : 須彌山 ) 參考 Meru,Sumeru, Sineru Nerutta (<nierutta),語源學者, 語言學者 Nela, nela (na+ela,梵 anenas), 1. 形 無缺點的, 柔和的 nelapati(=vati), 陰 柔和 2. 陽 一種花 Neva (na 無 +eva 實 ),實在沒有 Neva na,非 非 Nevasika(< nivasa, cp. BSk. naivasika AvS.I,286, 287), 陽 形 常住者, 同室者 ( 特指在醫院 監獄 ), 居民 (one who inhabits, an inmate; living in a place, local) Nevidha, n ev idha, 無此 Nesajjika, 形 維持坐姿的 Nesa(na 不 +esa 這 ), 陰. 單. 主 這不 Nesada, 陽 獵人 No 1, 不 (na 的強調型 (avadharane)) no ce, 如果不 na no, 絕不 No 2, 代 aham 我 的 複. 業 複. 屬 複. 與 Nonita, 中 鮮奶油, 熟酥 Nyasa, 陽 抵押貸款, 典當 Nhataka, nahataka, 陽 沐浴, 沐浴者 Nhana, nahana, 中 沐浴 Nhayati, nahayati, 沐浴 Nharu, nharu, 陽 腱 P P, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十一個輔音字母 發音好像漢語中清音的 b pa, 中略 ( 可能是 [peyyala 中略 ] 的縮寫 )

226 Pa- ( 梵 pra-), 字首 1. 出 2. 在前 3. 徹底 Pamsu, 陽 土壤, 灰塵 pamsukula, 中 垃圾 廢棄物 pamsukulacivara, 中 糞掃衣 ( 從垃圾堆得來的碎布所製成的袈裟 ) pamsukulika, 形 糞掃衣支苦行僧 Pakattha, 形 最貴族的 Pakata, 形 做, 製造 pakatatta, 形 好行爲的, 健全情況的 Pakati, 陰 最初的形式, 本性的形態, 自然 pakatigamana, 中 平常的散步 pakaticitta, 中 本性心 ( 指有分心 ) 形 本性心的 pakatisila, 中 本性的德行 Kv.p Habci Araha pakaticitte thito parinibbayati, no ca vata re vattabbe-- Araha anebje thito parinibbayati ti.( 假如阿羅漢住立於本性心而入滅, 你不應該說 -- 阿羅漢住立於不動而入滅 ) Pakatika, 形 ( 在 合 中 ) 有 性質的, 天生的, 天然的 Pakappana, 陰 評理, 計劃, 安排 Pakappeti (pa+kapp( 梵 klp) +e), 使 考慮, 設計, 安排 (to arrange, fix, settle, prepare, determine, plan) 過 pakappesi 過分 pakappita 獨 pakappetva, pakappayitva(=takkayitva vitakkayitva samkappayitva Nd 1 295) pakappayeyyum(3pl.opt.) Pakampati (pa+kamp+a, BSk. prakampati), 戰慄, 震動 (to shake, quake, tremble) 使 pakampeti 過 pakampi 過分 pakampita Pakarana, 中 場合, 文學的作品, 文學的說明 Pakara, 陽 種類, 模式, 方法, 樣子 Pakaraka(< pakara), 形 種類的 (of that kind) nanappakaraka, 不同種類的 Pakasa, 陽 光亮, 報喜, 解釋 pakasaka, 陽 出版者, 宣佈者, 解釋者 Pakasati (pa+kas +a), 能看得見, 被知道, 照耀 過 pakasi 過分 pakasita Pakasana, 中 光亮, 宣告, 公開 Pakaseti (pa+kas+e), 使知道, 舉例說明, 出版 過 pakasesi 過分 pakasita 現分 pakasenta 獨 pakasetva Pakinnaka, 形 到處散佈的, 各種的 Pakitteti (pa+kitt+e), 高度評價, 稱讚, 過 pakittesi 過分 pakittita 現分 pakitteyenta 獨 pakittetva Pakirati (pa+kir 散 +a), 散佈, 讓倒下, 丟下 過 pakiri 過分 pakinna Pakuppati (pa+kup+ya), 生氣 過 pakuppi Pakubbati (pa+kar 行 +o, karo 被改成 kubba), 做, 製造, 運行 現分 440 pakubbamana Pakopa(pa+kopa), 陽 激怒 (agitation), 憤怒, 激動 Pakopana, 形 使狂暴的, 煽動的 cittappakopano, 心悸動 Pakka (pacati 的 過分 ), 已成熟, 已煮沸, 已烹調, 已衰退 中 成熟的水果 Pakkathita, Pakkatthita, Pakkuthita, 過分 很熱, 潛伏, 煮沸 (cooked up, boiled, boiling hot, hot) Pakkama, 陽 pakkamana, 中 離開, 走開 Pakkamati (pa+kam( 梵 kram) 超越 +a), 向前走, 走開 過 pakkami 過分 pakkanta 現分 pakkamanta 獨 pakkamitva Pakkami (pakkamati 的 過完 ), 他往前去了 Pakkosati (pa+kus( 梵 kruw) 大叫 +a), 呼叫, 召喚 過 pakkosi 過分 pakkosita 獨 pakkositva Pakkosana, 中 pakkosana, 陰 呼叫 Pakkha, 陽 旁邊, 黨, 派系, 身邊, 側面, 翅膀, 半個月份 形 信徒, 和 共事的 Pakkha, 陽 跛子, 跛足的人 Pakkhandati (pa+khandh( 梵 skand)+a), 向前跳, 跳上 (to spring forward, to jump on) 過 pakkhandi 過分 pakkhanta 獨 pakkhanditva Pakkhandana, 中 1. 躍, 跳 (leaping, springing) 2. 攻擊, 追 (attack, assault, chasing) Pakkhandika, 陰 痢疾 (dysentery), 腹瀉 (diarrhoea) Pakkhandi, 陽 跳上者, 吹噓 Pakkhabilala, 陽 果蝠 (flying-fox) Pakkhalati 1 (pa+ksal), 洗, 沖洗 (to wash, cleanse) (ger. pakkhalya=dhovitva). caus. pakkhaleti. Pakkhalati 2 (pa+khal+a) 絆倒 踉蹌 蹣跚 (to stumble, trip, stagger) 過 pakkhali 過分 pakkhalita 獨 pakkhalitva Pakkhayati(pa+khya 見, Ved. prakhyayate; cp. khayati & pakkha 2 ), 出現 (to appear), 明顯可見的 (to be clearly visible) Pakkhalana, pakkhalita, 中 絆倒 Pakkhaleti (pa+khal( 梵 ksal)+e), 洗, 沖洗 過 pakkhalesi 過分 pakkhalita 獨 pakkhaletva Pakkhika, 形 派系的, 偏袒的, 半個月份的 pakkhikabhatta, 中 半個月才給一次的食物 Pakkhitta, (Pakkhipati 的 過分 ) 已放進, 已丟進 Pakkhipati (pa+khip 拋 +a), 放進, 封住裝入, 丟入 過 pakkhipi 現 441

227 分 pakkhipanta 獨 pakkhipitva 義 pakkhipitabba Pakkhipana, 中 放進, 丟入 Pakkhiya, 形 成分的, 派系的, 偏袒的, 半個月份的 參考 pakkhika Pakkhi, 陽 鳥, 有翼的 Pakkhepa, 陽 放進, 丟入 參考 Pakkhipana Pakhuma, 中 睫毛 (eyelash) Pagabbha, 形 莽撞的, 不計後果的 AA /V,54... Pagabbhoti pagabbhiyena samannagato.( 莽撞的..鹵莽的 ) Pagalha, (Pagahati 的 過分 ) 跳入水, 下沉, 投入 Pagahati (pa+gah 衝進 +a), 跳入水, 下沉, 投入 過 pagahi 現分 pagahanta 獨 pagahitva Pagiddha (pagijjhati 的 過分 ), 已貪婪著, 已執著於 Paguna(pa+guna cp. Sk. praguna straight, der. kind ), 形 熟練的, 練達的, 熟知的, 熟悉的 (learned, full of knowledge, clever, wellacquainted, familiar.) pagunabhava, 熟練的狀態 (familiarity with, acquaintance, efficient state, cleverness in, experience. knowledge) Pagunata, 陰 Pagunatta, 中 勝任 ( fitness, competence) DhsA.(CS:DhsA.pg.195) : Pagunatati pagunabhavo, anaturata niggilanatati attho.( 練達性 : 練達, 無疾苦性, 無病性之義 ) Pagumba, 陽 矮樹叢, 繁茂處 Pageva, 無 太早的, 雖說不上的 Payoga( pa+yuj, 見 payubjati) 1. 方法, 工具 (=karana) 2. 準備, 工作, 練習 Payogata (<payoga), 陰 專心 (application to) Pagganhati (pa+gah 拿 +nha), 舉起, 拿起, 堅持, 支援, 贊同, 伸展, 策勵, 鞭策 過 pagganhi 現分 pagganhanta 獨 pagganhetva, paggayha 義 pagganhetabba Paggaha, paggaha, 陽 paggahana, 中 努力, 精力, 提起, 舉起, 支援, 贊助, 策勵, 鞭策 cittam pagganhati padahati,努力鞭策心 Paggahita (pagganhati 的 過分 ), 已舉起, 已伸展 Paggharana, 中 一滴一滴地流, 滲出, 滴 paggharanaka, 形 流動的, 滲出的, 一滴一滴地流的 Paggharati (pa+ghar+a), 流動, 滲出, 滴下, 滴流 過 pagghari 過分 paggharita 現分 paggharanta 獨 paggharitva Paghana, 陽 臺階 ( 房子前後門門前的臺階 ) Pavka, 陽 泥, 泥沼, 雜質, 污穢 Pavkaja, pavkeruha, 中 睡蓮, 從泥中升起的 442 Pavgu, pavgula, 形 名 跛足的, 跛子 pac( 梵 pac), 字根 I. 煮沸 (to boil), 烹調 (to cook) pac, 字根 VII. 消化 (to digest) Pacati (pac+a)(ved. pacati), 烹調 折磨 煎熬 (to cook, boil, roast, torment) 過 paci 過分 pacita, pakka 現分 pacanta 義 pacitabba 獨 pacitva Caus. pacapeti & paceti Pass. paccati. Pacana, 中 烹飪 Pacarati (pa+car+a), 練習, 觀察, 走路 過 pacari Pacalayati (pa+cal +aya), 困倦, 打盹兒, 打瞌睡 ( 拄痀 tuh ku, 啄龜 toh ku) 過 pacalayi Pacalayika(abstr. fr. pacalayati), 陰 打盹, 打瞌睡 (nodding, wavering (of the eyelids), blinking, being sleepy) Pacapeti (pacati 的 使 ) 使烹調 過 pacapesi 獨 pacapetva Pacayana, Pacaraka, 陽 處理者, 令人知道者, 出版者 Pacareti (pa+car+e), 處理, 廣播, 出版 過 pacaresi 過分 pacarita 獨 pacaretva Pacalaka, 形 中 搖擺的, 震動的 pacalakam, 副 搖動地 kayappacalaka, 中 搖晃身體 Pacinati, pacinati, (pa 在前 +cinati 積聚 ), 摘, 拔去 ( 雞 鴨等毛 ), 採集, 收集, 堆積 過 pacini 現分 pacinanta 3 單. 未 pacessati 現分 pacinanta Pacura, 形 豐富的, 各種不同的, 許多的 Pacessati, [pacinati 摘 ] 的 3 單. 未 Paccakkosati (pati+a+kus( 梵 kruw) 大叫 +a), 罵回 過 paccakkosi Paccakkha(pati 對著 +akkha 眼 ), 形 顯然的, 明白的, 現量的, 在眼前的, 現見的, 眼前 ( 眼之所對 ), 當面 paccakkhakamma, 中 實現, 領會 Paccakkhati (pati+a+kha 掘 +a), 駁回, 拒絕, 否認, 放棄 過 paccakkhasi 過分 paccakkhata(opp. appaccakkhata) 獨 paccakkhaya Paccakkhana, 中 拒絕, 退回, 放棄 Paccaggha, 形 昂貴的 Paccavga, 中 分支, 小支 ( 區別於大支 ) Paccati (pacati 的 被 ), 被烹調, 遭受 過 pacci 獨 paccitva 現分 paccamana Paccatta, 形 分開的, 單獨的 paccattam, 副 個別地, 單獨地 paccattavacanam( 梵 prathama;accusative),主格 443

228 Paccattharana, 中 蓋子, 覆蓋的東西, 床單 Paccatthika, 陽 敵人, 對手, 冤家 形 反對, 敵對的 rajapaccatthika, 諸王冤家 corapaccatthika, 諸賊冤家 dhuttapaccatthika, 諸暴惡冤家 uppalagandhapaccatthika, 諸取心臟 ( 為祭祀用 ) 冤家 Paccana, 中 沸騰, 遭受, 苦楚 Paccanika, 形 相反的, 顛倒的, 否定的, 不利的, 障礙的, 違義的 陽 敵人, 對手 Paccanubhavati, paccanubhoti (pati+anu 隨 +bhu+a), 遭受, 經歷, 經驗 過 paccanubhavi 獨 paccanubhavitva Paccanubhuta (Paccanubhavati 的 過分 ), 已遭遇, 已經歷 Paccanta, 陽 國界, 邊地, 鄉下地方 paccantadesa, 陽 國家的近郊 paccantavasin, 陽 村民, 鄉下人 paccantavisaya, 陽 參考 paccantadesa Paccantima, 形 邊疆的, 在遠方的 Paccaya(< pati+i, cp. Ved. pratyaya & P. pacceti, paticca), 陽 1. 因素, 動機, 方法, 支援 2. 必需品 ( 四資具 ) Abl. paccaya as adv. by means of, through, by reason of, caused by paccayata, 陰 因果關係 paccayakara, 陽 因素的模式 ( 緣相 ), 原因的起源 paccayuppanna, 形 有因素興起的 paccayasatti, 陰 緣力 AA.3.99./II,362.:Yathapaccayam va katunti yatha icchati, tatha katum.( 隨緣所作..任意處置 ) paccayadhamma,緣法 paccayuppannadhamma,緣所生法, 緣生法 Paccayika, 形 可信賴的 Paccavekkhati (pati+ava 下 +ikkh 見 +a), 省思, 省察, 考慮, 回顧, 沉思 過 paccavekkhi 過分 paccavekkhita 獨 paccavekkhitva, paccavekkhiya AA paccavekkhitabba oloketabba sallakkhetabba.( 應省思..應視察 應反省 ) Paccavekkhana (pati+avekkhana, 梵 pratyaveksana), 中 paccavekkhana, 陰 考慮, 檢討, 反省 (looking at, consideration, regard, attention, reflection, contemplation, reviewing) paccavekkhanavasita,省察自在, 能夠在出定後省察剛剛證得的禪那的能力 Paccassosi (patissunati 的 過 ), 同意了, 答應了 Paccasati (< pati+awa or=paccasamsati or simsati?), 問 請求 (to ask, beg, pray) Paccasanne (pati+asanne), 副 靠近 (near by, PvA.216=280) Paccasa(pati+ asa( 梵 awa) 希望, cp. Sk. pratyawa), 陰 期待 (expectation Vin.IV,286.) Paccasareti(pati+a+sareti, Caus. of sr) 轉回 (to make go (or turn) backward 444 M.I,124=A.III,28 (=patinivatteti C.); Vism.308 (sareti pi p. pi)) Paccakata(pp. of pati+a+kr), 過分 已拒絕, 已失望 (rejected, disappointed) Paccakotita(pp. of pati+akoteti), 過分 已使平滑, 已燙 (flattened or smoothed out, pressed, ironed) Paccagacchati (pati+a+gam 去 +a), 回返, 回來, 撤回 過 paccagacchi 過分 paccagata 獨 paccagantva Paccagata (pp. of paccagacchati), 返回, 抽離 (gone back, withdrawn) Paccagamana(< pati+a+gam), 中 返回, 回來 (return, going back, backsliding Miln.246.) ) Paccacamati (pati+a+camati; often spelt paccavamati), (to swallow up, resorb) caus. paccacamapeti. Paccacikkhati (Intens. of paccakkhati, pati+a+cikkhati of khya), 拒絕 (to reject, repudiate, disallow D.III,3; M.I,245, 428; Vin.IV,235. Paccajata(pp. of paccajayati), 再生 (reborn, come to a new existence) Paccajayati (pati+a+jan+ya), ( 轉世 ) 再生 (to be reborn in a new existence) 過 paccajayi paccajata 獨 paccajayitva Paccamitta(pacca=Sk. pratyak, adv.;+mitta, cp. Ep. Sk. pratyamitra), 陽 敵人, 對手 (lit. back-friend, adversary, enemy) Paccaropeti (pati 反 +aropeti 檢舉 ),反詰, 頂嘴 (to show in return, retort, explain) Paccasimsati(pati+a+sims+a), 期待, 需要, 等候 ( to expect, wait for, desire, hope for, ask) 過 paccasimsi 過分 paccasimsita 現分 paccasisanta grd. paccasisitabba Paccaharati (pati+a+har 拿 +a), 拿回去 (to bring back, take back) 過 paccahari 過分 paccahata 獨 paccaharitva Paccahara, 陽 原諒, 道歉 Paccuggacchati (pati+u 出 +gam 去 +a), 去會見 獨 paccuggantva Paccuggamana, 中 去會見 Paccutthati (pati 對 +utthati(ud+stha) 起立 奮起 ), ( 表示敬禮地 ) 起立 (rise, reappear, to rise from one s seat as a token of respect) 過 paccutthasi 過分 paccutthita 獨 paccutthaya Paccutthana, 中 尊敬, 起立 (rising from one s seat, reverence D.I,125.) paccutthanaka, 形 出現的, 産生的 Paccuttarati (pati 回 反 +uttarati 渡水而出 ), 渡水再出 (to wipe off or down (with a cloth, colakena)) 獨 paccuttaritva Udakapubchanim, to wear out a robe ) Paccupakara(pati+uddhara), 陽 幫回 (taking up, casting (the lot) again) 445

229 Paccupatthahati ([pati 對 ]+[upa 近 全部 ]+[stha 站立 存續 ] ), 1. 對 全部存續 ( to stand up before, to be present) 2. 照顧, 奉侍 過分 paccupatthita 使 paccupatthapeti 未被 paccupatthatabba Paccupatthati (pati+upa 近 + tha ( 梵 stha) +a), 出席 過 paccupatthasi 過分 paccupatthita 獨 paccupatthitva Paccupatthana(< pati+upa+ tha ( 梵 stha)), 中 明白, 現起, 突然産生 (appearance, happening, coming on, phenomenon) DhsA.(CS:p.106): Upatthanakaro va phalam va paccupatthanam nama.( 產生現起或果, 稱為 現起 ) Paccupatthapeti (pati+upa 近 +tha +ape), [paccupatthahati 對 全部存續 照顧 ] 的 使, 提交 討論, 提供, 侍候 Paccuppanna, ([pati 對 反 回 +uppajjati 被生 ] 的 過分 ) 陽 現在 形 已存在的, 當面的 Vism.431..三種現在.. khanapaccuppanna, 剎那現在 ( 生 住 滅的三心剎那 ),santatipaccuppanna, 相續現在 ( 包攝二或三速行的時間 ),addhapaccuppanna, 一期現在 ( 限於一生的期間 ) Paccusa, 陽 早晨 paccusakala, 陽 破曉 Paccusasamaya (paccusa 破曉 +samaya 時 陽 ), 破曉時 Paccusasamaye (paccusasamaya 破曉時的 單, 處 ), 在破曉時 Pacceka ( [pati 對 ]+[eka 一 單獨 ] ), 形 分開的, 各自的, 各種不同的, 單一的 paccekam, 副 個別地, 個人地 Paccekabuddha (pacceka 獨一 +buddha 已覺者 ), 陽 辟支佛 獨覺 ( 獨覺不一定觀緣起, 所以不應稱 緣覺 ) 已獨一覺者 ( 沒有老師指導而自己獨自覺悟的人 ) Paccekasambuddha (pacceka 獨一 +sambuddha 已完全覺者 ), 陽 已獨一完全覺者 Pacceti ([pati 對 回 ]+[eti 去 到 來 ]), 1. 回到 2. 緣, 轉而依靠 過 paccesi 獨 paticca 過分 patita, patita Paccorohati (pati 回 ++orohati 下降 ), 下來, 降 過 paccorohi 過分 paccorulha 獨 paccorohitva paccoruyha Paccosakkati (pati 回 +ava 下 +sakk+a), 撤退, 撤回 過 paccosakki 過分 paccokkita 獨 paccokkitva Paccosakkana, 陰 撤退, 退縮 Pacchato, 無 來自後面, 後面 副 從以後 Pacchanna (pacchadeti 的 過分 ), 已覆蓋, 已隱藏, 已以 包起來 Paccha, 無 然後 副 以後 pacchajata, 形 後生的, 後起的 446 pacchanipati, 陽 比其他更稍後退休者 pacchanutapa, 陽 懊悔, 後悔 pacchabaham, 副 手被綁在背後地 pacchabhattam, 副 在食後 pacchabhaga, 陽 後邊的部份 處 然後 pacchasamana, 陽 後沙門 ( 走在長老背後, 較小輩的出家人 ) Pacchagacchati ( 參考 [paccagacchati 回來 撤回 ] ),1. 回來 2. 撤回 Pacchagata, 過分 返回 Pacchada, 陽 蓋子, 二輪戰車的毯子 Pacchanipatin (paccha 以後 +nipatin 就寢 ), 形 晚就寢 Pacchanutappati (paccha+anu 隨 +tap( 梵 tap) 熱 +a), 感到懊悔 過 pacchanutappi Pacchapuresabbi (paccha 後 +pure 前 +sabbi 想 形 ), 形 前後想 Pacchaya (pa 在前 +chaya 影 ), 陰 陰暗的部份, 蔭涼處 Pacchi, 陰 手提籃 ( 菜籃 ) macchapacchim,魚籃 Pacchijjati (pa+chid 切斷 +ya), 被打斷, 被中斷 過 pacchijji 過分 pacchinna 獨 pacchijitva Pacchijjana, 中 打岔, 中止 Pacchindati (pa+chid 切斷 +m-a), 中斷, 瓦解, 結束 過 pacchindi 過分 pacchinna 獨 pacchinditva Pacchima, 形 1. 最後 2. 最落後 3. 西方的 pacchimaka, 形 1. 最後的 2. 最落後的 Pacchimayama (pacchima 最後 +yama 夜分 ), 最後夜分 (2am~6am), 凌晨 Pacchedana, 中 切斷, 打破 paj, 字根 VII. 駕駛 (to drive) cp. ( 梵 paj), 出發, 開始 (start) Pajagghati (pa+jaggh 笑 +a), 高聲地笑 (to laugh out loud) Pajappati (pa+japp+a), 天真地說, 懇求 過 pajappi Pajappa(pa 先 前 +jappa ),貪得無厭 (repeatedly greed for) Pajahati(pajahati) (pa+ha 放棄 +a, ha 重疊, 而前 h 被改成 j), 放棄 (give up), 退隱 (renounce), 遺棄 (abandon, let go, get rid of) 過 pajahi, pahasi 過分 pajahita, pahina 獨 pajahitva, pahaya, passim(=hitva), pahatvana, pajahitva 現分 pajaham, pajahanta 未 pahassam, pajahissati 義 pahatabba, pajahitabba 被 pahiyati 中部 一切漏經 說, 當七種捨離方法 :1. 有漏由 ( 正 ) 見而能捨離 (asava dassana pahatabba) 2. 有漏由守護 ( 六根 ) 而能捨離 (atthi asava samvara pahatabba) 3. 有由受用 ( 食衣住藥 ) 而能捨離 (atthi asava patisevana pahatabba) 4. 有由忍耐 ( 寒暑飢渴等 ) 而能捨離 (atthi asava adhivasana pahatabba) 5. 有由迴避 ( 危險 ) 而能捨離 (atthi asava parivajjana pahatabba) 6. 有由遣除 ( 欲念 瞋念 害念等 ) 而捨離 (atthi asava 447

230 vinodana pahatabba) 7. 有由修習 ( 七覺支 ) 而能捨離 (atthi asava bhavana pahatabba) (M.2./I,7.) Paja, 陰 後裔, 子孫, 世代, 人類 Pajapati, 陽 1.( 人名 ) 波闍波提 (SA.11.3./I, 波闍波提 (Pajapatissa)..他得到跟帝釋相同的色身和相同的的壽命, 列為第二座 ) 2. 造物主 Pajapati, 陰 ( 人名 ) 波闍波提 ( 佛教第一個比丘尼, 世尊的姨母 ) Pajanana, 陰 知識, 理解, 辨別 Pajanati (pa+ba +na), 慧 知 詳悉 pajanati 與 vijanati( 了別 了知 ) 同義 (M.43./293.) Pajayati (pa+jan+ya), 出生, 生産 過 pajayi Pajayana, 中 出生, 存在 Pajja, 中 1. 詩, 韻文 2. pajjabanda, 陽 詩 Pajja 1 (cp. Sk. padya) 陽 道路, 路徑 (a path, road Sn.514; DA.I,262.) Pajja 2 (cp. Sk. padya & padya belonging to the feet), 對腳有益的 (foot-oil, foot-salve(=padabbhabjana)) Pajjati (pad, Vedic padyate only in meaning to come to fall, later Sk. also to go to ), 去 (to go, go to; usually not in simplex, but only in comp n with prefixes; as apajjati, uppajjati, nipajjati etc. (vv. ll. paccati, pabbati, gacchati.)) pp. panna (q.v.) Pajjalati (pa+jal( 梵 jval) 發光 +a), 燃燒起來, 燃燒 (to burn (forth), blaze up, go into flame) 過 pajjali 過分 pajjalita 現分 pajjalanta 獨 pajjalitva Pajjalana, 中 燃發 Pajjunna, 陽 雨雲, 雨神 Pajjota, 陽 燈, 光, 光彩 Pajjhayati (pa+jha+ya), 悲痛不堪, 懊悔不堪, 深思 過 pajjhayi 現分 pajjhayanta Pabca, 形 五的 pabcakalyana, 中 五個美人標誌 ( 即 : 頭髮, 肉, 牙齒, 皮膚和年齡 ) pabcakamaguna, 陽 五欲 pabcakkhandha, 陽 五蘊 ( 即 :rupam 色 vedana 受 sabba 想 savkhara 行 vibbanam 識 ) pabcagorasa, 陽 五牛味 ( 母牛的五種産品, 即 : 牛奶, 凝乳, 酥油, 鮮奶油和酸奶 ) pabcavga, pabcavgika, 形 五支, 無個部份所組成 pabcavgulika, 五指印 ( 手指浸過香水後, 才打的五個指印 ) pabcacakkhu, pabcanetta, 形 五眼 ( 有五種視覺 ) pabcacattalisati, 陰 四十五 pabcaculaka, 形 五髻 ( 有五個發結 ) pabcatimsati, 陰 三十五 pabcadasa, 形 十五 pabcanavuti, 陰 九十五 pabcanivarana, 448 五蓋 ( 五種禪修障礙, 即 : 貪欲 瞋恚 惛沉. 睡眠 掉舉. 惡作 疑 ) pabcapabbasati, 陰 五十五 pabcapatitthita, 中 五體投地 (=paramanipaccakaro 作最上的五體投地禮 即 : 以額, 腰部, 手肘, 膝和腳來頂禮 ) pabcabandhana, 中 五縛 pabcabala, 中 五力 ( 信 精進 念 定 慧 ) pabcamahapariccaga, 陽 五大施捨 ( 即 : 最尊貴的財富, 兒子, 老婆, 王國和四肢 ) pabca-mandala-namakkara ( 梵 namaskara 那謨悉羯羅 ), 五體投地 pabcamahavilokana, 中 五大觀 ( 菩薩轉世前所作的五種調查, 即 : 時間, 大陸, 地方, 氏族和母親 ) pabcavaggiya, 形 五位一夥的 ( 當喬達摩出家修苦行時, 陪伴一起修行的五位比丘 ) pabcavanna, 形 五色的 ( 即 : 藍, 黃, 紅, 白, 褐 ) pabcavisati( 梵 pabca-vijwati), 陰 二十五 pabca-vijwati-bhava( 梵 ), 二十五有 : 四惡趣 ( 為四 ) 四天下天 ( 并前為八 ) 六欲天 ( 并前為十四 ) 梵天 ( 并前為十五 ) 無想天 ( 并前十六 ) 五淨居天 ( 并前十七 ) 初禪二禪三禪四禪等 ( 并前合二十一 ) 無色界四天 是名二十五有 ( 法門名義集 T ) pabcasatthi, 陰 六十五 ekunapabcasata, 中 四百九十九 pabcasata, 中 五百 pabcasattati, 陰 七十五 pabcasahassa, 中 五千 pabcasila, 中 五戒 ( 離殺生 離偷盜 離邪淫 離妄語 離飲酒 ) pabcahattha, 形 五腕尺的 pabca-smrti( 梵 ),五停心觀 : 即 :( 一 ) 不淨觀 ( 梵 awubha-smrti), 觀 ( 看 ) 想死屍, 對治自他色身之貪 ( 二 ) 慈悲觀 ( 梵 maitri-smrti), 觀想眾生 離苦 願他們快樂 等, 以對治瞋對治瞋恚 ( 三 ) 緣起觀 ( 梵 idajpratyayata-pratityasamutpada-smrti), 又作因緣觀 乃觀想順逆之十二緣起, 以對治愚癡 ( 四 ) 界分別觀 ( 梵 dhatu-prabheda-smrti), 乃觀想十八界之諸法悉由地 水 火 風 空 識所和合, 以對治我執之障 ( 五 ) 數息觀 ( 梵 anapana-smrti), 又作安那般那觀 持息念 五門禪經要用法 中以念佛觀 ( 梵 buddhanusmrti) 取代界分別觀, 稱為五門禪 Pabcaka, 中 五個一組, 五品 Pabcakamaguna, 陽 五欲, 五種欲 A.9.65./IV,458.: Pabcime, bhikkhave, kamaguna. Katame pabca? Cakkhuvibbeyya rupa ittha kanta manapa piyarupa kamupasamhita rajaniya, sotavibbeyya sadda pe ghanavibbeyya gandha jivhavibbeyya rasa kayavibbeyya photthabba ittha kanta manapa piyarupa kamupasamhita rajaniya. Ime kho, bhikkhave, pabca kamaguna.( 眼所識知 ( 見 ) 之色為可意 可愛 可樂 可愛色 伴隨欲 可染 耳所聞之聲 鼻所嗅之香 舌所嘗之味 身所觸之觸為可愛 可樂 可意 愛色 引欲 可染 諸比丘! 此為五種欲 ) 449

231 Pabcakkhattum, 副 五次 Pabcadvaravajjanacitta, 中 五門轉向心, 若所緣呈現於五根門 (dvara) 其中之一, 把心轉向所緣的是五門轉向心, 其作用是轉向 (avajjana) 呈現於五根門之一的目標 ; 它使五識之一 ( 看 聽 嗅 嚐 觸 ) 能夠隨後生起 Pabcadha, 副 以五方式 Pabcavidha, 形 五倍 Pabcasavga(<pabca 五 +savga 執著 ), 陽 五執著 ( 複數 )( 五執著是染 (raga) 瞋 (dosa) 癡 (moha) 傲慢 (mana) 見解 (ditthi) Pabcasila, 中 五戒 ( 離殺生 離偷盜 離邪淫 離妄語 離飲酒 ) KhA Avgatoti ettha ca panatipatassa pabca avgani bhavanti -- (1)pano ca hoti, (2)panasabbi ca, (3)vadhakacittabca paccupatthitam hoti, (4)vayamati, (5)tena ca maratiti. Adinnadanassapi pabceva-- (1)parapariggahitabca hoti, (2)parapariggahitasabbi ca, (3)theyyacittabca paccupatthitam hoti, (4)vayamati, (5)tena ca adatabbam adanam gacchatiti. Abrahmacariyassa pana cattari avgani bhavanti-- (1)ajjhacariyavatthu ca hoti, (2)tattha ca sevanacittam paccupatthitam hoti, (3)sevanapaccaya payogabca samapajjati, (4)sadiyati cati, tatha paresam dvinnampi. Tattha musavadassa (1)tava musa ca hoti tam vatthu, (2)visamvadanacittabca paccupatthitam hoti, (3)tajjo ca vayamo, (4)paravisamvadanabca vibbapayamana vibbatti pavattatiti cattari avgani veditabbani. Suramerayamajjapamadatthanassa pana (1)suradinabca abbataram hoti, (2)madaniyapatukamyatacittabca paccupatthitam hoti, (3)tajjabca vayamam apajjati, (4)pite ca pavisatiti imani cattari avganiti. Evamettha avgatopi vibbatabbo vinicchayo.( 從構成要素 : 在這些當中, 殺生 有五種條件 :(1) 是生物,(2) 生物想,(3) 現起殺心,(4) 付之行動,(5) 及因此而死 不與取 也有五 ( 種條件 ):(1) 是他人所有物,(2) 他人所有物想,(3) 現起盜心,(4) 努力,(5) 以及因此而取可取之物 非梵行 有四種條件 :(1) 交媾,(2) 現起從事的心,(3) 達到從事之緣的方式,(4) 以及受 ( 樂 ) 後面兩者同樣 ( 四條件 ) 這裡, 當知 虛誑語 有四種條件 :(1) 是虛誑,(2) 對那對象現起欺騙的心, (3) 適當的努力,(4) 以及轉起欺騙他人所知的表示 放逸原因的穀物酒 花果酒和酒精 有這四條件 :(1) 穀物酒等其中之一,(2) 現起想要喝酒的心,(3) 從事適當的努力,(4) 以及已喝入 如此乃從構成有素對所應知的抉擇 ) Pabcaso, 無 五個五個地, 以五方式 Pabcanantariya, 中 五無間業 ( 五種重大的罪孽, 犯了死後墮無間地獄, 即 : 弑母, 弑父, 弑聖者 [ 阿羅漢 ], 使佛身上充血, 破和合僧 ) 450 Pabcabhibba, 陰 五神通 ( 即 : 神變智 iddhividham, 天耳界智 dibbasotadhatubanam, 他心智 cetopariyabanam, 宿住隨念智 pubbenivasanussatibanam, 有情死生智 sattanam cutupapate banam) Pabcavudha, 中 五武器 ( 即 : 刀劍, 矛, 戰斧, 弓, 釘頭槌 ) Pabcasiti, 陰 八十五 Pabcaha, 中 五天 Pabjara, 陽 籠 Pabjalika, pabjali, 形 合掌, 合十 Pabba, 形 明智的, 具有智慧的 ( 在 合 中 ) Pabbata, 陰 ( 在 合 中 ) 有智慧的事實 Pabbatta, (pabbapeti 的 過分 ) 已使知道, 已宣佈, 已準備 ( 座位等 ) pabbattasane nisidi.( 已準備座位而坐 ) Pabbatti(=Pannatti)(<pabbapeti), 陰 指示, 名字, 概念, 主意, 規則 (making known, manifestation, description, designation, name, idea, notion, concept) 兩種概念 : 事務概念 (attha-pabbatti 通過概念表達某事務 ) 與 名字概念 (namapabbatti 表達該事務的名字或名稱 ) 概念 ( 施設 ) 有十二種.. 1.tajja-pabbatti, 適當的概念 ( 勝義諦, 取究竟法作為禪觀的對象 ) 2.upada-pabbatti, 所造的概念 ( 由勝義諦衍生出來的概念 ) 3.samuha-pabbatti, 集合的概念 4.jati-pabbatti, 生的概念 ( 一般的概念 ) 5.santhana-pabbatti, 形狀的概念 6.disa-pabbatti, 方位的概念 7.kala-pabbatti, 時間的概念 8.akasa-pabbatti, 空間的概念 9.nimitta-pabbatti, 相的概念 ( 似相 patbhaga-nimitta 取相 uggaha-nimitta 遍作相 parikamma-nimitta 預備相 ) 10.natthi-pabbatti, 無有的概念 11.santati-pabbatti, 連續的概念 12.savketa-pabbatti, 世俗的概念 在 中部經 中,pabbatti 與 samabba( 名稱 稱呼 ) 之語併用, 在 相應部經 則與 savkha( 稱 名稱 ) samabba( 名稱 稱呼 ) 之語一起使用, 並以 pabbatti-patha( 施設路 ) 而與 nirutti-patha( 詞路 ) adhivacana-patha( 增語路 ) 同時使用 在 長部經 則與 samabba, nirutti, vohara( 通稱 ) 等語共用 義釋 :savkha samabba pabbatti vohara nama namakamma namadheyya nirutti vyabjana abhilapa( 稱 名稱 施設 通稱 名 名業 命名 詞 文 ( 標記 ) 稱呼 ) Pabbavantu, 形 明智的, 聰明的 Pabba ( 梵 Prajba, pa+ba( 梵 jba) 知 ), 陰 智慧, 智慧, 知識, 洞察力 ( intelligence, comprising all the higher faculties of cognition) pabbakkhandha, 陽 慧蘊 ( 智力準則, 修道證悟的最高知識 ) pabbacakkhu, 中 慧眼 SA.35.1./II, Pabbacakkhu nama catusaccaparicchedakabanam, yam-- cakkhum 451

232 udapadi ti(s /v,422.;mv.i,11.) agatam.( 稱為 慧眼 是 ( 得 ) 四諦的分別智, 那是來自 -- 生起慧眼 )pabbadhana, 中 慧財 pabbabala, 中 慧力 pabbavimutti, 陰 慧解脫 pabbavuddhi, 陰 慧增上 pabbasampada, 陰 慧具足 三慧, 聞所成慧 思所成慧 修所成慧 (Vism 439) 瑜伽師地論 (T ) 說, 聞慧 (suta-maya pabba 聞所成慧 ), 耳根由善知識聽聞法或文字來聞法所得的智慧 ; 思慧 (cinta-maya pabba 思所成慧 ), 以從根源作意的方式, 來通達法義 ; 修慧 (bhavana-maya-pabba 修所成慧 ), 體證無常 苦 無我等法 Pabbana, 中 標誌, 告示, 表徵 Pabbata, (pabbayati 的 過分 ) Pabbapaka, 形 建議者, 分配者, 任命者 Pabbapana, 中 公告, 安排 ( 位子等 ) Pabbapeti (pa+ba+ape), 管理規則, 設下規則, 使知道, 宣佈, 準備 ( 座位等 ) 過 pabbapesi 過分 pabbapita, pabbatta 現分 pabbapenta 獨 pabbapetva catuggunam samghatim pabbapesi, 你施設四摺僧伽梨 Pabbapetu, 陽 整者, 宣佈者 Pabbayati (pa+ba+ya), 出現, 明顯化 過 pabbayi 過分 pabbata 現分 pabbayamana 獨 pabbayitva Pabha, 三 問題, 質詢 pabhavissajjana, pabhavyakarana, 中 回答 Pata, 陽 中 布料, 衣服 Pataggi, 陽 還火 ( 歸還的火 ) Patavga, 陽 蚱蜢 蝗蟲 (grasshopper) Patala, 中 1. 蓋子, 薄膜, 襯裡, 封套, 皮, 膜 (a covering, membrane, lining, envelope, skin, film) (mamsapatala, of the liver, where KhA 54 reads mamsa-pinda), (phanapatala); (akkhipatala 眼翳 );(samuppatana), 55 (udarapatala, mucous membrane of the stomach); (kappasapatala, film of cotton seed) 2. 屋頂 (roof, ceiling;ayopatala 鐵皮屋頂 ) 3. 一堆, 一片 (a heap, mass;meghapatala 一片雲 ;abbhapatala 大量的雲 ). (madhupatala, honey comb) 4. 白內障 (cataract of the eye) Patalika(<patala), 形 繡花的毛織被單 (belonging to a cover or lining, having or forming a cover or lining, as adj. said of sandals (ekapatalika with single lining) J II.277 (v. l. for ekatalika).) Patalika, 陰 繡花的毛織被單 (a woven cloth, a woollen coverlet (embroidered with flowers), usually comb d with patika) Pataha(cp. Epic Sk. pataha), 陽 半球形銅鼓, 戰鼓 (a kettle-drum, war drum) DhsA.319. 說兩種鼓.. mahabheri 大鼓 patahabheri 戰鼓 452 Pataka(cp. Sk. pataka, connected with pata), 中 旗子 (a flag) Patani, at Vin.IV,46 (patani dinna hoti) is not clear, it is expl d by Bdhgh as mabcapidhanam (for patanipithanam) padasikhasu ani dinno hoti. At DA.I,77... visukam patanibhutam dassanan ti visukadassanam, and at DhsA.393: patani-gahanam gahetva ekapaden eva tam nissaddam akasim. pati-, pati-, ( 梵 prati), 字首 逆, 相反, 回, 反對 Patikavkha (pati 相反 + kakh ( 梵 kavks) 欲望 ), 義 可被期待的 Patikavkhati (pati 相反 + kakh( 梵 kavks) 欲望 +m-a), 願, 渴望 過 patikavkhi 過分 patikavkhita Patikantaka, 形 不利的, 相對的, 懷敵意的, 有敵意的 陽 敵人 Patikamma, 中 矯正, 贖罪 Patikata (patikaroti 的 過分 ), 已糾正 Patikara, 形 抵銷的, 矯正的, 贖罪的 apatikara, 反 Patikaroti (pati 相反 +kar 行 +o), 發露 ( 懺悔 ), 糾正, 贖罪, 違反 過 patikari 現分 patikaronta accayam accayato disva yathadhammam patikaroti, 於過見過而如法懺悔 Patikassati (pati 相反 +ka +a), 倒退, 丟回 過 patikassi 過分 patikassita Patikara, 陽 抵抗, 補救, 償還 ( 日語 : へんさい, 返済 ) Patikujjati (pati+kuj ( 梵 kubj)+a), 俯身 (to bend over), 遮沒, 倒轉 Patikujjana, 中 遮蓋物 (covering) Patikujjeti (pati+kuj +e), 遮沒, 倒轉 過 patikujjesi 過分 patikujjita 獨 patikujetva, patikujitva, patikujjiya Patikujjhati (pati+kudh 生氣 +ya), 倒生氣 Patikuttha, 過分 已輕蔑, 已誹謗, 該受責備的 Patikulata(<patikkula), 陰 嫌惡 (disgustiveness Vism 343 sq.) Patikkanta, (patikkamati 的 過分 ) 已向後行走, 已回去 Patikkama, 陽 去到旁邊, 回去 patikkamosana(patikkama 回去 +osana 停止 ),減緩 patikkamosanam pavvayati no abhikkamo( 知道 ( 病 ) 減緩不前進 ( 增加 )?) Patikkamati (pati+kam( 梵 kram)+a), 向後行走 (to step backwards), 回去 (to return) 過 patikkami 現分 patikkamanta 獨 patikkamitva Patikkamana, 中 回去, 引退 patikkamanasala, 陰 休息室 Patikkamma, 獨 到旁邊去 Patikkula, 形 討厭的, 不愉快的, 該反對的 patikkulata, 陰 不願, 討厭 patikkulasabba, 陰 厭惡想 ( 有不淨的意識 ) Patikkosana, 陰 抗議 453

233 Patikkosati (pati+kus( 梵 kruw) 大叫 +a), 責備, 拒絕, 輕蔑, 辱駡 (to blame, reject, revile, scorn, =patibahati DA.I,160) 過 patikkosi 過分 patikkuttha 獨 patikkositva 義 appatikkositabba( 無可責難的 appatikkositabbatabca, Sp.Para.I,243.) Patikkhipati (pati+khip( 梵 ksip) 拋 +a), 否決 (refused), 拒絕 (rejected), 杜絕 過 patikkhipi 過分 patikkhitta 獨 patikhipitva, patikkhippa Patikkhepa(fr. pati+ksip), 陽 拒絕 (opposition), 否認 (negation), 異議 (contrary) Gambhiroti uttanapatikkhepavacanametam.( 深的..此是與明顯相反之說 ) SnA 228 for na, 502; PvA.189 (patikkhepavacana the opp. expression). Patigacca, 獨 預先 Patigacchati(pati+gacchati), 放棄, 離開 (to give up, leave behind) Patigijjhati (pati+gidh+ya), 渴望, 需要, 貪婪化 過 patigijjhi 過分 patigiddha 參考 Gijjhati Patiguhati (pati+guh+a), 隱藏, 隱瞞 過 patiguhi 過分 patiguhita 獨 patiguhitva Patiggaha, 陽 痰盂 Patigganhana, 中 接受, 接待, 拿 patigganhanaka, 形 收受的, 接收者, 能保持的 Patigganhati(patiganhati) (pati+gah 拿 +nha), 拿, 接收, 接受, 領受 (to receive, accept, take (up)) 過 patigganhi 過分 patiggahita 現分 patigganhanta 獨 patiggahetva, patigganhiya, patiggayha 使 patiggaheti accayam patigganhati,接受懺悔過失 (to accept (the confession of) a sin, to pardon a sin) Patiggahana, 中 接受, 接待, 拿 參考 Patigganhana Patiggahetu, 陽 patiggahaka, 陽 接受者, 接收者, 拿者 Patigha(pati 反 + gha (ghan 的接尾詞 =han 殺 擊 接觸 )), 陽 中 反擊 抵抗 (resistive), 厭惡 (repulsion), 反感 (repugnance) cf. sappatigha, 有對 ( 有質礙 ) Patighata(pati 相反 +ghata), 陽 敲擊 (warding off), 厭惡 (repulsion), 反擊 (beating off), 忿怒 (resentment), 防禦, 對抗 Patighosa, 陽 回聲 Paticaya, Paticaya, & Paticcaya (pati+caya) 增加, 堆積, 累積 (adding to, heaping up, accumulation, increase) Paticarati (pati 相反 +car 移動 +a), 轉向 (to wander about), 避開話題 (to go about or evade (a question)) abbena abbam paticarati( 顧左右而言他, to be saved by another in another way; to receive a difference, answer to 454 what is asked) 過 paticari Paticodeti (pati 相反 +cud+e), 責備, 倒回責備 過 paticodesi 過分 paticodita 獨 paticodetva Paticca (ger. of pacceti 依靠, pati+i; cp. BSk. pratitya), 不 獨 因爲, 由於, 關於 (grounded on, on account of, concerning, because) paticcasamuppanna, 形 因緣關係的 paticcasamuppada, 陽 緣起 paticcasamuppanna dhamma,緣生法 因緣所生法 dvadasa paticcasamuppadavgani,十二支緣起 Paticcasamuppada, 陽 緣起 ( 即因緣法 ) Vism :So hi yasma patiyamano hitaya sukhaya ca samvattati, tasma paccetumarahanti nam panditati paticco. Uppajjamano ca saha samma ca uppajjati, na ekekato, napi ahetutoti samuppado. Evam paticco ca so samuppado cati paticcasamuppado. Apica saha uppajjatiti samuppado, paccayasamaggim pana paticca apaccakkhayati evampi paticcasamuppado.( 此緣起, 因為瞭解它有助於利益和幸福, 故智者值得去領解 (paccetum), 是名為 緣 (paticca, pacceti=pati+i;pacceti it=paticca), 生起之時, 是俱 (saha)( 生起 uppajjati) 而非單獨, 是正 (samma) 生起 (uppajjati) 而非無因, 是名為 起 (samuppado) ) 俱舍論 : 此中緣起 (pratityasamutpada) 是何句義? 鉢刺底 (prat) 是至義 醫底 (itya) 界是行義, 由先助力界義轉變, 故行由至轉變成緣 參 (sam) 是和合義 嗢 (ut) 是上升義 鉢地 (pada) 界是有義, 有藉合升轉變成起, 由此有法至於緣已和合升起, 是緣起義 (T ) S /II,25~27.(cf. 雜阿含 296 經 ) 說 緣起 : thitava sa dhatu dhammatthitata dhammaniyamata idappaccayata( 此 ( 法 ) 住於界, 法住 法決定性, 即是此緣性 )SA :Thitava sa dhatuti thitova so paccayasabhavo, na kadaci jati jaramaranassa paccayo na hoti. ( 此 ( 法 ) 住於界 : 它住立於因緣的自性, 不會某時沒有生緣老死 ( 等 ) )Dhammatthitata dhammaniyamatati imehipi dvihi paccayameva katheti. Paccayena hi paccayuppanna dhamma titthanti, tasma paccayova dhammatthitata ti vuccati. Paccayo dhamme niyameti, tasma dhammaniyamata ti vuccati.( 法住 法決定性 : 具有這兩種因緣論, 的確, 以因緣 已再生緣, 從此因緣, 法住性 在法上緣的確定, 稱為決定性 ) Idappaccayatati imesam jaramaranadinam paccaya idappaccaya, idappaccayava idappaccayata.( 此緣性 : 這些老死等諸緣的此緣, 以此緣稱為此緣性 ) 瑜伽師地論 : 無始時來展轉安立, 名為法性 由現在世 ( 因果次第 ), 名為法住 由過去世 ( 因果次第 ), 名為法定 由未來世 ( 因果次第 ), 名法如性 (T ) 緣起偈 ( 見 S S ~62 S ): Iti imasmim sati idam hoti, 455

234 imassuppada idam uppajjati; imasmim asati idam na hoti, imassa nirodha idam nirujjhati. ( 此有故彼有 ( 在此存在時, 彼變成 ), 此生故彼生 ( 由於此的被生, 彼被生 ); 此無故彼無 ( 在此無存在時, 彼無有 ), 此滅故彼滅 ( 由於此的滅, 彼被滅 ) ) Abs.:tabbhavabhavibhavakaramattopalakkhito paticcasamuppadanaya,( < tam+ bhava+ bhavi+ bhava+ akara+ matta + upalakkhito),緣起 ( 的方 ) 法是 : 依靠其它法, 而有為法純粹只是發生, 而被賦予特性 (tabbhava, 其他的法,bhavi( 將成爲的法 ) 有為法,bhavakaramatta 純粹只是發生,upalakkhito, 被賦予特性 辨別 ;paticcasamuppada, 緣起,nayo, 方法 ) S.12.2./II,2... Katamo ca, bhikkhave, paticcasamuppado? Avijjapaccaya, bhikkhave, savkhara; savkharapaccaya vibbanam; vibbanapaccaya namarupam; namarupapaccaya salayatanam; salayatanapaccaya phasso; phassapaccaya vedana; vedanapaccaya tanha; tanhapaccaya upadanam; upadanapaccaya bhavo; bhavapaccaya jati jatipaccaya jaramaranam sokaparidevadukkhadomanassupayasa sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.( 無明緣行 ( 以 無明 為緣生起 諸行 ), 行緣識 ( 以 諸行 為緣生起 識 ), 識緣名色 ( 以 識 為緣生起 名色 ), 名色緣六入 ( 以 名色 為緣生起 六入 ), 六入緣觸 ( 以 六入 為緣生起 觸 ), 觸緣受 ( 以 觸 為緣生起 受 ), 受緣愛 ( 以 受 為緣生起 愛 ), 愛緣取 ( 以 愛 為緣生起 取 ), 取緣有 ( 以 取 為緣生起 有 ), 有緣生 ( 以 有 為緣生起 生 ), 以 生 為緣而生起 老與死 愁 悲 苦 憂 惱, 這樣這是全部苦蘊的集 就是因為無明滅無餘而行滅, 因為諸行滅而識滅, 因為識滅而名色滅, 因為名色滅而六入滅, 因為六入滅而觸滅, 因為觸滅而受滅, 因為受滅而愛滅, 因為愛滅而取滅, 因為取滅而有滅, 因為有滅而生滅, 因為生滅而老死 愁 悲 苦 憂 惱滅, 這樣這是一切苦蘊的滅 ) Paticchati (pati+isu+a), 接受, 接收 過 paticchi 過分 paticchita 獨 paticchitva, paticchiya 使 paticchapeti Paticchanna, (paticchadeti 的 過分 ) 已遮沒, 已隱藏, 已隱瞞 A.2.3./I,60. 說 : Paticchannakammantassa bhikkhave, dvinnam gatinam avvatara gati patikavkha--nirayo va tiracchanayoni vati.( 造覆藏 ( 惡 ) 業之人, 應預期二趣之隨一趣 : 地獄或傍生 ) Paci.IV,269.. Paticchanno nama okaso kuttena va kavatena va kilabjena va sanipakarena va rukkhena va thambhena va kotthaliya va yena kenaci paticchanno hoti.( 隱密處..或 456 圍牆, 或窗戶, 或草席, 或 ( 麻布製的 ) 屏壁, 或樹, 或柱子, 或粗布袋 (?), 任何這些空間是隱密處 ) Paticchadaka, 形 隱藏的, 作掩護的, 模糊的 paticchadana, 中 隱蔽, 遮蓋物 Paticchadaniya, 中 肉湯, 肉汁 Paticchadeti (pati+chad 蓋 +e), 遮沒, 隱藏, 隱瞞 過 paticchadesi 過分 paticchadita, paticchanna 現分 paticchadenta 獨 paticchadetva, paticchadiya 不 paticchadetum Paticchadika, 形 隱藏的 vajjappaticchadika, 隱藏罪的 Paticchadi(< paticchadeti), 陰 1. 庇護, 掩護, 隱藏 (covering, protection) 2. 矯正方法 (antidote, remedy, medicine (or a cloth to protect the itch)) Patijaggaka, 陽 養育者, 教育者, 看護者 Patijaggati, (pati+jag +a), 看守, 照顧, 護理, 滋養, 修理, 清理 過 patijaggi 過分 patijaggita 獨 patijaggitva, patijaggiya Patijaggana, 中 養育, 收養, 管理, 照料, 修理 patijagganaka, 形 看護的, 照料的 Patijaggiya, 形 可以被看護的, 可以被修理的 Patijanati (pati+ba+a), 承認, 答應, 同意 過 patijani 過分 patibbata 現分 patijananta 獨 patijanitva Patibba, 形 ( 在 合 中, 例 :samanapatibba), 假裝的 Patibba, 陰 諾言, 誓約, 同意, 許可, 表白 中國人謹慎處世的至理名言 有言在先 Patibbata, (patijanati 的 過分 ) 承認, 答應, 同意 Patidadati (pati+da+a), 歸還, 回復 過 patidadi 過分 patidadinna 獨 patidadatva Patidanda, 陽 報應, 報償 Patidasseti (pati+dis 指出 +e), 現身, 再出現 過 patidassesi 過分 patidassita 獨 patidassetva Patidana, 中 獎賞, 歸還 Patidissati (pati+dis 指出 +ya), 被看到, 出現 過 patidissi Patideseti (pati+dis 指出 +e), 承認, 悔過, 認過 過 patidesi 過分 patidesita 獨 patidesetva grd. patidesetabba Patidhavati (pati+dhav 追 +a), 跑回去, 跑近 過 patidhavi 獨 patidhavitva Patinandati (pati+nand 歡喜 +a), 很高興, 高興地接受 過 patinandi 過分 patinandita 獨 patinanditva Patinandana, 陰 高興 457

235 Patinasika, 陰 假鼻 Patinivatta (patinivattati 的 過分 ), 已回返, 已回來 Patinivattati (pati+ni+vat+a), 再折回 過 patinivatti 獨 patinivattitva Patinissagga, 陽 放棄, 丟棄, 對之無執著, 捨遣, 定棄 清淨道論大疏 (Vism-mht, CS:p.1.79): 對諸行轉起對之無執著的隨觀, 稱為 對之無執著 (Savkharanam patinissajjanakarena pavatta anupassana patinissagganupassana.)(vism-mht, CS:p.2.442): 對之無執著 : 遍捨 跳出, 兩種對之無執著 (Patinissaggasaddo pariccagattho, pakkhandanattho cati patinissaggassa duvidhata vutta.) Patinissajjati (pati+ni+saj+ya), 放棄, 棄絕, 抛棄 ( to give up, renounce, forsake) 過 patinissajji 過分 patinissattha 獨 patinissajitva, patinissajjiya Patineti (pati+ni +a), 引回去 過 patinesi 過分 patinita 獨 patinetva Patipakkha(pati+pakkha), 形 對治的, 反對的, 相反的 (opposed, opposite) 陽 敵人, 對手 (an enemy, opponent) patipakhika, 有敵意的, 對立黨派的 清淨道論 (Vism.141) :Tatha hi samadhi kamacchandassa patipakkho, piti byapadassa, vitakko thinamiddhassa, sukham uddhaccakukkuccassa, vicaro vicikicchayati petake vuttam.( 彼多迦 (Petaka) 中說 : 三昧對治慾欲, 喜對治瞋恚, 尋對治惛沉睡眠, 樂對治掉舉惡作, 伺對治疑 ) Patipajjati (pati+pad 去 +ya), 邁向, 上路, 啟程, 前進, 跟隨一個方法 過 patipajji 過分 patipanna 現分 patipajjamana, patipajjanta 獨 patipajitva Patipajjana, 中 過程, 練習, 遵守 Patipanna, 中 回復信 Patipatti, 陰 操行, 練習, 行爲, 修行 Patipatha, 陽 相反方向, 前方 Patipada (pati+pad( 梵 pad) 去 走 ), 陰 行道 ( 行爲的線路 ), 進行的方式 patipadadivasa, 陽 中 隔天 A 說四種行 (catasso patipada):dukkha patipada dandhabhibba( 苦遲通行 = 貪瞋癡熾盛, 五根弱, 證道遲 ), dukkha patipada khippabhibba( 苦速通行 = 貪瞋癡熾盛, 五根強, 證道速 ), sukha patipada dandhabhibba( 樂遲通行 = 貪瞋癡不熾盛, 五根弱, 證道遲 ), sukha patipada khippabhibba( 樂速通行 = 貪瞋癡不熾盛, 五根強, 證道速 ) A 另說四種行 :akkhama patipada( 不堪忍行 = 以罵報罵等 ), khama patipada( 堪忍行 = 不以罵報罵等 ), dama patipada( 調伏行 = 護諸根, 眼見色不取於相 ), sama patipada( 寂靜行 = 不容納已生之欲尋, 斷之 除之 息之 遠之 令滅亡 ) 458 agamaniyapatipadam pucchati, 經過行道查究 Patipanna, (patipajjati 的 過分 ) 已回擊 Patippassaddha(pp. of patippassambhati;bsk. form is pratiprasrabdha), allayed, calmed, quieted, subsided. Patippassaddhi (<patippassaddha), 陰 subsidence, calming, allaying, quieting down, repose, complete ease Patipassambhitatta, 中 使回到輕安狀態 Patipaharati (pati 相反 +pa+har 拿 +a), 回擊 過 patipahari 過分 patipahata 獨 patiparitva Patipahinati (pati+pa+hi+na), 送回 過 patipahini 過分 patipahita 獨 patipahinitva Patipati, 陰 次序, 一連串的人或事 patipatiya, 副 井然有序地, 連續地, 一個接一個地 Patipadaka, 陽 1. 安排者, 提供者 2. 床的支架 Patipadeti (pati+pad 去 +e), 帶進, 安排, 提供 過 patipadesi 過分 patipadita 獨 patipadetva Patipilana(<patipileti), 中 擁抱 壓抑 壓迫 (oppression) DhA.v.278.CS:pg dukkhati patipilanatthena dukkha.( 苦..即以壓迫之義稱為苦 ) Patipileti (pati+pil 虐待 +e), 壓迫 過 patiilesi 過分 patipilita 獨 patipiletva Patipuggala, 陽 對手, 夥伴, 匹配 Patipucchati (pati+pucch 詢問 +a), 反問 ( 反詰 ), 深究 過 patipucchi 過分 patipucchita Patipuccha, 陰 反問的問題 Patipujana, 陰 尊敬, 敬意 Patipujeti (pati+puj 禮拜 +e), 尊敬, 崇敬 過 patipujesi 過分 patipujita 獨 patipujetva Patipeseti (pati+pes +e), 送回, 送出去 Patippassaddha (< pati 對 + sambh( 梵 wrambh) 使平靜 平息 ;sambh at Dhtp 214 in meaning vissasa 信賴 ), (patippassambhati 的 過分 ) 回到輕安 Patippassaddhi (<patippassaddha 回到輕安 ( 過分 ), 陰 回到輕安 Patippassambhati (pati 回 +pa+sambh+a), 回到輕安 過 patippassambhi Patippassambhana, 陰 回到輕安 參考 patippassaddhi Patippharati (pati+sphur),反對, 敵對 Patibaddha, (patibandhati 的 過分 ), 已被 所綁, 已依靠, 已被 所 459

236 吸引 patibaddhacitta, 形 迷住的, 被愛所綁的 eka-jati-pratibaddha( 梵 ), 一生補處 ( 一生所繫菩薩, 即下一生就要成佛 彌勒菩薩還不一定是一生補處 ) Patibandhu (pati 遍 +bandhu 親戚 ) 親戚 (a relation, relative) Patibala, 形 能幹的, 適當的, 勝任的 Patibahaka, 形 逐退的, 防止的, 預防者 (antidote Miln.335; repelling, preventing) Patibahati (pati+vah( 梵 *bah) 帶 +a), 擋住, 規避, 讓開, 拒絕, 責備 (to ward off, keep off, shut out, hold back, refuse, withhold, keep out, evade)(=patikkosati, DA.I,160) 過 patibahi 過分 patibahita 現分 patibahanta 獨 patibahitva, patibahiya Patibaha, 陰 擋住, 規避 Patibahiya (grd. of patibahati), 擋住, 規避, 讓開 (to be kept off or averted) 中 appatibahiya(j.iv,152.) Patibimba (pati+bimba), 中 副本, 圖像, 反映 (counterpart, image, reflection) patibimbita, 形 反映的 Patibujjhati (pati+budh 醒 +ya), 理解, 醒來 (to wake up, to understand, know) 過 patibujjhi 獨 patibujhitva Patibuddha (Patibujjhati 的 過分 ), 已醒來 Patibhaya (pati+bhaya), 中 害怕, 恐怖, 驚駭 (fear, terror, fright) Patibhaga (pati+bhaga), 形 等於, 相似的, 相對稱 (counterpart, likeness, resemblance) 陽 相似物, 相似處 patibhaganimitta,似相 相似相 (counterpart sign 燦爛而透明的相, 呈現 : 棉花 氣流 明亮的紅寶石 明亮的珍珠 晨星 煙 雲 蓮花 車輪 月亮 太陽時, 這就是似相 ); 修習十遍禪 (kasina) 十不淨 入出息隨念及身至念的二十二種禪法可得到似相 ( 穩定的禪相 ), 得近行定 (upacarasamadhi) appatibhaga,不相似的 廣釋 (Vibhv.CS:p.258): Tappatibhagam vannadikasinadosarahitam nimittam upacarappananam arammanattati patibhaganimittam.( 似相 : 這相似的 ( 顏 ) 色遍等毫無瑕疵的相, 為近行 ( 定 ) 安止 ( 定 ) 的所緣 ) Patibhati (pati+bha+a), 顯露 (to appear), 想到 (to come into one s mind), 被證實 (to be evident) 過 patibhasi Patibhana (pati+bhana. Cp. late Sk. pratibhana), 中 機智, 敏捷, 準備就緒演講, 智力 (understanding, illumination, intelligence; readiness or confidence of speech, promptitude, wit) patibhanavantu, 形 有機智的 appatibhana, 形 迷惑的, 無信心 (bewildered, not confident, cowed down) 460 Patibhasati (pati+bhas( 梵 bhas)+a), 回 致辭, 答覆 (to address in return or in reply) 過 patibhasi Patimagga(pati+magga, cp. similarly patipatha), 陽 逆途, 來路 ( the way against, a confronting road) Patimandita (pp. of pati+mand( 梵 mand)) (patinandeti 的 過分 ), 已用 裝飾, 已由 組成 (decorated, adorned with) sabbabharanapatimandito, 盛裝 Patimalla(pati+malla), 陽 對手, 摔交對手 (a rival wrestler) Patima(<pati+ma), 陰 圖像, 圖形 Patimaneti (pati+man+e), 尊敬, 等待 過 patimanesi 過分 patimananita 獨 patimanetva Patimareti(pati+caus. of mr), 怒殺 (to kill in revenge) Patimukka (Patimubcati 的 過分 ), 已使披上, 已扣緊在, 已被用帶 ( 或繩子等 ) 繫住在 Patimubcati (pati+muc 釋放 +m-a), 穿上 ( 衣服 ), 扣緊, 綁 過 patimubci 獨 patimubcitva Patiyadeti (pati+yat+e), 準備, 安排, 交出, 供應 過 patiyadesi 過分 patiyadita, patiyatta 獨 patiyadetva Patiyodha, 陽 懷敵意的戰士, 反攻 Patiraja, 陽 懷敵意的國王 Patirupa, patirupa, 形 適合的, 適當的 patirupadesavasa,住處應適宜 patirupadesavaso nama yattha catasso parisa vicaranti, danadini pubbakiriyavatthuni vattanti, navavgam satthu sasanam dibbati, tattha nivaso sattanam pubbakiriyaya paccayatta mavgalanti vuccati.( 住處應適宜 : 無論何處有四眾 ( 比丘 比丘尼 優婆塞 優婆夷 ) 走動, 可做布施等功德處, 有 九分教 的輝煌, 說該處居民有作福因緣說為吉祥 ) Patirupaka, patirupaka, 形 相似的, 假扮成的, 看起來像的 Patirupata, 陰 外觀, 相似物, 適切性 Patiladdha, (Patilabhati 的 過分 ) 獲得, 接受, 取得 Patilabhati, patilabbhati (pati+labh+a), 獲得, 接受, 取得 (to obtain, receive, get) 過 patilalabhi 現分 patilabhanta 獨 patilabhitva, patilaladdha pret. 3 rd pl. paccaladdhamsu(paccalatthamsu). aor. 1 st sg. patilacchim. Caus. patilabheti. Patilabha, 陽 達到, 取得, 獲得 Patilina(patiliyati 的 過分 ), 遠離 A.4.38./II,41... Idha, bhikkhave, bhikkhuno asmimano pahino hoti ucchinnamulo talavatthukato anabhavamkato ayatim anuppadadhammo. Evam kho, bhikkhave, 461

237 bhikkhu patilino hoti. Panunnapaccekasacco, bhikkhave, bhikkhu samavayasatthesano passaddhakayasavkharo patilino ti vuccati ti.( 世間有比丘, 斷我慢, 切斷其根, 如截斷多羅樹頭, 令滅亡, 當來不生 諸比丘! 比丘有如是遠離 (patilino) 遣除各別之見取, 正確捨棄一切愛, 身行輕安, 名為遠離 ) Patiliyati (pati+li 執著 +ya), 倒退, 遠離 過 patiliyi 過分 patilina 獨 patiliyitva patilinanisabha, 陽 人中最好的人 Patiliyana, 中 防範, 倒退 Patiloma, 形 顛倒的, 相對的, 相反的 patilomapakkha, 陽 反對黨, 反對派 Pativacana, 中 答案, 答覆 Pativattana, 中 倒退, 折回 Pativattiya, 形 被折轉的, 被擊退的 Pativattu, 陽 反對者, 反駁者 Pativatteti (pati+vat+e), 擊退, 折回 過 pativattesi 過分 pativattita 獨 pativattetva, pativattiya Pativadati (pati+vad 說 +a), 回答, 答覆, 反對 過 pativadi 過分 pativutta 獨 pativatva, pativaditva Pativasati (pati+vas 住 +a), 居住 過 pativasi 過分 pativuttha 獨 pativasitva Pativata,逆風 pativatam, 副 逆風地 Pativada, 陽 反駁, 反詰 (retort, recrimination) Pativimsa(pati-amsa with euphonic consonant v instead of y (pati-y-amsa) and assimilation of a to i (patiyimsa> pativimsa)), 陽 部份 Pativijjha (grd. of pativijjhati), 形 貫通的 反 duppativijjha Pativijanati (pati+vi +a+na), 認可, 知道 過 pativijani Pativijjhati (pati+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +ya), 貫通, 透徹, 看穿, 瞭解 (to pierce through, penetrate (lit. & fig.), intuit, to acquire, master, comprehend) 過 pativijjha, paccavyadhi 獨 pativijjha, pativijjhitva 現分 pativijjhanta 3rd pl. paccavidhum 過分 patividdha Mv.I,40., 42.. paccabyattha padamasokam, 你已到達無憂處 Patividita (pativijanati 的 過分 ), 已知道, 已確定 ( known, ascertained) Patividdha (pativijjhati 的 過分 ), 已看穿 (being or having penetrated or pierced), 已瞭解 (having acquired, mastering, knowing) Pativineti (BSk.Prativineti), (pati+vi+ni ), 驅逐, 除去, 征服 (to drive out, keep away, repress, subdue) 過分 pativinita 義 pativineyya Pativinodana(<pativinodeti), 中 移掉, 開除, 逐出 (removal, driving out, 462 explusion) Pativinodaya(<pativinodeti), 形 中 驅散, 除去, 擺脫 (dispelling, subduing, riddance, removal) duppativinodaya, 不易擺脫 (hard to dispel) 獨 pativinodayitva(=pavinodayitva) Pativinodeti (pati+vi+nud+e;cp. BSk. prativinudati), 驅散, 除去, 擺脫 過 pativinodesi 過分 pativinodita 獨 pativinodetva Pativibhajati (pati+vi+bhaj +a), 分開, 定義 (analysed) 過 pativibhaji 過分 pativibhatta 獨 pativibhajitva Pativirata, (Pativiramati 的 過分 ;cp. BSk. prativiramati) 戒除 (abstaining from, shrinking from (with Abl.)) appativirata,不戒除 Pativirati (<pativirata), 陰 戒除 (abstinence from) Pativiramati (pati+vi+ram+a), 戒除 (to abstain from) 過 pativirami 現分 pativiramanta 獨 pativiramitva Pativirujjhati (pati+vi+rudh 成長 +ya), 抗拒, 懷敵意, 反駁 (to act hostile, to fall out with somebody, to quarrel (saddhim) ) 過 pativirujjhi 獨 pativirujjhitva 過分 pativiruddha Pativiruddha (pativirujjhati 的 過分 ;cp. BSk. prativiruddha rebellious ), 已反對, 已相抵觸 (obstructed or obstructing, an adversary, opponent) Pativiruhati (pati+vi+ruh 上升 +a), 再生長 (to grow again) 過 pativiruhi 過分 pativirulha 獨 pativiruhitva Pativirodha(pati+virodha 障礙 ), 陽 敵意 (hostility, enmity, antagonism), 反對派 Pativisittha(pati+visittha), 奇異 (peculiar), 特殊的 (distinguished) Pativissaka, 陽 鄰居 形 附近的, 住近的 Pativedeti (pati+vid 知 +e), 使知道, 告知, 宣佈 過 pativesi 過分 pativedita 獨 pativedetva pot. pativedayi Pativedha(<pati+vyadh 貫通 ), cp.pativijjhati & BSk.prativedha), 陽 滲透, 通達 ( 體證道 果 涅槃 ), 貫通 洞察 (piercing) duppativedha, 形 難以通達 lakkhanapativedha, 通達相 ( 通達 ( 喜 ) 的自相和共相 (MT.118./II,pp.312.)) Pts.II, Solasahi akarehi tathatthena cattari saccani ekappativedhani. Dukkhassa 1 pilanattho, 2 savkhatattho, 3 santapattho, 4 viparinamattho, tathattho; samudayassa 1 ayuhanattho, 2 nidanattho, 3 samyogattho, 4 palibodhattho tathattho; nirodhassa 1 nissaranattho, 2 vivekattho, 3 asavkhatattho, 4 amatattho tathattho; maggassa 1 niyyanattho, 2 hetuttho, 3 dassanattho, 4 adhipateyyattho tathattho.( 以十六行相依如之義四諦為同一通達 : 苦 之逼迫義 有為義 煩熱義 變易義是如之義 ; 集 之存續義 因緣義 相應義 463

238 障礙義是如之義 ; 滅 之脫離義 遠離義 無為義 無死義是如之義 ; 道 之導向 ( 解脫 ) 義 因義 見義 主人義是如之義 ) (cf. Pts.CS:pg ) Patisavkhata (patisavkharoti 的 過分 ), 已修理, 已準備 Patisamyutta (patisamyujjati 的 過分 ), 已連接, 已屬於 Patisamvedin(< patisamvedeti; BSk. pratisamvedin Divy.567), 陽 形 感覺到的人, 經驗者, 體證者, 享受者, 具有感受的人 (experiencing, feeling, enjoying or suffering) sabbakayapatisamvedi, 體驗全呼吸 ( 者 ) Patisamvedeti, patisamvediyati(by-form), (pati 對 +sam 一起 +vid 知 +e), 使 體驗, 體證, 感覺, 經歷 (to feel, experience, undergo, perceive) 過 patisamvesi 過分 patisamvidita, patisamvedita 獨 patisamdetva Patisamharana(< patisamharati), 中 Patisamhara, 陽 折疊, 移動 (removing Nett 27, 41.) Patisamharati (pati+sam+har( 梵 hr) 拿 +a), 撤回, 移掉, 折疊 過 patisamhari 過分 patisamharita, patisamhata 獨 patisamharitva Patisavkharana, 中 恢復, 修改 Patisavkharoti (pati+sam+kar 行 +o), 修理, 回復, 修改 (to restore, repair, mend) 過 patisavkhari 過分 patisavkhata 獨 patisavkharitva Caus. II. patisavkharapeti Patisavkha, patisavkhaya(<khya 測 察 ), 獨 省察了, 考慮了, 區別了 Patisavkhana, 中 辨別, 考慮, 留心 Patisavkhara, 陽 回復, 恢復, 修改 參考 patisavkharana Vibhv.p Bhavanaya patisavkharakammabhuta.( 一再回到原本的工作 ( 禪修對象 ) 的修習 ) Patisabcikkhati, patisamcikkhati (pati 對 +sam 一起 +cikkh+a), 思擇, 思慮, 區別 過 patisabcikhi 過分 patisabcikhita Patisabjanati, 溯源, 溯往 Patisata,(pati 回 對 + sata 2 <pp. of sarati, of smr 記憶 正念 ), 中 回到正念者, 護念 形 回想的 Patissatoti patissatisavkhataya satiya yutto.( 已回到正念..所謂的回到正念 ( 回想 ), 與念相關聯的 ) S /IV,74... Na so rajjati rupesu, rupam disva patissato; Virattacitto vedeti, tabca najjhosa titthati. Yathassa passato rupam, sevato capi vedanam; Khiyati nopaciyati, evam so carati sato. Evam apacinato dukkham, santike nibbanamuccati.( 他在諸色 ( 相 ) 不染, 見色而回到正念, 體驗心無執著, 也不黏住於此 他如此見色 ( 相 ), 和正被交會的感受, 被滅盡, 沒有被累積, 如是他具正念而行, 如是正散失苦, 靠 464 近涅槃解脫 ) sampajano patissato, 有正知地回到正念 Patisantharati(pati+sam+tharati <str 散播 ), 編造, 關心 ger. patisanthaya. pp. patisanthata. Patisanthara, 陽 歡迎, 寬待 Patisandahati (pati+sam+dah 放置 +a), 重聚 過 patisandahi 過分 patisandhita 或 patisandahita Patisandhatu, 陽 重聚者, 調解者, 和事佬 Patisandhana, 中 結生, 團圓 Patisandhi, 陰 結生, 再投胎, 懷孕, 團圓 (Vibhv.CS:p.125):Bhavato bhavassa patisandhanam patisandhikiccam.( 從 ( 前一生的 ) 存在 ( 有 ), 成為存在的結生, 為 結生的作用 ) Patisandhicitta, 中 結生心, 投生的 ( 第一個 ) 心識 ( 三界中有十九種結生心 patisandhicittani ekunavisati) Patisambhida (<bhid 破, 梵 pratisamvid), 陰 無礙解, 分析的洞察力, 識別的知識 Patisambhidamagga, 無礙解道 catasso patisambhida, 四無礙解 四無礙解, 即義無礙解智 (attha-patisambhida; 梵 artha-pratisamvid): 對苦諦的無礙解智 法無礙解智 (dhamma-patisambhida; 梵 dharma-pratisamvid): 對集諦的無礙解智 辭無礙解智 (nirutti-patisambhida; 梵 nirukti-pratisamvid): 對苦諦法與集諦法的語詞及文法使用上的無礙解智 應辯無礙解智 (patibhana-patisambhida; 梵 pratibhana-pratisamvid): 對上述三種無礙解智的無礙解智 Patisammodati (pati+sam+mud +a), 友善地交談, 友善地歡迎 過 patisammodi 過分 patisammodita 獨 patisammoditva Patisarana, 中 庇護所, 幫忙, 保護 Patisallana (pati+sam+li 執著 ), 中 1. 隱居禪修 (retirement for the purpose of meditation), 隱居 (seclusion), 宴默, 孤獨 (Patisallanati ekibhava. SA /II,300.) 2. 果定 (Patisallanati phalasamapattito. SA /II,371.) 3. 身遠離 (patisallananti kayavivekam, SA /II,386.) patisaruppa, 形 適當隱居的 (Patisallanasaruppaniti niliyanasaruppani. SA /II,367.) Patisalliyati (pati+sam+li 執著 +ya), 退隱 (to be in seclusion) 過 patisalliyi 過分 patisallina 獨 patisalliyitva Patisameti (pati+sam+e), 井然有序地設定, 防範 過 patisesi 過分 patisamita 獨 patisametva Patisasana, 陰 答覆, 提出抗衡的情報 Patisedha(< pati+sidh 1, sedhati drive off), 陽 patisedhana, 中 否定, 465

239 拒絕 (warding off, prohibition) patisedhaka, 形 否定, 拒絕 Patisedhati(pati+sedhati), 防止, 禁止, 避免, 拒絕 (to ward off, prohibit, prevent, refuse) Patisedheti (pati+sidh+e) (caus.), 防止, 禁止, 免除 過 patisedhesi 過分 patisedhita 獨 patisedhetva patisedhiya Patisevati (pati+sev( 梵 sev) 服侍 聯合 ), 跟隨, 追求, 練習, 沉迷於, 使用藥等 過 patisevi 過分 patisevita 現分 patisevanta 獨 patisevitva patiseviya Patisevana, 中 練習, 使用, 跟隨 Patisotam, 副 逆流地 Patissata (pati+smr 的 過分 ), 形 回想的 Patissati(pati+sati of smr), 陰 回想 apptissati,不能回想 (lapse of memory) DhsA.(CS:p.191) : Abhimukham gantva viya saranato patisaranavasena patissati.( 當面的 ( 記住 ), 離去了之後, 處於再回想記住, 為回想 ) Patissatika(<patissati), 形 回想的 Patissava(<pati+ su( 梵 wru, wrus) 聽到 ), 陽 諾言, 贊成 (assent, promise, obedience (cp. patissaya VvA 347)) Patissavata(abstr.<patissava), 陰 遵守 (obedience) 反 appatissavata (want of deference) Patissa & Patissa (pati+ su( 梵 wru, wrus) 聽到, cp. patissunati & patissavin), 陰 (deference, obedience, only in cpd. sappatissa obedient, deferential (sappatissa) & appatissa disobedient, not attached to Patissavin (<pati+ su( 梵 wru, wrus) 聽到 ), 形 (assenting, ready, obedient, willing) S III.113 (kivkara-pati ). Patissunati (pati+su( 梵 wru, wrus) 聽到 +na), 同意, 允諾, 應 ( 聲 ) 過 patissuni 過分 patissuta 獨 patisunitva 3. 複. 過 paccassosum( 他們應 ( 聲 )) Patihabbati (pati+han 打 +ya), 被撞, 被折磨 過 patihabbi 獨 patihabbitva Patihata (Patihabbati 的 過分 ), 已重擊, 已受打擊 Patihanana, 中 打擊, 反擊, 衝撞 Patihanati (pati+han 打 +a), 反擊, 防止, 碰撞 過 patihani 過分 patihata 獨 patihantva Patu, 形 聰明的, 有技術的, 聰明的人 patuta, 陰 patutta, 中 聰明, 技術 Patola, 陽 蛇瓜 (snake-gourd,一種栝樓屬植物 (Trichosanthes anguina), 466 果實長形, 扭轉, 綠色和白色, 可食, 在完全成熟時呈鮮橙黃色 ) Patta, pattaka, 中 薄片, 平板, 金屬板, 條板 Patta, 中 絲布料, 繃帶, 長布條 形 綢的 Pattana, 中 港口, 靠近港口的城鎮 Pattika, 陰 長布條, 繃帶, 腰帶 Patthapeti (pa+tha(stha) 站 +ape), 建立, 開始 過 patthapesi 過分 patthapita 獨 patthapetva Patthana(pa+ tha, cp.patthahati; 梵 prasthana), 中 出發 端緒 發端 (setting forth), 放出 (putting forward), 出發點 (starting point) 發趣論 (Patthanappakarana)..又稱 發趣大論 (Patthanamahappakarana), 乃七論中最大之論書, 故稱大論 內容詳述 論本母 一二二門與二十四緣的關係, 初分論母設置分 ( 列舉二十四緣之名目 ) 及緣分別分 ( 釋論二十四緣 ), 次述由二十四發趣組成的本文 所謂二十四發趣, 先分為順發趣 逆發趣 順逆發趣 逆順發趣四大類, 其後四大類再各自衍伸出三法發趣 二法發趣 二法三法發趣 三法二法發趣 三法三法發趣 二法二法發趣等六種, 共二十四發趣 ( 中華佛教百科全書 ( 六 ) p ) 發趣論注 (PtnA.CS:pg.343).. Kenatthena patthananti? Nanappakarapaccayatthena. Pa-karo hi nanappakarattham dipeti, thanasaddo paccayattham.( 所謂 發趣..各種不同的緣之義 發 解釋各種不同的 ( 緣 ) 之義 趣 緣之義 ) 在 發趣論 中, 各種不同的緣, 指二十四緣 Patthananaya,發趣法, 有二十四緣 :1. 因緣 (hetupaccayo ; root-cause condition),2. 所緣緣 (arammanapaccayo ; object condition),3. 增上緣 (adhipatipaccayo ; predominance condition),4. 無間緣 (anantarapaccayo ; proximity condition),5. 相續緣 ( 等無間緣 ) (samanatarapaccayo ; contiguity condition), 6. 俱生緣 (sahajatapaccayo ; conascence condition),7. 相互緣 (abbamannapaccayo ; mutuality condition),8. 依止緣 (nissayapaccayo ; support condition), 9. 親依止緣 (upanissayapaccayo;decisive-support condition), 10. 前生緣 (purejatapaccayo ; prenascence condition),11. 後生緣 (pacchajatapaccayo ; postnascence condition),12. 重複緣 ( 數數習行緣 ) (asevanapaccayo ; repetition condition),13. 業緣 (kammapaccayo ; kamma condition),14. 異熟緣 (vipakapaccayo ; kamma-result condition),15. 食緣 (aharapaccayo ; nutriment condition),16. 根緣 (indriyapaccayo ;faculty condition),17. 禪那緣 (jhanapaccayo ; jhana condition),18. 道緣 (maggapaccayo ; path condition),19. 相應緣 (sampayuttapaccayo ; association condition),20. 不相應緣 (vippayuttapaccayo ; dissociation condition), 21. 有緣 467

240 (atthipaccayo ; presence condition),22. 無有緣 ( 非有緣 ) (natthipaccayo ; absence condition), 23. 離去緣 (vigatapaccayo ; disappearance condition),24. 不離去緣 (avigatapaccayo ; non-disappearance condition) Patthaya, 獨 首先, 自此以後, 今後, 從 時候起 tatopatthaya, 自那以後, 自那時以來 path( 梵 path), 字根 I. 讀(to read) Pathati (path 讀 +a), 讀, 背誦 過 pathi 過分 pathita 獨 pathitva Pathana, 中 讀 Pathama, 形 第一, 最初的, 先前的 pathamam, 副 起先, 第一次 pathamataram, 副 首先, 儘快地 prathama-citta-utpada, 梵 初發心 ( 初發覺悟的心 ) pathama-vacana, 中 主格 Pathavi, 陰 地 pathavikampana, 中 地震 pathavikasina, 中 ( 修禪取相的 ) 地遍 pathavicalana, 中 pathavicala, 陽 地震 pathavidhatu, 陰 地界, 地元素 pathavisama, 形 似地的 pathavoja, 陰 地的元氣, 地的精髓 Dhs.(PTS:962;CS:967.).. Katamam tam rupam pathavidhatu? Yam 1 kakkhalam 2 kharagatam 3 kakkhalattam 4 kakkhalabhavo ajjhattam va bahiddha va upadinnam va anupadinnam va-- idam tam rupam pathavidhatu.( 什麼是 色的地界 (What is the 1 Corporeality which is the Element of solidity)? 凡是堅 (hardness) 2 硬 (roughness) 3 堅性 (hard) 4 堅實 (hardness), 生起於內 外, 或已執取 未執取, 這是 色的地界 ) Panava(cp. Ep. Sk. panava, dial; accord. to BR a corruption of pranava), 鑼 (a small drum or cymbal) panavasadda,鑼聲 Panama(<pa+nam, see panamati) 鞠躬, 禮拜 (bending, salutation, obeisance) (cp. panameti 1) panamam karoti=abjalim karoti) 中 panamana Panamati (pa+nam+a), 鞠躬, 崇拜, 禮拜 過 panami 過分 panamita, panata 獨 panamitva Panama, 陽 頂禮, 行禮, 崇拜, 鞠躬 Panameti (pa+nam +e), 解散, 逐放, 關上, 伸手 過 panamesi 過分 panamita 現分 panamenta 獨 panametva Panidahati (pa+ni+dah 放置 +a), 追求, 渴望, 放出, 指示, 設定 (to put forth, put down to, apply, direct, intend; aspire to, long for, pray for) 過 panidahi 過分 panihita, panidahita 獨 panidahitva, panidhaya Panidhana, 中 patidhi, 陽 熱望, 決心 Panidhaya (patidahati 的 獨 ) 熱望了, 有了意圖 Panidhi(<panidahati,cp.BSk. pranidhi),誓願(aspiration, request, prayer, 468 resolve) Panipata, 陽 崇拜, 拜倒, 頂禮, 俯身致敬 DA.2./I, Panipato nama-- Ajjadim katva aham abhivadana-paccutthana-abjalikammasamicikammam Buddhadinamyeva tinnam vatthunam karomi ti mam dharetha ti evam Buddhadisu paramanipaccakaro. Imesabhi catunnam akaranam abbatarampi karontena gahitamyeva hoti saranam.( 頂禮 : 請您憶持我 : 從今天開始, 我只對佛等三種對象行頂禮 起迎 合掌 恭敬業 如此對佛等作最上的五體投地禮 取這四種方式其中之一而歸依 ) Paniya, 中 貿易的對象 陽 商人 Panihita (patidahati 的 過分, pa+ni+ dah 放置 ), 已指示, 已下決心 的, 已意圖 形 被放置, 定向 Panita(pp. of pa+neti,梵 pranita), 形 優良的, 可口的, 美妙的 panitatara, 形 更尊貴的, 更可口的 KhA Panitanti uttamam settham atappakam.( 微妙的..最上的 優良的 無熱煩的 ) SA.6.1./I, Panitoti atappako.( 微妙的..無熱煩的 ) 俱舍論 卷二十六,T ) 對 滅諦 中的 妙 ( 梵 pranita) 的解釋有二.. 無眾患 ; 另一義.. 勝義善故妙 Paneti (pa+ni +e), 判定 ( 罰款或處罰 ) 過 panesi 獨 panetva pand, 字根 VII. 破壞 (to destroy) Pandaka( 梵 panda & pandaka), 陽 太監, 閹人 不男 ; 音譯 : 半擇迦 般吒 般荼迦 半擇 半挓迦 (a eunuch, weakling) 意譯為男根損壞之人, 沒有男性生殖器 本性損壞稱為 扇搋 ( 梵 sandha), 意譯作黃門, 指男子無生殖器者, 有先天 ( 本性扇搋 ) 與後天 ( 損壞扇搋 ) 二種 Pandara(Ved. pandara), 形 白色, 微黃色 (white, pale, yellowish ) Pandicca(<pandita), 中 聰叡, 博學 (erudition, cleverness, skill, wisdom ) Pandita(Ved. pandita), 形 明智的 (wise, clever, skilled, circumspect, intelligent ) 陽 明智的人 ; 中阿含經 譯 : 沙門蠻頭 panditaka, 陽 炫學者 (a pedant) Pandu(cp. Ved. pandu, palita, patala), 形 淡黃色的, 微黃色的 pandukambala, 中 橙色的毛毯, 帝釋的王座名字 pandupalasa, 陽 凋謝的葉子, 準備出家的人 panduroga, 陽 黃疸 ( 台語.. ng 5 than 2 ) pandurogi, 陽 患黃疸的人 kayam pandumattikaya tikkhattum subbattitam ubbatteti( 以黃土塗摩身體三次 ) Panna, pannaka ( 梵 Parna), 中 葉子, 供書寫的葉子, 信 pannakuti, 陰 茅舍 pannacchatta, 中 以樹葉製成的傘 pannasanthara, 陽 樹葉墊子 pannasala, 陰 茅廬 ( 沙羅樹葉 ) panna-chadana, 葉屋 469

241 Pannatti(=Pabbatti), 陰 名字, 概念 Pannarasa (=Pabcadasa), 形 十五 Pannakara, 陽 禮物 Pannasa, 陰 五十 Pannika, 陽 蔬菜水果商, 菜販 Pannika, 陰 蔬菜, 野菜 Panya, 中 貿易的對象 陽 商人 參考 Paniya Panhi, 陽 腳後跟 pat( 梵 pat), 字根 I. 落下 (to fall) Patati (pat 落下 +a), 跌倒, 降落,( 鳥 ) 飛落 ( 在樹上 ) 過 pati 過分 patita 現分 patanta 獨 patitva Patana, 中 落下 Patanu, 形 非常瘦的 Pataka, 陰 旗子, 旗幟 Patapa, 陽 光彩壯麗, 最高權威 patapavantu, 形 宏偉的, 壯麗的 Patapeti (pa+tap( 梵 tap) 熱 +e), 燒焦, 加熱 過 patapesi 過分 patapita Pati, 陽 統治者, 丈夫, 主人 patikula, 中 丈夫的家庭 cf. pati, aor. of Patati. Patibbata (pati+vata) 陰 真誠的妻子 (a devoted wife) AA.7.59: Patibbatati patidevata.( 真誠的妻子 : 丈夫的天人 ) Patigadha (pati+gadha 2 ) 穩固的立足點 (a firm stand or foothold A.III,297 sq.; Pug.72=Kvu 389. Patigadhappatta, 形 已得立足 已安住的 (patittham patta) Patitthahati, patitthati (pati+tha 站 +a), 被建立, 站住 ( 站穩 ), 找支援 過 1.patitthahi, 2.patitthasi 過分 patitthita 現分 patitthanta 獨 patitthahitva, patitthaya 不 patitthitum, patitthatum Patittha, 陰 幫忙, 支援, 休息處, 依止處, 渡津處 S.3.20./I,93... Tasma kareyya kalyanam, nicayam samparayikam; Pubbani paralokasmim, patittha honti paninan ti.( 因此作善事, 積善為來世, 功德是後世, 生靈渡津處 ) Patitthatabba, patitthitabba, 義 可以建立的 Patitthana, 中 安住, 建立, 支援 Patitthapita (patitthapeti 的 過分 ) 已制定的 Patitthapeti (patitthati 的 使 ), 建立, 設立, 安裝 過 patitthapesi 現分 patitthapenta, 獨 patitthapetva, patitthapiya Patitthapetu, 陽 創辦人, 建立者 Patitthiyati (only apparently (Pass.) to patitthahati, of stha, but in reality=sk. 470 prati-sthyayate, of sthya, see thina. Ought to be patitthiyati; but was by popular analogy with patitthaya changed to patitthiyati), 頑固 抗拒 叛逆 (to be obdurate, to offer resistance) Patita, (patati 的 過分 ) Patititthati (pati+tha+a), 再站起來 Patibbata, 陰 深愛的妻子 Patirupa, 形 適合的, 適當的 參考 Patirupa 適合的 Patissata, 形 深思的, 憶念的 ( 參考 Patissata) Patici, 陰 西部 Patita, 形 歡欣的 Patiteti tutthe.( 歡欣的..已滿足的 ) Patiteti somanassajate.( 歡欣的..生喜 ) Patoda(pa 徹底 +tud 刺穿 傷害 ;cp.ved.pratoda), 陽 ( 趕牲口用的 ) 刺棒, 駕駛 ( 馬車 ) 棒 patodaka, 中 踢馬剌, 用手指輕挪 ( 搔 ) patodalatthi, 陰 駕駛者的棒 鞭 Patta 1 (q.v.panna), 中 1. 翅膀, 羽毛 2. 葉子 一種棕櫚葉 (talipot; Corypha umbraculifera) 貝葉樹, 錫蘭叫 ola, 傣語叫 lan( 爛 ), 樹高 20 米左右, 長得高大 雄偉, 樹幹筆直, 渾圓, 沒有枝椏, 樹冠像一把巨傘, 葉片象手掌一樣散開, 樹齡可達 60 年左右 ) 用於寫經用, 稱為貝葉 ( 貝多羅 )( 巴 patta; 梵 pattra) pattagandha, 陽 樹葉的氣味 pattakkhandha, ( 參考 Panna, Pannakkhandha 這樣的連接詞形比較適當 ) 形 氣餒的, 沮喪的, 肩下垂的 Patta 2, 陽 缽 pattagata, 形 在缽裡的 pattagahaka, 陽 攜帶其他人的缽的人 pattathavika, 陰 缽的套子 pattapani, 形 在手上的缽 pattapindika, 形 一缽食 ( 十三頭陀支之一, 第五頭陀支 ) M.139./III,235.: 婆提 (pati 甌 ), 缽陀 (vitta 缽 ), 吃陀 (patta 碗 ), 沙羅瓦 (sarava 杯 ), 達嚕拔 (dharopa 杅 ), 缽那 (pona 飲食器 ), 美系羅 (pisilava 飲水器 ), 均為同一物 大缽 容納半 alhaka 的飯 ( 或其四分之一量的米 ) 和一些菜 中缽 容納一 nalika 的飯 ( 或其四分之一量的米 ) 和一些菜 小缽 容納一 pattha 的飯 ( 或其四分之一量的米 ) 和一些菜 根據 インド學大事典 III, 389 頁 :4 prastha(pa.:pattha)=1 adhaka (Pa.:alhaka)=386g 四分律 : 大 ( 缽 ) 者三斗, 小者一斗半 ( 大 22, 622 上 ) 釋妙因 佛制比丘六物圖集解, 註 : 姬周三斗, 即今唐斗一斗 斗半, 即今五升 至於 nali, 字典的解釋大多是長度和時間的單位, 只有在 The Book of the Discipline I,103 頁 注釋 1 中提到 :(1) 1 Sinhalese nali=1.5 Magadha nali (2) 1 Magadha= 13pala 所以 1 Sinhalese nali=19.5 pala 又根據 インド學大事典 471

242 III, 389 頁 :1 pala=6g 所以換算起來,1 nali 就有 g=117g 也就是說, 大缽 可以容納 386g 的飯 ( 或 96g 的米 ) 和一些菜 中缽 可以容納 117g 的飯 ( 或 29g 的米 ) 和一些菜 小缽 可以容納 96g 的飯 ( 或 24g 的米 ) 和一些菜 Patta 3 (papunati 的 過分 ), 已到達, 已達到, 已獲得 Pattabba (papunati 的 義 ), 應該被得到, 應該被達到, 應該被到達 Pattadharaka, 陽 缽架 ( 缽的架子 ) Pattanumodana, 陰 回向功德 Patti, 陽 1. 步兵 2. 步兵團 陰 3. 抵達 4. 達到 5. 功德, 利潤 6. 分享 pattika, 形 有份的, 合夥人 pattidana, 中 回向功德, 轉讓一份 Pattika (= Padika), 形 走路的 陽 1. 行人 2. 軍人走路 pattiko upasavkamma, 步行往詣 Pattunna, 中 絲布 Pattum, 不 到達, 達到, 獲得 Pattha, 陽 粑鉈 ( 穀粒或液體的衡量,4 粑鉈 = 1 西阿 (seer)[ 印度液量單位, 約一公升 ] 參考 Pasata) Patthata (pattharati 的 過分 ), 已傳開, 大家知道的 Patthaddha, 形 非常僵硬的 Patthana( 梵 prathana), 陰 發願 (aspiration) Patthayati (pa+atth+aya), 想要, 願望, 志求 過 patthayi 現分 patthayanta 過分 patthita 獨 patthayitva Patthayana, 形 願望的 Patthara, 陽 厚平板, 平坦的石頭 Pattharati (pa+thar+a), 傳開, 擴充 過 patthari 過分 patthata 現分 pattharanta 獨 pattharitva Patthiva, 陽 國王 Pattheti (pa+atth+e), 熱望, 渴望 過 patthesi 過分 patthita 現分 patthenta 獨 patthetva dibbasampattim patthetva ti( 熱望生天 ) Patva, (papunati 的 獨 ), 到達了, 達到了, 獲得了 appatva,未到達後 patvakasi, 到達了, 他曾作 Patha, 陽 路徑, 方法, 道路 ( 在 合 中 ) 量, 例 : gananapatha = 數量 Pathavi, 陰 地 參考 Pathavi 472 Pathavi, pathika, 陽 行人, 旅行者 pad( 梵 pad), 字根 III. 去 走 (to go), 移動 (to move) Pada, 中 1. 腳 [ 跡 ] 2. 路, 位置, 地方 3. 句, 一句話, 一行詩節 4. 理由, 因素 padatthana, 中 最接近的因素 ( 近因 ) padacetiya, 中 神聖的腳印 padajata, 中 種種的腳印 padapurana, 中 虛詞 padabhajana, 中 詞句的劃分, 每個字分開來論述 padabhanaka, 形 背誦聖經的人 padavannana, 陰 逐字解釋 padavalabja, 中 足迹, 腳印 padavibhaga, 陽 字的區別, 剖析 padavitihara, 陽 步驟的交換 padasadda, 陽 腳步聲 padasamacara, 陽 禮節 (MA.69./III,183.:padasamacaroti dubbalasamacaro olarikacaro ( 禮節 : 粗行 細行 )) Padaka 1 (< pada 4 ), 通文句 (one who knows the padas (words or lines), versed in the padapatha of the Veda (Ep. Of an educated Brahmin) D.I,88=Sn.p. 105 (where AvW II.19 in id. p. has padawo=p. padaso word by word, but Divy 620 reads padako; ajjheti vedeti ca ti padako); M.I,386; A.I,163, 166; Sn.595; Miln.10, 236. Padaka 2 (nt.)=pada 3, viz. basis, principle or pada 4, viz. stanza, line J.V,116 (=karana-padani C.). Padaka 2 (nt.) [fr. pada 1 ] in cpd. attha an eight-foot, i. e. a small inset square (cp. attha-pada chess-board), a patch (?) Vin.I,297. See also padika. padavyabjana (pada 句 +vyabjana 文 ), 中 文句 Padakkhina (pa 在前 +dakkhina 右 ), 形 右繞 ( 兩手合掌向尊敬的人右繞三圈, 依順時鐘方向行走 此為印度人表達極大敬意 ) Padakkhina, 陰 右繞, 繞佛, 行右繞禮 古印度有 右尊左卑, 中國也有這種思想 S.16.6./II, appadakkhinaggahino anusasanim.( 不能隨教授率直執受 ) Padatta (padati 的 過分 ), 已放棄, 已分配 Padaparama, 形 文句為最者, 可以根據修行的階段, 細分為許多類別, 包括了必須修習七日禪的行者 ( 處於最精進狀態 ), 乃至於必須修習長達數十年, 才可能證得阿羅漢的 年輕時修習可證得阿羅漢果, 到老年時可能只能證得較低層的果位 Pug.PTS:p Katamo ca puggalo padaparamo? Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi dharayato bahumpi vacayato na taya jatiya dhammabhisamayo hoti ayam vuccati puggalo padaparamo.( 什麼人是 文句為最者 呢? 哪個人有多聞 多說 多憶持 多教導, 他沒有在此生中法現觀, 這個人被稱為 文句為最者 ) Padara, 中 木板 473

243 Padahati (pa 徹底 +dah 放置 +a), 努力 ( 直譯 : 徹底放置 ), 著手進行, 面對 過 padahi 過分 padahita 獨 padahitva tulayitva padahati, pahitattho samano kayena c eva paramam saccam sacchikaroti pabbaya ca nam ativijjha passati( 考量已精勤, 因為有精勤, 以身作證第一諦, 以慧精密地觀察它 ) Padahana, 中 努力, 盡力 參考 Padhana Padatave, 不 給 Padatu, 陽 施主, 送禮者, 分配者 Padana (<[pa 出 徹底 在前 ]+[da 給與 施 ] ), 中 給, 授予 Padalana, 中 裂開, 劈開, 撕裂處 Padaleti (pa+dal 爆炸 衝 +e), 劈開, 切開, 爆裂開 過 padalesi 過分 padalita 現分 padalenta 獨 padaletva Padaletu, 陽 切開者, 砸開者 Padika, 形 由詩節所組成的 陽 行人 Paditta, (Padippati 的 過分 ) 燃燒, 爆發 Padippati (pa+dip+ya), 燃燒,( 激情 怒火 ) 爆發 過 padippi 現分 padippamana Padissati (pa+dis 指出 +ya), 被看到, 出現 過 padissi 過分 padittha 現分 padissamana Padipa, 陽 燈, 光 padipakala, 陽 點燈的時間 padipeyya, 中 點燈的材料 Dhp Ko nu haso kimanando, niccam pajjalite sati. Andhakarena onaddha, padipam na gavessatha?( 為何笑. 為何喜? 常存在燃燒 ; 黑暗所繫縛,( 你們 ) 何不尋求燈 (Dhp.A.= 智燈 )?)( 世上有十一種火常在燃燒, 貪 raga 瞋 dosa 癡 moha 病 vyadhi 老 jara 死 marana 愁 soka 悲 parideva 苦 dukkha 憂 domanasa 惱 upayasa ) Padipeti (pa+dip+e), 點燈, 解釋, 使激烈 過 padipesi 過分 padipita 現分 padipenta 獨 padipetva Padiyati (pa+da+i+ya), 被分發, 被贈送 過 padiyi 過分 padinna Paduttha (padussati 的 過分 ), 已壞, 已腐敗, 已污染, 徹底污染 paduttha-bhari 陰,惡妻 Padubbhati (pa+dubh+ya), 謀反 過 padubbhi 過分 padubbhita 獨 padubbhitva Paduma, 中 紅蓮花, 紅蓮地獄 ( 地獄的名字 ), 一個巨大的數位名 padumakannika, 陰 睡蓮的果皮 padumakalapa, 陽 一束睡蓮 padumagabbha, 陽 睡蓮之內部 padumapatta, 中 蓮花瓣 padumaraga, 陽 紅寶石 padumasara, 陽 中 蓮池 padumini, 陰 紅睡蓮 ( 植物 ) padumipatta, 中 蓮葉 474 Padumi, 形 有睡蓮的, 有斑點的 ( 象 ) Padussati (pa+dus +ya), 犯錯, 違犯, 變壞 過 padussi 過分 paduttha, 獨 padussitva Padussana, 中 冒犯, 謀反 Paduseti (pa+dus+e), 弄髒, 污染, 破壞, 墮落 過 padusesi 過分 padusita 獨 padusetva 義 paduseyya Pade pade (<pada 足 [ 跡 ] ), 一步又一步 Padesa, 陽 1. 指示 (indication) 2. 地方 (location), 範圍 (range), 區域 地域 ( 台語.. te 7 ek 8 )(district region), 位置 (spot), 地點 (place) padesabana, 中 有限制的知識 padesarajja, 中 在一個區域上的侯國 padesaraja, 陽 副王 Padesavattin (padesa 指示 +vattin 轉動 ), 形 轉動指示 Padosa 1 (pa+dosa 1, 梵 pradosa), 陽 缺點, 污點, 瑕疵 Padosa 2 (pa+dosa 2 憎, 梵 pradosa pradvesa, see remarks to dosa 2 ),激怒 Padma, 中 紅蓮花 參考 Paduma Padhamsa, 陽 padhamsana, 中 毀滅, 違反, 冒犯, 搶奪 Padhamsita, 過分 破壞 Padhamsiya, 形 易受侵犯, 易受襲擊, 易受掠奪 Padhamseti (pa+dhams+e), 破壞, 襲擊, 掠奪, 冒犯 過 padhamsesi 過分 padhamsita 獨 padhamsetva 現分 padhamsenta Padhana, 形 領袖, 最初的 Padhana, (= padahana), 中 努力, 盡力 padhanaghara, 中 爲修禪而備的 padhanasavkhara, 勤行 :SA : Padhanasavkharati padhanabhuta savkhara, catukiccasadhakasammappadhanaviriyassetam adhivacanam.( 勤行 : 變更勤行, 這是完成四事勤 ( 四正勤 ) 的精進的同義詞 ) cattari padhanani, 四勤 (four efforts).. samvara-padhanam 律儀勤 (the effort to avoid (unwholesome states)),pahana-padhanam 斷勤 (the effort to overcome (unwholesome states)),bhavana-padhanam 修勤 (the effort to develop (wholesome states)),anurakkhana-padhanam 隨護勤 (the effort to maintain (wholesome states)) pat, 字根 I. 落下 (to fall) Paloka(pa-ruj), 陽 破壞, 敗壞 Padhana(=padahana), 中 努力, 儘力 padhanaghara, 中 禪堂 padhanika, 形 努力修禪的 Padhavati (pa+dhav+a),跑出 奔前 (runs out or forth) 過 padhavi Padhavana, 中, 跑出 Padhupeti (pa+dhup+e) 薰製 ( 肉 魚等 ) 參考 dhupeti, see dhupeti. 過分 475

244 padhupita Padhota (padhovati 的 過分 ) 已徹底地洗, 已徹底地削尖 Pana( 反意和疑問虛詞 )((adversative and interogative particle) ind.) 和, 仍然, 但是, 正相反, 既然, 而且, 此外 pan assa = pana assa (assa < ima(m), f.gen.sg. 她的 ) 而她的 paneta(pana+eta), pan ettha,於此 Panattha (panassati 的 過分 ) 已遺失, 已走向毀滅 Panasa, 陽 菠蘿蜜 (jack tree) 中 菠蘿蜜果 (jack fruit) Panassa(pana 或又 +assa 彼 ( 陽. 單. 屬格 )),又彼 Panassati (pa+nas +ya; cp.bsk. pranawa) 被遺失 遺失 走向毀滅 (to be lost, to disappear, to go to ruin) 過 panassi 過分 panattha Panalika, 陰 管, 溝, 水道 (a pipe, tube, channel, water course) Panudati (pa+nud +a) 驅散 除去 推掉 (dispels, removes, pushes away) 過 panudi 過分 panudita 獨 panuditva, panudiya 現分 panudamana Panudana, panudana, 中 移掉, 驅散, 拒絕 (removal, dispelling, rejection) Panta, 形 遠的, 遙遠的, 隱退的, 獨居的 (distant, remote, secluded; solitary) pantasenasana, 中 隱退的休息處 (a secluded resting place) Panti, 陰 排 行列 行 (a row, range, line) Pantha, 陽 路徑 道路 (a path, road) panthaka, panthika 陽 旅客 旅行者 (a wayfarer, traveller) panthaghata, 陽 埋伏 (waylaying), 偷竊 (robbery) 中 panthaduhana panthaghataka, 陽 埋伏者, 偷竊者 (a waylayer) Panna, 形 跌落的, 墜落的 pannabhara, 形 已放下負擔人 pannaloma, 形 已落發的人, 即 : 抑制的 Pannaga, 陽 蛇 (a serpent) Pannarasa, 形 十五 pannarasamam,第十五 Papa, 中 水 Papabca, 陽 障礙 (an obstacle), 妨礙 (impediment), 延遲 (delay), 錯覺 (illusion), 修行的妨害 (hindrance to spiritual progress) papabcasabba,妄想 Papabceti (pa+pac+e) 解釋, 延遲 過 papabcesi 過分 papabcita 獨 papabcetva Papatika, 陰 乾樹皮 (the outer dry bark) 樹的硬皮 (crust of a tree) Papatati (pa+pat 落下 +a), 跌倒, 跌落, 跌入 過 papati 過分 papatita 獨 papatitva Papatana, 中 跌倒 476 Papada, 陽 脚端 Papa, 陰 路旁供給旅行者的一個棚 (a shed by the roadside to provide travellers with water) Papata, 陽 懸崖, 陡直的岩石 papatata, 陽 陡峭的山坡 Papitamaha, 陽 內祖父 (paternal great-grandfather. 父系的祖父 ) Paputta, 陽 孫子 Pappataka, 陽 蕈 香菇 (a mushroom) Pappotheti(pa+poth+e), 拍打 (flaps), 打 (beats) 過 pappothesi 過分 pappothita 獨 pappothetva Pappoti(pa+ap+o),到達, 獲得, 達到 獨 pappuyya 不 pappotum Papphasa, 陽 肺 Pabandha, 陽 連續性 (continuity), 論文 詩 (a treatise or poem) Pabala, 形 有勢力的, 强大的 mighty. Pabujjhati (pa+budh 醒 +ya),覺醒, 覺悟 (awakes, understands) 過 pabujjhi 獨 pabujjhitva 過分 pabuddha Pabodhana, 中 甦醒, 清醒, 覺悟 (awakening; arousing; enlightenment) Pabodheti (pa+budh 醒 +e),醒來, 覺醒, 覺悟 (arouses; awakens; enlightens) 過 pabodhesi 過分 pabodhita 獨 pabodhetva 現分 pabodhenta Pabba, 中 莖的節, 關節, 區段, 區分 Pabbaja, babbaja(sk. balbaja), 蘆葦 香蒲 (bulrush) Pabbajati(pa+vaj(vraj) 繼續進行 +a)(sk. pravrajati),出家 向前去 (goes forth), 出家 (becomes a monk; leaves household life) 過 pabbaji 過分 pabbajita 獨 pabbajitva 現分 pabbajanta agarasma anagariyam pabbajati, 離家為了出家 ( 的生活 )( 而 ) 出家, 古譯 : 家非家出家 (to go forth into the homeless state)(agarasma(abl.) 離俗家 +anagariya(dat.) 為了出家 + pabbajjam(acc.) 出家 (p)pa-(v)vaj> pabbajati ) imper. pabbaja. pot. pabbajeyya. -- fut. pabbajissati. aor. pabbaji; ger. pabbajitva. --. Caus. pabbajeti. -- pp. pabbajita. Para.III,12... Sudinnassa Kalandaputtassa etadahosi-- Yatha yatha kho aham Bhagavata dhammam desitam ajanami, nayidam sukaram agaram ajjhavasata ekantaparipunnam ekantaparisuddham savkhalikhitam brahmacariyam caritum; yamnunaham kesamassum oharetva kasayani vatthani acchadetva agarasma anagariyam pabbajeyyan ti.( 須提那 迦蘭陀子說了這 : 我如是知解世尊所說之法, 居家者欲修持梵行一向圓滿 一向清淨無垢, 實在不易 我寧剃髮著袈裟, 由家出家而為無家 ) V.III,p.91. 第一大犍度 不得令出家之三十二種人品 中記載有

245 種人不得使出家 : (1)hatthacchinnam pabbajenti. (2)padacchinnam pabbajenti. (3)hatthapadacchinnam pabbajenti. (4)kannacchinnam pabbajenti. (5)nasacchinnam pabbajenti. (6)kannanasacchinnam pabbajenti. (7)avgulicchinnam pabbajenti. (8)alacchinnam pabbajenti. (9)kandaracchinnam pabbajenti. (10)phanahatthakam pabbajenti. (11)khujjam pabbajenti. (12)vamanam pabbajenti. (13)galagandim pabbajenti. (14)lakkhanahatam pabbajenti. (15)kasahatam pabbajenti. (16)likhitakam pabbajenti. (17)sipadim pabbajenti. (18)paparogim pabbajenti. (19)parisadusakam pabbajenti. (20)kanam pabbajenti. (21)kunim pabbajenti. (22)khabjam pabbajenti. (23)pakkhahatam pabbajenti. (24)chinniriyapatham pabbajenti. (25)jaradubbalam pabbajenti. (26)andham pabbajenti. (26)mugam pabbajenti. (27)badhiram pabbajenti. (29)andhamugam pabbajenti. (30)andhabadhiram pabbajenti. (31)mugabadhiram pabbajenti. (32)andhamugabadhiram pabbajenti.(1. 手被割截 2. 足被割截 3. 手足被割截 4. 耳被割截 5. 鼻被割截 6. 耳鼻被割截 7. 指被割截 8. 大指被割截 9. 腱被割截 10. 手如蛇頭者 11. 佝僂者 12. 侏儒者 13. 長腫瘤者 14. 受烙印刑者 15. 受笞 ( ㄔ ) 刑者 16. 被標記罪狀者 17. 象皮病者 18. 惡疾者 19. 毀辱眾者 20. 瞎子 21. 瘤手 22. 跛者 23. 半身不遂者 24. 殘廢者 25. 老弱者 26. 盲者 27. 啞者 28. 聾者 29. 盲啞者 30. 盲聾者 31. 聾啞者 32. 盲聾啞者 ) Pabbaniya, 特定的日子 特定的初八日 十四日 十五日, 如此等為陰曆特定的日子 Pabbajitatta, 出家的狀態 Pabbajana, 中 Pabbajja, 陰 出家 (taking up of the ascetic life; become a monk) Pabbajita, 陽 出家人 (a monk) 增支部 A /V,87-8.Pabbajitaabhinhasutta( 出家時時 ( 觀察 ) 經 )..出家人應該時常觀察 (pabbajitena abhinham paccavekkhitabbam) 十法.. ( 一 ) 我已經是沒有階級的人 ( 方外人 )( Vevanniyamhi ajjhupagato ti) ( 二 ) 我 ( 衣 食 住 藥 ) 都是依靠他人供養 ( parapatibaddha me jivika ti) ( 三 ) 我言行舉止不同 ( 應該具足安詳的威儀, 合乎沙門身份 )( abbo me akappo karaniyo ti) ( 四 ) 出家者我有無以戒律來糾正自己呢?( kacci nu kho me atta silato na upavadati ti) ( 五 ) 我那些修習梵行的道友, 有無以戒律來糾正我呢? ( kacci nu kho mam anuvicca vibbu sabrahmacari silato na upavadanti ti) ( 六 ) 我所喜愛的 ( 人 ) 所悅意的 ( 人 ), 都在改變和分離 ( 死亡 ) ( sabbehi me piyehi manapehi nanabhavo vinabhavo ti) ( 七 ) 我對自己所造的業負責, 我是業的繼承人, 以業為胎, 以業為親屬 無論我造什麼善惡業, 478 我必須自己去承擔 ( kammassakomhi kammadayado kammayoni kammabandhu kammapatisarano, yam kammam karissami kalyanam va papakam va tassa dayado bhavissami ti) ( 八 ) 我如何度過日日夜夜呢? ( kathambhutassa me rattindiva vitivattanti ti) ( 九 ) 我是否歡喜寂靜的住處 ( 獨住 身遠離 ) 呢?( kacci nu kho aham subbagare abhiramami ti) ( 十 ) 我是否證得上人法 -- 殊勝的智見呢? 當其他的道友在我臨終時問及此事, 我不慚愧嗎?( atthi nu kho me uttari manussadhammo alamariyabanadassanaviseso adhigato, yenaham pacchime kale sabrahmacarihi puttho na mavku bhavissami ti) (A ( 想 ), 説沙門能修 三沙門想 ( 前三項 ), 則圓滿能七法 cf. 廣義法門經 (T ) 說有二十二處, 出家之人應數數觀察 ) Pabbata, 陽 山, 岩石 pabbatakuta, 中 山頂 pabbatagahana, 中 山區 pabbatattha, 形 位於山上的 pabbatapada, 陽 山腳 pabbatasikhara, 中 山頂 pabbateyya, 形 經常在山上走動的 Pabbajana, 中 放逐 (exile), 驅逐 (banishment) pabbajaniya, 形 該被驅逐的, 該被流放的 (deserving to be expelled or exiled) Pabajeti (pa+vaj+e), 放逐 驅逐 使出家 (exiles; banishes; makes a monk) 過 pabajesi 過分 pabajita 獨 pabajetva Para.III,46(CS:p.57).. Pabbajeyyum vati gama va nigama va nagara va janapada va janapadapadesa va pabbajeyyum.( 放逐..放逐於村外 或鄉外 或城外 或省外 或國外 ) Pabbhara(cp. BSk. prag-bhara),1. 陽 山坡 (a decline, incline, slope, bending, inclining, sloping; fig. tending or leading to)2. 陽 中 山洞 (a cave in a mountain) 形 傾斜的, 有坡度的, 導向的 ( Pabhagga, (pabhabjati 的 過分 ) 已打碎, 已破壞, 已擊敗 Pabhavkara(pabha- 光 光芒 +kara 製造 帶來 ), 陽 帶光來者, 即 : 太陽 (one who makes light, one who light up, light-bringer, i.e.the sun.) Pabhavgu, pabhavgura, 形 易碎的, 脆弱的, 易腐壞的 (brittle; frail; perishable) Pabhava(pa+bhu), 陽 起源 (origin), 來源 (source) 形 ( 在 合 中 ) 有如起源 Pabhavati (pa+bhu+a), 流下, 發生 (flows down; originates) 過 pabhavi 過分 生命 獨 pabhavitva Pabhassara, 形 非常明亮的, 輝煌的 (resplendent) A.I,258. 佛陀有談到心有明亮的光 pabhassara 極光淨 ) Pabha, 陰 光, 光輝 Pabhata, 陽 黎明 (daybreak), 破曉 (dawn) 形 變成清楚的, 變成光 479

246 亮的 Pabhava( 梵 prabhava), 陽 威德, 勢力 (power, strength) Pabhaveti (pa+bhu+e),增加, 增大, 彌漫 (increases; augments; permeates with) 過 pabhavesi 獨 pabhavetva Pabhasa, 陽 光, 光彩壯麗 Pabhasati (pa+bhas+a) 照耀 過 pabhasi 獨 pabhasitva 現分 pabhasanta Pabhaseti(pabhasati 使 ), 照明, 以光彌漫 過 pabhasesi 過分 pabhasita 現分 pabhasenta 獨 pabhasetva Pabhijjati (pa+bhid 打破 +ya), 被打破, 爆裂開 過 pabhijji 現分 pabhijjamana 獨 pabhijjitva Pabhijjana, 中 分離, 分裂 Pabhinna (pabhijjati 的 過分 ) 1. 已打破 2. 已分開 3. 已爆發 Pabhuti, 無 從 開始, 自 以後, 後來 (beginning from; since; subsequently) pabhutika, 形 自 時代存在至今, 得自, 來自 tato pabhuti, 從那時 (thence forth) Pabhu, 陽 大君主, 統治者 Pabheda, 陽 多樣性, 劈開 pabhedana, 中 分開, 瓦解, 分泌 形 毀滅性 Pamajjati (pa+ mad( 梵 mad / mand) 使被發狂 +ya) 醉 (becomes intoxicated), 粗心, 怠惰, 疏忽 ( 日語 : ゆだん, 油斷 ) 過 pamajji 過分 pamatta 獨 pamajjitva,pamajja, pamajjiya 不 pamajjitum 現分 pamajjanta Pamajjana, 陰 pamajjana, 中 延遲, 疏忽 反 appamajjana Pamatta(Pamajjati 的 過分 ), 已怠惰, 已疏忽 ( 的人 )(slothful, indolent, indifferent, careless, negligent) pamattabandhu, 陽 粗心者的朋友 (friend of the careless 特指 : 魔王 ) appamatta, 反 不怠惰 Pamattaka(=pamatta) 形, 怠惰 只用於 appamattaka, 不怠惰 Pamathati (pa+math+a) 壓迫, 使服從 過 pamathi 過分 pamathita 獨 pamathitva Pamadavana, 中 在王宮附近的花園 Pamada(Sk. pramada, <pra+mad, cp. pamada), 陰 女人 (a young (wanton) woman, a woman) Pamaddati (pa 徹底 + mad( 梵 mad / mand) 使被發狂 +a) 壓倒, 擊敗, 戰勝 過 pamaddi 過分 pamaddita 獨 pamadditva Pamaddana(<pamaddati), 形 中 壓服, 戰勝 (crushing, defeating, overcoming) parasenapamaddana, 摧伏敵軍 id.=madditum samattho 480 SnA marasenapamaddana, 摧伏魔軍 Pamaddi(Pamaddin)(<pa+ madd( 梵 mrd/ mrad) 壓碎 ), 陽 壓服者, 戰勝者 (=maddana-samattha C.) Pamana(pa+ma, Vedic pramana), 中 1. 尺寸, 大小, 數量 (measure, size, amount),2. 時間長短, 周圍, 長度 (measure of time, compass, length, duration) 3. 年齡 (age; often by Com. taken as worldly characteristic, ); 4. 有限 (limit) 5. 引申為 正確的知見, 標準, 準則 (standard, definition, description, dimension) Sn.1076.(ch.5-7).. Atthavgatassa na pamanamatthi, (Upasivati Bhagava) Yena nam vajjum tam tassa natthi. Sabbesu dhammesu samohatesu, samuhata vadapathapi sabbe ti. (( 世尊說 :) 這樣的人 ( 解脫者 ) 消失後, 形量不存在, 人們談論他的依據不存在, 一切談論方式也消失 ( 註 : 談論方式指確定事物的標誌和特徵 ) Pamanaka, 形 用 測量的, 有 大小的 Pamanika(<pamana), 形 中 度量, 依照一般的測量的 Pamada(cp. Vedic pramada, pa+mad), 陽 放逸, 疏忽, 懶惰, 怠慢 (carelessness, negligence, indolence, remissness) pamadapatha, 中 猥褻書 SA.1.76./I, Pamadoti niddaya va kilesavasena va pamado. ( 放逸..多睡或帶著染污 )KhA Pamadatthananti yaya cetanaya tam pivati ajjhoharati, sa cetana madappamadahetuto pamadatthananti vuccati, yato ajjhoharanadhippayena kayadvarappavatta suramerayamajjanam ajjhoharanacetana suramerayamajjapamadatthanan ti (KhA.27.) veditabba. Evam tavettha panatipatappabhutihi vibbatabbo vinicchayo. ( 放逸原因..凡是以思而喝 吞咽那酒, 由那成為陶醉 放逸原因的思, 稱為放逸原因 當知凡以吞咽的目的, 運用身門, 吞咽榖物酒 花果酒的思, 為放逸原因的榖物酒 27 花果酒 ( 和 ) 酒類 ) Pamaya 1 (ger. of paminati i. e. pa+ma) 已測量 (having measured, measuring) 現分 pamayanta(nettivibhavini(cs:p.287).. pamayinam pamayantam) Pamaya 2 (ger. of paminati i. e. pa+mr, Sk. pramarya of pramrnati) 破壞 (crushing, destroying) Paminati (pa+mi +na) 測量, 估計, 定義 過 pamini 過分 pamita 獨 paminitva, pamitva Pamukha 1 (pa+mukha, cp. late Sk. pramukha), 形 最初的, 首要的, 顯著的 中 前面, 房前 Pamukha 2 (nt.) [identical with pamukha 1, lit. in front of the face, i. e. 481

247 frontside, front] 1. eyebrow (?) only in phrase alara with thick eyebrows or lashes. Perhaps we should read pakhuma instead. Pamuccati(pa+muc 釋放 +ya)(pass. of pamubcati) 解脫, 自由 過 pamucci 過分 Pamuccita 獨 pamuccitva Pamucchati (pa+mucch 昏倒 +a) 昏暈, 昏倒 swoons; faints. 過 pamucchi 過分 pamucchita 獨 pamucchitva Pamubcati (pa+muc 釋放 +m-a) 1. 釋放, 發出, 解放 (lets loose; emits; liberates) 2. 放棄 ( to shake off, give up, shed) 過 pamubci 過分 pamubcita, pamutta 獨 pamubciya, pamubcitva 現分 pamubcanta 2s.imp. pamubcassu Pamuttha (pamussati 的 過分 ) 已忘記 (being or having forgotten) Pamutta, 參考 pamubcati pamutti 陰 自由, 釋放 Pamudita (pamodati 的 過分 ), 已非常高興 (greatly delighted) Pamuyhati (pa+ muh( 梵 muh) 昏迷 +ya) 迷惑 著迷 (is bewildered or infatuate) 過 pamuyhi 獨 pamuyhitva, pamuyha Pamussati (pa+mus +ya) 忘記 過 pamussi 過分 pamuttha 獨 pamussitva Pamulha (pamuyhati 的 過分 ), 已迷惑 Pameyya, 形 可量的, 可限制的, 可測的 Pamokkha, 陽 釋放 (release), 解脫 (deliverance), 解放 (letting loose, discharge) Pamocana, 中 釋放, 放鬆, 救出 Pamoceti (pa+muc 釋放 +e) 釋放, 解脫 過 pamocesi 過分 pamocita 獨 pamocetva Pamoda, 陽 高興, 歡喜 Pamodati (pa+mud+a) 歡喜, 享受, 很高興 過 pamodi 過分 pamodita 現分 pamodamana 獨 pamoditva Pamodana, 陰 參考 Pamoda Pamohana, 中 騙局, 錯覺 (deception; delusion) Pamoheti (pa+ muh( 梵 muh) 昏迷 +e) 欺騙 使迷惑 使著迷 (deceives; bewilders; fascinates) 過 pamohesi 過分 pamohita 獨 pamohetva Pampaka, 陽 懶猴 (a loris) Pamha, 中 睫毛 (the eye-lash) Paya, 陽 中 (mano 組 ), 牛奶, 水 Payacchati (pa+yacchati of yam), 提供, 呈 (to offer, present, give) Payata (pp. of payacchati), 無 抑制的, 淨化的 (restrained, composed, purified, pure) payatapani, 張開掌 ( 施 )(with outstretched hand, 482 open-handed, liberal ) Payatana, 中 努力 Payati (pa+ya +a), 向前去, 出發, 著手進行, 潑 ( 水 ) 過 payasi 過分 payata Payirupasati (pari+upa+as+a), 侍候 (attends on), 交往 (associates), 尊敬 (honours) 過 payirupasi 過分 payirupasita 獨 payirupasitva payirupaseyya, 未被 應被交往 Payirupasana, 陰 侍候, 結交 Payubjati (pa+yuj +m-a), 束以馬具 (harnesses), 雇用, 應用 過 payubji 過分 payutta 現分 payubjamana 獨 payubjitva Payuttaka, 形 受任命一件工作的人, 間諜 Payoga, 陽 1. 方法 (means) 工具 (instrument, =karana) 2. 準備, 從事, 事業, 練習 (preparation, undertaking, occupation, exercise) payogakarana, 中 努力, 追求 payogavipatti, 陰 方法的失敗, 錯誤的應用 payogasampatti, 陰 方法的成功 Payojaka, payojetu, 陽 指示者, 處理者, 經理 Payojana (<pa+yuj), 中 1. 做事業 (undertaking business) 2. 約會 (appointment) 3. 應用 (prescript, injunction) 4. 使用 (purpose, application, use) Payojeti (pa+yuj+e) 參加, 從事, 應用, 準備, 雇用, 使用, 向 挑戰 過 payojesi 過分 payojita 現分 payojenta 獨 payojetva, payojiya Payodhara, 陽 雨雲 (a rain cloud), 乳房 (the breast of a woman) Payyaka, 陽 內曾祖父 (paternal great-grandfather) Para(Ved. para, para, param), 形 1. 其他的, 另外的, 外國的, 外僑的, 局外人 (beyond, on the further side of (with Abl. or Loc.), over, paro and para & cp. cpds. like paraloka) 2. 他, 敵 (na para, 無障難, 無敵, 無對手 ) sg. Nom. paro, Acc. param, Gen. Dat. parassa, Instr. parena, Loc. paramhi, and pare; pl. Nom. pare, Acc. pare, Gen. Dat. paresam, Instr. parehi para, 中 parakata 形 他人所做的 parakara 陽 他人的行動 parajana 陽 陌生人, 局外人 parattha 陽 他人的福利 paradattupajivi 形 依他人所施而活的 paraneyya 形 被他人引導的 parapaccaya, parapattiya 形 依靠他人的 parappavada, 異道持他論者 ( 指信仰佛教以外之言論者, 一般稱 外道 ) paraputtha, 形 被他人教育的 parapessa, 形 服務他人的 parabhaga, 陽 後面的部分, 外部的部份 paraloka 陽 彼世 paravambhana, 中 他人的輕視 paravada, 陽 相反的見解 paravadi, 陽 論爭的對手 483

248 paravisaya 陽 外國, 另外的王國 parasena, 陽 敵軍 parahatthagata, 形 被敵人抓住的 parahita 陽 他人的福利 parahetu, 副 其他的原因 1.(adv.& prep.) beyond, on the further side of (with Abl.or Loc.), over(para Gangaya, v.l. ayaŋ).-- 2.(adj.) para follows the pron.declension; cases: sg.nom.paro, Acc.paraŋ, Gen.Dat.parassa, Instr.parena, Loc.paramhi Sn 634, and pare; pl.nom.pare, Acc.pare, Gen.Dat.paresam, Instr.parehi.-- Meanings:(a) beyond, i.e."higher" in space (like Ved.para as opp. to avara lower), as well as "further" in time (i.e.future, to come, or also remote, past:see Loc.pare under c.), freq.in phrase paro loko the world beyond, the world (i.e.life) to come, the beyond or future life (opp. ayaŋ loko) (asma loka paraŋ lokaŋ na socati), (asmiŋ loke paramhi ca); (paramhi loke); (id.=paraloke); but also in other comb n, like santi-para (adj.) higher than calm.cp.paraloka, paraŋ and paro.-- (b) another, other, adj.as well as n., pl.others(parassa daraŋ nqtikkameyya), (paresam, cp.nd 1 150); (ko paro who else), (pare others); (parassa danam); II.9 43 (pare, Loc.= paramhi parassa);(gen.pl.); (paresam Dat.) (parassa purisassa & paraŋ purisaŋ).often contrasted with and opposed to attano (one s own, oneself), (param vambheti attanaŋ ukkaŋseti);(attanam samukkamse param avajanati); (paresam, opp. attana); (att-attha opp. par-attha, see cpds. ajjhasaya & attha).-- paro...paro "the one...the other" (kiŋ hi paro parassa karissati); paro paraŋ one another (paro paraŋ nikubbetha). In a special sense we find pare pl.in the meaning of "the others," i.e.outsiders, aliens (to the religion of the Buddha), enemies, opponents (like Vedic pare) (=pativiruddha satta).-- (c) some oblique cases in special meaning and used as adv.:param Acc.sg.m.see under cpds., like parantapa; as nt.adv.see sep.in phrase puna ca paraŋ would be better read puna c aparaŋ (see apara).--parena (Instr.) later on, afterwards (=aparena samayena C.).--pare (Loc.); in the past, before, yet earlier (where it continues ajja and hiyyo, i.e.to-day and yesterday, and refers to the day before yesterday.similarly at Vin IV.63 pare is contrasted with ajja & hiyyo and may mean "in future," or "the day before yesterday." It is of interest to notice the Ved.use of pare as "in the future" opp. to adya & wvas); (the day before yesterday).(sve va pare va) and in the sense of "on the day after tomorrow." --para (only apparently Abl., in reality either para+a which represents the vocalic beginning of the second part of the cpd., or para+a which is the directional prefix a, emphasizing para.the latter expl n is more in the spirit of the Pali language):see separately.--paro (old Abl.as adv.=sk.paras) beyond further:see sep.--parato (Abl.) in a variety of expressions and shades of meaning, viz.(1) from another, as regards 484 others(attano parato ca).-- (2) from the point of view of "otherness," i.e.as strange or something alien, as an enemy (in "anicca"--passage);miln.418 and passim; in phrase parato disva "seen as not myself"(savkhare parato passa, dukkhato ma ca attato).(3) on the other side of, away from, beyond(kuddanaŋ).-- (4) further, afterwards, later on.-- Note.The compounds with para are combinations either with para 1 (adv.prep.), or para 2 (adj.n.).those containing para in form para and in meaning "further on to" see separately under para.see also para, parima etc. --ajjhasaya intent on others (opp. att ).--attha (parattha, to be distinguished from adv.parattha, q.v.sep.) the profit or welfare of another (opp. attattha).--qdhina dependent on others(=paresu adhino parass eva ruciya pavattati); ( vuttika); ( vutti, paresam bharaŋ vahanto).--ûpakkama aggression of an enemy, violence.--ûpaghata injuring others, cruelty.--ûpaghatin killing others(=paraŋ upahananto).--ûpavada reproaching others.--kata see paravkata.--kamma service of others, karin serving others.--kara see below under paravkara.--kula clan of another, strange or alien clan.--kkanta [para or para *kranta?] walked (by another? or gone over?).--kkama (para+kram) exertion, endeavour, effort, strife (dalha ); (purisa ); (purisa );; adj.(- ) sacca one who strives after the truth.--kkamati [*parakramati] to advance, go forward, exert oneself, undertake, show courage(ger. parakkamma);(imper. parakkama, v.l.parakkama)(=payogaŋ karoti).--kkaroti [either for para+kr or more likely paras+kr, cp.paro] lit."to put on the opposite side," i.e.to remove, do away with(corresponding to apaneti, C.expl ns as "parato kareti," taking parato in the sense of para 2 c 3), (ma parakari=ma pariccaji C.).--gatta alien body, trsl."limbs that are not thou".--gavacanda violent against the cows of another (opp. sakagavacanda, cp.puga 226:yo attano goganaŋ ghatteti, paragogane pana so rato sukhasilo hoti etc.).--(n)kata made by something or somebody else, extra-self, extraneous, alien(nayidaŋ attakataŋ bimbaŋ nayidaŋ parakataŋ aghaŋ); with ref.to loka & dukkha and opposed to sayavkata.--(n)kara condition of otherness, other people, alienity(opp. ahavkara 自我 selfhood).--citta the mind or heart of others.--jana a stranger, enemy, demon, fig.devil (cp.sk.itarajana) --tthaddha [para+tthaddha] propped against, founded on, relying on (with Loc.) (=upatthadda C.).--tthabbha is to be read for tthambha at, in meaning= tthaddha (kismiŋ).--dattûpajivin living on what is given by others, dependent on another s gift.--davutta see sep.under parada --dara the wife of another, somebody else s wife ( sevana) ( upasevin, cp.dha III.482); ( kamma).--darika (better to be read as para ) an adulterer.--dhammika "of someone else s norm," one who follows the teaching of another, i.e.of an heretic teacher (Nd 1 485:p a vuccanti satta 485

249 sahadhammika thapetva ye keci Buddhe appasanna, dhamme appanna, savghe appasanna).--nitthita made ready by others S I nimmita "created by another," in vasavattin having power under control of another, N.of a class of Devas (see deva).--neyya to be led by another, under another s rule (=parapattiya parapaccaya).--(n)tapa worrying or molesting another person (opp. attantapa).--pana other living beings.--puggala other people.--putta somebody else s son. Param, (adv.) after; beyond; further; on the other side of. param (adv.) beyond; across; over.paraŋ (param ) (adv.) [orig.nt.of para] further, away (from); as prep.(w.abl.) after, beyond; absolute only in phrase ito param from here, after this, further; also in tato param( 從此之後 ). --para (f.) [adv.converted into a noun paraŋ+abl.of para] lit."after the other," i.e.succession, series Vin II.110; IV.77, 78 (parampara-bhojana "taking food in succession," successive feeding, see under bhojana, and cp.c.at Vin IV.77, 78 and Vin Texts I.38); (paramparaya in phrase anussavena p.itikiraya, as at Nd 2 151); Bu I.79; J I.194; IV.35 (expl d by C.as purisa, viz.a series of husbands, but probably misunderstood, Kern, Toev.s.v.interperts as "defamation, ravishing"); Nett 79 ( parahetu); (sisa ).--marana (adv.) after death; usually in comb n with kayassa bheda p.after the dissolution of the body, i.e.after death; absolutely only in phrase hoti Tathagato p. Parakkama, 陽 parakkamana, 中 努力 (exertion; endeavour; effort) Parakkamati (para+kamm +a), 發揮 (exerts), 勇氣 (shows courage) 過 parakkami 過分 parakkanta 現分 parakkamanta 獨 parakkamitva, parakkamma Parattha, 無 陽 在另外的一個地方中, 將來 (hereafter) Paradara, 陽 別人的妻子 (somebody else s wife) paradarakamma, 中 通姦 paradaragamana(=paradaram gacchato), 形 去 ( 淫 ) 他人的妻子, 通姦的 paradarika, paradarika, 陽 強暴他妻, 通姦者 Parama, 形 較高的 (superior), 最好的 (best), 卓越的 (excellent) paramata, 陰 ( 在 合 中 ) 最高的數量, 最多 nalikodanaparamataya = 最多 1 nali 的飯量 paramattha, 陽 最高的理想, 最終意義的事實 paramayu, 中 年限 Paramanu, 陽 極微 (anu 的第 36 個部份 ) Parampara, 陰 血統 (lineage), 世系 (succession), 系列 (series) Parammukha, 形 不在場的, 臉轉開的 paramukha, 副 不在場, 在缺席中 (in one s absence) Parasuve, 副 後天 (day after tomorrow) Parasu, 陽 手斧 (hatchet), 斧 (axe) 486 Para-, 字首 他, 彼, 相反的 Parajaya, 陽 敗北 (defeated), 輸 (losing at play) Parajiyati (parajeti 的 被 ), 已被擊敗 過 parajiyi Parajeti (para+ji +e), 擊敗, 征服, 使服從, 贏, 勝 ; 直譯..他勝 過 parajesi 過分 parajita 現分 parajenta 獨 parajetva savgame asura jinimsu deva parajinimsu.( 在會戰中, 諸阿修羅勝, 而諸天戰敗 ) Paradhina, 形 倚賴他人的, 屬於他人的 Parabhava, 陽 毀滅 (ruin), 恥辱 (disgrace), 退化 (degeneration) Parabhavati (para+bhu+a), 衰退, 受毀滅 declines; goes to ruin. 過 parabhavi 過分 parabhuta 現分 parabhavanta Paramattha(pp. of paramasati;cp. BSk. aparamrsta) 觸摸, 抓取 (touched, grasped, usually in bad sense: succumbing to, defiled, corrupted) 反 dupparamattha, apparamattha Paramasati (pari+a+mas( 梵 mrw)+a), 觸摸, 堅持, 被執著, 愛撫 過 paramasi 過分 paramasita 現分 paramasanta 獨 paramasitva Paramasa, Paramasa, 陽 paramasana, 中 碰觸, 抓持 (touching, seizing, taking up) 三 傳染 Parayana, Parayana(<para 向其他 +i 去, cp. Vedic parayana highest instance, also BSk. parayana), 中 歸宿, 彼岸, 支持, 休, 息減, 最終,( 在 合 中 ) 瞄準, 終止在, 注定要 (final end, i. e. support, rest, relief) 形 歸宿 無 suggaparayana = 注定要出生在天堂 Parayatta, 形 屬於他人的 Pari-, 字首 圓滿 (all round), 全部 (altogether), 完全地 (completely) Parikaddhana, 中 曳 (drawing over), 拖拉 (dragging) Parikaddhati (pari+kaddh+a;cp. BSk. parikaddhati), 拉過來 (draws over or towards oneself), 拖拉 (drags), 贏 (to win over), 引誘 (seduce) 過 parikaddhi 過分 parikaddhita 獨 parikaddhitva cp. parikassati and samparikaddhati. Parikaddhana, 中 拖拉 (drawing, dragging along J.II,78; Miln.154.) Parikatha, 陰 說明 (exposition), 介紹 (an introduction), 迂迴地談話 (round-about talk) Parikantati (pari+kant+a), 切開 割破 (cuts open or through) 過 parikanti 過分 parikantita 獨 parikantitva Parikappa, 陽 意圖 (intention), 假定 (assumption), 想像 (supposition) DhsA.(PTS:598;CS:597).. Sace tam rupam cakkhussa apatham agaccheyya, cakkhumhi patihabbeyya tam rupanti ayamettha parikappo.( 假如色進入眼的範圍, 於眼 ( 淨色 ) 當攝取色, 於此, 這稱為 487

250 取像 ) Parikappeti (pari+kap+e) 計劃 (intends), 推測 (surmises), 推想 (supposes) 過 parikappesi 過分 parikappita 獨 parikappetva Parikamma, 中 安排, 準備, 初步行動, 塗抺灰泥 (arrangement; preparation; prelimenary action; plastering) parikammakata, 形 抺以泥灰的 parikammakaraka, 陽 準備者 paritta-parikamma, 中 開經偈 Vibhv.(PTS:p.197;CS:p.257).. Bhavanaya patisavkharakammabhuta, adikammabhuta va pubbabhagabhavana parikammabhavana nama.( 一再回到原本的工作 ( 禪修對象 ) 的修習, 或初始原本工作的前分修習 ( 前方便 ), 稱為遍作修習 ) Parikassati (pari+kas+a), 牽引 (drags about), 掃掉, 倒退 過 parikassi 過分 parikassita Parikinna (parikirati 的 過分 ) 散布, 包圍 Parikitteti (pari+katt+e), 詳細說明 (expounds), 稱讚 (praises), 公眾化 (makes public) 過 parikittesi 過分 parikittita Parikirati (pari+kir+a), 散布, 包圍 parikittita, scatters about; surrounds. 過 parikiri 過分 parikinna 獨 parikiriya, parikiritva Parikilanta (parikilamati 的 過分 ) 已被耗盡, 已疲勞 Parikilamati (pari+kilam+a), 非常疲倦, 被耗盡, 疲勞 過 parikilami 獨 parikilamitva Parikilittha (parikilissati 的 過分 ) 已沾染, 已弄髒 Parikilinna, 過分 已沾染, 已弄髒, 已骯髒已弄濕 Parikilissati (pari+kilis+ya), 沾染, 弄髒, 招致不幸 (gets stained or soiled; gets into trouble) 過 parikilissi 獨 parikilissitva Parikilissana, 中 雜質 Parikuppati (pari+kup+ya) 感到興奮, 很激動 (is excited or much agitated) 過 parikuppi 過分 parikupita Parikopeti (pari+kup+e) 非常興奮, 生氣 過 parikopesi 過分 parikopita 獨 parikopetva Parikkamana, 中 在附近的空間, 周圍的走道, 盤旋, 迴避 (M.8./I,44.) Parikkhaka, 陽 調查員, 主考者, 檢查員 parikkhana, 中 調查, 考試 Parikkhata (parikhanati 的 過分 ) 1. 挖出 2. 受傷 3. 準備, 裝備 Parikkhati (pari+ikkh 見 +a), 檢查, 調查 過 parikkhi 過分 parikkhita 獨 parikkhipitva Parikkhaya(pari 遍 +khaya 盡 ), 陽 遍盡, 疲憊, 廢物, 衰退, 損失 Parikkha, 參考 parikkhana 488 Parikkhara(<*parikkharoti, cp. late Sk. pariskara), 中 必需品, 資糧, 零件, 儀器, 器具 ( requisite, accessory, equipment, utensil, apparatus) sakaparikkharaparaparikkhara(saka-parikkhara-para-parikkhara),自物. 他物 Parikkhitta (parikkhipati 的 過分 ) 已環繞, 已包圍 Parikkhipati (pari+khip 拋 +a), 環繞, 包圍 encircles; surrounds. 過 parikkhipi 現分 parikkhipanta 獨 parikkhipitva 潛 parikkhipitabba 使 parikkhipapeti Parikkhina (parikhiyati 的 過分 ), 已耗盡 aparikkhina, 未耗盡 Parikhiyati(pari+khiyati of ksi 2 ),已耗盡 (to go to ruin, to be wasted or exhausted )(=parikhayam gacchati) Parikkhepa, 陽 圍住 (enclosure), 圍 (closing round), 圓周 (circumference) Pariklesa, 陽 艱難 (hardship), 不純 (impurity) Parikhanati, palikhanati, (pari+khan+a) 到處挖 過 parikhani 過分 parikhata 獨 parikhanitva Parikha, 陰 溝渠 (a ditch), 壕溝 (a moat) Pariganhana, 中 調查 (investigation), 理解 (comprehension) Pariganhati (pari+gah 拿 +na), 探究, 調查, 搜尋, 佔有, 了解 過 pariganhi parigaggahita 現分 pariganhanta 獨 pariganhitva, pariganhetva, pariggayha Parigilati (pari+gil+a), 吞下 過 parigili 過分 parigilita 獨 parigilitva Pariguhati (pari+guh+a) 藏, 隱藏 過 pariguhi 過分 pariguhita, parigulha 獨 pariguhitva, pariguhiya Pariguhana, 陰 藏, 隱蔽 Pariggaha, 陽 著手進行, 擁有 ( 物 ), 獲得, 掌握, 財產, 妻子 攝受 Pariggahita (pariganhti 的 過分 ), 已擁有, 已佔有, 已佔領 Paricaya, 陽 練習, 熟悉, 相識 Paricarana, 中 注意, 照顧, 享樂 Paricarati (pari+car+a), 直譯 : 到處移動 (to move about, to go about) 1. 服侍, 照顧 (look after) 2. 崇拜 (to worship) 3. 流浪, 感官享受, 遊戲 (to roam about, to amuse oneself, play) 過 paricari 獨 paricaritva pariharati for paricarati; cp. paricareti for parihareti; paricarana for pariharana 過分 paricinna 使 paricareti Paricaraka, 形 服務, 照顧 陽 僕人, 服務員 Paricarana, 中 照顧, 款待 489

251 Paricarika, 中 女僕人, 妻子 Paricareti (paricarati 的 使 ), 服侍, 等候, 消遣 過 paricaresi 過分 paricarita 獨 paricaretva Paricinna, paricita (paricinati 的 過分 ), 已熟練, 已參加, 已知曉, 已累積, 已習慣 Paricumbati (pari+cub+m-a), 滿吻 過 paricumbi 過分 paricumbita ( 缺 獨 ) Paricca, 獨 辨別了, 了解了 Pariccajati (pari+caj +a), 放棄, 遺棄, 殘留, 授予 過 pariccaji 過分 pariccatta 現分 pariccajanta 獨 pariccajitva 不 pariccajitum Pariccajana, 中 pariccaga, 陽 放棄, 抛棄, 贈予, 出家 Pariccatta(pariccajati 的 過分 ), 已放棄 Pariccaga, 陽 捐贈物, 慈善 Paricchanna (paricchadeti 的 過分 ), 已遮遍, 已包裝 Paricchadana, 陰 完全封蔽 Paricchindati (pari+chid+m-a) 劃線分出, 限制, 定義 過 paricchindi 過分 paricchinna 獨 paricchindiya, paricchijja Paricchindana, 中 定義, 劃線分出, 限制, 分析 Pariccheda(pari+chid), 陽 1. 測定,( 章節的 ) 章, 尺寸 (exact determination, circumscription, range, definition, connotation, measure) 2. 界限, 邊界 (limit, boundary) 3. 限制, 約束 (limitation, restriction) 4. 區分 (division (of time), in rattipariccheda 夜分 & divapariccheda 日分 ) 5. 計劃 ((town)--planning, designing) Paricchedaka (<pariccheda, 形 決定 (determining, fixing) Paricchedarupa, 中 界限色 ;28 種色法之一 界限色 有時譯作 虛空界 (akasadhatu), 但是它不是單純的虛空, 而是色聚與色聚緊鄰的空隙 Parijana(pari+jana; the people round ), 陽 隨行人員 隨扈 (retinue), 從者 (followers), 隨從 (attendants) Parijanana, 中 parijanana(pari+janana=janana), 陰 知識, 認識 (cognition, recognition, knowledge) Parijanati (pari+ba+na) 遍知 ( 完全知道 ), 肯定, 了解 過 parijani 過分 paribbata 現分 parijananta, parijanam 獨 parijanitva, paribbaya Parijjinna(Parijjiyati 的 過分 ), 已磨破, 已衰退 Parijjiyati,磨破, 衰退 Paribba ( 梵 parijba), 陰 遍知 完全的理解 (full understanding) 三遍知 (tisso paribba): 一 知遍知 (bata paribba)-- 包括 名色分別智 與 緣 490 攝受智 ; 二 審察遍知 (tirana paribba, 亦作度遍知 )-- 思惟智 和 生滅隨觀智 的作用是審察與辨明一切名色法及其諸因的無常 苦與無我三相 三 斷遍知 (pahana paribba)-- 從 壞滅隨觀智 (bhavga bana) 開始的觀智, 見到一切名色法及其諸因的壞滅, 和這些法的無常 苦與無我三相 於此暫時斷除煩惱 Paribbata, 完全知道 參考 Parijanati( 肯定, 了解, 真知 ) Paribbaya,(parijanati 的 獨 ) 肯定後, 了解後 Paribbeyya, 中 應該被正確地知道的 Paridayhati (pari+dah 放置 +ya), 被燃燒, 被使燒焦 過 paridayhi 過分 parinata 獨 paridayhitva Paridayhana, 中 燒 Parinata (Parinamati 的 過分 ), 已被轉換成, 已成熟, 已到期 Parinamati (pari+nam+a) 被轉換成, 成熟, 到期, 消化 過 parinami Yena ca santappati yena ca jiriyati yena ca paridayhati yena ca asitapitakhayitasayitam samma parinamam gacchati.( 由於它 ( 身 ) 被溫暖, 由於它而衰老, 由於它而被燒, 由於它所食 所飲 所嚼 所嚐消化良好 ) Parinaya, 陽 婚姻 (marriage) Parinama (fr. pari+nam, cp. class Sk. parinama; bending round ), 陽 1. 變化 (change, alteration, in utuparinama (sudden) change of season, unseasonable weather, with ref. to illnesses caused by such (parinamaja abadha)=illness arising from the change of season A.II,87; III,131; V,110; Nd ; Miln.112, 135 sq., 304; Vism.31.) 2. 消化 (alteration of food, digestion, in phrase samma-parinamam gacchati M.I,188; S.I,168; A.III,30; cp. MVastu I.211.) 3. 成熟 (ripening Miln.93. ) 4. 發展 (course, development, fulfilment, in special sense: dispensation, destiny J.V,171; Pv IV.3 25 ; PvA.252, 254) cp. viparinama( 變易 ) Parinamana (fr. parinamati), 陽 中 挪用, 挪為某人使用 (diverting to somebody s use) Parinameti (pari+nam+e) 挪用, 充用, 獲得, 換成, 變化, 斡旋 過 parinamesi 過分 parinamita 獨 parinametva Parinayaka, 陽 引導者, 領袖 parinayakaratana, 中 轉輪王的主帥 陰 parinayika,女領袖, 洞察力 Parinaha, 陽 周圍, 尺寸, 圓周 Paritappati (pari+tap( 梵 tap) 熱 +ya), 使悲傷, 煩惱 過 paritappi Paritassati (paritasati) (pari+tas+ya)(pari+tasati 1, 梵 paritrsyati, but freq.confused with tasati 2, Sn 924 is the only example of paritasati 491

252 representing tasati 2 ), 興奮, 焦慮, 顯示渴望 (to be excited, to be tormented, to show a longing after, to be worried) 過 paritassi 過分 paritassita 現分 aparitassam 過分 paritasita Paritassana(<paritassati), 陰 恐懼, 緊張, 刺激, 渴望 (trembling, fear; nervousness, worry; excitement, longing(=ubbijjana phandana etc. DA. I,111)) Paritapa, 陽 paritapana(pari+tapana, of tap), 中 苦惱, 痛苦, 苦修 Paritapeti (pari+tap( 梵 tap) 熱 +e), 使燒焦, 折磨, 調戲 過 paritapesi 過分 paritapita 獨 paritapetva Parituleti (pari+tul+e) 稱 ( 重量 ), 考慮 過 paritulesi 過分 paritulita 獨 parituletva Parito 副 周圍, 在每邊, 各處 Paritoseti (pari+tus+e) 使滿足, 使快樂 過 paritosesi 過分 paritosita 獨 paritosetva Paritta, parittaka, 形 小的, 不重要的, 一點點, 些許的 Paritta, 中 1. 少許 (small; insignificant; little) 2. 護衛經, 保護經 (protection; protective sutta, Vism.414. 說到寶經 Kh. 蘊護經 旗頂保護經 S.11.2./I,218. 稻竿保護經 D.32./III,194. 孔雀保護經等各種護衛經 ) parittasutta, 中 施法線(enchanted thread) Parittana, Parittana, 中 保護, 避難所, 安全 Parittayaka, 形 保護的, 保護 Paridahati (pari++dah 放置 +a), 穿上, 給穿上, 給自己穿上 過 paridahi 過分 paridahita 獨 paridahitva Paridahana, 中 穿著, 給自己穿著 Paridipaka, 形 說明的, 照亮的 Paridipana, 中 paridipana, 陰 解釋, 例証 Paridipeti (pari+dip+e), 解釋, 說明, 照明 過 paridipesi 過分 paridipita 現分 paridipenta 獨 paridipetva Pariduseti (pari+dus+e) 完全破壞 過 paridusesi 過分 paridusita 獨 paridusetva Parideva(pari+deva of dev), 陽 悲嘆(wailing), 哀悼 (lamentation) M.10./I,62... Katamo ca, bhikkhave, paridevo? Yo kho, bhikkhave, abbatarabbatarena byasanena samannagatassa abbatarabbatarena dukkhadhammena phutthassa 1 adevo 2 paridevo 3 adevana 4 paridevana 5 adevitattam 6 paridevitattam, ayam vuccati, bhikkhave, paridevo. ( 復次, 諸比丘! 什麼是 悲 呢? 諸比丘! 凡是俱有種種不幸, 為種種苦法所 1 惱的悲 (m.) 2 悲痛 (m.) 3 嘆息 (f.) 4 悲哀 (f.) 5 悲歎 (n.) 6 悲愴 (n.), 492 諸比丘! 這稱為 悲 ) Paridevati (pari+dev( 梵 dev/div) 悲痛 哀悼 +a), 悲嘆, 哀悼 過 paridevi 過分 獨 paridevitva 現分 paridevanta, paridevamana Paridevana, 陰 悲嘆, 哀悼 Paridevita 中 悲嘆 Paridhamsaka, 形 毀滅性的, 破壞性的, 毀滅性地說的人 Paridhavati (pari+dha+a), 亂跑 runs about. 過 paridhavi 過分 paridhavita 獨 paridhavitva Paridhota (paridhovati 的 過分 ) 已純淨 Paridhovati (pari+dhov+a), 四處洗, 純淨 washes all round; cleanses. 過 paridhovi Parinitthana, 中 結束, 成就 Parinitthapeti (pari+ni+tha +ape) 結束, 完成 過 parinitthapesi 過分 parinitthapita 獨 parinitthapetva Parinibbana, 中 般涅槃, 圓寂 ( 阿羅漢最後一生的逝世 ) parinibbapana, 中 完全消失 完全冷却 (complete extinction or cooling) upahacca-parinibbana, 生般涅槃, 三果聖者於欲界死後生至色界時, 立即斷五上分結而般涅槃 antaraparinibbana,中般涅槃, 三果聖者於欲界死後生至色界至壽命的一半, 即斷滅五上分結而般涅槃 sasavkhara-parinibbana,有行般涅槃, 三果聖者生色界後, 努力修行, 斷五上分結之後而般涅槃 asasavkhara-parinibbana,無行般涅槃, 三果聖者於欲界死後生色界, 不必加行而斷五上分結而般涅槃 Uddham soto akanitthagami(=uddhamsoto hoti akanitthagamin), ( 往 ) 上流阿迦膩吒般涅槃 akanittha, 阿迦膩吒 ( 即指色究竟天 ) 先往生色界初禪天, 漸次上生至色究竟天, 於其間久時乃斷五上分結而般涅槃 Parinibbati (pari+ni+va+a) 入滅 (dies without being reborn( 覺悟者 ) 死後不再轉世 ) 過 parinibbayi 過分 parinibbuta 獨 parinibbayitva Parinibbayi, 形 入滅者 (one who has attained the final release) Paripakka (paripaccati 的 過分 ),已相當成熟, 已充分地成熟 paripakkavedaniya kamma,熟報業, 因緣具足已成熟的業報 Paripatati, Paripatati (pari+pat 落下 +a) 跌倒, 走向毀滅 過 paripati 過分 paripatita Paripantha, 陽 危險, 障礙 paripanthika, 形 阻隔的, 反對的 cora paripanthikati gahetva sisacchinnanam lohitam passannam paggharitam. 為盜賊攔路 ( 搶劫 ) 而被捕, 被砍頭流出之血 Paripaka, 陽 成熟, 發展 sattva-paripaka, sattva-paripacanata, 梵 成熟有情 493

253 Paripacana, 中 成熟, 發展 Paripaceti (pari+pac+e),使成熟, 發展, 斡旋 過 paripacesi 過分 paripacita Paripateti (pari+pat 落下 +e),攻擊, 跌倒, 殺, 帶來毀滅 過 paripatesi 過分 paripatita 獨 paripatetva Paripaleti (pari+pal +e),保護, 保衛, 看守 protects; guards; watches. 過 paripalesi 過分 paripalita 獨 paripaletva Paripileti (pari+pil 虐待 +e), 壓迫 oppresses. 過 paripilesi 過分 paripilita Paripucchaka, 形 發問者, 調查者 Paripucchati (pari+pucch 詢問 +a),質問, 查究 過 paripucchi 過分 paripucchita, pariputtha 獨 paripucchitva Paripuccha(pari+puccha), 陰 問題, 審問, 遍問 ( 完全的研究與討論疑難 )(question, interrogation) Paripunna (paripurati 的 過分 ), 已相當滿, 已實現, 已完全, 已完美 paripunnaviriya,卯足全力的精進 paripunnata, 陰 滿, 完全 Paripura, 形 滿的, 完全的 paripuraka, 形 裝滿者, 實踐者 paripurakarita, 陰 完成 陽 完成者, 實踐者 paripurana, 中 實踐, 完美 DA.21./III, Silesu paripurakariniti pabcasu silesu paripurakarini.( 於戒圓滿..圓滿五戒者 ) Paripurati (pari+ pur( 梵 pr / prn/ pur) 充滿 +a), 變成充滿, 變成完美 過 paripuri 過分 paripunna 獨 paripuritva Paripureti (paripurati 的 使 ), 填充, 實踐, 完成, 圓滿, 遍滿 過 paripuresi 過分 paripurita 現分 paripurenta 獨 paripuretva, paripuriya 潛 paripuretabba Paripphuta (paripureti 的 過分 ) 已充滿, 已遍及 Pariplava, 形 不穩定的, 動搖的, 背離的 Pariplavati (pari+pla+a), 顫抖, 偏斜, 到處漫游 過 pariplavi 過分 pariplavita Pariphandati (pari+phand+a) 戰慄, 悸動 過 pariphandi 過分 pariphandita Paribahira, 形 外部的, 外國的, 局外人 Paribbajati (pari+vaj+a), 到處游蕩 (wonders about) 過 paribbaji Paribbaya, 陽 費用, 花費, 薪水 Paribbajaka, 陽 遍行者, 雲遊僧 遊行僧 (a wandering religious mendicant) 另有遊行僧 agantuka, 梵 Paribbajika, 陰 雲遊尼 遊行尼 (a wandering nun) Paribbulha, (paribruhati 的 過分 ) 包含, 包圍 494 Paribbhamati (pari+bham+a) 到處走走, 到處漫遊 過 paribbhami 過分 paribbhanta 現分 paribbhamanta 獨 paribbhamitva Paribbhamana, 中 到處漫遊, 四周旋轉 Paribbhameti (paribbhamati 的 使 ) 使旋轉 過 paribbhamesi 過分 paribbhamita 獨 paribbhametva Paribhattha (paribhassati 的 過分 ) 己跌落, 已下降 Paribhanda, 陽 在地面上抺灰泥, 環繞 paribhandakata, 形 抺過泥灰的 Paribhava, 陽 paribhavana, 中 輕視, 濫用 Paribhavati (pari+bhu+a) 不尊敬, 輕視 (also paribhoti, to treat with contempt, to neglect, despise) 過 paribhavi 過分 paribhabhuta 現分 paribhavanta, paribhavamana 獨 paribhavitva 義 paribhotabba 使 paribhaveti Paribhavita (paribhaveti 的 過分 ), 已訓練, 已穿透, 已熟練, 已混合, 已裝滿, 已養育 Paribhasa, 陽 paribhasana, 中 辱駡, 過失, 責難 paribhasaka, 形 虐待者, 辱駡者, 辱駡的, 責備者 Paribhasati (pari+bhas+a) 辱駡, 責駡, 誹謗 過 paribhasi 過分 paribhasita 現分 paribhasamana 獨 paribhasitva Paribhinna (paribhindati 的 過分 ), 已打破, 已劈開, 已使分歧 Paribhubjati (pari+bhuj 吃 +m-a) 吃, 使用, 享受 過 paribhubji 過分 paribhutta 現分 paribhubjanta, paribhubjamana, 獨 paribhubjitva, paribhutva, paribhubjiya 潛 paribhubjitabba M.55./I, So tam pindapatam agathito amucchito anajjhopanno adinavadassavi nissaranapabbo paribhubjati.( 他對其糰食已不束縛 不迷戀 不耽著 見災患者, 知出離而受用之 ) Paribhutta,(paribhubjati 的 過分 ) 已吃, 已使用, 已享受 Paribhuta (paribhavati 的 過分 ) 已不尊敬, 已輕視, 已濫用, 已辱駡 Paribhoga, 陽 使用, 享樂, 飼養, 享受的物質 paribhogacetiya, 中 聖地 ( 佛陀用過的東西進而演變成聖物 ) Paribhojaniya, 形 適合被用的 paribhojaniyudaka, 中 洗用水 Parimajjaka, 陽 擦者, 撫摸者 Parimajjaka(< pari+marj( 梵 mrj) 擦 ), 形 觸及, 到達 (touching, reaching (up to)) Parimajjati(pari+majjati< maj) 1. 拭去, 拭掉 (to wipe away, wipe off or out) 2. 觸, 撫摸, 擊打 (to touch, stroke) 3. 擦, 擦亮, 掃 (to rub, polish, groom (a horse)) 過 parimajji 過分 parimajjita, parimattha 獨 495

254 parimajjitva Parimajjana(< parimajjati), 中 1. 擦, 拭掉 (wiping off or out, Pug 33.. ukkhaliparimajjanam, 擦鍋 ) 2. 擦, 掃 (rubbing, grooming (a horse)) Parimandala, 形 陽 圓的, 圓形的, 給人深刻印象的 Parimandalam nivasessami ti, sikkha karaniya.( 我要圓整地整齊穿好( 內裙 ), 應當學 )( 比丘守則七十五應學法的第一條 ) Parimandalam 副 整個圍繞著 Parimaddati (pari+madd( 梵 mrd) 壓碎 +a), 擦, 壓破, 按摩 (to rub, crush, rub off, treat, shampoo, massage) 過 parimaddi 過分 parimaddita 獨 parimadditva Parimaddana, 中 摩擦, 壓碎, 征服, 按摩 Parimasati(pari+ mas( 梵 mrw)+a), 接觸, 碰觸 (to touch, stroke, grasp) pp. parimattha (same as pp. of parimajjati) Parimana(pari+ma), 中 尺寸, 範圍, 界限 形 ( 在 合 中 ) 測定, 包含, 擴充 Parimita (pariminati 的 過分 ), 已測量, 已限制, 已約束 Parimukham(pari 遍 +mukha 口 面 ), 副 在前面 ( in front of); 鼻端, 鼻子正下方人中或它的附近部位上的任何一處 都可作為專注入 出息所依靠的接觸點 ujuj kayam panidhaya, parimukham satim upatthapetva.( 使身正直, 起正念於鼻端 中阿含經 作 : 正身正願, 反念不向 ) 分別論 Vibh.p.294, #537. Parimukham satim upatthapetva ti tattha katama sati? Ya 1 sati 2 anussati 3 patissati 4 saranata 5 dharanata 6 apilapanata 7 asammusanata sati 8 satindriyam 9 satibalam] 10 sammasati--ayam vuccati sati. Ayam sati upatthita hoti supatthita nasikagge va mukhanimitte va. ( 使存念於口上 (parimukha, pari 上 + mukha 口 ) 者, 此中, 什麼是 念 (sati), 1 凡是念 ( 處在記住 ) 2 隨念 ( 一而再地記住 ) 3 回想 ( 當面記住, 離去後, 再回想 ) 4 記住 ( 免得再記 ) 5 憶持性 ( 聽聞與誦習的憶持 ) 6 不漂浮性 ( 溶入所緣 ) 7 不忘性 ( 久做久說都不忘 不失憶性 (asammusanata= nattha-mutthassatita)) 8 念根 ( 使作統治的根 ) 9 念力 ( 沒有懶惰的搖擺 ) 10 正念 ( 正確的念 有利可圖的念 善念 ), 這被稱作 念, 此 念 存續 善存續在鼻端(nasika-agge) 或在口相 (mukhanimitte), 以念住於鼻端被稱為 念 的存續之後 ) (cf. DhsA.p.147.;CS:p.191) DA.2./I, Parimukham satim upatthapetvati kammatthanabhimukham satim thapayitva. Mukhasamipeva katvati attho. Teneva Vibhavge vuttam-- ayam sati upatthita hoti supatthita 496 nasikagge va mukhanimitte va, tena vuccati parimukham satim upatthapetva ti (vibha.537). Athava pariti pariggahattho. Mukhanti niyyanattho. Satiti upatthanattho. ( 念 存續於遍口 ( 鼻端 ) 之後..使念被放置於業處的前面, 放置接近於口之意 或然, 遍..掌握之意 口..釋放之意 念..存續之意 分別論 說..此 念 存續 善存續在鼻端 (nasika-agge) 或在口相 (mukhanimitte)), 以念住於鼻端被稱為 念 的存續之後 ) 沙門果經 新疏 (DT2./pg.2.124).. Nasikaggeti nasaputagge. Mukhanimittam nama uttarotthassa vemajjhappadeso, yattha nasikavato patihabbati.:( 鼻端..鼻腔出口 口相..是上唇的中部, 空氣出入鼻孔時磨擦之處 ) parimukha 在此譯作 : 人中 ( 鼻下溝中, 正中上方 1/3 處 ) 附近, 或 ( 鼻下 ) 口上 較寫實 ; 譯 : 面前 全面 in front before facing 皆不夠精確 面前 或 前面, 也可用 pamukha(pa( 梵 pra-) 先, 前 ), 或 sammukha 前面, 或 patimukha 對面 Parimuccati (pari+muc 釋放 +ya), 被釋放, 逃脫 過 parimucci 過分 parimutta 獨 parimuccitva Parimuccana, 中 釋放, 逃亡 Parimutta(parimuccati 的 過分 ) 已被釋放, 已逃脫 Parimutti, 陰 釋放, 解脫 Parimoceti (pari+muc 釋放 +e) 釋放, 解脫 過 parimocesi 過分 parimocita 獨 parimocetva Pariyatti, 陰 聖典 (the Scriptures) pariyattidhara, 形 精通聖經的 knowing Scripture by heart.pariyattidhamma, 陽 pariyattisasana, 中 聖典 (code of the Holy Texts) 眾經撰雜譬喻 (14) (T ).. 若有凡人解深經一句, 口誦心念, 身中三毒四魔八萬垢門, 皆不能自安, 何況博採眾法, 為世橋梁者也 Pariyanta, 陽 末端, 界限, 高潮 pariyantavatim(pariyanta 節度 +vatim 圍牆 ), 陰 有節度 pariyantakata, 形 限制的, 約束的 Pariyantika, 形 ( 在 合 中 ) 終止在, 由 所限制的 Pariyayadassavin, 看見法門者 Pariyati (pari+ya+a), 四處走動 Pariyadati (pari+a+da+a=pari+adati), 極端地繼續 (to take up in an excessive degree), 用盡 (to exhaust) 過分 pariyadinna, pariyadinna 獨 pariyadaya 被 pariyadiyati Pariyadiyati, pariyadiyyati(pari 遍 +adiyati 拿, pariyadati 的 被 ),遍拿 ( 直譯 ), 控制 (overpower), 變成耗盡 (to become exhausted) 過 497

255 pariyadiyi 過分 pariyadinna 獨 pariyadiyitva pot. pariyadiyeyyam ger. adiyitva 反 parivaddhati,遍增長 Pariyapanna ( 過分 ) 已包含, 已屬於, 已進入 反 apariyapanna Pariyapajjati (pari+apajjati), 被完成 (to be finished) 現分 pariyapanna 使 pariyapadeti Pariyaputa (pariyapunati 的 過分 ), 已精通 Pariyapunana, 中 學習 Pariyapunati (pari+a+pu+na), 徹底地學習, 精通 過 pariyapuni 過分 pariyaputa 獨 pariyapunitva Pariyaya(<pari 遍 +i 去, cp. Class. Sk. paryaya) (lit. going round 旋轉 ), 陽 1. 教導 權巧 (=desana;instruction)) 2. 課程 (=vara;succession, course) 3. 原因 (= karana (cause, reason, also case, matter)) 4. 安排 (arrangement, disposition, in phrase pariyayam karoti to arrange D.I,179; or change of habit, see Dial I.245) 繼續, 道路, 習慣, 份量 (what goes on, way, habit, quality, property) anekapariyayena dhammo pakasito,( 以種種權巧令知法 ) Sp.Para.I,132.(cf. DT.1-1./I,63.).. ayabhi pariyayasaddo desana-vara-karanesu vattati.( pariyaya.. 1. 權巧 2. 旋轉 3. 原因 ) Pariyayakatha, 陰 大約談話 Pariyahata (pariyahanati 的 過分 ) 已撞擊, 已撞 Pariyahanati (pari+a+han+a) 撞擊, 撞 過 pariyahani 過分 pariyahata Pariyahanana (< pari+a+han), 中 撞擊, 撞 (striking, beating Vism.142 (ahanana- in exposition of vitakka)=dhsa.114 ( circumimpinging Expos. 151) Pariyutthati (pari+u+tha+a) 出現, 彌漫 過 pariyutthasi 過分 pariyutthita Pariyutthana(pari+utthana,梵 paryutthana), 中 纏 ( 現行煩惱, 相對於 隨眠 ( 潛在的煩惱 )), 爆發 (outburst), 偏愛, 先入為主觀念 偏見 (prepossession) 過分 pariyutthita thinamiddhapariyutthita,睡眠纏 十纏 : 一無慚 二無愧 三嫉 四慳 五悔 六睡眠 七掉舉 八昏沉 九瞋忿 十覆也 見智度論七, 俱舍論二十一 Pariyetthi, 陰 尋找 (search for) Pariyesati (pari+es+a), 尋找, 搜尋, 調查, 尋求 (sim 5 kiu 5 ) 過 pariyesi 過分 pariyesita 現分 pariyesanta, pariyesamana 獨 pariyesitva Pariyesana, 陰 搜尋, 探索 Pariyoga, 陽 沙鍋, 面盆, 湯盆, 咖哩鍋 Pariyogalha, (pariyogahati 的 過分 ) 已跳入, 已看穿 parigalhana, 中 498 Pariyogahati (pari+av+gah 衝進 +a) 跳入, 看穿, 穿透, 細察 過 pariyogahi 獨 pariyogahitva Pariyogahana, 中 投入, 清淨 Pariyodapana, 陰 洗淨, 清淨 Pariyodapeti(=pariyodapayati) (pari+ava+da+ape) 使清潔, 淨化 過 pariyodapesi 過分 pariyodapita Pariyodata, 形 非常乾淨的, 純粹的 Pariyonaddha, pariyonandhati 的 過分 Pariyonandhati (pari+av+nah+m-a) 限制 ( 某人的 ) 自由, 束縛 ( 某人 ), 包封, 掩蓋 過 pariyonandhi Pariyonahana, 中 pariyonaha 陽 覆蓋, 包封 Pariyosana, 中 盡頭, 結論, 完美, 結束, 究竟, 最高境界 增支部 (A.6.52.) 剎帝利經 提到 : 一位生聞婆羅門 ( 憍薩羅國的大典尊 ) 問世尊六類人的欲求 用心 ( 近伺 ) 依靠 安頓與究竟 ( 最高境界 ); 世尊一一回答 (cf. 增壹阿含 37.8 經 (T ), 中阿含 149 經 何欲經 (T )) 法雨雜誌 第 6 期, 更增加六類人 Pariyosapeti (pari+ava+sa+ape) 結束, 完成, 總結 過 pariyosapesi ( 過分 pariyosapita 獨 pariyosapetva Pariyosita( pariyosapeti 的 過分 ), 已完成, 已總結, 已滿足 Parirakkhati (pari+rakkh+a), 參考 rakkhati Parirakkhana, 中 保衛, 保護 Parillaka(cp. Sk. pirili, pirilli Brh. Samh. 86, 44) 一種鳥 (of a bird) (ThA.1, 49). Parilaha(pari+dah), 陽 熱惱, 苦惱, 熱 parilahananatta,種種熱惱 parilahasamaya,熱時 unhasamaya,暑時 saparilaha, 陽 有熱惱 Parivaccha, 中 準備, 用具 Parivajjana, 中 避免, 避開 Parivajjeti (pari+vaj +e) 避開, 避免, 遠離 過 parivajjesi 過分 parivajjita 現分 parivajjenta 獨 parivajjetva Parivatta, 中 圓周 Parivatta (Parivattati 的 過分 ), 已旋轉, 已滾動 Parivattaka, 形 交換的, 滾動的, 旋轉的, 扭轉的, 滾動的人, 翻譯者 Parivattati (pari 遍 +vat+a), 旋轉, 滾動, 見異思遷 過 parivatti 獨 parivattitva 現分 parivattamana Parivattana, 中 旋轉, 滾動, 翻譯 Parivatteti (Parivattana 的 使 ), 旋轉, 滾動, 背誦, 交換, 翻譯 過 499

256 parivattesi 過分 parivatita 獨 parivattetva, parivattiya 現分 parivattenta Parivasati (pari 遍 +vas 2 住 +a), 1. 停留, 住 (to stay, dwell) 2. 別住 (parivasa( 波利婆沙 ), 罰令獨宿, 靜思其過 ), 在緩刑 (to live under probation) 過 parivasi 過分 parivuttha & parivuttha grd. parivasavatthabba; Sn.697 (=pabbajitva tapasavesena vasati SnA 490). -- ppr. med. paribbasana. Parivara(pari+ var( 梵 vr)), 陽 1. 隨行人員, 隨員, 壯麗, 從者 2.[ 律藏 ] 附隨 (Vin.Pari.) parivaraka, 形 陪伴 Parivarana, 中 包圍 Parivareti (pari 遍 +var+e), 包圍, 跟隨 過 parivaresi 過分 parivarita 獨 parivaretva Parivasita (parivaseti 的 過分 ), 已發香味, 已發出氣味 Parivitakka (pari 遍 +vi+tak 思索 ), 陽 反映, 考慮周詳 Parivitakketi (pari 遍 +vi+tak 思索 +e), 反映, 考慮周詳 過 parivitakkesi 過分 parivitakkita 獨 parivitakketva Parivisati (pari 遍 +vis+a), 以食物招待, 在他人用餐時侍立一旁 過 parivisi 獨 parivisitva Parivimamsati (pari 遍 +vi+ma+m-a), 考慮, 徹底地考慮, 遍觀 過 parivimamsi Parivuta, (parivareti 的 過分 ) 已包圍, 已跟隨 Parivena, 中 被隔開的僧居所 ( 目前它意謂爲 : 宗教教所 ) Parivesaka(pari+vis), 形 侍候飲食的人 (waiting, serving up meals) Parivesana(pari+vis), 陰 分配食物 飼養 侍候飲食 (distribution of food, feeding, serving meals) Parivyaya, 梵語 辛, 西藏語 spod( 藥味之義 ) 指五種有辛味之蔬菜, 五辛, 又作五葷 五辛 :( 一 ) 蒜 ( 大蒜 蒜頭 葫菱 家蒜, 巴 lasuna; 梵 lawuna) 蔥 ( 慈蔥 胡蔥 春蔥, 梵 latarka) 路蕎 ( 蕎菜 小根菜 小蒜 野韭 宅蒜 菜芝 山擇蒜 薤白頭 薤子 野蒜 介白 小獨蒜, 梵 palandu) 革蔥 ( 茖蔥 山蔥 革山蔥 薤, 梵 grbjana) 興渠 ( 阿魏 胡荽, 梵 hivgu) 等五種 Vin.Cv.II,141.;CS:p.282: abadhappaccaya lasunam khaditun ti.( 病緣, 許食蒜 )( 巴利律及其他部派的律藏沒有提到不准吃其他四辛 ) Parisakkati (pari 遍 +sakk +a), 努力, 試 過 parisakki 過分 parisakkita Parisagata, 形 加入一個團體的 Parisavkati (pari 遍 +sak+m-a), 懷疑, 有憂慮 過 parisavki 過分 parisavkita 獨 parisavkitva 500 Parisavka, 陰 懷疑 Parisadusaka, 陽 害群之馬 Parisappati (pari 遍 +sap 服務 +a), 到處爬行 過 parisappi 過分 parisappita Parisappana, 陰 到處爬行, 發抖, 懷疑, 猶豫 ( 台語 : 躊躇 tiu 5 ti 5 ) Parisamantato, 副 到處, 周圍 Parisambahati (pari 遍 +sam+bah+a), 完全按摩, 完全觸摸 過 parisambahi 獨 parisambahitva parisambahanta 現分 Parisahati (pari 遍 +sah 勝過 +a), 克服, 征服 過 parisahasahi Parisa, 陰 ( 集體名詞 ) 群眾 會眾 類眾 徒眾 parisavacara, 形 手足情誼 ( 在團體中活動的人 ), 議員 [ 它的尾母音在 合 被弄短, 例 :parisapariyanta, pari-samajjha ] attha parisa, 八眾 (eight assemblies).. 1.khattiya-parisa, 剎帝利眾 (the assembly of Khattiyas), 2.brahmana-parisa, 婆羅門眾 (the assembly of Brahmins), 3.gahapati-parisa 居士眾 (the assembly of householders), 4.samana-parisa, 沙門眾 (the assembly of ascetics), catummaharajika-parisa,5. 四大 ( 天 ) 王眾 (the assembly of devas of the Realm of the Four Great Kings),6.tavatimsa-parisa, 三十三天眾 (the assembly of the Thirty-Three Gods),7.mara-parisa, 魔眾 (the assembly of Maras),8.brahma-parisa, 梵眾 (the assembly of Brahmas) mahati parisa, 大眾 ( 大群的會眾 ) cf. savgha, gana, vagga Parisibcati (pari 遍 +sic 傾倒 +m-a), 到處灑 過 parisibci 過分 parisitta 獨 parisibcitva Parisujjhati (pari 遍 +sudh( 梵 wudh / wundh) 弄乾淨 +ya), 變成乾淨, 使潔淨, 使淨化 過 parisujjhi 現分 parisujjhanta 獨 parisujjhitva Parisuddha (Parisujjhati 的 過分 ), 已清理, 已純粹, 已完美 tikotiparisuddha,三際清淨 ( 不自作 不教他作 不讚嘆作 ( 殺 盜 淫 妄語 離間語 麤惡語 綺語 ))(S.55.7./V,354~5.) Parisuddhi, 陰 純淨, 清淨 有四遍清淨戒 (catuparisuddhisila): 一 別解脫律儀戒 (patimokkhasamvarasila): 比丘守則, 共有 227 戒 二 根律儀戒 (indriyasamvarasila): 以正念防護六根, 不迎可喜 不拒可厭的對象 三 活命遍淨戒 (ajivaparisuddhisila) : 比丘應以適合的方式活命 四 資具依止戒 (paccayasannissitasila): 使用衣 食 住 葯 ( 或必需品 ) 之前 之時 之後, 適當地省察運用它們的正確目的 parisuddhi-uposatha, 清淨布薩 parisuddhi-dana, 清淨布施 ajiva-parisuddhi, 生活清淨 vaci-parisuddhi, 語清淨 sila-parisuddhi, 戒清淨 dassana-parisuddhi, 見清淨 501

257 Parisussati (pari 遍 +sus( 梵 wus) 弄乾 +ya), 乾涸, 浪費掉 過 parisussi 過分 parisukkha 獨 parisussitva Parisussana, 中 完全乾涸, 凋萎 Parisedita (parisedeti 的 過分 ), 已蒸熱, 已孵 Parisedeti (pari 遍 +sid +e), 孵, 蒸熱 Parisodhana, 中 洗淨, 使淨化 Parisodheti (pari 遍 +sudh( 梵 wudh / wundh) 弄乾淨 +e), 使清潔, 使清淨 過 parisodhesi 過分 parisodhita 獨 parisodhetva, parisodhiya 潛 parisodhayi Parisoseti (pari 遍 +sus+e), 弄乾, 蒸發 過 parisosesi 過分 parisosita Parissajati (pari 遍 +saj 黏住 +a), 擁抱 過 parissaji 過分 parissajita 現分 parissajanta 獨 parissajitva Parissajana, 中 擁抱 Parissanta, 過分 已疲累, 已疲勞 Parissama, 陽 努力, 辛勞, 疲勞, 疲憊 Parissaya, 陽 危險, 風險, 麻煩 Parissavana, 中 濾水器, 過濾器, 濾 器 Parissaveti (pari 遍 +sav( 梵 sru) 流動 +e), 濾, 過濾 過 parissavesi 過分 parissavita 獨 parissavetva Pariharana, 中 pariharana, 陰 保持, 保護, 注意 Pariharati (pariharati, parihirati) (pari 遍 +har 拿 +a), 持續, 保護, 隨身攜帶, 避免 過 parihari 過分 pariharita, parihata 獨 pariharitva 義 paritabba 3 複. 祈 pariharantu D.16./II, Tathagatassa kho, Ananda, na evam hoti-- Aham bhikkhusavgham pariharissami ti va mamuddesiko bhikkhusavgho ti va. Parihasati (pari 遍 +has 笑 +a), 笑, 嘲笑, 嘲弄 過 parihasi 獨 parihasitva Parihana(<pari+ha 減少 ) 陰 損失 (diminution), 減少 (decrease), 浪費掉 (wasting away), 毀滅 (decay) Parihani, 陰 損失, 減少, 浪費掉, 毀滅 D.16./II,77... Yavakivabca, bhikkhave, bhikkhu apabbattam na pabbapessanti, pabbattam na samucchindissanti, yathapabbattesu sikkhapadesu samadaya vattissanti, vuddhiyeva, bhikkhave, bhikkhunam patikavkha, no parihani. ( 又, 諸比丘! 只要諸比丘依照未制立者不制立, 已制立者不廢, 實行所制立律法, 諸比丘! 則應預期諸比丘之興盛而非衰亡 )( 七不退法之一 ) Parihaniya, 形 引起損失或毀滅 Parihapeti (pari 遍 +ha 減少 +ape), 使縮小, 帶來毀滅, 疏忽, 省略 過 502 parihapesi 過分 parihapita 獨 parihapetva Parihayati (pari 遍 +ha 減少 +ya), 縮小, 浪費掉, 從 消失 過 parihayi 過分 parihina 現分 parihapayamana 獨 parihayitva Parihara, 陽 照料, 注意, 保護, 避免, 尊嚴, 防範 pariharaka, 形 保護的, 保衛的 pariharapatha, 陽 環行道, 圓形的道路 pariharika, 形 維持, 持續 Parihasa, 陽 笑, 嘲弄 Parihina (parihayati 的 過分 ), 已從 消失, 已困窮, 已瘦弱 Parupakkama, 陽 敵人的進攻 Parupaghata, 陽 傷害他人 Parupavada, 陽 被他人指責, 他人的責備 Parulha (paruhati 的 過分 ), 已變長 parulhakesa, 形 有長頭髮的 Pareta, 形 折磨的, 被征服的, 繼續的 Paro, 無 在遠處, 更進一步地, 更遠地, 此外, 在上面, 向上, 以上, 不止 parovara, parovariya, 形 高低的 parosata, 形 不止一百的 parosahassa, 形 不止一千的 Parokkha(paro-akkha, 眼界之外 ), 形 看不見之處, 背地裡 parokkhe, 處 在缺席中, 在背後 ( 台語 : 尻脊後 kha ciah au 7, 尻川後 kha chng au 7 ) Parodati (pa+rud+a), 大聲呼喊, 悲歎 過 parodi 獨 paroditva Parovara, Paropara (para+avara) 形 中 高低的, 高低 (high & low, far & near; pl. in sense of all kinds ) Pala, pala-(classical Sk. pala), 中 斤 ( 一種重量, 大約 4 盎司 )(a certain weight (or measure), spelt also phala (see phala 2 ), only in cpd. satapala a hundred (carat) in weight Th.1, 97 (of kamsa); J.VI,510 (sataphala kamsa=phalasatena kata kabcana-pati C.). Also in comb n catuppala -- tippala -- dvipala -- ekapala -- satika Vism.339. Palaka (cp. late Sk. pala, flesh, meat), (a species of plant J.VI,564.) Palaganda(cp. Sk. palaganda Halayudha II.436; BSk. palaganda AvW I.339; Astas. Par. 231; Avad. Kalp. II.113), 陽 大廈, 泥瓦匠 (a mason, bricklayer, plasterer) Palandu, palanduka(cp. Epic Sk. palandu, pala (white)+andu (=anda? egg), 陽 洋蔥 (onion,原産亞洲的植物 (Allium cepa), 味道強烈, 廣泛用作蔬菜 ) Palapati (pa+lap 嘮叨 +a), 胡說 (to talk nonsense), 台語 : 黑白講 過 palapi 過分 palapita 獨 palapitva Palapana, palapita, 中 廢話 503

258 Palavati (Vedic plavati, plu), 游泳 (to float, swim Vin.IV,112; Dh.334; Th.1, 399; J.III.190.) Palasata(possibly fr. Sk. parasvant), 犀牛 (a rhinoceros J.VI.277 (v. l. phalasata; expl d as khagga-miga, with gloss balasata ); as phalasata at J.VI.454 (expl d as phalasata-camma C.)) Palata, (palayati 的 過分 ) 已跑走 Palapa, 陽 ( 玉黍蜀的 ) 穀殼, 廢話, 胡扯, 無實質的 vacipalapo,廢話 Palapin, 陽 疏忽的 apalapin, 疏忽的 ( not neglectful ) Palapeti 1 (palayati 的 使 ), 使跑走, 使飛行 (to cause to run away, to put to flight, drive away) 過 palapesi 過分 palapita 獨 palapetva Palapeti 2 (Caus. of pa+lap, cp. palapa), 廢話, 胡扯 (to prattle, talk) Palayati (pal+aya), 逃走, 逃脫 (to run (away)) 過 palayi 過分 palata 現分 palayanta 獨 palayitva inf. palayitum J.I,202; VI, Contracted forms are: pres. paleti (see also the analogy-form paleti under paleti, to guard) D.I,54 (spelt phaleti, expl d DA.I,165 by gacchati); Sn.1074, 1144 (=vajati gacchati Nd 2 423); Dh.49; Nd 1 172; J.V,173, 241; Vv (=gacchati VvA.345); Pv.I,11 1 (gacchati PvA.56); aor. palittha J.V,255; fut. palehiti Th.1, 307; imper. palehi Sn.831 (=gaccha SnA 542) -- pp. palata & palayita; Caus. palapeti 1 (q.v.). Palayana, 中 逃走 (running away) palayanaka, 形 逃避 Palayin, 形 逃 (running away, taking to flight) Palala(cp.Ved.& Epic Sk.palala), 陽 中 稻草 (straw) Palalachannaka,稻草屋頂 (a roof of thatch) palalapinda, (a bundle of straw) palalapithaka (Straw Seat;straw foot-stool;a kind of punishment or torture, i.e.being so beaten with clubs, that the bones are broken, and the body becomes like a heap of straw) palalapubja, palalapubjaka, 陽 稻草堆 Palasa 1 (Vedic palawa), 陽 中 1. 緊叔迦樹 堅叔迦樹 緊祝迦樹, 意譯赤色花樹或肉色花樹 (the tree Butea frondosa or Judas tree, 印度婆羅門教的聖樹 屬豆科之巨木, 樹高四十尺至百尺, 葉爲羽狀複葉, 頗大, 小葉約長五 六寸, 無毛 ; 花呈房狀花序, 色橙紅, 可煉製黃色或赤色染料, 種子榨油則可作殺蟲劑, 多分佈於印度北部喜馬拉雅山至南方的斯里蘭卡, 以及緬甸 )2. 樹葉 (a leaf; collectively (nt.) foliage) palasada, 形 吃樹葉的 Palasa 2, Palasa, 形 惡意, 怨恨 (unmercifulness, malice, spite) apalasa,無惡意, 慈憫 (mercifulness) Palasata, 陽 犀牛 (rhinoceros) Palasin(palasin) (fr. palasa 2 ), 形 懷恨的, 懷惡意的 (spiteful, unmerciful, malicious) Pali (=pari, 摩揭陀語, 當接頭詞 ) 圓 (round), 遍 (around) Paligha(pari+gha of (g)han, cp. P. & Sk. parigha), 陽 1. 門閂 ( ㄕㄨㄢ, 門的橫關 ), 門拴 ( ㄕㄨㄢ )(a cross-bar Vin.II,154; Th.2, 263 (vattapaligha=parighadanda ThA.211) 2. 障礙物 (an obstacle, hindrance) Paligedha(pali 遍 +gedha 貪 ), 貪得無厭 ( 遍貪 wanting everything) Palita, 形 成熟的 中 白頭髮 Palipa, 陽 沼澤 Palipatha, 陽 危險的道路, 困難的路徑 Palipanna, 過分 已跌進, 已沉入 Palimattha (Parimajjaka 的 過分 ),已磨光 (polished) cp. parimattha Palugga, (Palujjati 的 過分 跌倒, 崩潰, 被溶解 Palujjati (pa+luj+ya), 跌倒, 崩潰, 被溶解 過 palujji 現分 palujjamana 獨 palujjitva Palujjana, 中 崩潰, 毀滅 (breaking up, destruction ) cf. palokita( 崩潰 ) Paluddha (palubbhati 的 過分 ), 已誘惑, 已很執著 (seduced, enticed S.IV,307.(where id. p. M.I,511. reads paladdha). See also palobheti & palobhita.) Palubbhati(pa+lubh), 誘惑 Palumpati (pa+lup), 搶劫 (to rob, plunder, deprive of A.I,48.) Palepa [fr. pa+lip] smearing; plaster, mortar Palepana (nt.) [fr. pa+lip] smearing, anointing; adj. (palepana-) smeared or coated with M.I,429 (galhapalepana thickly smeared). Paleti, 逃走, 逃脫 參考 palayati Palokita, 中 壞 崩潰 (=palujjana) Palobha (< pa+ lubh ( 梵 lubh) 執取 ), 欲望 (desire, greed PvA.265.) Palobhana(=palobha), 中 引誘 Paloka [fr. pa+*luj=ruj, thus standing for *paloga, cp. roga] breaking off or in two, dissolution, decay Vin.II,284; M.I,435=Miln.418 (in formula aniccato dukkhato rogato etc., with freq. v. l. paralokato; cp. A.IV,423; Nd 2 214; Ps.II,238); S.III,167 (id.) IV.53; V, 163. Palokin (< paloka), 形 (destined for decay or destruction) Palobhita (pp. of palobheti), 欲望 (desired) Palobheti (pa+lubh ( 梵 lubh) 執取 +e), caus. 引誘, 勾引 (to desire, to be greedy) 過 palobhesi 過分 palobhita 獨 palobhetva

259 Pallavka (pari 遍 +avka 膝 ;cp. Class Sk. palyavka & Magadhi paliyavka), 陽 1. 盤腿坐 ( 跏趺坐 )( sitting cross-legged, in Instr. pallavkena upon the hams S.I,124, 144) pallavkam abhujati( 梵語 paryavkam abhujya),結跏趺 ( 彎跏趺 )( to bend (the legs) in crosswise ;abhujati..結 彎 組 ), 疊足盤坐 (=pade padamodahitva) 跏, 為 加 之別寫 ; 趺, 是腳背 諸坐法中, 結跏趺坐最安穩而不易疲倦 疊一足在另一足之上為半跏趺坐 ; 疊兩足為全跏趺坐 2. 床座 轎 ( 肩輿 ), 英語 palankeen 或 palanquin Pallattha (Sk. *paryasta, pari+pp. of as to throw, cp. Prk. Pallattha), 抱住膝蓋而坐 (the posture of sitting or squatting or lolling) Pallatthika, 陰 抱住膝蓋而坐 bhikkhu sekhiya 26.. Na pallatthikaya antaraghare nisidissami ti, sikkha karaniya.( 在住宅區, 我不要抱住膝蓋坐, 應當學 ) pallatthikaya va nisidati, 抱住膝蓋而坐 Pallala, 中 1. 沼澤地 (marshy ground) 2. 小湖 (a small pond or lake) Pallava (cp. Class Sk. pallaka), 中 1. 新鮮的葉子, 苗芽 (a sprout) 2. 缽羅婆國 Paliguntheti (pari 遍 +gunth+e), 糾纏, 包封 過 paligunthesi 過分 paligunthita Paligha, 陽 橫木, 障礙 Palibujjhati (pari 遍 +budh 醒 +ya), 被延遲, 被破壞, 被阻隔 過 palibujjhi 過分 palibuddha 獨 palibujjhitva Palibujjhana, 中 變成骯髒 Palibodha, 陽 障礙, 妨礙, 故障 Palivethana, 中 包裝材料, 包圍 Palivetheti (pari 遍 +veth 盤繞 +e), 包起來, 纏住, 包圍 過 palivethesi 過分 palivethita Pavakkhati (pavadati 的 未 ), 他將會看得出 Pavaddha, Pavaddha, 形 長大的, 強壯的 Pavaddhati (pa+vaddh 增長 +a), 生長, 增加 過 pavaddhi 過分 pavaddhita 獨 pavaddhitva Pavaddhana, 中 長大, 增加 Pavatta, 形 繼續的, 跌倒的 中 ( 生死 ) 輪迴 Pavattati (pa+vat( 梵 vrt) 逮捕 +a), 1. 繼續行進, 著手進行 ( to move on, go forward, proceed) 2. 存在, 成爲, 轉起 (to exist, to be, continue in existence ) opp. 被停止 (ucchijjati)) 3. 結果, 繼續 (to result, to go on) 過 pavatti 過分 pavattita 獨 pavattitva pp. pavatta; Caus. pavatteti suppavatti, 徹底熟練 506 Pavattana(< pavattati), 形 中 前進 (moving forward, doing good, beneficial, useful; f. pavattati, pavattini) 2. 執行 (execution, performance, carrying out) Pavattapana, 中 使持續著, 維持, 保存 Pavatti(<pa+ vat ( 梵 vrt) 轉動 ), 陰 1. 顯示, 行使 ( 權力 )(manifestation, wielding, execution, giving) anapavatti,王權 (royal authority) 2. 發生, 事件, 新聞, 轉起 (happening, incident, news) (=pavutti) Pavatteti (pa+vat+e)(caus. of pavattati), 使運轉 ( 開動 ), 繼續, 揮, 運轉 過 pavattesi 過分 pavattita 現分 pavattenta 獨 pavattetva 不 pavattetum Pavattetu, 陽 繼續的人 Pavana, 陽 風 中 大森林 Pavara, 形 貴族, 優良的 Pavasati (pa+vas 住 +a), 在國外居住, 遠離家 過 pavasi 過分 pavuttha 獨 pavasitva Pavassati (pa+vass 下雨 +a), 下雨 過 pavassi 過分 pavuttha Pavassana, 中 下雨 Pavata, 中 多風的地方 Pavati (pa+va 吹 +a), 散播氣味, 吹 Pavayati (pa+va 吹 +ya), 吹, 散播 過 pavayi 過分 pavayita 獨 pavayitva suppavayita, 好好地分散 Pavarana( 梵 pravarana<pra+vri)), 陰 邀請, 自恣 ( 雨季安居最後一天的儀式 ) S.8.7./I,191. : Handa dani, bhikkhave, pavaremi vo. Na ca me kibci garahatha kayikam va vacasikam va ti. ( 諸比丘! 今日我自恣 你們對於我身語之上有什麼之非難嗎?) Pavarita (Pavareti 的 過分 ), 已邀請, 已進行過自恣的出家人 Pavareti (pa+var 選擇 +e), 邀請, 使滿意, 給掌管, 行自恣 過 pavaresi 獨 pavaretva Pavasa, 陽 在國外逗留 Pavasin, 陽 在國外居住者, 離家的人 Pavaha, 陽 連續的流動, 水流 pavahaka, 形 沖走的 Pavaheti, Pavahati (pa+vah(brh 1 )+e, Sk. prabrdha (pravrdha)), 使流動, 使被沖走, 除去 過 pavahesi 過分 pavahita 獨 pavahetva cp. abbulha & ubbahati (ud+brh 1 ) Pavala, Pavala, 陽 中 珊瑚 (coral, 古代視為寶石一種 ), 芽 Pavalha(pavaheti 的 過分 ), 已逐放, 已拒絕 Pavasa(<pa+vas, cp. Vedic pravasa in same meaning),(sojourning abroad, 507

260 being away from home) Pavijjhati (pa+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +ya), 往前丟, 射擊 過 pavijjhi 過分 paviddha 獨 pavijjhitva Pavittha (pavisati 的 過分 ), 已進入 Pavivitta, 形 分開的, 隔離的 Paviveka, 陽 孤獨, 隔離, 隱退, 隱遯 SA.2.29./I,122.:Pavivittoti kayaviveko ca vivekatthakayanam nekkhammabhiratanam, cittaviveko ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam, upadhiviveko ca nirupadhinam puggalanam visavkharagatananti, imesam tinnam vivekanam labhi.( 隔離 :1. 身遠離之義即喜歡放棄,2. 心遠離即得遍淨心 (parisuddhacittanam) 及得到最上明淨 (paramavodanappattanam,即達到八定, 得到許多明淨與清淨 ),3. 執取遠離是達到眾補特伽羅剝除所有東西而無執取, 這些是得到已達到最終點的遠離 )Sn.2-3(v.257.).. Pavivekarasam pitva, rasam upasamassa ca; Niddaro hoti nippapo, dhammapitirasam pivanti.( 品嘗了隱居的美味, 品嘗了寂靜的美味, 擺脫恐懼, 滌除罪惡,( 進而 ) 品嘗法喜的美味 ) Pavisati (pa+vis 進入 +a), 進, 入, 闖入 過 pavisi 現分 pavisanta 獨 pavisitva 不 pavisitum Pavina, 形 聰明的, 有技術的 Pavuccati (pa+vac 說 +ya), 被叫做, 被說, 被宣稱 過分 pavutta Pavuttha, (pavasati 的 過分 ) Paveni, 陰 傳統, 連續, 世系, 族類, 髮辮子 Pavedana, 中 公告 Pavediyamana, 被 現分 被宣佈 Pavedeti (pa+vid 知 +e), 告知, 宣佈 過 pavedesi 過分 pavedita 獨 pavedetva 現分 pavedenta Pavedayati (=Pavedeti), 告知, 宣佈, 傳播 pavedayanti, 傳播 ( 複 3 現 ) Pavedhati (pa+vedh+a), 戰慄, 激動 過 pavedhi 過分 pavedhita 獨 pavedhitva 現分 pavedhamana Pavesa, 陽 pavesana, 中 進入, 入口 pavesaka, 形 使進入的人 pavesananikkhamana, 中 進出, 延長 Paveseti (pa+vis 進入 +e), 使進入, 介紹, 預示 過 pavesesi 過分 pavesita 獨 pavesetva 現分 pavesenta 不 pavesetum Pavesetu, 陽 引導員, 允許進入的人 Pasamsaka, 陽 稱讚者, 奉承者 Pasamsati (pa+sams 稱讚 +a), 稱讚, 委託 過 pasamsi 過分 pasamsita, pasattha 現分 pasamsanta 義 pasamsitabba, pasamsiya 獨 508 pasamsitva 不 pasamsitum Pasamsana, 中 pasamsa, 陰 稱讚, 讚賞 Pasavga, 陽 傾向, 執著, 事件, 場合 Pasata (pasarati 的 過分 ;pa+sr), 已張開, 已遮蔽 ( 表面 )( let out, produced) Pasata 1 (Vedic prsant, f. prsati), 形 (spotted, only in cpd. pasatamiga spotted antelope J.V.418 (v. l. pasadamiga). The more freq. P. form is pasada, e. g. S.II,279 (gloss pasata) Pasata 2 (Late Sk. prsat or prsad a drop; cp. phusita 1 rain-drop=prsata; probably dialectical & Non-Aryan),, 陽 一把, 巴沙答 ( 穀粒或液體的衡量,4 把挲噠 = 1 西阿 (seer) [ 印度液量單位, 約一公升 ] 參考 Pattha) (a small measure of capacity, a handful (seems to be applied to water only) J.I.101 (pasatamattam udakam); IV.201 (udakapasata); V.382 (pasatamattam paniyam). Often redupl. pasatam pasatam by handfuls M.I,245, J.V.164. At DA.I,298 it is closely connected with sarava (cup), as denoting the amount of a small gift. Pasattha, pasattha, (pasamsati 的 過分 ), 已讚美, 已委託 Pasada, 陽 花鹿 Pasanna (pasidati 的 過分 ) 1. 已清除, 已明亮 2. 已取悅 3. 已信仰 pasannacitta, pasannamanasa, 形 喜悅的心, 投入的心 Pasayha(ger. of pasahati), 獨 強制地, 強行 Pasarana (<pa+sr 動轉 ) 中 伸展 (stretching, spreading, being stretched out) Pasava(<pa+su ( 梵 sru) 流動 ), 陽 流出, 提出, 子孫 (bringing forth, offspring) Pasavati (pa+su+a), 提出, 生, 流動, 累積 過 pasavi 過分 pasavita, pasuta 現分 pasavanta 獨 pasavitva 使 pasaveti Pasavana (<pa+su), 中 1. 分娩 (giving birth) 2. 生產, 招致 (producing, generating, effecting) pubbapasavana, 生福 Pasaha(<pa+sah 勝過 ), 克服, 掌握 (overcoming, mastering) duppasaha, 形 難克服 (hard to overcome) Pasahati (pa+sah 勝過 +a), 使用武力, 使服從, 壓迫 過 pasahi 獨 pasahitva, pasayha Pasahana, 中 克服, 征服 Pasakha (pa+sakha; 梵 prawakha branch), 陽 中 1. 小分枝 (J.VI.324. sakhapasakha) 2. 像小樹枝 3. 從主幹分支的身體 ( 即 : 腹部 大腿等 ) 4. 缽羅奢佉 (the extremities 受胎後第五個七日至第三十八個七日 ( 出 509

261 生之時 ) 之間, 手足已形成 ) Pasada, 陽 明淨, 明亮, 歡喜, 信心, 感官, 淨色 (pasadarupa;sensitivity elements 眼 耳 鼻 舌 身中能識知外境的色法 淨色即是透明的色聚, 五淨色都是透明的, 其他的色聚都是非明淨 ( 非透明的 )) pasadaka, 形 明亮化的, 令人清楚的, 令人喜愛的, 令人快樂的 Pasadaniya, 形 激發信心的 Pasadeti (pa+sad 坐 +e), 使喜悅, 使潔淨, 使忠實, 轉換 過 pasadesi 過分 pasadita 現分 pasadenta 獨 pasadetva 義 pasadetabba Pasadhana, 中 裝飾 Pasadheti (pa+sadh+e), 裝飾, 布署 過 pasadhesi 過分 pasadhita 獨 pasadhetva, pasadhiya Pasarana, 中 伸展, 傳佈 Pasarita (Pasareti 的 過分 ), 已前彎, 已伸展 Pasareti (caus. of pa+sr 動轉 ), 1. 前彎 (to cause to move forwards, to let or make go, to give up J.VI.58 (pasaraya, imper.)) Pass. pasariyati ; (are turned out of doors) 伸展 (to stretch out, hold out or forth, usually with ref. to either arm (bahum, baham, baha) (opp. sammibjeti); or hand (hattham) ; or feet (pade, padam); (=sandhiyo patippanameti). 3. to lay out, put forth, offer for sale. -- pp. pasarita, Cp. abhi Pasasati [pa+was] 1. to teach, instruct to rule, reign, govern Pasareti (pa+sar( 梵 sr) 動轉 +e), 轉動, 伸展, 傳佈, 伸出, 出售 過 pasaresi 過分 pasarita 獨 pasaretva Pasasati (pa+sas 教 +a), 教, 規定, 統治 過 pasasi 過分 pasasita Pasibbaka, 陽 錢包, 麻布袋, 袋 Pasidati (pa+sad 坐 +a), 明亮化, 被取悅, 被潔淨, 被使清楚, 被獻身 過 pasidi 過分 pasanna 獨 pasiditva 義 pasiditabba Pasidana, 中 pasidana, 陰 熱愛, 晴朗, 滿足 Pasu, 陽 畜牲, 四腳動物 pasupati, 陽 濕婆 ( 印度三大神中司破壞之神 ), 大自在天 Pasuta, 形 經營的, 執著的, 做的 Pasuta (pasavati 的 過分 ), 已生産, 已爲 接生, 已出生 Pasuti, 陰 帶來, 出生 pasutika, 陰 生過孩子的女人 pasutighara, 中 産房 Passa 1 (cp.sk.pawya,<passati), 陽 現分 看見 (seeing, one who sees) 處 passe Passa 2 陽 中 1. 旁邊 (side), 側面 (flank) 2. 斜坡 (mountain slope) 處 pasmani (= passe) Himavantassa passato, 雪山山麓 510 Passati (dis 說明 ( 梵 paw 觀 )+a), 看, 見, 找, 明白 過 passi 過分 dittha 現分 passanta, passamana 獨 passitva, disva passam na passatiti,見不可見 ( 正在看而看不見 ) 1pl. passama imper. sg. passa pl. passatha & passavho (cp. Sk. pawyadhvam) ppr. passam & passanto f. passanti grd. passitabba fut. passissati aor. passi Passaddha, (passambhati 的 過分 ) 輕安 Passaddhi (pa+sambh( 梵 pra+wrambh) 使平靜 平息 ), 陰 輕安 Passambhati (pa+sambh+a), 使 使輕安 (to calm down, quiet, allay) 過 passambhi 獨 passambhitva 現分 passambhayam, 正在輕安 正在使... 輕安 (M.I,56; III,82, 89) Passambhana, 陰 輕安 Passambheti (pa+sambh +e), 使輕安 過 passambhesi 過分 passambhita 獨 passambhetva 現分 passambhenta Passasati (pa+sas( 梵 wvas) 吹 +a), 呼出 ( 呼吸 ) 過 passasi 過分 passasita 獨 passasitva 現分 passasanta Passava, 陽 小便, 尿 passavamagga, 陽 小便道 ( 尿道 urethra), 陰道 ( 陰道與尿道是不同管道, 但古代常用 尿道 呼作 陰道 ) Passasa, 陽 呼氣 passasasi, 陽 呼氣的人 Passitum, 不 看 (to see) Passitabba, 義 適合被看到 Passiya (passati 的 獨 ), 看到了 Pahata, Pahata, (paharati 的 過分 ) 已打擊, 已襲擊 Pahattha (pahamsati 的 過分 ), 已高興, 已非常快活 Paharana, 中 打, 攻擊, 襲擊武器 paharanaka, 形 碰撞的, 打擊的 Paharati (pa+har 拿 +a), 打, 打擊, 襲擊, 傳遞 過 pahari 現分 paharanta 獨 paharitva, 不 paharitum Pahana(< pa 徹底 +ha 放棄, see pajahati), 中 放棄, 離去, 捨斷, 拒絕 (giving up, leaving, abandoning, rejection) 單. 與 單. 屬 pahanaya Pahaya, (pajahati 的 獨 ), 遺棄了, 放棄了 Pahayi, 陽 放棄的人 Pahara, 陽 毆打, 打擊 paharadana, 中 給打擊, 攻擊 ekappaharena = 突然 Pahasa(<pa+has 笑, cp. Class. Sk. prahasa), 陽 非常歡樂, 歡笑 (laughing, mirth) Pahasati, 令人笑 in pahasanto saparisam at ThA.69 should preferably be read as pahasayanto parisam, thus taken as Caus. of pa+has, i. e. making 511

262 one smile, gladdening. Pahaseti (pa+has 笑 +e;caus. of pahasati), 令人笑, 使喜悅 (to make laugh, to gladden, to make joyfu) 過 pahasesi 過分 pahasita Pahinana, 中 發送, 派遣 Pahinagamana, 中 去當使者 (going on errands) Pahinati (pa+hi +na), 送 過 pahini 現分 pahinanta 獨 pahinitva Pahita, I.(padahati<dha 的 過分 ) 努力, 熱心 pahitatta,自勵, 精進, 不惜身命 SA.6.3./I,204.:Pahitattoti pesitatto( 自勵..自己已豁出去 ) MA.57./III,107.:Pahitattoti kaye ca jivite ca anapekkhataya pesitatto.( 自勵..對身體及生命沒有期待的自我精進 ) II.(pahinati<hi 的 過分 ) 送 Pahina(pajahati 的 過分 ), 已排除, 已抛棄, 已消滅 ( given up, abandoned, left, eliminated) Pahiyati, Pahiyyati(pa+ha 放棄 +i+ya)(pass. of pajahati), 被捨棄, 消失, 過世 (to be abandoned, to pass away, vanish) 過 pahiyi 過分 pahina 現分 pahiyamana 獨 pahiyitva Pahu(cp. Vedic prabhu, fr. pa+bhu), 形 能幹的, 能夠的, 能 的 (able) Pahuta(pp. of pa+bhu, cp. Vedic prabhuta), 形 豐富的, 很多的, 寬廣的 (sufficient, abundant, much, considerable) pahutajivha, 形 有寬舌的 pahutabhakkha, 形 可吃很多的, 吃很多的 Pahenaka(cp. BSk. prahenaka in sense of sweetmeat ( 糖果 蜜餞 ), 中 適宜送給他人的禮物 (a present) Pahena(=pahena?), 中 派遣 (=pahina) Pahoti (pa+hu+a), 能夠, 勝任, 充份 Pahonaka, 形 充份的, 充足的 pa( 梵 pa), 字根 I. 喝 (to drink) Pivati Paka, 陽 烹飪, 被烹調的 ( 飯 菜 ), 成熟 pakavatta, 中 食物的連續補給 Pakata, 形 衆所周知的, 明白的, 顯著的 (patent) Pakatika, 形 自然的, 最初的 Pakara(cp. Epic Sk. prakara, pa+a+kar( 梵 kr), 陽 圍牆, 籬笆, 壘 (an encircling wall, put up for obstruction and protection, a fence, rampart Vin.II,121 (3 kinds: made of bricks, of stone, or of wood, viz. itthakapakara, silapakara, darupakara)) pakaraparikkhitta, 形 被一面牆壁圍著的 parikkhepa-pakara, sanipakara, ( 麻布製的 ) 屏壁 (screen-fencing) Pagabbhiya, 中 大膽, 輕率, 鹵莽 512 Pagubbata, 陰 練達 Abhidhammatthavibhavinitika(CS:p.110) : Ta kaya-citta-akammabba-bhava-vupasamalakkhana. Pagunassa bhavo pagubbam, tadeva pagubbata, kayassa pagubbata kayapagubbata.( 它平息心所不適應的狀態的相, 練達狀態的練達, 它正是練達性, 心所的練達性, 為心所練達性 ) Dhs.#48.:Katama tasmim samaye kayapagubbata hoti? Ya tasmim samaye vedanakkhandhassa sabbakkhandhassa savkharakkhandhassa 1 pagunata 2 pagunattam 3 pagunabhavo--ayam tasmim samaye kayapagubbata hoti.( 在此時什麽是 心所練達性? 此時是凡是受 1 蘊 想蘊 行蘊的練達性 2 練達 3 練達的態, 即此時是 心所練達性 ) Dhs.#49.:Katama tasmim samaye cittapagubbata hoti? Ya tasmim samaye vibbanakkhandhassa 1 pagunata 2 pagunattam 3 pagunabhavo--ayam tasmim samaye cittapagubbata hoti.( 在時什麽是 1 心練達性? 此時是凡是識蘊的練達性 2 練達 3 練達的態, 即此時是心練達性 ) Pacaka(< pac, cp. paceti), 形 中 烹飪的, 成熟的, 消化的, 廚師 (one who cooks, a cook; f. pacika) pacaka tejo(=pacakaggi),消化之火( 這是命根九法聚的作用之一 ) Pacana 1 (< pac, Caus. paceti), 中 烹調(bringing to boil, cooking J.I.318 (yagupacana) Pacana 2 (for pajana, cp. paceti 2 & SnA 147), 中 刺棒(a goad, stick) Pacariya, 陽 老師的老師, 師公 (teacher of teachers) Pacapeti (pac +ape), 使烹調 過 pacapesi 過分 pacapita 獨 pacapetva Pacika, 陰 女廚師 Pacittiya (most likely prak+citta+ika, i. e. of the nature of directing one s mind upon, cp. pabbhara= *prag+bhara. So expl d also by S. Lévi J.As. X.20, p Geiger, P.Gr. 27, n. 1 inclines to etym. prayaw+cittaka), 形 波逸提, 懺悔 (requiring expiation, expiatory Vin.I,172, 176; II.242, 306 sq.; IV.1 sq., 258 sq.; A.II,242 (dhamma); Vism It is also the name of one of the books of the Vinaya (ed. Oldenberg, vol. IV.). See on term Vin. Texts I.18, 32, 245. 十誦律 卷第十七(T ).. 波逸提者 煮燒覆障, 若不悔過能障礙道 Pacina (Vedic pracina, fr. adv. prac bent forward), 形 東方的(eastern i. e. facing the (rising) sun (opp. paccha)) pacinadisa, 陰 東部, 東方 pacinamukha, 形 面對東部的 Paceti 1 (Caus. of pacati), 使烹調 (to cause to boil, fig. to cause to torment D.I,52 ) ppr. pacayato, Gen., also pacento 參考 Pacapeti 513

263 Paceti 2 (for pajeti, with c. for j (see Geiger, P.Gr ); pra+aj: see aja), 駕駛, 促使 ( to drive, urge on) Pajana, 中 1. 駕駛 2. 刺棒 Pajeti (pa+aj+e), 駕駛, 帶領 過 pajesi 過分 pajita 現分 pajenta 獨 pajetva 使 pajapeti Patala, 形 淡紅色的, 粉紅的 Pataliputta, 中 華氏城 ( 摩揭陀國的一城名, 現在的巴特那 [Patna,印度東北部城市, 比哈爾邦首府 ]) Patali, 陽 喇叭花 (the trumpet-flower;bignonia suaveolens), 音譯 : 波羅利華 波波羅 波吒釐 ; 重葉樹 重生華, 春季開香紫花 Patava, 陽 中 技術 Patikavkha, 形 被需要的, 被預期的 patikavkhi, 陽 需要者, 期待者 Patika, 陰 半月形石臺階 Patikulya, 中 討厭 Patipada, 陽 陰曆初一 ( 或十六日 ) Patibhoga, 陽 贊助者, 保證人, 保釋, 安全 Patiyekka, 形 分開的, 單一的 patiyekkam, 副 分開地, 個別地 Patihira, Patihera, Patihariya, Patihara, (<pati+hr)( 梵 pratiharakapaksaj), 中 敲擊 (striking, that which strikes); 奇跡 (=iddhipatihariya) patihariyapakkha, 陽 神變日 ( 雜阿含 1121 經 : 汝等諸瞿曇! 於法齋日及神足月, 受持齋戒, 修功德不? 神足月 :patihariyapakkha (patihariya 額外的 +pakkha 半個月 (m.) 明晰 (a.) ) 神奇節 {an extra holiday, an ancient festival, not now kept (PED, p.451)} ( 水野弘元譯..神變月 特別の月 )(Bodhi 譯 : special periods ) VvA(CS:p.65): Patihariyapakkhabcati patiharanakapakkhabca, catuddasipabcadasi-atthaminam yathakkamam adito antato cati pavesana-nikkhamanavasena uposathasilassa patiharitabbam pakkhabca terasi patipada sattami navami cati attho.(( 及 ) 額外的半月 ( 古譯..神足月 ):( 及 ) 額外的半月,( 一般布薩日 ) 從 ( 農曆 ) 初八開始, 接著第十四, 到第十五 ( 日 ) 結束, 延伸布薩戒 ( 的日份 ), 當是額外的半月, 增加第十三, 初七 初九之義 ) SA.10.5./I, Patihariyapakkhabcati manussa atthami-uposathassa paccuggamanabca anuggamanabca karissama ti sattamiyapi navamiyapi uposathavgani samadiyanti, catuddasipannarasinam paccuggamananuggamanam karonta terasiyapi patipadepi samadiyanti, vassavasassa anuggamanam karissama ti dvinnam pavarananam antare 514 addhamasam nibaddhuposathika bhavanti. Idam sandhaya vuttam patihariyapakkhabca ti. (( 及 ) 額外的半月..人 初八布薩, 我們去作 跟著去作, 我們承當初七 初九布薩, 第十四, 到第十五 ( 日 ) 去作 跟著去作, 增加第十三 ( 日 ) 也承當, ( 三個月的 ) 雨安居, 我們去作 跟著去作,( 前雨安居 後雨安居結束時 ) 兩次自恣在半月的中間, 也繼續作 ( 一個月的 ) 布薩, 這是關於 ( 及 ) 額外的半月 ) AA.3.38./II, Patihariyapakkhabcati ettha patihariyapakkho nama antovasse temasam nibaddhuposatho, tam asakkontassa dvinnam pavarananam antare ekamasam nibaddhuposatho, tampi asakkontassa pathamapavaranato patthaya eko addhamaso patihariyapakkhoyeva nama.(( 及 ) 額外的半月 ( 古譯..神足月 ): 此處 ( 及 ) 額外的半月, 指內安居 ( 前安居 ) 三個月連續的布薩 他不在兩次的自恣之間的一個月繼續作布薩, 他不在第一次自恣後開始作一個月 ( 作布薩 ), 稱為 額外的半月 依據藏傳佛教的說法 : 於神變月所造之任何善業與惡業, 皆輾轉增盛 故應於此月 : 勵力斷一切惡緣, 行一切善業 神變月 : 農曆 1 月 1 日 ~2 月 1 日 ( 藏曆相同 ) 神變節 : 農曆 1 月 1~14 日 神變日 : 農曆 1 月 15 日 ( 這種說法有問題 ) tini patihariyani( 三神變 ):Iddhipatihariyam( 神通神變 ) adesanapatihariyam( 記心神變 ) anusasanipatihariyam( 梵 anuwasti-pratiharya)( 教誡神變 ) 見 A /I,292. D.11./I,212. Patiharika(=patihariya or der. fr. patihara in meaning of patihariya), 特別的, 額外的 (special, extraordinary; only in cpd. patiharikapakkha an extra holiday) yamaka-patihariya, 雙神變 (Twin Psychic Phenomenon, Twin Miracles, cf. Pts.I,125.;J.I,77, 88, 193.) 解脫道論 (T ) 作.. 雙變智 Patekka, 形 分開的, 單一的 參考 patiyekka Patha, patha, 陽 通道, 朗誦文 pathaka, 形 背誦者, 閱讀者 Pathina, 陽 叉尾鮎 ( 東南亞産的一種大形淡水鮎魚 (Silurus Boalis)) Pana, 陽 生命, 呼吸, 生物, 生靈 panaghata, 陽 殺害, 殺害生命 panaghati, 陽 殺生者 panada, 形 保護生命者 panatipata, 陽 殺生, 殺有息者 panabhuta, 陽 活的生物 panavadha, 陽 生命的破壞 panasama, 形 寶貴如生命的 panahara, 形 奪命的 panupeta (pana 生命 +upeta 已賦予 ), 終身 KhA panoti jivitindriyappatibaddha khandhasantati, tam va upadaya pabbatto satto. ( 有息者 (pana) 是連結命根的蘊相續者, 或者執取那 ( 蘊相續 ) 所施設的有情 )Kh 有息者 ( 有呼吸的 ) (pana) 可視為 已生的 ( 生物 ) (bhuta, panabhuta) 或者把 諸有呼吸的 (pana) 視為五取蘊眾生 ( 但 515

264 是色界沒有呼吸 ); 諸已生的 (bhuta), 視為一取蘊 ( 色界的無想天, 只有色蘊 ) 四取蘊眾生( 無色界 ) Para.III,52... Pano nama manussapano vuccati.( 有息者..人之有息者 ) Upeti (upa 近 +i+a), 靠近, 獲得 pananti, 他們呼吸 Panaka (< pana), 形 陽 生命, 有呼吸生物 (a living being, endowed with (the breath of)) panakajata, ( 小 ) 生物 sappanaka, 有生命 appanaka, 無生命 Panatipata (pana 呼吸 +atipata< ati 超越 + pat 落下 ),殺生( 殺有呼吸者 ) KhA ettha ca panatipatassa pabca avgani bhavanti -- (1)pano ca hoti, (2)panasabbi ca, (3)vadhakacittabca paccupatthitam hoti, (4)vayamati, (5)tena ca maratiti.(1.( 對象 ) 是眾生 (pano ca hoti) 2. 認定是眾生 (panasabbi ca 生物想 ) 3. 生起殺心 (vadhakacittabca paccupatthitam hoti) 4. 付之行動 (vayamati) 5. 導致死亡 (tena ca maratiti) ) KhA Panatipata veramaniya cettha avgapaccavgasampannata arohaparinahasampattita javasampattita suppatitthitapadata caruta muduta sucita surata mahabbalata vissatthavacanata lokapiyata nelata abhejjaparisata acchambhita duppadhamsita parupakkamena amaranata anantaparivarata surupata susanthanata appabadhata asokita piyehi manapehi saddhim avippayogata dighayukatati evamadini phalani.( 離殺生 : 此中, 肢體勻稱, 長廣適中, 腳站得穩, 優美, 柔軟, 明淨, 勇敢, 大力, 口齒伶俐, 世人喜愛, 無瑕疵, 無畏懼, 不被迫害, 被他攻擊不死, 眷屬 ( 或隨從 ) 無量, 姿態美, 外表好, 少病 無憂, 與所喜愛的人 可意的人相處而不別離, 長壽, 如此等果報 ) MA.9./I,198. (=Nd 1 A.CS:pg.98): Asadharanesu pana panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti vuttam hoti. Panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam.(ma.9./i,198. (=Nd 1 A.CS:pg.98): Asadharanesu pana panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti vuttam hoti. Panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam.( 然而對於 ( 各句 ) 不共通的, 有情之殺害, 稱為 殺生, 處死有情, 殺害有情之謂 有情, 此處是從世俗的表達, 從勝義諦, 稱為 ( 具有 ) 命根 ) 若自殺身得偷羅遮罪 ( 五分律 卷第二, T22.7.3; 卷第二十八, T )) 凡夫自殺命終, 很容易帶著臨終的怨恨投生惡道 KhA Payogatoti ettha ca panatipatassa 1 sahatthiko, 2 anattiko, 3 nissaggiyo, 4 thavaro, 5 vijjamayo, 6 iddhimayoti chappayoga.( ( 殺生 ) 從方法 : 這裡, 殺生有 : 1 親手 2 命令 3 投擲 4 設陷阱 5 明所成 ( 與 ) 6 神變所成 六種方法 善見律毘婆沙 卷第十一 (T ).. ( 殺生 ) 六方便 一者自 二者教 三者擲 四者安 ( 陷坑 箛蔟土舀 ) 五者 516 咒 六者神力 四分律 有二十項殺生 : 自殺 教殺 遣使殺 往來使 重使殺 展轉使 求男子 教求男子 求持刀 教求持刀 身現相 口說 身口現相 遣使 ( 說 ) 遣書殺 遣使書 坑陷 倚發 藥 安殺具 Panaka, 陽 昆蟲 Panana, 中 呼吸 Pani, 陽 1. 手 手掌 (the hand) 2. 手拿 panitala, 中 手掌 (the palm of the hand) paniggaha, 陽 婚姻 ( 台語 : 牽手 ) 工 panina payatapani, 張開掌 (with outstretched hand, open-handed, liberal ) panibhaga, 手的部份 (handshare, division by hand) panimatta, 手的大小 (of the size of a hand, a handful) panissara, 手的樂器 (hand sound, hand music, a cert. kind of musical instrument) Panika(<pani;Sk. *panika), 陰 一種湯匙 (a sort of spoon), 抹子, 耙子 Panin (<pana), 形 中 呼吸, 生物, 生靈 (having life, a living being) panino, n.pl.nom. & Acc. & Voc. panine, n.pl.acc. paninam, n.s.acc. 諸生物 paninam, n.pl.dat. & Gen. 諸生物 DA.30./III, Paninanti sattanam.( 諸有息者..諸有情 ) Pata(<pat), 陽 1. 落下 (fall) 2. 投 (throwing, a throw) Patana, 中 使倒下, 丟下, 殺害 Patabba (pivati 的 義 ), 可以喝 Patarasa, 陽 早餐 bhuttapatarasa, 陽 吃早餐 Patavyata (=patabyata, patabyata ) (<pat, see pateti) 陰 落下 滅亡 (downfall, bringing to fall, felling) Patala, 陽 深淵, 傾向, 地球的另一邊 Pati, 陰 碗, 盤子, 缽 同義詞有 :patta, vitta, sarava, dharopa, pona, pisilava ( 見 M.139./III,235.) Pati (pa+a), 看, 保護 Patika, 中 碟子 Patita, (pateti 的 過分 ) Patimokkha, Patimokkha,(< pati 回 + muc( 梵 muc / moks) 釋放 解脫 ; 梵 Pratimokkha 波羅提木叉 ), 陽 守則 音譯 : 波提木叉 巴帝摩卡 bhikkhupatimokkha, 陽 比丘守則 比丘波提木叉 (the code of monastic discipline) Vism Tabhi yo nam pati rakkhati, tam mokkheti mocayati apayikadihi dukkhehi, tasma patimokkhanti vuccati. Samvaranam samvaro, kayikavacasikassa avitikkamassetam namam. Patimokkhameva samvaro patimokkhasamvaro. Tena patimokkhasamvarena samvuto patimokkhasamvarasamvuto, upagato 517

265 samannagatoti attho.( 以別解脫律儀防護, 這裏的別解脫律儀即是學處戒 因為守護者得以解脫及離惡趣等苦, 故名 別解脫 律儀即防護, 是依身語的不犯為名 別解脫自己便是律儀, 所以名為 別解脫律儀 以別解脫律儀而防護, 為 以別解脫律儀防護 防護 是保持及具備的意思 ) 律藏 大品 誦戒篇 中解釋.. 巴帝摩卡者, 此是最初, 此是頭首, 此是諸善法之上首, 因此稱為 巴帝摩卡 律註 疑惑度脫 中說.. 巴帝摩卡為極殊勝 (pa-atimokkha) 極上首 (atipamokkha) 極尊 極上之義 清淨道論 中說.. 若他看護 (pati) 保護此者, 能使他解脫 (mokkheti) 脫離惡趣等苦, 所以稱為 巴帝摩卡 savaka arabbaka pantasenasana arabbavanapatthani pantani senasanani ajjhogahetva viharati. Te anvaddhamasam sajghamajjhe osarati patimokkhuddesaya.( 諸弟子住閑林者 住邊地坐臥處者, 潛入森 林 藪 邊地而住 他們每半月為了誦戒而入眾 ) 善見律毘婆沙 卷第七 (T ).. 於諸光明日光為王, 於諸山中須彌為最, 一切世間學波羅提木叉為最 如來出世便有此法, 若無佛出世, 無有眾生能豎立此法, 身口意行諸惡業, 佛以 無等學 而制 五分律 卷十八說 : 波羅提木叉者, 以此戒防護諸根, 增長善法, 於諸善法最為初門故, 名為波羅提木叉 (T ) 毘尼母經 ( 卷二 :T ) 卷三 :T ) ): 波羅提木叉者, 名最勝義 以何義故名為最勝, 諸善之本, 以戒為根, 眾善得生, 故名勝義 Pati, 形 ( 在 合 中 ) 丟者, 射擊者 Patu, 無 在前面, 看得見的, 顯然的 patukamma, patukarana, 中 顯示, 令人看得見 patubhava, 陽 外表, 到來顯示 patubhuta, 過分 已出現 Patu-, 字首 出現 Patukamyata, 陰 需要喝 Patukaroti (patu+kar 行 +o), 顯示 過 patukari 過分 patukata 獨 patukaritva, patukatva SA.42.1./III, Patukarotiti bhandantam patibhandanto akkosantam paccakkosanto paharantam patipaharanto pakatam karotiti dasseti.( 顯示 ( 怒相 )..展現出顯著的吵架, 爭論, 臭罵, 罵, 打, 回擊 ) Patukama, 形 想飲料的 Patubhavati (patu+bhu+a), 變成顯然, 出現 過 patubhavi 過分 patubhuta 獨 patubhavitva Paturahosi(=patur + ahosi, patubbavati 的 過 ), 已變成顯然, 已出現 518 Patum, 不 要喝 Pateti (pat+e), 跌落, 丟開, 殺害 過 patesi 過分 patita 獨 patetva Pato(patam), 無 在早晨 patova, pato va, 無 破曉 saya-patam, sayam-patam, sayab ca pato ca, 朝暮 ( 晚上和早晨 ) pato va utthaya, 無 清早起來 Patheyya, 中 旅程的預備 Pada, 陽 中 腳, 腿, 基礎, 四分之一, 第四個詩節 padaka, 形 有腳的, 有基礎的 中 基礎 padakajjhana, 中 以禪定形成基礎 padakathalika, 陰 洗腳時站上的木塊 padavguttha, 中 拇趾 padavguli, 陰 腳趾 padatthika, 中 腿骨 ( 腿的骨頭 ) padatala, 中 腳掌 padaparicarika, 陰 妻子 padapitha, 中 腳凳 padapubchana, 中 擦拭腳的地毯 padamule, 在腳 padamulika, 陽 僕人, 坐在一腳的人 padalola, 形 想到處流浪 padasambahana, 中 腳的按摩 Padapa, 陽 樹 Padasi (padati 的 過 ), 他給了 Paduka, 陰 拖鞋, 鞋 Padudara, 陽 蛇 Padodaka, 陽 洗腳水 Pana, 中 喝 ( 台語 :lim 1 ), 飲料, 糖漿 (syrup) panaka, 中 飲料 panamandala, panagara, 中 喝亭, 酒館 panasonda,貪杯者 Paniya, 中 水, 飲料 ( 如茶 酒 牛奶 汽水等 ) paniyaghata, 陽 水壺 paniyacati, 陰 飲料容器 paniyathalika, 陰 杯子 paniyabhajana, 中 飲料容器 paniyamalaka, 中 paniyasala, 陰 放置飲用水的廳堂 Papa, 中 惡, 孽, 邪惡, 錯誤的行動 形 壞的, 有罪的, 缺德的 papakapagata, 形 已離去惡業 papakamma, 中 惡業, 罪行, 邪惡的行動 papakammanta, papakammi, 形 作惡者, 壞人 papakara, papakari, 形 有罪的, 壞的 papakarana, 中 做惡, 幹壞事 papadhamma, 形 惡法 papamitta, 陽 壞朋友 形 有損友的 papamittata, 陰 結交歹徒 papasavkappa, 陽 邪思維 ( 邪惡想法 ) papasamacara, 陽 惡行 papasupina, 中 惡夢 papatara, 形 較惡的 papatama, 形 最惡的 papittha, 形 最惡的 papitthatara, 形 比最惡還惡的 papitthatama, 形 最最惡的 Papaka, 形 壞的, 有罪的,( 在 合 中 :) 導致 Papanika( pa+apana 市場 +ika), 陽 形 店員 (shopkeeper), 商人 Papasamacara, 陽 惡行 Para.III, Papasamacaroti malavaccham 519

266 ropetipi ropapetipi, sibcatipi sibcapetipi, ocinatipi ocinapetipi, ganthetipi ganthapetipi.( 種植也令種植花圃, 澆水也令澆, 採集也令採集, 編織也令編織者 ) Papika, (papaka 的 陰 ) Papita, (papeti 的 過分 ) Papimant, 形 名 罪人, 魔王 Papiya, 形 有罪的 Papunana, 中 達到, 到達 Papunati (pa+ap+una), 到達, 達到, 達成 過 papuni(=apapuni, a- 為 aor. 的 擴增音 ) 現分 papunanta 獨 papunitva, patva 不 papunitum, pattum 義 papuneyya apapunitva apatva, 反 不達成之後 Papurana(through *pavurana fr. pra+pur(vr), cp. Sk. pravarana), 中 蓋子, 寬大外衣, 毛毯 (cover, dress, cloak) Papurati (pa+a+pur(vr)+a), 披上, 覆蓋, 包裝 ( 通常寫作 )Parupati Papeti 1 (DeNom. fr. papa) 使壞 (to make bad) 過分 papita Papeti 2 (pa+ap+e)( papunati 的 使 ), 使到 去, 使到達, 使達到 (to make attain, to let go to, to cause to reach, to bring to) 過 papesi 過分 papita 現分 papenta 獨 papetva imper. papaya, and papayassu J IV.20. fut. papessati and papayissati. Pabhati(pa+a+pp. of bhr 支持 ; that which has been brought here, ), 中 1. 禮物, 賄賂 (a present, bribe) 2. 金錢, 價格 (money, price) kathapabhati, 帶來之說 ( a tale brought, occasion for something to tell, news, story) Pabhata(pa+abhata), 中 禮物 (brought, conveyed) Pamavga, 中 腰帶, 束腰帶 (a band or chain) Pameti (pa+mi( 梵 ma)+e), 比較 Pamujja(grd. form. tr. pa+mud 歡樂 ), 中 高興, 歡喜, 快樂 (delight, joy, happiness; often combd with piti.) Pamokkha, 形 1. 主要的, 第一的, 傑出的 2. 向東的 陽 領袖 Pamojja, pamujja(cp. BSk. pramodya), 中 高興, 歡喜, 快樂 Paya(<pa+a+ya), 形 ( 在 合 中 ) 開始 (setting out, starting) Payena(<paya), 副 幾乎完全地, 一般地, 主要地, 大部分, 通常 (for the most part, commonly, usually) Payaka(<pa to drink), 形 令人吮吸者, 使喝者 (drinking) Payati (pa(pra)+a+ya 去 +a), 出發, 開始, 往前去 (to set out, start, go forth) 過 payasi payi, 形 喝的人 過分 payata 3 rd pl. payesum and payimsu. pp. payata 520 Payasa (cp. Class. Sk. payasa), 牛奶粥 (rice boiled in milk, milk-rice, rice porridge) Payasi, ( 人名 ) 弊宿王, 是憍薩羅國 制多 (Ceta) 的首長 由於在人間所行的佈施, 死後投生在四大王天 伽梵婆提長老 (Gavampati) 訪問他時, 他說在佈施時, 沒有恭敬心, 因此投生在四大王天 但是為他監督佈施的 最上 (Uttara) 投生在更高的三十三天, 因為他佈施時很細心與恭敬地親手施 Payin (<pa, see pivati), 形 中 喝(drinking) Payeti (pa( 梵 pa) 喝 +e, see pibati), 1. 給喝的, 做飲料 (to give to drink, to make drink) 2. 灌溉 (to irrigate) 過 payesi, apayesi 過分 payita 現分 payenta, payamana 獨 payetva Caus. II. payapeti par, 字根 VII. 能幹(to be able) Para, 中 彼岸, 另一邊 paragata, 形 達到終點的人, 達到彼岸者 paragavesi, 形 找尋終點, 尋覓彼岸 paragami, 陽 到彼岸去 paragu, paravgata, parappatta, 形 已超越, 經過, 越過 paralokika, 形 與另一個世界連接, 未來的再生 lakkhanamantaparagu, 精通相術 Parada, 陽 水銀, 汞 Paradarika, 陽 姦夫, 通姦者 Paramita, parami(<parama), 陰 完成, 完美, 波羅蜜 (completeness, perfection, highest state 波羅密 ) 有十種波羅蜜: 1 布施 (dana) 2 持戒 (sila) 3 出離 (nekkhamma 出離欲望 ) 4 智慧 (pabba 聞. 思. 修 ) 5 精進 (viriya) 6 忍辱 (khanti) 7 真實 (sacca 不妄語 ) 8 決意 (adhitthana 不動搖己意 信守諾言 ) 9 慈 (metta 增益眾生安樂 ) 10 捨 (upekkha 旁觀 平等心 ) 天竺俗法, 凡造事成辦, 皆言到彼岸 (T ) Parampariya, 中 傳統 Param, 副 超過, 橫過, 越過 Parajika, 形 波羅夷( 比丘犯的四大重罪 : 行淫 殺人 偷竊五錢以上 大妄語 ) parajika 可能由 para- aj 或 para- ji 而來 ; aj 有 驅擯 趕出 的意思, ji 有 打敗 征服 的意思, 所以 parajika 可以譯為 驅擯 或 他勝 比丘 比丘尼犯了這一重罪後, 會遭到 驅擯, 並取消比丘資格 Para.III,28.(CS:Para.pg.34):Parajiko hotiti seyyathapi nama puriso sisacchinno abhabbo tena sarirabandhanena jivitum.( 驅擯 ( 波羅夷 )..如同人斷了頭, 雖然有身體不可能活命 ) Para.III,47.(CS:Para.pg.58):Parajiko hotiti seyyathapi nama pandupalaso bandhana pavutto abhabbo haritatthaya( 驅擯..如同樹上掉來的枯葉不可能再綠 ) 521

267 Parapata, paravata, 陽 鴿子 Parayana, 中 最終的目標, 主要的對象 Paricariya(<paricarati), 陰 服侍, 服務, 等候 (going about, service, ministration, worship) Paricchattaka(=parijata), 陽 刺桐 ( 亞洲熱帶地區和澳大利亞北部的一種有刺小喬木 (the coral tree;erythrina indica)) 又作 : 晝度樹, 波利質多羅, 香遍樹, 為生於忉利天之樹 Parijubba (abstr. fr. parijunna, pp. of pari+jur), 中 1. 衰落, 損失 (decay, loss (bhogaparijubba) 2. 失財 (loss of property, poverty) Paripanthika(<paripantha), 形 1. 攔路強盜, 強盜 (highwayman, robber) 2. 危險的, 脅迫的 (connected with danger, threatening) Paripuri(abstr. fr. pari+pur 充滿, cp. BSk. paripuri), 陰 充滿, 實踐, 完成 (fulfilment, completion, consummation) 單. 具 離 與 屬 處 paripuriya Parima, 形 那邊的, 更遠的 Paribhogika(< paribhoga), 形 屬於使用的 享用的 (belonging to use or enjoyment) Parivattaka, 形 交換, 物物交換 Parisajja, 形 集會的, 會議的成員 Parisuddhi, 陰 純淨 parisuddhisila, 中 生計的純淨 Paruta, (Parupati 的 過分 ) 裹住, 戴面紗, 穿上 dupparuta, 穿薄衣的 Parupati (pa+a+rup+a), 裹住, 戴面紗, 穿上 過 parupi 獨 parupitva 現分 parupanta parupana, 中 寬大外衣, 袈裟 Parevata, 陽 鴿子, 鴿色 Paroha, 陽 樹的叉子, 從樹枝懸垂的根 ( 像孟加拉榕樹的 ) Pala, palaka, paletu, 陽 守衛, 監護人, 保護者 Palana, 中 palana, 陰 保護, 保存, 政府 Pali, Pali, 陰 線, 行, 範圍, 本文, 佛教經典, 巴利語 ( 是一種古代印度俗語, 是屬於印歐語系 印度 - 伊朗語族 印度 - 雅利安語支的一種中古印度 - 雅利安語, 與梵文十分相近 上座部所有的三藏經典都是以巴利文記載 ) 摩竭陀王朝時代 ( 西元前 390~ 西元 182 年 ), 以巴利語為主, 但大眾系與南方的分別說系使用阿布蘭迦語 ( 印度俗語 ) 案達羅王朝 ( 西元前 29~ 西元 233 年 ) 時代的空相應大乘經出於大眾系的 雜藏, 所以也使用阿布蘭迦語 ; 西北方的說一切有系, 使用雅語 ( 梵語 ) 笈多王朝 ( 西元 320~540 年 ) 前後, 真常唯心與秘密經軌, 後代論師的作品, 才多使用梵語 Palicca, 中 頭髮的白色 522 Palita, (Paleti 保護 的 過分 ) 保護 Paleti, palayati (pal 保護 +e), 保護, 保衛, 保持 過 palesi 現分 palenta 現分 paletabba 獨 paletva 不 paletum Pavaka, 陽 火 Pavacana, 中 聖經 Pavala, 陽 臀部 Pavassi, (pavassati 的 過 ) Pavara, 陽 斗蓬 (cloak 披風 ), 覆蓋物 pavarika, 形 斗蓬商人 Pavusa, 陽 雨季, 一種魚 Pavussaka, 形 雨季的 Pasa 1 (Vedic pawa), 陽 pasaka, 中 陷阱 (snare), 彈弓 (a sling), 鈕扣洞, 誘惑, 結 (tie, fetter) Pasa 2 (Class. Sk. prasa fr. pra+as), (a spear, a throw) Pasa 3 (a stone?) at PvA.63 (pas antare) is probably a misreading and to be corrected to palasa (palas antare, similarly to rukkh antare, katth -- and mul antare), foliage) Pasaka, 陽 骰子, 投 Pasanda(cp. 梵 parsada), 中 異端 pasandaka, pasandika, 陽 異教徒, 宗派 Pasana, 陽 石頭, 岩石, 巖 pasanagula 陽 石球 pasanacetiya, 中 石塔 ( 以石頭製成的聖地 ) pasanapitthi, 陰 岩石的表面 pasanaphalaka, 陽 石板 pasanalekha, 陰 石碑文 pasanacchatta, 石傘 thapetva pasane, 拋錨後 (Sp.Mv.V,1053.) Pasada(pa+a+sad, cp. Class. Sk. prasada), 陽 大廈, 宮殿, 城堡 (a lofty platform, a building on high foundations, a terrace, palace) pasadatala, 中 ( 大廈的 ) 上層, 樓上 Migaramatupasada, 陽 鹿母講堂 satta-bhumakapasada, 陽 七層塔 (a tower with 7 platforms) Pasadika(< pasada), 形 1. 令人喜愛的, 可愛的, 親切的, 端正的 (pleasing, pleasant, lovely, amiable) 2. 舒適的 (comfortable) Pasavin(< pasavati), 形 產生 (bringing forth S.V,170; J.I,394.) Pahuna, 陽 客人 中 招待客人的餐, 禮物 pahuneyya, 形 值得款待的 (cf. ahuvaniya 可奉獻的 ; 值得先供或最先奉獻 ) Paheti (pa+hi+e), 使送 過 pahesi Pi, 無 ( 當 api 與前一詞結合的詞形 ) 也, 以及, 雖然如此, 但是, 然而, 或許, 也許 pi ce,即使 儘管 Pika, 陽 杜鵑鳥 (cuckoo) Pivgala, 形 褐色, 黃褐色的 pivgalanetta, 形 有紅眼睛的 523

268 pivgalamakkhika, 陰 牛虻 (gadfly) Picu, 中 棉花 picupatala, 中 一薄層的棉花 Piccha, 中 1. 尾羽毛,2.( 任何類型的 ) 樹膠 picchila, 形 光滑的 Pibja, 中 尾羽毛, 鳥的尾部 Pibjara, 形 微紅色的 Pibbaka, 中 芝麻餅 油餅 (tila seed-cake, oilcake), 椰子油渣餅 ( 亦稱椰乾餅 )(ground sesamum, flour of oil-seeds) Pitaka, 中 籃子, 容器, 佛教三藏經典之一藏 pitakattaya 中 三藏 ( 即 : 律藏 Vinaya 經藏 Sutta 論藏 abhidhamma) pitakadhara, 形 熟悉任何一藏者 ( 例 : 律師 法師 論師 ) Pittha, 中 背面, 後面, 表面,( 穀粒等的 ) 麵粉 pitthakhadaniya, 中 以麵粉製成的糕點或糖果 pitthadhitalika, 陰 素燒玩偶 pitthapindi, 陰 麵團 Pitthi, 陰 背面, 背部 ( 台語 : 尻脊骿 ( 揹 )kha ciah 4 phainn 7 ), 上邊, 頂端 pitthitthika, 中 脊椎骨 pitthigata, 形 騎在獸背, 騎在人背 pitthipassa, 中 後面 處 在後面, 在後邊 pitthipasana, 陽 平坦的岩石 pitthimamsika, 形 誹謗, 背後指責 pitthivamsa, 陽 後陽臺 Mv.I,40... pitthito pitthito anubandheyyam, 應尾隨其後 Pithara, 陽 大廣口瓶 pind, 字根 VII. 滾成一堆 團 糰 (to roll into a lump) Pinda, pindaka, 陽 塊 ( 尤指小塊 ), 糰食 pindacarika, 形 托缽者 pindadayaka, 陽 施食者 pindapata(pinda 團狀食物 +pata 落下 ), 陽 托缽 古譯 : 分衛 pindapatika, 形 常乞食苦行僧, 只吃托缽的食物苦行僧 pindadacara, 陽 行托缽 Pindaya (pinda 的 與. 單 ), 施食 Pindikamamsa, 中 臀部 Pindiyalopabhojana, 中 托缽所得的食物 Pindi, 陰 群, 串 Pindita, (Pindeti 的 過分 ) 弄成團, 混合, 收縮 Pindeti (pind+e), 弄成團, 混合, 收縮 過 pindesi 獨 pindetva Pindolya, 中 行去托缽 Pitamaha, 陽 祖父 Pitika, 形 ( 在 合 中 ) 有父親的, 父親的, 來自父親的 Pitipakkha, 陽 父系 Pitar( 梵 pitr,父二人 ( 雙數格 ) 表雙親 ), 陽 父親 單. 主.pita; 複. 主 pitaro; 單. 呼.pita pita; 複. 呼 pitaro; 單. 賓.pitaram; 複. 賓.pitare pitaro; 單. 具. 離.pitara; 複. 具. 離.pitarehi pitarebhi pitubhi pituhi; 單. 與. 524 屬.pitu pitauno pitussa; 複. 與. 屬.pitaranam pitanam pitunam; 單. 處.pitari; 複. 處.pitaresu pitusu pitukicca, 中 父親的責任 pitughata, 陽 弑父 pitusantaka, 形 父親的所有物, 父親的 pitito, 離. 單 由父系 (by the father s side) culapituputto, 陽 小叔父之子 Pituccha(pitu+svasa, cp. Sk. pitr-svasr), 陰 姑母 ( 父親的姊妹 father s sister, aunt) pitucchaputta, pituputta, 陽 姑媽的兒子 (aunt s son, (boy) cousin) pitucchadhita, (aunt s daughter, (girl) cousin) Pitta, 中 膽汁 (bile) pituadhika, 形 膽汁質的 Pithiyati (api+dha+i+ya, pidahati 的 被 ), 被關閉, 關上, 使暗 過 pithiyi Pidahati (api+dha+a), 關上, 關, 覆蓋 過 pidahi 過分 pidahita, pihita 獨 pidahitva, pidhaya Pidahana, 中 關閉 Pidhana, 中 蓋子, 罩子 Pinasa, 陽 黏膜炎 (catarrh) Pipasa(desid. form. fr. pa, pibati>pipati, lit. desire to drink), 陰 1. 口渴 (thirst, =udaka-pipasa); 饑餓 khuda (hunger) (khuppipasa); or jighaccha. 2. 饑渴 (longing (for food)) 3. 渴求 (desire, craving, longing (avigata ); (pipasavinaya)) Pipasita (pivasati 的 過分 ) 已口渴 Pipillika, pipilika, 陰 螞蟻 Pipphala, pipphalaka, 中 剪刀 Pipphali( 梵 pippali), 陰 蓽撥, 蓽茇 (long pepper, 亞洲東部的一種胡椒科植物 (Piper longum) 的果實, 不如普通胡椒那樣辛辣, 但略甜更香的調味料 性辛熱, 歸胃 大腸經 溫中散寒, 下氣止痛 用於脘腹冷痛, 嘔吐, 泄瀉, 偏頭痛, 疝氣, 外治牙痛 ) 南海寄歸內法傳 卷第三 : 若覺有冷投椒薑蓽 [ 卄 /( 乏 - 之 + 友 )] 若知是風 著胡蔥荊芥 醫方論曰 諸辛悉皆動風 唯乾薑非也 (T ) 薑椒蓽茇, 旦咽而風冷全祛 (T ) Piya ( 梵 Priya), 形 親愛的 ( 對自身 親族 ), 親切的, 心愛的 陽 丈夫 中 親愛的事物 piyakamyata, 陰 渴求親愛的事物, 渴求變成親愛 piyatara, 形 更親愛的 piyatama, 形 最親愛的 piyadassana, 形 漂亮的 piyarupa, 中 動人心目的外貌 piyavacana, 中 愛語, 婉言 形 婉轉的 piyabhani, piyavadi, 形 措詞婉轉 piyavippayoga, 陽 愛別離 ( 與心愛的分離 ) piyacakkhuhi sampassitabbo(ma.6./i,156.), 以愛眼相視 piyapiya, 形 親愛與怨恨的 法句經 212 偈.. Piyato jayati soko, piyato jayati bhayam; Piyato 525

269 vippamuttassa, natthi soko kuto bhayam."( 從喜愛生憂, 從喜愛生怖 ; 離喜愛無憂, 從何處恐怖 )D.22./II, Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho? Idha yassa te honti ittha kanta manapa rupa sadda gandha rasa photthabba dhamma, ye va panassa te honti 1 atthakama 2 hitakama 3 phasukakama 4 yogakkhemakama mata va pita va bhata va bhagini va mitta va amacca va batisalohita va, ya tehi saddhim asavgati asamagamo asamodhanam amissibhavo, ayam vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.( 然, 諸比丘! 什麼是 愛別離苦 呢? 於此, 凡是可 1 喜的 愉快的 合意的色 聲 香 味 觸 法 ; 或者凡是有益的欲 2 有利的欲 3 舒適的欲 4 從執著中釋放的欲, 或母 或父 或兄弟 或姐妹 或朋友 或同事 或親戚, 凡是不和合 不集合 不聯合 不會合 諸比丘! 這稱為 愛別離苦 ) Piyavgu, 陽 粟(medicinal plant,一種粗糙, 抗旱, 但不耐霜凍的一年生禾草 (Setaria italica), 作穀物 乾草和飼料 ) Piyata, 陰 心愛 Piya, 陰 妻子 Piyapaya, 形 愛別離的( 與心愛的分離的 ) Piyayati (piya 的 派 ), 喜歡, 持爲親愛的, 投入的 過 piyayi 過分 piyayita 現分 piyayanta, piyayamana, 獨 piyayitva Piyayana, 陰 愛, 喜愛 Pilakkha, 陽 糙葉榕( 一種有粗糙葉片的無花果樹 (Ficus infectoria), 果不可食 ) Pilandhati (api+nah+a), 裝飾, 穿上 過 pilandhi 過分 pilanhita 獨 pilandhiya, pilandhitva Pilandhana, 中 裝飾, 穿著, 修飾 Pilavati, plavati (plav+a), 飄浮, 很快地移動, 游泳 過 plavi 過分 plavita 獨 plavitva cf. Uplavati ( 飄浮 ) Pilotika, 陰 碎布, 舊衣 Pillaka, 陽 小動物 Pilhaka (v. l. milhaka), 糞蟲 (at S.17.5./II,228 is to be read as milhaka cesspool (q. v.). The C. quoted on p. 228 expls incorrectly by kamsalak adi guthapanaka, which would mean a low insect breeding in excrements (thus perhaps=patavga?). The trsl. (K.S. II.155) has dung-beetle. Pivati, Pibati (pa+a, pa 被改成 piba), 喝 (to drink) 過 pivi 過分 pita 現分 pivanta, pivamana 獨 pitva, pivitva 不 patum, pivitum Pivana, 中 喝 526 pis, 字根 II. 磨擦 (to grind) Pisati (pis 磨擦 +a), Pimsati (pis 磨擦 +m-a), 磨擦, 壓破 (to grind, crush, destroy) 過 pimsi 過分 pimsita 獨 pisitva, pimsitva, pimsetva Pass. pisiyati to perish. -- pp. pisita. Pisana, pimsana, 中 研磨, 磨成粉 Pisaca, Pisacaka, Pesaca( 梵 piwacah, piwacaka), 陽 小妖 (a demon, goblin, sprite), 音譯 : 畢舍遮 毘舍闍鬼 Pisita, 中 肉 Pisuna, 形 中傷, 挑撥離間 (backbiting, calumnious, malicious) pisunavaca, 陰 兩舌, 挑撥的話 兩舌 : 台語 liong 2 sih 8, 離間, 嚼舌 ( 哺舌 poo 7 sih 8 ), 講長短腳話 kong 2 tng 5 te 2 kha ue 7 沙門瞿曇捨棄中傷語 (pisunam vacam) 戒除 (pativirato) 兩舌 (pisunaya vacaya), 不此處聞彼處告, 以離間此處之諸人 ; 又不彼處聞此處告, 以離間彼處之諸人 Pisunam vacam pahaya pisunaya vacaya pativirato samano Gotamo, ito sutva na amutra akkhata imesam bhedaya, amutra va sutva na imesam akkhata amusam bhedaya 梵網經 D.1./I,4. pisodara, 披索達拉 ( 插入字方法的文法 ) pih, 字根 VII. 渴愛 (to desire) Pihaka, 中 脾臟 (spleen) Pihayati (pih 渴愛 +ya), 需要, 渴望, 努力 過 pihayi 過分 pihayita Piha, (<sprh, 梵 sprha) 陰 羨慕, 欲望 apiha 形 無欲望 Pihana, Pihana(<piheti),羨慕 (envying) Pihayana, 陰 欲望, 親愛, 鍾愛 Pihalu, 形 妄羨的 Pihita, (pidahati 的 過分 ) Pilaka, 陰 癤子 (boil), 水泡 (blister) Pimsati, 磨擦, 壓破 參考 pisati pi, 字根 V. 樂於 嗜好 (to take delight in) Pitha, 中 椅子, 座位 pithaka, 中 pithika, 陰 小椅子, 長椅子 Pithasappi, 陽 跛者 (cripple) Pinana, 中 喜悅, 滿足 Pineti (pin+e), 使喜悅, 取悅, 使滿意, 鼓舞, 使清新 過 pinesi 過分 pinita 獨 pinetva 現分 pinenta Pita, (pivati 的 過分 ) 已喝 Pita, pitaka, 形 黃色的, 金色的 陽 黃色 pitakasina 黃遍 kanikarapupphasamanam pitakam,相似於翅子樹花 ( 之色 ), 為金色 (Pterospermum Acerifolium) 527

270 Pitana, 中 黃色素, 黃色顔料 Piti (<pinayati 使清新 ;cp. Class. Sk. priti & Vedic prita pp. of pri, see pineti & piya), 陰 禪悅, 歡喜, 高興 (emotion of joy, delight, zest, exuberance) pitipamojja, 中 歡喜和高興 pitibhakkha, 形 以禪悅爲食的 pitimana, 形 心的喜悅, 使高興的 pitirasa, 陽 禪悅的味道, 禪悅的情緒 sambojjhavga, 陽 喜覺支 pitisahagata, 形 有喜陪伴的 分別論 (vibha.567):tattha katama piti? Ya piti pamojjam amodana pamodana haso pahaso vitti odagyam attamanata cittassa--ayam vuccati piti.( 此中, 什麼是 喜 呢? 凡是喜 高興 喜悅 極悅 歡樂 極歡樂 幸福 洋洋得意 心滿意足, 稱為 喜 ) Pina, 形 肥的, 胖的, 膨脹的 梵 pinayatakarna(having a full and prominent ears), ( 兩 ) 耳厚長 ( 大般若經 (T ) 作..世尊耳厚廣大脩長輪埵成就 )( ( 八十種好之一 ) Pineti,高興(to gladden), 快樂 (please, cheer), 滿意 (satisfy), 使強壯 (to invigorate) 過分 pinita pil, 字根 VII. 虐待(to maltreat) Pilaka, 形 壓迫, 壓迫者 Pilana, 中 pila, 陰 壓抑, 受傷, 損害 Pila (cp. Class. Sk. pida fr. pid), 陰 1. 痛苦 (pain, suffering ) 2. 壓迫, 傷害 (oppression, damage, injury) Pilikolika (reading not quite sure, cp. kolika), 陰 眼屎( 眼的分泌物 )(eyesecretion) Pilita [pp. of pileti] 已壓迫, 已折磨 dubbhikkhapilita, 食物缺乏的折磨 cp. abhipilita, papilita. Pileti (pil 虐待 +e, cp. Vedic pidayati, pid 壓 ), 壓迫, 壓, 壓碎, 使屈服, 騷擾 (to press, to weigh down heavily, to crush, to keep under, subjugate, to molest) 過 pilesi 過分 pilita 獨 piletva Pum, 音..補 (as a term for Purgatory (niraya 地獄 ): see Bdhgh s etym. of puggala 補伽羅 Vism.310.) Pukkusa(non-Aryan; cp. Epic Sk. pukkuwa, pukkawa pulkasa), 陽 清潔工, 拒絕, 補羯婆 ( 音譯 )( (Non-Aryan) tribe, hence designation of a low social class, the members of which are said (in the Jatakas) to earn their living by means of refuseclearing) Puggala( 梵 pudgala), 陽 個體(individual), 人 (person, man;savgha 或 parisa 的反義詞 ), 補伽 ( ) 羅 (character, soul(=attan)) puggalabu, 知人 (knowing individuals) parapuggala, 他人 (another man) purisapuggala, 個人 (individual man, being, person) Vism.310.: pun ti vuccati nirayo, 528 tasmiŋ galanti ti puggala ( 由於地獄之義的 補 (pun) 及墮於彼處 ( 地獄 ) 之義的 伽羅 (galanti) 而成為補伽羅 ( 人 ) ) 補伽羅(puggala,梵語 pudgala 補特伽羅 ), 一切經音義 卷第十六(T ).. 富伽羅 ( 梵語此譯為 數取趣 也, 數數於三界中往來也, 或云 補特迦羅 也 ) 一切經音義 卷第四十八(T ): 案梵本, 補, 此云數 特伽, 此云取 羅, 此云趣 云數取趣, 謂數數往來諸趣也 雖然有以上的定義, 稱作 四雙八輩 (cattari purisayugani attha purisapuggala 初果向 初果, 乃至阿羅漢向 阿羅漢 ) 的聖者, 尚以 補伽羅 為名 puggalaparoparabbu,觀察眾人, 知人勝劣, 知人勝如 (AA.7.64./IV,57-8.).. puggalaparoparabbu hotiti evam bhikkhu puggalanam paroparam tikkhamudubhavam jananasamattho nama hoti.( 知人勝劣..如是比丘識別眾人高低 利鈍 ) attha ca puggaladhammaddasa(< puggala-dhamma-(d)dasa, m.nom.pl. dasa < ㄍ dis/das, a. 看見的 ( 人 )),八輩( 八個 ˋ) ㄜ見法之人 cattari purisayugani attha purisapuggala, 四雙八輩 ( 須陀洹道及須陀洹果, 向斯陀含道及斯陀含果, 向阿那含道及阿那含果, 向阿羅漢道及阿羅漢果 ) Puggalapabbatti, 陰 人施設論 巴利論藏第四部, 人 (puggala), 是指凡人 聖人 因人 果人等意義的人 施設 (pabbatti) 意為類集 安立 與分別 全書包含論母 (matika) 與解說兩部份 而在漢譯 集異門足論 舍利弗阿毘曇論 人品 中也有與本書相似的敘述 puggalika, 形 個人的, 個體的 Puggalappasanna(puggala 人 +pasanna 已明亮 ),為人光明正大 Puvkha, 中 箭羽( 箭的羽毛部份 the feathered part of an arrow) Cp. povkha. Puvgava, 陽 公牛( 喻高貴的人 ) Buddhagunagathavali( 佛陀功德頌 ).. mahapabodhipuvgavo, v.53.;munipuvgavo, v.96. v.814.;pabbapuvgavo, v.141.;purisapuvgavo, v.508.;isipuvgavo,v.603.(rsipuvgava 牛王仙, Watapabcawatka, v.91.) banapuvgavo, v.618. Pucimanda(<picumanda), 陽 印度楝(the Nimba tree, Azadirachta Indica 參考 Nimba) Puccanda (puti+anda), 中 腐臭的蛋 pucch, 字根 I. 詢問(to question) Puccha, 中 尾巴 Pucchaka, 陽 發問者 Pucchati (pucch 詢問 +a), 問, 詢問 過 pucchi 過分 pundha, pucchita 現分 pucchanta 獨 pucchitva 義 pucchitabba 不 pucchitum 529

271 Pucchana, 中 詢問的行爲 Puccha, 陰 問題 Pujja, 形 光榮的, 表示尊敬的 Pujariji, Pujari ji, 印 無 住持(abbot, 由主持供奉儀式轉變而來的字 ) Dhp.v Avasesu ca issariyam( 僧院為院主 ) issariya( 院主 ) 可能不通用 Pubchati (pubch+a), 拭去, 清理 過 pubchi 過分 pubchita 獨 pubchitva 現分 pubchanta, pubchamana Pubchana, 中 1. 擦掉,2. 擦拭的布料, 手巾 Pubchani, 陰 擦拭的布料, 手巾, 音譯 : 晡旃尼 Pubja, 陽 堆, 大堆 pubjakata, 形 成堆的, 堆積的 Pubba, 中 福, 善, 功德, 功績, 正義 pubbakamma, 中 福業( 有功德的行動 ) pubbakata(=katapubba),作福 pubbakama, 形 想福的, 想功德的 pubbakiriya, 陰 好行動, 福業 pubbakkhandha, 陽 福蘊 ( 大量的功績 ) pubbakkhaya, 陽 福盡( 功績的疲憊 ) pubbatthika, 形 想功績的 pubbapekkha, 形 希望有功德的 pubbaphala, 中 福報, 福果 pubbabhaga, 陽 福份 Pubbabhagiyanti dibbe kame patthetva sucaritaparipuriya devaloke nibbattassa attabhavo pubbabhagiyo nama, duccaritaparipuriya apaye nibbattassa attabhavo apubbabhagiyo nama.( 順福分 : 已望天國, 實踐善行, 自體再生於天世間的順福分之名 非順福分 : 實踐惡行, 自體已再生於惡趣順福分之名 ) pubbabhagi, 形 有福份的 pubbabhisavkhara, 陽 福行 善行 pubbavantu, 形 有福的, 有品德的 pubbanubhava, 陽 福的力量 pubbabhisanda, 陽 積福 pubbasampada, 陰 功德財 A.9.10./IV,373.: 九種補特伽羅者是世間無上福田 (anuttaram pubbakkhettam lokassa):araha, arahattaya patipanno, anagami, anagamiphalasacchikiriyaya patipanno, sakadagami, sakadagamiphala- sacchikiriyaya patipanno, sotapanno, sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno, gotrabhu.( 阿羅漢 向阿羅漢 不還者 向不還果之現證者 一來者 向一來果之現證者 預流者 向預流果之現證者 ( 改變凡夫成為聖人的 ) 種姓者 ) A.7.58./IV,89... Ma bhikkhave pubbanam bhayittha, sukhass etam bhikkhave adhivacanam, yad idam pubbanan ti.( 諸比丘! 你們不要怕諸褔, 這是樂的同義語, 這即是諸褔 ) AT.7.59./CS:pg pubbaniti yadidam vacanam, etam sukhassa itthassa vipakassa adhivacanam namam. ( 褔..這句話是樂的 令人喜愛的果報的同義語 ) (A.8.36./IV,241-3.) 施類福業事戒類福業事修類福業事 苦厄之人少作少作未作 530 安樂之人中作中作未作四天王之伙伴多作多作未作忉利天之伙伴多作多作未作夜摩天之伙伴多作多作未作兜率天之伙伴多作多作未作自在化樂天之伙伴多作多作未作他化自在天之伙伴多作多作未作 Puta, putaka, 陽 中 ( 通常是以樹葉做的 ) 容器, 口袋, 籃子 ( tube, container, hollow, pocket) putabaddha, 形 打包成包裹的 putabhatta, 中 一包飯 putabhedana, 中 包裹迸裂( 種子 ) 的袋子 (breaking of the (seed-) boxes of the Patali plant) putamsa, 形 掛肩上的背包( 裝旅途資糧的肩袋 ) Putoli(=mutoli), 陰 袋子(sack) Puttha 1 (poseti 的 過分 ), 餵, 滋養, 培養 Puttha 2 (pucchati 的 過分 ), 已被問, 已被審問 (=phuttho, Sn. PTS:v.918.) putthakala, 已被問之時 Pundarika, 中 白睡蓮 Punna (purati 的 過分 ), 已滿, 已完成 punnaghata, 陽 已滿的大水罐 punnacanda, 陽 滿月, 望月, 月圓 punnapatta, 中 禮物 Punnamasi, punnami, 陰 月圓日( 農曆十五 中國民間說 十五的月亮十六圓, 是因爲月球繞地球轉動, 平均需要 29 天 12 小時 44 分鐘 在 望 時, 月 地 日最接近一條直線, 月亮因此也最圓 最亮 月亮每次抵達 望 的時間不同, 大多在農曆十六日甚至十七日凌晨 目前泰 緬 斯三國的月圓日都不完全一樣, 會誤差為一天 ) Thupavamso.. Sve punnamuposathadivase uttarasalha nakkhattena,以星宿來說是明日 鬥宿 的月圓的布薩日 S /III, Tena kho pana samayena Bhagava tadahuposathe pannarase punnaya punnamaya rattiya bhikkhusavghaparivuto ajjhokase nisinno hoti.( 那時, 世尊於布薩日, 十五滿月的月圓之夜, 為比丘眾所圍繞在露地坐 ) Punnata, 陰 punnatta, 中 滿 Putta, 陽 兒子, 孩子 puttaka, 陽 小兒子 puttadara, 孩子 ( 包括兒子與女兒, KhA.138.) 和妻子 mama putto, 我的兒子 ( 在註解書中, 佛陀有時用此句稱呼他的證果的弟子 ) Puttima (=Puttimant, Puttavant), puttiya, 形 有孩子的 Puthu, 無 分開的, 個別的, 甚遠地和廣闊地, 個別地 形 多的 Puthujjana (BSK.prthagjana), 陽 凡夫, 普通人, 俗人, 沒有受過教育 531

272 的人 Yena puthujjanoti, ettha-- Duve puthujjana vutta, buddhenadiccabandhuna; Andho puthujjano eko, kalyaneko puthujjano ti. Tattha yassa khandhadhatu-ayatanadisu uggaha-paripuccha-savana-dharana-paccavekkhanani natthi, ayam andhaputhujjano.( 以那凡夫, 此處 -- 以太陽的種族佛陀所說, 一種闇鈍凡夫, 一種善凡夫, 闇鈍凡夫為不學習問 聞 憶持 省思蘊處界的人 )(DA.1./I,59.) (so hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano.( 凡夫, 因爲生産 製造許多的各種不同的污染 ) 闇鈍凡夫 (andhaputhujjana) 為不學習問 聞 憶持 省思蘊處界的人 (khandhadhatu-ayatanadisu uggaha-paripuccha-savana-dharana-paccavekkhanani natthi, ayam andhaputhujjano.) (DA.1./I,59.) Puthuka, 中 砸倒了玉米苗 陽 小動物 Puthubhuta, 形 廣泛蔓延的 Puthula, 形 寬廣的, 大的 Puthuloma, 陽 魚 Puthuvi, 陰 地, 土 Puthuso, 副 不同地, 不一致地 Puna(cp. Vedic punar, punah), 無 再一次 (again) punadivasa, 陽 下一天, 隔天 (punadivase, on the following day) punabhinibbatti, 再生 (birth in a new existence) punappunam, 無 一次又一次 ( 屢屢 ) punabbhava, 陽 再生 (renewed existence, new birth) punavacana, 中 punarutti, 陰 重複 (repetition) punagamana, 中 再來, 又來 (coming again, return) puna caparam, 另外 punavasa, 陽 再生 (rebirth) punanivattati, 再轉回來 (to turn back again) punavare(loc.), 別的時間 (another time) Punabbasu, 陽 井宿 ( 二十七星宿之一 ) Punati (pu+na), 清理, 篩出 過 puni 獨 punitva Puneti (puna+eti), 再來, 又來 Punnaga, 陽 胡桐 (Alexandrian laurel tree,産於東印度群島和太平洋群島的藤黃科胡桐屬 (Calophyllum) 的喬木 ) pupph, 字根 I. 開花 (to blow (as a flower)) Puppha, 中 花,[ 生理 ] 月經來潮 pupphagaccha, 陽 開花植物, 矮樹叢 pupphagandha, 陽 花香 pupphacumbataka, 中 花冠 ( 環 ), ( 戴在頭上的 ) 花串 pupphachaddaka, 陽 清理凋謝的花的人, 清道夫, 廁所清潔工人 pupphadama, 陽 花環 pupphadhara, 形 持花的 pupphapata, 陽 中 繡花布 pupphamutthi, 陽 一把花 puppharasi, 陽 花堆 pupphavati, 陰 月經期的女人 akala-puppha,非時花 ( 非其開花季節開花 ) Pupphati (pupph 開花 +a), 開花, 盛開花 過 pupphi 獨 pupphitva Pupphita (Pupphati 開花 的 過分 ), 已開花, 已盛開花 Pubba, 陽 膿, 物質 Pubba, 形 先前的 ( 往昔 : 台語 : 以早 i 2 ca 2, 以往 i 2 ong 2, 以前 i 2 cing 5, 卡早 khah ca 2, 古早 koo 2 ca 2, 向時 hing 3 si 3, 往陣 ing 2 cun 7, 往過 ing kue 3 往擺 ing 2 pai 2 ), 比較早的, 東方人 ( 在 合 中 ) 以前曾經是, 例 : gatapubba = 曾經去過 pubbanta, 陽 過去, 以前的末端 pubbakamma, 中 過去業 pubbakicca, 中 事前準備工作 pubbavgama, 形 走在前頭的, 在前的 pubbacarita, 中 前世傳記 pubbadeva, 陽 古神, 即 : 阿修羅 pubbanimitta, 中 前兆 瑞相 pubbapurisa, 陽 祖先, 古人 pubbapeta, 陽 已故的鬼 pubbabhaga, 陽 前部份 形 早先的 pubbayoga, 陽 前連接 pubbavideha, 陽 弗婆提洲 東勝身洲 ( 東方大陸的名字 ) Pubbanna, 中 前食, 首食 ( 七穀的名字, 七穀即 :sali 米 ( 泰國說 小麥 wheat) vihi 稻穀 yava 大麥 ( 泰國說 糯米 glutinous rice) godhuma 小麥 ( 泰國說 野豌豆 tares) kavgu 黍 ( 或小米 粟 millet or sorghum) varaka 豆 ( 泰國說 薏苡仁 Job s tears) kudrusa 穀類 ) Pubbanha, 陽 午前 pubbanhasamaya, 陽 午前 Pubbabhagabhavana, 陰 前分修習 ( 前方便 ) ( 應作 ) 慈愛經 (Karaniyamettasuttam) 有十五項 修慈前方便 (mettapubbabhago), 也可以說是 修道前方便 (pubbabhagabhavana).. 修道前方便利益免受折磨 1 能幹 (sakko) * ( 1 able; 1 Be capable) 2 正直 (uju) ( 身業 語業 ) ( 2 right; 2 upright) 3 坦誠 (suhuju) ( 意業 ) (; 3 straightforward) 4 好教 ( ) (suvaco) (; 4 easy to instruct) 5 柔軟 (mudu) (; 5 gentle) 6 不驕傲 (anatimani) (; 6 not conceited) 易得成就免頇慢 免拖泥帶水 老實修行免扭曲 免詐欺 直趣涅槃免虛偽 免走冤枉路 易受善法免誤入歧途 帶來平靜免衝突 免對抗 謙遜自抑免傲慢 免自負

273 7 知足 (santussako) 無求無欲免多欲 免求不得 ( 7 contented; 7 content) 8 易扶養 (subharo) 受用喜足免索求無度 ( 8 easy to support; 8 easy to support)) 9 少俗務 (appakicco) 專心行道免憒鬧 免齷齪 ( 台語 :ak cak 8 ) ( 9 unbusy; 9 with few duties) 10 生活簡樸 (sallahukavutti) 減少負擔免複雜 免累贅 ( 10 frugal; 10 living lightly) 11 寂靜諸根 (santindriyo) 六根收攝免污染 免縱欲 ( 11 serene in faculties; 11 with peaceful faculties) 12 聰明 (nipako) 心智敏銳免愚昧昏庸 ( 12 prudent; 12 masterful) 13 不粗魯 (appagabbho) 威儀庠序免舉止不雅 免無禮 ( 13 modest; 13 modest) 14 不耽溺俗家 (kulesvananugiddho) 閒居用功免俗務 免攀緣 ( 14 Not fawning upon families; 14 no greed for supporters.) 15 不應該犯智者會指責的任正道通暢免被責備 免懊惱何小過失 (na ca khuddamacare kibci, yena vibbu pare upavadeyyum) ( 15 He would no slight thing do at all that other wise men might deplore.; 15 Do not do the slightest thing that the wise would later censure.) * 英譯一.. Bhikkhu Banamoli, 英譯二.. Bhikkhu Thanissaro 天臺宗說 二十五種方便 ( 修習止觀坐禪法要 (T ); 摩訶止觀 卷四 (T )): 1 具五緣持戒清淨衣食具足閑居靜處息諸緣務得善知識 2 訶五欲訶色欲者訶聲欲者訶香欲者訶味欲者訶觸欲者 3 棄五蓋貪欲蓋瞋恚蓋睡眠蓋掉悔蓋疑蓋 4 調五法調節飲食調節睡眠調身調氣息調心 行五法欲精進念巧慧一心 Pubba, 陰 東部 Pubbacariya, 陽 先師 Pubbapara, 形 什麽開始和什麽隨後, 前後的 Pubbundhayi, 形 ( 比他人 ) 先起床的 Pubbe, 處 從前, 過去 pubbekata, 形 從前完成的 pubbenivasa, 陽 宿世, 前世 pubbenivasabana, 中 pubbesanussati, 陰 記得前世, 前世智, 前世隨念 pubbe katahetu(=pubbekatahetu),宿命造, 其因為於前世所作業 又譯作 : 因本作, 本作因, 宿作因 bhutapubbam, 副 往昔 Pumati,吹( 台語 : 歕 pun 5 ), 打擊 to blow, aor. pumi; ger. pumitva Puma(Puman), 陽 雄, 男, 人 (a male, a man) Nom.sg. pumo; Instr. pumuna. Nom.pl. puma(itthi-puma men & women); Acc.sg. pumam Pura,前面, 之前 (base of adv. & prep. denoting before ; Abl. purato (adv. & prep.) in front of (with Gen.), before (only local)) Pura(Vedic pur. f., later Sk. puram nt. & puri f.), 中 1. 城鎮, 城市 (a town, fortress, city) 2. 住處, 房屋, 房間 (dwelling, house or (divided) part of a house (=antepura 內室 )) 3. 身體 (the body) Purakkhata, 過分 已置在前面, 已尊敬, 已尊重 Purakkharoti (pura ( 梵 purah) +kar 行 +o), 置在前面 (to put in front), 尊敬 (revere) 過 purakkhari 過分 purakkhata 獨 purakkhatva 現分 purakkharana(holding before oneself) 過.3. 複 purakkharum; 獨 purakkhatva Purato, 無 在前, 之前 purato purato, 之前之前 反 pacchato pacchato, 之後之後 Purattha, 無 東部 puratthabhimukha, 形 向東方看的 Puratthima, 形 東方的 海寄歸內法傳 卷第三: 西國五天, 皆名東方為前方, 南為右方 (T ) Pura, 無 從前, 在過去 Purana, 形 遠古的, 舊的, 穿舊的, 用過的, 先前的 puranadutiyika, 陰 前妻( 本二, 故二 ) puranasalohita, 形 前血親 Puratana, 形 遠古的, 舊的, 先前的 參考 purana Purindada, 陽 富蘭陀羅( 天神王的渾名 ) Purima, 形 先前的, 比較早的 purimajati, 陰 purimattabhava, 陽 前世, 前生 purimataram, 非常早, 比較早的, 更早的 purima koti, 本際 ( 最初的邊際 ) Purima koti na pabbayati bhavatanhaya ito pubbe 535

274 bhavatanha nahosi, atha paccha sambhavi ti, eva c etaj vuccati. Atha ca pana pabbayati idappaccaya bhavatanha ti. ( 有愛 之最初邊際不可知而說 : 從此以前無 有愛,( 從此 ) 以後有 ( 有愛 ) 之生起 然而, 可知 : 由此緣有 有愛 有愛 即對生存之執取 ) Purimakammabhava,以前的業有 PsA(CS:p.1.223): purimakammabhavasminti purime kammabhave, atitajatiyam kammabhave kariyamaneti attho.( 在以前的業有 : 在以前的業有, 帶來在過去生所作的業有 ) Purisa, 陽 雄, 男人, 男鬼 (=peta, S.19.4~12.;Para.III,104-7.) purisakara, 陽 男子氣概 purisathama, 陽 像男人的力量 purisadamma, 陽 被訓練的人, 被改變的人 purisadammasarathi, 陽 被調御的男人的教練 So vuccati yoggacariyanam anuttaro purisadammasarathiti.( 他被稱為 諸調御者的無上調御人 ) purisaparakkama, 陽 像男人的努力 purisapuggala, 陽 男的補伽羅 purisamedha, 陽 人祭 ( 精明地提拔及鼓勵官員 ) purisalivga, purisavyabjana, 中 男性的性器官 purisajabba(purisa 人 +jabba 純種的 ), 純種人 (thoroughbred man. S /III,91.) purisajanda, 陽 顯著的男人 purisasadaka, 陽 食人者 purisadhama, 陽 壞男人 purisindriya, 中 男根, 男子氣 purisuttama, 陽 舉世無雙的人, 最崇高的男人 Dhp.v Dullabho purisajabbo, na so sabbattha jayati. Yattha so jayati dhiro, tam kulam sukhamedhati ti.( 聖人極難得, 彼非隨處生 ; 智者所生處, 家族咸蒙慶 ) Purisatta (abstr. fr. purisa), 中 男子氣概 (manhood, virility) Pure, 副 在 之前, 從前, 比較早的 purecarika, 形 走在前頭的, 領先的 purejava, 形 跑在前面的 puretaram, 副 在任何人之前, 最早的 purebhatta, 中 午前 Purekkhara, 陽 放在前面, 尊敬, 熱愛 Purejata, 形 前生的 前生緣 (Purejatapaccayo) 發趣論 (Patthana)(CS:p.1.7): 前生緣 (Purejatapaccayo):1.~5 是眼 ( 耳 鼻 舌 身 ) 處是依眼 ( 耳 鼻 舌 身 ) 識界及其 ( 意識界 ) 諸法之前生緣為緣 6.~10 色 ( 聲 香 味 觸 ) 處是依眼 ( 耳 鼻 舌 身 ) 識界及其相應諸法之前生緣為緣 11. 色處 聲處 香處 味處 所觸處依意界及其相應諸法之前生緣為緣 凡依止於某色而意界及意識界轉者, 其色依意界及其相應法之前生緣為緣, 而於意識界及其相應之諸法, 有時依前生緣為緣, 有時不依 ( 指無色界 ) 前生緣為緣 Purohita, 陽 國王的宗教顧問 ( 國師 司祭官 ) Pulava, pulavaka, 陽 蟲 536 Pulina, 中 沙, 沙灘 pus, 字根 I. 1. 珍愛 (to cherish) 字根 VII. 2. 滋養 ( to nourish) pu, 字根 V. 使 潔淨 (uppannato purify) Puga, 陽 公會, 社團 中 堆, 檳榔果 ( 青仔 ) pugarukkha, 陽 檳榔樹 ( 台語 : 青仔欉 chenn a 2 cang 5 )( 一種棕櫚屬 (Areca) 和散尾葵屬 (Chrysalidocarpus) 的東半球熱帶棕櫚植物 ) puj( 梵 puj), 字根 VII. 禮拜 (to worship), 供奉 供養 (to offer) Pujana, puja(< puj, see pujeti), 陰 供奉, 尊敬, 尊崇 (devotional attention, honour, worship) Pujaneyya, pujaniya, pujaraha, 形 有尊崇資格的, 莊嚴的 Pujiya, 形 值得被尊敬的 中 尊敬的對象 pujiyamana, 形 被尊敬的 Pujita, (pujeti 的 過分 ) 尊敬, 尊重, 供奉 Pujeti (puj+e), 尊敬, 尊重, 供奉 過 pujesi 現分 pujenta, pujayamana 獨 pujetva 不 pujetum Puti, putika, 形 腐爛的, 腐敗的, 發惡臭的 putikaya, 陽 藏滿污穢的身體 putigandha, 陽 臭味 putimaccha, 陽 臭魚 putimukha, 形 有爛口的 putimutta, 中 牛的小便 putilata, 陰 心葉青牛膽 ( 見 Galoci) putimuttabhesajja, 中 陳棄藥 ( 尿療法, 據說, 每日喝自己的尿 100c.c. 以上才有療效 ) putimuttam bhesajjanam, 尿藥 ( 誤譯..陳棄藥 ).. AA.4.27./III,43... Putimuttanti yamkibci muttam. Yatha hi suvannavannopi kayo putikayoti vuccati, evam abhinavampi muttam putimuttameva.( 牛的小便..任何 ( 牛 ) 尿 ; 金黃色身體的牛尿, 正是這類新鮮的牛尿 )KhA putimuttaharitakam nama Buddhadihi vannitan ti( 泡了牛尿的柯子是諸佛等所讚歎的 ) Pupa, 陽 中 蛋糕 pupakara,製麵包人 (baker) Pupiya, 陽 蛋糕商 Puya, 陽 膿 (pus) pur( 梵 pr / prn/ pur), 字根 I. 全部 充滿 (to be full) Pura, 形 滿的, 充滿的 duppura, 形 難滿的 Puraka, 形 裝滿者, 實踐, 完成 Purana(<pureti) 形 中 1. 形 充滿 (filling) 2. 中 填充物 (an expletive particle) padapurana, 偈誦填詞 (verse-filler) Purapeti (pureti 填充 的 使 ), 使填充 過 purapesi 過分 purapita 獨 purapetva Pureti (pur 充滿 +e;< caus. of purati < pur; 梵 prna(a)ti <pr), 使充滿, 使填充, 使實踐, 使完成, 使圓滿 過 puresi 過分 purita 現 537

275 分 purenta, purayamana 獨 puretva 不 puretum Puva, 陽 中 蛋糕, 麵包 (cake; bread) Puvika, 陽 蛋糕經銷商 (dealer in cakes) Pekkha 1 (pekkha-) (cp. 梵 preksa f.& preksaka adj.; fr.pa+iks) 形 當心, 盼望 (looking out for, i.e.intent upon, wishing pubbapekkha, 盼望福報 (desirous of merit) Pekkha 2 (grd.of pekkhati, 梵 preksya) 形 盼望 (to be looked for, to be expected, desirable) Pekkhaka, 形 正在看著的 ( 人 ) Pekkhana, Pekkhana, 中 看, 視力 (seeing; sight.) Pekkhati (pa+ikkh 見 +a), 看, 看著 過 pekkhi 過分 pekkhita 獨 pekkhitva 現分 pekkhamana Pekhuna, 中 孔雀的尾部羽毛 Pecca(ger. of pa+i, BSk.pretya), 獨 死後 (after death) Peta, 形 死的, 已故的 陽 鬼 petakicca, 中 喪事 petayoni, 陰 鬼的狀態 petaloka, 陽 鬼的世界 petavatthu, 中 鬼故事 Pettanika, 形 靠父親的財産生活的人 Pettanika [fr. pitar] one who lives on the fortune or power inherited from his father A.III,76=300. Pettapiya(for pettaviya (Epic Sk. pitrvya)), 伯父 (father s brother, paternal uncle) Pettika(<pitar; 梵 paitrka), 形 父親的 (paternal) pettika gocara, 父親行處 (sake p. visaye your own home-grounds ) mata-pettika, 母親的及父親的 (maternal & paternal) Peti, 陰 女鬼 Pettivisaya(& Pitti ) (petti 餓鬼 +visaya 境 ) ( 梵 paitrya-visaya & pitryavisaya, <pitar, 但受到 peta( 鬼 ) 的影響 ), 陽 祖靈界 (the world of the manes), 餓鬼界 (the realm of the petas) Petteyya, 形 尊敬父親的 (father-loving, showing filial piety towards one s father) pettayyata, 陰 孝順, 孝心 Pema (<pri, see pineti & piya; 梵 Prema), 中 愛 ( 友情 ), 感人的 pemaniya, 形 摯愛的, 親切的 Peyya, 形 可以喝的 中 飲料 Peyyavajja, 中 善意的話 Peyyala, 中 同上 ( 省略填詞 ) Pelaka, 陽 野兔 (hare) pes, 字根 VII. 發送 寄 (to send) 538 Pesaka, 陽 寄件人, 參加者 Pesakara, 陽 織布者 Pesana, 中 送出, 資訊, 服務 pesanakaraka 陽 僕人 pesanakarika, 陰 女僕人, 婢女 Pesala(cp. Epic Sk. pewala; SA Pesalati piyasila.), 形 舉止良好 ( lovable, pleasant, well-behaved, amiable) Pesi, Pesi( 梵 pewi), Pesika, 陰 薄的切片 ; 閉尸, 意譯為凝結 肉段 指第三個七日間的胎位 Pesita (peseta 的 過分 ) 已送出, 已放出 (sent out or sent forth) pesitatta,自己已豁出去 Pesiyati (peseta 的 被 ), 被送 現分 pesiyamana Pesuna, 中 誹謗 pesunakaraka, 形 誹謗者 Pesunika, 陽 誹謗 Pesubba, 中 誹謗, 譭謗, 中傷 Paci.IV,12(CS:p.20).. Pesubbam nama dvihakarehi pesubbam hoti-- piyakamyassa va bhedadhippayassa va. Dasahakarehi pesubbam upasamharati-- jatitopi, namatopi, gottatopi, kammatopi, sippatopi, abadhatopi, livgatopi, kilesatopi, apattitopi, akkosatopi.( 誹謗..有兩種情況..討好別人 有挑撥的意圖 集錄十種誹謗情況.. ( 由 ) 名字 種姓 工作 手藝 疾病 特徵 ( 或男性性器官 ) 染 犯罪 責備 ) Sucakoti pesubbakarako. Peseti (pes+e), 送出, 送去, 雇用, 召喚, 派人去拿 過 pesesi 過分 pesita 現分 pesenta 獨 pesetva 義 pesetabba Pessa, pessiya, pessika(<peseti), 陽 報信者, 僕人 Pessita (<pessa, 梵 presyata), 陰 作僕人 (being a servant, doing service) Pela, 陰 盒子, 箱子, 櫃子, 容器 ( 箱 盆 罐 壺 桶 罎子 ) Pokkhara, 中 睡蓮, 睡蓮植物, 象鼻端, 琴身 pokkharata, 陰 美 pokkharapatta, 中 蓮葉 pokkharamadhu, 中 睡蓮的蜜汁 pokkharavassa, 中 一場花雨, 雪暴風雨 Pokkharani, 陰 池塘, 人造池 Povkha, 中 箭羽 ( 箭的羽毛部份 ) 參考 Puvkha Potakila, potagala, 陽 一種葦 potakitula, 葦草棉 Thag.v Dabbam kusam potakilam, usiram mubjapabbajam; Urasa panudissami, vivekamanubruhayan ti.( 突婆. 孤沙草, 普塔吉羅草, 與優尸羅根, 以及文叉草, 波羅婆草等, 增益我遠離, 心胸將離草 ) Potthapada, 陽 布吒波陀月 ( 月份名, 大約在八月至九月之間, 農曆 7 月 16 至 8 月 15) Pothana, 中 打, 毆打 539

276 Potheti, potheti (poth+e), 打, 襲擊, 撚 ( 手指 ) 使劈啪作響 過 pothesi 過分 pothita 獨 pothetva 被 pothiyati Pothiyamana, 現分 正在挨打 Pona, 形 向下傾斜的, 傾向於, 聚合的, 領導的 Pota, 陽 1. 小動物,2. 芽, 分枝,3. 大船的小船 potaka, 陽 小動物 陰 potika potavaha, 陽 水手 Potthaka, 陽 中 書, 繪畫的帆布 potthakasibbaka, 陽 裝訂書的人 (book-binder) Potthanika, 陰 匕首 Potthalika, 陰 人體模型, 布娃娃 Pothujjanika, 形 凡夫的 Ponobhavika, ponobbhavika(pono-=puna 再 ), 形 再生 aponobhavika, 不再生 (no more rebirth) AA.10.49~50./V,41... ponobbhavikoti punabbhavanibbattako.( 再生..再生再出現 ) Porana, poranaka, 形 古的, 舊的, 先前的 poranaka-thera,諸古長老 ( 複數 ), 註解書提到的, 他們的主張學說有紀元前一世紀的斯里藍卡之古長老們的場合 Porisa, 中 男子氣概, 人 ( 舉高手 ) 的高度 Porisada, 形 食人者 Pori, 陰 彬彬有禮的, 有禮貌的 Porohicca, 中 國師的辦公室 Posa, 陽 人 Posaka, 形 飼養的, 有營養的, 撫養的人 Posika, 陰 護士, 後母 Posatha, 陽 布薩, 齋戒日 參考 uposatha posathika, 陽 守持齋戒者 Posana, 中 撫養, 滋養, 飼養 Posavanika, 中 撫養費, 津貼, 生計 Posita (Poseti 的 過分 ), 已撫養, 已滋養 Poseti (pus +e), 滋養, 撫養, 照顧, 餵 過 posesi 現分 posenta 義 posetabba 獨 posetva 不 posetum Pratyutpanna-samadhi, 梵 般舟三昧 般舟三昧 只能 立禪 或 行禪, 是一種極度苦行的方式, 般舟三昧經 (T ).. 不得 ( 躺 ) 睡眠三月 經行不得休息三月 這是比頭陀行的 常坐不臥 ( 不倒單 ), 更苦修 佛教的大德只有少數人有修習 苦修不見得更容易成就 Plava, 陽 浮子, 筏 plavana, 中 跳躍, 浮子 540 Plavavgama, 陽 猴子 plu( 梵 plu), 字根 I. 飄浮 (to float), 跳 (to spring) Ph Ph, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十二個輔音字母 發音好像漢語中送氣清音的 p Phaggu, 陽 禁食的時期 (a special period of fasting) Phagguna (cp. Vedic phalguna), 陽 孟春月 ( 月份名, 大約在二月至三月之間, 農曆 1 月 16 至 2 月 15;marking the beginning of Spring; always with ref. to the spring full moon, as phagguna-punnama at Vism.418) phagguni, 二十七星宿之二 ( 張宿 (pubbaphagguni), 翼宿 (uttaraphagguni)) Phagguni (cp. Vedic phalguni), 陰 孟春月 Phana(cp. Epic Sk. phana), 陽 ( 眼鏡蛇等 ) 頸部因脅骨運動而膨脹的 (the hood of a snake) Phanaka (< phana), 中 ( 用來弄平頭髮等, 外形像眼鏡蛇膨著的頸部的 ) 工具 (Vin.II,107.) Phani, 陽 眼鏡蛇 (a cobra) phad( 梵 spand), 字根 II. 顫抖 (quiver) Phandati (phad( 梵 spand) 顫抖 +m-a), 戰慄 (to throb, palpitate) 2. 激起, 悸動, 攪亂 (to twitch, tremble, move, stir) 過 phandi 過分 phandita 現分 phandamana, 獨 phandetva Phandana(<phandati, 梵 spandana), 中 phandana, 陰 悸動 (throbbing), 震顫 (trembling), 激動 (wavering) Phandita (pp. of phandati), 中 悸動, 激動 (throbbing, flashing; throb) phar, 字根 I. 瀰漫 (to pervade) Pharana (< pharati), 中 1. 充滿 (pervading, suffused (with), quite full (of)) 2. 彌漫, 震顫 ( pervasion, suffusion, thrill) pharanaka, 形 遍佈的, 裝滿的 Pharati (phar 瀰漫 +a), 彌漫, 遍佈, 徧滿 過 phari 過分 pharita 獨 pharitva 現分 pharanta Pharasu, parasu, 陽 斧頭 (hatchet) Pharusa, 形 粗糙的, 苛刻的, 無情的 pharusavacana, 中 pharusavaca, 陰 言語粗魯 苛薄, 惡口 SA /II, Mammacchedika pharusa vaca etesanti pharusavaca.( 粗惡語..具有傷害性的粗惡語 ) 541

277 SA /II, sayampi pharusa, neva kannasukha na hadayavgama, ayam pharusavaca. ( 粗惡語..粗惡語本身, 既不悅耳, 也不窩心 ) phal( 梵 phal), 字根 I. 展現成果(to bear fruit) 字根 VII. 把 劃分 (to split up) Phala (cp. Vedic phala, to phal [sphal] to burst), 中 水果, 堅果, 結果, 武器的刀鋒 phalacitta, 中 果心, 道果 phalattha, 形 停住在道的享樂 phalatthika, 形 找尋果報 phaladayi, 形 成功的, 有利的, 結果的, 産生果報的 phalaruha, 形 從種子生長的 phalabharanamita, 形 果實碩重下垂 phalavantu, 形 産生果實的, 有果實的 phalaphala, 中 各種不同的果實 phalasava, 陽 果計 phalasamapatti 果定 ( 果三摩地 ) D.16./II,100.. 阿難! 當如來於一切相不作意 (sabbanimittanam amanasikara), 於滅諸受的無相心三昧 (= 果定 ) 具足住 (ekaccanam vedananam nirodha animittam cetosamadhim upasampajja viharati ) 阿難! 那時如來的身體, 才會最舒服 DA.16./II,548...由住於 果定 才會舒服 (yasma imina phalasamapattiviharena phasu hoti) 無相心三昧 有的譯作 無相三昧 果定 與 滅盡定 不同 巴宙譯..入於滅想定 ; 元亨版譯..入於滅受想三昧時 Phalaka, 陽 中 甲板, 厚木板, 盾 Phalati (phal +a),1. 分裂 (to split, burst open) 2. 結 ( 果 ), 爆裂開 (to become ripe, to ripen) 過 phali 過分 phalita, phulla 獨 phalitva 現分 phalanta 使 phaleti, phateti Phalika,水晶(crystal) 又作水精 頗梨 翻譯名義集 卷第三(T ) 作 : 頗梨, 或云塞頗胝迦 此云水玉, 即蒼玉也, 或云水精, 又云白珠 Phalin (< phala), 形 有果實( 的樹 ), 産生果實 (bearing fruit) Phalu (cp. Vedic paru), 中 ( 蘆葦等的 ) 節 (a knot or joint in a reed) phalubija, 中 ( 竹等 ) 産出植物的節 phas, phus( 梵 sprw), 字根 I. 接觸(to touch) cp. ( 梵 mrw) 接觸 (touch) Phassa 1, (<phussati 去觸 ) 陽 觸覺, 接觸 ( 觸 的範圍很廣, 包括..蟲 咬, 蜂 螫, 蛇 螫, 牛 牴, 風 吹, 日 曬 ), 古譯 : 更樂 tinnam savgati phasso,三事和合觸(i.e. 眼 cakkhu, 色 rupa, 眼識 cakkhu-vibbana), 三法相依相關 ; 亦即能緣之心 ( 與心所 ), 依靠 依處 (vatthu,六依處之一), 取 所緣 (arammana,對象), 而產生識知的作用 Phassa 2 (grd.<phusati, 梵 sprwya) 形 被感覺(to be felt) Phassati,與 phusati( 觸 ) 相同 phassati ti phasso.(vism.527) 542 Phassana(<phassa) 陰 觸 (touch, contact with ) Phasseti (phus+e), 觸, 達到 過 phassesi 過分 phassita 獨 phassitva Phanita, 中 甘蔗汁, 糖蜜 (juice of the sugar cane, raw sugar, molasses) phanitaputa, 陽 葉製的甜蜜容器 Paci.IV,348(CS:p.466).. Phanitam nama ucchumha nibbattam.( 糖蜜..從甘蔗榨汁 ) Phatikamma, 中 恢復, 增加, 增進 Pharusaka (<pharusa, cp. 梵 parusaka), 中 刺籬木 (sweet lovi-lovi,一種小的 常爲灌木狀的 雌雄異株的喬木 (Flacourtia indica) 原産馬達加斯加和亞洲南部, 在熱帶地區作爲綠籬植物栽培, 果深紅色, 微酸, 味似李子 亦稱雷蒙子 (ramontchi)) Phala, 陽 1. 鑱 犁頭 (ploughshare) 2. 伐木楔 3. 鹹魚, 鹹魚片 (lona-macchaphala a string (?) or cluster of salted fish) Phalaka(< phaleti), 陽 分離者, 打破者 (splitting; one who splits) Vism.413 (katthaphalana) Phalana, 中 分離 (splitting) daruphalana, 中 劈木頭 Vism sucimukhakhuradharahi vijjhanaphalanasadisam dukkham uppajjati, 如受針刺及剃刀割裂之苦一樣 Phaleti(phal +e)(caus. of phalati, phal; a variant is phateti fr. sphat), 打破, 分離, 切成碎片 (to split, break, chop, in phrases) 過 phalesi 過分 phalita 現分 phalenta 獨 phaletva 不 phaletum phaleyya( 可能破裂 ) gandaphalanam karoti=gandam phaleti,破癰 S.4.6./I,106~7.: Nabham phaleyya pathavi caleyya, Sabbepi pana uda santaseyyum. Sallampi ce urasi pakappayeyyum, Upadhisu tanam na karonti Buddha ti.( 天崩地裂時 ( 原意..天裂地震 ), 有情皆驚嚇, 又若箭射胸, 諸佛不掩蔽 ) Phasu, 陽 安逸, 安慰 形 舒服的, 容易的 phasuka, 形 愉快的 phasuvihara, ( 安 ) 樂住 aphasuka, 不愉快的 (unpleasant, uncomfortable, not well) Sk. *sparwuka (cp. Pischel 62), which would be a der. fr. sprw in same meaning as phassa2 ( lovely ). Phasuka( 梵 parwuka), phasulika(<phasuli 肋骨 ), 陰 肋骨 肋狀物 (rib, only in cpd. upphasulika) Phasula (for phasuka), 肋骨 (rib S.II,255 (phasul-antarika)) Phasuli (cp. phasuka & phasula), 肋骨 (a rib M.I,80.) Phiya, 中 槳 櫓 (oar) Phita, 形 豐裕的, 繁榮的, 富有的 (opulent, prosperous, rich) Phuta 1 (pharati 的 過分 )(=phuta; at DA.I,217 puttha, phuttha), 已遍及, 543

278 已彌漫, 已傳佈 (pervaded, permeated, thrilled;cp. pariphuta) aphuta,不遍滿 pitiya phuta-sariro, 喜遍滿身體 See also ophuta & cp. phuta 3. Phuta 2 (pp. of sphut to expand, blossom), 開花 (blossoming out, opened, in full bloom) phutakumuda(davs.iv,49.), 白蓮開敷 cp. phutita. Phuta 3, 充滿 A.I, Pubbe sudam ayam loko avici mabbe phuto ahosi manussehi, kukkutasampatika gamanigamarajadhaniyo ti. ( 往昔此世界是充滿有如無間 ( 地獄 ) 之人, 村 邑 庄 都市櫛比 ) The same passage as M.I,377 is found at D.I,57, where T. reads phutta (as also at DA.I,168), with vv. ll. puttha & phuta. Phuttha (phusati 的 過分 ) 接觸 (touched, affected by, influenced by) Phulla, phullita, 過分 已完全打開, 已完全擴大, 已盛開花 phullamavitagandham, 花開香未離 phus( 梵 sprw), 字根 I. 接觸 (to touch) cp. ( 梵 mrw) 接觸 (touch) Phusati (phas, phus( 梵 sprw) 接觸 +a), 觸, 到達, 達到 過 phusi 現分 phusanta, phusamana 過分 phusita, phuttha 獨 phusitva Phusana (abstr. fr. phusati 1 ), 中 觸 (touch) Phusana (abstr. fr. phusati 1 ), 陰 得到, 觸證 (attainment, gaining, reaching) Phusita 1 (either pp. of phusati 2 or direct correspondent of Sk. prsata (see pasata 2 )), 下雨 (rain-drop) Phusita 2 (pp. of phusati 2 2. i. e. prus, cp. Sk. prusita sprinkled, prsati spotted antelope), (spotted, coloured, variegated (with flowers) Sn.233 ( agga=supupphit agga-sakha KhA 192) Phusita 3, Phussita 3 (=phassita 2, Kern. Toev. s. v. takes it as pp. of *pumsayati), 已觸 (touched, put on, in phusitaggala with fastened (clinched) bolts (or better: door-wings) Phusitaka (< phusita 1 ), 形 下降 (having raindrops) S /II,32... Seyyathapi, bhikkhave, uparipabbate thullaphusitake deve vassante tam udakam yathaninnam pavattamanam pabbatakandarapadarasakha paripureti. Pabbatakandarapadarasakhaparipura kusobbhe paripurenti. Kusobbha paripura mahasobbhe paripurenti. Mahasobbha paripura kunnadiyo paripurenti. Kunnadiyo paripura mahanadiyo paripurenti. Mahanadiyo paripura mahasamuddam paripurenti. ( 諸比丘! 譬如天降雨於山頂, 落大粒時, 其水轉向低處 充滿山側之洞穴 罅 隙 壑, 充滿山側之洞穴 罅 隙 壑, 更充滿小池, 充滿小池更充滿大池, 充滿大池更充滿小河, 充滿小河更充滿大河, 充滿大河, 繼而充之於海, 大海 ) Phusiyati (phusati 的 被 ), 被觸 Phussa 1 (< pus to blossom, nourish, etc. cp. Ved. pusya), 陽 報沙月 ( 月份 544 名, 大約在十二月至一月之間,11 月 16 至 12 月 15), 鬼宿 ( 二十七星宿之一 ) Phussa 2 (ger. of phusati 1 ), 接觸 (touching, realising) Phussa 3 (grd. formation fr. phusati 2 ; scarcely fr. Sk. pusya (to pus nourish, cp. poseti), 形 有斑駁的, 華麗彩色的 (speckled, gaily-coloured) phussakokila, 斑駁的杜鵑鳥 (the spotted cuckoo) phussaka(pussaka), 有斑駁 Phussaphussaratha, 陽 國家馬車 ( 它自己到處奔跑, 爲了要找一位王座的繼承人 ) phussaraga, 陽 黃晶 (topaz) Pheggu (cp. Vedic phalgu ), 中 圍繞木髓的木材, 無價值的事物 (accessory wood, wood surrounding the pith of a tree) Phena (cp. Vedic phena), 中 泡沫, 浮渣, 泡 (scum, foam, froth) phenapinda, 陽 一團泡沬 phenuddehaka, 形 嘔吐泡沫 Phenaka =phena Vism.254; VbhA.237. Phenila ( 梵 arista 阿唎瑟迦柴 ), 陽 無患子 (soap-berry plant;sapindus mukorossii Gaertn., 又稱為黃目子 肥皂果 假龍眼破布子, 無患子科, 落葉喬木, 高二三丈 成樹 1~3 月落葉前轉金黃色, 甚美觀, 適作行道樹 庭園樹 誘鳥樹 種子可代替肥皂洗滌衣物 ) 木槵子經 (T ) 中說 : 佛告王言..若欲滅煩惱障報障者 當貫木患子一百八 以常自隨 若行若坐若臥 恒當至心無分散意 稱佛陀達摩僧伽名 乃過一木患子 如是漸次度木患子 若十若二十 若百若千 乃至百千萬 若能滿二十萬遍 身心不亂 無諸諂曲者 捨命得生第三焰天 衣食自然 常安樂行 若復能滿一百萬遍者 當得斷除百八結業 始名背生死流 趣向泥洹 永斷煩惱根 獲無上果 Phota (< sphut, cp. Sk. sphota)( (v.l. pota & potha), 陽 photaka, 中 癤子, 水泡 (swelling, boil, blister) Photaka=phota Photthabba(grd. of phusati), 中 能被觸者, 觸覺, 接觸, 觸 (tangible, touch, contact) Phosita (pp. of phoseti, cp. Sk. prusita), 過分 已灑 (sprinkled) Phoseti (Caus. of phusati 2, cp. Sk. prusayati=p. phusayati), 灑 (to sprinkle (over) Vin.II,205 (inf. phositum) pp. phosita cp. pariphoseti B, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十三個輔音字母 發音是帶音的 B 545

279 b, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 Baka, 陽 鶴 (crane), 蒼鷺 (heron) Bajjhati (bandhati 的 被 ), 被限制, 被逮捕, 被捕捉 ( 在陷阱等中 ) Battimsati(=dvattimsati), 陰 三十二 Badara, 中 棗子 (jujube fruit) badaramissa, 形 混合棗子的 Badari, 陰 棗樹 ( 多年生小喬木 (jujube tree;ziziphus jujuba)) Badalata, 陰 槃陀羅多 ( 一種有甜味的藤 ) Baddha (bandhati 的 過分 ), 已限制, 已誘捕, 已抓住, 已使牢固, 已裝配 baddhajalika, 形 合十的 baddharava, 陽 陷入陷阱的啼叫, 被捕捉的嗚咽 baddhavera, 中 ( 心胸等 ) 狹小的敵意 形 有如此的敵意 Badhira, 形 聾的, 聾子 andhabadhira,無知的聾子 bandh( 梵 bandh), 字根 I. 綁 (to bind) Bandhati Bandha(<bandh, cp. Vedic bandhana), 陽 bandhana, 中 束縛, 腳鐐, 執著, 關押, 補綴 D.12./ I, puranam bandhanam chinditva abbam navam bandhanam karoti,切斷舊的繫縛, 製造新的繫縛 Bandhaki(< bandhaka, cp. Epic Sp. bandhuki a low woman=pamwuka & svairini), 陰 賤女 (an unchaste woman (lit. binder) Vin.IV,224 (pl. bandhakiniyo) Bandhati (bandh 綁 +a), 綁, 結合, 聯合, 繫, 關押, 捕獲, 組成 過 bandhi 過分 baddha 現分 bandhanta 獨 bandhitva, bandhiya 不 bandhitum 義 bandhitabba, bandhaniya Bandhana(<bandh), 中 捆綁 ( 用 綁 binding), 束縛 (bond), 結 (fetter) bandhanagara, 中 監獄 bandhanagarika, 陽 囚犯, 獄卒 Bandhava, 陽 同族者, 親戚關係 Bandhapeti (bandhati 綁 的 使 ), 使被限制, 使被束縛 過 bandhapesi 過分 bandhapita Bandhu, 陽 同族者, 親戚關係 參考 Bandhava bandhujivaka, 陽 朱槿 (China-rose plant,亞洲的一種開紅花的扶桑 (Hibiscus rosa-sinensis)) bandhumantu, 形 有親戚的, 很多族親 Babbaja, 中 須芒草 (Andropogon Muricatus, 參考 Usira) 的芬香根 Babbu, babbuka, 陽 貓 Barihisa, 中 亞香茅 ( 參考 Kusa) Bardo, 藏 中陰, 意思是 介於兩者之間 Bala, 中 力量, 能力, 精力, 武力, 軍隊 balakotthaka, 中 要塞, 堡壘 balakkara, 陽 暴力, 用力 balagga, 陽 集合 balada, 形 出力的, 授予權力 baladana, 中 出力 balappatta, 形 取得政權 546 的, 執政的, 當權的, 變強壯的 balavantu, 形 有力的 balavahana, 中 軍人和兵車 Balakaya, Balakaya, 陽 軍隊 A.7.63./IV,107.:rabbo paccantime nagare bahubalakayo pativasati, seyyathidam hattharoha assaroha rathika dhanuggaha celaka calaka pindadayaka ugga rajaputta pakkhandino mahanaga sura cammayodhino dasakaputta. ( 王之國境城鎮, 許多軍隊居住, 這即是 : 象兵 騎兵 車兵 弓射手 旗手 參謀 糧食部隊 威猛的王子 突擊隊 大龍隊 勇士 胸甲兵 奴僕子 ) Balattha, balattha, 陽 軍人, 軍隊的成員 Balaka, 陰 褐鶴 Bali (cp. Vedic bali; regarding etym. Grassmann connects it with bhr), 陽 1. 供品 (religious offering, oblation) 2. 稅, 收入 (tax, revenue) 3. 一位阿修羅的名字 (Asura D.II,259.) A.5.41./III,45.:(pabcabalim 五種獻供 ): Batibalim, atithibalim, pubbapetabalim, rajabalim, devatabalim.( 親族獻供 客人獻供 祖先獻供 國王獻供 向天獻供 ) balikamma, 供奉 (offering of food to bhutas, devas & others) balivkata, 獻供者 (one who offers (the five) oblations) balipatiggahaka, 形 受供, 收入, 值得供養 (receiving offerings, worthy of oblations) baliputtha(sk. balipusta), 陽 烏鴉 (a crow) balisadhaka, 稅務員 (tax collector, tax gatherer) baliharana, 中 稅收 (taking oblations A.V,79 (balivanasanda)) balikarana, 獻供 (oblation, offering of food) balikaraka, 獻供 (offering oblations J.I,384.) balipilita, (crushed with taxes J.V,98.) Balivadda, balibadda(cp. Sk. balivarda), 陽 ( 裝備好的耕 ) 牛 (an ox, esp. an ox yoked to the plough or used in ploughing) DhA.I,24 (dhuram vahanto balivaddassa, v. l. balibaddassa)) Balika (< bala), 形 強壯的 (strong; only in der. balikataram (compar.) adv. in a stronger degree, more intensely; & dubbalika weak.) Balin (< bala), 形 有力的, 強壯的 (strong) pabbabali, 慧力 Balya 1 (der. fr. bala), 中 強壯 (belonging to strength) dubalya(=dubballa), 無力 (Abl. dubbalya as adv. groundlessly, without strong evidence) Balya 2 (C. balya) (< bala, cp. P. & Sk. balya) 愚蠢 (foolishness, stupidity) Balava (f.) [cp. Vedic vadava] a mare, only in cpd. mukha the mare s mouth, i. e. an entrance to Niraya (cp. Vedic vadavqgni & vadavamukha) Th.1, 1104 (trsl. abyss-discharged mouth, cp. Brethren, p. 418). Bavhabadha, 形 滿身疾病的 Bahala, 形 厚的, 密集的 bahalatta, 中 厚度 bahalabahala,濃濃地 547

280 Bahi, 無, 外部, 外面 bahigata, 形 出去的 bahinagara, 中 外部的城市, 城外 bahinikkhamana, 中 外出 Bahiddha, 無 外面, 外部的 Bahu, bahu-, bavh-, bahv-, (Vedic bahu, doubtful whether to), 形 很多, 多數, 充分, 豐富的 (much, many, large, abundant; plenty; very, greatly) Instr. sg. bahuna; Nom. pl. bahavo & bahu; nt. pl. bahuni; Gen. Dat. bahunnam & bahunam, bahunnam; Instr. bahuhi; Loc. Bahusu; nt. Nom. bahu; bahum & bahud (i.e. bahud-eva) ; nt. n. bahum a large quantity (opp. appam); Abl. bahumha. 副 很多 (so much) compar. bahutara greater, more, in greater number (pl. bahutara, opp. appaka) 複 許多人 bahuka, 形 多數 bahukaraniya, bahukicca, 形 有很多事要做, 忙碌的 bahukara, 形 很耐用的, 非常有用的 bahukkhattum, 副 很多次 bahujana, 陽 衆多的人 bahujagara, 形 非常覺醒的 bahudhana, 形 有許多財富的 bahuppada, 形 多腳的, 給很多的 bahubbihi, 語 關係複合詞 bahubhanda, 形 有豐富貨物的 bahubhani, 形 饒舌的, 多講話的 bahubhava, 陽 豐富 bahumata, 形 很受尊敬的, 被多數人接受的 bahumana, 陽 bahumanana, 中 尊敬 bahumanita, 形 非常尊敬的 bahuvacana, 中 複數 bahuvidha, 形 多方面的, 各種形式的 bahussuta, 形 非常有學問的 Bahutta, 中 多種, 多數 Bahudha, 副 以許多方式 (=bahuppakarena) Bahula, 形 豐富的, 時常發生的 bahulata, 陰 bahulatta, 中 豐富 bahulam, 副 大概, 時常 bahulikata, 形 時常練習的 bahulikarana, bahulikamma, 中 bahulikara, 陽 繼續練習, 熱心訓練 Ps.II,94... Bahulikarotiti katham bahulikaroti? Avajjanto bahulikaroti, jananto bahulikaroti, passanto bahulikaroti, paccavekkhanto bahulikaroti, cittam adhitthahanto bahulikaroti, saddhaya adhimuccanto bahulikaroti, viriyam pagganhanto bahulikaroti, satim upatthapento bahulikaroti, cittam samadahanto bahulikaroti, pabbaya pajananto bahulikaroti, abhibbeyyam abhijananto bahulikaroti, paribbeyyam parijananto bahulikaroti, pahatabbam pajahanto bahulikaroti, bhavetabbam bhavento bahulikaroti, sacchikatabbam sacchikaronto bahulikaroti.( 多作 (bahulikaroti) 者, 如何而多作? 正在傾心多作, 知多作, 見多作, 觀察多作, 心決定多作, 信解多作, 提起精進多作, 念近住多作, 心集中多作, 慧知多作, 證知應證知多作, 遍知應遍知多作, 斷應斷多作, 多作應多作而多作, 現證應現證多作 ) Bahulikaroti (bahula+i+kar 行 +o), 認真地著手進行, 增加 過 548 bahulikari 過分 bahulikata Bahuso, 副 大概, 時常, 重複地 Bahupakara, 形 非常有幫助的 Bana, 陽 箭 banadhi, 陽 箭袋 badh, 字根 I. 騷擾 (to harass) Badhati, 阻礙 Badhaka, 形 避免的, 不斷襲擊的, 阻隔的 badhakatta, 中 妨害的事實 Badhati (badh 騷擾 +a), 阻礙, 阻隔, 使痛苦, 誘捕 過 badhi 過分 badhita 獨 badhitva Badhana, 中 妨害, 痛苦, 陷阱, 捕捉 A.1.14.:Appabadhanam yadidam Bakulo.( 無病者 (appabadhanam), 是薄俱羅 (Bakulo)) appabadho appatavko, 無病者 Badha, 陰 妨害, 預防 Badhita, (Badheti 的 過分 ) 壓迫, 使痛苦, 騷擾 Badheti (badh 騷擾 +e), 壓迫, 使痛苦, 騷擾, 誘捕, 避免 過 badhesi 現分 badhenta 獨 badhetva Battimsati, 數 三十二 battimsati lakkhana,三十二相 三十二相大人相 ( 巴 dvattimsamahapurisa-lakkhanani ; 梵 dvatrijwan maha-purusa-laksanani) (D.30.).. (1) 足安平立相 (suppatitthita-padata-lakkhana; 梵 su-pratisthita-pada), 即足下平滿相 平足蹈地, 平 ( 足 ) 舉起, 腳掌完全放下觸地 (2) 腳掌輪相 (pada-tala-cakka-lakkhana; 梵 cakravkita-hasta-pada-tala), 即千輻輪相 兩腳掌生二輪, 有千輻 ( 之肉紋相 ) 有輞 有轂, 所有的紋路明顯, 分明整然 (3) 足踵 ( 圓滿 ) 廣平相 (ayatapanhi-lakkhana ; 梵 ayata-pada-parsni), 足跟廣平相 (4)( 諸 ) 指纖長相 (dighanguli-lakkhana; 梵 dirghavguli), 手臂美嫩形端正, 指頭柔軟又纖長 (5) 身體直如梵天相 (brahmujugatta-lakkhana; 梵 rjugatrata), 有如梵天身直挺, 清秀明淨長得帥 (6) 七隆滿處相 (sattussadata-lakkhana; 梵 saptotsada) 即兩手 兩足 兩肩 頸項等七處 ( 肉 ) 皆隆滿 (7) 手足柔軟相 (mudutalunahatthapada-lakkhanani; 梵 mrdu-taruna-hasta-pada-tala) (8) 手足有網縵相 (jala-hattha-pada-lakkhanani; 梵 jalavanaddha-hasta-pada) 手足指間, 有縵網相 大本經 (T1.5.2).. 三者 手足網縵, 猶如鵝王 中阿含 59 經 三十二相經 (T ): 8 大人手足網縵, 猶如鴈 (= 雁 ) 王 (9) 足踝高相 (ussavkhapada-lakkhana; 梵 ucchavkha-pada) 兩踝月庸相 (ussavkhapada), 即足趺隆起相, 為足背高起圓滿之相 (10) 身毛端向上相 (uddhagga-lomata-lakkhana; 梵 urdhvaj-garoma) 身毛向 549

281 上生, 烏青色 (nilani abjanavannani) 捲曲狀(kundalavattani) 向右旋 (dakkhinavattakajatani) (11) 小腿如羚羊相 (enijavgha-lakkhana; 梵 aineya-javgha) 小腿像羚羊腿 小腿, 古譯作..腨 ( 足專ㄕㄨㄢˋ) (12) 肌膚軟細相 (sukhumacchavilakkhana; 梵 suksma-suvarna-cchavi), 即皮膚細軟相, 塵垢不沾身 (13) 黃金色相 (suvannavannalakkhana; 梵 suvarna-varna) 有似黃金的皮膚 (14) 馬陰藏相 ( 鞘內藏陰相 )(kosohita-vatthaguyha-lakkhanam; 梵 kowopagata-vasti-guhya), 指男陰密隱於體內如馬陰之相 中阿含 59 經 : 13 大人陰馬藏 猶良馬王 (15) 身圍如尼拘律樹相 (nigrodha parimandala-lakkhana; 梵 nyagrodha-parimandala) 身圍如尼拘律樹 ( 榕樹科 ), 身形圓好 (16) 立正不彎時, 雙手掌可觸摸雙膝 ( 相 )(thitakova anonamanto ubhohi panitalehi jannukani parimasati parimajjati; 梵 sthitanavanata-pralamba-bahuta), 即不彎觸膝相 (anonama-jannuparimasana-lakkhana) (17) 上軀如獅子相 (sihapubbaddhakaya-lakkhana; 梵 sijha-purvardha kaya) 即..上身安住如獅子 大本經 (T1.5.2).. 胸膺方整如師子 46 世尊身分上半圓滿, 如師子王威嚴無對 (18) 兩肩間充滿相 (citantaramsa-lakkhana; 梵 citantaramsa) 又作腋下平滿相 肩膊圓滿相 (19) 兩肩圓度相等相 (samavatta-kkhandha-lakkhana; 梵 su-samvrta-skandha) 即兩肩圓滿豐腴之相 中阿含 59 經 : 21 大人兩肩上連, 通頸平滿 (20) 最上之味覺相 (rasagga-saggita-lakkhana; 梵 rasa-rasagrata) 脖子之上 ( 舌上 ), 味覺敏銳傳滋味 大本經 (T1.5.2).. 二十六 咽喉清淨, 所食眾味, 無不稱適 (21) 眼紺碧青相 (abhinila-netta-lakkhana; 梵 abhinila-netra) 目紺青色相, 如青蓮華 大本經 (T1.5a).. 三十 眼如牛王, 眼上下俱眴 (22) 眼睫如牝牛相 (go-pakhuma-lakkhana; 梵 go-paksma) 又作眼睫如牛王相, 指睫毛整齊而不雜亂 38 世尊眼睫上下齊整稠密不白 (23) 頭頂有肉髻相 (unhisasisa-lakkhana; 梵 usnisa-wiraskata) 頂上有肉, 隆起如髻形之相 中阿含 59 經 : 31 大人頂有肉髻, 團圓相稱, 髮螺右旋 66 頂相無能見者 1 無見頂 -- 此 無見頂 之說須要保留 (24) 一一毛由一一毛孔生 ( 相 )(ekekalomo ca hoti; 梵 ekaika-roma-pradaksinavarta) 一孔一毛 (ekeka-loma), 指一孔各生一毛 大本經 (T1.5.2).. 其毛右旋, 紺琉璃色 中阿含 59 經 : 11 大人一一毛, 一一毛者, 身一孔一毛生, 色若紺青, 如螺右旋 64 世尊身毛紺青光淨 如孔雀項 紅暉綺飾色類赤銅 31 毛處處右旋 (25) 眉間生白毫毛 ( 相 )(unna bhamukhantare jata; 梵 urna-kewa) 眉間生白毫毛似兜羅綿(odata mudutulasannibha) 大本經 (T1.5a).. 三十一 眉間白毫柔軟細澤, 引長一尋, 放則右旋螺如真珠 ( 一尋..一成人的身高 ) 70 眉間毫相光白鮮潔 白毫相 550 長一尋, 或一丈五尺 (T ), 恐怕是訛傳 (26) 四十齒相 (cattalisa-lakkhana; 梵 catvarijwad-danta) 齒有四十顆 (27) 齒無縫相 (aviraladanta-lakkhana), 無間隙, 極堅固 中阿含 59 經 : 24 不踈齒 (28) 廣長舌相 (pahuta-jivha-lakkhana; 梵 prabhuta-tanu-jihva) 又作廣長舌相 舌廣博相 舌軟薄相 舌頭可伸展至髮際 大本經 (T1.5.2).. 左右舐耳 (29) 梵音之迦陵頻伽聲音 ( 相 )(brahmassaro ca karavikabhani; 梵 brahma-svara), 梵音 (brahmassara), 聲如迦陵頻伽鳥 (karavika-bhani) 的清脆 ( 佛說長阿含經 卷第五(T ).. 一者其音正直 二者其音和雅 三者其音清徹 四者其音深滿 五者周遍遠聞 具此五者 乃名梵音 (30) 獅子頰相 (sihahanulakkhanam; 梵 sijha-hanu) 指兩頰隆滿 ( 兩腮圓潤 ) 如獅子頰 65 頰相平滿 66 頰無缺減 66 頰無過惡 (31) 齒整齊相 (samadantasudathalakkhanani; 梵 sama-danta) (32) 齒純白相 (susukkadathalakkhanani ; 梵 suwukka-danta) = 方廣大莊嚴經 (T ~3) 卷第三 = 大般若波羅蜜多經 卷第三百八十一 (T ~9) = 坐禪三昧經 卷上(T ) Barasa(=dvadasa), 形 十二 Baranasi( 梵 Varanasi 或 Varanasi, Varanasi, Varanasi), 陰 波羅柰, 近世稱貝拿勒斯 (Benares), 今稱瓦拉那西 (Varanasi), 取名自 位於瓦魯那河 (Varuna) 和阿西河 (Assi) 之間的城市 中印度古王國, 又稱波羅奈斯國 波羅捺國 婆羅柰斯國 波羅捺寫國, 舊稱伽尸國 ( 梵 Kawi 光的城市 ) 相傳是在公元前 6000 年興建 據 大唐西域記 卷七載, 此國都城臨西殑伽河, 長十八 九里, 廣五 六里 居民殷盛, 人性溫恭, 多信外道, 少敬佛法, 僧徒多學小乘正量部法 其大城之東北有婆羅柰河 ( 梵 Varana), 河西有阿育王塔, 河東北十餘里有彌勒菩薩 護明菩薩之受記舊址, 城西北之鹿野苑, 即佛陀成道後最初教化五比丘之地, 爾後, 佛常遊化至此教化眾生, 係六大說法處之一 Baranaseyyaka, 形 貝拿勒斯製造的, 來自貝拿勒斯的 Bala, 形 年輕的, 無知識的, 愚蠢的 陽 孩子, 愚人 (fool) balaka, 陽 孩子 balata, 陰 愚蠢 cf. mulha( 愚人 ) Tin imani, bhikkhave, balassa balalakkhanani balanimittani balapadanani.( 諸比丘! 此三是愚人的愚癡之特徵 愚癡之特相 愚癡之特質 ) Bala, Balika, 陰 女孩 Balisika, 陽 漁夫 Balya, 中 童年, 愚蠢 Bavisati, 陰 二十二 551

282 Baha, 陰 手臂 ( 台語 : 手胳頭 chiu 2 kok thau 5 ), 柱, 柄 bahabala, 中 臂力, 即 : 手工勞動 在印度古老的文獻 吠陀讚歌 的 原人歌 中, 最早談到了人類的起源, 歌中述說印度的四個種姓階級裡 ; 婆羅門 ( Brahmana, 司祭者 ) 生於原人的嘴 剎帝利 (Ksatriya, 王族 ) 生於原人的雙臂 吠捨 (Vaisya, 庶民 ) 生於原人的雙腿, 而首陀羅 (Sudra, 奴隸 ) 則是從原人的雙足出生 Bahabalaparicita (baha 臂 +bala 力 +paricita 獲得 過分 ) 過分 以臂力獲得 Bahita, (baheti 的 過分 ) Bahira, 形 外部, 外部的, 外國的 中 外面 bahiraka, 形 外道的, 局外人 bahirakapabbajja, 陰 外道出家人 ( 佛教以外的出家人 ) Bahiratta, 中 外在性 Bahu, 陽 手臂 Bahujabba, 形 民衆的, 衆人的 Bahulika, 形 生活得豐富充裕的 Bahulla, bahulya, 中 豐富, 豪華的生活 Bahusacca, 中 多學, 多聞, 非常有學問 Baheti (vah+e), 防範, 防止, 除去 過 bahesi 過分 bahita 獨 bahetva Balha, 形 強壯的, 很多的, 過多的 balham, 副 強烈地, 過度地, 非常地 Bidala, 中 分裂的豌豆, 劈開的竹子, 木板條, 條板 Bindu, 中 點滴, 點, 瑣事 bindumatta, 形 一滴的分量 bindumattam, 副 只有一滴 Bimba(cp. Class. Sk. bimba), 中 1. 圖像, 圖形,( 太陽或月亮的 ) 圓平面 (shape, image) 2. 葫蘆科苦瓜屬 (the red fruit of Momordica monadelpha, a species of Amaranth [cp. Sk. bimba & bimbi, a kind of gourd]) bimbottha(f. bimbotthi), 陽 紅唇 ((having) red lips ) Bimba, 陰 頻婆 ( 悉達多王子 (Siddhartha) 的妻子的名字 ) Bimbika=Bimba 2 Bimbi, Bimbi(=Sk. bimbi), 黃金, 黃金色 (gold, of golden colour DA I.280.) SnA Bimbiti suvannam, tasma sarasuvannasadisavannataya Bimbisaro.( 頻婆, 黃金 因為跟黃金一樣的膚色, 所以稱為 頻婆娑羅 ) Bimbohana, 中 枕頭 (pillow) Bila 1 (Vedic bila, perhaps fr. bhid to break), 中 獸穴, 洞 (a hole, den, cave) 552 Bila 2, 中 部分 (a part, bit J.VI.153 (bilasatam 100 pieces) Abl. bilaso(adv.), 一片一片地 (bit by bit) Bila 3 (cp. Sk. vida), 中 一種鹽 (a kind of salt Vin.I,202; M.II,178, 181.) Bilavga(Sk. vidavga the plant Embelia ribes( 白花酸藤子, 紫金牛科, 強壯補血, 治胃酸缺乏, 食欲不振, 鮮酸藤果二至三錢 水煎服 ), and vilavga the plant Erycibe paniculata(convolvulaceae 旋花科 )), 陽 白花酸藤子 bilavgathalika, 陰 酸粥鍋刑 劣質白花酸藤子的碎米粥 (kanajaka bilavgadutiya;sour gruel 酸粥 ) Bilaso, 副 一片一片地 Billa, 陽 孟加拉蘋果 頻婆果 ( 印度的一種有刺的喬木 (marmelos tree; Aegle marmelos;wood apple) Bilara, 陽 貓 bilarabhasta, 陰 風箱 Bilali, 陰 母貓, 一種塊莖植物 Balisa & Balisa (cp.sk.badiwa) 陽 中 鈎 鉤 (a fish-hook) Bija, 中 種子, 種籽, 細菌, 産生元素 有五種生種子 (pabca bijajatani): 根種 (mulabijam), 莖種 (khandhabijam), 節種 (phalubijam), 枝種 (aggabijam),( 種 ) 種子 (bijabijam) bijakosa, 陽 花的胚囊, 果皮, 陰囊 bijagama, 陽 種子王國 bijajata, 中 種子的種類 bijabija, 中 以種子繁殖的植物 Bibhacca, 形 可怕的, 恐怖的 Birana, 中 岩蘭草 須芒草 (Andropogon muricatus), 味道帶著青苔味, 屬于越陳越香的精油 原產地印度稱為 Khas-khas, 所謂 鎮定之油 但是它不會鎮壓神經系統來達到鎮定效果, 相反的, 它能讓您心情平和, 情緒平穩 另外, 岩蘭草也是對付因緊張, 情緒失調, 壓力造成的失眠有相當的效果 biranatthambha, 陽 須芒草叢 參考 Usira, 生産芬香的根 Bujjhati (budh 醒 +ya), 知道, 懂, 感知, 醒覺 過 bujjhi 過分 buddha 現分 bujjhanta 獨 bujjhitva Bujjhana, 中 覺悟, 醒來 bujjhanaka, 形 聰明的, 謹慎的 Bujjhitu, 陽 醒來者, 覺悟者 Buddha, 形 年老的, 老的 buddhatara, 形 更老的 Buddha(< budh 醒 ), 陽 覺悟者, 佛陀, 佛 ( 亻 + 弗, 不是人,A.4.36./II,38.: na manusso, cf. 雜阿含 101 經 ), 浮屠 ( 音譯 ) 浮圖 佛馱 浮陀 浮頭 沒馱 步他 馞陀 復豆 浮屠 季羨林在 1989 年又寫了 再論浮屠與佛, 進一步論證漢文音譯 浮屠 源自大夏語 單. 主.buddho buddhe; 複. 主 buddha buddhase buddho( 罕 ); 單. 呼.buddha buddha buddhe( 罕 ) buddho( 罕 ); 複. 呼 buddha; 單. 賓.buddham; 複. 553

283 賓.buddhe buddhana( 罕 ); 單. 具.buddhena buddha( 罕 ) buddhasa( 罕 ); 複. 具.buddhehi buddhebhi buddhe( 罕 ); 單. 離.buddha buddhamha buddhasma buddhato; 複. 離.buddhehi buddhebhi buddhato; 單. 與. 屬.buddhassa buddhaya( 罕 ) buddha( 罕 ); 複. 與. 屬.buddhanam; 單. 處.buddhe buddhamhi buddhasmim buddhasi( 罕 ); 複. 處.buddhesu 另譯作 : 佛馱 休屠 浮陀 浮屠 浮圖 浮頭 沒馱 勃陀 馞陀 步他 或一切知者 一切見者 知道者 開道者 說道者, 或世尊 世雄 ( 斷世間一切煩惱之雄猛 雄健者 ) 世眼 ( 世間之引導者 ) 世英 ( 世間優秀者 ) 大覺世尊 ( 簡稱大覺尊 ) 覺王 ( 覺皇 ) 法王 大導師 大聖人 大沙門 大仙 ( 大仙, 仙人中之最尊者 ) 大醫王 ( 如應病與藥之名醫, 應心病而說法者 ) 佛日 ( 喻佛爲太陽 ) 兩足尊 二足尊 天中天 ( 諸天中之最勝者 ) 人中牛王 ( 喻佛爲牛王 ) 人雄師子 ( 人中之雄者, 如獸王獅子 ) 等種種異名 Abhidhanappadipika( 語言光明 ) 收錄.. (1)Buddho( 佛陀 ) Dasabalo( 十力 ) Sattha(( 大 ) 師 ), Sabbabbu( 一切智 ) Dvipaduttamo( 兩足尊 ); Munindo( 牟尼王 ) Bhagava( 兩足尊 ) Natho( 救護者 ), Cakkhumav giraso muni( 具眼輝煌者 ;avgirasa, 輝煌者 ) (2)Lokanatho nadhivaro( 世間救護者 優勝者 ), Mahesi(=maha isi 大仙 ) ca Vinayako( 領袖 ); Samantacakkhu( 具眼者 ) Sugato( 善逝 ), Bhuripabbo( 廣智者 ) ca Maraji( 勝魔者 ) (3)Narasiho( 人獅子 ) Naravaro( 人優者 ), Dhammaraja( 法王 ) mahamuni( 大牟尼 ); Devadevo( 天中天 ) Lokagaru( 世間導師 ), Dhammassami( 法主 ) Tathagato( 如來 ) (4)Sayambhu( 造物主 ) Sammasambuddho( 正等正覺者 ), varapabbo( 優慧者 ) ca Nayako( 導師 ); Jino( 勝者 ), Sakko( 釋迦 ) tu 然後 Siddhattho( 悉達多 ), Suddhodani( 淨飯王王子 ) ca Gotamo( 喬答摩 ) (5)Sakyasiho( 釋迦獅 ) tatha Sakya, muni( 釋迦牟尼 ) cadiccabandhu( 太陽種族牟尼 ) ca 另有.. Avgiraso( 鴦耆羅 成就以前尚未成就的 ) sabbabhutanukampako( 一切生物的慈憫者 ) Sabbasattuttamo( 一切有情的最尊者 )( 以上見.. Vin.Pari.V,86.) purisajabba(purisa 人 +jabba 純種的 ), 尊貴的人 (thoroughbred man. S /III,91.) purisuttama, 最上人 (S /III,91.) Varo( 優者 ) Varabbu( 知優者, 指知涅槃者 ) Varado( 施優者 ) Varaharo( 持優者, 指已帶來優良之道 )(Sn.2-1/p.41;cf. KhA.193.) A.4.15./II,17... Uddham tiriyam apacinam, yavata jagato gati; Sadevakassa lokassa, Buddho aggo pavuccati ti.( 上方中下方, 至窮盡世界, 天與人世間, 佛被稱最上 ) Buddhakaraka-dhamma, 陽 成佛之法 Buddhakala, 陽 佛住世時 Buddhakolahala, 陽 佛陀出生的喧嘩 Buddhakkhetta( 梵 554 Buddha-ksetra), 中 佛剎 ( 一佛所教化之範圍 ), 又作佛土 佛國 Buddhaguna, 陽 佛陀的德行 Buddhavkura, 陽 未來佛 Buddhacakkhu, 中 佛眼 Buddhana, 中 佛智 Buddhantara, 中 佛與佛之間的間隔時期 Buddhaputta, 陽 佛陀的弟子 Buddhabala, 中 佛力 Buddhabhava, 陽 成爲佛陀的狀態 Buddhabhumi, 陰 成爲佛陀的狀態之地 Buddhamamaka, 形 執著佛陀, 獻身佛陀 Buddharasmi, Buddharamsi, 陰 佛光 Buddhalilha, 陰 佛陀的優雅 Buddhavacana, 中 佛陀的言教 Buddhavisaya, 陽 佛陀的範圍 Buddhaveneyya, 形 被佛陀改變信仰的 Buddhasasana, 中 佛教 Buddhanubhava, 陽 佛陀的宏偉力量 Buddhanussati, 陰 佛隨念 (recollection of Buddha) Buddharammana, Buddhalambana, 形 以佛爲緣的 buddhupatthaka, 形 服侍佛陀的 Buddhuppada, 陽 佛陀出世 在 佛種姓經 記載過去二十五佛 : 1.Dipavkarabuddha( 燃燈佛 )( 四阿僧祇劫十萬大劫前 ) 2.Kondabbabuddha( 喬陳如佛 )( 無量劫前 ) 3.Mavgalabuddha( 吉祥佛 )( 無量劫前 ) 4.Sumanabuddha( 善心佛 )( 無量劫前 ) 5.Revatabuddha( 離瓦多佛 )( 無量劫前 ) 6.Sobhitabuddha( 須毘陀佛 )( 無量劫前 ) 7.Anomadassibuddha( 完美見佛 )( 無量劫前 ) 8.Padumabuddha( 蓮華佛 )( 無量劫前 ) 9.Naradabuddha( 那羅陀佛 )( 無量劫前 ) 10.Padumuttarabuddha ( 最上蓮華佛 )( 十萬劫前 ) 11.Sumedhabuddha( 善慧佛 )( 八萬劫前 ) 12.Sujatabuddha( 善生佛 )( 三千劫前 ) 13.Piyadassibuddha( 毘耶達西佛 )( 一千八百劫前 ) 14.Atthadassibuddha( 見義佛 )( 一千八百劫前 ) 15.Dhammadassibuddha( 見法佛 )( 一千八百劫前 ) 16.Siddhatthabuddha( 悉達多佛 )( 九十四劫前 ) 17.Tissabuddha( 提沙佛 )( 九十二劫前 ) 18.Phussabuddha( 普沙佛 )( 九十二劫前 ) 19.Vipassibuddha( 梵 Vipasyi,毘婆尸佛 )( 莊嚴劫, 九十一劫前 ) 20.Sikhibuddha( 梵 Wikhi,尸棄佛 )( 莊嚴劫, 三十一劫前 ) 21.Vessabhubuddha( 梵 Viwvabhu,毘舍浮佛 )( 莊嚴劫, 三十一劫前 ) 22.Kakusandhabuddha( 梵 Krakucchanda,拘留孫佛 )( 這個賢劫 ) 23.Konagamanabuddha( 梵 Kanakamuni,拘那含佛 )( 這個賢劫 ) 24.Kassapabuddha( 梵 Kaywapa,迦葉佛 )( 這個賢劫 ) 25.Gotamabuddha( 喬達摩佛 )( 梵 Wakyamuni,巴 Sakyamuni 這個賢劫 ) 傳說彌勒佛將出世於人壽八萬歲時出世 (19.~25. 為過去共有七佛 ) Buddhaghosa( 梵 Buddhaghosa), 陽 佛音, 覺音 ( 約 4 世紀末 ~5 世紀 ), 皈依佛教後改名 佛音 (Mahavamsa (CS:p.243)#224. 猶如佛陀甚深的聲音一樣優美, 因其音聲而稱為 佛音 ) 約在公元 4 世紀末出生 555

284 於北天竺菩提伽耶附近的一個婆羅門種姓家庭 據 小史 載,他曾受過良好的婆羅門傳統教育,精通三吠陀和其他典籍,有辯才 遊學印度時,遇一佛教長老梨婆多,後者在辯論中折服他,遂改信佛教 在梨婆多的指導下,修習經論,日益精進,並寫出了 發智論 和 殊勝義論 梨婆多發現他有志於從事佛教教理的著述,派他前往當時保存原始佛教資料較多的錫蘭 ( 今斯里蘭卡 ) 他約於 422 年到達錫蘭,住進了大寺的大精進堂,在僧護長老的指導下,研讀僧伽羅文疏釋和上座部佛教教義 經過一段時間的學習,寫出了闡述佛教主要教理的綱要作品 清淨道論 研究上座部佛教思想和教理的重要論書, 被譽為三藏典籍和義疏的精要 ( ( Pali Tipitaka 556 Buddhaghosa's Commentary from the Vinaya (general) Samantapasadika Vinaya Pitaka Patimokkha Kankhavitarani from the Sutta Pitaka from the Abhidhamma Pitaka Digha Nikaya Majjhima Nikaya Samyutta Nikaya Anguttara Nikaya from the Khuddaka Nikaya Dhammasangani Vibhanga Dhatukatha Puggalapaññatti Kathavatthu Yamaka Sumangalavilasini Papañcasudani Saratthappakasini Manorathapurani Khuddakapatha Paramatthajotika (I) Dhammapada Sutta Nipata Jataka Dhammapada-atthakatha Paramatthajotika (II), Suttanipata-atthakatha Jatakatthavannana, Jataka-atthakatha Atthasalini Sammohavinodani Pañcappakaranatthakatha Patthana Buddhadatha, 陰 佛牙(D.16./II,167.) 根本說一切有部毘奈耶雜事 卷第三十九 (T ).. 佛有四牙舍利 一在天帝釋處 一在健陀羅國 一在羯陵伽國 一在阿羅摩邑海龍王宮 各起塔供養 Buddhatta, 中 佛陀的境界 Buddhavamsa,佛種姓( 經 ) Buddhattam patthentassa: 成佛 ( 遇佛授記的條件 ) Manussattam livgasampatti, hetu sattharadassanam pabbajja gunasampatti adhikaro ca chandata. 1.Manussattabhavasmimyeva 必須是 人類 2.Purisalivge thitasseva 男性特徵 3.Arahattappattiya hetusampannasseva 此生具有證得羅漢的潛力 4.Vivamanabuddhasseva santike patthentasseva 曾生在佛活著時 5.Pabbajjalivge thitasseva 出家 6.Pabcabhibbatthasamapattilabhinoyeva 成就五神通和八禪定 ( 除漏盡通外 ) 7.attano jivitam buddhanam pariccatam hoti tasseva imina adhikarena adhikarasampannassa. 捨命的力量 - 整個生命奉獻給諸佛 8.Buddhakarakadhammanam atthaya mahanto chando ca ussaho ca tasseva patthana samijjhati. 強烈意欲修十波羅蜜 atthadhammasamodhana, abhiniharo samijjhati. 發顯成佛的志向, 集合八個基本條件完全具備 (Buddhavamsa-atthakatha 佛種性注釋 ) (CS:p.115) Buddhavisaya, 陽 佛境界 A.4.77./II,80... Buddhanam, bhikkhave, Buddhavisayo acinteyyo, na cintetabbo; yam cintento ummadassa vighatassa bhagi assa. Jhayissa, bhikkhave, jhanavisayo acinteyyo, na cintetabbo; yam cintento ummadassa vighatassa bhagi assa. Kammavipako, bhikkhave, acinteyyo, na cintetabbo; yam cintento ummadassa vighatassa bhagi assa. Lokacinta, bhikkhave, acinteyya, na cintetabba; yam cintento ummadassa vighatassa bhagi assa. Imani kho, bhikkhave, cattari acinteyyani, na cintetabbani; yani cintento ummadassa vighatassa bhagi assa ti. 諸比丘! 諸佛的佛境界 (Buddhavisayo) 不能被思 (acinteyyo), 不應被思 (na cintetabbo); 若思者, 會帶點狂亂與錯亂 諸比丘! 禪那者的禪那境界, 不能被思, 不應被思 ; 若思者, 會帶點狂亂與錯亂 諸比丘! 業報不能被思, 不應被思 ; 若思者, 會帶點狂亂與錯亂 諸比丘! 思世間 ( 世界的成敗等 ) 不能被思, 不應被思 ; 若思者, 會帶點狂亂與錯亂 Buddhanussati, 陰 佛隨念 憶念佛陀的九個名號,Iti pi so Bhagava 1 Araham 2 Sammasambuddho 3 Vijjacaranasampanno 4 Sugato 5 Lokavidu 6 Anuttaro purisadamma-sarathi 7 Sattha Devamanussanam 8 Buddho 9 Bhagava ti.( 如此, 他成為世尊是 : 1 阿羅漢 2 正等正覺者 3 明行足 557

285 4 善逝 5 世間解 6 無上士調禦丈夫 7 天人師 8 佛 9 世尊 ) Buddhavacana, 中 佛陀的言教 法句經注 (DhA.) 說是佛陀最初 ( 成道 ) 時所說的話 (pathamabuddhavacanam) : Anekajatisamsaram sandhavissam anibbisam, gahakarakam gavesanto, dukkha jati punappunam. Gahakaraka dittho si, puna geham na kahasi; sabba te phasuka bhagga, gahakutam visavkhitam; visavkharagatam cittam, tanhanam khayam ajjhaga.( 我經多生的輪迴流轉, 尋求造屋者而未發現, 一再的生是痛苦的 造屋者! 你已見被發現, 你不再造屋 你的一切的肋已被 ( 我 ) 破壞,( 你的 ) 屋頂已被 ( 我 ) 破壞 ; 已去到無為心, 獲得諸渴愛的滅盡 )( 法句經 Dhp.vv.153.~154.) 屋頂已被破壞 : DhA. 作 : 椽桷ㄔㄨㄢˊㄐㄩㄝˊ(kannika-mandala 支撐屋頂的木條 ) 已被我破壞 佛陀的最後遺教 (pacchimabuddhavacanam): Yo vo, Ananda, maya dhammo ca vinayo ca desito pabbatto so vo mamaccayena sattha ti( 阿難! 若我消逝後, 以我為你們所說的法與律為師 )(D.16./II,154.;CS:p ) Buddhi, 陰 智慧, 智力 buddhimantu, buddhisampanna, 形 明智的, 聰明的 budh( 梵 budh), 字根 I. 了解(to understand) budh( 梵 budh), 字根 III. 了解(to understand) Budha, 陽 明智的人, 水星 (Mercury 辰星 部陀 ) Budhavaro, 陽 星期三( 日語 : 水曜日 ) Bubbula, bubbulaka, 中 泡沬 Bubhukkhati (bhuj+kha 掘, bhu 重疊, 首 bh 改爲 b, 而 j 改成 k), 想吃 過 bubhukhi 過分 bubhukhita Beluva, 陽 孟加拉蘋果樹((= Bengal quince, golden apple,bel( 女子名 )Arabel(la), Isabel(la) 的暱稱 ) 參考 Billa) beluvapakka, 中 成熟的孟加拉蘋果 beluvalatthi, 陰 小的孟加拉蘋果樹 beluvasalatuka, 中 未成熟的孟加拉蘋果 beluva-panduvina, 黃色的橡木琴 ; 古譯 : 琉璃琴 瑠璃寶裝箜篌 Bojjhavga ( 梵 bodhyavga), 陽 菩提分( 覺悟的成份 ) 覺支( 資益覺悟, 為 菩提分 ;Pts.II, Bodhaya samvattantiti bojjhavga.)) cf. sambodhyavga(( 完全 ) 覺支 ) Bodha, 陽 bodhana, 中 覺悟, 知識 bodhaniya, bodhaneyya, 形 有能力覺悟的 Bodhi(<budh, 參見 [bujjhati 覺 ], 陰 菩提, 覺悟, 至高知識, 菩提樹 陽 菩提樹, 覺 bodhiavgana, 中 種有菩提樹的庭院 bodhipakkhika, bodhipakkhiya, 形 菩提分( 道品, 覺悟的成分 ) 558 bodhipadapa, bodhirukkha, 陽 菩提樹 ( 參考 Assattha) bodhipuja, 陰 bodhimaha, 陽 對菩提樹的供奉 bodhimanda, 陽 菩提場, 佛陀覺悟時坐在菩提樹下的地方 bodhimula, 中 菩提樹根 ( 樹下 ) bodhisatta, 菩薩 ( the great being 發願成佛的人, 屬於凡夫 ), 在他證悟之前已經於四大阿僧祇劫十萬大劫中修習菩薩行 ; 證悟之後則成為佛陀 (Bodhisatta, 梵文 Bodhisattva 巴利文 satta( 已執著的 ), 轉成梵文應作 sakta( 繫者 愛著 ), 不是 sattva ) Bodhicitta, 梵 中 菩提心 這是大乘的重要觀念 佛告 ( 勝光王 ) 大王, 佛有五事必定須作.. 一者未曾發心有情, 令彼發起無上大菩提心 ( 根本說一切有部毘奈耶雜事 卷第二十六 T ;cf. T ) 但是在巴利三藏中, 沒有此說 Bodheti (budh+e), 醒來, 覺悟 過 bodhesi 過分 bodhita 現分 bodhenta 獨 bodhetva Bodhetu, 陽 醒來者, 覺悟者 Bondi, 陽 身體 Bya-, = vya-( 母音之前的 vi- vy, by, viy, veyy)=vi-, viya, veyya- Byaggha(=vyaggha, veyaggha), 陽 老虎 byagghacamma,老虎皮 Byabjana, 中 音節, 輔音, 告示, 標誌, 咖哩飯菜 supabyabjana, 中 菜肴, 咖哩飯菜 Byantikaroti, vyantikaroti, 廢止, 除去, 免除 過 byantikari 過分 byantikata 獨 byantikaritva, byantikatva Byappana(=vyappana<vi+appana),入定 Byasana, Vyasana, 中 不幸, 毀滅, 破壞 Byadhayissasi, vyadheti 的 未.2. 單 Byapajjha (<vy-a-pad)( =byapajja)1. 麻煩 ( trouble) 2. 惡意 (malevolence) 反 abyapajjha, abyapajja,無惡意 Byapada(=vyapada<vi( 強調 )+a 向 +pad 去 走 ), 陽 瞋 ( 直譯 : 拂逆 逆向行 ) Byapajjati cittam etenati byapado, doso.(a-tika CS:p.2.199) Byapanna, Vyapanna, (<vyapajjati), 形 惡意的 (malevolent) 斷瞋 ( 逆向行 ) 的六種方法 :1. 修慈心 (mettanimittassa uggaho),2. 慈心禪 (mettabhavananuyogo),3. 省察自業之智 (kammassakatapaccavekkhana),4. 多辨別 ( 善惡 )(patisavkhanabahuta), 5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) Byama, Vyama, 陽 一尋 ( 身高的長度 ) M.91./II,137.:yavatakvassa kayo tavatakvassa byamo, yavatakvassa byamo tavatakvassa kayo.( 身長為一尋 ( 兩手擴展之長 ), 一尋為身長 ) byamapabha, 陰 佛陀的光環 ( 身光一尋 ) 559

286 Byasatta (pp. of vy+a+sabj, cp.asatta 1 ) 已執著 (clinging or attached to) byasattamanasa,已執著的心 (possessed with longing) Byuha(cp. Sk. & P. vyuha fr. vi+vah), 陽 1. 軍隊的排列, 群衆 2. 堆, 聚集 (a heap, collection) 3. 死巷, 死路 ( a (blind) alley, cul-de-sac) senabyuha, 陽 佈署 brah ( 梵 brh), 字根 I. 生長 (to grow), 發展 培育 (develop) Brahanta, 形 巨大的, 高高的, 巨人般的, 極廣大的 ( 在 合 中的詞形 braha, 相似於 mahanta 的 maha) Brahma (<brah( 梵 brh) 生長 ), 陽 梵, 梵天 Brahmakayika, 形 梵衆, 梵天王的伴侶 ) brahmaghosa, 形 梵音 brahmacariya( 梵 brahmacarya), 陰 梵行, 完成純潔 brahmacari, 過梵行的生活 brahmajacca, 形 婆羅門 ( 印度的世襲 ) 階級 brahmabba, 中 brahmabbata, 陰 婆羅門團體, 純粹的生活 brahmadanda, 陽 默擯 ( 以冷落爲處罰 ) 形 brahmadeyya, 中 淨施, 忠誠的施與 brahmappatta, 形 到達最高的境界 brahmabandhu, 陽 梵天王的親戚, 即 : 婆羅門 brahmabhuta, 形 最優良的 brahmaloka, 陽 梵的世界 brahmavimana, 中 梵宮 brahmavihara, 陽 梵居, 梵住, 即 : 慈 (metta;loving kindness), 悲 (karuna;compassion), 喜 mudita(altruistic joy), 捨 (upekkha;equanimity) 的總稱 brahmasahabyataya(brahmanam sahabyataya),與梵天合一 eso hi bhikkhu brahma maha-brahma abhibhu anabhibhuto abbadatthudaso vasavatti issaro katta nimmata settho sabjita vasi pita bhutabhabyanam.( 比丘! 他是梵天 大梵天 征服者 非被征服者 一切見者 權威者 主自在者 造作者 化作者 最尊最勝者 主宰者 有力者 為既生 當生一切之父 ) imina mayam bhota Brahmuna nimmita( 我們是由此可尊敬的梵天所化生的 ) brahma-vanni brahmavaccasi( 具有像梵天一般的美貌及光輝 ) Brahmacariya( 梵 brahmacarya), 陰 梵行, 完成純潔 upaddhamidam brahmacariyassa, 半梵行 (Spk : kalyanamittataya pana upaddhaguno labbhatiti. 善友誼可以得到一半的 ( 梵行 ) 功德 ) KhA Brahmam cariyam, brahmanam va cariyam brahmacariyam, setthacariyanti vuttam hoti.( 梵的行為, 諸梵天的行為, 稱為 梵行, 優良的行為之稱 ) 離淫慾, 或離貪. 瞋. 癡的行為 KhA Brahmacariyam nama methunaviratisamanadhammasasanamagganamadhivacanam.( 梵行 (brahmacariyam) : 沒有 ( 男女 ) 淫欲 (methunavirati), 及具足沙門法 )KhA Abrahmacariya veramaniya vigatapaccatthikata sabbajanapiyata annapanavatthasayanadinam labhita sukhasayanata 560 sukhappatibujjhanata apayabhayavinimuttata itthibhavappatilabhassa va napumsakabhavappatilabhassa va abhabbata akkodhanata paccakkhakarita apatitakkhandhata anadhomukhata itthipurisanam abbamabbapiyata paripunnindriyata paripunnalakkhanata nirasavkata appossukkata sukhaviharita akutobhayata piyavippayogabhavatati evamadini.( 離非梵行 : 沒有仇敵, 一切人所喜愛, 獲得食物 飲料 衣服 住處, 躺臥快樂, 醒覺快樂, 解脫苦界的怖畏, 不會生為女性或不能男, 不忿怒 不掩飾 不驚慌 臉不下向 ( 丟臉 ), 女人男人互相喜愛, 諸根圓滿, 特相圓滿, 無疑惑 生活悠閒 樂住, 無怖畏處, 無離別喜愛, 如此等 ( 果 ) ) Brahmacariyogadha (brahma+cariya+ogadha (<gah)), 形 沉浸於梵行 (= 涅槃 ) Brahmana 1 (<brah( 梵 brh);fr. brahma; cp. Vedic brahmana, der. fr. brahman), 陽 1. 男婆羅門 ( 梵志, 印度的世襲階級的, 印度四姓中, 最上位之階級, 以習吠陀 司祭祀為業, 為古印度一切知識 祭祀之壟斷者 在佛教術語中, 有時表達阿羅漢境界 arahan) pl. brahmanase brahmanakabba, 陰 未婚的婆羅門少女 brahmanavacanaka, 中 婆羅門誦吠陀經 (a br. disputation, some sort of elocution show) brahmanavataka(=brahmanavadaka), 陽 婆羅門集會處 (circle of brahmins DhA.IV,177) brahmana va Brahmuno putta orasa mukhato jata, brahmaja brahmanimmita brahmadayada.( 婆羅門正是梵天之子, 從 ( 梵天 ) 自己之口生, 是梵天所生, 梵天所化, 梵天之嗣續者 Brahmanibbha, 婆羅門與吠舍 (Brahmins & Vaiwyas J.VI,228 sq.) brahmanakumarika, 年輕的婆羅門女 (a brahmin young girl J.III,93.) brahmanakula, 婆羅門家族 (a Brahmin clan or family) brahmanagama, 婆羅門村 (a Brahmin village) brahmanadhamma, 婆羅門責任 (duty of a Brahmin; see on contrast between Brahmanic & Buddhist view J.IV,301 sq.) brahmanaputta, 婆羅門子 Brahmanabhojana, 給婆羅門食物 (giving food (alms) to brahmans Vin.I,44.) brahmanamanava, 年輕的婆羅門 (a young brahmin J.IV,391.) brahmanarupa, 婆羅門的容貌 ( (in) form of a Brahmin PvA.63. ) brahmanavaddhaki, 婆羅門木匠 (a Brahmin carpenter J.IV,207.) brahmanavannin, 婆羅門的外表 (having the appearance of a brahmin Cp. X.10.) brahmanavanija, 婆羅門商人 (a br. merchant PvA.113. ) cattari brahmanasaccani, 婆羅門四真諦 (a brahmanic (i. e. standard, holy) truth, A /II, (1) 一切有情不可殺 ( sabbe pana avajjha ti),(2) 一切欲 (kama) 是無常,(3) 一切有 (bhava) 是無常,(4) 我非何處 任何者 如何者 ( naham kvacani kassaci 561

287 kibcanatasmim na ca mama kvacani katthaci kibcanatatthi ti.) ) Brahmana 2 (for brahmabba), 真梵, 最重崇高的境界 (state of a true brahman, holiness supreme Th.1, 631.) Brumeti (possible Caus. fr. bruti), 說 (to say;d.i,95 (expl d as brumetu ti vadatu DA.I,265.)). Brahmani, 陰 1. 女婆羅門 (the wife of a brahmana) 2. 典尊 (of a purohita or high priest) Bruti (bru+a;sk. braviti<bru, Med. Brute), 說, 談話 (to say, tell, call; show, explain) 過 abravi 現分 bruvanta 獨 bruvitva Bruhana (< bruheti), 中 發展, 增加 (expansion, increasing, spreading; cultivation, development) Cp. upabruhana. Bruhetar (n. ag. of bruheti), 陽 增加的人 (increaser; one who practises, is devoted to; in phrase bruheta subbagaranam frequenter of solitary places; given up to solitary meditation M.I,33, 213.) Bruheti (bruh+e;cp. Sk. brmhayati; fr. brh 2 to increase), 增加, 發展 (to cause to grow, increase; hence: to promote, develop, practise, to put or devote oneself to; to look after, to foster, make enjoy) 過 bruhesi 過分 bruhita 現分 bruhenta 獨 bruhetva Cp. anubruheti, paribruheti. Bh Bh, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十四個輔音字母 發音是送氣帶音的 b, 漢語沒有這個輔音, 請參考英語或馬來語的發音 bhakkh, 字根 VII. 狼吞虎嚥地吃 吞食 (to devour) Bhakkha, 形 適合被吃的, 可以吃的 中 食物, 掠食 ( 在 合 中 ), 以 爲食 Bhakkhaka, 陽 吃的人 Bhakkhati (bhakkh+a), 吃, 食 過 bhakkhi 過分 bhakkhita 不 bhakkhitum Bhakkhana, 中 吃 Bhakkheti (bhakkh 狼吞虎嚥地吃 +e), 吃, 食 參考 Bhakkhati Bhaga(<bhaj( 梵 bhaj) 分開 ), 中 幸福, 運氣, 財富, 女人性器官 bhagandala 陰 [ 醫 ] 瘻, 瘻管 bhagavantu, 形 幸運的 Bhagavant(bhaga 幸福的 +vant 具有 ), 陽 具有幸福的人 ( 佛陀, 古譯 : 眾祐 ), 音譯..音譯..薄伽梵 婆伽婆 婆加伴 Bhagava janam janati passam passati cakkhubhuto banabhuto dhammabhuto brahmabhuto vatta 562 pavatta atthassa ninneta amatassa data dhammasami Tathagato( 世尊是知所應知者, 見所應見者, 具眼者, 具智者, 具法者, 具梵者, 說者, 宣說者, 義之指導者, 與不死者, 法主, 如來 ) Nd 1.142, 466. Sp.para.I,123. Vism Bhagyava 2 bhaggava yutto, 3 bhagehi ca 4 vibhattava; 5 bhattava 6 vantagamano bhavesu Bhagava tato ti.(1. 具足祥瑞 ( 具有生起世間出世間之樂而得達彼岸的施戒等的吉祥之德 );2. 具足破壞 ( 貪瞋痴 一切惡法 );3. 吉祥相應 ( 成就百福特相的色身 );4. 以分別 ( 諸法 );5. 具足親近 ( 天住 梵住 聖住, 身 心與執著的遠離, 空 無願 無相三解脫, 及其他一切世間出世間的上人法 );6. 以已除去諸有 (bhavesu vantagamano ti) 故為世尊 ) Nd Sp.para.I,125. Vism bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakaram, gamanasaddato gakaram, vantasaddato vakarabca digham katva adaya Bhagavati vuccati.( 有中捨離旅行者 (bhavesuvantagamana), 但現在取有 (bhava) 的婆 (bha) 字, 取旅行 (gamana) 的伽 (ga) 字, 取捨離 (vanta) 的梵 (va) 字, 再將阿 (a) 變成長音的阿 (a), 故稱 世尊 (Bhagava) ) Bhagini 陰 姊妹 反 bhatar, 兄弟 ( 但不用於稱呼, 稱呼用 avuso( 朋友, 大德 ), 複數 avusa) 主格 bhagini, bhagini Bhagga (bhabjati 的 過分 ), 已打破 bhaggava(bhaggava), 具足破壞 ( 貪瞋痴 一切惡法 )(cf. Vism.212.) Bhavga, 陽 瓦解, 分解, 解散 中 麻布料 bhavgakkhana, 陽 分解的片刻 bhavganupassana, 陰 對破壞的洞察 ( 壞滅隨觀 ) Bhacca, 陽 僕人, 侍從 形 被滋養的, 被培養的 bhaj( 梵 bhaj), 字根 VII. 1. 分開 ( to divide) 訴諸 (to resort to) Bhajati (bhaj+a), 結交, 陪伴 過 bhaji 過分 bhajita 現分 bhajamana 獨 bhajitva 義 bhajitabba Bhajana, 中 協會, 聯合, 結交 bhajana-loka( 梵 bhajana-loka),器世間 Bhajana(fer. Bhaj), 陰 結交 (resorting to, familiarity with) Bhajjati (bhaj +a), 烤, 炒 過 bhajji 過分 bhajjita 現分 bhajjamana 獨 bhajitva 被 bhajjiyati bhab, 字根 I. 聯合 (to associate) bhabj, 字根 I. 崩潰 故障 (to break down) Bhabjaka, 形 打破者, 破壞者 Bhabjati (bhabj 崩潰 +a), 打破, 破壞 過 bhabji 過分 bhagga, bhabjita 現分 bhabjanta, bhabjamana 獨 bhabjitva Bhabjana, 中 破壞, 毀滅 bhabjanaka, 形 打破的, 破壞的 563

288 Bhabbam, =bhubjam Bhabbamane(ppr. of bhabbati<pass. of bhanati<bhan 說 ), 正被說 ( 時 ) Bhata, 陽 軍人, 警察, 雇工 bhatasena, 步兵 lambaculake bhate,垂髻之傭人 Bhattha, (bhajjati 烤 的 過分 ), 已烤, 已跌倒, 已降低 bhan( 梵 bhan), 字根 I. 告訴 (to tell) Bhanati (bhan 告訴 +a), 說, 訴說, 告訴, 傳道 過 bhani 過分 bhanita 現分 bhananta 義 bhanitabba 獨 bhanitva, bhanamana 不 bhanitum Bhanita, 中 說話 Bhane, 無 對下屬的稱呼 bhand, 字根 I. 吵架 (to quarrel) Bhanda, bhandaka, 中 貨物, 製品, 工具, 文章 bhandagara, 中 倉庫, 國庫 bhadagarika, 陽 守庫者, 司庫 Bhandati (bhand 吵架 +a), bhandeti (bhand 吵架 +e), 吵架 過 bhandi, bhandesi 獨 bhandetva Bhandana, 中 吵架, 爭論 Bhandika, 陰 捆, 包裹, 瓣 Bhandu, 陽 剃光頭的人 bhandukamma, 中 剃頭髮 Bhata (bharati 維持 的 過分 ), 已培養, 已維護, 已養育 陽 僕人 Bhataka, 陽 被雇用的僕人 Bhati, 陰 薪水, 費用 Bhatta ( 梵 bhakta), 中 飯, 食物, 餐 bhattakicca, 中 用餐 bhattakaraka, 陽 廚子 bhattakilamatha, bhattasammada, 陽 飯後的睡意 bhattagama, 陽 給貢物或服務的村莊 bhattagga, 中 齋堂, 餐廳 bhattaputa, 中 食物的包裹 bhattavissagga, 陽 服侍他人用餐 bhattavetana, 中 食物和費用 bhattavela, 陰 用餐時間 Bhatti(cp. Vedic & Class. Sk. bhakti, fr. bhaj: see bhajati), 陰 1. 熱愛, 信念, 執著 (devotion, attachment, fondness) 2. 服務 (in bhatti-kata Th 2, 413 it means service, thus doing service (or rendered a servant?)) 3.of uncertain meaning in bhatti-kamma, probably making lines, decoration, ornamentation Vin II.113 ( kamma-kata decorated), I.51. The reading is uncertain, may be bhati (? Kern, Toev. s. v. trsl s patchwork?). J V.340 (=sineha C.) drdhabhaktita( 梵 ),堅固的誠信 Bhattika(<bhatta), 形 供給食物 (in dhuvabhattika being in constant supply of food, being a regular attendant (servant) or adviser) Bhattimantu(from bhatti), 形 1. 信任的 (devoted?) 2. 分析的 (discerning, 564 analytical, perspicacious? Th 1, 370) Bhattu, 陽 丈夫, 支援者, 培養者 Bhadanta, bhaddanta(a secondary adj. formation from address bhaddam (=bhadram) te hail to thee, cp. bhaddam vo under bhadda), 形 德高望重的 可尊敬的 (venerable, reverend) 陽 祥善者, 德高望重 bhadante, 陽. 單. 呼 祥善者!bhadanta, 陽. 複. 呼 Bhadda, Bhadra, (cp. Vedic bhadra), 形 威嚴的, 吉兆的, 幸運的, 善的 bhaddaka, 中 幸運的事, 好事物 形 好特質的, 幸運的 Bhaddakaccana, 陰 跋陀迦旃延 ( 羅睺羅 (Rahula) 的母親耶輸陀羅 (Yasodhara) 的另外一個名字 ) bhadda-kappa, 陽 賢劫, 又作善劫, 現在的劫 bhaddakumbha, 陽 滿的大水罐 ( 被認爲是吉兆的 ) bhaddaghata, 陽 抽籤桶 bhaddadaru, 陽 喜馬拉雅杉 ( 見 Devadaru) bhaddapada, 陰 二十七星宿之二 ( 室宿 (Pubbabhaddapada), 壁宿 (Uttarabhaddapada)) bhaddapitha, 中 藤椅 bhaddamukha, 形 有英俊的臉的, 補充的致辭 ( 即 : 致辭時開端的稱呼 ) bhaddamuttaka(cp. Sk. bhadramusta), 香附子 土香 bhaddayuga, 中 最好的一雙 Bhadra, =Bhadda Bhaddaka, bhadraka, (<bhadda) 1. 好的 賢善的 (good, of good quality ;opp. papaka) 2. 榮譽的 (honoured, of high repute(=sambhavita )) 3. 陽 中 好東西 (a good thing), 吉祥物 (lucky or auspicious possession) bhaddekaratta, 賢善一夜 ( ( 日日 ) 夜夜全然賢善生活之人 ), 音譯 : 跋地羅帝 M.131./III,189.Bhaddekarattasuttam( 一夜賢者經 ) Atitam nanvagameyya(na 勿 + an 不 +agameyya 應回 ), nappatikavkhe(na 勿 +patikavkhe 渴望 ) anagatam; 勿追想過去, 勿向望未來 Yadatitam pahinam tam, appattabca anagatam(a 未 +patta<pp. of papunati 到達 ). 過去已了斷, 未來還未來 Paccuppannabca yodhammam, tattha tattha vipassati(vi+passati<paw 看 ); 當下任何法, 彼彼應作觀 Asamhiram(a 不 +sam 共 +hiram 碎片 ) asamkuppam(a 不 +sam 共 +kuppam 動搖 ), tam vidva(=viddasu 智者 ) m anubruhaye(me+opt. of anubruheti, 使 隨增益 ). 不碎不動搖, 知者隨增益 Ajjeva kiccamatappam(kicca 應作 +m+atappam 熱心 ), ko jabba maranam suve; 今日應熱心, 誰知明日死? Na hi no savgaram ((<sam+ga 唱 聲明 ) 承諾 ) tena, mahasenena maccuna. 565

289 與死亡大軍, 可無有承諾 Evam viharim atapim, ahorattamatanditam; 熱心如是住, 日夜不倦怠 (aho 日 +ratta 夜 +m+a 不 +tanditam 倦怠 ) Tam ve bhaddekarattoti(bhadda 賢者 +eka 一 +ratto 夜 ), santo acikkhate muni. 聖者牟尼說 : 他是一賢者 Bhadda, bhaddika, 陰 賢女, 行爲端正的女人 Bhaddamuttaka(cp. Sk. bhadramusta), 中 香附子 土香 香頭草 臭頭香 有頭土香 雀頭香 三稜草 水香陵 續根草 (a kind of fragrant grass, Cyperus rotundus), 多年生草本, 約 20~50 公分高 匍匐根莖細長, 先端形成橢圓形球莖, 於地下蔓延, 新的球莖白色, 老的球莖則呈深褐色 稈三稜形 葉由莖基部長出, 線形, 先端尖 苞片 2-3 枚, 葉狀 聚繖花序, 具 3-10 個輻射枝, 小穗紫紅或紅棕色 小堅果倒卵形, 有三稜, 黑褐色 為世界性的植物, 生命力之強盛, 似乎沒有其他植物能出其右 不耐遮蔭, 在重密的葉片遮蓋下, 香附子會黃化或停止生長 具疏肝理氣, 調經止痛, 除熱消痞之功效 Bhanta (bhamati 的 過分 ), 已搖擺, 已改變方向 (swerving, swaying, staggering, deviating; always used of an uncontrolled car (ratha or yana) ) bhantatta, 中 混亂, 騷動 Bhante (<bhavant<ppr. of bhavati <bhu 有 是 存在 ;Sk. *bhavantah (Magadhism for bhantah)(bhadanta 的 呼 ), 尊者! 大德! 尊師! (Venerable sir, 在家人對比丘, 或下座比丘對上座比丘的一種尊稱 相當於漢地對出家眾之尊稱 -- 法師, 師父 ) Bhadde, 大德! Bhabba(grd of bhu, Sk. bhavya), 形 1. 能幹的, 有能力的, 適宜的 (able, capable, fit for) 2. 可能的 (possible;kammam bhabbabhasa apparently possible) bhabbata, 陰 能力, 適當 abhabba,不適宜的 (unfit, incapable) Bhama, 陽 漩渦, 轉向, 轆轤 ( 窯工在拉坯時, 撥動轆轤朝逆時針或順時針方向旋轉 ) bhamakara, 陽 轉轆轤者 Bhamati (bham+a), 使旋轉, 漫遊 過 bhami 過分 bhanta 現分 bhamanta 獨 bhamitva Bhamara(Sk. bhramara), 陽 蜂 (a bee) Bhamarika, 陰 嗡嗡叫的頂端 Bhamu, bhamuka, 陰 眉毛 Bhaya, 中 害怕, 驚駭 bhayavkara, 形 可怕的, 恐怖的 bhayadassavi, bhayadassi, 形 覺悟到危險的 A.3.1./I, Yani kanici, bhikkhave, bhayani uppajjanti sabbani tani balato uppajjanti, no panditato. Ye keci 566 upaddava uppajjanti sabbe te balato uppajjanti, no panditato. Ye keci upasagga uppajjanti sabbe te balato uppajjanti, no panditato. ( 諸比丘! 諸怖生起, 皆由愚人引起, 非由智人 諸災患生起, 皆由愚人引起, 非由智人 諸災橫生起, 皆由愚人引起, 非由智人 ) Bhayanaka, bhayavaha, 形 可怕的, 恐怖的 bhar, 字根 I. 珍愛 (to cherish) Bhara, 形 ( 在 合 中 ) 支援 matapettibhara = 孝養父母的人 Bharana, 中 維護, 承受 Bharani, 陰 胃宿 ( 二十七星宿之一 ) Bharati (bhar+a), 忍受, 支援, 維持, 養育 過 bhari 過分 bhata 獨 bharitva 未.1. 單 bharissami Bharita, 過分 已裝滿, 已充滿, 已維護 Bhariya(<bhr, Vedic bharya), 陰 妻子 (a wife;lit. one who is supported), 太太 (mama bhariya 我的太太 ) 律藏. 經分別 (Vin.III, )..十種妻子 (dasa bhariyayo) 即 :(1) 買得妻 (dhanakkita 財貨婦 ): 已用財物買而令住 ;(2) 樂住妻 (chandavasini 意樂婦 ): 兩情相悅而令住 ( 有說..若女童女自行詣彼得意男處 告言我今樂與仁為妻 彼便攝受 T ); (3) 雇住妻 (bhogavasini) : 贈物而令住 ;(4) 衣物住妻 (patavasini 衣食婦 財娉婦 ): 贈衣物而令住者 ;(5) 水得妻 (odapattakini 授水婦 ): 觸水缽而令住 共取缽水灌手, 共誓言 : 願此水和合不離, 結為夫婦, 為最正當的結婚儀式 ( 有說..水授婦者, 謂不取財物 (= 無須聘金 ) 女之父母, 以水注彼女夫手中, 而告曰..我今此女與汝為妻, 汝當善自防護, 勿令他人輒有欺犯, 是名水授婦 (T ));(6) 取下 ( 頭 ) 墊婦 (obhatacumbata): 取下 ( 頭上布 ) 墊子 (cumbatam oropetva) 而令住 (7) 婢妻 (dasi) : 既是自家婢女兼作家妻 ;(8) 作務妻 (kammakari): 作務女兼作家妻 ;(9) 俘虜妻 (dhajahata 軍掠婦 王旗婦 ): 俘虜 (karamaranita) 捉來者 ;(10) 短暫妻 (muhuttika 須臾婦 ): 暫時 (tavkhanika) 之妻 (one-night stand,(ons), 一夜情 )(cf. T T )) A.7.59./IV,92.: Satta kho ima, Sujate, purisassa bhariyayo. Katama satta? Vadhakasama, corisama, ayyasama, matasama, bhaginisama, sakhisama, dasisama. 善生! 這七種是男子的妻子 哪七 ( 種 )? 有似殺手, 有似賊, 有似主宰, 有似母, 有似妹, 有似友, 有似婢 佛說玉耶女經 ( 大 上 ) 作 : 作婦之法, 當有五等 一如母婦, 二如臣婦, 三如妹婦, 四者婢婦, 五者夫婦 玉耶女經 (T ): 世間下有七輩婦 一者母婦, 二者妹婦, 三者知識婦, 四者婦婦, 五者婢婦, 六者怨家婦, 七者奪命婦 Bhallataka, 陽 肉托果 ( 東印度的一種喬木 (marking-nut;semecarpus 567

290 anacardium)) Bhava, 陽 生存的狀態 Bhava(<bhavati <bhu), imper. 2 nd sg. 令你變成, 令你存在 Bhavagga, 陽 有頂天, 最高的生存 (culminating point of existence) BuA.(CS:p.201.).. Bhavaggati akanitthabhavanato.( 有頂天 : 色究竟天 ) Bhavacakka, 中 轉世的輪子 bhavatanha, bhavanetti, 陰 再生的欲求, 有愛 ( 染著伴隨恆常的見解 ( 常見 ) SA.12.2./II,15... sassataditthisahagataragabhavena rupam niccam dhuvam sassatan ti evam assadenti pavattamana bhavatanha.( 以染著伴隨常見, 色是常 永恆 恆常 如此味著輪轉, 為 有愛 ) DA.15./II, Bhavatanhati sassataditthisahagato rago.( 有愛..伴隨常見的染著 ) Bhavatanuka, 形 一點點有的, 少少有的 Bhavana (fr. bhu), 中 住處, 界 (dwelling, sphere, world, realm) Bhavantaga, bhavantagu, 形 達到存在的邊緣, 來到世界的尾端 Bhavantara, 中 另一個生存 Bhavavisesa, 陽 勝有 VismT.CS:pg Bhavavisesa sampattibhava( 勝有..三摩缽地有 )Vism Upacarasamadhibhavanapi pana kamavacarasugatibhavavisesam avahatiyeva.( 修近行定, 必得欲界善趣的勝有 (= 較高的欲界天 ) ) Bhavasamyojana, 中 再生的桎梏 Bhavabhava, 陽 存在或不存在 Bhavavesana, 陰 渴望再生 Bhavavogha, 陽 再生的洪水 DT.33.CS:p :Bhavaditthiti khandhapabcakam atta ca loko ca ti gahetva tam bhavissati ti ganhanavasena nivittha sassataditthiti attho. Tenaha bhavo vuccati ti-adi. Bhavissatiti bhavo, titthati sabbakalam atthiti attho. Sassatanti sassatabhavo. Vibhavaditthiti khandhapabcakameva atta ti ca loko ti ca gahetva tam na bhavissati ti ganhanavasena nivittha ucchedaditthiti attho. Tenaha vibhavo vuccati ti-adi. Vibhavissati vinassati ucchijjatiti vibhavo, ucchedo. 分別論 (Vibh.CS:p.176;Vism.573.)Yabhi kamupadanapaccaya kamabhavanibbattakam kammam kariyati, so kammabhavo. Tadabhinibbatta khandha upapattibhavo. Esa nayo ruparupabhavesu. ( 即由 欲取 的緣所造而生 欲有 的業為 業有 ; 由此而生的諸蘊為 生有 色有 無色亦同理 ) 俱舍論 卷第九 : 如世尊告阿難陀言 : 招後有業說名為 有 有 為緣故, 識相續流趣未來生 (T ) Bhavanidana bhavasamudaya bhavajatika bhavapabhava,從 有 為因緣, 從 有 集起, 從 有 而生, 從 有 為根源 568 Bhavavga( 梵 bhavavgavijbana), 中 有分識 有分心 (unconsciousness 無意識並不能準確表達有分心 ) 有分識的意思是 生命 (bhava 有 ) 的成份 (avga), 即是生命不可或缺的條件 有分心的作用是 : 保持在一世當中, 從投生至死亡之間的生命流不會中斷 在結生心 (patisandhicitta) 滅後, 有分心緊接著生起 ; 每當沒有心路過程 (cittavithi) 發生時, 有分心即會於每一剎那中生滅 bhavavga( 有分心 ) 之詞, 並沒有出現在經中, 早期佛教尚未普遍使用它之前, 使用 bhava bhavasota (S.1.28./I,15.) vibbanasota(d.28./iii,105.), 作為溝通或教學, 但是難以細緻的分解 在 發趣論 (Patthana) 及經 論的注及疏中才對 bhavavga 作精密的探討 有分心 可能在佛音論師 ( 公元五世紀中葉人 ) 注解巴利三藏之後, 才在上座部佛教界或阿毘達摩領域中成為顯學 有分心 是心識之流的一個環節, 它的屬性與定位, 解決或釐清許多高深心識理論的問題 agantuka-bhavavga, 中 客串的有分 Vibhv.PTS:p Bhavavgasotanti bhavavgappavaham.( 有分流..有分連續的流動 ) Vibhv.PTS:p bhavavgasantatim calentam viya uppajjatiti bhavavgacalanam.( 此連續的有分動搖生起, 稱為 有分波動 ) Vibhv.PTS:p tassa occhijjanakarena uppajjanato bhavavgupacchedoti voharanti.( 使有分中斷生起, 則稱為 有分斷 ) 阿毘達摩義廣釋 (Vibhv.PTS:p.96):Avicchedappavattihetubhavena bhavassa avgabhavo bhavavgakiccam.( 令存在之因轉起而不中斷的存在的成分, 為 有分作用 ) 有分心 結生心 死心 (cuticitta) 是同一種果報心 (vipakacitta), 但執行不同的作用 Bhavavga-upaccheda, 陽 有分斷, 繼 有分波動 而來的心識剎那, 有分心之流於此被截斷 Bhavavga-calana, 中 形 有分波動, 心識剎那發生, 有分心於此 波動 了一個心識剎那 Bhavant(bhavati 的 現分 ),尊, 尊師, 尊者 Bhavantu(<bhavati) 3 複. 命, 願他們, 希望他們是 Bhavam (bhavant 的單. 主格 ),尊, 尊師, 尊者 Bhavati (bhu+a;cp. Sk. bhumi earth), 變成, 是, 存在 過 bhavi, abhavi, -bhavi, -abhavi 過分 bhuta, -bhuta 現分 bhavanta, bhavamana 義 bhavitabba 獨 bhavitva, bhutva 不 bhavitum Acintitampi bhavati, Cintitampi vinassati. 不想念的, 卻會出現 ; 所想念的, 卻會消失 1. Pres. ind. Bhavami & homi; 2 nd bhavasi & hosi; 3 rd bhavati freq.; (other reads bhavanti); & hoti freq.; 1 st pl. homa; 2 nd hotha; 3 rd bhavanti & honti freq. -- imper. 2 nd sg. bhava; Th 2, 8; bhavahi; hohi; 3 rd sg. hotu; Miln.18. pl. 1 st med. bhavamase Th 1, 1128; Sn 32; 2 nd pl. bhavatha, bhavatha; 569

291 hotha; 3 rd pl. bhavantu; hontu. Pot. 1 st sg. bhaveyyam; 2 nd bhaveyyasi ; 3 rd bhave, bhaveyya; & hupeyya(for bhavam Sn 92, & bhavanto; f. honti. -- fut. 1 st sg. bhavissami, hessami (ThA 283 reads bhavissami), & hessam; 2 nd bhavissasi PvA 16, hohisi; 3 rd bhavissati, hessati, & med. hessate, hehiti; & hossati (in pahossati fr. pahoti DhA III.254); 1 st pl. bhavissama; 2 nd hessatha; 3 rd bhavissanti freq. -- Cond. 1 st sg. abhavissam; 2 nd abhavissa; 3 rd abhavissa(na bhavissa=nabhavissa?); 3 rd pl. abhavissamsu Vin I st aor. (orig. pret. of *huvati, cp. hupeyya Pot.): 1 st sg. ahuva, with by-form (see aor.) ahuvasim Vv 82 6 ; 2 nd ahuva ibid., 3 rd ahuva;1 st pl. ahuvama & ahuvamha ibid.; 2 nd ahuvattha. <-> 2 nd aor. (simple aor., with pret. endings): 1 st sg. ahum Pv II.3 2 (v. l. BB ahu) (=ahosim PvA 83); 2 nd ahu (sk. abhuh) Pv II.3 5 ; 3 rd ahu (Sk. abhut) and passim & ahu & bhavi (patubhavi); 1 st pl. ahumha (Sk. abhuma) & ahumha rd aor. (s aor.) 1 st sg. ahosim(=asim); 2 nd ahosi; 3 rd ahosi; Vin I.23; 1 st pl. ahesumha; 3 rd ahesum & bhavimsu (Sk. abhavisuh). -- Of medial forms we mention the 1 st pl. pres. bhavamahe, and the 3 rd sg, pret. ahuvattha. -- Inf. bhavitum & hetuye -- ger. bhavitva Sn 56, hutva Sn 43, & hutvana. -- grd. bhavitabba; hotabba; bhabba (Sk. bhavya); see sep.; bhuyya see cpd. abhibhuyya. -- Caus. bhaveti see sep. -- pp. bhuta. Note. In comp n with nouns or adjectives the final vowel of these is changed into i, as in comb n of the same with the root kr, e. g. bhasmibhavati to be reduced to ashes, cp. bhasmi-karana s. v. bhasma, etc. -- II. Meanings. In general the meaning to become, to get prevails, but many shades of it are possible according to context & combinations. It is impossible & unnecessary to enumerate all shades of meaning, only a few idiomatic uses may be pointed out to happen, to occur, to befall J VI The fut. bhavissati is certainly, must be DhA III.171 (satthika desana bh.); Miln.40 (mata ti pi na bh.). <-> 3. Imper. hotu as adv. very well Miln.18 (hotu bhante very well, sir) aor. in meaning and as substitute of asim, pret. of as to be; etad ahosi this occurred to him DhA I.399 (assa etad ahosi this thought struck her ). Bhavati (bhavant 的 陰 ), 陰 尊尼, 尊姐 Bhavant [cp. Sk. (& Vedic) bhavant, used as pron. of the 2 nd ; but constructed with 3 rd person of the verb. Probably a contraction fr. bhagavant, see Whitney, Altind. Gr. 456] 尊者 (pron. of polite address Sir, Lord, or venerable, honourable, or simply you. Cases as follows (after Geiger, P.Gr ): sg. Nom. bhavam Sn 486; D I.249; M I.484. nt. bhavam M III.172. Acc. bhavantam Sn 597; D II.231; Instr. bhota D I.93, 110; S IV.120. Gen. bhoto Sn 565; M I.486; Voc. bhavam D I.93 & bho D I.93; M I.484; J II.26. See bho also sep. -- pl. Nom. bhavanto Sn p. 107 (only as v. l.; T. bhagavanto), & bhonto ibid.; M II.2; Miln.25; Acc. bhavante M 570 II.3; Instr. bhavantehi M.III,13; Gen. bhavatam M.II,3; Voc. bhonto Th 1, 832; M II.2; -- f. bhoti: sg. Nom. bhoti Sn 988; J III.95; Acc. bhotim J VI.523; Loc. bhotiya ibid. Voc. bhoti ibid.; D II On form bhante see this. Bhavana, 中 存在, 仍然存在, 居住的地方 Bhavanta, 形 繁榮的, 閣下 ( 敬辭, 稱對方 ) Bhavasavkhara, 陽 有行 AA.10.49~50./V,41... Bhavasavkharoti bhavasavkharanakammam.( 有行..準備 有 的業 ) Bhavo, 富裕 DT.31.CS:p.3.137:Bhavanam sampattivaddhanam bhavoti attho, tappatikkhepena abhavoti aha abhavena avuddhiya ti.( 富裕 : 保存增進財富之意 ; 在它的反向 不富裕, 他已被說是 不富裕 不昌隆 ) bhas, 字根 III. 下來 (to go down), 下沉 (to sink) Bhasta, 陰 bhasta 中 風箱, 皮袋 Bhasma(Bhasman), 中 灰燼, 塗灰 bhasmacchanna, 形 被灰燼複蓋的 bhasma vasali hohi, 賤民! 變成灰吧!( 咀咒人死 ) Bhassa, 中 廢話 bhassaramata, 陰 執著於廢話 Bhassati(bhas 下來 +ya), 跌倒, 落下, 下降 過 bhassi 過分 bhattha 現分 bhassanta, bhassamana 獨 bhassitva Bhassara, 形 明亮的, 光亮的, 輝煌的 bham, 字根 I. 使旋轉 (to whirl) Bha, 陰 光, 光彩壯麗 Bhakutika, 形 眉頭一皺的, 皺眉頭的 Bhaga, 陽 部分, 部份, 派系 bhagavantu, bhagi, 形 分享的, 帶有一點的 Bhagadheyya, bhagadheya, 中 財富, 命運 Bhagaso, 副 部份地 Bhagineyya, 陽 外甥 ( 姊妹的兒子 ) bhagineyya 陰 外甥女 ( 姊妹的女兒 ) Bhagiya, 形 ( 在 合 中 ) 與 連接, 屬於, 有益於 Bhagi, 陽 分配者, 股東 Bhagirathi, 陰 恒河 Bhagya, 中 好運氣, 財富 bhaj, 字根 VII. 分割 分開 (to divide) Bhajaka, bhajetu, 陽 劃分者, 分配者 Bhajana, 中 1. 碗, 盤, 容器 2. 分開, 分配 3. 分配水果的人 (one who distributes fruit, an official term in the vihara. Vin.IV,38, cp. BSk. phalacaraka) bhajanantarika(bhajana 容器 +antarika 間隔 ), 陰 廚櫃 571

292 Bhajanavikati, 陰 各種不同類型的盤子或容器 Cv.II, Na, bhikkhave, ekabhajane bhubjitabbam pe na ekathalake patabbam na ekamabce tuvattitabbam na ekattharana tuvattitabbam na ekapavurana tuvattitabbam na ekattharanapavurana tuvattitabbam. Yo tuvatteyya, apatti dukkatassa ti.( 諸比丘! 不得食同一器, 不得飲同一器, 不得臥同一床, 不得臥同一敷具, 不得蓋同一被子, 臥者犯惡作 ) Bhajapeti(<bhajeti), 使 使分開, 使分配 Bhajeti (bhaj 分開 +e), 分開, 分配 過 bhajesi 過分 bhajjita 現分 bhajenta 獨 bhajetva 義 bhajetabba 被 bhajiyati Bhanaka, 陽 1. 大的廣口瓶 2. 誦經者 註解書提到的 Bhanaka( 諸誦出者 ) 此係經 律等之誦出者 專家 例如 :Dighabhanaka( 長者誦部 ), Majjhimabhanaka( 中部誦者 ) Samyuttabhanaka( 相應部誦者 ) Avguttarabhanaka( 增支部誦者 ) Jatakabhanaka( 本生經誦者 )Dhammapadabhanaka( 法句經誦者 ) Ubhato-bhanaka( 律之大分別 比丘尼分別兩者之誦者 ) Bhanavara, 陽 一日誦, 指結集經典時, 一日誦出之經典份量 ( 約含有 8,000 字 ) 後世演變為一日課誦經典的份量 Bhani, 形 講話的, 背誦的 Bhati (bha +a), 說, 講, 照耀 過 bhasi Bhatika, bhatu, 陽 兄弟 Bhanu, bhanu 陽 1. 光 2. 太陽 bhanumantu, 形 發光的 陽 太陽 Bhayati (bhi( 梵 bhi / bhis) 害怕 +a)(cp. Sk. bhayate, bhi, pres. redupl. bibheti), 害怕, 畏懼 過 bhayi 現分 bhayanta 義 bhayitabba 獨 bhayitva to be afraid. pres, ind. 1 st sg. bhayami; 2 nd sg. bhayasi; 1 st pl. bhayama; 3 rd pl. bhayanto; Imper. 2 nd pl. bhayatha; pot. 3 rd sg. bhaye & bhayeyya; 3 rd pl. bhayeyyum. aor. 1 st sg. bhayim; 2 nd sg. bhayi & usually in prohib. ma bhayi do not be afraid. grd. bhayitabba. caus. I. bhayayate to frighten ; caus. II. bhayapeti. pp. bhita abhayana,不害怕 Bhayapeti (bhayati 的 使 ), 驚嚇 過 bhayapesi 過分 bhayapita 獨 bhayapetva Bhara(<bhr, Vedic bhara; cp. bhara), 陽 重量, 負荷, 負擔, 工作, 事件 bharanikkhepana, 中 那下負擔, 放下負荷 bharamocana, 中 擺脫負擔 bharavahi, 陽 承受負擔, 帶有公職者 bharahara, 陽 負擔的承受者, 負荷的運送者 Bharika, 形 裝滿東西的, 重的, 充滿的 Bhariya, 形 重的, 嚴重的 abhariya, 形 不重的, 不嚴重的 572 Bhava(<bhu), 陽 1. 成為 (being), 變成 (becoming), 有 ( 存在 ), 情況 (condition), 自然 (nature), 獨自地 (=attabhava; by itself), 哲 仍然存在 bhavadasakakalapa(bhava-dasaka-kalapa), 陽 性根十法聚 bhavarupa,性根色, 有女根色與男根色兩種 無 bhavayato,結果 atthikabhava state of need; unabhava depletion; ekibhava loneliness; sithillbhava (for sithila in conn.with kr & bhu) relaxation.-- (b) adverbs.uparibhava high condition ; patubhava appearance; vinabhava difference.(c) nouns & noun-derivations:attabhava individual state, life, character (=citta ); asaranabhava state of not remembering ; samanabhava, 沙門戒體 (condition of a recluse) (d) forms of verbs:nibbattabhava fact of being reborn; magg arulhabhava the condition of having started on one s way ; baddha that he was bound; suhitabhava that they were well.the translation can give either a full sentence with that it was etc.( or a phrase like the fact or state of, or use as an English abstract noun ending in --ness (atthikabhava needfulness, ekibhava loneliness), --ion (unabhava depletion, patubhava manifestation).--hood (attabhava selfhood), or --ship (samanabhava recluseship). sampayuttabhavo (m.), for *sampayuttattam (abstr.); bhakutikassa bhavo=bhakutiyam; sovacassassa bhavo= sovacassata; mittassa bhava=mettam. Here sometimes bhava for bhava.-- 2.(in pregnant, specifically Buddhistic sense) cultivation or production by thought, mental condition, esp.a set mental condition (see der.bhavana).sometimes (restricted to Vin & J) in sense thinking of someone, i.e.affection, love, sentiment.-- abhava (late, only in C.style) not being, absence, want ; Abl. abhavato through not being, in want of 有 ( 存在 ) 有兩種 : 業有 (kammabhava) 與 生有 (upapattibhava) 業有 是指一切能夠產生新一世的善與不善業, 即 29 種善與不善思 生有 則是指 32 種果報心 它們的相應心所及業生色 Bhavana(<bhaveti, or bhava in meaning of bhava 2 ), 陰 增加, 經由思考的發展, 修習 (producing, dwelling on something, putting one s thoughts to, application, developing by means of thought or meditation, cultivation by mind, culture) bhavananuyoga, 陽 應用禪修 bhavanamaya, 形 由禪修完成的 bhavanavidhana, 中 禪修的程序 DT.22.-9/II, Uggahitaya asevana bhavana. ( 為了學習而練習, 為 修習 ) Bhaveti, 使 使修習 3.sg.opt. bhavaye Bhavaniya(grd.<bhaveti, or bhavana), 形 應修習的 (to be cultivated), 令人尊敬的 (to be respected), 鎮定自若的 (in a self-composed state, cp.bhavitatta) Bhavita (bhaveti 的 過分 ), 修習, 有生起 (uppadita) 增長 (vaddhita) 的 573

293 意思 bhavitatta, 形 訓練良好的, 鎮定的, 沉著的 增支部注 (AA.6.13./III,346~7.).. Bhavitati vaddhita. Bahulikatati punappunam kata. Yanikatati yuttayanasadisa kata. Vatthukatati patittha kata. Anutthitati adhitthita. Paricitati samantato cita acita upacita. Susamaraddhati suppagunakaranena sutthu samaraddha.( 修習..增長 多作..一再地作 作乘..等於車子上軛的作 作基..作依止處 實行..攝受 積聚..整個的堆積 累積 集聚 善確立..以善熟練的善確立 ) Bhavi(Bhavin)(<bhava, Epic Sk. bhavin imminent ), 形 將成爲的 ( having a being, going to be) avassabhavi, 不可避免的 ( sure to come to pass, inevitable) bhavini, 陰 未來 (future) evambhavi, 如此將成爲, 如此的性質 Bhaveti (bhu+e) (Caus. of bhu, bhavati), 修習, 增加, 培養, 發展 (to beget, produce, increase, cultivate, develop) 過 bhavesi 過分 bhavita 現分 bhaventa, bhavayamana 義 bhavetabba 獨 bhavetva 不 bhavetum Pts.(PTS.II,94.).. Bhavetiti katham bhaveti? Avajjanto bhaveti, jananto bhaveti, passanto bhaveti, paccavekkhanto bhaveti, cittam adhitthahanto bhaveti, saddhaya adhimuccanto bhaveti, viriyam pagganhanto bhaveti, satim upatthapento bhaveti, cittam samadahanto bhaveti, pabbaya pajananto bhaveti, abhibbeyyam abhijananto bhaveti, paribbeyyam parijananto bhaveti, pahatabbam pajahanto bhaveti, bhavetabbam bhavento bhaveti, sacchikatabbam sacchikaronto bhaveti.( 修習, 如何而修習? 正在傾心而修習, 知而修習, 見而修習, 觀察而修習, 心決定而修習, 信解而修習, 提起精進而修習, 念近住而修習, 集中而修習, 慧知而修習, 證知應證知而修習, 遍知應遍知而修習, 斷應斷而修習, 修習應修習而修習, 現證應現證而修習 ) cf. asevati( 練習 ) DA.:Bhavanati vaddhana bruhana.( 修習..增長 增加 ) DhsA (CS:p.86):Bhavanayati sesamaggattayena. Sesamaggattayabhi pathamamaggena ditthasmimyeva dhamme bhavanavasena uppajjati, aditthapubbam kibci na passati, tasma bhavanati vuccati. bhas( 梵 bhas), 字根 I. 說 (to speak), 使發光 (to shine) Bhasati (bhas 說 +a), 說, 講, 照耀 過 bhasi, abhasatha 過分 bhasita 現分 bhasanta 獨 bhasitva 義 bhasitabba A /III,244.: 成就五支之語者, 是善說 (vaca subhasita), 不惡說 (no dubbhasita); 無罪 (anavajja); 不為智者所訶 (ananuvajja vibbunam) 何等為五? 即 : 應時語 (Kalena ca bhasita); 真實語 (sacca ca bhasita); 柔軟語 (sanha ca bhasita); 引利語 (atthasamhita ca bhasita); 慈心語 (mettacittena ca bhasita) 574 Bhasana, 中 演講, 敍述, 談話 Bhasantara, 中 不同的語言 Bhasa( 梵 bhasa), 陰 語言, 方言, 梵唄 咸同遵此 南海寄歸內法傳 讚詠之禮 (T ).. ( 誦讚 ) 有六意焉 一能知佛德之深遠 二體制文之次第 三令舌根清淨 四得胸藏開通 五則處眾不惶 六乃長命無病 Bhasita, 中 敍述 Bhasitu, bhasi, 陽 說話者, 講話者 Bhasura, 形 明亮的, 光亮的 Bhimsana, bhimsanaka, 形 恐怖的, 可怕的, 令人敬畏的 Bhimsa(<bhimsa), 陰 嚇驚 (terror, fright) mahabhimsa, 形 受到大驚 (inspiring great terror) Cp. Bhisma( 嚇驚 ) Bhimsika(<bhimsa), 陰 嚇驚之事 (frightful thing, terror, terrifying omen) Bhikkhaka(<bhikkhu, Cp. Epic Sk. bhiksuka & f. bhiksuki), 陽 乞丐, 托缽僧 (a beggar, mendicant) Bhikkhati (bhikkh+a;cp. Vedic bhiksate, old desid. to bhaj), 乞求, 托缽, 要求 (to beg alms, to beg, to ask for) 過 bhikkhi 現分 bhikkhanta, bhikkhamana 獨 bhikkhitva Bhikkhana, 中 求, 討 Bhikkha(cp. Epic & Class. Sk. bhaiksa of bhiks, adj. & nt), 陰 捐獻, 食物 (begged food, alms, alms-begging; food) bhikkhacariya, 陰 bhikkhacara(=bhikkhaya carati;sk. bhaiksam carati), 陽 行乞, 托缽 bhikkhahara, 陽 乞到的食物 bhikkhapabbatti, 聲明供僧, 打齋 (declaration of alms, announcement that food is to be given to the Savgha, a dedication of food Vin I.309.) ekaha bhikkha, 一日的食物 (food for one day) subhikkha, 中 食物豐富 (abundance of food) dubbhikkha, 中 食物缺乏 (dubbhikkha f.;scantiness of alms, famine, scarcity of food, adj. famine-stricken (cp. Sk. durbhiksam) Bhikkhu (Sk. bhiksu, <bhiks 乞討 ), 陽 比丘 ( 比丘必須遵守 227 條波羅提木叉戒及許多微細戒 ), 苾蒭 bhikkhuni, 陰 比丘尼 bhikkhubhava, 陽 僧侶 bhikkhusavgha, 陽 比丘僧團 Para.III,24... Bhikkhuti (1)bhikkhakoti bhikkhu, (2)bhikkhacariyam ajjhupagatoti bhikkhu, (3)bhinnapatadharoti bhikkhu, (4)samabbaya bhikkhu, (5)patibbaya bhikkhu, (6)ehi bhikkhuti bhikkhu, (7)tihi saranagamanehi upasampannoti bhikkhu, (8)bhadro bhikkhu, (9)saro bhikkhu, (10)sekho bhikkhu, (11)asekho bhikkhu, (12)samaggena savghena batticatutthena kammena akuppena thanarahena upasampannoti bhikkhu. Tatra yvayam 575

294 bhikkhu samaggena savghena batticatutthena kammena akuppena thanarahena upasampanno, ayam imasmim atthe adhippeto bhikkhuti.( 比丘.. (1) 乞求比丘 (2) 從事乞食比丘 (3) 穿割截衣比丘 (4) 沙彌 ( 充當 ) 比丘 (5) 自稱比丘 (6) 善來比丘 (7) 由三歸依受具比丘 (8) 賢善比丘 (9) 真實比丘 (10) 有學比丘 (11) 無學比丘 (12) 由和合僧依白四羯摩之無過失 應理受具比丘 此中比丘, 依和合僧, 白四羯摩, 無異議通過受具, 即此處所謂的比丘 )Vism Bhikkhuti samsare bhayam ikkhanataya va bhinnapatadharaditaya va evam laddhavoharo saddhapabbajito kulaputto.( 比丘..以應見到輪迴的怖畏 (samsare bhayam ikkhanataya), 或應持割截衣等 (bhinnapatadharaditaya), 獲得信心出家的良家子這樣的名稱 ) papabhikkhu, 惡比丘 ( 經中說瞿迦梨 提婆達多 六群比丘 chabbaggiya bhikkhu 十七群比丘 sattarasavaggiye bhikkhu 等 ) 大寶積經 卷第二 (T ) 說到幾位惡比丘.. 俱迦利比丘 (Kokalika 瞿迦梨, 是提婆達多伴黨 )( 唐言惡時者 ), 提婆達多比丘 (Devadatta 唐言天授 ); 騫荼達羅比丘 ( 唐言鈌財 ), 迦盧底輸比丘 ( 唐言器鬼宿 ), 母達羅多比丘 ( 唐言海授 ), 阿濕繁比丘 (Assaji 唐言馬騰 ), 布那婆蘇比丘 (Punabbasuka 唐言柳宿 )( 以上兩位於六群比丘中最是上座 ), 蘇氣怛羅比丘 ( 唐言善星 ) Bhikkhuni, 陰 比丘尼 ( 在上座部佛教中比丘尼的傳承已斷 ), 苾蒭尼 Paci.IV,214(CS:Paci.pg.275).. Tatra yayam bhikkhuni samaggena ubhatosavghena batticatutthena kammena akuppena thanarahena upasampanna, ayam imasmim atthe adhippeta bhikkhuniti.( 此中, 依和合的二部僧, 白四羯摩, 無異議通過受具之比丘尼, 即此處所謂的比丘尼之意 ) Bhikkhunovadaka, 陽 教誡比丘尼 世尊說, 選派比丘去教導比丘尼的八個標準 :Paci.IV,51.(=A.8.52./IV,279.).. (1)silava hoti, (2)patimokkhasamvarasamvuto viharati acaragocarasampanno anumattesu vajjesu bhayadassavi, samadaya sikkhati sikkhapadesu, (3)bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, (4)ye te dhamma adikalyana majjhekalyana pariyosanakalyana sattham sabyabjanam kevalaparipunnam parisuddham brahmacariyam abhivadanti, (5)tatharupassa dhamma bahussuta honti dhata vacasa paricita manasanupekkhita, (6)ditthiya suppatividdha; (7)ubhayani kho panassa patimokkhani vittharena svagatani honti suvibhattani suppavattini suvinicchitani suttaso anubyabjanaso; (8)kalyanavaco hoti kalyanavakkarano, poriya vacaya samannagato vissatthaya anelagalaya atthassa vibbapaniya; patibalo hoti bhikkhunisavghassa dhammiya kathaya sandassetum samadapetum samuttejetum sampahamsetum; yebhuyyena bhikkhuninam piyo hoti manapo; na kho panetam Bhagavantam uddissa pabbajitaya kasayavatthanivasanaya garudhammam ajjhapannapubbo hoti; visativasso va hoti atirekavisativasso va.( (1) 持戒 (2) 防護波提木叉律儀, 具足戒行而住, 於微小罪見怖畏, 受持學處而學 (3) 多聞而持所聞 積集所聞 (4) 若宣說諸法, 初善 中善 後善, 義具 文具 純一圓滿清淨梵行 (5) 像這樣多聞受持諸法, 語言流利, 通達人性 (6) 於見善通達 (7) 詳知二部波提木叉, 善分別 善通曉 善決定經義 (8) 言語優美 音聲優美, 以具有禮貌的語言, 發出無瑕疵的 有義理的表達 為比丘尼僧伽說法教示, 堪能於勸導 讚勵, 慶慰, 為多數的比丘尼所愛 所中意 依此世尊而出家, 在著袈裟衣之前無犯重罪法, 且 ( 戒臘 ) 達二十歲或超過二十歲 ) Bhivka, 陽 小象 Bhivkara, 陽 水壺 Bhivgara, 陽 金瓶 金澡罐 Bhijjati (bhid 破壞 +ya), 被打破, 被破壞 過 bhijji 過分 bhinna 現分 bhijjamana 獨 bhijjitva Bhijjana, 中 自己破 bhijjanadhamma, 形 易碎的, 掉入毀滅 Bhitti, 陰 牆壁 bhittipada, 陽 牆壁的腳或基礎 bhid( 梵 bhid), 字根 II. 打破 (to break) 字根 III. 破碎 (to be broken) Bhindati (bhid 破碎 +m-a), 打破, 劈開, 切斷 過 bhindi 過分 bhindita, bhinna 現分 bhindanta 獨 bhinditva 不 bhinditum Bhindana, 中 瓦解 Bhinna, (Bhindana 的 過分 ) 瓦解 bhinnatta, 中 bhinnabhava, 陽 被打破的情況, 各式個樣 bhinnava, 形 遇海難的 bhinnapata, 中 破衣 bhinnamariyada, 形 超過極限的 bhinnasila 形 破戒者 Bhiyya, bhiya, bhiyyosa, 無 非常地, 更多, 在較高的程度中, 重複地 bhiyyoso mattaya, 非常地, 超過能力的 Bhiyyo(Bhiyo, Bhiyyo) (Vedic bhuyas, compar. form fr. bhu, functioning as compar. to bhuri. On relation Sk. bhuyah: P. bhiyyo cp. Sk. jugupsate: P. jigucchati),1.(adj.) 更多的 (more Sn.61 (dukkham ettha bhiyyo), 584 (id.), 306 (bh. tanha pavaddhatha); Dh.313 (bh. rajan akirate), 349 (bh. tanha pavaddhati)) 2.(adv.) 更, 多的 (in a higher degree, more, repeatedly, further S.I,108 (appam va bhiyo less or more); Sn.434 (bh. cittam pasidati); Dh.18 (bh. nandati=ativiya n. C.) -- bhiyyokamyata desire for more, greed Vin.II, bhiyyobhava, (getting more, increase, multiplication ) Bhiyyoso (adv.)(abl. formation fr. bhiyyo 1) 更多地 (still more, more and

295 more, only in cpd. bhiyyosomattaya [cp. BSk. bhuyasya matraya MVastu II.345; Divy 263 & passim] 豐富地 (exceedingly, abundantly) Bhisa, 中 蓮藕 bhisapuppha, 中 蓮花 bhisamulala, 中 睡蓮的球莖和鬚根 Bhisakka(cp. Vedic bhisaj physician, P. bhesajja medicine), 陽 醫師 (a physician) Bhisi 1, 陰 墊子 墊 (a bolster, cushion, pad) bhisibimbohana, 中 墊被 (bolster), 枕頭 (pillow) Paci.IV,40... Bhisi nama pabca bhisiyo-- unnabhisi, colabhiti, vakabhisi, tinabhisi, pannabhisi.( 臥褥 者, 有五種臥褥 : 即毛臥褥 布臥褥 樹皮臥褥 草臥褥 樹葉臥褥 ) Bhisi 2, 陰 木筏 (a raft) Bhisma(=bhimsa), 陰 嚇驚 (terror, fright) bhi( 梵 bhi / bhis), 字根 I. 害怕的 (to fear) Bhayati Bhita(bhayati 驚恐 的 過分 ), 已顫怖, 已驚恐 (frightened, terrified, afraid) niraya-bhayabhita, 地獄的恐懼 marana-bhaya bhita, 死亡的恐懼 Bhibhaccha see bibhaccha. Bhiti, 陰 害怕 Bhima, bhisana(<bhi, cp. Vedic bhima), 形 可怕的, 恐怖的 (dreadful, horrible, cruel, awful) bhimakaya, 恐怖的身體 (of horrible body, terrific) bhimarupa, 恐怖的形象 (of terrifying appearance) bhimasena, 恐怖的軍隊 (having a terrifying army) Bhimala (<bhima, 中 恐怖的 (terrifying, horrible, awful)(t. bhimula, but read bhimala; C. expl s by bhimsanaka-mahasadda) Bhiru, bhirika(<bhi( 梵 bhi / bhis); cp. Vedic bhiru), 形 中 膽小的, 恐怕的, 懦弱的 bhiruttana, 中 恐怕的庇護 bhiruttana, (refuge for the fearful, adj. one who protects, those who are in fear) 反 abhiru S.3.24./I,99... bhiru chambhi utrasi palayi.( 懦弱 驚慌 膽小 落跑 ); abhiru acchambhi anutrasi apalayi.( 不懦弱 不驚慌 不膽小 不落跑 ) Bhiruka(<bhiru), 形 恐怕, 害臊 (afraid, shy, cowardly, shunning) Bhukkarana, Bhuvkarana(bhu+kr, see bhukka), 形 中 bhuvkara, bhukkara, 陽 ( 狗 ) 吠 (making bhu, i. e. bow-wow, barking J VI.355 (bhukkaranasunakha) Bhuvkaroti (bhum+kar 行 +o), 吠 過 bhuvkari 過分 bhuvkata 現分 bhuvkaronta 獨 bhuvkatva, bhuvkaritva bhuj( 梵 bhuj), 字根 I. 使彎曲 字根 II. 吃 (to eat) Bhuja 1 (Sk. bhuja m. & bhuja), 陽 中 手 手臂 (the arm) bhujapatta, 578 陽 垂枝樺( 枝無毛 枝條顯著下垂的一種樺木屬植物 (Bhurja tree; Betula pendula)) subhujo, 手臂美 Bhuja 2 (<bhubjati 2 ), 乾淨 純淨 明亮 美麗 (clean, pure, bright, beautiful) bhujadassana, 美觀 (beautiful to look at) Bhuja 3 (<bhuj 使彎曲 to bend), 形 彎曲(bending, crooked) bhuja-latthi betel-pepper tree bhujaga (bhuja-ga),彎曲前進者 蛇 (going crooked, i. e. snake) bhujaginda, 眼鏡王蛇 (king of snakes, the cobra) bhujavga-lata 如蛇狀的爬藤類 ( 木本具攀緣性 ) 蔞葉 荖藤 蒟醬 老葉 ( snakecreeper, i. e. name of the betel-pepper) Bhujaka(<bhuj, as in bhubjati 2 ; or does it belong to bhuja 3 and equal to bhuja-latthi?), 天界一種芳香的樹 (a fragrant tree, growing (according to Dhpala) only in the Gandhamadana grove of the Devaloka) Bhujaga(bhuja-ga), bhujavga, bhujavgarna, 陽 蛇 Bhujissa(cp. BSk. bhujisya), 陽 自由 ( 描述戒德之一 ), 自由民 ( 非奴隸, a freed slave, freeman; a servant as distinguished from a slave) bhujissam karoti, 賦予自由民 (to grant freedom to a slave) 陰 bhujissa 形 由奴隸解放的 (freeing from slavery, productive of freedom) Bhubjaka, bhubjitu(<bhubjati 1 ), 陽 吃的人, 享受者 (eating, one who eats or enjoys, in bhubjakasammuti definition of eater, speaking of an eater, declaration or statement of eating) Bhubjati (bhuj 吃 +m-a), 吃, 享受 過 bhubji 過分 bhutta 現分 bhubjanta, bhubjamana 義 bhubjitabba 獨 bhubjitva, bhubjiya, bhutva( 反 abhutva) 不 bhubjitum, bhottum 0 Bhubjana(<bhubjati 1 ), 中 食(taking food, act of eating, feasting) bhubjanakala, 陽 用餐時間(meal-time DhA I.346.) Bhutta (bhubjati 1 的 過分 ;Sk. bhukta), 1. 已吃, 已享受 bhuttageha, 食堂, 餐廳 (eating house) yatha-bhuttam bhubjatha, 依照吃法吃下 ( eat according to eating i. e. as ought to be eaten, eating in moderation) bhuttadubbhuttam, 難消化 (indigestible) bhutta-patar-asa, 已吃過早餐 (after having eaten breakfast ) bhuttavasesa, 餐點賸餘 (the remainder of a meal) Bhuttavi(Bhuttavin)(bhutta+suffix avin, corresponding to Vedic ayin), 形 已吃了的人(having eaten, one who has had a meal) Nom. sg. bhuttavi; Instr. bhuttavina; Gen. Dat. bhuttavissa; Acc. bhuttavim; Nom. pl. bhuttavi & bhuttavino Bhumma(<bhumi, Vedic bhumya), 形 中 1. 地居的, 地球的, 陸棲的, 陸地 (belonging to the earth, earthly, terrestrial; nt. soil, ground, floor)

296 處格 (the locative case) ( 在 合 中 ) 有階段或故事的 bhummattha, 形 在地球上的 bhummattharana, 中 地鋪, 地毯 bhummantara, 中 不同的階段或世界 bhumma deva, 諸地神 諸地居天 (a terrestrial deva or fairy 六欲天中四王天 ) bhummattharana, 舖地 ( earth-spread, a ground covering, mat, carpet) bhummantara, 地球 Bhummantalikkha, 天地 (earthly and celestial, over earth & sky (of portents)) bhummajala, 地網 ( terrestrial net (of insight) gift of clear sight extending over the globe.) Bhusa 1, 中 穀殼,( 玉黍蜀的 ) 外殼 (chaff, husks) 形 很多, 豐富的 bhusam, 副 非常地, 常常, 頻繁地 bhusagara, 穀殼倉庫 (chaff-house) opunati bhusam, 去殼 (to sift husks) Bhusa 2, 形 大, 巨大 (strong, mighty, great) bhusam, 中 多 (adv. much, exceedingly, greatly, vehemently) In cpds. bhusam & bhusa. Bhusati, Bhussati(bhus +ya), 吠 過 bhussi 現分 bhussanta, bhussamana 獨 bhussitva bhu( 梵 bhu), 字根 I. 變成 (to become) Bhu 1 (<bhu), 形 生物 (being) 中 生物, 有呼吸的生物 (creature, living being in pana-bhu a living being (a breathing being)=pana-bhuta) Bhu 2 (<bhu, otherwise bhumi), 陰 地球 (the earth; Loc. bhuvi according to Kaccayana; otherwise bhuvi is aor. 3 rd sg. Bhukuti (a different spelling of bhakuti,cp. Sk. bhrkuti & bhrukuti), 陰 皺眉 ( 表示不滿 ), 生氣, 輕蔑的 (frown, anger, superciliousness) Bhuta (bhavati 的 過分 ), 已變成, 已出生, 已生産 中 元素, 神祇 ( ( 天 ) 神 空居 ; 祇 ( 地神 ) 地居 ), 衆生, 事實, 已經發生的事物 bhutakaya, 陽 身體, 元素所生産的東西 bhutagama, 陽 植物, 草木 bhutagaha, 陽 著魔 bhutappasada,淨色 bhutavadi, 形 誠實的 bhutavejja, 陽 驅魔的人, 召魂者 bhuta-vijja,鬼咒 ( 呼鬼喚神的咒術 ) abhuta, 陽 非生物 ( 或譯作..不成材 指愚人 說謊者 falsehood, lie falsehood, lie) MA.1./I,31~2.(Sn.A.222; CSCD:224).. bhutasaddo pabcakkhandha-amanussa-dhatu-vijjamana-khinasava -satta-rukkhadisu dissati.( 生物.. ( 具 ) 五蘊 非人 ( 鬼神 天人 ) ( 具有四大 ) 界 存在 漏盡者 有情 (satta) 樹 ( 草木 ) 等 ) Bhutamidanti, bhikkhave, samanupassatha ti-adisu (M.38./I,260.) hi ayam pabcakkhandhesu dissati. Yanidha bhutani samagatani ti (Sn.PTS:222;CS:224) ettha amanussesu. Cattaro kho, bhikkhu, mahabhuta hetu ti (M.109./III,17.) ettha dhatusu. Bhutasmim pacittiyan ti-adisu (Paci.IV,25.) vijjamane. Yo ca 580 kalaghaso bhuto ti (J.245.;JA.II,260.) ettha khinasave. Sabbeva nikkhipissanti bhuta loke samussayan ti (D.16./II,157.) ettha sattesu. (M.1./I,32.) Bhutagamapatabyataya ti (Paci.IV,34.) ettha rukkhadisu.ma.i,31...(1) animate Nature as principle, or the vital aggregates (the 5 Khandhas), with ref. M I.260; (2) ghosts (amanussa) Sn 222; (3) inanimate Nature as principle, or the Elements (the 4 dhatus) S III.101 (mahabhuta); (4) all that exists, physical existence in general (vijjamanam) Vin IV.25 (bhutam); (5) what we should call a simple predicative use, is exemplified by a typical dogmatic example, viz. kalaghaso bhuto, where bhuta is given as meaning khinasava (Arahant) J II.260; (6) all beings or specified existence, animal kingdom (satta) D II.157; (7) the vegetable kingdom, plants, vegetation (rukkh adayo)( 中部注 (MA.1./I,31~2.).. 生物之義.. 1 ( 具 ) 五蘊 (pabcakkhandha) 2 非人 (amanussa 鬼神 天人 ) 3 ( 具有四大 ) 界 (dhatu) 4 正存在者 (vijjamana) 5 漏盡者 (khinasava) 6 有情 (satta) 7 樹 ( 草木)(rukkha) 等 巴利文有時也用 非生物 (abhuta, 或作..不成材 ) 指愚人 騙子, 事實上他們也是 生物 ) Bhutatta, 中 已成爲的事實 Bhutika, 形 元素所組成的 Bhuma, bhumaka, 形 ( 在 合 中 ) 有樓層的 Bhumattha, 地中物 Para.III,48... Bhumattham nama bhandam bhumiyam nikkhittam hoti nikhatam paticchannam, 地中物..覆藏於地中之財物 Bhumi, 陰 土地, 地面, 地球, 區域, 階段, 平面 ( 陸地或世界 ) bhumikampa, 陰 地震 bhumicala, 陽 地震 bhumigata, 形 在地面上的, 儲存在地下的 bhumitala, 中 地面 bhumippadesa, bhumibhaga, 陽 土地 bhumi-pappataka,地餅( 地肥 ) 增支部 A Bhumicala( 八種 ) 地震 : 地動有八因緣 :( 一 ) 大地住於水上, 水住於風上, 風依空而住 若大風起, 則水搖 ; 若水搖, 則地搖 ( 二 ) 有神通之沙門 婆羅門 大威力之天人, 彼若修習地想少量 修習水想無量, 則此令地動 ( 三 ) 菩薩自兜率天隱沒, 以正念正知降入母胎 ( 四 ) 菩薩以正念正知自母胎出生 ( 五 ) 如來現等覺 無上正等覺時 ( 六 ) 如來轉無上法輪時 ( 七 ) 如來以正念正知而捨壽行時 ( 八 ) 如來於無餘涅槃界般涅槃時 ( 長部 D.16./II, ( 三章 節 ), 自說經 (Ud.6.1), 長阿含 第二經遊行經, 增壹阿含 42.5 經, 中阿含 36 經 地動經 (T ) ) Bhuri, 陰 智慧 形 廣泛的, 豐富的 bhuripabba, bhurimedha, 形 廣泛的智慧 ( 廣慧 ) SA.1.75.:Bhuripabbati bahupabba ussannapabba.( 廣慧 : 多慧, 豐富的智慧 ) SA :Bhuripabbenati 581

297 sanhapabbena ceva vipulavitthatapabbena ca. ( 廣慧 : 細膩的智慧, 廣大的智慧 ) bhus( 梵 bhus), 字根 I. 裝飾 (to adorn) 字根 VII. 裝飾 (to decorate) Bhusana, 中 bhusa, 陰 裝飾物, 裝飾品 Bhusapeti (Bhuseti 的 使 ), 使裝飾, 使化妝 過 bhusapesi 過分 bhusapita 獨 bhusapetva Bhuseti (bhus+e), 化妝, 裝飾, 美化 過 bhusesi 過分 bhusita 現分 bhusenta 獨 bhusetva Bheka(cp. Vedic bheka), 陽 青蛙 (a frog) Bhejja, 形 易碎的, 會破的 中 打破, 切斷 Bhendivala, 陽 一種發射物 Bhendu, bhenduka, 陽 球, 球形的頂端, 圓屋頂 Bhettu, 陽 打破者 Bheda, 陽 迸裂, 分裂, 分離, 意見不合 bhedaka, 形 分化者, 分離者 bhedakara, 形 帶來區分, 帶來分離 bhedabheda, 陽 破和未破 Bhedana, 中 迸裂, 分裂, 分化, 分離 bhedanaka, 形 值得打破的 bhedanadhamma, 形 容易腐爛的 Bhedita, (Bhedeti 的 過分 ) 使分裂, 使分開 Bhedeti (bhid 打破 +e), 使分裂, 使分開, 使分離 過 bhedesi 過分 bhedita 獨 bhedetva caus. bhedapeti Bheranda, 陽 野干 豺 (jackal) bherandaka, 中 豺的嗥叫 Bherava, 形 可怕的 Bheri, 陰 鼓 bhericarana, 中 打鼓聲明 bheritala, 中 鼓面 bherivadaka, 陽 鼓手 bherivadana, 中 打鼓 bherisadda, 陽 鼓聲 Bhesajja, 中 藥 南海寄歸內法傳 卷第三 : 梵云晡堤木底鞞殺杜 (puti-mukta-bhaisajya, puti-mutraj bhaisajyanam) 晡堤是陳 木底是棄 鞞殺社譯之為藥 ( 即是陳棄藥也 ) 律開大便小便 乃是犢糞牛尿 (T ) 律藏. 大品. 藥犍度 (Mv.I,201. 以下 ;cf. Paci.IV,35.) 終生藥分為六類, 即 : 一 mulani bhesajjani ( 根藥 ).. haliddim, 薑黃 (turmeric) sivgiveram, 生薑 (ginger) vacam, 菖蒲 (sweet flag) vacattham, 白菖蒲 (a sedge or flag with fragant leaves ) ativisam, 麥冬 (pig-lily) katukarohinim, 辛胡蓮 (galanga or galingale) usiram, 嗢尸羅 ( 狼尾草 ( 象草 elephant grass) bhaddamuttakam,香附 ( 藕土香, 香蔭草, 臭蔭香, 有蔭土香 pig s root or nut grass), 及其它根藥 二 澀藥 (kasavabhesajja):a. 荏婆澀 (nimbakasavo ;decoction of the neem) ; b. 根藥的一種 ( ku ajakasavo ; decoction of Wrightia 582 tomentaso) ;c. 婆迦瓦澀 (pa olakasavo;decoction of Gymnopetalum cochinchinense) ; d. 苦味的植物 (pakkavakasavo ; of Tinosporacordifolia);e. 其它澀藥 ( 根本說一切有部毘奈耶藥事 卷第一 (T24.2.1)..五種澀藥 一者菴沒羅 二者紝婆 三者贍部 四者夜合 五者俱奢摩 ) 三 葉藥 (pannabhesajja):a. 荏婆葉 (nimbapannam ;neem-leaves) b. 具達奢葉 ( ku ajapannam;leave of Wrigthia spp.) c. 拔陀羅葉 (pa olapannam ; Gymnopetalum cochinchinense) d. 蘇羅尸葉 ( gulasipannam ; tulsi or ordinary basil) e. 迦婆尸迦葉 (kappasikapannam;cotton plant) 及 f. 其它葉藥 四 phalani bhesajjani ( 果藥 ).. bilavgam(vilavgam), 伊蘭迦 (Ardisia littoralis) pippalim, 蓽撥 ( 蓽茇 長胡椒 long pepper;piper longuml) maricam, 胡椒 (chili pepper) haritakam, 訶子 (yellow myrobalan) vibhitakam, 川練 ( 川練子 金鈴子 楝實 練實 仁棗 苦楝子 ; 苦, 寒 肝, 小腸, 膀胱 行氣止痛, 清熱, 殺蟲 Szechwan Chinaberry) amalakam, 餘甘子 (emblic myrobalan) gotthaphalam(gothaphalam), 五達婆羅 (wormwood) 及其它果藥 五 脂藥 (jatubhesajja ):a. 樹脂 ;b. 藥脂樹 (hingu;ferula spp.);c. 葉和莖以火提煉出的脂 (hivgujatu);d. 葉和莖以火提煉出的脂與其他東西混合 (hivgusipa hika);e. 達迦婆提 (takkapatti);f. 達迦胖離 (takkapanni);g. 薩周拉沙 (sajjulasam;gum benjamin) ;i. 其它樹脂藥 六 鹽藥 (lonabhesajja):a. 海鹽 (samuddikam);b. 黑鹽 (kalalonam);c. 岩鹽 (sindhavam);d. 食鹽 (vilam);e. 於其他化合物混合之鹽 sattahakalika, 七日藥 ( 比丘被允許在七日內食用的藥物, 指.. a. 酥油 (navanita;ghee 水牛的奶所製成的奶油 );b. 奶油 (sappi; butter 乳牛的奶所製成的奶油 );c. 油 (tela;oil 植物油及動物油 );d. 蜂蜜 (madhu);e. 糖 (phanita 糖蜜 石蜜 砂糖 冰糖 棕櫚糖 jaggery) Bhojaniyam nama pabca bhojanani--odano, kummaso, sattu, maccho, mamsam. 穀肉食 ( 另譯 : 軟食 ): 飯 粥 麥 魚 肉 yamakalika, 形 時分藥, 非時藥 ( 比丘被允許在午後和夜晚食用的藥物 ) yavajivikam, 盡形壽藥 ( 比丘被允許終身可以保存的藥物 ) Bhesajjakapala, 中 藥缽 Bho (bhavant 的呼格 ), 無 ( 對平輩或下輩的親密的稱呼 ) 親愛的! 朋友! Bhoga, 陽 所有物, 財富, 工資, 享樂, 蛇的盤繞 bhogakkhandha, 陽 財蘊 ( 大量的財富 ) bhogagama, 陽 納貢的村莊 bhogamada, 583

298 陽 財富的自傲 bhogavantu, 形 富有的 cha bhoganam apaya-mukhani( 毀滅財物的六原因 ); 長部 31 經 尸伽羅經說失財的六種原因, 是 : 一 耽溺穀酒 迷羅耶酒 烈酒放逸處 (sura-meraya-majja-ppamada-tthananuyogo) 二 耽溺非時遊街 (vikala-visikhacariyanuyogo) 三 涉足劇場 (samajjabhicaranam) 四 耽溺賭博 (jutappamadatthananuyogo, 台語..跋繳 ) 五 耽溺惡友 (papamittanuyogo) 六 耽溺懶惰 (alasyanuyogo) 長阿含 16 經 善生經 ( 大 ): 六損財業者, 一者耽湎於酒, 二者博戲, 三者放蕩, 四者迷於伎樂, 五者惡友相得, 六者懈墮, 是為六損財業 Bhogi, 陽 蛇, 富人 形 ( 在 合 中 ) 享受的, 分享的 Bhogga, 形 可以享受的, 可以擁有的 Bhojaka, 陽 飼養者, 收稅者 gamabhojaka = 村長 Bhojana, 中 食物, 餐 bhojane amattabbuno,食不知量 bhojane mattabbuta,飲食知量 M.39./I,273.: Bhojane mattabbuno bhavissama, patisavkha yoniso aharam aharissama, neva davaya na madaya na mandanaya na vibhusanaya ( 對於食物為知量者, 省思攝取食物, 非為吃零食 ( 台語..四獸 ;davaya, 原意..開玩笑 ), 放逸, 妝扮, 莊飾 ( 有面子 ) ) 比丘戒 墮罪 (39).. Yani kho pana tani panitabhojanani, seyyathidam--sappi, navanitam, telam, madhu, phanitam, maccho, mamsam, khiram, dadhi. Yo pana bhikkhu evarupani panitabhojanani agilano attano atthaya vibbapetva bhubjeyya, pacittiyam.( 諸勝妙飲食, 這即是 : 乳酪 ( 熟酥 ) 奶油 ( 生酥 ) ( 麻 ) 油 蜜 糖蜜 魚 肉 ( 牛 羊等 ) 乳 凝乳 ( 酪 ) 若比丘無病, 為己討美食而食者, 犯墮罪 ) Bhojaniya, 形 可以吃的 中 軟的食物 Bhojapeti (bhuj +ape), 餵食, 服侍 ( 他人用餐 ) 過 bhojapesi 過分 bhojapita 獨 bhojapetva Bhoji, 形 以 爲食的 Bhojeti (bhuj +e), 餵, 養活 過 bhojesi 過分 bhojita 獨 bhojetva 現分 bhojenta, bhojayamana 不 bhojetum Bhojja, 中 食品 形 可以吃的 Bhoti 呼 單 親愛的女士! Bhottabba, 可以吃的 參考 Bhojja Bhottum, 不 吃 Bhonto,諸尊者 諸賢 ( 複數主格 複數呼格 ) SnA.v.410./II, bhontoti amacce alapati.( 諸賢.. ( 國王 ) 對臣之稱呼 ) Bhovadi, 陽 婆羅門 M M, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十五個輔音字母 發音好像漢語中的 m Mam, (aham 我 ) 的 賓 Makaci, 陽 印度虎尾藍 ( 亞洲的一種弓弦麻 (Sansevieria roxburghiana) 由於它的柔軟而絹絲狀的纖維而在印度廣泛栽培 ) makacivaka, 中 印度虎尾藍的纖維 makacivattha, 中 帆布 Makara, 陽 海怪, 旗魚 makaradantaka, 中 旗魚的牙齒形狀的設計 Makaranda, 陽 花蜜 Makasa(fr. Vedic mawaka), 陽 蚊子, 蠓仔 ( 台語 )(mosquito) 蚊科 ( 学名 Culicidae) 是昆蟲綱雙翅目之下的一個科 該科生物通常被稱為蚊或蚊子, 是一種具有刺吸式口器的纖小飛蟲 通常雌性以血液作為食物, 而雄性則吸食植物的汁液 makasakutika, savarana, 中 蚊帳, 台語 : 蠓罩 (mosquito net or curtain Vin.II,119, 130) 中藥防蚊, 茵陳蒿 35 克 艾草 35 克, 加 2000cc. 水煮沸抹身 薰香驅蚊, 如燃燒曬乾的艾草 浮萍 ( 紫背 ) 香椿等 Makuta, 陽 中 冠, 王冠, 寶冠 Makula, 中 芽, 蓓蕾, 球塊 Makkata, 陽 猴子 makkatataka, 陽 蜘蛛 makkatasutta, 中 蜘蛛的絲 makkatalepa, 陽 猴子的黏黐 ( 補捉猴子用 ) Makkati, 陰 母猴子 makkh, 字根 VII. 插入 (to nib with) makkh, 字根 VII. 塗 (to smear) Makkha (<makkh 塗 ; 梵 mraksa<mrks;cp. BSk. mraksa), 陽 1. 偽善 (hypocrisy), 惡的覆藏 覆藏 即屬於 慳 (macchariya) 心所, 清淨道論 (Vism.107) 說 : 對於瞋行者則有忿 恨 覆 (makkho) 惱 嫉 慳等法 2. 忿 ( 普端嚴 (Sp.Mv.V,972.;CS:p.253) : 忿怒即是忿 Makkhanti kodham.) Makkhana, 中 塗, 塗油 Makkhika, 陰 蒼蠅 Makkhita, (makkheti 的 過分 ) Makkhi, 陽 偽善, 惡的覆藏者 Makkheti (makkh 塗 +e), 塗上, 塗抹, 擦掉 過 makkhesi 過分 makkhita 獨 makkhetva

299 Maga(another form of miga=sk. mrga), 陽 1. 獵狩的動物 (animal for hunting, deer, antelope) 2. 愚蠢的人 (a stupid person J.VI.206, 371.) magasira, 觜宿 ( 二十七星宿之一 ) Magadha, 陽 摩揭陀國 ( 包括現在的比哈爾省 (Bihar) 和奧裡薩邦 (Orissa)) magg, 字根 I. 搜尋 (to search) 字根 VII. 尋求 (to seek) Magga ( 梵 Marga, fr. mrg to track, trace), 陽 路徑, 道路, 方法 maggakilanta, 形 因步行而疲倦的 maggakusala, 形 識途者 maggakkhayi, 形 指對路者 maggavga, 中 ( 八正 ) 道支 ( 即 : 正見 正思維 正語 正業 正命 正精進 正念 正定 ) maggana, 中 道智 maggabu, maggavidu, 形 識道者 maggattha, 形 在道上者, 證道者 maggadusi, 陽 攔路強盜 maggadesaka, 形 指路者 maggapatipanna, 形 旅行者, 上道者 maggabhavana, 陰 修道 maggamulha, 形 迷路者 maggasacca, 中 道諦 ( 四聖諦之一 ) Mv.I,40... atthikehi upabbatam maggan ti.( 道 乃尋求者所發現 ) DA.22./III, Maggoti kenatthena maggo? Nibbanagamanatthena nibbanatthikehi magganiyatthena ca.( 道..以何義稱為 道? 以趣向涅槃之義, 以尋找涅槃, 以被尋求之義 ) Maggati, Mageti (mag+a), 尋求, 追蹤, 探尋 過 maggi 過分 maggita 獨 maggitva Caus.II. maggapeti PvA.112. Pass. maggiyati VbhA.114 義 magganiya Maggana, 中 maggana, 陰 搜尋, 探尋 Maggika, 陽 旅客 Maggita, (maggati 的 過分 ) 已尋求 Maggeti (mag+e), 尋求, 追蹤, 探尋 參考 Maggati Maghavantu, 陽 帝釋的一個渾名 (Name of Indra, or another angel (devaputta) S.I,221 (Voc. maghava; so read for mathava), 229; Dh.30. Cp. magha.) Magha(cp. *Sk. magha), 陰 星宿 ( 二十七星宿之一 Name of a nakkhatta, in cpd. maghadeva SnA 352 (cp. M.II,74, n. 6, where spelling Makkadeva; we also find Makhadeva at Watapatha-brahmana XIV. I. 1).) Mavku(cp. Vedic mavku), 形 混亂的, 氣餒的, 沮喪的, 無精打采的 (staggering, confused, troubled, discontented) mavkubhava, 陽 道德弱點, 氣餒 mavkubhuta, 形 沉默的, 氣餒的 f. pl. mavku Vin.I,93. dummavku, ( staggering in a disagreeable manner, evil-minded A.I,98; IV.97 (read line as dummavku yam padusseti dhum aggamhi va pavako he, staggering badly, is spoilt like the fire on the crest of 586 smoke); V.70; Vin.II,196; III.21; IV.213; S.II,218; Nett 50. ) mavkubhava, (discontent, moral weakness J.IV.49; Miln.227; DhA.III,359. mavkubhuta, (discontented, troubled, confused Vin.II,19; D.II,85; A.I,186; Dh.263; J.V.211; VI.362; DhA.II,76; amavku, (self-possessed A.III,40; Miln.21, 339.) ) Mavkuna & Mavkuna(cp. late Sk. matkuna), 昆蟲 跳蚤 (an insect, bug or flea J.I.10; III.423; Vism.109 (where kila-mavkula ought to be read as kitamavkuna); DhA.II,12.) Mavgala(cp. Vedic mavgala. Expl d by Dhtp 24 with root mavg), 形 吉兆的, 興旺的, 幸運的, 慶典的 (auspicious, prosperous, lucky, festive) 中 吉祥, 歡宴, 好預兆, 典禮, 繁榮 mavgalakicca, 中 作吉祥事 (auspicious function), 歡宴 ( festivity) mavgalakiriya,慶典 (festivity), 婚禮 (wedding) mavgalakolahala, 陽 吉兆的喧嘩 mavgaladivasa, 陽 節日, 婚姻日 mavgalassa, mavgalasindhava, 陽 皇家馬 mavgalapokkharani, 陰 王室的浴池 mavgalasilapatta, 中 國王的坐板 mavgalasupina, 中 好夢 mavgalahatthi, 陽 皇家象 Mavgura, 形 金黃色的 (golden; mavguracchavi of golden colour, f. mavguracchavi) 陽 一種淡水魚 Mavgalika(mavgalika-) (< mavgala), 形 1.one who is feasting in, one whose auspices are such & such; fond of; only in kotuhala fond of excitement J.I.372; Miln.94 (apagata, without passion for excitement) superstitious, looking out for lucky signs Vin.II,129 (gihi), 140 (id.). At J.IV.72, 73; three sets of people are exemplified, who believe in omina as either dittham (seen) or sutam (heard) or mutam (sensed); they are called dittha-mavgalika, suta & muta respectively. The same group is more explicitly dealt with in the Mavgala-sutta KhA 118 sq. (cp. Nd 1 89); ditthamavgalika pabha a question concerning visible omina J.IV.73 (correct meaning given under dittha 1, vol. II.156 1!), 390 (?). The Np. dittha-mavgalika at J.IV.376 sq. Mavgalya (nt.) [fr. mavgala] auspiciousness, good luck, fortune Dhtp 24. Mavgula (cp. mavgura), 形 灰色的, 蒼白的 (sallow) Mavguli (cp. mavgura), 陰 臉色蒼白的女人 (woman of sallow complexion S.II,260=Vin.III,107; Vin.III,100.) Macca(orig. grd. of marati, mr corresponding to Sk. martya. A diaeretic form exists in P. matiya), 陽 男人 (man, a mortal) Maccu(=Vedic mrtyu, fr. mr; in meaning differentiated, the Ved.--Sk. meaning death only), 陽 死亡, 魔王 (the God of Death, the Buddhist Mara, or sometimes equivalent to Yama) (Gen. maccuno), (Instr. maccuna) maccutara, 形 克服死亡者 maccudheyya, 中 死亡的 587

300 領域 maccuparayana, maccupareta, 形 超越死亡的 maccupasa, 陽 死亡的陷阱 maccumukha, 中 魔王的嘴 maccuraja, 陽 死王 ( 魔王 ) maccuvasa, 陽 死亡的力量 maccuhayin, 形 戰勝死亡的 Maccha(Vedic matsya), 陽 魚 (fish) macchanda, 中 魚蛋 macchandi, 陰 外表似魚蛋的糖 ( 魚珠糖 ) macchamamsa, 中 魚和肉 macchabandha, 陽 漁夫 phandanti maccha, 在乾地上 (on dry land) Macchara, macchariya, 形 中 慳, 小氣, 吝嗇 (niggard)( 不佈施 少佈施 佈施少都可能是慳的表現 ) 吝嗇 : 台語 : 竭 kiat 8, 硞 khok, 凍霜 tang 3 sng, 寒酸 han 5 suan 慳 屬於瞋, 慳 貪 不能同時存在, 慳貪 為經論中普遍的誤譯, 慳貪 早在後漢 (A.D.25~220), 就出現在諸譯家的譯經中, 如..安世高 (?-170 A.D.) 安玄 ( 漢靈之末 (188A.D.) 遊賈洛陽 ) 支婁迦讖 ( A.D) 等 四阿含經的翻譯也沿用此名詞 macchari, 陽 守財奴 台語 : 竭仔哥 kiat 8 a 2 ko, 硞仔頭 khok a 2 thau 5, 吝嗇鬼 ni 2 sinn 3 kui 2 Macchariyam paticca arakkho ti iti, 由於慳悋而有守護 cf. luddha, 陽 吝嗇鬼 (miser) Maccharayati (macchariya 的 派 ), 小氣 Maccharin (cp. Vedic matsarin, fr. mat+sr, i. e. reflecting to me ), 形 慳, 吝嗇 (niggard) maccharini, 陰 amaccharin, 不吝嗇 (niggard) Macchi, 陰 雌魚 Macchera, 中 慳, 吝嗇 參考 Macchariya A.5.34./III,40... Tasma hi danani dadanti pandita, Vineyya maccheramalam sukhesino.( 是故諸智者, 布施諸禮物, 引離慳垢且求樂 ) S.1.32./I,18... Tasma vineyya maccheram, dajja danam malabhibhu; Pubbani paralokasmim, patittha honti paninan ti.( 是故引離慳, 布施勝垢穢 ; 諸功德在後世, 有息者立足處 ) majj( 梵 mrj), 字根 I. 下沉 (to sink) Majja, 中 酒 majjana, 中 沉醉狀態, 疏忽 majjapa, 形 酒鬼 ( 喝酒者 ) majjapana, 中 喝酒, 酒 majjapayi, 參考 majjapa majjavikkayi, 陽 酒商 DA.31./I,944.:Tam sabbampi madakaranavasena majjam. ( 烈酒 : 所有釀造的醉品 ) Majjati 1 (majj( 梵 majj) 浸入, 淹沒,to immerse, submerge), 浸入, 淹沒 (=mujjati, as found esp. in cpds. ummujjati & nimujjati) Majjati 2 (marj( 梵 mrj) 擦 ), 擦亮, 擦, 清理 (to wipe, polish, clean;dhtp 71 gives root majj with meaning samsuddhiyam ) pp. majjita & mattha. Majjati 3 (mad( 梵 mad / mand) 沉浸 +ya, Sk. madyati), 醉, 沉浸 (to be intoxicated; to be exultant, to be immensely enjoyed or elated; pot. majje=majjeyya SnA 364;majje= pamajje SnA 482) 過 majji 過分 matta 2.mattha, majjita 現分 majjanta 獨 majjitva Majjana, 陰 磨光, 擦拭, 撫摩 Majjara, 陽 貓 majjari, 陰 雌貓 Majjha, 陽 中央, 腰部 形 中央的 majjhattha, majjhatta, 形 中立者, 無私的, 中性的 majjhanha, 陽 正午 majjhattata, 陰 公平, 平靜 majjhadesa, 陽 ( 佛教 ) 中國 majjhantika, majjhantikasamaya, 陽 正午 Majjhima, 形 中部的, 中間的, 適中的, 中央的 majjhimadesa( 梵 madhyadewa janapada), 陽 ( 佛教 ) 中國, 包括恒河兩岸, 佛陀常常遊化的區域 ( 婆羅門講的中國, 指..位於喜瑪拉雅山 (Himavat) 和文底耶山 (Vindhya) 之間, 維那舍那 (Vinawana) 以東和缽邏耶伽 (Prayaga) 以西的地區, 約位於今之中央邦 ); 其他地方稱為 邊地 (pratyantajanapada 弊生處 ) majjhimapurisa, 陽 中等高度的男人,[ 文法 ] 第二人稱 majjhimayama, 陽 中夜時分 (10pm~2am 古印度一夜分爲三個時分, 即 : 前夜 中夜 後夜 ) majjhimavaya, 陽 中年 majjhima patipada, 中道 avuso lobho ca papako doso ca papako, lobhassa ca pahanaya dosassa ca pahanaya atthi majjhima patipada cakkhukarani banakarani upasamaya abhibbaya sambodhaya nibbanaya samvattati( 賢友! 欲是惡, 恚是惡, 為捨棄欲, 捨棄恚, 故有中道, 生眼生智, 能導致安息 ( 寂靜 ) 證智 正覺 涅槃 ) Mabca, 陽 床 (a couch, bed 台語 : 眠床 bin 5 chng 5 ) 椅 mabcaka, 陽 小床 小椅 mabcaparayana, 形 被限制在床上的 mabcapitha, 中 床和椅, 家具 mabcavana, 中 床帳 南海寄歸內法傳 卷第一 : 床量長佛八指, 以三倍之長, 中人二十四指 當笏尺尺半, 東夏諸寺床高二尺已上, 此則元不合坐 (T ~ 207.1) Sp.Cv.VI, Mabco nama-- 1 masarako, 2 bundikabaddho, 3 kulirapadako 4 ahaccapadakoti imesam pubbe vuttanam catunnam mabcanam abbataro Pitham nama masarakadinamyeva catunnam pithanam abbataram. Bhisi nama unnabhisi-adinam pabcannam abbatara. Bimbohanam nama vuttappakaranam bimbohananam abbataram. Lohakumbhi nama kalalohena va tambalohena va yena kenaci lohena kata kumbhi. Lohabhanakadisupi eseva nayo. Ettha pana bhanakanti arabjaro vuccati. Varakoti ghato. Kataham katahameva. Vasiadisu valliadisu ca duvibbeyyam nama natthi.( 床有四種, 何謂為四? 一者波摩遮羅伽脚 (masaraka), 二者文蹄脚 (bundikabaddha), 三者句利羅脚 (kulirapadaka), 四者阿遏遮脚 (ahaccapadaka), 波摩遮羅床者, 梐入脚 文蹄脚床者, 梐與脚相連成也 句利羅床者, 或作馬蹄脚, 或作羊蹄脚虎狼師子, 如是名句利羅脚 阿遏遮脚者, 脚入梐 ) 589

301 Mabjari, 陰 串, 群 (a branching flower-stalk, a sprout) Mabjittha, mabjettha(cp. *Sk. mabjistha Indian madder), 形 淡紅色的, 玫瑰紅的 橙色的 (crimson) (light (bright) red, crimson), usually enum d in set of 5 principal colours with nila, pita, lohitaka, odata; e. g. at Vin I.25; S II.101 (f. mabjettha) Mabjittha, 陰 紫檀 (red sandal tree,印度和東印度群島的一種喬木 (Pterocarpus indicus), 種子被當作珠寶商的重量使用 ) Mabju, 形 迷人的, 可愛的 mabjubhanaka, mabjussara, 形 悅耳的聲音, 說得親切的 Mabjusaka, 陽 天樹 (celestial tree) Mabjusa, 陰 首飾盒, 盒子 ST54.1~20./II, Kilesacorehi anabhibhavaniyatta jhanam cittamabjusan ti vuttam.( 由煩惱賊所無法征服的 禪那, 所以説 心的箱函 (cittamabjusam)) Mabjetthi, 陰 孟加拉茜草 (Bengal madder,亞洲西南部的多年生 [ 茜草屬 ] (Rubia tinctorum) 植物開有小黃花, 生有卷狀葉和紅根 ) Mabbati (man 思 +ya;vedic manyate & manute), 1. 想像 (to imagine), 評價 (to be of opinion), 認爲 (to deem) 2. 知道 (to know), 使確信 (to be convinced), 使確定 (to be sure) 3. 想像 (to imagine), 使驕傲 (to be proud (of)), 使自負 (to be conceited), 吹噓 (to boast) (ppr. mabbamana, mabbate); 我已想 (aor. mabbi ham) 過 mabbi 過分 mabbita( 中阿含經 譯 : 自舉 ) 現分 mabbamana 獨 mabbitva tam kim mabbasi(mabbatha 2.pl.), 你認為如何?(what do you think of this? or what is your opinion about this? D.I,60; S.III,104 & passim) Pot. 1sg. mabbeyyam, mabbe, 我以為 (I should think PvA.40) Pot. 3sg. mabbeyya, 他以為 (S.III,103, and mabbe Sn.206.) na mabbe, 確定不是 (surely not DhA.II,84; PvA.75.) Mabbana, 陰 mabbita, 中 想像, 幻影 Mabbe, 無 我想, 我想像 (methink) Matta, mattha, 形 平滑的, 擦亮的 mattasataka, 中 優良的布料 Mani, 陽 珠寶 manikara, 陽 寶石琢磨工人 manikundala, 中 寶石耳環 manikkhandha, 陽 巨大的珠寶 manipallavka, 陽 珠寶座 manibandha, 陽 手腕 ( 日語 : てくび, 手首 ) manimaya, 形 寶石製的 maniratana, 中 貴重的珠寶 manivanna, 形 水晶的顔色 manisappa, 陽 玉蛇 銅頭蛇 (copperhead 印度的銅頭蛇爲三索錦蛇 (Elaphe radiata), 以鼠爲食 ) Manika, 陽 1. 大的廣口瓶,2. 以玻璃製成的手鐲等 mand, 字根 VII. 裝飾 (to adorn) cp.( 梵 mand), 艙面 (deck) Manda, 陽 ( 牛奶等的 ) 最好部份 形 非常清楚的 590 Mandana, 中 裝飾, 裝飾品 mandanajatika, 形 想裝飾 Mandapa, 陽 暫時的棚, 暫時的大帳蓬 Mandala, 中 圓周, 盤, 圓月臺, 雜技場, 圓平面, 曼陀羅 mandalamala, 陽 圓形的大帳蓬 mandalika, 形 一個圓周的, 小國家的 mandalissara, 陽 省長 mandali, 形 有盤的, 圓形的 Mandalin(< mandala), 形 1. 圓的 (circular Th.1, 863 (mandali-pakara)) 2. 球狀的, 圓形的 (having a disk, orbed (of the sun) S.I,51=VvA.116.) Mandita, [mandeti 裝飾 ] 的 過分 Manduka, 陽 青蛙 Mandeti (mand 裝飾 +e), 裝飾 過 mandesi 過分 mandita 獨 mandetva Mata 1, (mabbati 的 過分 ), 已知道, 已明白 中 觀點 Mata 2, (marati 的 過分 ), 已死 matakicca, 中 辦喪儀式 Mataka, 陽 死者 matakabhatta, 中 拜死人的食物 matakavattha, 中 拜死人的布料 Mati(<man), 陰 智慧, 主意, 意思 matimantu, 形 明智的 mativippahina, 形 愚蠢的 Matta 1, -matta, (majjati 醉 的 過分 ), 已醉醺醺, 已充滿的歡喜, 已沉浸, 的量, 的程度, 僅僅 mattahatthi, 陽 被置在凹槽隔離區的象 Matta 2 (madati 自負 的 過分 ),, 已爲 驕傲, 已自負 (intoxicated (with), full of joy about (-matta), proud of, conceited) Matta, (Mattaka), ( 在 合 中 ) 有 的大小, 那樣多的, 的關係 mattabbu, 形 知道限量的, 適度的 mattabbuta, 陰 適量 Matta, 陰 尺寸, 量, 適度, 大小 mattasukha, 中 有限制的快樂 Mattika, 陰 泥土, 土壤 mattikapinda, 陽 一塊泥土 mattikabhajana, 中 陶器 ( 容器 ) Mattigha, 陽 弑母 Matteyya, 形 尊敬母親的 matteyyata, 陰 對母親的孝順 Matthaka, 陽 頭, 頂端, 頂點 處 在 之上, 在 的距離 Matthaluvga, 中 腦 Sn.v Athassa susiram sisam, matthaluvgassa puritam; Subhato nam mabbati, balo avijjaya purakkhato.( 頭顱中的窟窿, 裝滿腦髓, 愚者出於無知, 才認為它是好東西 ) Matthu, 中 從凝乳分開出來的清水 math( 梵 math / manth), 字根 I. 攪拌 (to churn), 激起 (to stir) Mathati (math+a), 搖動, 攪拌, 擾亂 過 mathi 過分 mathita 獨 mathitva 591

302 Mathana, 中 攪乳, 騷動 mad( 梵 mad / mand), 字根 III. 被使發狂(to be maddened) madd( 梵 mrd/ mrad), 字根 I. 推進(to press), 壓破 (to crush) Mada, 陽 自豪, 陶醉, 醉, 自負, 性愛的過度 madaniya, 形 使陶醉的, 使執著的 mado 憍對治憍慢之思惟 1 jatimado 生憍 ( 出生自豪 ) 一切眾生類, 有命咸歸死 (cf. T ) 2 gottamado 種姓憍總是五蘊身, 善惡論貴賤 3 arogyamado 無病憍 無病與有病, 豈無因果觀 4 yobbanamado 年輕憍 老來侵壯色, 無有救護者 (T ) 5 jivitamado 長壽憍 無常所侵奪, 壽命甚短促 (T ) 6 labhamado 利養憍 芎蕉 (= 香蕉 ) 結纍死, 竹蘆結實亡 ; 恭敬害鄙人, 懷胎騾必死 (S ) 7 sakkaramado 恭敬憍 受恭敬禮拜, 持心如大地 8 garukaramado 尊重憍 敬重份量增, 法緣更惜珍 9 purekkharamado 尊敬憍 具戒得敬意, 更以法為貴 10 parivaramado 眷屬憍 一切歸於盡, 合集必當散 (cf. T ) 11 bhogamado 受用憍 多囤積傢伙, 難以簡僕活 12 vannamado 美麗憍 虛有其外表, 內心何莊嚴? * 袒裎見青瘀 ( 青瘀屍 ), 俊美皆走樣 13 sutamado 聞憍 厭. 離欲. 滅盡, 始名為多聞 (cf. T2.5.3) 14 patibhanamado 辯才憍 三寸不爛舌, 如何越瀑流? 15 rattabbumado 知識憍 不恃己見解, 不求他人短 16 pindapatikamado 乞食憍 卑下行討食, 豈猶存慢心? 17 anavabbatamado 不 ( 被 ) 輕視憍善圍護身語, 更應取寂滅 18 iriyapathamado 威儀憍 橫臥在地下, 儀態無萬千 19 iddhimado 神通憍 總在輪迴裡, 不出魔掌中? 20 yasamado 名聲憍 積聚皆銷散, 崇高必墮落 (T ) 21 silamado 戒憍 不以戒憍逸, 心寂恒無亂 22 jhanamado 禪那憍 寂靜度歲月, 猶在輪迴中? 23 sippamado 工藝憍 雕蟲之小技, 何足以炫耀? 24 arohamado 身高憍 * 觀看斷壞相, 尺寸皆變樣 25 parinahamado 身圍 ( 肥胖 ) 憍 * 觀看散亂相, 健壯安在哉? 26 santhanamado 形色憍 身如弱樹枝, 豈堪業風吹? 592 * 觀看膨脹相, 美體無跡象 27 paripurimado 圓滿憍 * 觀看斬斫屍, 飽滿已消逝 * 觀看食殘屍, 憍慢立即除 28 mado 憍我且無有我, 豈有堅實相 * 端詳蟲聚樣, 豈猶存我相? *28 項 憍 錄自 分別論 (Vbh.345~6.;CS:p.359) ( 釋義見 VbhA.p.465~8) Madati,自負(proud of) Madana, 陽 愛神 中 1. 陶醉 2. 磨陀羅果, 醉果 ( 大如檳榔, 不圓不長 )( 世尊頭如磨陀羅果, T ) Madira, 陰 穀類製成的酒 Maddati (madd 壓破 +a), 壓破, 踐踏, 征服 過 maddi 過分 maddita 現分 maddanta 獨 madditva, maddiya Maddana, 中 壓( 軋 ) 碎, 踩踏, 打穀 Maddava, 中 柔和, 溫和, 軟的事物 形 溫和的, 文雅的, 軟的 Maddita (maddati 的 過分 ), 已壓破, 已征服 Madhu, 中 ( 蜂 ) 蜜, 以寬葉紫荊木花製造的酒 madhuka, 陽 寬葉紫荊木 ( 東印度群島紫荊屬喬木 (Madhuca latifolia), 花多蜜, 供食用和製作可致醉的飲料 ) madhukara, 陽 蜜蜂 madhuganda, madhupatala, 陽 蜂巢 madhu-gandhika, 摩頭揵提華, 蜜香花 madhupa, 陽 蜜蜂, 蜂蜜的吸管 madhupindika, 陰 混合蜂蜜的麵團 madhubbata, 陽 蜜蜂 madhumakkhita, 形 塗以蜂蜜的 madhumeha, 陽 糖尿病 madhulatthika, 陰 甘草, 甘草根, 由甘草根熬成的精 madhulaja, 陽 混合蜂蜜的油炸玉黍蜀 madhuliha, 陽 蜜蜂 madhussava, 形 有蜂蜜的滴下物 madhukapuppha, 蜜花汁 (the flower of Bassia latifolia from which honey is extracted for liquor) Madhuka, 陰 甘草(Liquorice;Glycyrrhiza) Madhura, 形 甜的 中 甜蜜事物 madhuratta, 中 madhurata, 陰 甜蜜, 可愛 madhurassara, 形 有悅耳的聲音的 陽 悅耳的聲音 Madhvasava 陽 以寬葉紫荊木(Bassia) 花製造的酒 man( 梵 man), 字根 III. 想(to think), 想像 (to imagine) 字根 VI. 想 (to think) Mana(manas), 陽 中 心, 意識 單. 主.mano manam; 複. 主 mana manani; 單. 呼.mano manam mana; 複. 呼 mana manani; 單. 賓.mano manam; 複. 賓.manasa manani; 單. 具.manasa manena; 複. 具.manebhi manehi; 單. 離.manasa mana manamha manasma; 複. 離.manebhi 593

303 manehi; 單. 具. 離.manasa manena; 複. 具. 離.manebhi manehi; 單. 與. 屬.manassa manaso; 複. 與. 屬.mananam; 單. 處 manasi mane manamhi manasmim; 複. 處.manesu Manasa, 形 心的(der. manasa, manasa- & manassa, manassa-) 法集 1 論 : 在此時什麽是意處? 凡是在此時的心 2 意 3 有意 ( 意圖 ) 4 心臟 5 淨意 7 意處 8 意根 9 識 10 識蘊 11 相屬於的意識界, 在此時是意處 (Dhs.#65.:Katamam tasmim samaye manayatanam hoti? Yam tasmim samaye 1 cittam 2 mano 3 manasam 4 hadayam 5 pandaram 6 mano 7 manayatanam 8 manindriyam 9 vibbanam 10 vibbanakkhandho 11 tajjamanovibbanadhatu--idam tasmim samaye manayatanam hoti.) 有分作為 意根 (manindriya) 作用 ; 意根 有時作 有分意界 (bhavavga manodhatu) kayena vacaya manasa, 以身語意 nibbanamanaso, 傾向涅槃的心 (of Sn.942 at SnA 567 by nibbana-ninna-citto. ) yatha-manena, 誠懇 ( from his heart, i. e. sincerely, voluntarily DhA.I,42) manam uppadeti, 作決定 (to make up one s mind, to resolve DhA.II,140 (cp. citt uppada); manam karoti) Manakkara, manasikara, 陽 考慮 作意 固定思想(attention, pondering, fixed thought) 廣釋 (CS:p.106): 作, 用心作, 即 作意, 它採集心的所緣 (Karanam karo, manasmim karo manasikaro, so cetaso arammane samannaharalakkhano.)dt.28.-5/iii,86... Manasa savkhariyantiti manosavkhara, vedanasabba.( 使諸意聚精會神, 為 作意,( 含有 ) 受 想 ) 因此, 一般的思維活動可以稱為 作意 Manasanupekkhita, 諸意熟慮 Manata, 陰 ( 在 合 中 ) 心理 attamanata (atta+mana+ta)= 心的可意性 Manana, 中 思考 Manasikaroti (manasi+kar 行 +o), 緊記, 考慮 過 manasikari 過分 manasikata 現分 manasironta 獨 manasikatva manasikaritva 義 manasikatabba Manam, 無 幾乎, 某物 Manapa, manapika, 形 令人喜愛的, 迷人的 manapamanapam paccanubhoti, 經驗喜與不喜 ( 之事 ) Manuja, 陽 人類 manujadhipa, manujinda, 陽 人中之王, 國王 Manubba( 梵 manojba) (=manorama), 形 令人愉快的, 愉快的 Manussa (< manus, cp. Vedic manusya), 陽 人類 manussatta, 中 人身 (S /V, manussattam) manussabhava, 陽 人類的狀態 594 manussabhuta, 形 已成爲人者 manussaloka, 陽 人類的世界 manussasabba,人想 ( 心中懷著關於人之念頭 ) Ye assu daratha gamasabbam paticca, te dha na santi; ye assu daratha manussasabbam paticca, te dha na santi.( 若由於村想而有任何憂患, 現在無那些 ; 若由人想而有任何憂患, 現在無那些 ) KhA Manuno apaccati manussa. Porana pana bhananti-- manaso ussannataya manussa.( 摩奴 (Manu) 的子孫為人類 (manussa) 然而古人說 : 由於意的增盛為人類 ) Manussa, 陰 人類 sadevamanussaya, 包括天與人 (f.s.ins.) Manesika, 陰 讀心術 (thought-reading) Mano (mana 的 合 的詞形 ) manokamma, 中 意業 manojava, 形 如心意一般地迅速 manoduccarita, 中 惡意 manodvara, 中 意門 manodhatu, 陰 ( 十八界的 ) 意界 manopadosa, 陽 惡意 manopasada, 陽 信仰的心意 manopubbavgama, 形 心意所領導的 manomaya, 形 心造的 ((AA.1.14.):manomayanti manena nibbattitam.( 意所造 : 已於心產生 )) manoratha, 陽 心願 manorama, 形 令人愉快的 manovibbana, 中 意識 manovibbeyya, 形 由心意去瞭解的 manovitakka, 陽 心思 manohara, 形 迷人的 manomayam kayam,意生天 kam pana tvam, Udayi, manomayam kayam paccesi ti? Ye te, bhante, deva arupino sabbamaya ti.( 世尊向烏陀夷說 :) 烏陀夷! 你以為意生天是什麼? ( 烏陀夷答 :) 大德! 他們是想所成就之無色諸天 Manodvaravajjanacitta, 中 意門轉向心, 能夠生起於五門或意門心路過程 (cittavithi) 當它在五門心路過程裡, 隨推度心之後生起, 它稱為 確定心 (votthapanacitta); 其作用是確定或鑑別五識之一剛識知的目標 Manodhatu, 陰 ( 十八界的 ) 意界 阿毘達摩義廣釋 (Vibhv.CS:p.121)Manovibbanadhatuya viya visitthamananakiccayogato mananamatta dhatuti manodhatu. 法集論注 (DhsA.CS:p.305) :455. Manodhatuniddese sabhavasubbatanissattatthena manoyeva dhatu manodhatu. Manobhavaniya (mano 意 +bhavaniya 修習的 ), 意修習的 Bodhi 譯 : worthy of esteem ( 值得尊敬的 ) Manobhavaniyananti manavaddhakanam.yesu hi ditthesu kusalavasena cittam vaddhati, te sariputtamoggallanadayo mahathera manobhavaniya nama.( 意修習的 : ( 善 ) 意增長 在知見上, 善心增長 稱呼舍利弗 目犍連大上座為意修習的 )SA.22.1./II,250.(=AA.6.27.):manobhavaniyassati ettha manam bhaveti vaddhetiti manobhavaniyo.( 意修習 : 此處, 修習意, 增 595

304 長意, 稱為 意修習 ) Manomaya, 陽. 複. 主 形 心意所生 AA.1.14.:manomayanti manena nibbattitam.( 心意所生 : 已於心產生 ) Manosila, 陰 雄黃 (red arsenic, 二硫化二砷 S 2 A S2, 又稱 : 石黃 雞冠石 黃金石, 是礦物中藥 ) mant, 字根 VII. 討論 (to discuss) -mant, -mat, 結尾 具有 之意 papimant 有惡 波旬 Manta, 中 吉祥物, 符咒, 訣語 mantajjhayaka, 形 學習神聖咒語的人 Mantadharam tinnam vedanam paragu sanighanduketubhanam sakkharappabhedanam itihasapabcamanam padako veyyakarano.( 持真言, 通達三吠陀又及語彙 儀軌 音韻律 ( 或語源論 ) 第五史傳, 通文句, 通文法 ) Mantana, 中 mantana, 陰 請教, 討論 Manti, 陽 議員, 部長 mantini, 陰 女議員 Mantu, 陽 想像的人 Manteti (mant+e), 1. 商量, 採取商議 (2 nd pl. imper. mantavho, as compared with mantayavho; Sn.p. 107 (=talk privately to); mantayitvana ger.; imper. mantayatha; aor. mantayimsu) 2. 考慮 (grd. mantayitabba & inf. mantayitum) 3. 勸告 (=kathemi kittayami PvA.225) 過 mantesi 過分 mantita 現分 mantenta, mantayamana, 獨 mantetva 不 mantetum manth, 字根 I. 攪拌 (to churn) Mantha(< math), 陽 攪乳棍, 乾餅, 炒過的玉黍蜀麵粉 (a churning stick, a sort of rice-cake (=satthu) Vin.I,4,) Manthara, 陽 龜 Manda, 形 1. 慢的, 遲鈍的, 懶惰的, 愚蠢的 2. 柔和的 (mandakkhin, mandalocana, having lovely (soft) eyes 關愛的眼神 ) 中 稍微 mandata, 陰 mandatta, 中 減少的狀態, 緩慢, 愚蠢 mandam, mandamandam, 副 慢慢地, 漸漸地 mandapabba, 鈍慧 ( 者 ) Mandakini, 陰 曼陀吉尼 ( 喜瑪拉雅七大湖之一和一條河的名字 ) Mandamukhi, 陰 煤斗 (coal-pan) Mandara, 陽 曼陀羅山 ( 山名 ) Mandarava(cp. Sk. mandara), 陽 曼陀羅花 文陀羅華 圓華 適意花 (the coral tree, Erythrina fulgens. 天界五種樹之一 ) Mandiya(cp. Sk. mandya), 中,1. 懈怠 (laziness, slackness S.I,110.) 2. 愚蠢 (dullness of mind, stupidity J.III.38 (=manda-bhava).) Mandira(cp. late Sk. mandira), 中 大廈, 宮殿 (a house, edifice, palace) Mamavkara(mamam (=mama)+kara, 梵 mama-kara 磨磨迦羅 ), 陽 596 mamatta, 中 mamayana, 陰 自私的執著 (selfish attachment, self-interest, selfishness) Mamayati (mama 的 派, cp. Sk. mamayate), 被執著, 珍愛 過 mamayi 過分 mamayita 現分 mamayanta 獨 mamayitva Mamma, mammatthana(vedic marman, fr. mrd), 中 身體的要點, 神經中心 (soft spot of the body, a vital spot (in the Vedas chiefly between the ribs near the heart) mammaghattana, 打擊要點 (hitting a vital spot (of speech, i. e. backbiting. cp. pitthi-mamsika)) mammacchedaka, 形 具有傷害性的, 非常粗糙的 Mammana, 形 有口吃的人 (stammering, stuttering) -maya, 形 接尾詞, 由 所造的, 由 所成的 Mayam (amha 的 主. 複 ), 我們 Mayukha, 陽 光線 (a ray of light) Mayura(Vedic mayura), 陽 孔雀 (peacock) mar( 梵 mr), 字根 I. 死 (to die) Marana(<mar( 梵 mr)), 中 死亡 maranakala, 陽 死時 (Vibhv.p Maranakaleti maranasannakale. 死時..臨死之際 ) maranacetana, 陰 意圖死亡 (intention of death DhA.I,20.) maranadhamma, 形 死法 marananta, maranapariyosana, 形 死爲尾端的, 最後是死的 maranabhaya, 中 怕死 maranamabcaka, 陽 死床 maranamukha, 中 死魔的嘴 maransati, 陰 念死 ( 禪修法 ) maranasamaya, 陽 臨終 (the time of death) marananussati, 陰 死隨念 ( 禪修法 mindfulness of death) akalamarana,非時死 ( 橫死, 因斷業而死 ) khanikamarana, 突然死 (sudden death Vism.229) marananta, 死王作結束 (having death as its end (of jivita) Dh.148 (cp. DhA.II,366: marana-savkhato antako) maranapariyosana, 死亡為終結 (ending in death (of jivita, life) DhA.III,111, 170) maranapara, 死的另一邊 ( the other side of death, Np. at Nd (vv. ll. BB purapuram; SS parammukham). --maranabhaya, 死怖 (the fear of death J.I,203; VI,398; Vbh maranabhojana, 死前最後一餐 (food given before death, the last meal J.I,197; II,420. ) kayassa bheda param marana,身壞命終 kayassa bheda ucchijjati vinassati, na hoti param marana,身體壞了 滅絕 消失, 死後無有 ( 身壞命終, 更無所有 ) mrtyu-raja( 梵 ), 陽 死王 ( 閻羅王 ) kalamarana,適時死 ( 業盡 ( 即福盡 ); 壽命盡 ; 福與壽命俱盡而死 ) Marati (mar( 梵 mr) 死 +a), 死 過 mari 過分 mata 現分 maranta, maramana 義 maritabba 獨 maritva 不 maritum Marica, 中 胡椒粉, 紅辣椒 597

305 Mariyada, 陰 邊界, 界限 Marici, 陰 光線, 海市蜃樓 (mirage) maricika, 陰 海市蜃樓 maricidhamma, 形 等於海市蜃樓 ( 幻法 ), 無實質的 Maru, 陰 沙, 荒沙地 陽 神 Marumba, 中 小圓石, 小鵝卵石 marj( 梵 mrj), 字根 I. 擦 (to wipe) Mala, 中 雜質, 污染, 鏽, 污垢,( 家畜的 ) 糞 malatara, 形 更骯髒的, 比較不純的 Malina, malinaka, 形 骯髒的, 沾染的, 不純的 中 雜質 Malla, 陽 摔交選手, 末羅 (Malla) 氏族的男人 mallayuddha, 中 摔交競賽 Mallaka, 陽 容器 ( 即 : 杯 缽 碗 痰盂等 ) Mallika, 陰 茉莉 (Arabian jasmine, 芳香的白色花 ) mas( 梵 mrw), 字根 I. 接觸 (to touch) Masaragalla, 中 一種寶石 (cat s eye 貓眼石 [ 常磨成圓形, 從內部發出蛋白色光的寶石 金綠寶石或玉髓 ]) Masi, 陽 煙灰, 炭灰 Massu, 中 鬍鬚 massuka, 形 有鬍鬚的 massukamma, massukarana, 中 修剪鬍鬚 mah, 字根 I. 參加禮拜 (to worship) Maha, 陽 宗教性的節日 Mahaggata, 形 變大的, 高的 Mahaggha, 形 非常昂貴的 mahagghata, 陰 高價 Mahagghasa, 形 多吃的, 暴食的 Mahannava, 陽 大海洋 Mahati (mah 禮拜 +a), 尊敬, 崇敬 過 mahi 過分 mahita 獨 mahitva Mahatta, 中 大 Mahaddhana, 形 有大財富的 Mahaniya, 形 品格高尚的人 Mahanta, 形 很棒的, 大的, 廣大的 (mahanti, mahati 陰,Mahati parisa 大眾 ( 大的群體 )), mahantatara, 形 比較棒的, 更大的, 更廣大的 mahantata, 陰 mahantabhava, 陽 大 Mahannava, 陽 大海洋 Mahapphala, 形 有大果報的 Mahabbala, 形 有大力量的, 有強烈的力量的 中 大力量, 大軍隊 Mahabbhaya, 中 大恐懼 598 Mahallaka, 形 老的, 古舊的 陽 老人 mahallakatara, 形 比較老的, 更老的 mahallika, 陰 老女人 mahallakitthiyo, f.pl.nom. 諸老女人 SA putta vatthuti mahallakakale patijagganatthena putta patittha.( 子乃人宅地..老年階段依靠兒子立足 ) Maha ( 複合詞中 mahanta 改成 maha, 尾母音 a 時常被弄短 ) mahupasaka, 陽 大優婆塞 ( 佛陀的大信徒 ) mahupasika, 陰 大優婆夷 ( 大女信徒 ) mahakaruna, 陰 大悲 mahakaya, 形 有肥胖的身體, 有大身體的 mahagana, 陽 大團體 mahagani, 陽 有許多追隨者 mahaggata(mahaggatam cittam), 陽 廣大心 ( 大至心 = 色 無色界心 ) mahajana, 陽 公衆 mahatanha, 形 大貪 ( 非常貪婪的 ) mahatala, 中 在宮殿的頂端上的大平坦的屋頂 mahadhana, 中 大財富 mahanaraka, mahaniraya, 陽 大地獄 mahanasa, 中 廚房 mahanubbava, 形 大權威的 mahapabba, 形 大智慧的 ( 非常明智的 ) mahapatha, 陽 大道路 mahatapana,大燃燒地獄, 八大地獄之一 mahapitu, 陽 伯父 mahapurisa, 陽 大人 mahabhuta, 中 四大元素 ( 地 水 火 風 ) mahabhoga, 形 有大財富的 mahamati, 陽 大智慧者 mahamatta, mahamacca, 陽 大臣, 宰相, 首席部長 ( 唐朝宰相一般有數人擔任, 多時曾達十餘人, 其中有一位是首席宰相 ) mahamuni, 陽 大牟尼 mahamegha, 陽 大雨 mahayabba, mahayaga, 陽 大犧牲 mahayasa, 形 大名望 maharaha, 形 最寶貴的 maharaja, 陽 大王 ( 印度還有稱為.. devaputra 天子 ajatiraja 不世出之王 ) maharoruva,大號叫地獄, 八大地獄之一 mahalatapasadhana, 中 ( 佩帶在淑女身上的全套首飾被稱爲 ) 大蔓草 mahasatta, 陽 大衆生, 大有情 mahasamudda, 陽 大海 mahasara, 中 大湖 mahasara, mahasala, 形 有大財富的 mahasavaka, 陽 大弟子 A.7.62./IV,101. 舉七大湖.. Anotatta, Sihapapata, Rathakara, Kannamunda, Kunala, Chaddanta, Mandakiniya.( 阿耨達 斯呵波達 羅達迦拉 勘納文達 俱納拉 荼坦達 曼那吉尼 ) Mahacora, 陽 大盜 Para.III,90... ayam aggo mahacoro yo asantam abhutam uttarimanussadhammam ullapati.( 這是頂尖的大盜 ( 五大盜之最頂尖 )..凡是未得寂靜 未得上人法, 卻自己宣稱 ) Mahajanapada, 陽 大國 solasannam mahajanapadanam, 十六大國 A.8.43./IV, Seyyathapi, Visakhe, yo imesam solasannam mahajanapadanam pahutarattaratananam issariyadhipaccam rajjam kareyya, seyyathidam Avganam Magadhanam Kasinam Kosalanam Vajjinam Mallanam Cetinam Vavganam Kurunam Pabcalanam Macchanam Surasenanam Assakanam Avantinam Gandharanam 599

306 Kambojanam, atthavgasamannagatassa uposathassa etam kalam nagghati solasim.( 毘舍佉! 譬如有人, 有多七寶之十六大國, 謂 : 鴦伽 摩竭陀 迦尸 拘薩羅 跋耆 末羅 支提 跋蹉 拘樓 般闍羅 婆蹉 戌囉西那 阿說迦 阿般提 ( 阿槃提 ) 乾陀羅 ( 犍陀羅 ) 劍洴沙, 君臨為王, 不如八分成就布薩之十六分之一 ) Mahayana, 中 大乘 ( 佛教 ), 大乘是佛陀滅度後四五百年間才崛起的新教派, 對原始佛教的教義有新的詮釋及看法, 有時會完全顛覆舊說, 創立新思想 大乘莊嚴經論 卷第十二 : 若具足七種大義說為大乘 一者緣大 由無量修多羅等廣大法為緣故 二者行大 由自利利他行皆具足故 三者智大 由人法二無我一時通達故 四者勤大 由三大阿僧祇劫無間修故 五者巧大 由不捨生死而不染故 六者果大 由至得力無所畏不共法故 七者事大 由數數示現大菩提大涅槃故 (T ) Mahika, 陰 霜 Mahiccha(maha 大 +iccha 渴望 ), 形 貪婪的 mahicchata, 陰 貪欲 ( 反 appicchata 知足 ) Mahita, (mahati 的 過分 ) 尊敬, 崇敬 Mahiddhika, 形 大神通力 D.16./II,72... Aham hime Vajji evammahiddhike evammahanubhave ucchecchami(or ucchejjami, or ucchijjami) Vajji, vinasessami Vajji, anayabyasanam apadessami Vajji ti( 那些跋耆人雖有如是大神力 大威力, 我欲伐之, 我欲根絕跋耆人, 我欲令跋耆人滅亡, 我欲令跋耆人破滅 ) Mahinda, 陽 摩哂陀 ( 人名 ), 大因陀 ( 神的領袖, 大神王 ) Mahila, 陰 女人 Mahisa, 陽 水牛 mahisamandala, 中 摩醯沙慢陀羅國 ( 國名, 今印度的邁索爾市 (Mysore)) Mahissara, 陽 大君主, 自在神 (Issara) Mahi, 陰 地 ( 摩希, 即 : 大者 ), 摩醯河 ( 河名 ) mahitala, 中 地面 mahidhara, 陽 山 mahipati, mahipala, 陽 國王 mahiruha, 陽 樹 Mahesakkha, 形 有影響的, 有大力量的 Mahesi (maha+isi), 陽 大仙 ( 大修行者, in poetry for mahesi) Mahesi, 陰 皇后 Mahogha, 陽 大洪水 Mahodadhi, 陽 大海 Mahodara, 形 有大肚子的 Mahoraga ( 梵巴同 ), 陽 摩睺羅伽 莫呼勒伽 摩休洛 摩伏勒 意譯 600 作大蟒神 大蟒蛇 Mamsa, 中 肉 mamsapesi 陰 肉片, 肉臠 mamsapubja, 陽 肉堆 M.55./I, Tihi kho aham, Jivaka, thanehi mamsam paribhoganti vadami. Adittham, asutam, aparisavkitam. ( 耆婆迦! 我說三種狀態可受用肉 : 即不見 ( 不見殺 ) 不聞 ( 不聞殺 ) 無疑 ( 無疑為我殺 )( 即三淨肉 ) ) 世尊禁止比丘吃十種肉 : 人 (manussa), 象 (hatthi), 馬 (assa), 狗 (sunakha), 蛇 (ahi), 獅 (siha), 虎 (byaggha), 豹 (dipi), 熊 (accha), 鬣狗 (taraccha, 土狼 )(Vin.Mv.218~220) 世尊允許吃三淨肉, 第一 眼不見殺, 第二 耳不聞殺, 第三 不為己所殺 後代傳說, 食肉之人, 有十種過失..斷大慈種 ; 眾生聞氣悉皆驚怖逃走遠離 ; 睡眠亦苦起時亦苦, 若於夢中見種種惡, 驚怖毛豎心常不安, 無慈心故乏諸善力 此皆非佛陀所說 Ma(cp. Vedic ma), ( 否定詞 ) 勿 莫 不應 (prohibition particle: not, do not, let us hope not) 表達否定的命令 勸告, 常配合 aor. ma evam akattha, 不要這樣 (do not thus DhA.I,7) ma abhani, 勿說 (speak not Pv.I.3 3 ) ma cintayittha, 勿憂慮 (do not worry DhA.I,12) ma parihayi, 勿衰退 (I hope he will not go short (or be deprived) of M.I,444) ma bhayi, 勿怖 (fear not J.II.159; ma marimsu, 勿死 (I hope they will not die J.III.55; ma (te) rucci may it not please (you), i. e. please do not Vin.II,198) ma evam ruccitth, 勿死 (id. DhA.I,13) 2. with imper.: ma gaccha, 勿去 (J.I.152) ma detha, 勿施 (J.III.275) ma ghata, 勿殺 (do not kill: see maghata) 3. with pot.: ma anuyubjetha, (Dh.27) ma bhubjetha, 勿吃 (let him not eat Mhvs 25, 113) ma vadetha, 勿說 (J.VI.364) 4. with indic. pres) ma patilabhati, (A.V, A peculiar use is found in phrase anemi ma anemi, (shall I bring it or not? J.VI.334) 5. ma=na (simple negation) in masakkhimha, 我們不能 (we could not Vin.III,23) ma( 梵 ma), 字根 I. 測量 (to measure) Ma, 陽 月亮 (the short form of masa) Magadha, Magadhaka, 形 摩揭陀國的 Magadhi, 陰 摩揭陀國的語言 Magavika, 陽 獵人 ( 捕鹿者 ) Magasira, 陽 摩揭斯喇月 ( 月名, 大約十一月至十二月之間, 農曆 10 月 16 至 11 月 15) Magha, 陽 摩伽月 ( 月名, 大約一月至二月之間, 農曆 12 月 16 至 1 月 15) Maghata, 陽 禁殺令 ( 不可殺生的旨令 ) Manava(cp. Sk. manava), 陽 年輕人 (a youth, young man, esp. a young 601

307 Brahmin) Manavaka(<fr. manava), 年輕人 nagamanavaka,,年輕的蛇 manavika, manavi, 陰 年輕未婚女子 nagamanavaka,年輕的雌蛇 (a young female serpent) Matavga, 陽 象, 賤民 Matali, 陽 摩多梨 ( 因陀神的戰車禦者的名字 ) Matapitu, 陽 父母, 母親和父親 A.2.4./I,62.:Yo ca kho, bhikkhave, matapitaro assaddhe saddhasampadaya samadapeti niveseti patitthapeti, dussile silasampadaya samadapeti niveseti patitthapeti, macchari cagasampadaya samadapeti niveseti patitthapeti, duppabbe pabbasampadaya samadapeti niveseti patitthapeti, ettavata kho, bhikkhave, matapitunam katabca hoti patikatabca ti.( 比丘們! 凡是父母不信, 為了 [ 使父母 ] 具足信, 勸導之, 令入 [ 信 ], 令住 [ 信 ];[ 父母 ] 慳悋, 為了 [ 使父母 ] 具足施捨, 勸導之, 令入 [ 施捨 ], 令住 [ 施捨 ];[ 父母 ] 惡慧, 勸導之, 令入 [ 正慧 ], 令住 [ 正慧 ] 比丘們![ 作到 ] 此程度, 已對父母盡了贍養 ) Matapettika, 形 來自父親和母親的 matapettibhara, 形 贍養父母的 Matamaha, 陽 外公 matamahi, 陰 外婆 Matika, 形 和母親連接的 Matika( 梵 matrka), 陰 水道, 河道, 目次 ( 本母 ), 音譯 : 摩怛理迦 matikadhara,憶持論母的人, 持論母師 順正理論 卷一 (T 中 ) 中說明 摩怛理迦 (matrka), 舉四念處 四正勤等三十七道品等為首的法數為例, 並說 : 及 集異門 法蘊 施設, 如是等類, 一切總謂 摩怛理迦 而且在 順正理論 (T 中 ) 中, 說明十二分教的 論議 (upadewa), 認為 論議 便是摩怛理迦, 並視同阿毗達磨 阿育王傳 卷四 (T ) 也以 摩得勒伽藏 表示論藏 Matipakkha, 陽 母系 Matu(matar),- matu, 陰 母親 單. 主.mata; 複. 主 mataro; 單. 呼.mata mata mate( 罕 ); 複. 呼 mataro; 單. 賓.mataram; 複. 賓.matare mataro; 單. 具. 離.matara matuya; 複. 具. 離.matarehi matarebhi matubhi matuhi; 單. 與. 屬.matuya matu; 複. 與. 屬.mataranam matanam matunam; 單. 處.matari matuya matuyam; 複. 處.mataresu matusu matukucchi, 陽 母胎 matugama, 陽 女人, 女人家 matughata, 陽 弑母 matughataka, 陽 弑母 matupatthana, 中 孝順母親 ( 照料母親 ) matuposaka, 形 贍養母親的 matito, 離. 單 由母系 (by the mother s side) ubhato sujato matito ca pitito ca 602 sajsuddha-gahaniko yava sattama pitamaha-yuga akkhitto anupakkuttho jati-vadena.( 父母兩方血統純淨,( 上溯至 ) 第七代祖先時代確實無混雜, 論血統無可指責 Matuccha( 梵 matr-svasa), 陰 姨母 ( 母親的姊妹 mother s sister, maternal aunt) matuccha-putta, 姨母的兒子 (aunt s son, male first cousin (from mother s sister s side)) Matula(Sk. matula), 陽 舅父 (a mother s brother, an uncle) matuladhita, 舅父的女兒 (uncle s daughter, female first cousin (from mother s brother s side) Matulaka, 陽 舅父 =matula DhA.I,182. Matulani(Sk. matulani), 陰 舅母 (a mother s brother s wife, an aunt) Matuluvga(Sk. matulunga), 中 香櫞樹 (critron,一種多刺的常綠灌木或小樹 (Citrus medica), 原産於印度, 果實在外表和結梗上類似於檸檬, 但比檸檬更大和沒有頂乳頭 ) (=mella; v. l. bella) Madisa(Sk. madrw & madrwa, mam+ drw), 形 像我的 (one like me) man, 字根 VII. 授與榮譽 尊敬 (to honour) Mana, mana, 中 測量, 度量 manakuta, 陽 錯誤的尺寸 Mana, 陽 自豪, 自負,( 我 ) 慢, 貢高 manatthaddha, 形 自傲頑固的 ( 死愛面子 ) manada, 形 激發尊敬的 Manatta,摩那埵, 謂於大眾面前告白懺悔之治罪法 pakkhamanattam caritabbam( 行半月摩那埵 ), 指犯僧殘 ( 重罪 ) 之比丘尼必須在比丘 比丘尼兩部眾之間接受半月的摩那埵 Manana, 中 敬禮, 尊敬 Manasa, 中 心意, 意圖 形 ( 在 合 中 ) 有意圖的 Manita, [maneti 尊敬 ] 的 過分 Mani, 陽 驕傲的人 Manusa, 形 人 陽 男人 manusaka, 形 人 manusi, 陰 女人 Ratanasuttam.. mettam karotha manusiya pajaya, 對 ( 女 ) 人類的子孫散播慈愛 Maneti (man+e), 尊敬, 崇敬, 看重, 器重 過 manesi 現分 manenta 獨 manetva Mapaka, 陽 造物主, 建設者 Mapita (mapeti 的 過分 ), 已産生 Mapeti (ma+ape), 建立, 構造, 産生, 神變 ( 以神通力變出 ) 過 mapesi 獨 mapetva Mamaka(<mama, lit. mine ), 形 專心於 的, 親愛的 (one who shows affection (not only for himself), making one s own, i.e. devoted to, 603

308 loving) Maya, 陰 欺騙 (deceptive appearance, fraud), 僞善 ( hypocrisy) 清淨道論 (Vism.107) 把誑歸屬於貪, 但以覆藏相來看, 它可歸屬於瞋 ; AA.2.16./II,163.: 一切慳相, 作覆藏相, 稱為 誑 Tam sabbampi maccharayanalakkhanam. Katapaticchadanalakkhana maya. ) maya vuccati vabcanika cariya.( 欺騙的行爲稱為 欺騙 )(Nd 1 422) mayakara, 陽 變戲法者 mayavi, 形 騙人的, 僞善的, 魔術家 satha mayavino,狡詐欺矇 S /IV, Mayam caham, gamani, pajanami, mayaya ca vipakam, yathapatipanno ca mayavi kayassa bheda param marana apayam duggatim vinipatam nirayam upapajjati tabca pajanami.(( 婆多利耶 ) 村長 (Pataliyo gamani)! 倘若我知道於幻, 幻的果, 也知道施幻術, 身壞命終之後, 墮於無幸處 惡趣 險難處 地獄 ) sambarimaya,參婆羅幻術 ( 可令持誦者墮地獄 ) Mara(< mr, later Vedic, mara killing, destroying, bringing death, pestilence) 陽 魔王, 弊魔, 撒旦, 死亡的化身 (death; usually personified as Np. Death, the Evil one, the Tempter) marakayika, 形 魔天的 maradheyya, 中 魔界 marabandhana, 中 死亡的腳鐐 marasena, 陰 魔軍 SA.4.1./I, Maro papimati attano visayam atikkamitum patipanne satte maretiti maro. Pape niyojeti, sayam va pape niyuttoti papima. Abbanipissa kanho, adhipati, vasavatti, antako, namuci, pamattabandhuti-adini bahuni namani.( 魔波旬..殺害邁向超越自己的境界的有情稱為 魔 刺激作惡, 或自己參與作惡, 稱為 波旬 也有許多別的名字, 如..黑仔 統治者 權威者 終極者 魔王 放逸的親屬等 ) Maraka, 形 帶來死亡的, 殺人者 Marana(<caus. mareti), 中 殺, 屠殺, 屠宰 (killing, slaughter, death) Marapana, 中 令人被殺 Marapeti (mareti 的 使 ), 使被殺 過 marapesi 過分 marapita 獨 marapetva 現分 marapenta Marita, (mareti 的 過分 ) Marisa, 形 ( 只在 處 ) 爵士, 先生, 閣下 SA.1.1./I,17.:Marisati devatanam piyasamudacaravacanametam.( 友 是諸天人的親切表示的 ( 稱呼 ) 語言 ) Maruta, 陽 風 Mareti (mar+e), 殺 過 maresi 現分 marenta 獨 maretva 不 maretum Maretu, 陽 兇手 604 Mala, malaka, 陽 圓圍牆的場地, 圓院子 Malati, 陰 大花素馨 (great-flowered jasmine,見 Jatisumana) Mala(cp. Epic Sk. mala), 陰 花環, 花圈, 花, 一串 (garland, wreath, chaplet; collectively=flowers) malakamma, 中 花環手工, 壁畫 malakara, 陽 製造花環者, 花匠 malagaccha, 陽 開花植物 malaguna, 陽 一串花 malagula, 中 花叢 malacumbataka, 陽 花冠 [ 戴在頭上的花串 ] maladama, 陽 花串 maladhara, 形 戴著花環的 maladhari, malabhari, 形 戴著花圈的 malaputa, 陽 花的容器 malavaccha, 中 花圃, 多花的床 DA.1./I,77... Maladisu malati yam kibci puppham. Gandhanti yam kibci gandhajatam. Vilepananti chaviragakaranam. Tattha pilandhanto dhareti nama, unatthanam purento mandeti nama, gandhavasena chaviragavasena ca sadiyanto vibhuseti nama. Thanam vuccati karanam. ( 花鬘 (mala) 為任何種類的花 ( 環 ) 香..任何的香粉 此中, 為打扮裝飾之說 若是淡妝的話, 也是一樣使用香粉塗皮膚妝扮 化妝品..塗染皮膚的原料 ) Malika, Mali, 形 1. 有花環的, 有花的 2.( 人名 ) 勝鬘夫人, 為舍衛城波斯匿王之女, 母名末利 Malini, 陰 女人戴著花環 Maluta, 陽 風 Maluva, 陰 一種攀緣植物, 生長在樹上而慢慢地破壞那棵樹 Maluvasipatika, 葛之果皮 ( 葛藤子 ) Malura, 陽 孟加拉蘋果樹 ( 見 Billa) Malya, 中 花環 Masa 1 (cp. Vedic masa, & mas), 陽 中 一個月 (a month) masasika, 形 每個月都發生的, 一個月一次的 印度月份相當於中國農曆月份 : Citta=2 月 16~3 月 15, Vesakha=3 月 16~4 月 15, Jettha=4 月 16~5 月 15, Asalha=5 月 16~6 月 15,Savana=6 月 16~7 月 15, Potthapada= 7 月 16~8 月 15, Assayuja=8 月 16~9 月 15, Kattika=9 月 16~10 月 15, Magasira=10 月 16~11 月 15, Phussa=11 月 16~12 月 15, Magha=12 月 16~1 月 15, Phagguna=1 月 16~2 月 15 addhamasa, 半月 sukka-pakkha, 白分 ( 白月, 陰曆初一至十五日, 由月盈至滿 ) kanha-pakkha, 黑分 ( 黑月, 自陰曆十六日至二九或三十日 ( 印度則說黑月一日至十四或十五日 ), 由月虧至晦 ) antotemase, 在三個月內 asalhi-masa VvA 307 (=gimhanam pacchima masa); pl. dve masa PvA 34 (read mase); cattaro gimhana-masa KhA 192 (of which the 1 st is Citra, otherwise called Pathama-gimha 1 st summer and Bala-vasanta premature spring ). -- Instr. pl. catuhi masehi Miln. 82; PvA I

309 Acc. pl. as adv.: dasamase 10 months J I.52; bahu-mase PvA 135; also nt. chammasani 6 months S III.155. Freq. Acc. sg. collectively: a period of..., e. g. temasam(=temasi?) 3 months DhsA 15; PvA 20; catu DA I.83; PvA 96; satta PvA 20; dasa PvA 63; addha a fortnight Vin IV On masa (& f. masi), as well as shortened form ma see punna. --punnata fullness or completion of the month DA I.140; --mattam (adv.) for the duration of a month PvA 19. Masa 2 (Vedic masa, Phaseolus indica, closely related to another species: mudga Phaseolus mungo), 陽 菜豆 綠豆 ( 一種直立灌木狀一年生豆類 (Phaseolus aureus), 可能原産印度, 現廣泛栽培於溫暖地區, 作綠肥或飼料, 種子可食, 通常綠色或黃色, 是中國烹調中豆芽的主要原料 )(a bean;phaseolus indica or radiata); usually comb d with mugga. Also used as a weight (or measure?) in dhabba-masa, which is said to be equal to 7 lice: VbhA 343 pl. mase Vv 80 6 (=masa-sassani VvA 310) odaka bean-water KhA 237 khetta a field of beans VvA 80 8 ; VvA 308 -bija bean-seed DhA III.212 -vana plantation J V.37 (+mugga ). Masa 3 (identical with masa 2 ), 摩沙 ( 迦 )(a small coin=masaka) (satta masa=satta masaka C.). Masaka, 陽 直譯 : 摩沙迦 ( 當時的錢幣 ) 規定偷竊五摩沙迦 ( 古譯 : 五錢 ) 或五摩沙迦以上的物品構成死罪, 是比照印度摩揭陀當時的國法 佛陀時代摩揭陀國以偷五 摩沙迦 以上判處死刑 五摩沙迦 到底值多少?Vin.Para.p.64. 說..一把米, 一把綠豆, 一把蠶豆, 一把胡麻, 都是判為 波羅夷, 亦即值 五摩沙迦 以上 五個摩沙迦相當於一個 pada 五分律 四分律 十誦律 皆譯為 錢, 僧祇律 譯為 分 addhamasaka, 陽 半分錢 Masi, 陰 一個月 mi, 字根 V. 測量 (to measure) Miga, 陽 畜牲, 四腳動物, 鹿 migachapaka, migapotaka, 陽 小鹿 migatanhika, 陰 海市蜃樓 migadaya, 陽 鹿園 migamada, 陽 麝香鹿 migamatuka, 陰 鼷鹿 ( 原産於中非 印度和東南亞的熱帶雨林區的幾種 [ 水鼷鹿屬或鼷鹿屬 ] 動物中任何一種, 該動物小而似鹿且無角 亦稱鼠鹿 ) migaluddaka, 陽 捕鹿獵人 migava, 中 狩獵 Miginda (miga 畜牲 +inda 王 ), 陽 畜牲之王, 獅子 Migi, 陰 雌鹿 Micchatta, 中 謊言 Miccha, 無 不真實, 謊言, 錯誤的, 錯誤地, 邪 micchabhinivesa( 傾 606 向 ), 陽 邪執 micchakammanta, 陽 邪業 micchagahana, 中 錯誤的觀念 micchacara, 陽 錯誤的行爲 micchacari, 形 錯誤地舉止者 micchaditthi, 陰 邪見, 異端 micchapanihita, 形 誤導的 micchavaca, 陰 邪語 micchavayama, 陽 邪精進 micchajiva, 陽 邪命 ( 錯誤的生計方式 ) micchasavkappa, 陽 思維 kamesu micchacara,邪欲 分別善惡報應經 卷下 : 邪欲報有十種 何等為十? 一欲心熾盛 二妻不貞良 三不善增長 四善法消滅 五男女縱逸 六資財密散 七心多疑慮 八遠離善友 九親族不信 十命終三塗 (T ) 雜阿含 500 經 說四種邪命食 下口 : adhomukha(adho 下 +mukha 口 面 ) 即臉部朝下, 或丟臉 下口食, 指不托鉢乞食而自耕作營生, 沙門的四邪命食之一 仰口 : ubbhamukha ), 即仰臉 抬頭 仰口食, 以仰觀星宿 日月 風雨 雷電 霹靂之術數學求衣食, 而自活命, 沙門的四邪命食之一 方口 : disamukha 即臉朝四方 方口食, 指出家人曲媚顯貴, 通使於四方, 借巧言令色而求活命, 沙門的四邪命食之一 四維口 :vidisamukha 即臉朝東南 西南 西北 東北四面張望 四維口食, 即學種種之咒術卜算吉凶, 以求衣食而自活命, 沙門的四邪命食之一 (cf. S ) Micchajiva, 陽 邪命 ( 錯誤的生計方式 ) D.30./III,176.:micchajivam pahaya samma-ajivena jivikam kappesi, tulakuta kamsakuta manakuta ukkotana vabcana nikati saciyoga chedana vadha bandhana viparamosa alopa sahasakara pativirato ahosi.( 捨邪命, 以正命為營生, 遠離 : 欺斗秤 偽幣 錯誤的尺寸 賄賂 欺瞞 詐欺 走後門 ( 用手對眾生 ) 斬切 屠宰 ( 以粗繩 ) 捆綁 ( 山中及樹叢中 ) 攔劫 ( 村 城等 ) 搶劫 打家劫舍 ) Micchaditthi, 陰 邪見 ( 錯誤的見解 ) SA.45.1~2./III,116.:Micchaditthiti ayathavaditthi aniyyanikaditthi.( 邪見 : 錯誤的見解和無利可圖的見解 ) A.1.18./I,34... Naham, bhikkhave, abbam ekadhammampi samanupassami yam evam mahasavajjam yathayidam, bhikkhave, micchaditthi. Micchaditthiparamani, bhikkhave, mahasavajjani ti.( 諸比丘! 我不見另一法有如此的大罪 諸比丘! 這是邪見 諸比丘! 諸罪以邪見為罪大惡極 ) 邪見有三類.. SA /II, Ahetukavadati-adisu natthi hetu natthi paccayo ti gahitatta ahetukavada. ( 無因論..無因無緣, 取名為無因論 ) Karoto na kariyati papan ti gahitatta akiriyavada. ( 無作論..無惡被作, 取名為無作論 ) Natthi dinnan ti-adigahanato natthikavada. ( 斷見論..持無施 ( 之果報之見解 ), 取名為斷見論 ( 虛無論 ) ) 頑強的 ( 決定性的 ) 惡見甚至有導致下一生投生於三惡道的潛在危機 607

310 Micchacara( 梵 kama-mithyacara), 陽 邪欲 Atthasalini( 殊勝義 ) (DhsA.p.98.).. Kamesu micchacaro ti ettha pana kamesu ti methunasamacaresu; micchacaro ti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesumicchacaro. ( 邪欲樂行 ( 邪淫 ) 裡的 欲樂 是指 性交 ; 邪行 是指 低賤及實應受到譴責的行為 邪欲樂行 的特相是生起於身門的思 (cetana, 意願 ), 具有侵犯自己無權同其行房者的不如法意念 ) MA.9./I, Tattha agamaniyatthanam nama--purisanam tava (1) maturakkhita, (2) piturakkhita, (3) matapiturakkhita, (4) bhaturakkhita, (5) bhaginirakkhita, (6) batirakkhita, (7) gottarakkhita, (8) dhammarakkhita, (9) sarakkha, (10) saparidandati maturakkhitadayo dasa; (1) dhanakkita, (2) chandavasini, (3) bhogavasini, (4) patavasini, (5) odapattakini, (6) obhatacumbata, (7) dasi ca bhariya, (8) kammakari ca bhariya, (9) dhajahata, (10) muhuttikati eta dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. Itthisu pana dvinnam sarakkhasaparidandanam, dasannabca dhanakkitadinanti dvadasannam itthinam abbe purisa idam agamaniyatthanam nama.( 於此, 不可行淫的對象是 :( 甲 ) 十種未婚女人, 即 : 一 為母所 ( 監 ) 護 ; 二 為父所護 ; 三 為父母所護 ; 四 為兄弟所護 ; 五 為姐妹所護 ; 六 為親戚所護 ; 七 為氏族所護 ; 八 為法所護 ; 九 有護 (=sasamika 有丈夫 ); 十 正受懲罰 ((MT.9./CS:pg 若靠近此女將受罰 善見律毘婆沙 (T )..罰護者, 若寡女欲與餘人私通, 先向官說, 若許者便通 ; 若不許者不得專輒, 犯者罰金輸官, 故名罰護 ); 以及 ( 乙 ) 十種已婚女人, 即 : 一 以錢財買來 ( 的妻子 ); 二 自願為人妻者 ; 三 為了財富而為人妻者 ; 四 為了服飾而為人妻者 ; 五 水得妻 (odapattakini 授水婦 觸水缽而令住 共取缽水灌手, 共誓言 : 願此水和合不離 ); 六 取下 ( 頭上布 ) 墊子 ( 成為 ) 妻子 ; 七 奴隸妻 ; 八 傭人妻 ; 九 戰俘妻 ; 十 短暫的妻子 ( 一夜情 ) 當中, 有十二類的女人是其他男人不可侵犯的, 即 : 有監護的女人和正受懲罰的女人, 以及後面十種 ( 已婚女人 ) ) 中阿含 15 經 羅云經 (T ).. 三曰 (1) 邪婬 彼或有父所護 ; (2) 或母所護 ; (3) 或父母所護 ; (4) 或姐妹所護 ; (5) 或兄弟所護 ; (6) 或婦父母所護 ; (7) 或親親所護 ; (8) 或同姓所護 ; (9) 或為他婦女 ; (10) (11) 有鞭罰恐怖 ; 及有名假賃 ( 幫負債女還債, 與之交媾 ) 至華鬘 ( 送華鬘予女, 表情意, 女接受, 與之交媾 ) 親犯如此女 (cf. 中阿含 15 經 優婆塞經 T ) MA.41./II, Maturakkhitati-adisu yam pitari natthe va mate va ghasacchadanadihi patijaggamana, vayapattam kulaghare dassamiti mata rakkhati.( 母所護 ( 等 )..那是父親已離棄或已死, 衣食等由母所看護, 到 608 了老年, 她將護母 ) MA.41./II,330. 說第十一種未婚女.. malagunaparikkhittapiti ya sabbantimena paricchedena, esa me bhariya bhavissati ti sabbaya tassa upari kenaci malagunam khipantena malagunamattenapi parikkhitta hoti.( 環繞一串華鬘之女人..以終身的約束.. 此女將成為我的妻子, 想定之後, 他以一串華鬘戴在她的頭上, 或環繞一串華鬘 ) Sp.Para.III, Mata rakkhati gopeti issariyam kareti vasam vatteti ti. Tattha rakkhatiti katthaci gantum na deti. Gopetiti yatha abbe na passanti, evam guttatthane thapeti. Issariyam karetiti seriviharamassa nisedhenti abhibhavitva pavattati. Vasam vattetiti Idam karohi, idam ma akasi ti evam attano vasam tassa upari vatteti. Etenupayena piturakkhitadayopi batabba.( 母親保護 監護 令做自主 使令 保護.. ( 可命令她 ) 任何地方不准去 監護..如別的不看, 如此 ( 把她 ) 放置在保護的地方 ( 管教 ) 令做自主..全面制伏 禁止她自由選擇生活方式 使令.. 令做這個, 令不要做那個 如是自己在她之上使令 由此方法, 可知父所護等 ) Mibja, 中 mibja, 陰 核心, 髓, 精華 Mibjaka =mibja telamibjaka, 芝麻仁, 芝麻餅 (inner kernels of tila-seed, made into a cake PvA.51. Minana, 中 測量 Minati (mi+na), 量, 秤重, 稱 過 mini 過分 mita 現分 minanta 獨 minitva 不 minitum 被 miniyati Middha(<middh 遲鈍 ), 中 睡眠( 遲鈍 torpor, 笨拙 stupidity, 呆滯 sluggishness DhsA.378. gives medhati ti middham. ) Abhidhammatthavibhavinitika( 阿毘達摩義廣釋 ):Middhanam middham, vigatasamatthiyata, asattivighato va, tattha thinam cittassa akammabbatalakkhanam, middham vedanadikkhandhattayassati ayametesam viseso.( 諸睡眠都是 睡眠, 別離能力性, 破壞而無能力, 昏沉, 不適合工作相, 三種受蘊等睡眠, 這是它們的差別 ) 法集論 Dhammasavgani#1163(PTS:1157 ; CS:p.233) : Tattha katamam middham? Ya kayassa 1 akallata 2 akammabbata 3 onaho 4 pariyonaho 5 antosamorodho 6 middham 7 soppam 8 pacalayika 9 soppam 10 supana 11 1 supitattam--idam vuccati middham.( 什麼是 睡眠? 那個心所是不聰明的 2 不適合工作 3 遮蓋 4 完全遮蓋 5 自己遲鈍 6 睡眠 7 睡覺 8 打瞌睡 9 沉覺 10 睡覺 11 睡狀, 稱為睡眠 ) Mita, (Minati 量 的 過分 ;Vedic mita, pp. of ma, minati, to measure; also in meaning moderate, measured ) 已度量 (measured, in measure) mitabhani(mitabhanin), 陽 話說得適當者 mitamita, 無限量 沒有 609

311 度量 (unlimited, without measure, boundless. Also name of a Buddha) mitahara, 度量 (measured, i. e. limited food Sn.707. speaking measuredly, i. e. in moderation Dh.227; J.IV.252.) Mitta(cp. Vedic mitra, m. & nt., friend; Av. mipro, friend), 陽 中 朋友 Mittaddu(Sk. mitra-druha), mittadubbhi, mittadubhi, 陽 出賣朋友的人, 叛逆的人 (also in foll. forms: mittadubbha; mittadubha; mittadubhin [cp. Sk. mittadrohin]) mittapatirupaka, 形 損友(a false friend, one pretending to be a friend D.31./III,185...是敵而似友(amitta mittapatirupaka): 一 拿去任何物者 (abba-d-atthu-haro) 二 光說不練者 (vaciparamo) 三 諂媚者(anuppiyabhani) 四 損友者 (apayasahayo)) (The qualities of a Good friend are he who 1.gives what is hard to give (dana), 2.does what is hard to do, 3.hears what is hard to hear or bear, 4.confess (shares) his own secret with you, 5.keeps others secrets, 6.in need, forsake one not) 7. despises not when one is in ruin.) mittabheda, 陽 絕交, 斷絕友情, 瓦解聯盟 mittasanthava, 陽 朋友關係 agarikamitta, 在家人的朋友 (a house- or lay-friend) Anagarikamitta, 出家人的朋友 (a homeless- or clericalfriend) kalyana-mitta, 善友 (mentor, or spiritual adviser) bati-salohitamitta, 有血緣關係的朋友 (blood-relations; cp. bati-mitta relatives & friends Pv.I.5 9 ) 反 sapatta, 敵人 ( enemy PvA.13) amitta, 非友 (a sham friend or enemy) papa-mitta, 惡友 壞朋友 (bad friend) mittabhiradhin, 滿意的朋友 (one who pleases his friends J.IV.274 (=mittesu adubbhamano C.) mittavanna, 虛假的朋友 (pretence of friendship, a sham friendship Pv IV.8 6 (=mitta-rupa, mitta-patirupata PvA.268) Kavidappananiti( 詩人鏡子格言 )#238:Na vissase amittassa, mittabcapi na vissase;kadaci kupite mitte, sabbadosam pakasati.( 可別親信那不是朋友的人, 並且, 即使朋友也不應 ( 輕 ) 信 ;( 因為 ) 一當朋友 ( 反目,) 生氣之時, 他會將 ( 你的 ) 所有缺點 ( 大加 ) 宣揚 )vissase, pt.3sg. < vi-(s)sas, vissasati, 願望式表 勸告, ( 不 ) 應親愛 信賴 // amittassa < a-mitta, m.gen.sg., 信賴 (vissasati) 之 處 ( 對象 ) 習慣用 屬格 或 處格 mitte, m.loc.sg. 表信賴之 處 // capi = ca api kadaci = kada-ci, 疑問詞 kada ( 何時 ) 後接 -ci 變成 不定詞 ( 某時 ) // kupite, mitte, 均為 m.loc.sg., 此為 獨立處格結構 (Loctive Absolute), 表 時機 sabbadosam < sabba-dosa // pakasaye, Opt. 3sg. < (p)pa-kas, pakaseti (pakasayati), 願望式表 可能, 將會宣揚 amitta mitta-patirupaka( 非友似友 ) mitta suhada( 善心之友 ) mittapatirupaka,非友似友 610 Mittata, Mittata-, (abstr. fr. mitta), 陰 友誼 (state of being a friend, friendship, in kalyanamittata being a good friend) Mitti (a by-form of metti), 陰 友誼 (friendship J.I.468 (=metti C.)) Mithu, 無 輪流, 交替地, 秘密地 mithubheda, 陽 聯盟的瓦解 Mithuna, 中 愛侶 (loving couple) Mid, 字根 III. 油滑 假殷勤 (to be unctuous), 愛 (to love), 變濕 (to wet) Middha, 中 睡意, 呆滯 middhi, 形 處於睡眠狀態的, 昏昏欲睡的 Miyyati, miyati (mar+ya, mar 被改成 miy 和 mi), 死 現分 miyamana mil, 字根 I. 關 閉 ( 像眼睛 ) (to close (as eyes)) mil, 字根 I. 碰到 (to meet) Milakkha, 陽 野蠻人 milakkhadesa, 陽 野蠻國 ( 野蠻人居住的 ) Milata (Milayati 的 過分 ), 已凋謝 milata, 陰 已褪色 Milayati (mila+ya), 褪色, 凋謝 過 milayi 現分 milayamana 獨 milayitva mis( 梵 mis), 字根 I. 眨眼 (to wink) Misati miss, 字根 VII. 混合 (to mix) Missa, missaka(orig. pp. of miw), 形 1. 混合 (mixed) 2. 組合的 (accompanied by) 3. 性交, 交陪 ( 博感情 ), 聯合 (missa is changed to missi in comp n with kr and bhu (like Sk.), thus in missi-bhava (sexual) intercourse, lit. mixed state, union) missibhuta, 混合, 偶合, 聯合 (mixed, coupled, united) 反 amissibhava,未混合 Missita, (Misseti 混合 的 過分 ) 混合 混雜 反 amissita,未混合 Misseti (miss+e), 混合 過 missesi 現分 missenta 獨 missetva mih, 字根 I. 製造水 (to make water) Mihita (=sita), 中 微笑 台語 : 笑微微 chio 3 bi 5 bi 5, 微微仔笑 bi 5 bi 5 a 2 chio 3, 文文子笑 bun 5 bun 5 a 2 chio 3 Mina, 陽 魚 Miyati, 死 參考 Miyyati mil, 字根 VII. 眨眼 (to wink) Milha, 中 排泄物,( 家畜的 ) 糞 milhaka, 糞蟲 (dung beetle) mu, 字根 III. 知道 (to know) Mukula, 中 芽, 蓓蕾 Mukha(Vedic mukha, fr. Idg. *mu), 中 1. 嘴 2. 臉 3. 入口 4. 原因, 理由, 方法 5. 前面 6. 面門 音譯 : 目佉 ( 華嚴經探玄記 卷第三曰 : 面門者諸德有三釋 : 一云是口, 一云是面之正容, 非別口也 光統師云 : 鼻下口上中間是也 今釋, 依梵語稱面及口並門 悉名 611

312 目佉, 是故翻此為面門也, 故知此中通舉其事 (T )) 形 最初的 mukhatunda, 中 鳥嘴 ( 喙 ) mukhadvara, 中 嘴 mukhadhovana, 中 洗臉, 漱口 mukhapubchana, 中 面巾 mukhapura, 中 一口 形 填嘴的 mukhavatti, 陰 ( 杯 碗等 ) 邊, 輪緣, 邊緣 mukhavanna, 陽 容貌, 臉色, 面象 (ming 7 chiunn) mukhavikara, 陽 臉孔扭曲, 扮鬼臉 mukhasavkocana, 中 撇嘴 ( 嘴角向下, 表示不高興的情緒 ) mukhasabbata, 形 控制嘴巴的 nava vana-mukhani,九孔 九入 九漏 九瘡, 即 : 兩眼 兩耳 兩鼻孔 口及大小便道等九處 Mukhara, 形 饒舌的, 多嘴的 mukharata, 陰 愛說話 mukhara vikinnavaca,饒舌多語 Mukhadhana, 中 馬勒 (bridle) Mukhullokaka, mukhullokika, 形 看他人的臉色 (mukham ulloketi) Mukhodaka, 中 洗臉水 Mukhya, 形 首要的, 最初的, 最重要的 Mugga(Vedic mudga), 陽 綠豆 (a kind of kidney-bean, Phaseolus mungo) catukamyata, 豆湯語 ( 諂媚 (flattery), patumugga Nd 2 ; catukammata Miln; patukamyata Vbh.) mugga-supyata (muggasupata Nd 2 ; muggasuppata Miln.& KhA 236; muggasupata and suppata Vbh & VbhA 338; supyata Vism) paribhattata (muggabhatyata Vism.; bhattakata Miln; bhatyata & bbhattata Vbh). At Nd it is used to explain savajja-bhogin, at Vism 17 & Vbh 246 anacara; at Vbh 352 lapana) (VbhA 483 &) Vism.17:Idhekacco na veludanena va na pattana pupphana phalana sinanana dantakatthadanena va na catukamyataya va na muggasupyataya va na paribhatyataya va na javghapesanikena va na abbatarabbatarena va Buddhapatikutthena miccha-ajivena jivikam kappeti, ayam vuccati acaro.( 有此類人, 施竹 施葉, 或施花 果 洗浴粉 牙刷, 或諂諛, 或說豆湯語 ( 半真半假, 似是而非 ), 或撫愛 ( 他人的孩子 ), 或作使者, 或以種種為佛陀所唾棄的不正當的生活手段以營求其生活, 都稱為 不正行 ) Muggara, 陽 棍棒, 木槌 Muvgusa, 陽 獴 (mungoose,一種獴屬 (Herpestes nyula) 的東半球食肉哺乳動物, 有一柔軟而靈活的軀體和長尾巴, 善於捕食毒蛇 ) muc( 梵 muc / moks), 字根 II. 釋放 (to release) 字根 III. 自由 (to be free) 字根 VII. 釋放 (to set free) Mucalinda, 陽 銳棱玉蕊 (Barringtonia acutangula) Muccati (muc 釋放 +ya)(vedic mubcati; muc, to release, loosen; with orig. meaning strip off, get rid of, hence also glide ), 捨棄, 解脫, 被釋放 過 mubci 過分 mutta, muccita 現分 muccamana, mubcanto 獨 mutva, mubcitva, mubciya mubc- & mucc- are differentiated in such a way, that mubc- is the active base, and mucc- the passive. There are however cases where the active forms (mubc-) are used for the passive ones (mucc-), which may be due simply to a misspelling, bc & cc being very similar. pot. mubcetha; imper. mubca; aor. pl. mubcimsu; inf. mubcitum. -- Caus. II. mubcapeti. -- B. Passive. pres. muccati; ppr. muccanto, muccamano, mocento, mocayanto, mocayamano, mociyamano; imper, sg. muccassu; pl. muccatha; pot. mubceyya ; fut. muccissati (=mubcissati); also mokkhasi ; pl. mokkhanti; aor. mucci(msu); inf. muccitum. -- Caus. moceti, mocayati. pp. mutta mucch, 字根 I. 昏倒 (to faint) Mucchati (mucch( 梵 murch) 昏倒 +a), 1. 昏倒 (fainting, swoon), 衝昏頭腦, 昏倒 2. 迷戀 (infatuation) 過 mucchi 過分 mucchita 現分 mucchanta 獨 mucchitva, mucchiya Mucchana, 中 mucchana, 陰 昏暈, 無意識, 糊塗 Muccha(< murch), 陰 1. 昏倒 (fainting, swoon) 2. 熱戀 著迷 (infatuation ) kamamuccha, 慾醉 Mucchita(mucchati 的 過分 ), 已失去知覺, 已衝昏頭腦, 已昏倒 mujj, 字根 I. 下沉 (to sink) Mubcaka, 形 釋放的人, 放出 Mubcati (muc 釋放 +m-a), 解放, 放鬆, 釋放, 送別, 放出, 放棄 過 mubci 過分 mutta, mubcita 現分 mubcanta, mubcamana 獨 mubcitva, mubciya sapattivasa muccanatthaya ti( 解放在和妻子的家 (= 獲得家庭的幸福 )) Mubcana & Muccana (abstr. fr. muc), 中 1. 釋放, 放棄 (release, being freed, deliverance); muccanakara (mubccanakara) means of deliverance (dukkhato from ill) DhA.I,267; mubccanakala time of release (dukkha from suffering) DhA.II,11 (mucc, v. l. mubc ) 2. 鬆掉 (letting loose, emitting, giving, bestowing VbhA.249 (speaking, shouting out; Vism.reading p. 265 is to be corrected fr. mabcana!); PvA.132 (v. l. dana). Mubcanaka (< mubcana), 形 放出的, 送出的 (sending out or forth, emitting VvA.303 (pabhamubcanaka). Mubja(Vedic mubja), 中 纖毛甘蔗 ( 亞洲的一種粗壯甘蔗屬植物 (Saccharum munja), 其強韌的桿通常用製繩索, 麻線和籃子, 古印度也用來造拖鞋等 ) Muttha (mussati 忘記 的 過分 ), 失念, 已忘記 mutthasacca, 中 健

313 忘 mutthassati, 形 健忘的 S /IV,73... Rupam disva sati muttha, piyam nimittam manasi karoto; Sarattacitto vedeti, tabca ajjhosa titthati. Tassa vaddhanti vedana, aneka rupasambhava; Abhijjha ca vihesa ca, cittamassupahabbati. Evam acinato dukkham, ara nibbanamuccati.( 見色 ( 相 ) 之後失念, 作意可愛相, 體驗心有執著, 也黏住於此 他的感受增長, 許多色 ( 相 ) 的交會,( 產生 ) 貪婪和惱亂, 心的被傷害, 如是正累積苦, 遠離涅槃解脫 ) Mutthi, 陽 第一, 柄, 拳, 握 mutthika, mutthimalla, 陽 摔交選手, 拳擊家 mutthiyuddha, 中 拳擊 mund, 字根 I. 剃髮 (to shave) Munda, 形 剃光頭的, 無植物的, 光禿的 mundaka, 陽 剃光頭髮的人, 剃光頭的 mundacchadda, 陽 平頂的建築物 mundatta, mundiya, 中 剃光頭的事實 Mundeti (mund 剃髮 +e), 剃 ( 頭髮 ) 過 mundesi 過分 mundita 獨 mundetva Muta, 中 經過鼻 舌和觸覺所感覺的知覺 Mutivga, mudivga, 陽 小鼓 Mutimantu, 形 有感覺的 Mutta, (mubcati 的 過分 ;sk. mutra) 已釋放 muttacara, 形 放蕩的習慣 Mutta, 中 尿, 小便 muttakarana, 中 男女的性器官, 密處 muttavatthi 陰 膀胱 Mutta, 陰 珍珠 muttavali, 陰 muttahara, 陽 一串珍珠 muttajala, 中 珍珠網 Mutti, 陰 釋放, 自由 Muda, 陰 歡樂 Mudita-(pp. of mud, modati), 形 高興的, 滿足的 (pleased, glad, satisfied, only in muditamana (adj.) with gladdened heart, pleased in mind) muditamana, 形 有喜悅的心 Mudita(abstr. fr. mudu<mrd 親切的 ), 陰 隨喜, 欣賞或讚嘆自他的成就 )(appreciative joy, altruistic joy) Muditati amodita pamojjena samannagata.( 隨喜 : 具足高興之歡喜 )(Saratthadipani-tika(1~3) 心義燈 (pg.3.152)) Mudu, muduka(vedic mrdu, fr. mrd see maddati<madd 壓破 ), 形 軟的, 溫和的, 嫩的 muducitta, muduhadaya, 形 心腸軟的 mudujatika, 形 天生溫和的 muduta, 陰 mudutta, 中 柔和, 可塑性 mudubhuta, 形 柔軟的, 有延展性的 柔軟 是慈心的特質之一 有貪 瞋 614 癡不善心所出現時, 心就不柔軟 任何善心中含有 心柔軟性 (cittamuduta) 心所柔軟性 (kayamuduta) Muddavkana, 中 印刷 Mudda, 陰 印章, 印記, 蓋印, 手勢, 印刷, 指算 (Sp.Paci.IV, Muddati hatthamuddaganana. 指算..以手指算之術 )) muddupaka, 陽 印刷者 muddapana, 中 印刷 muddayanta, 中 印刷機 Muddapeti (mudda 的 派 ), 印刷 過 muddapesi 過分 muddapita 獨 muddapetva Muddika, 陰 印章戒指, 圖章戒指 Muddika, 陰 葡萄樹 ( 一種葡萄屬的木本植物 (Vitis vinifera), 簇生可食用果實 ), 葡萄果 ( 肉色的 表皮光滑的漿果, 呈紫色 紅色或綠色, 可鮮食或製成果乾, 並廣泛用於製酒 ) muddikasava, 陽 酒 Muddha(pp. of muh, for the usual mulha, corresp. to Sk. mugdha), 形 愚蠢的 (foolish), 令人困惑的 (infatuated, bewildered) mudhatuka, 形 天生愚蠢的 muddhata, 陰 愚蠢 Muddha, 陽 頭, 頂端, 頂點 (summit) muddhadhaja, 形 舌音的 陽 頭髮 muddhadhipata, 陽 頭的破裂 muddhavasitta, 形 正確灌頂的 ( 國王 ) muddha sattadha phaleyya, 你的頭可能破成七片 ( 警告詞 ) rajan khattiya muddhavasitta,剎利王水澆頭種 ( 經灌頂即王位之剎利王, 新王即位時, 以五河之水澆灌其頭 ) Mudha(Class. Sk. mudha), 無 徒然, 無損失 (for nothing, gratis) KhA.185.:Mudhati abyayena kakanikamattampi byayam akatva.( 無損失 : 以無損失, 連一丁點的損失也沒有 ) mun, 字根 I. 知 (=bana, to know) Munati (mun 知 +a)(=manyate), 知道, 明白 (to be a wise man or muni, to think, ponder, to know) 過 muni 過分 muta Muni(cp. Vedic muni, originally one who has made the vow of silence), 陽 牟尼 (a holy man, a sage, wise man) Muninda(muni+inda 王 ), 陽 牟尼因陀 ( 偉大的聖人 ) Muyhati (muh 昏暈 +ya) (Vedic muhyati, muh), 忘記, 變成遲鈍, 衝昏頭腦, 癡闇 (to get bewildered, to be infatuated, to become dull in one s senses, to be stupified) 過 muyhi 過分 mulha 現分 muyhamana 獨 muyhitva Muyhana, 中 健忘 (forgetfullness), 糊塗 (infatuation) SA.3.2./I, muyhanalakkhano mohoti.( 糊塗相, 稱為 癡 ) Muraja, 陽 小手鼓 (tamborine) Murumurayati (muru-muru 的 擬 ), 哢嚓哢嚓地響著咬 615

314 mus, 字根 I. 傷害 (to hurt) Musala, 陽 乳缽槌 (pestle 研磨棒 ) musali, 形 手中乳缽槌的 Musalaka (fr. musala), 小研磨棒 (a little pestle, a toy for little girls DhsA.321.) Musa(Vedic mrsa, fr. mrs, lit. neglectfully ), 無 虛妄 (falsely, wrongly) SA /II,146.(=MA.9./I,200.,cf.KhA.26.).. musati abhutam ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato tacchato vibbapanam. Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vibbapetukamassa tathavibbattisamutthapika cetana musavado.( 虛妄 (musa)..不存在的 (abhutam) 不真實的事 (ataccham vatthu) 語言 (Vado)..告知它的存在的 真實的 從特相說, 虛妄語 是不真實的事物 (atatham vatthum) 想要表達讓他人信以為真之思 ) Musavada, 陽 說謊 (lying, a falsehood, a lie 台語 : 嘐韶 hau siau 5, 講白賊 kong 2 peh 8 chat 8 ), 妄語 sampajana-musavada, 陽 故意說妄語 cp. mosavajja 西方人有 white lie, 無傷大雅的謊言 (a harmless lie) 善意的謊言 (told to be polite), 但是對守戒者, 善意的謊言也不可以說 KhA Tattha musavadassa (1)tava musa ca hoti tam vatthu, (2)visamvadanacittabca paccupatthitam hoti, (3)tajjo ca vayamo, (4)paravisamvadanabca vibbapayamana vibbatti pavattatiti cattari avgani veditabbani.( 說謊 ( 有四條件 ).. 1. 欺騙 2. 對那對象現起欺騙心 3. 適當的努力 (tajjo ca vayamo) 4.( 明白地 ) 對他人說出欺騙的話 (paravisamvadanabca vibbapayamana vibbatti pavattatiti) ) A.2.3./I,60. 說 : Paticchannakammantassa bhikkhave, dvinnam gatinam avvatara gati patikavkha--nirayo va tiracchanayoni vati.( 造覆藏 ( 惡 ) 業之人, 應預期二趣之隨一趣 : 地獄或傍生 ) 覆藏 心態含有 慳 心所 ( 屬於瞋因組 ) M.61./I,415.:yassa kassaci sampajanamusavade natthi lajja naham tassa kibci papam akaraniyanti vadami.( 任何人如果故意說謊而無羞恥, 則我說此人必會無惡不作 ) 法句經 (Dh.176):Ekam dhammam atitassa, musavadissa jantuno, vitinnaparalokassa, natthi papam akariyam( 對於踰越 ( 違犯 ) 一法 -- 妄語的人 ( 來說 ), 已捨棄 ( 不關心 ) 後世, 而無惡不作 ) Vin.Mv.I,103.:Yo pana bhikkhu saramano santim apattim navikareyya, sampajanamusavadassa hoti. Sampajanamusavado kho panayasmanto antarayiko dhammo vutto Bhagavata.( 比丘憶念有罪而不發露, 即是故妄語罪, 諸具壽! 故妄語罪是世尊所說的障法 )( 不發露 (navikareyya) 即是覆藏 ( 罪 ), 覆藏即屬於 慳 心所 ) KhA Musavadoti ettha musati visamvadanapurekkharassa atthabhabjanako vacipayogo kayapayogo va, visamvadanadhippayena panassa paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika kayavacidvaranameva abbataradvarappavatta micchacetana musavado.( 虛誑語 (musavada)..當中的 虛誑 是由運用語言或身體, 致力於欺騙而破壞 ( 真實 ) 義者 ( 虛誑語為 ) 以欺騙的目的, 運用語言或身體生起而欺騙他人, 運用身 語門中的一門, 以邪思 (= 心 )( 說 ) 虛誑語 )(cf. MA.9./I,200.) KhA Musavada veramaniya vippasannindriyata vissatthamadhurabhanita samasitasuddhadantata natithulata natikisata natirassata natidighata sukhasamphassata uppalagandhamukhata sussusakaparijanata adeyyavacanata kamaluppalasadisamudulohitatanujivhata anuddhatata acapalatati evamadini.( 離虛誑語 : 諸根明淨, 語詞清晰 甜美, 牙齒整齊 純白 不太粗 不太細 不太短 不太長 咬合舒適, 口有青蓮花香, 隨從恭聽, 說話受歡迎, 舌如蓮花 青蓮花瓣一般柔軟 紅薄, 不掉舉 不輕躁, 如此等 ( 果報 ) ) Musavadin, 說謊 (speaking falsely, lying) Mussati (mu 知道 +ya), 忘記, 被遺忘 過 mussi 過分 muttha 獨 mussitva muh( 梵 muh), 字根 III. 昏暈 (to swoon), 迷路 墮落 (to go astray) Muhutta(Vedic muhurta, fr. muhur suddenly), 陽 中 須臾 片刻 一瞬間 (a moment, a very short period of time, an inkling, as we should say a second. ) muhuttena, 副 瞬間 (in a short time, in a twinkling of an eye) muhuttika, 形 只存在一會兒的 陽 占星家 muhuttika, 陰 須臾婦 短暫結合的太太 (a temporary wife, =tan-khanika) Mulala, 中 蓮藕 mulalapuppha, 中 蓮花 Muga, 形 啞的, 啞巴 jaccamuga, 天生啞巴 Mula, 中 根, 錢, 現金, 腳, 底部, 起源, 因素, 基礎, 開始 mulakanda, 陽 球莖根 muladhana, 中 被存放的錢 mulabija, 中 根種 ( 子 ) Mulaka(<mula), 形 ( 在 合 中 ) 受 制約, 源於 (being caused by, having its reason through or from, conditioned by, originating) 2. 中 根本 (=mula, i. e. root, bulb) 3. 微紅 (radish; only in cpd. mulaka-kanda radish (-root)) Mulakammatthana, 中 根本業處 ( 一向修行 專注的業處 ) Mulam, mula, 中 尾宿 ( 二十七星宿之一 ) Mulika, 形 基本的, 初步的

315 Mulya, 中 付款, 薪水 Musa, 陰 坩鍋 (crucible) Musika, 陽 musika, 陰 鼠, 老鼠 musikacchinna, 形 被老鼠咬破的 musikavacca, 中 老鼠糞 Mulha (muyhati 忘記 癡暗 的 過分 ), 已走入歧途, 已搞亂, 已犯錯, 已幹傻事 Me (amha 的 與. 屬. 單 ), 給我, 我的 Mekhala, 陰 女人的腰帶 (= 女的性器官 ) Nd Sp.para.I,125. Vism yatha loke mehanassa khassa mala ti vattabbe mekhala ti vuccati.( 正如世間中 ( 本應說 女子隱 (mehanassa) 處 (khassa) 的花環 (mala), 但是 ( 取 me+kha+la) 說 金腰帶 (mekhala) ) Megha, 陽 下雨, 雲 meghanada, 陽 雷電 meghavanna, 形 雲的色彩, 即 : 黑色 Meghiya ( 梵 Mihira), ( 比丘 ) 彌醯, 曾為佛陀的侍者 Mecaka, 形 黑色的, 深藍色 Mejjati (cp. Vedic midyati, to mid, see meda), 愛 (to love) DhsA 192 (v. l. mijjati; =siniyhati lubricant 潤滑劑 ) Mejjha (<medha), 形 [to medha 1 ] 純粹的 (fit for sacrifice, pure; neg. amejjha impure) 2. [to medha 2 & medhavin] 中 in dummejjha, 愚蠢 (foolishness) Menda, mendaka, 陽 公羊, 綿羊 Mendakasetthi, 陽 公羊富翁 ( 一位跋提城 (Bhaddiyanagara) 的巨富居士 ) Metta, 形 慈 Mettacitta(=metta citta), 形 有慈善的心, 慈心 metta citto, 3 單. 陽 慈心 Metta(<mida 軟化 愛 ), 陰 慈, 友好, 善意 mettakammatthana, 中 mettabhavana, 陰 慈修 mettayana, 陰 友好的感覺, 慈性 mettavihari, 形 陰 住在慈意中, 慈居, 慈庵 ( 尼眾寺院 ) mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati.( 心與慈俱, 遍滿一方而住 住 中阿含經 譯作 : 成就遊 ) mettaetovimutti (metta cetovimutti), 慈心解脫 AA.1.2./I,47... metta cetovimuttiti sabbasattesu hitapharanaka metta.( 慈心解脫..對一切有情徧滿祝福的慈 ) DhsA mejjatiti metta, siniyhatiti attho. Mitte va bhava, mittassa va esa pavattatipi metta.( 慈..愛 ; 定義作..他希望好 或對朋友生起慈 ( 愛 ), 而有友情 ) KhA Mittassa bhavo mettam. ( 朋友的情感 ( 友誼 )(mittassa bhavo), 即 慈 ) Mettayati (metta 的 派 ), 覺得友善, 發慈悲 過 mettayi 獨 mettayitva 現分 mettayanta 618 Metti, 慈, 參考 Metta Metteyya (<mitta, 梵 Maitreya), 慈 ( 最深的友情 ) Metteyya-natha( 梵 Maitreya), 陽 彌勒菩薩, 未來佛, 又作梅呾麗耶, 譯為慈氏, 下一次將在閻浮提成佛, 為一生補處菩薩 Methuna, 中 行房, 行淫, 交接 古譯 : 交通 methunadhamma, 陽 行房, 交合 mukhena methunam dhammam, 口交 Para.III,24... Methunadhammo nama yo so asaddhammo gamadhammo vasaladhammo dutthullam odakantikam rahassam dvayamdvayasamapatti, eso methunadhammo nama.( 不淨行 ( 淫欲法 )..任何非正法 村民法 賤民法 淫猥的 ( 淫 ) 水的 秘密 雙雙達到三摩缽地 ( 性高潮 ), 這是淫欲法 ) imesam sattannam methunasamyoganam, 七種淫相應 ( 七淫結 ) 修習梵行, 須戒絕 七種淫相應, 才能稱為梵行清淨圓滿的 (paripunnam parisuddham brahmacariyam carati) 正梵行者 (samma brahmacari) 七種淫相應為.. (1) 男女行淫 ( 按摩等) 之事 (2) 與婦人嬉笑遊戲 (3) 審視女人的眼睛 ( 包括看體型 體態, 或聞體香等 ) (4) 聽隔壁女人之笑聲 說話 唱歌 哭泣 (5) 追憶過去曾與女人相笑 相談 遊玩 (6) 見居士或居士子具備享受五欲而心動 (7) 願成天眾而修梵行 ( 增支部 (A.7.47./IV,54f.) ; 增壹阿含 37.9 經 (T ); 清淨道論 Vism.51~53) 淫欲是障道法, 但是某些大乘經典卻不同於佛說的言論, 例如.. ( 喜根法師.. ) 淫欲即是道 淫法不生滅, 不能令心惱 ( 大智度論,T ~108.1) 無上瑜伽 的特色, 是 貪欲為道 以欲離欲 為方便, 此乃偏離佛法的教義 Meda, 陽 脂肪( 台語 :chi hong) medakathalika, 陰 油炸脂肪的燉鍋 medavanna, 形 脂肪的顔色 Medini, 陰 地( 墨地尼, 即 : 友善的 ) Medha, 陽 宗教性的犧牲( 祭祀 ) Tato ca raja sabbatto brahmanehi rathesabho assamedham purisamedham sammapasam vacapeyyam maggalam.( 由於諸婆羅門勸說的緣故, 車乘之主 王舉行馬祭 人祭 大施會 酒祭 無遮會 ) 馬祭..殺馬作祭 人祭..殺人作祭 ) 大施會.. SA... Daliddamanussanam hatthato lekham gahetva tini vassani vinava vaddhiya sahassadvisahassamattadhananuppadanam sammapasam nama.( 由於諸窮人徒手三年, 沒有興隆, 故分發財物給為數一兩千之 ( 窮 ) 人, 為大施會 ( 不知是否是 ( 五年一度 ) 無遮大會 (pabca-varsikamaha) 的起源 ) 酒祭..飲蘇摩酒之祭 無遮會..施一 619

316 切物之祭 Medhaga, 陽 吵架 Medha, 陰 智慧, 聰慧 medhavi, 陽 明智的人 medhavini, 陰 明智的女人 Meniyo, Sil Meniyo, 錫蘭語 十戒女 (dasa sil matha=dasasilamata) Meraya, 中 發酵的酒 Meru, 陽 須彌山 ( 世界的最高山名 ) Melana, 中 聚集, 會議 Mesa, 陽 公羊 Meso(me 我的 +eta 這 ), 陽 這是我的 Netam mama, nesohamasmi, na meso atta ti, 不是我的 不是我 不是我的自我 SA /II, Etam mamati-adini tanhamanaditthiggahavasena vuttani. Netam mama, nesohamasmi, na meso attati samanupassamiti aniccam dukkham anattati samanupassami.( 不是我的 ( 等 )..是說執取愛 慢 見 不是我的 不是我 不是我的自我..我隨見無常 苦 無我 ) Meha, 陽 泌尿的痛苦 Mehana, 中 男女的性器官 Mokkha, 陽 釋放, 自由, 解脫 mokkhaka, 形 釋放者 mokkhamagga 陽 導致解脫之道 Mokkhacika, 中 倒立 Mokkhati (mokkh +a), 釋放, 解救 Mogha, 形 空的, 徒然的, 無用的 moghapurisa, 陽 愚蠢者, 沒用的人 Moca, 陽 芭蕉 (plantain tree;musa paradisiaca sapientum) 亞洲熱帶的土産, 具軟的草質的莖, 單葉非常大, 花由一顔色的總苞包著, 並聚集下垂成一串, 其中的每一朵花都産生一單個的無籽的果實 ) Mocana, 中 釋放 Mocapana, 中 導致個人的自由, 救出 Mocapeti, Mocapayati(Moceti 的 使 ) 使被釋放 Moceti (muc+e), 釋放, 解脫 過 mocesi 過分 mocita 現分 mocenta 獨 mocetva, mociya 不 mocetum Modaka, 陽 球狀的甜肉 Modati (mud+a), 歡喜, 使快樂 過 modi 過分 modita 現分 modamana 獨 moditva Modana, 中 modana, 陰 高興, 享樂 Mona(< muni), 中 智慧, 沉著, 冷靜, 沉默 (wisdom, character, self-possession) monattha, 寂默 620 Moneyya(< muni; 梵 mauneyani), 中 道德完美, 寂默 (state of a muni, muni-hood; good character, moral perfection) A /I,273.( 三寂默 tini moneyya):kayamoneyyam, vacimoneyyam, manomoneyyam( 身寂默 語寂默 意寂默 ) Momuha, 形 遲鈍的, 愚蠢的, 糊塗的 Mora, 陽 孔雀 morapibja, 中 孔雀的尾部 moranacca 中 跳孔雀舞 Mosa, 陽 mosana, 中 竊盜 Mosavajja, 中 不真實 Moha(<muh, see muyhati; cp. Sk. moha & Vedic mogha), 陽 癡, 愚蠢, 迷惑 (stupidity, dullness of mind & soul, delusion, bewilderment, infatuation ) mohakkhaya, 陽 無知的破壞 mohacarita, 形 愚蠢的習慣 mohatama, 陽 無知的黑暗 mohaniya, mohaneyya, 形 導致糊塗的 Mohana(fr. muh as Caus. form n ), 中 造成遲鈍, 誘惑, 引誘 (making dull or stupid, infatuation, enticement, allurement) mohanaka, 形 使人混亂的, 導致迷路的 Mohatta (nt.) [abstr. fr. moha] infatuation, bewilderment A.II,120; III,376. Mohanaka (adj.) [fr. mohana] leading astray, bewildering, leading into error Vin.IV,144. Mohaneyya & Mohaniya (adj.) [grd. form n fr. moha] leading to infatuation A.II,120; III,110; J.III,499. Moheti (muh+e), 欺騙, 愚弄, 迷惑 (to deceive, to befool, to take in, surprise, delude) 過 mohesi 過分 mohita 獨 mohetva, aor. 2 nd sg. amohayi Sn.352; 3 rd sg. amohayi S.IV,158= It.58 (maccurajan; vv. ll. asamohayi & asamohari); reading somewhat doubtful, cp. similar context Sn.1076 with sabbesu dhammesu samuhatesu (v. l. samoha ) rd sg. (poet.) also amohayittha Sn.332 Moli, 陽 陰 頂髻, 頭頂 Y Y, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十六個輔音字母 發音好像漢語中的 y -y-, 連音時插入的字母, 避免空隙 (hiatus) Thus inserted after a before i or e: chay-ima disa D.III,188; ta-y-idam Sn.1077; Pv.I,3 3 ; tava-y-idam Sn.352; na-y-idam S.II,278; mama-y-idam Sn.806; na-y-idha Sn.790; ma-y-idha Vin.I,54; yassay-etadisi paja D.II,267 (v. l. ss for T 621

317 yassa-s-etadisi); satiya-y-etam adhivacanam M.II,260; na-y-imassa Pv IV After i before a: pavisi-y-assamam J.V,405; khani-y-asmani J.III,433; ya-y-abbam J.I,429 (where C. expl s : ya-karo patisandhi-karo). -- Cp. yeva for eva. -- Note. At J.VI,106 ya-y-ime jane is to be taken as ye ime jane; the spelling ay for e being found elsewhere as well. Cp. the following ta-y-ime jane. Ya, 關代 1. 凡是 [ 者 ], 哪一, 什麽 2.(a), 我 你 彼 ( 單 ), (b), 我們 你們 彼等 ( 複 ) 陽性 (m.) 中性 (n.) 陰性 (f.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 複 (pl.) 主 yo ye yam yad yani ya ya yayo 賓 yam ye yam yad yani yam ya yayo 具 yena yehi yebhi yena yehi yebhi yaya yahi yabhi 離 yasma yamha yehi yebhi yasma yehi yebhi yaya yahi yabhi yamha 與. 屬 yassa yesam yassa yesam yaya yassa yasam yesanam yesanam yasanam 處 yasmim yamhi yesu yasmim yesu yassa yasu yamhi yayam yassam yassa yassa,無論何人的(whoseever) yam yam,無論何物(whatever) yatha yatha,無論何種方式(however, in whatever way) yada yada,無論何時 (whenever) yam yam+ 地方 (yattha yattha ),無論何處 (wherever) yo, tam ;ya, tam ;yam, tam ( 關係子句, 主要字句 ) ya, ya, 任何 yo, yo,若, 若 yathaha,依據 yadetam(=ya+d+etam),什麽, 這 yasma tasma, 因為 所以 yopayam (=yo+p+ayam),任何, 這 yeme(=ye me, ya 彼 +ime 此 ), 這些 ye-va-pana (=yam va pana whatever else there is ), 無論如何 -ya, I. 形 ( 形容詞化 ), ( 巴利文法, p.228) II. 形 更 ( 比較級形容詞 ),( 巴利文法, p.232) III. 1. 中 ( 抽象名詞 ), ( 巴利文法, p.230) 2. 本色 ( 人物 + [-ya 本色 ]) Yakana, 中 肝臟(liver) Yaka-pela (see pela), 肝塊 (the lump of the liver Sn.195 (=yakana-pinda SnA 247)=J.I,146.) cp. Sk. waka-pinda & wakrt-pinda? Cp. patala (ref. Vism.257). Ya-kara (ya+kara), 1. ya 的聲音 (the letter (or sound) ya) 2.ya 的音節 (the letter (or syllable) ya) 622 Yakkha ( 梵 yaksa;vedic yaksa, quick ray of light, but also ghost ; fr. yaks to move quickly), 陽 夜叉, 閱叉, 輕捷鬼 (name of certain non-human beings, as spirits, ogres, dryads, ghosts, spooks; 有時分類為 amanussa; 有時稱為 devata: S.I,205; or devaputta: PvA.113, 139.) yakkhagana, 陽 夜叉群衆 yakkhagaha, 陽 夜叉佔有( 著魔 ) yakkhatta, 中 夜叉的情況 yakkhabhuta, 形 出生爲夜叉的 yakkhasamagama, 陽 夜叉的集會 yakkhadhipa, 陽 夜叉王 Cp. rakkhasa( 羅剎 ) Yakkhini( 梵 yaksini), yakkhi, 陰 母夜叉, 夜叉女 通常與 羅剎 ( 梵 raksasa) 並稱 Yagghe (indecl.) (similar in formation & meaning to tagghe (q. v.). It is yam (yad)+gha, the latter in a Magadhised form ghe, whereas taggha (=tad+gha) only occurs as such), 形 用來稱呼長輩的忠告詞(hortative part, used in addressing a (superior) person in the Voc., followed by Pot. of janati, either 2 nd janeyyasi, or 3 rd sg. janeyya; to be trsl d somewhat like look here, don t you know, surely, you ought to know; now then; similarly to part. yam nu, yam nuna & yam hi.) 副 確實 yaj( 梵 yaj), 字根 I. 做供奉(to make an oblation), 給 (to give) Yajati (yaj 供奉 +a;cp. Vedic yajati, yajus, Yajur-veda), 上供, 犧牲, 佈施, 送禮, 供養 (to sacrifice, to make an offering (yabbam); to give alms or gifts) 過 yaji 過分 yittha, yajita 獨 yajitva, yajitvana 現分 yajamana, yajanto (D.I,52; M.I,404; Miln.21) 單 叁 祈 反照 yajetha 不 yajitum, yitthum(d.i, yitthu-kama wishing to sacrifice), yatthum 使 I. yajeti, II. yajapeti 未被 yajitabba gen. pl. yajatam Sn.569 (=Vin.I,246, where reading is jayatam). imper. med. yajatam D.I,138 (=detu bhavam DA.I,300). 陽性 (m.) 中性 (n.) 陰性 (f.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) 單 (sg.) 複 (pl.) 單 (sg.) pres. yajami yajama yajasi yajatha yajati yajanti aor. yajim ayaji, yaji fut. yajissami yajissama yajissasi yajissanti pot. yajeyyam yajassu(med.), yajetha yajeyyum yabbam (med.) imper. yajahi, yahi yajatu, yajatam (med. ) Yajana (late formation fr. yaj, yajati, for the earlier yabba), 中 祭典, 捐 623

318 獻的分配 (the act of sacrificing) SnA.II, Mahayabboti mahayajanam.( 大祭典..大祭祀 ) Yajapeti (yajati` 供養 ' 的 使 ) 使 供養 Yabba (Vedic yajba, fr. yaj: see yajati), 陽 1. 犧牲 (a brahmanic sacrifice) 2. 捐獻, 佈施 (almsgiving, charity, a gift to the Savgha or a bhikkhu) 參考 yaga yabbasami, 陽 犧牲者, 施主 yabbavata, 陽 犧牲的深坑 yabbupanita, 形 爲犧牲帶來的 mahayabba, 陽 大祭典, 作醮 ( ㄐㄧㄠ ˋ)(refers to the brahmanic ritual (M.II,204; DhsA.145.)) Yatthi(cp. Vedic yasti. Another Pali form is latthi), 陽 陰 1. 棍, 棒, 手杖, 柄, 桿, 拐杖 (a staff, stick, pole) 2. 七腕尺的長度 (=7 ratanas,vbha.343.) yatthikoti, 陰 棒端 yatthimadhuka, 陰 甘草屬植物 (liquorice) ucchuyatthi, 甘蔗 (sugarstick, sugar-cane, =ucchu-khandika) yatthiluddaka, 棍棒獵手 ( stick-hunter at J.IV,392 means a hunter with a lasso) yatthisammajjani, 陰 ( 有柄的 ) 掃帚 yat( 梵 yat), 字根 I. VII. 嘗試 企圖 (to attempt) Yata (yamati 的 過分 ), 已制止, 已控制, 已抑制 (held, checked, controlled, restrained, careful) Yatati (yat+a), 盡力, 努力 過 yati Yatana(fr. yat, cp. Epic Sk. yatna), 中 努力 (endeavour, undertaking) Yati(<yat, cp. Vedic yati leader, guide), 陽 出家人 (a Buddhist monk) Vism.79:Abhujitvana pallavkam, panidhaya ujum tanum; Nisidanto vikampeti, marassa hadayam yati.( 結跏趺坐正身的行者, 動亂了魔的心 ) Yato(the Abl. case of yayato, used as conjunction, cp. Vedic yatah wherefrom, by which, out of which), 無 從哪裡, 從何處, 以後, 因爲, 由於 Yattaka (fr. yavant, a late formation), 形 無論多少的, 無論如何, 不管有幾多的 (however much, whatever, as many) Yattha, yatra, 副 無論那裡, 哪裡 yattha yattha, 無論那裡 (wherever (he likes) A.II,64. yattha kamam, 隨個人的喜歡 (cp. yathakamam in same meaning) where to one s liking) yathakamakaritam, 為所欲為 yatth-icchakam, 隨個人的喜歡 (almost identical (originally variant?) with yadicchakam and yavadicchakam) Yathatta, 中 真實, 本性, 真面目 Yathariva (yatha+iva), 無 正如, 正當, 正像 Yatha, 副 同樣地, 可能, 關於, 涉及, 與 相比, 依照, 在任何方式, 正如 (as, like, in relation to, after (the manner of)) yathakammam, 624 副 依照個人的行動 yathakamam, 副 依照個人的心願, 隨意 yathakamakari, 陽 爲所欲爲的人 yathakari, 形 正如他所做的 yathakala, 陽 適當的時間 yathakalam, 副 在適當的時間 yathakkamam, 副 整齊, 狀況良好, 適宜, 接著, 接連地 yathathita, 形 像現在這樣的 ; 正如站著的 yathatatha, 形 真實的, 真正的 yathatatham, 副 依照事實 yathadhammam, 副 依照法 yathadhota, 形 好像被洗的 yathanusittam, 副 符合忠告 yathanubhavam, 副 依照個人的能力 yathapasadam, 副 依照個人的滿足 yathapurita, 形 所能充滿的 yathaphasuka, 形 舒服的 yathabalam, 副 依照個人的力量 yathabhatam, 副 像現在這樣的被攜帶 yathabhirantam, 形 喜歡多久就多久的 yathabhucca, yathabhuta, 形 真正的, 顯然的, 依照事實的 yathabhutam, 副 真實地, 實在, 實際上, 事實上, 實質上 yathayam(=yatha + ayam), 陽. 主. 單 如, 這 yatharaham, 副 適宜時, 適當時, 根據情況 yatharucim, 副 依照愛好 yathavato, 副 實質上 yathavidhim, 副 的確, 適當地 yathavihita, 形 正如安排的 yathavuddham, 副 依照輩份 yathavutta, 形 上述的 yathavuttam, 副 如上所說, 按照之前所規定 yathasaka, 形 依照個人的所有權的 yathasakam, 副 每個人自己的 yathasattim, 副 依照個人的力量 yathasaddham, 副 依照個人的熱愛 yathasukham, 副 安樂地 Idam dukkham yathabhutam pajanati, 如實知此是苦 知此苦如真 yatha yatha tatha tatha,如此如此 如是如是 Yathabhutadassana, 中 如實知見 Yathicchitam, 副 隨個人的喜歡 yad, 關 1. 凡是 [ 者 ]( 中 單 主 業 關 ) 2. 我 你 彼 ( 中 單 主 業 關 ) yadidam, yad idam, yad idam ( yad 凡是 者 + idam 此 ( 中 單 主 ), 無 就是 ( 直譯..凡是此者, as that =yavab c idam) Yada(Vedic yada), 副 每當, 當 時 (when) yada, tada = 當, 那時 (when then) yadi, tada = 若, 則 (if then) yattha,tattha 該處, 此處 (where there) yatha,tatha = 正如, 這樣 (as in this way) yasma,tasma = 因為, 所以 (since therefore) tatha,yatha =( 如此,) 以便 (so that) Yadi, 無 如果, 然而, 若 (if) yadidam(yadi+idam), 無 這是哪一, 是, 即 yadi evam, 如果這樣 (if so, in that case, let it be that, alright, now then) Yanta (Vedic yantra), 中 把持, 機器 (a means for holding, contrivance, 625

319 artifice, instrument, machine, mechanism) yantanali, 陰 機械的管 yantamutta, 形 經過機器抛出或射擊的 yantayutta, 形 以機器連接的 Yantaka (fr. yanta), 門栓, 螺絲 (a bolt) Yantika, 陽 機械工 yam, 字根 I. 檢查 (to check) cp. ( 梵 yam / yach)= 抵達 (reach) Yama 1 (< yam), 克制 (restraint PvA.98 (+niyama)) Yama 2, 陽 閻摩 ( 死亡王國的統治者 )( the ruler of the kingdom of the dead) yamaduta, 陽 閻摩的使者 ( 死亡的報信者 ) yamapurisa, 陽 閻摩的人 ( 地獄的兵卒 ) yamaraja, 陽 閻摩王 yamaloka, 陽 亡靈的世界 yamavisaya=yamaloka yamasadana, 閻摩的王國, 閻摩界 Yama 3 (Vedic yama=yama 2 ; fr. yam in meaning to combine, cp. Av. y&schwamacr;ma twin, Mir. emuin id.), 陽 一雙, 一對 Yamaka, 形 兩倍的, 雙胞胎的, 一對的, 相似的 中 ( 一 ) 對,( 一 ) 雙 yamakasala, 陽 一對的 ( 或雙胞胎的 ) 婆羅雙樹 雙論 (Yamaka)..內容係以雙對問答之方式闡明諸法相互之攝不攝 起滅等關係, 共分十品, 即根本 蘊 處 界 諦 行 隨眠 心 法 根等十雙論 各品又通立施設分 轉分 遍知分三分說明, 其中, 施設分列舉各品論述的法數 ; 轉分, 則深入探討各問題 ; 遍知分, 則界定各法遍知 但十品中, 有三品結構特異, 即第一 八品均未立轉分及遍知分, 而第七品則分為隨增分 有隨眠分 斷分 遍知分 已斷分 生分 界分等七分 ( 中華佛教百科全書 ( 六 ) p ~2) Yava, 陽 大麥 (barely) yavasuka, 陽 ( 麥 ) 芒 Yavasa(< yava; Vedic yavasa), 陽 草, 乾草, 草料 (grass, hay, fodder) Yasavant (cp. Vedic yawasvat, 形 著名的 (famous, having renown) Yasassin (Vedic yawasvin, 形 光榮的, 著名的 (glorious, famous, renowned, having all endowments or comforts of life) f. yasassini shining, resplendent J.V,64. Yasassimant (adj.) [double adj. ending; yasas+vin+ mant] splendid, glorious, full of splendour yas, 字根 III. 試圖 努力 (to endeavour) cp. ( 梵 yas/ yes) 熱, 激昂 (be heated) Yaso & Yasa (Vedic yawah) 陽 中 (mano-group), 名聲, 名望, 光榮, 榮光, 成功,( 要人的一批 ) 隨行人員 (glory, fame, repute, success, high position) yasadayaka, 形 財富的施主, 名望的施主 yasamahatta, 中 大名望, 大財富, 高地位 yasalabha, 陽 獲得名望, 獲得財富 Nom. & Acc. sg. both forms yaso & yasa(m) 626 Yasodhara, 形 出名的 Yasoladdha, 形 通過名望而獲得的 Yasma tasma,若, 則 因為, 所以 Yaham, yahim, 副 哪裡, 無論那裡, 無論什麽情況下 Yam (ya 的 中 單 ), 哪個, 無論什麽事物 副 因爲 yam kibci,無論何物 (whatever) yam kadaci,無論何時 (whenever) yattha katthaci,無論何處 (wherever) ya( 梵 ya), 字根 I. 去 (to go) Ya (ya 的 陰. 單 ), 她, 無論什麽女人 Yaga(< yaj, *Sk. yaga, cp. yabba & yaja), 陽 1. 犧牲, 給捐獻的, 佈施 (a (brahmanic) sacrifice, known otherwise as mahayaga (or pl. yaga), and consisting of the 4: assamedha, purisamedha, sammapasa, vaja-peyya. Thus mentioned at S.I,76 & Sn.303.) 2. 佈施 (In Buddhistic sense: gift, alms giving, charity; expense or expenditure of giving (almost syn. with caga) Yagin (<yaga), 形 犧牲, 給捐獻的, 佈施 (sacrificing, giving, spending S I.19=J IV.66 (sahassayagi, giving the worth of a thousand pieces) Yagu, 陰 稀粥 (rice-gruel, rice-milk (to drink)), 台語..糜 (be5/mue5) (A /III,250. 說 : 粥有五利, 即 :khuddam patihanati( 治飢 ), pipasam pativineti( 除渴 ), vatam anulometi( 順風 ), vatthim sodheti( 清淨膀胱 ), amavasesam paceti( 消化胃之殘食 ) 另參考 律藏 大品 藥犍度 Vin.I,221.(CS:p.315); 四分律 卷第五十九 : 食粥五事好 : 除飢 解渴 消宿食 大小便通利 除風 是為五 (T )) yac( 梵 yac), 字根 I. 請求 (to beg) Yacaka, 陽 乞丐, 討的人 (requesting, one who begs, a recipient of alms, a beggar) 陰 yacika Yacati (yac+a), 乞, 討, 懇求 (to beg, ask for, entreat) 過 yaci 過分 yacita 現分 yacanta, yacamana 獨 yacitva 不 yacitum Yacana, 中 請求, 懇求 yacanaka, 形 請求 Yacayoga, 形 有求必應, 照他人的請求 (accessible to begging, one ready to comply with another s request) SnA Yacayogoti yacitum yutto. Yo hi yacake disvava bhakutim katva pharusavacanadini bhanati, so na yacayogo hoti.( 照他人的請求..照乞求給 若是見到的乞求者, 輕薄 言語粗暴, 他就不會有求必應 ) Yacita (yacati 的 過分 ), 已要求, 已請求 (begged, entreated, asked) Yacitaka, 中 借用物 ( 借來的東西 ) Yajaka, 陽 令人犧牲的人 627

320 Yata (yati 進行 的 過分 ), 已離去, 已進行 Yati (ya+a)(vedic yati, or ya), 繼續, 著手進行, 乘 ( 車 )(to go, go on, to proceed, to go away) 獨 yatva pres. 1 st yami(=gacchami); 2 nd yasi; 3 rd yati (tunhi yati mahodadhi); 1 st pl. yama(kim na yama, kim nu yama); 2 nd yatha=imper.; 3 rd yanti(=gacchanti). imper. 2 nd sg. yahi; 3 rd sg. yatu; 2 nd pl. yatha. ppr. yanto(paccha yanto walking behind) Gen. yantassa. -- inf. yatave. -- another formation fr. ya is yayati, in an intensive meaning of to drive, to move on quickly or by special means, e. g. in phrase yanena yayati to drive in a carriage(pot. yayeyya);(ppr.: rathass ani va yayato) 418 (ger.: yanabhumim yayitva yana oruyha). Cp. yana as ending. -- pp. yata. Caus. yapeti & yapeti etayati(eta 那些 ( 陰 複. 主 ; 複. 賓 )+yati),那些 ( 這些 ), 繼續 yayeyya, 3s.opt Yatra(fr. ya, Class. Sk. yatra, a n. ag. formation like netti, meaning something like vehicle, that which keeps going), 陰 旅行, 持續, 好習慣 (travel, going on, proceeding, good habit) Yathava, 形 正確的, 明確的 (sufficient (lit. just as much ; i. e. such as it is), sufficiently founded, logical, consistent, exact, definite, true) yathavato, 副 完全地 Yadisa, yadisaka(vedic yadrw & yadrsa, yad+drwa), 形 無論哪一個, 無論什麽, 相似的 (which like, what like, whichever, how much) Yana(fr. ya, as in yati. Cp. Vedic yana), 中 1. 去, 進行 (going, proceeding) 2. 馬車, 交通工具 (means of motion, carriage, vehicle) yanaka, 中 小馬車 yanagata, 形 登上馬車的 yanabhumi, 陰 馬車可通行的地方 bhaddayana, ( 國王的 ) 輦 ( ㄋㄧㄢ ˇ) 輿 ( ㄩ ˊ) Yanika & Yaniya, (-- )(<yana) 形 1. 引導至 2. 習慣於 Yanin(<yana), 陽 趕車人 (one who drives in a carriage) yanikata, 形 成習慣的, 精通的 Yapana, Yapana (fr. yapeti. Cp. Epic & Class. Sk. yapana), 中 生計, 滋養, 身體的持續 (keeping going, sustenance, feeding, nourishment, existence, living) yapaniya, 形 足夠維持個人的生活 Yapeti, Yapeti (ya+ape;caus. of yati), 滋養, 持續, 維持個人的生活 過 yapesi 過分 yapita 現分 yapenta 獨 yapetva Yama, 陽 1.(=ekayama) 夜晚的一個時分 ( 一夜有三個時分, 初夜 (rattiya pathamam yamam) 6-10pm, 中夜 (rattiya majjhimam yamam)10am-2am, 後夜 (rattiya pacchimam yamam)2-6am), 一夜的 ⅓( 四個時辰 ) 2. 夜摩天, 是極樂之境, 其王是善夜摩王 (Suyama) 或夜摩王 (Yama) 生夜摩天 ( 欲界天第三天 ) 以上較高的欲界天 628 (kamavacara-sugatibhavavisesa 欲界善趣的勝處 ), 需臨終入近行定 yamakalika, 形 時分藥, 非時藥 ( 佛教出家人被允許在午後和夜晚食用的藥物 ) 大品 藥犍度 246 頁記載, 佛陀沿用婆羅門的規定, 也准許比丘們飲用 非時漿 即 非時藥, 其中包括八種果汁 : 1.ambapanam: 芒果汁 2.jambupanam: 蓮霧汁 3.cocapanam: 椰子汁 4.mocapanam: 香蕉汁 5.madhupanam: 蜂蜜汁 6.muddikapanam: 葡萄汁 7.salukapanam: 蓮藕汁 8.pharusakapanam: 三色花 ( 樹 ) 汁 Yayin(fr. ya, see yati), 陽 去的人 (going, going on to) ( 在 合 中 ), 例 : sighayayi Yava, 無 一直到, 等於, 至於, 卻未, 遠到, 遠得很 (so long as (not)) yavakalika, 形 臨時的 yavakiva, 只要 yavajiva, 形 一生的, 終身的, 畢生的 yavajivam, 副 個人一生壽命的長久 yavajivika, 形 活足一生的壽命 yavataka, 形 差不多, 和 一樣多, 遠到 yavatatiyam, 副 直到第三次 yavadattham, 副 就個人的喜歡, 至於需要 yavadeva(yava 這麼多 +d+eva 只是 ) 僅僅只是 Yavataka (< yava, as tavataka fr. tava), 形 僅僅, 只是 (as much as, as many as, as far as, whatever; usually in correl. with tavataka e.g. Vin.I,83 (yavataka... tavataka) f. yavatika: yavatika gati tavatikam gantva A.I,112 Yavata, 無 無論多少的, 直到, 至於 (AA.4.34./III,74... Yavatati yattaka.( 無論多少的..不管有多少的 )) yavatayukam, 副 一生 ( 壽命持續之長久 ) yavatavatiham, 副 和 一樣多的日子 Yittha (yajati 的 過分 ), 已授予, 已犧牲 (sacrificed) SA.24.5.:Yittham vuccati mahayago.( 上供品..被稱爲 大牲醴 ) DhA(v.108):Yitthanti yebhuyyena mavgalakiriyadivasesu dinnadanam.( 上供品 : 一般而言, 在慶典等場合, 以豐盛的施物祭祀 ) Yuga(< yuj; Vedic yuga (to which also yoga)), 中 1. 犁 軛 ( 台語 : 牛擔 gu 5 tann) ( the yoke of a plough (usually) or a carriage) 1.( 一 ) 對,( 一 ) 雙 (a pair, couple) 3. 時代, 世代 (generation, an age) yuganta, 陽 時代的終點, 世代的結束 yugaggaha, 陽 專橫, 敵對, 競爭 yugaggahi, 陽 對手, 能勝任的 yugacchidda, 中 軛的洞 yuganaddha, yuganandha, 形 連接軛的 (putting a yoke on, yoking together) yugamatta, 形 軛的距離 (only the distance of a plough) yugamattabca pekkhati, 只看一犁軛長 ( 之地 ) 守護眼根, 通常說看眼前 一尋 (vyama), 少說看 一軛長 Yugala, yugalaka(class. Sk. yugala), 中 ( 一 ) 對,( 一 ) 雙 (a pair, couple) yuj( 梵 yuj), 字根 II. VII. 連結 把 套上軛 (to yoke) 629

321 Yujjhati (yudh 對抗 +ya), 對抗, 發動戰爭 (to fight, make war) 過 yujjhi 過分 yujjhita 現分 yujjhanta, yujjhamana 獨 yujjhitva, yujjhiya 不 yujjhitum Yujjhana, 中 對抗 Yubjati (yuj 連接 +m-a), 會合 (to yoke), 參加 (to join with (Instr.or Loc.)), 試圖 (to exert oneself) 過 yubji 過分 yutta 現分 yubjanta, yubjamana 獨 yubjitva 義 yubjitabba 使 yojeti 2pl.yubjatha imper. yubja med.imper. yubjassu pass. yujjati caus.i. yojeti & II. yojapeti Yubjana, 中 從事, 參加 Yutta (Yubjana 的 過分 ), 已把 套上軛, 已束以馬具, 已與 關聯, 已給, 已參加, 已適當 yuttaka, 形 適當的, 適宜的 yuttakari, 形 適當地舉止, 端正地行動 Yutti, 陰 1. 應用 (application, use) 2. 適當 (fitness, vadayutti, KVA 37; in Instr. yuttiya in accordance with;abl. yuttito Sdhp.505.) 3. 正義 ((logical) fitness, right construction, correctness of meaning) yuttito, 副 符合正義 Yuddha, 中 打架, 戰爭, 打戰 (war, battle, fight) yuddhabhumi, 陰 yuddhamandala, 中 戰場 yudh( 梵 yudh), 字根 III. 對抗 (to fight) Yuva(Yuvan)(Vedic yuvan), 陽 年輕人 (a youth) (yuva 的 主. 單 ; D.I,80=yobbanena samannagata DA.I,223; =pathama-yobbane thita DhA.III,409; =taruna PvA.205). -- Cp. yava, yuvin & yobbana. Yuvin (adj.-n.) [=yuvan with diff --adj. ending] young J.IV.106, 222. Yuvati, 陰 年輕女人 Yutha, 陽 ( 禽 畜等的 ) 群, 牧群 yuthajettha, yuthapa, 陽 獸群的領袖 Yupa (Vedic yupa), 陽 1. 犧牲的柱 (a sacrificial post) 2. 宮殿 (a pasada, or palace) Yusa, 陽 ( 水果 ) 汁 (juiiice), 湯 (soup, broth) Yena, 副 因爲, 哪裡 Yebhuyya, 形 很多的, 大部分的, 豐富的 (abundant, numerous, most) yebhuyyena, 副 大概, 一般而言, 幾乎所有 yebhuyya-vasena, 大部分 (mostly, as a rule) Yebhuyasika, 陰 依多數 ( 決定 )( according to the majority ) Yeva, 無 ( 強調詞 ) 甚至 ( 也 ), 正好, 也 Yevapanaka(ye+va+pana=yam va pana),無論怎樣 (whatever else there is) 630 Yo ( 主 單 ya), 誰, 若, 哪個人, 任何人 yo koci,無論誰, 若有人 (whoever) yo yo,無論何人(whoever) Yoga (<yuj 軛 ), 陽 音譯 : 瑜伽 連接 (connection), 束縛 (bond), 執著 (attachment (to the world and its lusts)), 努力 (endeavour), 工具 (means) yogakkhema, 陽 瑜伽安穩, 從執著中釋放 (release from the attachments) yogayutta, 形 被執著束縛的 yogagavacara, 陽 修瑜伽的人, 修行者 yogagatiga, 形 已經征服再生的束縛者 Yogin, 陽 修瑜伽的人, 修行者 (one who devotes himself to spiritual things, an earnest student) 參考 Yogavacara Yogini, 陰 女修行者 Yogga 1 (Vedic yogya; a grd. formation fr. yoga), 1. 交通工具 (a coach, carriage, waggon) 2. 閹牛, 牛 (a draughtbullock, ox(=ratha-yuga-vahana PvA.127) 3. 訓練 (akatayoggo( 無受訓 )) yoggani mubcati, 解下諸牛的套具 (to unharness the oxen) Yogga 2, 中 發明, 策略 (a contrivance) 2. 形 適當的, 適宜的 (fit for (=yutta), adapted to, suitable) Yogga (Vedic and Epic Sk. yogya; same as yogga 2, fr. yoga), 訓練 (training, practice) Yojaka, 陽 連接的人, 套上軛者, 著作者 Yojana(Vedic yojana), 中 1. 軛 (the yoke of a carriage(=ratha-yuga)) 2. 由旬 踰繕那 ( 長度單位 據佛音論師說, 一隻公牛 oxen 走一天的距ㄍ離, 大約七英里, 即 11.2 公里 ) 在台灣騎赤牛犅ㄤ ( 公牛, 年壯的黃牛 ) 日可百里, 約有二 三十公里 1 yojana = 4 gavutas Yojana(*Sk. yojana, fr. yojeti), 陰 [ 語法 ] 造句, 意見, 提議, 注釋 ((grammatical) construction; exegesis, interpretation; meaning) Yojanika, 形 有一由旬的範圍的 Yojapeti, (yojeti 的 使 ) 令套上軛, 令結合, 令準備 Yojita (Yojeti 的 過分 ) 已結合, 已套上軛, 已準備, 已混合 (yoked, tied, bound) Yojeti (yuj 連接 +e), 套上軛, 束以馬具, 結合, 聯合, 混合, 應用, 準備, 催促 過 yojesi 現分 yojenta 獨 yojetva, yojiya 未被 yojetabba Yotta, 中 縻, 線, 細繩 (the tie of the yoke of a plough or cart) Yodha 1 (=yodhin)(vedic yodha;<yudh), 陽 軍人 (a warrior, soldier, fighter, champion) yodhajiva, 陽 戰士, 雜阿含 908 經 譯 : 戰鬥活 yodhahatthin,戰象(a war elephant) Yodha 2 (=yo dha=yo 那 +idha 這 ) 631

322 Yodheti(yudh 對抗 +e), (caus.of yujjhati) 對抗 (to attack), 發動戰爭 (to fight against) 過 yodhesi 過分 yodhita 獨 yodhetva (yodhetha=pahareyya DhA I.317) yodhi,=yodhika. Yodhika( 有時作 yuthika), 陰 一種特別品種的茉莉花 (jasmine) yoni(vedic yoni), 陰 1. 女性的性器官或子宮 (the womb), 知識, 種類 2. 起源 (origin), 出生地 (place of birth), 生存界 (realm of existence) 四種生 ( 四生 four yonis): 卵生 (andaja;oviparous creation), 胎生 ( 胎盤中出生 jalabuja;viviparous), 濕生 (samsedaja;moisture-sprung), 化生 (opapatika;spontaneous) tiracchanayoni 畜生胎 畜生道 M.12./I,73... Catasso kho ima, Sariputta, yoniyo. Katama catasso? Andaja yoni, jalabuja yoni, samsedaja yoni, opapatika yoni. Katama ca, Sariputta, andaja yoni? Ye kho te, Sariputta, satta andakosam abhinibbhijja jayanti-- ayam vuccati, Sariputta, andaja yoni. Katama ca, Sariputta, jalabuja yoni? Ye kho te, Sariputta, satta vatthikosam abhinibbhijja jayanti-- ayam vuccati, Sariputta, jalabuja yoni. Katama ca, Sariputta, samsedaja yoni? Ye kho te, Sariputta, satta putimacche va jayanti putikunape va putikummase va candanikaye va oligalle va jayanti-- ayam vuccati, Sariputta, samsedaja yoni. Katama ca, Sariputta, opapatika yoni? Deva, nerayika, ekacce ca manussa, ekacce ca vinipatika-- ayam vuccati, Sariputta, opapatika yoni. Ima kho, Sariputta, catasso yoniyo. ( 舍利弗! 有此四生 (catasso yoniyo) 什麼是四 ( 生 )? 卵生 胎生 濕生 化生 舍利弗! 什麼是 卵生? 有情破其卵殼而生, 這叫做卵生 什麼是 胎生? 舍利弗! 有情破其胎膜而生, 這叫做胎生 什麼是 濕生? 舍利弗! 有情於腐魚 腐屍 腐粥 或於污水坑 於污水而生, 這叫做濕生 什麼是 化生? 舍利弗! 諸天 地獄眾生 ( 某些 ) 人 或者現於墮處 (vinipatika 惡趣 ) 這叫做化生 ) yoniso, 副 從起源地 yonisomanasikara, 陽 從起源作意 ( 古譯作 : 如理作意 proper consideration) 經中說諸佛覺悟之前都是以觀智, 從根源作意 (yoniso manasikara ahu pabbaya abhisamayo): 有生故有老死, 緣生故有老死 乃至 有無明故有行, 緣無明而有行 ; 無生故無老死, 生滅乃老死滅 乃至 無無明故無行, 無明滅乃行滅 ( 相應部 S.12.4~10./II,5~10 S /II,104~5; 長部 D.14/II,31.; 雜阿含 369 經 ) 經文可作為 yoniso manasikara 譯作 從根源作意 的最佳引證 瑜伽師地論 說 : 若於諦智增上如理及不如理 不如實知, 不能盡漏 ; 與此相違, 如實知故 能盡諸漏, 當知此中聞不正法, 不為寂靜, 不為調伏, 不為涅槃, 所起諸智, 名不如理 聽聞正法, 與上相違 當知如理 (T30.840) 反 ayonisomanasikara, 632 陽 未從起源作意 Yobbana, yobbabba(cp.late Vedic & Epic Sk.yauvana, fr.yuvan), 中 年輕人 (youth) yobbanamada, 陽 年輕的自豪 (pride of youth) R R, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十七個輔音字母 發音好像漢語中的 r Ramsi, Rasmi (The form rasmi is a Sanskritism and later), 陰 1. 繮繩, 韁繩 2. 光, 光線 (a rein, a ray) Ramsimant (fr. ramsi), 陽 太陽 (the sun, =suriya VvA.314.) 形 發光的 (having rays, radiant) n.sg. ramsima. rakkh ( 梵 raks), 字根 I. 保護 (to protect) Rakkha(<rakkh 保護 ), 形 保衛者, 觀察者, 看守者, 守衛 (guarding or to be guarded) dhammarakkha, 法的保衛者 (guardian of righteousness or truth Miln.344.) durakkha, durakkha, 難以保護 (hard to guard DhA.I,295.) rakkhakatha, rukkhakatha, 保護論 (warding talk) Rakkhaka, 陽 保衛者, 觀察者, 看守者, 守衛 (one who guards; observes or keeps; a guard) Rakkhati (rakkh 保護 +a), 保護, 保衛, 觀察, 保持 過 rakkhi 過分 rakkhita 現分 rakkhanta 獨 rakkhitva 義 rakkhitabba Bhavatu sabbamavgalam rakkhantu sabbadevata.( 希望你有諸吉祥, 希望諸天守護你 ) Rakkhana, rakkhana, 中 保護, 遵守 Rakkhanaka (fr. rakkha), 形 保衛的, 看管的 (guarding, protecting, watching, taking care; f. rakkhanika (=dasi) DhA.IV,103 (a servant watching the house) 2. 觀察的 (observing, keeping J.I,205 (silarakkhanaka)) 3. 修習者 (a cultivator J.II,110.) 4. 看守 (a sentry) Rakkhasa ( 梵 raksas, raksasa;cp. Vedic raksa, either fr. raks to injure, or more likely fr. raks to protect or ward off), 陽 羅刹, 魔鬼 (a kind of harmful (nocturnal) demon) rakkhasi, 陰 羅刹女 Rakkha(verb-noun fr. rakkh), 陰 保護, 安全, 庇護所 (shelter, protection, care) rakkhaparitta, 保護 (A.II,73) Rakkhita, (rakkhati 的 過分 ), 已保護, 已觀察 (guarded, protected, saved) S.3.5./I,72... Ye kho keci kayena duccaritam caranti, vacaya duccaritam caranti, manasa duccaritam caranti; tesam arakkhito atta. ( 任 633

323 何人依身行惡行 依語行惡行 依意行惡行者, 其人乃不自護 ) S.3.5./I,73... Ye ca kho keci kayena sucaritam caranti, vacaya sucaritam caranti, manasa sucaritam caranti; tesam rakkhito atta. ( 任何人依身行善行 依語行善行 依意行善行者, 其人乃自護 ) Rakkhiya, 形 被保護的 Ravga 1 (fr. raj 1 ), 陽 1. 染料, 油漆 (colour, paint) ravgakara, 陽 染工 ravgajata, 中 染料 ravgaratta, 染成玫瑰紅 (dyed crimson, Vin.I,185=306.) ravgajiva, 陽 畫家, 染工 Ravga 2 (fr. raj 2, irajyati, to straighten, order, direct etc.), 舞臺, 劇場, 劇本 (a stage, theatre, dancing place, playhouse) ravgamajjha, ravgamandala, 舞臺 Racati (<rac 組成 ) 安排, 組成, 準備 pp. racita. rac, 字根 VII. 組成 (to compose) rabj, 字根 III. 被附上 (to be attached to) Racayati (rac 組成 +aya, later Sk.), 安排, 組成, 準備 (to arrange, prepare, compose) 過 racayi 過分 racita 獨 racitva Racana(fr. rac), 陰 1. 編製 ( 花圈 )(arrangement (of flowers in a garland)) 2. 論文 (omposition (of a book)) Racita [pp. of racati] 1. arranged J.V,157 (su in C. for samocita; v. l. sucarita) strung (of flowers) Mhvs 34, Cp. vi. Raccha (Sk. rathya. the diaeretic forms are rathiya & rathika), 陰 街道 (a carriage road) raj 1 ( 梵 raj, rabj), 字根 I. 染 (to dye, to be colored) raj 2, 字根 I. 使直, 指揮 (to straighten, order, direct) Raja( 梵 rajas), 陽 中 (mano-group), 灰塵, 塵垢微細之物質 ), 污垢, 花粉, 雜質 據 俱舍論 卷十二載, 塵又有微塵 ( 梵 anu-rajas) 金塵 ( 梵 loha-rajas, 又作銅塵 鐵塵 ) 水塵 ( 梵 ab-rajas) 兔毛塵 ( 梵 wawa-rajas) 羊毛塵 ( 梵 avi-rajas) 牛毛塵 ( 梵 go-rajas) 隙遊塵 (vatayanacchidra-rajas 又作向遊塵 日光塵 ) 等分別, 七個極微, 合為一微塵 ; 七個微塵, 合為一金塵 ; 七金塵合為一水塵 ; 順次類推 rajakkha, 形 ( 在 合 中 ) 弄髒的 rajakkhandha, 陽 一大堆灰塵 DhA.v.182./CS:pg Kimsu adhippati raja, kimsu raja rajjissaro; Kathamsu virajo hoti, katham baloti vuccati ti.( 誰是主宰王? 誰是染污王? 怎樣評論離染? 怎樣評論愚蠢?) Chadvaradhippati raja, rajjamano rajjissaro; Arajjam virajo hoti, rajjam baloti vuccati ti.( 主宰六門者稱王 受染污者為染污王 無染者為離染 染者稱為愚蠢 ) Rajassayatana, 染缸 SnA.v.406./II, Rajassayatananti kambojadayo 634 viya assadinam, ragadirajassa uppattideso.( 染缸..如處在甕等之中, 諸味 染等雜燴生起的地方 ) Rajaka (fr. rajati), 陽 染工 漂白工 (a dyer, bleacher) 中阿含經 作 : 染家 Rajata (Vedic rajata; see etym. under rajati), 中 1. 銀 (silver) 2. 錢 (money) rajatapatta, 銀碟子, 銀片 DA.1./I,78... Jatarupanti suvannam. Rajatanti kahapano, lohamasako, jatumasako, darumasakoti ye voharam gacchanti.( 錢..貨幣 銅錢 膠錢 木錢等, 凡交易用的 ) hemarajata, 中 金銀 (gold & silver) rajatagabbha, 白銀的盒子 (silver money box or cabinet for silver) PvA.95 (for rupiya) Rajati (raj( 梵 raj, rabj) 染 +a), 染 (to shine, to be coloured or light) 過 raji 獨 rajitva 義 rajitabba Rajana (fr. raj), 中 塗顔色, 染料, 染顔色 (colouring, dye) rajanakamma 中 染 Rajani, Rajani(fr. raj), 陰 夜晚 (the night ) Rajaniya (adj.) [grd. of rajati] of the nature of rajas, i. e. leading to lust, apt to rouse excitement, enticing, lustful Rajaniya (grd. of rajati), 形 令人耽溺的, 激情的 (leading to lust, apt to rouse excitement, enticing, lustful.) Rajojalla, 中 多泥的污垢 Rajoharana, 中 去除污垢, 撣子 Rajja (Sk. rajya, fr. raj), 中 王國, 君主身份 (kingship, royalty, kingdom, empire; reign, throne; (fig.) sovereignty) rajjasiri, 陰 主權 rajjasima, 陰 國界 Rajjati (raj +ya), 尋樂趣, 執著於 (to be excited, attached to (Loc.), to find pleasure in) 過 rajji 過分 ratta 現分 rajjanta 獨 rajjitva So bhave na rajjati, sambhave na rajjati,彼不染於生存, 不染於出生 ( 有樂不染, 合會不著 ) virattacitto, 心無執著 (S ) Rajjana (fr. rajjati), 中 弄髒, 污穢 (defilement) Rajju, 陰 粗繩 (cord), 繩索 (rope) rajjugahaka, 陽 土地測量員 Rabjati (rabj+a), 1. 染 (dye) 2. 找快樂 (to find delight in, to be excited) 過 rabji 過分 rajita, ratta 現分 rabjanta, rabjamana 獨 rabjitva 使 rabjeti, rabjapeti Rabjana (<rabjati) 找快樂 (finding pleasure) Rabjeti (rabj+e), 給樂趣, 使染色 (to cause to be coloured or dyed) 過 rabjesi 過分 rabjita 現分 rabjenta 獨 rabjetva Rattha(Vedic rastra), 中 國家, 國土 (reign, kingdom, empire; country, 635

324 realm) ratthapinda, 陽 從民衆獲得的食物 ratthavasin, ratthavasika, 陽 國民 ( 國家的居民 ) ratthavantopi khattiya, 領國剎帝利 (S.1.28./I,15.) Ratthika (fr. rattha, cp. Sk. rastrika), 形 屬於國家的 (one belonging to a kingdom, subject in general, inhabitant J.II,241 (brahmana gahapati-r.-do arik adayo) 2. 官員 (an official of the kingdom) Rana, 中 戰爭, 打戰, 罪, 過失 ranabjaha, 形 避免激情的擾亂 SA.2.11./I, Ranabjahati kilesabjaha.( 過失擾亂..染污擾亂 ) Rata (ramati 的 過分 ), 已高興, 已獻身 Ratana, 中 1. 珍寶 (a gem, jewel, treasure) 2. 珍貴 ( 敬重之意之寶 (cittikatatthena ratanam)) 3. 腕尺 (most likely=sk. aratni: see ratani; a linear measure) ratanattaya(cp. BSk. ratna-traya), 中 三寶 ( 即 : 佛 法 僧 ) ratanavara, 中 最好的珠寶 ratanam panitam, 珍寶 Ratanika, 形 ( 在 合 中 ) 有很多腕尺的長度或寬度 Rati (Classic Sk. rati, fr. ram), 陰 執著, 愛情 ( 對特定的人, 如戀愛 ), 愛好 (love, attachment, pleasure, liking for (Loc.), fondness) ratikila, 陰 性交 arati, 反 不喜愛, 厭惡 (dislike, aversion) Ratta 1 (pp. of rabjati, cp. Sk. rakta), 形 1. 染的, 有顏色的 (dyed, coloured) 2. 紅色的 (red, more like crimson. Sometimes it comes near a meaning like shiny, shining, glittering (as in ratta-suvanna the glittering gold)) 中 血 過分 已染色, 已彩色, 已性衝動 rattakkha, 形 有紅眼睛的 rattacandana, 中 紫檀 ( 見 Mabjittha) rattaphala, 陰 紅果藤 ( 有紅色橢圓形的果實的藤本植物 ) rattapaduma, 中 紅睡蓮 rattamani, 陽 紅寶石 rattatisara, 陽 赤痢 (bloody diarrhoea) Ratta 2, 中 & (poet.) Ratta, 陰 晚上 ((rarely) night) Rattabbu, 形 長期存在的, 已確認 (of long standing, recognised) Rattandhakara, 陽 夜裡的黑暗 Rattapa, 陰 水蛭 (leech) ( 台語 : 蜈蜞 ngo 5 khi 5 ) Rattavasesa, 陽 殘餘的夜 (2~3 個 nadika(24 分鐘 ), 即天亮 (arunuggamana 明相 ) 之前 48~72 分鐘 Ratti (Vedic ratri & later Sk. ratri. The by-form of ratti is ratta 2 ), 陰 夜晚, 宿 ( ㄒㄧㄡ ˇ, 夜的俗稱 )(night) rattikkhaya, 陽 夜盡 ( 近破曉了 ) rattikhitta, 形 夜晚射擊 ratticara, 陽 夜行者 rattibhaga, 陽 夜晚時分 rattibhojana, 中 晚餐 rattindivam,日夜 sabbarattim,徹夜 ( 夜晚的三時分 ) rattiya pathamam yamam, 初夜 (6-10pm) rattiya majjhimam yamam, 中夜 (10pm-2am) rattiya pacchimam yamam, 後夜 (2-6am) rattitthanadivatthanadisu(dha.cs:pg ), 不分晝夜 636 Rattuparata, 形 戒除在晚上吃食物的 Ratha 1, 陽 馬車 (chariot), 二輪戰車 (two-wheeled carriage) rathakara, 陽 造車者, 木匠 rathavga, 中 馬車的一部份 rathagutti, 陰 車甲 ( 馬車的防衛物 ) rathacakka, 中 車輪 rathapabjara, 陽 車身 rathayuga, 中 車軛 (a chariot yoke) ratharenu, 陽 車子的塵埃 (36 tajjari =1 ratharenu;36 ratharenu =1 蟣 likkha, Sammohavinodani 343), 恙蟲 (mite 恙蟲病是一種急性熱病, 感染此病原 10~12 天就會開始發高燒 劇烈頭痛及淋巴腺炎, 若不治療, 死亡率在 0.6%~40 % 之間 ) rathacariya, 陽 戰車的禦者, 趕車人 rathanika, 中 一隊戰車 ratharoha, 陽 二輪戰車的戰士 Ratha 2 (<ram, cp.sk.ratha) 喜悅 (pleasure, joy, delight) Rathika, 陽 在二輪戰車上戰士 Rathika, 陰 車道, 街道 Rada, 陽 長牙 例 :dvirada = 兩隻長牙 ( 象 ) Radati (rad)(to scratch Dhtp 159; cp. rada & radana tooth Abhp 261. J.V,505; VI,24; Miln.107. Randhaka, randhaka-, J.IV,431 (bhatta ). Randha 1 (for Sk. raddha, pp. of randhati 2), 烹調 (cooked) Randha 2 (Sk. randhra, fr. randhati), 中 開口處, 裂縫, 弱點, 過失 (opening, cleft, open spot; flaw, defect, weak spot) randhagavesin, 陽 挑剔者, 尋弱點的人 (looking for somebody s weak spot) randhagavesita,挑剔 Randhaka, randhaka-(fr. randhati 2), 形 陽 廚子 (one who cooks, cooking, a cook) Randhati (radh or randh), 使受 管制, 使煩惱 (to be or make subject to, (intrs.) to be in one s power; (trs.) to harass, oppress, vex, hurt) in Imper. randhehi J.I,332. ma randhayi J.V,121, and pl. ma randhayum Dh.248 (=ma randhantu ma mathantu DhA.III,357). See also randha 2 2. 烹調 (to cook (cp. Sk. randhi & randhana) Miln.107 (bhojanam randheyya) pp. randha 1. Randhana, 中 烹飪, 煮 Randheti (randh+e), 煮沸, 烹調 過 randhesi 過分 randhita 獨 randhetva rabh, 字根 I. 開始 (to begin) ram, 字根 I. 樂於 (to take delight in) Rama, rama- (fr. ram), 形 樂於, 可樂的 (delighting, enjoyable; only in cpd. du rama(=sk. duhrama), 難以享受 (difficult to enjoy, not fit for pleasures; as nt. absence of enjoyment Dh.87=S.V,24) manorama, 取悅此心 637

325 (gladdening the mind) Ramaniya, Ramaniya(grd. of ramati), 形 令人愉快的, 迷人的, 嬌媚的 (delightful, pleasing, charming, pleasant, beautiful) Ramani, 陰 女人 Ramati (ram 樂於 +a), 使高興, 過得快樂 (to enjoy oneself, to delight in; to sport, find amusement in) 過 rami 過分 rata 現分 ramanta, ramamana 獨 ramitva 不 ramitum 使 rameti( 製造歡樂氣氛 ) Ramana, 中 享樂 Rambati (& lambati) (<lamb), 懸掛 (to hang down) Rambha, 陰 芭蕉 (plantain tree, or banana tree. 見 Moca) Ramma (grd. of ramati), 形 迷人的, 可享受的 (enjoyable, charming, beautiful) Rammaka (Sk ramyaka), 陽 然瑪尬月 ( 月份名, 見 Citta,2 月 16 至 3 月 15) Rava 1 (for raya, with v. for y as freq. in Pali), 速度, 飛奔 (speed, exceeding swiftness, galloping) Rava 2 (fr. ru, cp. Vedic rava), 陽 噪音, 吼, 哭聲 (loud sound, roar, shout, cry; any noise uttered by animals) ravana, 中 吼聲, 嚎叫 Ravaka =rava, in goravaka, 牛吼聲 (a cow s bellowing) Ravati (ru+a), 發出噪音, 哭 過 ravi 現分 ravanta, ravamana 獨 ravitva 過分 ravita, ruta Ravi(cp. Sk. ravi), 陽 太陽 (the sun) ravihamsa, 陽 太陽鵝 ( 鳥名 ) Ravivaro, 陽 星期日 (sunday) Rasa 1, 陽 1. 味道, 汁, 滋味, 水銀 rasagga, 中 最好的味道 rasajana, 中 洗眼劑 rasatanha, 陰 渴望味道 rasavati, 陰 廚房 rasaharani, 陰 味蕾 rasayanika,化學家 (chemist) 2. 作用 DhsA.(CS:p.106):Kiccam va sampatti va raso nama.( 作 ( 用 ) 或達成, 稱為 作用 ) Rasa 2, rasa-, 十 (is a dial. form of -dasa ten, and occurs in Classic Pali only in the numerals for 13 (terasa), 15 (panna-rasa, pannarasa), 17 (sattarasa) & 18 (attharasa, late) Rasaka (fr. rasa, cp. Classic Sk. rasaka), 陽 廚子 (a cook) Rasana, 陰 女人的腰帶 見 mekhala Rasavin (fr. rasa), 形 (tasting) Rasmi(=ramsi), 陰 繩索, 繮繩, 光線 Rassa, 形 短的, 像侏儒的, 矮小的 rassatta, 中 短 638 rah, 字根 I. 離開 放棄 (to quit) Rahada, 陽 湖 (a (deep) pond, a lake) Rahassa (Sk. rahasya), 形 中 秘密 (secret, private) Rahayati (denom. fr. rahas; not corresponding to Sk. rahayati), 成為孤獨 (to be lonely, to wish to be alone) Rahita [pp. of rah] 1. Rahabhava, 陽 秘密 Sp.Para.I, evamesa na kadaci karotiti papakarane rahabhavatopi araham.( 如此, 不會某時秘密作惡, 為 阿羅漢 ) Rahita, 形 1. 孤獨, 遺棄 (lonely, forsaken) 2. 剝奪的, 沒有的 (deprived of, without (rahita-)) Rahas & Raho (Vedic rahas), 無 秘密地, 在保密中 rahogata, 形 到隱密的地方的 Raga(vi 離 +raga<raj( 著色 ) 梵巴同 ) see rajati), 陽 1. 顔色, 染料 (color, hue; coloring, dye) 2. 染, 染著, 肉欲 (excitement, passion) rabjan atthena rago( 找樂子之義為 染 ) (DhsA 363) ragakkhaya, 陽 染盡, 貪染的毀滅 ragaggi, 陽 欲火 ragacarita, 形 好色的行爲 ragaratta, 形 起好色心的 saraga, 形 有染的 Ragin, ragin-(fr. raga), 形 好色的 (one who shows passion for, possessed of lust, affected with passion) raj, 字根 I. 使 發光 (to shine) Raja (Rajan) (cp. Vedic raja), 陽 國王 (king), 統治者 (a ruling potentate) 單. 主.raja; 複. 主 rajano; 單. 呼.raja raja; 複. 呼 rajano; 單. 賓.rajanam rajam; 複. 賓.rajano; 單. 具.raja rajina [ 梵 rajba] rajena; 複. 具.rabbabhi rajûhi rajehi; 單. 離.rabba rajamha rajasma; 複. 離.rabbabhi rajûhi rajehi; 單. 與. 屬.rabbo [ 梵 rajbah] rabbassa rajino; 複. 與. 屬.rabbam[ 梵 rajbam] rajunam rajanam; 單. 處 rabbe rabbi rajamhi rajasmim; 複. 處.rajusu rajesu rajakakudhabhanda, 中 皇室的徽章, 王位的標誌 ( 如王冠等 ) rajakatha, 陰 王論 rajakammika, 陽 政府官員 rajakumara, rajaputta, 陽 王子 (prince) rajakumari, rajakabba, rajadhita, 陰 公主 (princess) rajakula, 中 王室, 王宮 Rajageha, 中 王舍 ( 城 ) rajabhavana, rajamandira, 中 王宮 rajavgana, 中 宮殿的庭院 rajadanda, 陽 國王諭旨的處罰 rajadaya, 陽 王室禮物 rajaduta, 陽 國王的報信者或外交使節 rajadevi, 陰 王妃 ( 國王的配偶 ) rajadhamma, 陽 王法 rajadhani, 陰 王城 rajadhitu, rajaputti, 陰 公主 rajanivesana, 中 國王的住所 rajantepura, 中 王室閨房, 宮殿場所 rajaparisa, 陰 國王的隨行人員, 王室集會 639

326 rajaputta, 陽 王子 rajapurisa, 陽 國王的人 rajaporisa, 中 公職 rajabali, 陽 國王抽的稅 rajabhata, 陽 軍人 rajabhaya, 中 對國王的恐懼 rajabhogga, 形 適合被國王用的 rajamahamatta, 陽 總理, 大臣, 宰相 rajamahesi, rajini, 陰 皇后, 王后 (queen),cf. mahesi rajamudda, 陰 王印 rajaratha, 陽 皇家馬車 rajavara, 陽 高貴的國王 rajavallabha, 形 熟悉國王的, 國王喜歡的事物 rajasampatti, 陰 國王的光彩壯麗 Rajagaha( 梵 Rajagrha, Rajagriha; 今稱 Rajgir), 中 王舍 ( 城 ), 今位於印度比哈爾省 (Indian state of Bihar, Located at 25 03' N85 42' E), 巴特那市 (Patna) 南側 平均海拔 73 公尺 ( metres =239 feet), 四周有五山圍繞, 王舍城到舍衛城 45 由旬 ( 見 本生經 J.12), 約 540 公里 王舍城附近有五山 :1. 鷲峰,Gijjhakuta pabbata( 梵 Griddhkuta; 印 Griddhraj Parvat or Gridhra-kuta Hill; 英 Vulture Peak, 此山位於王舍城東北十里之處, 為圍繞王舍城的五山中之最高山 位於中印度摩羯陀國首都王舍城之東北側 位置在 24 18' N and 81 15' E.; 海拔 717 公尺 (2354 feet)) 2. 般荼婆 (Pandava)( 巴 ) 3. 負重 (Vebhara)( 巴 ), 音譯毘婆羅 4. 吞仙山 (Isigili)( 巴 ), 音譯伊師耆利 5. 方廣山 (Vepulla)( 巴 ), 音譯毘富羅山 頻婆娑羅王時, 由上茅宮城 (Kuwagrapura, 又稱舊王舍城 ) 遷都至此 摩羯陀國 (Magadha) 之都城, 本城出土遺留陶瓷, 可以追溯至西元前 1000 年, 但是當時人類活動的實情尚為無知 Rajadhamma, 陽 王法 ( 國王的職責 ) dasa rajadhamma(dasasu rajadhammesu), 陽 十王法 ;J.v.534.(JA.III,274., III,320., III,412., *V,378.).. 1 Danam 2 silam 3 pariccagam, 4 ajjavam 5 maddavam 6 tapam; 7 akkodham 8 avihimsabca, 9 khantibca 10 avirodhanam.( 一 佈施 二 持戒 三 大捨施 四 誠實 五 文雅 ( 溫和 ) 六 熱心 七 無瞋 八 無害 九 忍耐 十 無敵意 ) JA.534./.V, Danadisu dasavatthuka cetana danam, pabcasiladasasilani silam, deyyadhammacago (V,379.) pariccago, ujubhavo ajjavam, mudubhavo maddavam, uposathakammam tapo, mettapubbabhago akkodho, karunapubbabhago avihimsa, adhivasana khanti, avirodho avirodhanam.( 一 佈施.. ( 施捨 ) 財等十類的心 二 持戒..受持五戒 十戒 三 大捨施..作正法之施 四 誠實..正直 五 溫和..柔軟 六 熱心..布薩法 ( 於齋戒日受八戒 ) 七 無瞋..慈的前方便 八 無害..悲的前方便 九 忍耐..堅忍 十 無敵意..無敵對 ) Rajabba(fr. raja, cp, Vedic rajanya), 陽 戰士階級的人 ( 印度的世襲階級 )( royalty ; a high courtier, a khattiya (=rajabhogga Rajati (raj+a) (cp. rajati & rabjati), 照耀 (to shine) 過 raji 過分 rajita 640 現分 rajamana Rajatta, 中 君主身份 Rajaratha, 陽 皇家馬車 Dhp.v.151.:Jiranti ve rajaratha sucitta, atho sariram pi jaram upeti. Sataba dhammo na jaram upeti, santo have sabbhi pavedayanti.( 富麗輦輿要當朽, 色身老來亦當同 唯善人法 (= 聖教 ) 永不老, 善人在在傳真善 ) cf. bhaddayana, 中 輦輿 ( ㄋㄧㄢ ˇ ㄩ ˊ) Rajahamsa, 陽 國王天鵝 ( 其喙和腳皆紅色 ) Rajana, 陰 國王的諭令 Rajanubhava, 陽 國王的壯麗或最高權威 Rajamacca, 陽 王室部長 Rajayatana, 陽 闊葉山檨子 (Buchanania Latifolia, 見 Khirika) Raji 1 (cp. Sk. raji), 陰 ( 一 ) 排, 線, 行列 (a streak, line, row) Raji 2 (fr. raga?), 意見不合, 爭吵 (dissension, quarrel) savgharaji, 僧諍 (+savghabheda 破僧 ) Rajita, 過分 已燦爛, 已照耀 Cp. virajita Rajiddhi, 陰 王室力量 Rajin (fr. raji), 形 有斑紋 有線條 (having streaks or stripes) uddhaggarajin, 顯著的 Rajini, 陰 皇后 Rajisi, 陽 王室預言者 Rajupatthana, 中 對國王的伺候 Rajuyyana, 中 ( 國王的 ) 御花園 Rajorodha, 陽 國王的閨房, 王妃 Radheti 1 [Caus. of radh to succeed, radhyate. The root is given at Dhtp 420 & Dhtm 656 in meaning samsiddhiyam, i. e. of success. See etym. at Walde, Lat. Wtb. s. v. reor.] to please: see cpds. abhi apa, a, vi. Radheti 2 (radh? Given at Dhtp 424 & Dhtm 656 in meaning himsayam, i. e. of hurting), 殺 Rama (fr. ram; cp. Vedic rama), 快樂 (pleasure, sport, amusement) ramakara, 找樂子 (having pleasure, sporting, making love) Ramaneyyaka, 形 愉快的, 可愛的 (pleasant, agreeable, lovely) Rava, 陽 哭聲, 嚎叫, 噪音 Rasi(Vedic rawi), 陽 1. 堆, 量, 聚集 (heap, quantity, mass) 2. 財聚 ( (store of) wealth, riches) rasivaddhaka, 陽 收入的管理員 Rahaseyyaka, 形 隱蔽的, 秘密的 ( having one s bed in loneliness, living in seclusion or secrecy) manussarahasseyyakam, manussarahaseyyaka, 適合躺在無人干擾之處 ( fit to lie undisturbed by men Vin.I,39.) 641

327 Rahu, 陽 羅睺( 阿修羅王的名字 ), 月蝕, 日蝕 rahumukha, 中 羅睺口刑 ( 一種處罰 ) A.4.15./II,17... Etadaggam, bhikkhave, attabhavinam yadidam Rahu Aasurindo.( 諸比丘! 於有身體的眾生當中, 羅睺 ( 阿修羅王 ) 為最大 )( 他的身高有四千八百由旬, 手臂有一千兩百由旬大小, 眉間五十由旬, 手指頭 腳趾頭的間隔和手掌有二百由旬 ) Rahula, 陽 羅睺羅( 人名 ) 今印度語作.. Rahul; 本名字已在美國出生孩子的名字千名之內 ribc, 字根 II. 倒空(to empty) Ribcati (ribc 倒空 +m-a), 疏忽, 放棄, 倒空 (leaving behind, giving up) 過 ribci 過分 ritta 獨 ribcitva 現分 ribcamana Ritta (Ribcati 倒空 的 過分 ; cp. atireka), 已缺乏, 已空, 已擺脫 (devoid, empty, free, rid (of)) rittamutthi, 陽 空拳 rittahattha, 形 空手的 ru, 字根 I. 製造噪音(to make a noise) Rukkha(Sk. ruksa), 陽 樹(rakkha at J.III,144.) rukkhakottaka, 啄木鳥 ((rukkhasakuna) the wood-pecker) rukkhagahana, 中 樹叢 rukkhadevata, 陰 樹神 rukkhamula, 中 樹根( 樹底下 ) rukkhamulika, 形 樹下住( 居住在樹下的人 ) rukkhasusira, 中 空心樹 rukkhantara, 中 樹木的內部(the inside of a tree PvA.63) Rukkhagahana, rukkhagahana, 中 樹叢, 樹欉 ( ) (tree-thicket or entanglement) rukkhapanika, 木質湯匙 (a wooden spoon Vism.124 (opp. to pasanarukkha). ruc( 梵 ruc), 字根 I. 使發光(to shine) ruc, 字根 VII. 高興(to please) Ruci (fr. ruc, cp. Vedic ruc), 陰 1. 亮麗, 光 (splendour, light, brightness) 2. 傾向, 愛好 (inclination, liking, pleasure) rucika, 形 ( 在 合 中 ) 有傾向 的 Rucira, 形 愉快的, 美麗的 Ruccati (ruc 高興 +ya), 尋開心, 喜歡 (to find delight or pleasure in (Loc.), to please, to indulge in, set one s mind on) 過 rucci 過分 ruccita 獨 ruccitva Ruccana, 中 愛好, 選擇 (hurting, feeling pain) ruccanaka, 形 令人喜愛的, 滿意的 ruj, 字根 I. 使痛苦(to pain) Rujati(= rujjati)(ruj 使痛苦 +a), 覺得疼, 痛 (to break, crush; lit. to (cause) pain, to afflict, hurt) 過 ruji 過分 lugga 獨 rujitva 未 rucchiti(cp. Sk. roksyate) Rujana, 中 ruja, 陰 疼, 痛 (hurting, feeling pain) rujanaka, 形 642 痛的 Rujjhati (rudh( 梵 rudh) 阻礙 +ya) (pass. of rundhati), 被阻隔, 被避免 (to be broken up, to be destroyed) 過 rujjhi 過分 ruddha Ruttha (russati 的 過分 ;pp. of rus; Sk. rusta), 已惱怒, 已激怒 (vexed, cross, enraged) Runna, Ronna, (rudati 哭 的 過分 ;for Sk. rudita, after analogy of other roots in --d, as tud>tunna, pad>panna, nud> nunna. The BSk. forms are both runda), 已哭泣, 已悲歎 Ruda(=Ruta), 中 ( 鳥 獸等 ) 叫, 啼, 嗥, 鳴 Rudati & Rodati (rud+a), 哭, 哀悼 (to cry, lament, weep, wail) 過 rudi 過分 rudita, ruta 現分 rudanta, rudamana 獨 ruditva Rudammukha, 形 含淚的臉的 Ruddha, 見 Rujjhati rudh(by-form rubh) ( 梵 rundh or rudh), 字根 II. 阻礙 (to hinder) Rundhati rudh ( 梵 rudh), 字根 III. 需要 ( 加接頭詞 ana) (to desire (with prefix ana)), 抑制 防護 (to restrain) Rudhira, 中 血 (blood) Rundhati (rudh( 梵 rundh or rudh)+m-a), 防止, 阻隔, 圍困, 監禁 過 rundhi 過分 rundhita, ruddha 獨 rundhitva Rundhana, 中 預防, 關押 rup, 字根 VII. 改變 (to change), 毀滅 (perish) cp.( 梵 rup), 打破 (break) Ruppati (rup+ya;rup=lup), 被惱怒 (to be vexed), 被改變 (to be changed) 過 ruppi 現分 ruppamana 大義釋注 (Nd 1 A., CS:p.11):ruppatiti kuppati ghattiyati piliyati, bhijjatiti attho.( 被破壞..干擾 敲擊 逼迫 破碎之意 ) Ruppana, 中 持續的變化 (molestation, vexation) Ruru(Vedic ruru), 陽 一種牡鹿 (a sort of deer, a stag; usually called rurumiga J.IV,256, 261; V,406 (pl. rohita ruru), 416.) cp. ruruva. Rusita [pp. of rus to be vexed. The Dhtp defines by rose (306, 450), parusiye (626); Dhtm has 2 roots viz. one with alepe (442), the other with himsayam (443)] annoyed, irritated, offended Sn.932, 971 (expl d by Nd as khumsita, vambhita, ghattita etc.). See rosa, roseti etc. rus, 字根 I. III. VII. 生氣 (to get angry) ruh( 梵 ruh), 字根 I. 生長 (to grow) Ruha 1, ruha-, (fr. ruh: see ruhati, 形 ( 在 合 中 ) 成長的 (growing, a tree, in cpds.: jagatiruha, dharaniruha, mahiruha, etc.) 643

328 Ruha 2 (poetical for ruhira (rohita)=lohita), 血 (blood, in cpd. ruhamghasa blood-eater, a name for panther) Ruhati 1, 1. 成長 (to grow, spread It.67; J.IV.408 (akkhini ruhimsu; also ppr. med. ruyhamana)) 2. 治療, 靠近 (to heal (of a wound), close up Vin.I,206 (vano na ruhati)) 3. 有效 (to have effect in (Loc.), to be effective Vin.II,203=It.87 (vado tamhi na ruhati)) pp. rulha 2. See also ruhita (pp. of Caus. ruheti=roheti) Ruhati 2 (for rundh (rumbh, rudh), or Pass. rujjh ; see also rumbhati & ropeti 2 ), 被打破 (to be broken or (fig.) to be suspended Vin.II,55 (dhammatta ruhati the liability is cancelled) pp. rulha 1. Ruhana (cp. Sk. rohana, fr. ruh: ruhati 1 ), 陰 1. 成長 (growth) 2. 治療 (healing) Ruhita (< ruhati 1 ), 中 瘡 (a boil, a diseased growth (lit. healed ) Vin.IV,316 (expl d as yam kibci vano ; v. l. rudhita). Rekha (f.) [fr. rikh, for which the Pali form is likh, cp. Sk. rekha] line, streak Abhp 539. See lekha. Rupa, (<ruppati< rup( 改變 毀滅 )) 中 色 ( 相 ), 外形, 體形, 圖像, 視野 ( 眼睛的對象, 即 : 所看到的東西 ), 物質元素 ( 即 : 地 水 火 風所組成的物質體 ) 世尊說 : 諸比丘! 你們如何說色 (rupam)? 被破壞 (ruppati<rup( 改變 毀滅 )) 故, 諸比丘! 由於它, 它被叫做 色 (rupam) ( 梵文 rupyata iti rupam) 何以被破壞? 以寒冷破壞, 以炎熱破壞, 以飢餓破壞, 以口渴破壞, 以虻 (damsa=pivgalamakkhika 牛虻 ) 蚊 (makasa) 風 (vata =kucchivata-pitthivatadivasa 受胃腸風 背部風等的支配 ) 熱 (atapo= suriyatapo 太陽熱 ) 毒蟲類 (sarisapa 蛇 蠍等 ) 所咬而變壞 被破壞 故, 諸比丘! 由於它, 它被叫做 色 ( 相應部 S.22:79/III,86) rupaka, 中 小體形, 直喻 rupakalapa,色聚 ( 物質的最小單位, 最小含有八種成份 : 地 水 火 風 色 香 味 食素 ) rupatanha, 陰 色愛 ( 色相的渴望 ), 或潔癖 (suddhe rupabhavasmimyeva tanha rupatanha. DhsA.#1065) rupadassana, 中 見色 ( 視界的察覺 ) rupanimitta,色相 rupabhava, 陽 色有 ( 梵天世界 ) ruparaga, 陽 色染 ( 渴望出生在色相的世界 ) rupavantu, 形 英俊的 rupasampatti, 陰 美好的東西 rupasiri, 陰 個人的光彩壯麗 ruparammana, 中 色所緣 ( 顏色 ) rupavacara, 形 色界的 Rupakammatthana,色業處 色業處的修法 : 色業處 (rupakammatthana): 先修 四界分別觀 (catudhatuvavatthana 四界差別觀 ), 反覆觀察四大種的十二種特相 ( 地界 : 硬 (kakkhalam, hardness) 粗 (pharusam, roughness) 重 (garukam, heaviness) 軟 (mudukam, softness) 滑 (sanham, 644 smoothness) 輕 (lahukam, light) 水界 : 流動 (paggharana, flowing) 粘 (abandhana, cohesion; 由外向內的內聚力 ) 火界 : 熱 (unha, heat) 冷 (sita, coldness) 風界 : 剛強 (vitthambhana;rigidity maintaining) 推動 (samudirana, pushing; 由內向外 ), 若完全熟練之後, 全身變成透明狀, 進一步用功, 可以觀察到色聚 (rupakalapa), 當能夠看到色聚時, 辨明每粒色聚裏所有的色法, 譬如 地 水 火 風 色 香 味 食素 身體中有二十八種色法, 它以 8 個乃至 13 個的的型態結合 觀察它們必須由 : 處門 (ayatana dvara) 或根門裡的所有色法, 身體部分的所有色法, 所有四十二身分 ( 三十二身分之外, 另外加上 :1. 體內的四種火界 2. 體內的四種風界 ) 禪修者須破除三種密集 (rupa ghana, 或色厚 ): 相續 組合 與 功用 一 相續密集 (santati ghana): 見到各種色聚, 色法到了 住位 時, 製造的幾代食素八法聚 二 組合密集 (samuha ghana): 當能夠分別究竟色 (paramattha rupa) 的自性相 (sabhava rupa, 即硬 軟等 ), 即已破除了組合密集 三 功用密集 (kicca ghana): 見到色聚裡的每個究竟色的作用 ( 如 眼淨色 的作用是牽引心路過程至色所緣 ( 色 ) 心所依處 的作用是作為意界和意識界的依處等等 ) ( 請參考帕奧禪師 : 智慧之光 ) Rupata (abstr. fr. rupa), 陰 形狀, 相貌 ((being) shape(d), appearance; accordance, conformity, in phrase bhavya-rupataya by appearance of likelihood A.II,191 (in hearsay formula, where it is missing in id. passage at Nd 2 151). Rupatta (abstr. fr. rupa), 中 (lit. form-hood, i. e. shaping (being) shape(d) S.III,87 (rupam rupattaya savkhatam)) Rupavant, -rupavant (rupa+vant), 形 1. 具有身體 (having bodily form (gokannarupavant) 2. 美麗的 (beautiful Mhvs 10, 30 (f. rupavati)) Rupini, 陰 美女 Rupiya(cp. Sk. rupya, lit. of splendid appearance, cp. name for gold jatarupa), 中 銀 銀幣 (silver) Rupiyamaya( rajatamaya PvA.95), 形 銀製的 Rupin(fr. rupa), 形 有物質的 (having material qualities, possessed of form or shape or body or matter) Rupupajivini, 陰 妓女 Rulha, (Ruhati 的 過分 ) 生長, 登上, 痊愈 Ruhati (ruh 生長 +a), 生長, 登上,( 創傷的 ) 痊愈 過 ruhi Ruhana (cp. Sk. rohana, fr. ruh: ruhati 1 ) 1. 成長 (growth J.II.322 (viruhana C.)) 2. 治療 (healing (of a wound) Miln.112.) Ruhita (nt.) [fr. ruhati 1 ] a boil, a diseased growth (lit. healed ) Vin.IV,

329 (expl d as yam kibci vano ; v. l. rudhita). Re (shortened for are, q. v.), 驚嘆詞 cara pi re get away with you! M.II,108; Vin.IV,139 (so read for cara pire which the C. takes as para, amamaka); or ehi re come on then! J.I.225; ha re look out! here they are! PvA.4; aho vata re wish I would! Pv.II.9 45 (re ti alapanam PvA.131); no ca vata re vattabbe but indeed, good sir... (Kvu 1). Rekha (<likh ( 梵 rikh), cp. Sk. rekha), 陰 線 (line, streak Abhp 539. See lekha) Recana (< ric), 中 鬆弛, 發射 (letting loose, emission Dhtm 610. Cp. virecana) Renu(cp. Vedic renu), 陽 陰 1. 灰塵 (dust; pl. renu particles of dust) 2. 花粉 (pollen) Revati, 陰 奎宿 ( 二十七星宿之一 ) Roga (Vedic roga: ruj (see rujati), cp. Sk. ruja breakage, illness), 陽 病, 疾病 (illness, disease) bandhukarogo(pandu roga), 黃疸病 roganidda, roganila, 形 疾病的所在地 rogahari, 陽 醫師 rogatura, 形 病人 Rogin (fr. roga), 形 陽 有病的 (having a disease, suffering from) Rocati (ruc+a), 1. 愉快 (to please, i. e. it pleases (with Dat. of person) Th.2, 415 (rocate); Mhvs 15, 9 (nivaso rocatu)) 2. 找快樂 (to find pleasure in) 過 roci Caus. roceti Cp. abhirocat, arocati, virocati. Rocana, 中 愛好, 選擇, 光亮 Roceti (ruc+e), 同意, 喜歡 過 rocesi 過分 rocita 獨 rocetva Rodati (rud+a), 哭, 哀悼 過 rodi 過分 rodita 現分 rodanta, rodamana 獨 roditva, 不 roditum see rudati. Rodana, 中 哭, 哭泣的行爲 Rodha 1 (<rudh), 陽 rodhana, 中 妨礙 (obstruction), 牢獄 (Vism.495) cp.anurodha, nirodha, virodha Rodha 2 (<rudh) 中 岸 (bank), 水壩 (dam) Ropa, -ropa, ropaka(fr. rop=caus. of ruh), 陽 種植者, 耕者 (plantation; in vanaropa & aramaropa S.I,33. Ropita, (ropeti 的 過分 ) 1. 種植 (planted)2. 培養 (growing up) Ropima (< ropeti 1 ), 中 1. 已被種植 (what has been planted Vin.IV,267) 2. 一種箭 (a kind of arrow M.I,429 (contrasted with kaccha; Neumann trsl s ropima by aus Binsen ).) Ropeti (rup+e), 種植, 播種 (to plant or sow) 2. 固定 (to put up, fix) 過 ropesi 現分 ropenta, rapayamana 獨 ropetva, ropiya 646 Roma, 中 毫毛 ( 體毛 )(the hair of the body) romaca, 陽 毛骨悚然, 雞皮疙瘩 Romaka(< roma), 形 羽毛 (feathered (?) J II.383) Romanthati, Romantheti, 咀嚼反芻的食物, 用力咀嚼 (to chew the cud, to ruminate) 過 romanthi 獨 romanthayitva Romanthana, 中 反芻, 用力咀嚼 (ruminating) Roruva, 陽 嚕羅婆地獄 ( 號叫地獄, 八大地獄之一 ), 叫喚 Rosa( 梵 rosa), 陽 激怒 rosaka( 梵 rosaka), 形 使人生氣的 Rosana( 梵 rosana), 陰 激怒 (making angry, causing anger, being angry) Roseti(=rosayati, rosati) (rus+e) (Caus. of rosati, rus; see rusita), 使生氣, 激怒 (to make angry, to annoy, to irritate) 過 rosesi 過分 rosita 獨 rosetva rosayam, 現分 ppr.m.nom.sg. Rohati (ruh+a), 生長, 登上, 痊愈 參考 Ruhati Rohana, ruhana, 中 升起, 成長 Rohini, 陰 1. 赤牛 (a red cow A.I,162=III,214.) 2. 畢宿 ( 星宿 )(a nakkhatta or constellation) Rohita, 形 紅色 陽 一種鹿 紅鹿, 一種魚 紅魚 ( 紅鯉魚 (Cyprinus rohita)) rohitamaccha, 陽 鮭魚 L L, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十八個輔音字母 發音好像漢語中的 l La, 等等 (corresponding to our etc. : see peyyala.) Lakanaka (fr. lag, with k for g, as lakuta: lagula etc. Would correspond to Sk. *lagnaka), 中 錨 (ship s anchor (navalakanaka) Miln.377 (v. l. lagganaka), 378. Lakara, 陽 帆 (sail, 可能由印尼語 layara 轉化 ) Lakuntaka, Lakundaka, 陽 矮子, 侏儒 (a dwarf) lakkh( 梵 laks), 字根 VII. 做記號 (to mark) Lakkha, 中 標誌, 目標, 賭注, 記帳的標誌, 十萬 Lakkhana(<laks 標記 特徵 ), 中 相, 特相, 告示, 標誌, 特徵, 預兆, 特質 lakkhanapathaka, 陽 占相者 ( 解讀徵兆的專家 ) lakkhanasampatti, 陰 相的優點 lakkhanasampanna, 形 有吉兆的 wrivatsalaksana, 梵 卍 卐 音譯作 : 室利靺蹉洛剎曩 意譯作吉祥海雲 吉祥喜旋 DhsA.(CS:p.106):Lakkhanadisu hi tesam tesam dhammanam sabhavo va samabbam va lakkhanam nama.( 各種諸法的諸 647

330 相共通的自相, 稱為 特相 (particular characteristic) ) Lakkhika, 形 幸運的 Lakkhita, (lakkheti 的 過分 ) 作標記, 區別, 表現 的特色 Lakkhi, 陰 好運氣, 繁榮, 財神 Lakkheti, lakkhayati (lakkh+e), 作標記, 區別, 表現 的特色 過 lakkhesi 過分 lakkhita 獨 lakkhetva Lagula, 陽 棍棒 Lagga, 形 卡住的, 執著的 alaggata,無執著性 Laggati (lag+a), 黏住, 執著, 黏附在, 懸掛 過 laggi, 過分 laggita Laggana(<lag), 中 黏附, 執著, 懸掛 Laggeti (lag+e), 堅持, 不掛斷, 粘住 過 laggesi 過分 laggita 獨 laggetva lavgh, 字根 I. 違背 超越 (to transgress), 弄乾 (to dry) Lavgi, 陰 門閂, 棒 ( 常用作柵欄, 扣栓物 ) Lavgula, 中 尾 Lavghaka, 陽 跳躍者, 表演雜技者 Lavghati (lavgh 超越 +m-a), 跳過, 單腳跳 過 lavghi 獨 lavghitva Lavghana, 中 跳躍, 單腳跳 Lavghapeti, (lavghati 跳過 的 使 ) 令跳過 Lavghi, 陽 跳躍者, 門檻 Lavgheti (lavgh 超越 +e), 跳過, 放出, 違背 過 lavghesi 過分 lavghita 獨 lavghetva lajj( 梵 lajj), 字根 I. 慚愧 (to be ashamed) Lajjati (lajj 慚愧 +a), 1. 感到慚愧, 有羞恥心, 蒙羞 (to be ashamed or abashed, to be modest or bashful) 過 lajji 未 lajjissati 不 lajjitum 現分 lajjanta, lajjamana 獨 lajjitva 未被 lajjitabba, lajjitaya 2. 認為, 考慮 (to have regard of (Gen.), to consider, to respect) 使 lajjapeti( to cause to be ashamed, to put to the blush) 過分 lajjita Lajjana(<lajj), 中 很丟臉, 羞恥 (being ashamed) alajjana,無羞恥 Lajja, 陰 恥辱, 害羞 ( 歹勢 phainn 2 se 3, 驚見笑 kiann kian 3 siau 3 ) Lajjapana, 中 慚愧心 Lajjapeti (lajjati 慚愧 的 使 ), 使慚愧 過 lajjapesi 過分 lajjapita Lajjitabbaka, 形 應該感到慚愧的 Lajji, 形 有慚愧心的, 謙遜的, 有責任心的 Lacchati = labhissati, 未 labhati Labca, 陽 賄賂 labcakhadaka, 形 收受賄賂 labcadana, 中 行 648 賄 labch, 字根 I. 記號 (to mark) Labcha, 陽 labchana, 中 標誌, 印記, 特徵 Labchaka, 陽 作標記的人, 壓印者 Labchati (labch 記號 +a), Labcheti (labch 記號 +e), 作標記, 壓印, 蓋章 過 labchi, labchesi 獨 labchitva, labchetva Labchita (Labchati 作標記 的 過分 ), 已作記號, 已蓋章 Latukika, 陰 印度鵪鶉 (quail) Latthi, Latthika, 陰 杖, 小樹 Landa, 陽 ( 家畜的 ) 糞 landika, 陰 ( 家畜的 ) 糞 Lata, 陰 藤蔓, 攀緣植物 latakamma, 中 藤編 Laddha (labhati 獲得 的 過分 ), 已獲得, 已接收 ( (having) obtained, taken, received) laddhaka, 形 迷人的, 愉快的 laddhabba, 義 應該被接收 laddhabhava, 陽 接收的事實, 達到的事實 laddhassada, 形 精力恢復的, 病癒的 Laddha, laddhana, (labhati 獲得 的 獨 ), 有得到, 有收到, 有達到 Laddhi, 陰 理論的意見,laddhika, 形 有某種見解的 Laddhum (= labhitum), 不 要獲得, 要接受 lap( 梵 lap), 字根 I. 說 (to speak) Lapati (lap 說 +a), 談話, 講話, 小孩般說話 過 lapi 過分 lapita 獨 lapitva Lapana, 中 嘴, 演講 lapanaja, 陽 牙齒 Lapana, 陰 小孩般說話, 諂媚 Labuja, 陽 麵包果 ( 一種高的喬木 (Atrocarpus altilis), 廣布於熱帶地區, 結麵包果, 樹皮含堅韌的纖維, 用作織布 黏性物質 ) Labbhati (labh 獲得 +ya), 被獲得, 被接收 過分 laddha, 現分 labbhamana 義 labbhaniya, labbhaneyya labbhaneyyatthana, 被獲得處 labbhaneyyavatthu, 被獲得之事 alabbhaneyyatthanani, 無法思議處 不可思議處 (impossible things) Labbha, 無 可能的, 可允許的, 可能被獲得 labh( 梵 labh), 字根 I. 接受 (to receive), 獲得 (to get) 字根 III. 被得到 (to be got) Labhati (labh 獲得 +a), 收穫, 獲得, 達到 過 labhi 過分 laddha, 現分 labhanta 獨 labhitva, laddha, 不 labhitum, laddhum catunnab ca aharanam kamalabhi hoti akicchalabhi akasiralabhi( 四食隨願欲而得, 不勞而得, 不苦而得 ) 649

331 Lamba, 形 懸掛的, 下垂的 lambaka, 中 正在懸掛的東西, 鐘擺 Lambati (lab+m-a), 懸掛, 吊 過 lambi 現分 lambanta, lambamana 獨 lambitva Lambeti (Lambati 的 使 ), 使懸掛, 使吊 過 lamesi 過分 lambita 獨 lambetva Lambila, 形 酸的 (sour, acrid, astringent (of taste)) Lambin(<lamb, 形 懸掛, 彎下 (hanging down, able to hang or bend down(with ref. to the membrum virile 男根 ) Vin III.35 ( tassa bhikkhussa angajatam digham hoti lambati, tasma lambiti vutto Sam. Pas. I.278).) lambh, 字根 VII. 欺騙 (to deceive) Laya, 陽 短暫的時間的衡量 lal( 梵 lam), 字根 VII. 玩 彈 (to play), 愛撫 (to fondle) Lalana, 陰 女人 Lalita, 中 優雅, 吉祥物 Lava, 陽 一滴 Lavavga, 中 丁香 (cloves, 熱帶地方的常綠喬木 (Eugenia caryophyllata), 葉子長橢圓形, 花淡紅色, 果實長球形 花供藥用, 有健胃驅風作用 種子可以榨丁香油, 用作芳香劑 ) Lavana, 中 鹽 Lavana, 中 割穀, 收穫 Lasati (las+a), 照耀, 玩 過 lasi Lasika, 陰 關節滑液 (synovic fluid) Lasi, 陰 腦髓 (brains) Lasuna( 梵 lawuna), 中 蒜 (garlic, 一種鱗莖草木 (Allium sativum)) 大蒜具有抗菌 殺蟲 解毒 消炎 健胃等功效, 大蒜含有殺菌素, 對流行性感冒病毒 葡萄球菌 鍊球菌 腦炎雙球菌 傷寒桿菌 痢疾 霍亂 白喉等病菌都有殺滅的功用, 大蒜中也含有激發人體吞噬細胞吞噬力的有效成份 Paci.IV,259(CS:pg.340).. Lasunam nama Magadhakam vuccati.( 蒜..摩揭陀國的 ( 蒜 ) ) Cv.II,141.(CS:p.282.): abadhappaccaya lasunam khaditun ti.( 病緣, 許食蒜 )Sp.Paci.IV, Magadharatthe jatalasunameva hi idha lasunanti adhippetam, tampi bhandikalasunameva, na ekadvitimibjakam.( 這裡說的蒜, 只限定摩揭陀國生長的蒜, 它不是那種一 二 三瓣的蒜 ) Lahu, 形 輕的, 快的 中 短, 母音 lahuka, 形 輕的, 微不足道的, 有浮力的 lahukam, 副 很快地 lahuta, 陰 輕, 浮力 lahuparivatta, 形 很快地變化 Lahum, lahuso, 副 很快地 650 la( 梵 la), 字根 I. 拿 (adana;to take) Lakha, 陰 紫膠 (lac), 封閉臘 (sealing wax) lakharasa, 陽 色澱 ( 一大類有機顔料中的任何一種 ) Laja, 陽 1. 炒過的玉黍蜀 2. 印度黃檀 ( 一種東印度群島喬木 (Dalbergia sissoo), 其葉用作飼料 ) lajapabcamaka, 形 以炒過的玉黍蜀爲第五個的 Lapa 1 (<lap), 陽 交談 (talk) Lapa 2 (<lap, lit.talker), 陽 一種鵪鶉 (quail; 或類似 latukika), 鵪鶉 ( ㄢㄔㄨㄣ ˊ), 形似小雞, 重量 150 公克左右, 短小圓胖, 不善飛翔, 以小蟲 種籽 嫩葉為食, 平均壽命 3~7 年 J.168. 說鵪鶉為菩薩 ( 釋迦牟尼的本生 ) Lapana (<lapeti, caus.of lap) 中 喃喃自語 (muttering), 談話 (utterance, speech) Lapeti, lapati (lap 說 +a), 談話 Lapu, labu, 陰 葫蘆 (gourd, 任何一種蔓生攀援植物, 如黃瓜, 西瓜或南瓜, 果實結在硬皮裡 ), 苦瓢 lapukataha, labukataha, 陽 葫蘆 ( 葫蘆瓠把這種果實掏空曬乾以後的外殼, 經常用作喝水的容器 ) Labha, 陽 得到, 獲得 labhakamyata, 陰 對增益的渴求 labhagga, 陽 最高的增益 labhamacchariya, 中 利得慳 ( 增益的自私 ) labhasakkara, 陽 增益和光榮 nikamalabhi hoti akicchalabhi akasiralabhi,隨願而得, 不勞而得, 不苦而得 labhena labham,以利求利 (= 以施求施 )( 邪命之一種 ) A.1.20./I,38... Addhamidam bhikkhave, labhanam yadidam arabbikattam pe pindapatikattam pamsukulikattam tecivarikattam dhammakathikattam vinayadharattam bahusaccam thavareyyam akappasampada parivarasampada mahaparivarata kolaputti vannapokkharata kalyanavakkaranata appicchata appabadhata ti.( 諸比丘! 此世有多利的, 即是 : 住曠野 行托缽 披糞掃衣 持三衣 能說法 好持律 須多聞 作長老 好行爲 服裝整齊 隨從多 做善男子, 容貌美 言語和雅 少欲 無病 ) Labha, 無 那是有利潤的, 那是一個增益 Labhalabha(labha+alabha), 陽 得與不得 ( 失 ) Labhi, 陽 得到很多的人 Lamaka, 形 劣的, 低的, 有罪的 Layaka, 陽 收割者, 割草的人 Layati (la+ya), 收穫, 割草 過 layi 過分 layita 獨 layitva Lalana, 中 調戲, 哄騙 651

332 Lalappa(<lap),一再地喃喃自語 (punappunam lapanam) lalappana, 一再喃喃自語的行相 lalappitattam, 喃喃自語的性質 Lalapati (lap+a), 不停地講話, 涕泣 過 lalapi 過分 lalapita Laleti (lal+e), 哄騙, 鎮壓, 使真實 過 lalesi 過分 lalita 獨 laletva Lasa, 陽 lasana, 中 跳舞, 運動 Likuca, 陽 麵包果 (bread-fruit tree, 見 Labuja) Likkha( 梵 liksa), 陰 蟣子 (an egg of a louse 蝨子的卵 ), 蟣 ( 是長度的一個單位 ) Likh, Likhati (likh 刻 +a), 寫, 銘刻, 雕刻, 亂寫 過 likhi 過分 likhita 現分 likhanta 獨 likhitva 不 likhitum Likhana, 中 寫作, 刻紋 likhanakale, 捏造 ( 土塊 ) 時 Likhapeti (likhati 的 使 ), 令人寫 過 likhapesi 獨 likhapetva Likhitaka, 陽 已經被規定的人, 喪失公權者 Livga, 中 告示, 標誌, 特徵, 特色,( 男性 ) 生殖器官 (DhsA.#632: livgan ti santhanam.),[ 語法 ] 詞性 livgavipallasa, 陽 livgaparivattana, 中 性或性別的變化 Livgika, 形 性或生殖器官的 Litta, (limpati 的 過分 ) 塗油, 塗污, 塗以灰泥 lip( 梵 lip / limp), 字根 II. 塗 (to smear) Lipi(< lip; late Sk. lipi), 陰 寫作, 信函 (the alphabet; a letter of the alphabet; writing) lipikara, 陽 作家, 書記, 文書 Limpati, Lippati (lip 塗 +m-a), 塗污, 沾染, 塗油 (to smear, plaster, stain) 過 limpi 過分 litta 獨 limpitva Pass. lippati to be soiled (by), to get stained (in character) alippamana ppr. pp. litta: see ava, ul, vi. -- Cp. also alimpeti, palimpeti, vilimpati. -- Caus. I. lepeti to cause to be plastered J.VI, Caus. II. limpapeti to cause to be plastered or anointed Limpana, 中 污點 Limpeti (lip 塗 +e), 塗油, 塗污, 塗以灰泥 過 limpesi 過分 limpita 現分 limpenta 獨 limpetva 使 limpapeti lis, 字根 III. 被減少 (to be reduced) lih, 字根 I. 舔 (to lick) Lihati (lih 舔 +a)(sk. ledhi or lidhe, also lihati), 舔 (to lick) 過 lihi 獨 lihitva 現分 lihamana Lina (liyati 收縮 的 過分 ), 已收縮, 已害羞, 已保留 linata, 陰 linatta, 中 偷懶, 退縮 652 Liyati (li+ya), 收縮, 使畏縮, 執著 過 liyi 過分 lina, 現分 liyamana 獨 liyitva Liyana, 中 收縮 ( 台語 : 勼勼 kiu kiu), 縮水, 凋萎, 萎縮 Lila, 陰 優雅, 吉祥物 lu, 字根 V. 切斷 (to cut off) Lujjati (luj+ya), 瓦解, 崩潰 過 lujji 過分 lugga 獨 lujjitva Lujjana, 中 碎片 (breaking up, crumbling away), 解散 (dissolution) Lokadhammoti lujjanasabhavadhammo.( 世法 : 解散的自然的原則 ) lubc, 字根 I. 摘 拔 (to pluck), 拉 (to pull) Lubcati (lubc+a), 拉出, 連根拔起 過 lubci 過分 lubcita 獨 lubcitva Luta (luniti 的 過分 ), 已割草 Lutta (lopeti 的 過分 ), 已切斷, 已省略, 已掠奪 Ludda, 形 兇猛的, 殘酷的 陽 獵人, 管獵犬者 luddaka, 陽 獵人 Luddha (lubbhati 的 過分 ), 已貪婪, 已貪圖 Luniti (lu+na), 切斷, 割草, 收穫 過 luni lup, 字根 II. 切斷 (to cut off), 掠奪 (to plunder) 字根 III. 被切斷 (to be cut off) cp.( 梵 lup) 打破 (break) Lubbhati (lubh+ya), 貪婪, 妄想 過 lubbhi 過分 luddha Lubbhana, 中 貪欲 SA.3.2./I, lubbhanalakkhano lobho.( 貪欲相, 稱為 貪欲 ) Lumpati (lup+m-a), 搶奪, 吃 過 lumpi 過分 lumpita 獨 lumpitva Lumpana, 中 搶劫, 吃 lul, 字根 I. 激起 (to stir) cp.( 梵 lul) 生氣勃勃 (be lively) Lulita, 過分 已激起, 已擾亂 Lukha, 形 粗糙的, 粗鄙的, 悲慘的 lukhacivara, 形 穿粗糙的袈裟的 lukhata, 陰 粗糙 lukhappasanna, 形 對卑鄙的人的奉獻 lukhajivi, 無 過著悲慘的生活 lukho lukhapavurano, 穿粗鄙的寬大外衣 Luna, luna (lunati 的 過分 ), 已收穫, 已割草 Lekhaka, 陽 書記, 文書, 作家 lekhika, 陰 女文書 Lekhana, 中 lekha, 陰 寫作, 信函, 碑銘 Lekhani, 陰 鋼筆 lekhanimukha, 中 鵝管筆的尖端, 鋼筆尖 Lekha, 陰 詩句, 寫作的藝術 Lekheita(pp. of lekheti), 過分 畫 (drawn (of lines), pencilled) Leddu, 陽 土塊 leddupita, 陽 擲石所落之所 ( 長度, 即 : 由一個中等男子, 站在一處所擲出的石子所落之處的距離 ) 653

333 Lena, 中 安全, 洞穴, 石室 Lepa, 陽 塗層, 抹灰泥 Lepana, 中 塗沬, 塗層 Lepeti (lip+e), 塗以灰泥, 塗上, 將 ( 黏性或油污物質 ) 塗在 過 lepesi 過分 lepita, litta 現分 lepenta 獨 lepetva Leyya, 形 適合被舔或啜飲的 中 黏液的食物 Lesa, 陽 瑣事, 藉口, 詭計 lesamatta, 過分 已沉浸於瑣事 Lehati,舔 (to lick) 過 lehayimsu(palahimsu) grd. lehaniya ger. lehitva 見 Lihati lok( 梵 lok), 字根 VII. 見 (to see), 看 (to look) Loka, 陽 世界, 世界的居民 S :Lujjati ti kho, bhikkhu, tasma lokoti vuccati.( 比丘, 崩潰 是故稱為世間 ) S :natthi cakkhu, natthi rupa, natthi cakkhuvibbanam, natthi cakkhuvibbanavibbatabba dhamma, natthi tattha loko va lokapabbatti ( 無眼 ( 等 ), 無色 ( 等 ), 無眼識 ( 等 ), 無眼識所識知之法 ( 等 ), 則無世間或世間之概念 ) lokagga, 陽 世界的領袖 lokanayaka, lokanatha, 陽 世界的統治者 lokanta, 陽 世界的結束 lokantagu, 陽 已經達到世界 ( 以及所有世俗事物 ) 的尾端的人 lokantara, 中 不同的世界, 在世界之間的空間 lokantarika, 形 位於世界之間的 lokanirodha, 陽 世界的破壞 lokapala, 陽 世界的護衛者 lokavajja, 中 世界的罪 ( 共同的罪 ) lokavivarana, 中 宇宙的揭開 lokavohara, 陽 通俗說法 lokadhipacca, 中 世界的支配 lokanukampa, 陰 對人類世界的同情 lokayatika, 形 持有自然學主義的人, 虛無主義者 lokapaladhamma,護世之法 ( 指 : 慚愧 : hirottappa) Lokadhamma, ( 八 ) 世法 ( 八風 )(attha lokadhamma..得 labho(or hita 利益 ) 不得 (= 失 )alabho(or ahita 無利益 ) 名聲 yaso 惡名聲 ayaso 誹謗 ninda 稱譽 pasamsa 樂 sukham 苦 dukkham 得 labho 不得 ( 失 )alabho 當修慈波羅蜜 名聲 惡名聲 誹謗 稱譽 當修忍耐波羅蜜 樂 苦 當修捨波羅蜜 (cf. 佛種姓經 Bu.pg ) 八風 ( 世八法 ) 省思苦 ( 不修 ) 集滅道 1. 得 (labho) 應得之份? 增長貪欲努力? ( 得 ) 風吹不動慈 2. 失 (alabho 不得 ) 失去該失? 難免失望 遺憾 悔恨沒努力? ( 失 ) 風吹不動慈 3. 稱 (yaso 名聲 ) 愛名求名? 增長貪名, 高抬自己造善? ( 稱 ) 風吹不動忍 4. 譏 (ayaso 惡名聲 ) 有罪? 增長瞋恚, 煎熬難受造惡? ( 譏 ) 風吹不動忍 5. 誹 (ninda 誹謗 ) 有過? 增長瞋恚, 聲聲難熬造惡? ( 謗 ) 風吹不動忍 譽 (pasamsa 稱譽 ) 過獎? 增長貪名 貪褒 ( 吃褒 ) 造善? ( 譽 ) 風吹不動忍 7. 樂 (sukham) 何樂之有? 則失去深觀樂之生滅善因? ( 樂 ) 風吹不動捨 8. 苦 (dukkham) 何有忍? 失去深觀苦之生滅惡因? ( 苦 ) 風吹不動捨 Mv.I,185.(=A.6.55./III,379.).. Selo yatha ekagghano, vatena na samirati; Evam rupa rasa sadda, gandha phassa ca kevala. Ittha dhamma anittha ca, na pavedhenti tadino; Thitam cittam vippamuttam, vayabcassanupassati ti.( 恰如堅石山, 不為風所動, 如此色 味 聲, 香及所有觸, 可意不意法, 皆不為激動 心安住解脫, 只隨觀壞滅 ) 增支部 (A.8.6./IV,159.): ( 八風生起,) 如是思擇 : 對我此苦之生, 此為無常 苦 有變易之法, 如實了知 得 於心中耗盡而不住 (labhopi cittam na pariyadaya titthati), 失 ( 不得 alabhe) 亦於心中耗盡而不住, 稱 亦於心中耗盡而不住, 譏 亦於心中耗盡而不住, 毀 亦於心中耗盡而不住, 譽 亦於心中耗盡而不住, 樂 亦於心中耗盡而不住, 苦 亦於心中耗盡而不住 他不順從已生之 利 (So uppannam labham nanurujjhati), 不抗拒 衰 (alabhe nappativirujjhati); 不順從已生之稱, 不抗拒 譏 ; 不順從已生之 譽, 不抗拒 毀 ; 不順從已生之 樂, 不抗拒 苦 他如是拋棄服貼 拋棄反對 (anurodhavirodhavippahino), 而遍解脫生 老 死 愁 悲 苦 憂 惱, 我說遍解脫苦 於心中耗盡 的作法, 即是抱持客觀的觀察, 而不迎不拒 不順不逆 Lokika, lokiya, 形 世間的, 平凡的 lokacitta 中 世間心 ( 包括欲界心 kamavacara citta 色界心 rupavacara citta 無色界心 arupavacara citta) Lokuttara, (loka+uttara) 形 超凡的, 超出人類經驗的, 出世間 ( 攝阿毘達摩義論 Ch.3.62.Lokuttaracittani nibbanarammananiti. 諸出世間心以涅槃為所緣 )(CSCD) DA.2./I, Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samabbaphalani vipakaphalam, sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam.( 此中, 出世間歸依以四沙門果為異熟果, 滅盡一切苦的利益果 ) 涅槃 非名法非色法, 但是能為 出世間心 所取 能取涅槃的 出世間心, 依禪那的層次含攝 1 心 33~36 心所 無餘涅槃則沒有出世間心 ( 能取 ), 也沒有 涅槃 ( 對象 ) 聖果 (= 果心, 果定速行心 ) 是名法 Vibhv.p.59. : Upadanakkhandhasavkhatalokato uttarati anasavabhavenati lokuttaram, maggacittam. Phalacittam pana tato uttinnanti lokuttaram. Ubhayampi va saha nibbanena lokato uttaram adhikam yathavuttagunavasenevati lokuttaram.( 渡過取蘊的世間, 成為無漏的狀 655

334 態, 為 出世間道心 然而, 從此越過, 為 出世間果心 兩者同樣是渡過世間之涅槃, 如上所說, 處於無上的 優勝的功德, 為 出世間 ) loc, 字根 VII. 見 (to see) cp.( 梵 loc) 考慮 (see consider) Locaka, 無 拉出者, 連根拔起的人 Lokesa, 陽 梵天王, 造物主 Locana, 中 眼睛 Lona, 中 鹽 形 鹹味濃的 lonakara, 陽 採鹽者 lonadhupana, 中 加鹽作調味料 lonaphala, 中 lonasakkhara, 陰 鹽的結晶 Lonasoviraka, 鹹酸醬 一種由百味醃製的藥 (sabbarasabhisavkhatam ekam bhesajjam) 據說在醃製時, 把訶子 山楂 川楝等藥材, 米穀等各種糧食, 芭蕉等各種果實, 筍 魚 肉片等各種食物, 加上蜂蜜 糖 岩鹽 鹽等, 裝入缸中密封後放置經一年 兩年或三年, 醃製成呈蒲桃汁顔色的醬 食之可治療風病 咳嗽 麻風 黃疸 痔瘻等病 比庫在飯後也可食用這種醬 有病者可直接吃, 無病者可摻水後飲用 (Sp.para.192.) Lonika, 形 鹼性 Loni, 陰 鹽田, 鹽水湖 Lopa, 陽 母音省略, 切斷 Lobha(<lubh 執取 ), 陽 貪欲 (greed), 妄羨 (covetousness) SA.3.2./I, lubbhanalakkhano lobho, dussanalakkhano doso, muyhanalakkhano mohoti.( 貪欲相, 稱為貪欲 ; 忿怒相, 稱為瞋 ; 糊塗相, 稱為癡 ) lobhaniya, 形 被妄想的, 令人想要的 lobhamulaka, 形 有貪欲爲其根的 Loma, 中 ( 體 ) 毛 lomakupa, 陽 毛孔 lomahattha, 形 毛髮豎立的 lomahamsa, 陽 lomahamsana, 中 毛骨悚然 Lomasa, 形 多毛的, 被毛複蓋的 lomasapanaka, 陽 毛蟲 Lomin (- ) (<loma), 形 有髮的 (having hair, in cpds. ekantalomi & uddhalomi) Lola, 形 貪婪的, 反復無常的 lolata, 陰 渴望, 貪欲 Lolupa, 形 妄羨的, 貪婪的 Loluppa, 中 貪欲 =loluppayana & loluppayitattam ( Dhs 1059, 1136.) Loleti (lul+e), 激起, 搖動, 攪動 Loha, 中 金屬, 銅 lohakataha, 陽 銅容器 lohakara, 陽 銅匠, 銅器製造人 lohakumbhi, 陰 銅鍋 lohagula, lohapinda, 陽 金屬塊 lohajala, 中 銅網 lohathalaka, 陽 銅碟子, 銅碗 lohapasada, 陽 銅殿 ( 在阿奴羅富羅 (Anuradhapura) 皇宮佛殿的名字, 佈滿銅 656 瓦 ) lohabhanda, 中 銅器 lohamaya, 形 銅製的 lohamasaka, 陽 銅幣 lohasalaka, 陰 銅線, 銅針 Lohita, 中 血 形 紅色的 lohitaka, 形 紅色的 lohitakasina,紅遍 lohitakkha, 形 有紅眼睛的 lohitacandana, 中 紫檀 ( 見 Mabjittha)(ye keci saragandha, lohitacandanam tesam aggamakkhayati. 一切樹香中, 赤栴檀香為其最上 ) lohitapakkhandika, 陰 赤痢 lohitabhakkha, 形 吸血的 lohitatuppadaka, 陽 使 ( 佛陀 ) 淤血 Lohitavka, 陽 紅寶石 (ruby) Liyati is given at Dhtp 361 as a variant of di to fly (see deti), and expl d as akasa-gamana. Similarly at Dhtm 586 as vehasa-gamana. L V V, 巴利文字母表的羅馬化拼音第二十九個輔音字母 發音好像漢語中的 w Va, iva 或 eva 被弄短的詞形 Va 1 the syllable va KhA 109 (with ref. to ending va in Bhagava, which Bdhgh exp ls as va-karam digham katva, i. e. a lengthening of va) Va 2 (the enclitic, shortened form of iva after long vowel), 歎 (like, like as, as if; only in poet. Va 3 (for eva, after long vowels) 歎 (even, just (so), only; for sure, certainly.) Va 4, 或 (is (metrically) shortened form of va, as found e. g. Dh 195 (yadi va for yadi va); or in correlation va-va either-or.) Vaka, 陽 狼 Vakula, 陽 牛油果 (Mimusops elengi), 山欖科, 常綠喬木, 木材非常緻密, 紋理細膩, 顔色紅色或粉紅色, 果實可食用, 景觀路樹 Vakka, 中 腎 Vakkala, 中 樹皮衣, 樹皮 vakkali, 形 穿樹皮衣的 Vakkhati (vadati 說 的 未 ), 他將會說 vakkhami, 我將會說 Vagga, 陽 群, 一夥人,( 書的 ) 一章 形 分裂的, 爭吵的 vaggabandhana, 中 一個團體的形成,( 一 ) 夥, 協會 vaggagata,外道宗派 vaggasarin 追隨宗派 chabbaggiya(cha(l) 六 +vagga 群 ) bhikkhu, 六群比丘 ( 巴利律藏及 本生 等載.. Assaji( 阿說迦 ) Punabbasu( 滿宿 弗那跋 ) 657

335 Panduka Lohitaka Mettiya( 慈 ) Bhummaja( 地 ) 智度論云.. ( 一 二 ) 難陀 ( 跋難陀 ), 三瞿伽梨, 四闡陀, 五馬師, 六滿宿 )) sattarasavaggiye bhikkhu, 十七群比丘 Vin.Paci.IV,114.. Tena kho pana samayena chabbaggiya bhikkhu sattarasavaggiye bhikkhu bhimsapenti. Te bhimsapiyamana rodanti. ( 那時, 六群比丘嚇唬十七群比丘, 他們受到驚嚇而哭泣 ) Vaggiya, 形 ( 在 合 中 ) 一個團體的 Vaggu, 形 可愛的, 愉快的 vagguvada, 形 有悅耳語言的 Vagguli, 陰 蝙蝠 Vavka, 形 扭曲的, 不誠實的 中 鈎, 魚鈎 vavkaghasta, 形 吞了鈎的 vavkata, 陰 彎曲 Vavkaka, 翻觔斗 Vavga, 陽 拔沙 ( 今在孟加拉國 Bangladesh) vac( 梵 vac), 字根 I. 說 (to say) cp.( 梵 vad) 說 (speak) avoca, 他那時說 avoca(avaca), 你那時說 avocam, 我那時說 avocum, 他們那時說 avocuttha(avacuttha), 你們那時說 avocumha(avocumha), 我們那時說 vac, 字根 VII. 使閱讀 (to cause to read) Vaca 1, 陽 中 (mano-group), 語, 話 Vaca 2, 中 菖蒲 Vacattha, 中 白菖蒲 Vacana, 中 說話, 語, 字, 敍述, 術語, 表達 vacanakara, 形 服從的 vacanakkhama, 形 樂意做他人的吩咐的 vacanattha, 陽 字的意謂 vacananiya, 形 適合被講的, 適合被勸告的 vacanapatha, 陽 敍述的方法 ekavacana,單數 dvivacana,雙數 ( 梵文 ) bahuvacana( 梵 vahuvacana),複數 五種語 一應時語 二應理語 三應量語 四寂靜語 云何應時語? 謂非紛擾, 或遽尋思, 或不樂聞, 或不安住正威儀時, 而有所說 又應先序初時所作, 然後讚勵正起言說, 又應待他語論終已方起言說, 如是等類一切, 當知名應時語 云何應理語? 謂依四道理, 能引義利稱實而語, 名應理語 云何應量語? 謂文句周圓, 齊爾所語決有所須, 但說爾所不增不減, 非說雜亂無義文辭, 如是等類名應量語 云何寂靜語? 謂言不高疏, 亦不喧動, 身無奮發, 口不咆勃而有所說, 名寂靜語 云何正直語? 謂言無詭詐, 不因虛構而有所說, 離諂曲故, 發言純質, 如是當知名正直語 ( 瑜 T ) Vacasa, -vacasa (the adj. form of vaco=vacas), 形 講話的 (having speech, speaking) saddheyyavacasa, 說話值得信賴的 (of credible speech, trustworthy) Para.III,189.. Saddheyyavacasa nama agataphala 658 abhisametavini vibbatasasana.( 說話值得信賴..已證果, 徹底地瞭解法, 理解教法 ) Vaca, 陰 菖蒲 (sweet flag plant,多年生草本植物 (Acorus calamus), 生在水邊, 有淡紅色根莖, 葉子形狀像劍, 肉穗花序 根莖可做香料, 做健胃劑, 外用可治牙痛 齒齦出血 ), 鳶尾根 (orris root,見 Golomi) Vaci, 陰 講話, 字 vacikamma, 中 口業 ( 口說的行動 ) vacigutta, 形 控制講話的 vaciduccarita, 中 話講的不恰當 vaciparama, 形 只擅長於講話而不擅長於行動的人 ( 光說不練者 ) vacibheda, 陽 說話 vacivibbatti, 陰 語表 ( 見 清淨道論 Vism.448) vacisavkhara, 陽 語行 ( 見 清淨道論 Vism.531) vacisamacara, 陽 言談的好行爲 vacisucarita, 中 言談的善行 Vacisavkhara, 陽 語行 vitakketva vicaretva paccha vacam bhindati, tasma vitakkavicara vacisavkharo. ( 先有尋 伺, 後發語, 故尋 伺為口行 )(M.44./I,301.) Vacibhedasamutthapaka, 形 産生說話的 Vacca, 中 排泄物, 糞便,( 家畜的 ) 糞 vaccakuti, 陰 廁所 (privy), 茅房 (lavatory) vaccakupa, 陽 茅坑 ( 廁所裡的糞坑 ) vaccamagga, 陽 肛門 vaccasodhaka, 陽 清理廁所工人 Vaccha, 陽 小牛, 小動物 vacchaka, 陽 小公牛, 小牛犢 vacchagiddhini, 陰 渴望有犢子的母牛 vacchatara, 陽 大牛犢, 古譯 : 特犢 vacchatari,小母牛, 牸犢 KhA Tattha vaccho dammo balibaddhoti evamadi avatthikam.( 此中, 犢牛 當被調御的 ( 牛 ) 耕牛 ( 成年的牛 ), 如此等為依 ( 生命 ) 階段位的 (avatthika) ) Vacchara, 中 年 Vacchala, 形 親愛的, 摯愛的 vaj, 字根 I. 去 走 (to go) cp.( 梵 vaj) 強壯 (be strong) Vaja(Vedic vraja: see vajati), 陽 牛棚, 牛欄 (a cattle-fold, cow-pen) Giribbaja, 放牧之地 (a (cattle or sheep) run on the mountain J.III,479; as Npl. at Sn.408.) Vajati (vaj+a), 去, 著手進行 過 vaji 現分 vajamana Vajira, 中 鑽石 ( 台語 : 鏇石 suan 7 cioh 8 ), 雷電 vajirapani, vajirahattha, 陽 手持鑽石權杖的, 即 : 帝釋 (Sakka) vajira-pani yakkho,密迹力士, 又作密迹金剛, 祕密主, 為夜叉神之總名 彼常手持金剛杵以保護佛陀 vajj, 字根 VII. 避免 (to avoid) Vajja 1 (grd. of vajjati, cp. Sk. varjya), 中 缺點, 罪, 過失 (a fault, sin) 形 應該被避免的 (that which should be avoided), 應該被告訴的 659

336 peyya-vajja, 愛言, 隨順眾生根性, 善言慰諭, 令受道住真理 vajjadassin, 看見過失 (finding fault) anavajja & savajja, the relation of which to vajja is doubtful, see avajja. Pakativajjato, 自性罪 分別論 (Vbh.247.).. Anumattesu vajjesu bhayadassavi ti tattha katame anumatta vajja? Yani tani vajjani appamattakani oramattakani lahusani lahusammatani samyamakaraniyani samvarakaraniyani cittuppadakaraniyani manasikarapatibaddhani--ime vuccanti anumatta vajja. Iti imesu anumattesu vajjesu vajjadassavi ca hoti bhayadassavi ca adinavadassavi ca nissaranadassavi ca. Tena vuccati anumattesu vajjesu bhayadassavi ti. ( 於小量罪生怖畏 在此, 什麼是罪呢? 於小量罪生怖畏, 是小量 些許 輕 輕量, 可作制止 可作防護 可運作心生起 可被作意所伏, 這些是說小量之罪 如此於小量之罪, 或見罪, 或見畏, 或見過失, 或見離脫, 依是說於小量之罪而見畏, 於此說 於小量罪生怖畏 ) Vajja 2 (cp. Sk. vadya, grd. of vad) 中 形 1. 應被說 (to be said) saccavajja(=sacca-vacana),真理的語言 See also mosa-vajja. 2. 應被發聲 (to be sounded, i. e. musical instrument (vajjabheri)) Vajja, vajja, vajjum, pot. of vad, see vadati( 說, 講 ) Vajjana, 中 避免, 躲開 Vajjita, [vajjeti 避免 ] 的 過分 已避免 Vajjati 1 (vrj, Vedic vrnakti & varjati to turn)to turn etc.; only as Pass. form vajjati [in form=ved. vrjyate] to be avoided, to be excluded from (Abl.) ( itabba, in pop. etym. of Vajji).Caus. vajjeti (*varjayati) to avoid, to abstain from, renounce. Vajjati 2 (Pass of vad), 已說 (see vadati) Vajjana (nt.) [fr. vajjati] avoidance, shunning. Vajjaniya(<vajjati 1 ), 形 適合被避免的, 適合被避開的 (to be avoided, to be shunned; improper) Vajji, 陽 跋耆 (Vajji) 氏族的男人 Vajjeti (vajj 避免 +e), 避免, 避開 過 vajjesi 義 vajjetabba 獨 vajjetva 不 vajjetum papamitta vajjetabba,避惡友 Vajjha(grd.of vadhati), 形 被殺的, 被處罰的 (to be killed, slaughtered or executed; object of execution; meriting death) vajjhappatta, 形 被宣告有罪的 vajjhaghata,劊子手 (cf. coraghata) vajjhapataha-bheri, 陰 死刑鼓 vajjha, 反 vabc, 字根 VII. 欺騙 (to cheat) cp.( 梵 vabc) 彎曲地移動 (move crookedly) Vabcaka(<vabcana), 陽 欺騙 (deceiving), 騙子 (a cheat) vabcana, 中 660 vabcana, 陰 欺騙, 詭計 Vabcanika(<vabcana), 形 欺騙的 (deceiving) 陽 騙子 (a cheat) Vabceti (vabc 欺騙 +e), 欺騙, 行騙 過 vabesi 過分 vabcita 現分 vabcenta 獨 vabcetva Vabjha, 形 不育的 vabjha, 陰 不育的女人 Vata (vatarukkha), 陽 印度榕樹 ( 見 Nigrodha) Vatamsaka, 陽 花冠 Vatuma, 中 道路, 路徑 Vatta, 形 圓形的, 圓的 中 圓周, 輪迴, 佈施的開支, 佈施的供應品, 回轉 Vattaka, Vattapotaka, 陰 鵪鶉 (quail;coturnix coturnix 台語.. ian 1 -thun 5, 有時作..無尾鵪鶉仔 ), 小型雉科鳥 Vattati (vatt +a), 允許, 理應, 被糾正, 被適合, 回轉, 折合, 不在此限 Kim laddhum vattatiti?( 折合賺多少?) Vattana, 中 回轉 Vatti, vattika, 陰 燈芯 (wick), 卷形物, 水等的湧出, 邊緣, 邊 Vattula, 形 圓形的 Vatteti (vatt +e), 轉, 挪, 製燈芯, 卷起來, 製成圓形 過 vattesi 過分 vattita 獨 vattetva Vattha, 過分 已被雨淋濕 Vathara, 形 龐大的, 肥的 Vaddha, vaddhaka, 形 增大的, 增加的 vaddhana, 中 生長, 增加, 擴大 vaddhanaka, 形 增加的, 任職的, 服役的 Vaddhaki, 陽 木匠 (carpenter) Vaddhati (vaddh+a), 生長, 興隆, 種植 過 vaddhi 過分 vaddhita 現分 vaddhanta, vaddhamana 獨 vaddhitva Vaddhi, 陰 增加, 生長, 利潤, 福利, 利息 Vaddheti (vaddh +e), 增加, 培養, 養育, 教育, 準備好 ( 食物 ), 任職, 開動 過 vaddhesi 過分 vaddhita 現分 vaddhenta 獨 vaddhetva Vana, 中 入口, 傷口, 痛處 vanacolaka, 中 紗布 vanapatikamma, 中 創傷的治癒 vanabandhana, 中 傷口的繃帶 vanamukha, 中 瘡口 九個瘡口 (nava vanamukhani), 兩眼 兩耳 兩鼻孔 口 大小便道 Vanijja, 陰 貿易, 交易, 買賣 ( 台語 : 生意 sing 1 li 2 ) Satthavanijja, sattavanijja, mamsavanijja, majjavanijja, visavanijja-- Ima kho, bhikkhave, pabca vanijja upasakena akaraniya ti.( 買賣武器, 買賣人口 (satta 已執著者 ), 買賣肉, 販賣醉品, 買賣毒 諸比丘! 此等五買賣不應被優婆 661

337 塞作 )( A /III,208.) Satthavanijjati avudhabhandam karetva tassa vikkayo.( 買賣武器 : 他製作武器之後, 售賣 ) Sattavanijjati manussavikkayo.( 買賣人口 :( 買賣人 ) Mamsavanijjati sukaramigadayo posetva tesam vikkayo.( 買賣肉 : 據有豬 野獸 ( 等 ), 飼養之後, 他售賣 ) Majjavanijjati yamkibci majjam karetva tassa vikkayo. ( 買賣酒 : 他製作任何酒之後, 售賣 ) Visavanijjati visam karetva tassa vikkayo.( 買賣毒 : 他製作毒之後, 售賣 ) Iti sabbampi imam vanijjam neva attana katum, na pare samadapetva karetum vattati. ( 如此一切買賣, 非自己製作, 非教唆他人製作的話, 則不在此限 ) 受三歸依的優婆塞 ( 佛教徒 ), 不可以經營酒家 專賣酒或兼賣酒, 但是可以喝酒或釀造酒 具戒 ( 五戒 ) 的優婆塞, 不可以喝酒, 但是可以為非買賣目的的某種需要而釀造酒 Vanita, 過分 已受傷 Vanippatha, 陽 正在進行貿易的國家 Vanibbaka, 陽 貧民 Vaneti(Caus. of van (see etym. under vana 2 ), cp. vani (vani). It may be derived directly fr. vr, vrnati=p. vunati, as shown by vanimhase. A DeNom. fr. vani is vaniyati) 希望, 請求 (to wish, desire, ask, beg J.V.27 (spelt vanneti; C. expl s as vareti icchati); pres. med. 1 st pl. vanimhase (=Sk. vrnimahe) J.II.137 (=icchama C.). As vanayati at KhA 111 (vanayati ti vanam). Vanta, vantaka(epic Sk. vrnta), 中 莖 (a stalk) vantika, 形 有莖的 vantachinna, 把莖切除 (with its stalk cut) avanta, 女人胸部 (of thana, the breast of a woman), 不在莖上 (not on a stalk (i. e. well-formed, plump) J.V.155. ) vann, 字根 VII. 稱讚 (to praise) vann, 字根 VII. 描述 (to describe) Vanna, 陽 顔色, 外表, 膚色, 種類, 印度的世襲階級, 音色, 特質 vannakasina, 中 ( 修禪用的 ) 顔色器具 vannada, vannadada, 形 給顔色的, 給美麗的 vannadhatu, 陰 外表的情況, 顔色 vannapokkharata, 陰 膚色的美麗 Vannarupa(varnarupa), 中 顯色 ( 青 黃 赤 白 影 光 明 暗 雲 煙 塵 霧 ) vannavantu, 形 富有色彩的 vannavadi, 陽 談論個人的德行 vannasampanna, 形 賦有美麗的, 賦有顔色的 cattaro vanna, 四種姓 ( 印度社會制度上之四大種姓階級 ) KhA vannasaddo pana chavithutikulavaggakaranasanthanapamanarupayatanadisu dissati.( 容色 (vanna) 字則顯示有皮膚 chavi 讚頌 thuti 種族 kulavagga 原因 karana 外形 santhana 尺量 pamana 色處 rupayatana 等 ( 義 ) ) KhA Tattha suvannavannosi Bhagava ti evamadisu (ma.ni.2.399=m.92. su.ni.553=sn.p.108,v.548.) chaviyam. Kada sabbulha pana te gahapati ime samanassa Gotamassa vanna ti evamadisu (ma.ni.2.77=m.i,p.386.) thutiyam. Cattarome, bho Gotama, vanna ti evamadisu (di.ni.3.115=d.i,p.91.) kulavagge. Atha kena nu vannena, (KhA.115.) gandhathenoti vuccati ti evamadisu (sam.ni.1.234=s.i,p.204.) karane. Mahantam hatthirajavannam abhinimminitva ti evamadisu (sam.ni.1.138=s.i,p.104.) santhane. Tayo pattassa vanna ti(vin.iii,p.243.) evamadisu pamane. Vanno gandho raso oja ti (Vism.364.)evamadisu rupayatane. ( 此中, 在 : 世尊, 您的皮膚 (vanna) 是金色的 1, 如此等為皮膚 (chavi)( 之義 ) 在 : 居士, 你對沙門苟答馬做這些讚歎 (vanna), 是在哪時候所收集的呢? 如此等為讚頌 (thuti)( 之義 ) 在 : 苟答馬尊者, 有這四種 ( 種姓 ) 階級 (vanna) 1, 如此等為種族 (kulavagga)( 之義 ) 在 : 然而是什麼理由 (vanna), 115 稱 ( 我是 ) 盜香人 呢? 如此等為原因 (karana)( 之義 ) 在 : ( 魔王以神通 ) 化為大象王的外形 (vanna), 如此等為外形 (santhana)( 之義 ) 在 : 有三種尺寸 (vanna) 的缽, 如此等為尺量 (pamana)( 之義 ) 在 : 顏色 (vanna) 香 味 食素, 如此等為色處 (rupayatana)( 之義 ) 而這裡的 (vanna) 當知是指 皮膚 因此 容色殊勝 即說成 嚴妙的皮膚 ) vannaka(fr. vanna), 中 染料 (paint, rouge)(d.ii,142; Dpvs VI,70.) Vannadasi, 陰 妓女 Vanna, 陰 解釋, 注釋, 稱讚 Vanniya, 形 適合被注釋或稱讚的 Vannita, (vanneti 的 過分 ) 已稱讚 vannitova suvannito,讚美有加 (vannito va = vannito eva; vannito, pp. m.nom. sg. 被讚美 修飾上句之 pandito ( 為其動詞 ) // su-vannito, 很讚美 su- 加強語氣 ) Vanni, 形 ( 在 合 中 ) 有 的外表 Vannu, 陰 沙 vannupatha, 陽 荒沙地 Vanneti (vann+e)(denom. fr. vanna), 1. 描述, 解說, 評論 (to describe, explain, comment on) 2. 稱讚, 頌揚 (to praise, applaud, extol) 過 vannesi 過分 vannita 現分 vannenta 義 vannetabba 獨 vannetva -vat, 結尾 1. 具有 之意 bhagavat 世尊 ( 有幸福者 ) 2. 過去主動分詞,sutavat 曾聞 ( 已聞的 ) Vata, 無 的確地, 確定地, 真正地, 真是的, 唉 Vata, 中 宗教義務, 禁戒, 誓約 vatapada, 中 誓約 vatavantu,

338 形 守戒的人 vatasamadana, 中 持戒 S :satta vatapadani(( 帝釋天王的 ) 七道德 ):S :satta vatapadani( 七誓約 ): 1 Yavajivam matapettibharo assam, 2 yavajivam kule jetthapacayi assam, 3 yavajivam sanhavaco assam, 4 yavajivam apisunavaco assam, 5 yavajivam vigatamalamaccherena cetasa agaram ajjhavaseyyam muttacago payatapani vossaggarato yacayogo danasamvibhagarato, 6 yavajivam saccavaco assam, 7 yavajivam akkodhano assam--sacepi me kodho uppajjeyya, khippameva nam pativineyyan ti.(1. 願終生孝養父母 2. 願終生禮敬長輩 3. 願終生語柔和 4. 願終生不誹謗 5. 願終生守住離慳垢 ; (1) 開放施, (2) 舒手施, (3) 樂棄捨, (4) 有求必應 (=yacayogo 應乞者之所求 ), (5) 樂分配施 (6) 願終生說真實語 (7) 願終生不生氣, 若生氣則速制伏 ) Vati, vatika, 陰 圍牆, 柵欄 Vatika, 形 ( 在 合 中 ) 有 的習慣, 像 的行爲 vat, 字根 I. 使轉動(turn) vatt 1, 字根 I. 適宜(to be fit), 滾 (to roll) vatt 2, 字根 I. 存在(to exist), 舉止向於 (to behave towards) Vatta, 中 責任, 服務, 職責, 行儀 vattapativatta, 中 各種的責任 vattasampanna, 形 忠實的 na-vattabba, 不可說 (not to be classified, 即不可分類成過去 現在或未來法 ) vattakkhandhakam( 職責篇 ) (Vin.Cv.II,207~235;Sp.Cv.VI,1280~6).. 1.agantukavattakatha( 客住者的職責 ) (Sp.Cv.VI,1280.), 2.avasikavattakatha( 原住者 ( 舊住者 ) 的職責 ) (Sp.Cv.VI,1282.), 3.gamikavattakatha( 遠行者的職責 ) (Sp.Cv.VI,1285.), 4.anumodanavattakatha( 隨喜的職責 ) (Sp.Cv.VI,1283.), 5.bhattaggavattakatha( 食堂的職責 ) (Sp.Cv.VI,1283.), 6.pindacarikavattakatha( 乞食者的職責 ) (Sp.Cv.VI,1285.), 7.arabbikavattakatha( 林野住者的職責 ) (Sp.Cv.VI,1285.), 8.senasanavattakatha( 坐臥處的職責 ) (Sp.Cv.VI,1285.), 9.jantagharavattadikatha( 浴室的職責 ) (Sp.Cv.VI,1286.), 10.vaccakutivatta ( 廁所的職責 ), 11.upajjhayavatta( 對戒師的職責 ), 12. saddhiviharikavatta( 對弟子的職責 ) (Cv.II,227.), 13. acariyavatta( 對阿闍梨的職責 ), 14.antevasikavatta( 對學生的職責 ) (Cv.II,231.) Vattaka, vattetu, 陽 運用, 保持 Vattati, Vattati,(vat( 梵 vrt) 使轉動 +a;vedic vartate), 存在, 發生, 産生, 繼續 過 vatti 獨 vattitva 現分 vattanta, vattamana 不 vattitum 664 義 vattabba(vatthabba at Vin.II,8), vattitabbam Vattana, 中 vattana, 陰 操行 Vattani, 陰 道路, 路徑 Vattabba (= vaditabba), 義 適合被說 vattabbatam, 適合被說性 Vattamana, 形 已存在的 陽 現在的時期 vattamana, 陰 [ 語法 ] 現在時態 vattamanaka, 形 已存在的, 繼續的 Vattika, 陰 皮帶, 燈芯 Vattitabba, 義 應該從事, 應該實行, 應該觀察 Vattin (fr. vrt), 形 ( 在 合 中 ) 從事, 實行, 做 (engaged in, having power over, making, doing) Vattar (n. ag. of vatti, vac), 陽 說者, 講者, 說話的人 (one who speaks, a sayer, speaker) Vattum, (vadati 的 不 ) Vatteti (vattati 的 使 ), 使繼續, 使進行 過 vattesi 過分 vattita 現分 vattenta 獨 vattetva, 義 vattetabba 不 vattetum Vattha, 中 布料, 衣服 vatthaguyha, 中 被衣藏著的, 即 : 陰部 vatthantara, 中 布料的種類 vatthayuga, 中 一對衣服 Vatthi ( 梵 vasti), 陽 陰 膀胱 vatthikamma, 中 灌腸 vatthikosa,( 包封男性的器官 ) 包皮 ( 古譯 : 陰藏膜 ) pelassa vatthino, 膀胱 (pela f. 容器 ) Vatthu(<vas), 中 位置, 田地, 小塊土地, 物體, 事物, 故事, 依處 ( 阿毘達摩用語 ) vatthuka, 形 ( 在 合 中 ) 有其地在, 被發現在 vatthukata, 形 以 爲基礎的, 徹底地熟練的 vatthukama,事欲 vatthugatha, 陰 介紹的偈 vatthudevata, 陰 地神, 地基主 (the gods protecting the grounds, field-gods, house-gods) vatthuvijja, 陰 ( 建築 ) 地點的科學, 堪輿學 ( 即 : 風水學 he science of (building-) sites, the art of determining a suitable (i. e. lucky) site for a house) vatthuvisadakiriya, 陰 原則的清潔 Vibhv.p.103.:Vasanti etesu cittacetasika tannissayattati vatthuni.( 這些心 心所住在那依靠處, 為 依處 ) Vatva, vatvana,(vadati 說 的 獨 ), 告訴了, 說了 Vadabbu, 形 不拘泥的, 慷慨的, 聽取懇求道德 vadabbuta, 陰 寬大, 磊落 Vadati (vad 說 +a), 說, 講 過 vadi 過分 vutta 現分 vadanta, vadamana 義 vattabba 獨 vatva, vaditva 不 vattum vuttanayena,依已說過的原理 samma vadamano,正說 N eso n atthiti vadami, 我不說 : 它不存在 Vadana, 中 臉, 演講, 說話語 665

339 Vadapana, 中 使人說 Vadapeti (vadati 的 使 ), 使人說 過 vadapesi 過分 vadapita 獨 vadapetva Vadeti (vad +e), 說 Vaddalika, 陰 雨雲朵的堆積 Vaddha, 形 老的, 莊嚴的 vaddhatara, 形 年長者, 資深者 bhikkhu vuddhatara, 諸較年長的比丘 參考 Vuddha Vaddhana, 參考 vaddhana Vaddhapacayana, 中 向年長者尊敬 vadh, 字根 I. 拷問 (to torture) Vadha, 陽 處罰, 殺害, 死刑 vadhaka, 陽 劊子手, 施行處罰的人 vadhabandha,囚禁 Vadhita, (vadheti 的 過分 ) 已殺, 已欺負, 已傷害 Vadhuka, 陰 少妻, 媳婦 Vadhu, 陰 女人 Vadhaka(< vadh), 陽 殺, 謀殺, 謀殺者 (slaying, killing; murderous; a murderer) vadhakacitta, 殺心 vadhakacetana, 殺意 (murderous intention) 陰 vadhika Vadhati (Vedic vadh; the root is given at Dhtp 169 in meaning of himsa ), 打, 處罰, 殺 (to strike, punish; kill, slaughter, slay; imper. 2 nd pl. vadhetha Vism.314; ger. vadhitva M.I,159; D.I,98; J.I.12; IV.67; SnA 257 (himsitva+); fut. vadhissati Mhvs 25, 62; aor. vadhi J.I.18 (cp. ud-abbadhi); cond. 1 st sg. vadhissam Miln grd. vajjha: see a. -- Caus. vadheti J.I.168; Miln.109. pp. vadhita. Vadhita [pp. of vadheti] smitten Th.1, 783=M.II,73 (=vyathita). Vadhuka (< vadhu), 陰 媳婦 (a daughter-in-law, a young wife) Vadhu (Ved. Vadhu), 陰 媳婦 (a daughter-in-law) Vadheti (vadh 拷問 +e), 使 殺, 欺負, 傷害 過 vadhesi 現分 vadhenta 獨 vadhitva van, 字根 VI. 請求 (to beg) Vana, 中 樹木, 森林 vanakammika, 陽 林業工人 vanagahana, 中 叢林繁茂處 vanagumba, 陽 樹叢 vanacara, vanacaraka, vanacari, 形 林務官, 森林人 vanadevata, 陰 森林神 vanappati, vanaspati, 陽 大無花果樹 [ 直譯 : 林王 ]( 見 Patali) vanapattha, 中 在森林中的偏僻地方 vanavasin, 形 林居的 vanasanda, 陽 叢林繁茂處 Vanati, Vanute, Vanoti (van; 梵 vanoti & vanute) 渴望, 希望 666 Vanatha, 陽 渴望, 欲望 Vanabhavga, 陽 啼泣 Vanika, 形 ( 在 合 中 ) 森林的 Vanta (vamati 的 過分 ), 已嘔吐, 已棄絕 vantakasava, 形 放下所有過失的人 vantamala, 形 已嘔吐穢物的 sabbavantehi padatalehi, 於腳掌完全放下 vand( 梵 vand), 字根 I. 彎腰 鞠躬 (to bow down) Vandaka, 形 頂禮的人, 尊敬的人 Vandati (vand 彎腰 +a), 行禮, 表示敬意, 尊敬, 崇拜, 頂禮 過 vandi 過分 vandita 現分 vandanta, vandamana 義 vanditabba 獨 vanditva, vandiya pabcapatitthitena vanditva, 五處禮法 ; 在 律藏 (Vin.v,p.206.) 是指下座比庫頂禮上座比庫或佛陀的方法, 即 : 優婆離 (Upali)! 較新學的比庫在頂禮較長的比丘足時, 應內 [ 自心 ] 現起五法後來頂禮 是哪五法呢? 優婆離! 較新學的比丘在頂禮較長的比庫足時應當.. 1. 偏袒上衣在一肩 [ 偏袒右肩 ] 2. 合拿 3. 以手掌摩觸 ( 對方的雙 ) 足 4. 現起敬愛, 及 5. 現起恭敬來禮足 Vandana(< vand, cp. Vedic vandana), 中 Vandana, 陰 敬禮, 敬意, 頂禮 (salutation, respect, paying homage; veneration, adoration) 音譯 : 伴談 和南 義林章四本曰 : 若云伴談, 或云伴題, 此云稽首, 亦云禮拜, 訛名和南 西域記二曰 : 致敬之式, 其儀九等 : 一發言慰問, 二俯首示敬, 三舉手高揖, 四合掌平拱, 五屈膝, 六長跪, 七手膝踞地, 八五輪俱屈, 九五體投地 cf. :Namakkara ( 梵 Namaskara 那謨悉羯羅 ), 禮拜 Vin.(Pari.V,206.;CS:p.358).. Navakatarenupali, bhikkhuna vuddhatarassa bhikkhuno pade vandantena ekamsam uttarasavgam karitva, abjalim paggahetva ubhohi panitalehi padani parisambahantena, pemabca garavabca upatthapetva pada vanditabba.( 較年輕的比丘, 優婆離! 頂禮諸較年長的比丘時, 應外衣偏袒一肩, 合掌, 以兩掌完全觸摸雙足, 應釋出愛心及恭敬心而頂禮 ) Vandapana, 中 令人尊崇 Vandapeti, (vandati 的 使 ) 過 vandapesi 過分 vandapita 獨 vandapetva vap( 梵 vap), 字根 I. 播種 掖 (to sow) Vapati (vap 播種 +a), 播種, 掖種, 剃 過 vapi 過分 vapita, vutta 現分 vapanta 獨 vapitva Vapana, 中 播種 Vapu, 中 身體 Vappa, 陽 播種, 瓦巴月 ( 月名, 十月至十一月, 農曆 9 月 16 至 10 月 667

340 15) vappakala, 陽 播種時節 vappamavgala, 中 耕種節日 vam( 梵 vam), 字根 I. 吐出(to vomit) Vamati (vam 吐 +a), 吐出, 噴出, 放出 過 vami 過分 vanta, vamita 獨 vamitva Vamathu, 陽 vamana, 中 嘔吐, 排出的食物, 嘔吐藥 Vambhana, 中 vambhana, 陰 藐視, 輕視 Vambhi, 陽 以輕視對待的人 Vambheti (vambh+e), 輕視, 不尊敬 過 vambhesi 過分 vambhita 現分 vambhenta 獨 vambhetva Vamma, 中 甲胄 vammi, 陽 穿用的甲胄 Vammika, 陽 蟻丘 蟻塚 蟻垤( ) 音譯..拔彌 婆蜜(ant-hill, 蟻丘是突出於地表的螞蟻都市, 裡面住滿了螞蟻與其幼期個體 蟻丘最常見於氣溫與濕度皆極端的棲息地, 而建造蟻丘的螞蟻種類, 往往也是最擅長進行氣候調節的螞蟻 Vammita, (Vammeti 的 過分 ) 穿上甲胄 Vammeti (vam+e), 穿上甲胄 過 vammesi 獨 vammetva Vaya(sk.vayas), 陽 中 (mano-group) 衰老, 損失, 衰退, 開支 vayakarana, 中 開支 vayakalyana, 中 年輕的魅力 vayattha, 形 成熟的 vayappatta, 形 成年的, 適合結婚的 khayavaya, 衰滅 Vayassa,ada 陽 朋友 Vayovuddha, 形 年老的 Vayohara, 形 奪取生命的 Vayha, 中 交通工具, 抬轎, 垃圾 Vayha, 陰 (grd. formation fr. vah; cp. Sk. vahya (nt.)] a vehicle, portable bed, litter) var, 字根 I. 遮蓋(to cover) 字根 VII. 選擇(to choose) 希望(to wish) Vara 1 (<(var)vr, 希望 ;Vedic vara), 形 優良的 優質的 貴族的 (excellent, splendid, best, noble) 陽 恩惠, 好意, 優者 (= 佛陀 ) varavgana, 陰 高貴的淑女 varada, 形 佈施優良供品的人( 施優者 ) varadana, 中 恩惠或特權的允許 varapabba(=agga-pabba), 形 有優良知識的 (supreme wisdom) varabhatta, 中 上好食物(excellent food; 反 lamakavara) varalakkhana, 中 優良的相( 在身體上 ) dhammavara, 陽 優質的法(the best norm) nagaravara, 陽 高貴的城市(the noble city) Naravara, 陽 人中優者(= 佛陀 ) ratanavara, 陽 貴重的寶物 (the best of gems) rajavara, 陽 著名的國王(famous king) Varo Varabbu Varado Varaharo, 優者 知優者 ( 知涅槃者 ) 施優者 持優者 ( 已帶來優良之道 )( 都是指佛陀 ) (cf. KhA.193.) KhA.6-17/ Varoti panitadhimuttikehi icchito aho vata mayampi evarupa assama ti, 668 varagunayogato va varo uttamo setthoti attho.( 優者..有智慧傾向的願望者 啊! 真的! 願我們也有如此 ( 的智慧 ) 具有優德的優者 優良者 殊勝者之義 ) Vara 2 (<vr, 希望 ), 陽 中 希望 (wish), 恩惠 (boon, favour) varam dadati, 施恩惠 ( to grant a wish or a boon) varam yacati, 請求施恩惠 ( to ask a favour) Varana, 陽 一種樹 (Crataeva roxburghii) Varatta, 中 Varatta(cp. Vedic varatra), 陰 皮帶, 繩 (a strap, thong, strip of leather) Varaka, 形 可憐的, 悲慘的人 Vararoha, 陰 貴族的女人 Varaha, 陽 豬, 公豬 varahi, 陰 母豬 Valabja, 中 ( 在 合 中 ) 1. 車轍 (track), 線條 (line), 痕迹 (trace, in padavalabja track, footprint) 2. 被隱秘的 (that which is spent or secreted) 3.valabjana, 中 憑藉, 使用, 當作, 用減輕身體 valabjanaka, 形 適合被用或花費的 valabjam mubcati, 釋放自己 (to ease oneself) 反 avalabja, 無用的 (useless, superfluous) Valabjiyamana, 形 使用過的 Valabjeti (valaj +e), 追蹤, 沿路走, 使用, 花費, 求助 過 valabjesi 過分 valabjjita 現分 valabjenta 獨 valabjetva 義 valabjetabba Valaya, 中 腳鐲 (bangle), 手鐲 (bracelet), 環 (loop) valayakara, 形 圓形的 Valahaka, 陽 雨雲 (rain cloud) Vali, 陰 折層, 皺紋 valika, 形 有折層的 Valita, 過分 已起皺 Valittaca, 形 皮皺, 皮膚皺巴巴的 valittacata, 皮皺狀 Valira, 形 斜眼的 Valimukha, 陽 猴子, 多皺紋的臉 Vallaki, 陰 印度琵琶 Vallabha, 形 喜歡的事物 vallabhatta, 中 中意的情況 Vallari, 陰 串, 群 Valli, 陰 蔓草 valliharaka, 陽 收集蔓草者 Vallibha, 陽 南瓜 (pumpkin,見 Tipusa) Vallura, 中 肉乾 Vavakassati(vi+ava 下 +<krs( 拉 ) 的 使 ), 形 遠離的 引離的 (vapakasitum:read vavakasitum or vavakassitum) 過分 vavakattha Vavatthapeti (vi+ava 下 +tha 站 +ape), 安頓, 定義, 固定, 指定 過 669

341 vavatthapesi 過分 vavatthapita 獨 vavatthapetva Vavatthapana, 中 定義, 決心 Vavattheti (vi+ava 下 +tha+e), 分析, 定義 過 vavatthesi 過分 vavatthita 獨 vavatthetva vas( 梵 vas), 字根 I. 居住 (to dwell) vas, 字根 VII. 遮蓋 (to cover), 穿 (to dress) Vasa(cp. Vedic vawa; vaw to be eager, to desire), 陽 中 影響力, 權威, 控制 (power, authority, control, influence) vasaga, vasavgata, 形 在他人的權威之下 vasavattaka, vasavatti, 形 使用權威的, 支配 vasavattana, 中 控制, 權威 vasanuga, vasanuvatti, 形 服從的 vasamanvagu,隨控制 (anvagu:(anugacchati 之第三人稱 複數 過去式 ) 跟隨 ) Vasati 1 (vas 1 住 +a), 穿 (clothe. pp. vuttha 1. Caus. vaseti: see ni. See also vasana 1 ) Vasati 2 (vas 2 住 +a), 居住, 停留 (to live, dwell, stay, abide; to spend time) 過 vasi (vasi vasi) 過分 vasita, vusita [=vi+usita], vuttha [perhaps=vi+usta] 現分 vasanta, vasamana 獨 vasitva 義 vasitabba & vatthabba 歎 vasatha 潛 vaseyya & vase 不 vatthum & vasitum 未 vasissati [=Sk. vasisyati]; and (older) vacchati [=Sk. vatsyati; 1 st sg. vacchami; & vaccham 被 vussati [Sk. usyate] Caus. I. vaseti to cause to live, stay or dwell; to make live; to preserve (opp. naseti at S.IV,248) (inf. vasetum); see also vaseti Caus. II. vasapeti (cp. adhivasapeti) to make live or spend, to cause to dwell, to detain J.I.290; II.27; PvA.20 (vassam). -- pp. vasita Vasati 3 (< vas 2, cp. Vedic vasati), 陰 居住, 停留 (a dwelling, abode, residence J.VI.292 (raja =raja-paricariya C.); Miln.372 (rajavasatim vase); Davs IV.27 (saka ). Vasana 1 (fr. vasati 1 ), 中 衣服 (clothing, clothes Sn.971; Th.2, 374; D.III,118 (odata ), 124 (id.); Nd (the six civarani); PvA vasanani clothing Mhvs 22, vasana (- ) as adj. clothed, e. g. odata wearing white robes Vin.I,187; kasaya clad in yellow robes Mhvs 18, 10; pilotika in rags J.IV,380; suci in bright garments Sn.679; Pv.I,10 8 Vasana 2 (fr. vasati 2 ), 中 住處, 生活 vasanaka, 形 居住在 處的 vasanatthana, 中 住宅 (residence, dwelling place) vasanagama, 住在村庄 (the village where (he) lived J.II,153; DhA.I,323 and passim) Vasanaka, vasanaka- (fr. vasana 2 ), 形 居住 (living (in) J.II,435.) nibaddhavasanaka, 定居 (of continuous abode) 670 Vasanta (Vasantakala)(Vedic vasanta), 陽 春天 (spring) balavasanta, 初春 (Citra 制多月 -- 農曆 2 月 16 至 3 月 15) vasantavana(da.i,132), 春天叢林 Vasala(Vedic vrsala, dimin. of vrsan, lit. little man ), 陽 被驅逐的人, 出生低賤的人 (an outcaste; a low person, wretch) 形 低賤的 (vile, foul) 陰 vasali 女賤民 (outcaste, wretched woman) 低賤行為 (vasaladhama=vasaladhamma (vile conduct) vasalavada, 低賤的語言 (foul talk) vasalasutta 賤民經 (the suttanta on outcasts) Vasalaka [vasala+ka in more disparaging sense] 賤民 (=vasala) Vasa 1 (Vedic vawa; cp. vawita), 陰 成牛 (a cow (neither in calf nor giving suck)) Vasa 2, 陰 脂肪, 油脂 (fat, tallow, grease) Vasapeti (vasati 的 使 ), 使活, 使居住, 扣留 過 vasapesi 過分 vasapita 獨 vasapetva Vasita (pp. of vasati 2 ), 居住, 住在 (dwelled, lived) Vasita, 陰 掌握, 聰明 五自在 :1. 入定自在 (samapajjanavasita) 能夠迅速地證入各種禪那的能力 ( 一彈指或十彈指的時間, 有些禪修中心以五分鐘為計 ) 2. 決意自在 (adhitthanavasita 住定自在 ) 能夠迅速地住在定中 3. 出定自在 (vutthanavasita) 是能夠迅速地從禪定中出來的能力 4. 省察自在 (paccavekkhanavasita) 是能夠在出定之後省察 ( 觀察心 ( 臟 ) 中的禪支 ) 剛才所證入的禪那的能力 5. 轉向自在 (avajjana-vasita) 是能夠迅速地以意門轉向心 (manodvaravajjanena) 轉向似相, 而似相就能夠迅速地生起 -vasena, 住於, 處於, 處置 Vasitum, 不 居住 Vasin(<vasa), 形 有權力的, 操縱的, 自在的 (having power (over), mastering, esp. one s senses; a master (over) ) (=cinnavasitatta vasi) Vism 154.( 五自在 ) vasikata, 形 受制於 的, 在個人權力之下的 vasibhava, 陽 掌握 vasibhuta, 形 已成爲主人的 Vasippatta(vasi+ppatta), 形 已經掌握的 Vasima =vasin 有權力的 (It.32 (Acc. vasimam; v. l. vasimam)) Vasi-(is the composition form of vasa in comb n with roots kr and bhu), 居住 vasikata, 使依賴, 帶到某人的權力之下 (made dependent, brought into somebody s power, subject(ed) Th.2, 295 (=vasavattino katva, pl.); Sn.154; cp. BSk. vawikrta Jtm 213. See also vasagata) vasikatva, 勝過 (having overcome or subjected Sn.561 (=attano vase vattetva SnA 455). Metricausq as vasim karitva at Sn.444.) vasibhava, 有權的狀態 (state of 671

342 having power, mastery) vasibhuta, 成為熟悉 (having become a master (over), mastering) Vasu(Vedic vasu good), 中 財富 (wealth) vasudha, vasundhara, vasumati, 陰 大地 vass, 字根 I. 下雨 (to rain) Vassa( 梵 varsa<vris 年 雨 ), 陽 1. 年 2. 雨, 雨季 ( 五月十六至九月十五 ) vassakala, 陽 雨季 vassagga, 中 最多戒臘 vassavasa,雨安居, 夏安居 deve vassante,於天降雨時 antovassam,雨安居期間 Vassati 1 (vass 下雨 +a), 下雨 (to shower, pour(down)) 過 vassi 過分 vassita, ( 在下雨的情況 ) vuttha 現分 vassanta 獨 vassitva vassam vuttho,受夏坐 vassatu, imper.; vassi, aor.);(devo vassanto Nom. sg.). Caus. II. vassapeti to cause to rain J V.201 (Sakko devam v. let the sky shed rain). -- pp. vatta, vattha, vuttha. Another pp. of the Caus. *vasseti is vassita. Vassati 2 ( 梵 vaw, to bellow 吼叫 ), 叫 吼叫 (to utter a cry (of animals), to bellow, bark, to bleat, to crow etc. S II.230; J I.436 (of a cock)); (ppr. vassamana= vasamana C.). pp. vassita 2. Vassana 1, 中 下雨 ( 日語 : 雨垂れ,amadare),( 鳥 獸等 ) 叫, 啼, 嗥, 鳴 Vassana 2 (< vassati 2 ), 中 ( 羊, 小牛等 ) 咩咩叫 抱怨 (bleating) 中 avassana (J IV.251.) Vassana, 陽 雨季 Vassapanaka, 形 使下雨的 Vassapeti (vassati 的 使 ), 使下雨 過 vassapesi 過分 vassapita 獨 vassapetva Vassika, 形 雨季的 ( 在 合 中 ) 歲 vassikasatika, 陰 比丘在雨季用的雨衣 Vassika(=vassika 中 =vassiki; 梵 varsika), 陰 茉莉花 (= sumana; i.e.jasminum Sambac;great-flowered jasmine,見 Mallika) vassika(vassiki) 中 茉莉, 婆師華, 夏生花 ye keci pupphagandha, vassikam tesam aggamakkhayati.( 一切華香中, 茉莉花香為其最上 ) Vassita (vassati 的 過分 ), 已弄濕 中 ( 鳥 獸等的 ) 叫, 啼, 嗥, 鳴 vah( 梵 vah), 字根 I. 獲得 (to bear away), 帶 (carry) Vaha, vaha-, -vaha, (< vah 帶 ) 1. 帶, 帶來 (bringing, carrying, leading(vari river=mahanadi); S I.103; PvA 13 (anattha ). Doubtful in hetu-vahe, better with v. l. vaco, expl d by sakarana-vacana) Acc. vaham 2. 流 (a 672 current (Ganga ); V.388 (maha ) Cp. vaha. Vahati (vah 帶 +a), 1. 負擔, 攜帶 (to carry, bear, transport) 2. 著手, 做自己的工作 (to proceed, to do one s work) 3. 工作 (to work, to be able, to have power) 過 vahi 過分 vahita 現分 vahanta, vahamana, vuyhamana, vahiyamana(in med. pass. sense) 獨 vahitva 義 vahitabba imper. vaha; inf. vahitum; pass. vuyhati (Sk. uhyate) to be carried (along); pass. also vahiyati (=niyati); ppr. vahiyamana. pp. ulha (see sodha), vulha & vulha (bulha). -- Caus. vaheti to cause to go, to carry, to drive away pp. vahita (for vah ). Cp. ubbahati 2. Vahana, 中 運載, 負擔, 流動 vahanaka, 形 負擔的, 引起的 Vahitu, 陽 持有人 Valabamukha, 中 海底火 Valava( 梵 陽 Vadava Vadaba; 梵 陰 Vadava Vadaba), 陽 馬 (horse) sabbasetena valavabhirathena, 一切皆白的馬車 Vamsa, 陽 1. 種族, 世系, 家庭 2. 印度箣竹 ( 主要分佈於東西兩半球的熱帶和亞熱帶的一種大木本植物 (Bambusa arundinacea), 有中空的莖, 直徑達五或六英寸, 並且堅硬而結實, 用來做家具 炊具和建築結構架 ; 小竹竿也可用 [ 如做手杖和長笛 ], 幼苗可當食物 ) 3. 竹笛 vamsakalira, 陽 竹筍 vamsaja, 形 出生在某氏族或種族中 vamsavanna, 陽 天青石 青金石 (lapis lazuli), 天青石色 vamsagata, 形 從父親傳到兒子的 vamsanupalaka, 形 保存世系的 Vamsati, 形 氏族或種族的 va( 梵 va), 字根 I. III. 吹 (to blow) cp.( 梵 wvas / wus) 吹 Va ( 選擇關係連詞 ), 或, 只能二選一的 (or, either) va va,或 或 va 屬 後置語, A 或 B 要說 A va B va 或者 A B va, 但若 A( 或 B) 由多個語詞構成時, 則 va 要放在 首語之後 例如 A1 va A2 A3 B1 va B2, 即 B = B1 B2 的情況, 如 :appiya va dayada=( 不肖的 ) 怨嗣 with negation in second place: whether -- or not, or not, e. g. hoti va no va is there or is there not D I.61; tam patthehi va ma va VvA Combined with other emphatic particles: (na) va pana not even Pv II.6 9 (manussena amanussena va pana); va pi or even Sn 382 (ye va pi ca); Pv II.6 14 (isayo va pi ye santa etc.); iti va Nd 2 420; atha va Dh 83 (sukhena atha va dukhena); uda... va Sn. 232 (kayena vaca uda cetasa va). -- In verse va is sometimes shortened to va, e. g. devo va Brahma va Sn 1024: see va 4. va=va, 在偈中 ( 如.. devo va Brahma va Sn.1024.) -vak (Vedic vac, for which the usual P. form is vaca), 說, 發聲, 談 (speech, voice, talk; only in cpd. -vakkarana) kalyanavakkaranata, 言語和雅 (A.I,38.) Cp. Vakya( 句子 ) 673

343 Vaka, 中 樹皮 ( 用來做衣服 )(the bark of a tree) vakacira, 中 樹皮衣 vakamaya, 形 樹皮條製的 vakavaka, 沒有樹皮 Vakara, Vagura, 陰 捕捉鹿的網 (net, snare) Vakkarana, 中 交談 Vakya, 中 句子, 敍述 Vagurika, 陽 用網捕捉動物的獵人 Vacaka, 陽 背誦者, 教者 (reciting, speaking, expressing) Vacana, 中 朗誦, 閱讀 Vacanaka, 中 朗誦的典禮或地方 Vacanamagga, 陽 朗誦或傳統的方法 Vacasika, 形 與講話有關連的 Vaca, 陰 話, 演講, 敍述 vacanurakkhi, 形 小心自己的言談的 Vacala, 形 饒舌的, 喜歡說話的 Vacuggata, 形 記住的 Vaceti (vac+e), 讀, 教, 背誦 過 vacesi 過分 vacita 現分 vacenta 義 vacetabba 獨 vacetva Vacetu, 陽 讀者, 教者 Vaja, 陽 箭羽, 一種生力飲料 ( 肉珊瑚的乳液 ; 見 Patali) vajapeyya, 中 蘇摩祭 ( 祭祀肉珊瑚的乳液生力飲料 ) Vaji, 陽 馬 Vata, vataka, 陽 圍欄 Vanija, vanijaka, 陽 商人, 賈人 Vanijja, 中 交易 Vani, 陰 話, 演講 Vata (<va;vedic vata; cp. Sk. vati & vayati to blow, vayu wind), 陽 風, 空氣 vataghataka 陽 鼓捶樹 (Cassia Fistula,見 Uddalaka) vatajava, 形 像風一樣的迅速 vatabhesajja, 中 胃腸藥 ( 古印度麻油 tela, 常用作調理胃腸 ) vatapana, 中 窗戶 vatamandalika, 陰 旋風 vataroga, vatabadha(vata+abadha), 陽 風生病 ( 例 : 腹部不舒服 wind disease, internal pains (not rheumatism 不是風濕症 ) ) vatavutthi, 陰 風和雨 vatavega, 陽 風力 身體有六個部分是風界最顯著的 : 1.uddhajgama vata, 上行風 ( 打呃 嘔吐 ) 2.adhogama vata, 下行風 ( 大小便 放屁 ) 3.kucchisaya vata, 腸外風 4.kotthasaya vata,腸內風 5.avgamavganusarino vata, 支體循環風 ( 身體屈伸 血液循環等 ) 6.assasa passasaso, 入息與出息 assaso, 息入風 ( 吸氣 ),passaso,息出風 ( 呼氣 ) kativatabadhika(kati 腰部 +vatabadhika 風病 ), 胃腸病 udaravatabadha(udara 胃 +vatabadha), 胃腸病 674 Vatatapa, 陽 風和熱 Vatabhihata, 形 被風吹動的 Vatayana, 中 窗戶 Vatahata, 形 被風帶來的 Vatehabadhito (vata 風 +ehi 來 +abadhito 已病 過分 ),感冒 Vati (va 吹 +a), 吹, 發出氣味 Vatika, 形 與體內風有關的 Vativgana(cp. *Sk. vatingana), 陽 茄子 (the egg plant, brinjal, Solanum melongena,又名落蘇, 一種直立 稍帶木質 被毛的多年生草本, 果可食, 紫色 白色 黃色或帶條紋, 茄子內含維生素 A B1 B2 C P 及脂肪 蛋白質 ; 每公斤茄子含維生素 P 達 7200 毫克 維生素 P 能增強人體細胞間的粘著力, 降低膽固醇, 可保持微血管的堅韌性, 抑制血管硬化, 降低高血壓 防止微管破裂 抗癌 美國醫學界在 降低膽固醇十二法 中, 茄子榮居榜首 ) Vaterita, 形 被風吹動的 Vada(<vad: see vadati; Vedic vada), 陽 理論, 敍述, 教條論爭 vadakama, 形 渴望爭論的 vadakkhitta, 形 推翻爭論的 vadapatha, 陽 爭論的話題 SA /II, Vadoti tassa bhutato tacchato vibbapanam.( 語言..告知它的存在的 真實的 ) 說文 : 語, 論也 段注 : 此即毛鄭說也 語者禦也 如毛說, 一人辯論是非謂之語 如鄭說, 與人相答問辯難, 謂之語 Vadaka, 陽 學說的, 宗派主義者, 異教的 Vadana (fr. vadeti), 中 演奏樂器 (playing on a musical instrument, music VvA.276.) Vadita (pp. of vadeti), 中 演奏 ((instrumental) music) 過分 已演奏 Sp.Paci.IV, Yamkibci vaditanti tantibaddhadivadaniyabhandavaditam va hotu, kutabherivaditam va, antamaso udakabherivaditampi, sabbampetam vaditameva.( 任何演奏..演奏琴弦樂器, 演奏水壺鼓乃至水鼓, 諸如此類的演奏 ) 優婆塞莊嚴 (Upasakajanalavkara SL.p.91.).. vaditanti vinavenumurajaki vadanaj.( 演奏..琵琶 (vina) 竹器 (venu) 小手鼓 (muraja;tamborine) 等之樂器演奏 ) Vadin (fr. vada, 陽 爭論者, 傳道某些教義者, 談及 (speaking (of), saying, asserting, talking; professing, holding a view or doctrine; arguing) vadivara, 陽 持概念中的最高貴者 sakavādī, 自說 ( 在 論事 中指 上座部 ( 巴 Theravada, 梵 Sthavira-vadin) paravadi, 他說 ( 在 論事 中指其他派系 675

344 Vadeti (vad+e), 演奏 ( 樂器 ) Vana, 中 渴望, 床的網 ( 印度床 ) Vanara(<va 或 +nara 人 ;PED 說 <vana(forester)), 陽 猴子 vanari, 陰 母猴 vanarinda, 陽 猴王 Vapi(cp. Epic & Classic Sk. vapi), 陰 池 水庫 (a pond) vapijala, 池水 Vapeti (caus. fr. vap),使播種(to cause to sow) 刈草(to mow) 過分 vapita Vapita 1, vapeti 的過分 1. 已播種 (sown) Vapita 2 (pp. of vapeti), 已刈草 (mown,dhsa.238) Vama, 形 左 (left, the left side)( 反 dakkhina, 右 ), 愉快的 vamapassa, 中 左邊, 台語 : 倒手爿 Vamana, vamanaka, 陽 矮子(dwarf) 形 像侏儒的(dwarfish) Vaya, 陽 中 (mano-group), 風, 空氣 參考 Vayo Vayam, = va+ayam( 或這 ) Vayati (va+ya), 1. 吹, 發出氣味 2. 編織 過 vayi 現分 vayanta, vayamana 獨 vayitva Vayana, 中 吹風, 散佈氣味 Vayamati (vi+a 向 +yam 檢查 (cp. 梵 yam 抵達 )+a), 奮鬥, 努力, 付之行動 (to struggle, strive, endeavour; to exert oneself) 過 vayami 現分 vayamanta 獨 vayamitva 1 chandam janeti 2 vayamati 3 viriyam arabhati 4 cittam pagganhati padahati( 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 策勵心 ) Vayasa, 陽 烏鴉(crow) Vayasari, 陽 貓頭鷹(owl) Vayama(<vi+a+yam 抵達 (cp. 梵 yam 抵達 )), 陽 努力, 精進 (striving, effort, exertion, endeavour) Vayita (vayati 的 過分 ), 已編織, 已打辮 Vayima(<va: vayati 1 ), 形 編織的(weaving, woven) 反 avayima Vayeti (va+e), 使編織 Vayu, 中 風, 風元素 ( 移動 ) Vayo, ( 取自 vaya 詞形, 在 合 中 ) vayokasina, 中 ( 修禪取相的 ) 風遍 vayodhatu, 陰 風界( 風元素 ) Dhs.(PTS:965;CS:970.).. Katamam tam rupam vayodhatu? Yam 1 vayo 2 vayogatam 3 thambhitattam rupassa ajjhattam va bahiddha va upadinnam va anupadinnam va-- idam tam rupam vayodhatu.( 什麼是 色的風界 (What is the Corporeality 1 which is the Element of motion)? 凡是移動 (motion) 2 移動性 3 剛強 (rigidity, 撐 ), 生起於色的內 外, 或已執取 未執取, 這是 色的風界 ) 676 Vara(<vr, in meaning turn, cp. vunati), 陽 ( 一 ) 回, 場合, 機會 (turn, occasion, time, opportunity) sassavare, 在 ( 播種 ) 農作物的時機 Varaka, 陽 廣口瓶 Varana, 陽 象,( 喙像象鼻的 ) 禿鷲 (eagle) 中 防止, 障礙, 抵抗 Vari, 中 水 varigocara, 形 活在水中的 varija, 形 生在水中的 陽 魚 中 睡蓮 varida, varidhara, varivaha, 陽 雨雲 varimagga, 陽 排水溝, 水管 Varita, (vareti 過分 ) 避免, 阻隔, 阻礙 Varitta, 中 避免, 不應該被做的行爲 Variyamana, 形 被阻礙的, 阻隔的, 避免的 Varuni, 陰 含有酒精成份的酒 Vareti (var +e), 避免, 阻隔, 阻礙 過 varesi 現分 varenta, va-rayamana 義 varetabba 獨 varetva Vareyya (nt.) [grd. of vareti] marriage, wedding Th 2, 464, 472, 479; SnA 19. Vala 1, Vala, 陽 1. 尾毛 2. 毛篩 3. 野獸 形 兇猛的, 懷惡意的 valakambala, 中 以馬毛製的被單 valagga, 中 髮端 valandupaka, 陽 中 以馬尾製的刷子 valabijani, valavijani, 陰 拂塵 ( 犛牛尾作的, 驅除蚊蠅的用具 ) valamiga, 陽 捕鹿野獸 ( 即 : 虎 豹等 ) valavedhi, 陽 能射中一根頭髮的弓箭手 (an archer) valakatha, 陰 兇的話 andupaka a cert. material, head dress (?) A I,209 (so read for valanduka); Vism.142; DhsA 115 (reads leddupaka). valakambala, 馬尾做的毛毯 (a blanket, made of horse-tails) valakoti, 髮端 valarajju, 一撮頭髮 (a cord made of hair) Vala 2 (cp. Sk. Vyala), 形 (malicious, troublesome, difficult ) Vala 3 (=vari, cp. late Sk. Vala), 中 水 (only in cpd. valaja a fish (cp. varija)) Valadhi, 陽 尾 Valika, valuka, 陰 沙 valikantara, 陽 沙漠 valikapubja, 陽 沙堆 valikapulina, 中 沙灘 Vasa, 陽 1. 生活, 逗留, 生活環境 2. 衣 3. 香水 vasacunna, 中 香粉 vasatthana, 中 住宅 Vasana, 中 灑香水, 製造居所 Vasana, 陰 印象, 回憶 Vasara, 陽 ( 一 ) 天 Vasava, 陽 天神王 Vasi, 陰 扁斧, 斧頭, 鋒利的小刀 vasijata, 中 斧柄 vasiphala, 677

345 中 斧口, 刀鋒 Vasika, vasin, 陽 ( 在 合 中 ) 住在, 居在 陰 vasini Vasitaka, 中 香粉 Vasudeva, 陽 毘瑟挐 ( 印度教主神之一, 守護之神 ) Vaseti (vas +e), 建立, 使居住, 灑香水 過 vasesi 過分 vasita 獨 vasetva Vaha, 形 1. 運送的, 領先的 2. 領袖 陽,3. 手推車,4. 一滿車 ( 的裝貨量, 即 :380 陀那 [ 見 Dona]) 5. 負荷的畜牲 6. 急流 satthavaha, 商隊領導人 (a caravan leader, merchant) vahanaka =vaha (VvA.337.) Vahaka, 陽 負擔者, 拿走的人, 通向, 湧流 udakavahaka, 水流 (a flood of water) Vahana(< vaheti), 形 1. 攜帶, 拖 (carrying, pulling, drawing) 中 2. 運送, 獸馱 (conveyance, beast of burden, monture) balavahana, 軍隊與象 (army & elephants) Vahasa(an Instr. of vaha), 無 由於, 憑藉, 因爲 (owing to, by dint of, on account of, through) Vahini, 陰 軍隊 Vahin(< vaha), 形 運送的, 傳達的, 導向的 (carrying, conveying) Vaheti (vah+e;caus. of vahati), 傳達, 導向 Vi- (<dvi 意思 = ),分 離 別 異 反 vi- 有強化作用 Vikaca, 形 開花的 (blossoming) Vikata(vi+kata, of kr), 形 改變的, 扭曲的, 污染的 (changed, altered, distorted; disgusting, foul, filthy) 中 污物, 污垢 Vikati(< vi+kr), 陰 1. 種類, 類型, 某種形狀 ( what is made of something, sort, kind) 2. 產品 (product, make) dantavikati, 象牙製品 (ivory make) malavikati, 編製花圈 (garlandarrangement) Vikatika(< vikati), 形 ( 在 合 中 ) 有許多種類或造形的 Vikatthati (vi+kath+a), 自誇, 炫耀 過 vikatthi 過分 vikatthita 獨 vikatthitva Vikatthana, 中 自誇 Vikatthaka, vikatthi, 陽 吹牛者 台語 : 凸風 Vikantati (vi+kant+a), 切開 過 vikanti 過分 vikantita 獨 vikantitva Vikantana, 中 切斷, 切刀 Vikappa, 陽 想, 安排, 考慮, 優柔寡斷, 替代選擇 vikappana, 中 模糊, 指派, 分配 Vikappeti (vi+kapp+e), 設計, 計劃 (ke 3 ek 8 ), 分配, 安排, 改變, 塑造 678 過 vikappesi 過分 vikappita 現分 vikappenta 獨 vikappetva 義 vikappeyya Vikampati (vi+kamp+a), 戰慄, 不安 過 vikampi 過分 vikampita 獨 vikampitva 現分 vikampamana Vikampana, 中 發抖 Vikaroti (vi+kar 行 +o), 取消, 改變, 變成 過 vikari 過分 vikata Vikala, 形 有缺陷的, 需要的, 缺少的 vikalaka, 形 缺少 Vikasati (vi+kas+a), 打開, 擴張, 吹脹 過 vikasi 過分 vikasita 獨 vikasitva Vikara, 陽 改變, 變更, 復原, 擾亂, 畸形, 特質 Vikala, 陽 錯誤的時間, 午後和夜晚 vikalabhojana, divavikalabhojana, 中 非時食 Paci.IV,86.;IV, Vikalo nama majjhanhike vitivatte yava arunuggamana.( 非時..已過中午, 到 ( 隔日 ) 天亮 ) )KhA.36: vikalabhojananti majjhanhikavitikkame bhojanam.( 非時食 : 超過正午吃食 ) KhA.35.. vikalabhojanassa cattari avgani-- (1) vikalo, (2) yavakalikam, (3) ajjhoharanam, (4) anummattakatati.( 非時食有四條件.. 1. 非時,2. 時藥 ( 一般食物 ),3. 吞嚥,4. 未瘋狂 ) Paci.IV,85. 說十七群比丘因非時食而制定非時食為 波逸提 罪 (Bhikkhu P 37=Bhikkhuni P 120) 五分律 卷第八(T ) 則傳說因面黑眼赤的迦留陀夷夜晚時乞食, 驚嚇到一懷妊婦人, 被誤認為 毘舍遮 ( 鬼名 ) (M.66./I,448-9.;cf. 鼻奈耶 卷第八, T ), 大莊嚴論經 (52) 卷第九, T , 增壹阿含 49-7 經, T ) vikalabhojana, 中 非時食( 在午後和晚上吃食物 ) 不同意世尊制定非時食, 發牢騷, 如.. M.66./I, Kim panimassa appamattakassa oramattakassa adhisallikhatevayam samano ti.( 為什麼這樣微小 瑣碎 ( 之事 ), 此沙門過度削減 ( 欲 ) ) Vikasa, 陽 擴充, 打開 Vikaseti (vi+kas 發光 +e), 照明, 使伸展, 使展開 過 vikasesi 過分 vikasita 獨 vikasetva Vikinna (vikirati 的 過分 ), 已遍佈, 已到處撒滿 vikinnakesa, 形 有頭髮蓬亂的 vikinnavaca, Vikirana, 中 散佈, 驅散 Vikirati (vi+kir 散 +a), 分散, 散佈, 灑 過 vikiri 現分 vikiranta, vikiramana 獨 vikiritva Vikiriyati (vikirati 的 被 ), 被打碎 Vikunita, 過分 已扭曲, 已變形 Vikubbati (vi+kar 行 +o, karo 被改成 kubba), 轉換, 神變 過 vikubbi 679

346 過分 vikubbita Vikubbana, 中 奇迹的轉換 Vikujati (vi+kuj+a), 吱喳而嗚, 鳥鳴,( 鴿等 ) 咕咕地叫, 唱 過 vikuji 過分 vikujita Vikujana, 中 鴿子的咕咕叫聲 Vikula, 形 傾斜的 Vikopana, 中 令人生氣, 傷害 Vikopeti (vi+kup+e), 擾亂, 傷害, 破壞 過 vikopesi 過分 vikopita 獨 vikopetva 現分 vikopenta Vikkanta(pp. of vi+kram), 中 向前走, 英勇 (heroic) 梵 ( 世尊八十種好的項目.. ) sijhavikrantagamin( 舉步如獅 ) nagavikrantagamin( 舉步如象 ) hajsavikrantagamin( 舉步如鵝 ) vrsabhavikrantagamin( 舉步如牛 ) pradaksinavartagamin( 舉步右旋 ) carugamin( 舉步優美 ) avakragamin( 舉步直行 ) Vikkandati (vi+kand+a), 大聲地哭, 悲傷 (to cry out, lament, wail) Vikkama(<vi+kram), 陽 1. 邁步 (walking about, stepping) 2. 堅強, 英勇 (strength, heroism) 過分 vikkanta Vikkamati(vi+kam( 梵 kram) 超越 +a), 向前走, 發揮自己 (to have or show strength, to exert oneself) 過 vikkami Vikkamana, 中 努力, 前進 Vikkaya(vi+kaya), 陽 售賣 (selling, sale) Vikkayika, vikketu(<vikinati), 陽 賣方, 售貨員 (a salesman, vendor) Vikkayika, 形 被賣的 Vikkayikabhanda, 中 交易 Vikkinati (vi+ki+na), 賣 過 vikkini 過分 vikkinita, vikkita 現分 vikkinanta 獨 vikkinitva 不 vikkinitum Vikkhambha(vi+khambha1), 陽 直徑 (diameter) Vikkhambhana (vi+khambha+na, 中 抽離, 丟棄, 鎮壓 (withdrawal of support, stopping) Vikkhambhanzppahana, 伏斷 ( 煩惱鎮伏而不起作用 )(elimination (of character-blemishes) by discarding) Vikkhambheti (vi+khambh+e), 鎮壓, 丟棄, 消滅 過 vikkhambhesi 過分 vikkhambhita 現分 vikkhambhenta 獨 vikkhambhetva Vikkhaleti (vi+khal+e), 洗掉, 漱口 過 vikkhalesi 過分 vikkhalita 獨 vikkhaletva Vikkhitta (vikkhipati 的 過分 ;sk. viksipta), 已擾亂, 已困惑 (upset, perplexed, mentally upset, confused) vikkhittacitta, 形 心煩意亂的 680 avikkhitta, 反 已不擾亂 Vikkhittaka, 形 到處散佈的 (scattered all over, deranged, dismembered) 中 到處散佈的屍體 Vikkhipati (vi+khip( 梵 ksip) 拋 +a), 擾亂, 搞亂 過 vikkhipi 現分 vikkhipanta 獨 vikkhipitva Vikkhipana, 中 vikkhepa, 陽 擾亂, 混亂, 錯亂 Vikkhina (vi+khina), 完全破壞 (totally destroyed, finished, gone) Vikkhiyati (vi+khiyati), 破壞 (to go to ruin, to be destroyed, to be lost, J.V,392 (fut. vikkhiyissati). -- pp. vikkhina. Vikkhepaka, 形 擾亂者 Vikkhobhana, 中 大騷動 Vikkhobheti (vi+khubh 搖動 +e), 徹底地搖動或擾亂 過 vikkhobhesi 過分 vikkhobhita 獨 vikkhobhetva Vigacchati (vi+gam 去 +a), 離開, 消失, 走開 過 vigacchi 現分 vigacchanta, vigacchamana Vigata (Vigacchati 的 過分 ), 已走開 已停止 已剝奪 已離去 (gone away, disappeared, ceased; having lost or foregone (for-gone=vi-gata), deprived of, being without), 已沒有 (= vita) vigatakhila, 形 無硬結的 vigataraja, 形 無污穢的 vigatasa, 形 無欲望的 vigatasava, 形 無漏的, 聖人 cf. vita( 過分 已無, 已沒有 ) avigata, 反 未離去, 不離去 Vigama, 陽 vigamana, 中 離開, 消失, 走開 (going away, disappearance, departing, departure) Vigayha (vigahati 的 獨 ), 進入了, 跳進了 Vigarahati (vi+garah+a), 狠狠地責駡, 辱駡 過 vigarahi 獨 vigarahitva Vigalita (vigalati 的 過分 ), 已轉移, 已降落 Vigahati (vi+gah 衝進 +a), 進入, 跳進 過 vigahi 過分 vigalha 現分 vigahamana 獨 vigahitva, vigahetva 不 vigahitum Vigahana, 中 跳進, 進入, 潛水 Viggayha (vigganhati 的 獨 ), 爭論了, 分析了 Viggaha, 陽 爭論, 吵架, 身體, 將詞分解爲詞素 Vigganhati(vi+grah 握持 ),異執, 身, 身體 Viggahita(vigganhati 的 過分 ),異執, 誘惑 Viggahikakatha, 陰 好爭論的演講 Vighattana, 中 撞 Vighatana, 中 打開, 解開 Vighateti (vi+ghat +e), 解開, 瓦解, 打開 過 vighatesi 過分 vighatita 681

347 現分 vighattenta 獨 vighatetva Vighata(vi+ghata), 陽 1. 破壞, 屠殺 (destruction, killing, slaughter) 2. 惱怒, 煩惱 (distress, annoyance, upset of mind, trouble, vexation) 3. 反對 (opposition) vighatapakkhiyam, 煩惱的成分 Vighateti (vi+han+e), 殺, 破壞 過 vighatesi 過分 vighatita 獨 vighatetva Vighasa, 陽 剩飯, 殘餘的食物 vighasada, 陽 吃殘食的人 vic, 字根 I. 分開(to separate) 字根 III. 被分開(to be separated) cp.( 梵 vic), 1. 篩, 過濾 (sift);2.(=vyac) 延長 (extend) Vicakkhana, 形 有技術的, 明智的 陽 明智的人 Vicaya (<vi 擴大 +ci 收集 ) (<vicinati 檢擇 ), 陽 調查 pavicaya,徹底調查 Vicarana, 中 步行, 走動 (travelling about) Vicarati (vi+car 移動 +a), 走動, 遊蕩 (to go or move about in (Loc.), to walk (a road=acc.), to wander) 過 vicari 過分 vicarita 現分 vicaranta, vicaramana 獨 vicaritva 不 vicaritum Vicara(vi+car 漫遊 ), 陽 vicarana, 中 vicarana, 陰 伺, 調查, 管理, 計劃 分別論 禪那分別品 (Vbh.565.): Tattha katamo vicaro? Yo 1 caro 2 vicaro 3 anuvicaro 4 upavicaro 5 cittassa anusandhanata 6 anupekkhanata-- ayam vuccati vicaro. Iti (CS:p.267) imina ca vitakkena imina ca vicarena upeto hoti pe samannagato. Tena 1 vuccati savitakkam savicaran ti. ( 什麼叫做 伺 ( 察 )? 凡是伺 (caro 偵查 ) 2 伺察 (vicaro) 3 隨伺 (anucaro 緊跟著伺察 ) 4 近伺 (upacaro 靠近伺察 ) 5 心的隨屬 (cittassa anu-sandhanata) 6 熟慮 (anupekkhanata), 這稱為 伺 以此等已賦予尋 伺之意 成就 這即是說有尋 有伺 )( 六個同義詞中, 最能表達 伺 的性質及作用的是 心的隨屬, 即專注在所緣上, 伺 緊接著 尋 之後 伺 不包括在在第三禪以上的禪那 ) Vicaraka, 陽 調查者, 處理者, 管理人員 Vicarana, 中 vicarana, 陰 1. 調查 2. 管理 Vicareti (vi+car 移動 +e), 重新考慮, 處理, 計劃, 管理 過 vicaresi 過分 vicarita 現分 vicarenta 獨 vicaretva Vicikicchati (vi+kit +cha, ki 重疊, 前 ki 被改成 ci)(vici (vicinanto) = 詢問 + kicch = 受到困擾 ;vi = 毫無 + cikiccha = 解決方案 論師提出兩個詞源學的說明 : 一 由於思緒紛雜困亂而致的困惑 ; 二 缺少智慧解決問題 ), 懷疑, 猶豫, 心煩意亂 在阿毘達摩中, 疑 只作對因果 三寶 正法的疑, 不能解作對一般事務的疑惑 困惑 否則須陀 682 洹道就無法斷 疑 過 vicikicchi 過分 vicikicchita Vicikiccha, 陰 1 懷疑佛法僧等 2. 不確定 法集論 Dhammasavgani, (PTS:1264):Tattha katamam vicikicchanivaranam? 1 Satthari kavkhati vicikicchati, 2 dhamme kavkhati vicikicchati, 3 savghe kavkhati vicikicchati, 4 sikkhaya kavkhati vicikicchati, 5 pubbante kavkhati vicikicchati, 6 aparante kavkhati vicikicchati, 7 pubbantaparante kavkhati vicikicchati, 8 idappaccayata paticcasamuppannesu dhammesu kavkhati vicikicchati. Ya evarupa 1 kavkha 2 kavkhayana 3 kavkhayitattam 4 vimati 5 vicikiccha 6 dvelhakam 7 dvedhapatho 8 samsayo 9 anekamsaggaho 10 asappana 11 parisappana 12 apariyogahana 13 thambhitattam cittassa manovilekho--idam vuccati vicikicchanivaranam.( 什麼是疑蓋? 1 對大師懷疑 疑惑, 2 對法懷疑 疑惑, 3 對僧懷疑 疑惑, 4 對戒懷疑 疑惑, 5 對過去懷疑 疑惑, 6 對未來 ( 後際 ) 懷疑 疑惑, 7 對過去未來懷疑 疑惑, 8 1 對此緣法 緣起法懷疑 疑惑 像這樣懷疑 2 疑難 3 疑慮 4 困惑 5 疑惑 6 二分 7 猶豫不決 ( 在叉路 ) 8 躊躇 9 蓄含種種緊握 ( 疑問重重 ) 10 爬行 ( 站不住腳 ) 11 完全爬行 12 不清 13 頑固心的困惑, 這是所謂的疑蓋 ) SA /III, 斷 疑 有六種方法 :1. 多聞正法 (bahussutata),2. 深究正法 (paripucchakata 遍問 ),3. 於戒律上知取捨 (vinaye pakatabbuta), 4. 強化信仰 (adhimokkhabahulata),5. 親近善友 (kalyanamittata),6. 適當的談話 (sappayakatha) Vicinna, [vicareti 考慮 ] 的 過分, 已重新考慮, 已處理 (thought out; in neg. a not thought out; reading however doubtful, better to be taken as adhicinna, i. e. procedure, method). -- DA.I,91 reads acinna (cp. M.I,372). Vicita, [vicinati 考慮 ] 的 過分 Vicitta, 形 1. 雜色的, 花式字體的, 裝飾的 2. 考慮 DhsA.CS:p.92: vicittatthena va citta.( 或考慮, 為 心 ) Vicinana, 中 差別, 選擇 Vicinati, Vicinati (vi+ci +na), 1. 考慮, 區別, 選擇, 收集 (to investigate, examine, discriminate, yoniso vicine dhammam, 從根源區別法 ) 過 vicini 過分 vicita 現分 vicinanta 獨 vicinitva grd. vicetabba ger. viceyya 2. 盼望, 尋求 (to look for, to seek, to linger, to choose) aor. vicini=gavesi ger. viceyya=vicinitva Vicintiya (vicinteti 考慮 的 獨 ) 關心了 Vicinteti (vi+cit+e), 重新考慮, 考慮 過 vicintesi 過分 vicintita 現分 vicintenta 獨 vicintetva Vicunna, 形 粉碎的, 弄成粉的, 打碎的 Vicunneti (vi+cunn+e), 壓破, 使碎裂成粉, 打碎 過 vicunnesi 過 683

348 分 vicunnita 獨 vicunnetva Vicchika, 陽 蠍子(scopion), 台語 : 蠍 giat4 仔 Vicchiddaka, 形 充滿洞的, 到處穿孔的 Vicchindati (vi+chid 切斷 +m-a), 切斷, 打斷, 避免 過 vicchindi 現分 vicchidanta, vicchidamana 獨 vicchinditva Vicchinna (Vicchindati 的 過分 ), 已切斷, 已打斷 Viccheda, 陽 中斷, 切斷 aviccheda,不中斷 Vijatana, 中 鬆開 Vijateti (vi+jat+e), 拆開, 徹底查出, 鬆開 過 vijatesi 過分 vijatita 獨 vijatetva Vijana, 形 爲人所棄的, 人迹罕至的 vijanavata, 形 渺無人跡的 Vijambhati (vi+jambh+a), 喚醒自己, 顯示活躍, 打呵欠 過 vijambhi 獨 vijambhitva Vijambhana, 陰 喚醒, 活躍 ( 台語 : 活跳 uah 8 thiau 3, 鶺趒 chio tio 5 ) Vijambhika ( 梵 vijrmbhika), 陰 打呵欠( 台語 : 哈肺 hah hi 3 ), 睡意 古ㄑ譯作..欠呿ㄩ ( 呿 : 張口 ) 頻申 Bhikkhu Bodhi 譯作 lazy stretching ( 伸懶腰 ), 見 The Connected Discourses of the Buddha, p.96. Vijaya, 陽 勝利, 凱旋 Vijayati (vi+ji+a), 征服, 擊敗 過 vijayi Vijahati (vi+ha+a, ha 重疊, 前 ha 被改成 ja), 放棄, 離開 過 vijahi 現分 vijahanta 獨 vijahitva, vihaya 義 vijahitabba Vijahana, 中 放棄,( 把某事 ) 擱置一邊 Vijahita (Vijahana 的 過分 ), 已抛棄, 已停止 Vijata, (vijayati 的 過分 ) Vijata, 陰 生過孩子的女人 Vijatika, 形 不同的國家的, 局外人, 外國人 Vijanana, 中 知識, 識別 Vijanati (vi+ba+na, ba 被改成 ja), 了知, 明白, 感覺, 認可 vijanati( 了別 了知 ) 與 pajanati( 慧 ) 同義 (M.43./293.) 過 vijani 過分 vibbata 現分 vijananta 義 vijanitabba 獨 vijanitva, vijaniya 不 vijanitum Vijayati (vi+jan+ya), 産生, 生産 ( 生孩子 ) 過 vijayi 獨 vijayitva Vijayana, 中 使産生, 生産 ( 生孩子 ) Vijayanti, vijayamana, 陰 正在生孩子的女人 Vijayini, 陰 能受孕的, 能繁殖的 Vijita (vijinati 的 過分 ), 已戰勝, 已抑制 中 王國 vijitasavgama, 形 勝利的, 戰勝的人 684 Vijinati, (vi+ji+na), 征服, 使服從 參考 Jinati Vijitavi, 陽 勝利 Vijjati (vid+ya), 存在, 被發現 現分 vijjanta, vijjamana Vijjantarika, 陰 閃電之間隔 Vijja ( 梵 Vidya), 陰 明 ( 較高的知識 ), 科學 vijjacarana, 中 明行 ( 特別的智慧和德行 ) vijjatthana, 中 研究的主題, 藝術和科學 vijjadhara, 形 懂得咒文的人, 巫師 vijjavimutti, 陰 明解脫 ( 明 指與第四 ( 聖 ) 道相應 解脫 指與第四 ( 聖 ) 果相應 (Vijja va catutthamaggasampayutta, vimutti phalasampayuttati.)) Vijjahina (vijja-hina) na sobhanti,少了學問知識, 便不莊嚴 SA.6.5./I,213.: Tevijjati pubbenivasadibbacakkhu-asavakkhayasavkhatahi tihi vijjahi samannagata.( 三明 : 宿住, 天眼, 有為法漏盡, 具足三明 ) Vijjacaranasampanna, 過分 明行足 ( 具足智慧與德行的人 ) MA.53./III,34... Vijjasampanno itipiti tihi vijjahi vijjasampanno itipi. Caranasampanno itipiti pabcadasahi dhammehi caranasampanno itipi.( 明具足 (vijjasampanno)..三明 ( 宿命明 他心明 漏盡明 ) 為明具足 行具足 (caranasampanno)..具十五法為行具足 ) 十五法 : 戒律儀 防護根門 飲食知量 勤修覺寤瑜珈, 信 慚 愧 多聞 精進 念 慧 色界四種禪 (Vism.202.) Vijju, vijjuta, vijjullata, 陰 閃電 Vijjotati (vi+jut+a), 照耀 過 vijjoti 過分 vijjotita 現分 vijjotamana Vijjhati (vidh( 梵 vyadh)+ya), 射擊, 刺穿, 穿透 過 vijjhi 過分 viddha 現分 vijjhanta, vijjhamana, 獨 vijjhitva, vijjhiya Vijjhana (< vijjhati), 中 刺穿, 射擊 (piercing or getting pierced) Vijjhapeti (vi+jhe+ape), 滅火 (to extinguish) 過分 vijjhapita Vijjhayati (vi+jhayati 2 ), 被熄滅 (to be extinguished, to go out (of fire) 過 vijjhayi imper. vijjhayatu & fut. vijjhayissati Vijbapti, 梵 了, 了別, 假名, 施設, 現, 識, 顯現, 顯示 Vijbapti-matra, 梵 唯識 Vijbapti-matrata, 梵 唯識, 唯識論 Vibbatta = vibbapita, 告知, 教, 乞討 Vibbatti(< vibbapeti), 陰 暗示, 通知, 乞討 (intimation, giving to understand, information; begging or asking by intimation or hinting) vibbattirupa,表色 vibbatti, ( 表 ) 是指表明思想 感受 態度等 有身表 (kayavibbatti) 及語表 (vacivibbatti) Vibbana(<vi+ ba( 梵 jba) 知, cp. Vedic vijbana cognition), 中 陽 精神, 識 ( 意識 ) vibbanaka, 形 有意識的生命 vibbanakkhandha, 陽 識蘊 ( 精神的組合 ) vibbanatthiti, 陰 有意識的生物的階段或時期 685

349 vibbanadhatu, 陰 識界 ( 識元素 ) apeta-vibbano, 陽 已離開意識識 MA.9./I, Vibbananti yamkibci cittam.( 識 ( 意識 )..任何的 心 ) SA /II,24... Vibbananti cittam. ( 識 ( 意識 ).. 心 ) Vibbata (vijanati 的 過分 ), 已瞭解, 已感覺, 已知道 (apperceived, (re)cognized, understood, cogitated) Vibbatabba (vijanati 的 義 ), 應該被瞭解 Vibbati, 乞討, 告知 獨 vibbatva 使 vibbapeti Vibbatu(Vibbatar), 陽 察覺者, 知道的人 (a perceiver) Vibbapaka(< vibbapeti), 形 陽 很會指導(clever in instruction, able to instruct) Vibbapana(<vibbapeti), 中 告知, 介紹 ( instructing, informing ) vibbapani, 陰 Vibbapaya(grd. of vibbapeti), 形 易受指令影響的(accessible to instruction) Vibbapeti (vi+ba+ape), 告知, 教, 暗示, 乞討 (to address, inform, instruct; to appeal to, to beg) 過 vibbapesi 過分 vibbapita 獨 vibbapetva 現分 vibbapenta Vibbapetu(Vibbapetar), 陽 教師, 暗示的人 (an instructor, teacher D.I,56; A.IV,196.) Vibbaya (vijanati 的 獨 ), 知道了, 學習了 Vibbayati (vijanati 的 被 ), 被知道 過 vibbayi Vibbu(cp. Sk. vijba), 形 明智的(intelligent, learned, wise), 陽 智者 (wiser) vibbuta, 陰 判斷力, 青春期 vibbuppasattha, 形 智者所讚美的 SA.8.5./I, Vibbunanti panditanam.( 諸智者..諸智者 ) AA.3.53./II, Vibbuhiti panditehi.( 諸智者..諸智者 ) Vibbeyya(grd. of vijanati), 形 被識知的(to be recognized or apperceived) Vitavka, 陽 中 鴿房, 鴿舍, 鳥類飼養場 Vitapa, 陽 樹枝, 樹杈, 從樹枝垂下的根 (the fork of a tree, a branch) Vitapi(Vitapin), 陽 樹, 有樹枝 Vitakka(<vi+takk 想 ), 陽 沉思, 思考 (reflection, thought, thinking; initial application ) vitakkana, 中 沉思 分別論 禪那分別品 (Vbh.565.).. Tattha katamo vitakko? Yo 1 takko 2 vitakko 3 savkappo 4 appana 5 byappana 6 cetaso abhiniropana 7 sammasavkappo-- ayam vuccati vitakko. 什麼叫做 尋 ( 思 ) (vitakko, vi( 含強化之義 )+takka<takk 思 1 索,尋 思索 )? 凡是尋 (takka) 2 尋思 (vitakka,尋思 思維 思量) 3 思惟 (savkappa) 4 安止 (appana,把心固定在一個對象) 5 極安止 (byappana=vyappana<vi+appana) 6 心的安置 (cetaso abhiniropana) 正思惟 (sammasavkappo), 這稱為尋 七個同義詞中, 最能表達 尋 的性質及作用的是 心的安置 (cetaso abhiniropana), 即把心安置在所緣上 A.I,171.:api ca kho avitakkam avicaram samadhim samapannassa cetasa ceto paricca pajanati yatha imassa bhoto manosavkhara panihita imassa cittassa anantara amum nama vitakkam vitakkessati ti.( 但入無伺無尋之定, 而以心覺察 ( 他人之 ) 心而知 : 此尊者如此志向, 此心無間斷地如此伺察 ) Tayo akusalavitakka--kamavitakko, byapadavitakko, vihimsavitakko.( 三不善尋 : 欲尋 恚尋 害尋 ) Tayo kusalavitakka--nekkhammavitakko, abyapadavitakko, avihimsavitakko.( 三善尋 : 出離尋 無恚尋 無害尋 ) (D.33./III,215.) Vitakketi (vi+takk+e), 細想, 考慮 (to reflect, reason, consider) 過 vitakkesi 過分 vitakkita 現分 vitakkenta 獨 vitakketva Vitacchika(cp. *Sk. vicarcika), 陰 疥瘡 (scabies Nd ) 疥瘡由疥蟲引起的, 它的只有 0.4mm, 針頭大小, 肉眼可以見到的極限 身體發癢的初期不易診斷出來 Vitaccheti(vi+tacch+e), 1. 削 的皮 (tear, pluck, pick to pieces) 2. 使平坦 (to smoothe) 過 vitacchesi 過分 vitacchita suvitacchita, 好好地使平坦 Vitanda(cp. Epic Sk. vitanda), 陰 詭辯 (tricky disputation, frivolous or captious discussion) Vitandavada, 陽 詭辯 (sophistry) vitandavadi(vitandavadin), 陽 詭辯學者 (sophist, arguer DhsA 3 (so read for vidaddha)) Vitata (vitanoti 的 過分 ) 已伸展, 已擴充, 已散播 (stretched, extended, diffused) Vitatha, 形 錯誤的, 不正確的 (untrue) 中 不真實 (untruth) Vitanoti (vi+tan+o), 伸展, 展開 (stretch out, spread out) 過 vitani poet. ger. vitanitvana. -- Pass. vitaniyyati ibid. -- pp. vitata. Cp. vitana. Vitarana, 中 分配, 克服, 通過 (overcoming, getting through) Vitarati (vi+tar+a), 1. 被通過, 克服 (to go through, come through, overcome) 2. 實踐 (to perform) 過 vitari 過分 vitarita, vitinna Vitana, 中 天篷 Vitinna, 見 Vitarati Vitudati (vi+tud+a), 用肘輕推, 刺 過 vitudi 獨 vituditva Vitudana, 中 刺 Vitunna, (vitudati 的 過分 ) 已用肘輕推, 已刺 Vitta 1 (orig. pp. of vindati), 中 財富, 財産 (property, wealth, possessions, 687

350 luxuries) pahutavittupakarano, 陽 榮華富貴, 具備豐富的財富 Vitta 2 (identical with vitta 1 ), 中 喜悅, 快樂 (gladdened, joyful, happy) Vitta 3 (pp. of vic to sift, cp. Sk. vikta), 分離的, 疏離的 (separated, secluded, aloof, solitary, separate, alone) cf. Vivitta(vi+vitta 3 ) Vitta 3, 中 缽 ( 音譯 : 缽陀 ) Vitti(cp. Sk. vitti, fr. vid), 陰 喜悅, 快樂, 享受, 幸福 (prosperity, happiness, joy, felicity) Vittha, 中 酒碗 (a bowl) suravittha, 酒碗 (for drinking spirits) Vitthata 1 (vittharati (<vi+str) 的 過分 ), 1. 已延長, 已張大, 已展開 (extended, spread out) 2. 寬 (wide) vipulavitthatapabba, 陰 廣大慧 Vitthata 2, 矛盾, 猶豫 (perplexed, confused, hesitating) Vitthambhana(< vi+thambhati), 中 強化, 牢固, 支援, 撐持, 剛 (making firm, strengthening, supporting) Vitthambheti (vi+thambh+e), 擴張, 張開, 使膨脹 (to make firm, strengthen) 過 vitthamesi 過分 vitthambhita 獨 vitthambhetva Vitthayati(vi+stya: see under thina) 被尷尬或被混亂 (to be embarrassed or confused (lit. to become quite stiff)) pp. vitthata 2 & vitthayita. Vitthayitatta (abstr. fr. vitthayita, pp. of vitthayati), 中 困惑, 猶豫 (perplexity, hesitation) Vitthara(< vi+str), 陽 1. 擴張, 寬度 (expansion, breadth. Instr. vittharena; Abl. vittharato) 2. 延長, 詳情, 廣說 (extension, detail. opp. savkhepa 略說 ) vittharakatha, 陰 注釋 (SnA 163; SnA 464; PvA.19) vittharato, 副 詳細地 vittharika, 形 普遍的 Vittharata (< vitthara), 陰 explicitness, detail Nett 2. As vittharana at Nett 9. Vitthareti (vi+thar+e), 1. 展開 (to spread out) 2. 擴張 (to expand, detail give in full) 過 vittharesi 過分 vittharita 現分 vittharenta 獨 vittharetva 被 vitthariyati Vitthinna, 已延長, 已張大, 已展開 ( spread out, wide, large, extensive, roomy) 參考 Vitthata vid( 梵 vid), 字根 I. 知 (to know), 關心 (to regard) vid( 梵 vid), 字根 II. 感覺 (to feel), 獲得 (to obtain) vid( 梵 vid), 字根 VII. 知道 (to know) Vedeti, vedayati (vid 知 +e; sk. vedayati), 使 感受 ( 直譯 : 使 知 ) Vidatthi(cp. Vedic vitasti), 陰 ( 一 ) 張手 (a span), 長度量詞 (a span (of 12 avgulas or finger-breadths);vin.iii, dighaso dvadasa 688 vidatthiyo sugata-vidatthiya) 表示張開的大拇指和中指兩端的距離, 大概九英吋 (27cm) Sp.Para.III, Sugatavidatthiyati Sugatavidatthi nama idani majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo vaddhakihatthena diyaddho hattho hoti.( 善逝掌張距..善逝掌張距 (Sugata-vidatthi) 等於中等身材的人之張手的三倍, 木匠的 ( 張 ) 手一又二分之一 ) 善見律毗婆沙 (T ): 佛一指距是常人三指距 ( 此中 指距 是指 張手 ) Vidahati (vi+dha( 梵 dha, dadh) 放 +a), 安排, 處理, 指定, 供應 (to arrange, appoint, assign; to provide; to practise) 過 vidahi 過分 vihita, vidahita 獨 vidhaya, vidahitva 不 vidhatum 義 vidheyya 潛 vidahe(sn 927.(=vidaheyya Nd ) vidadhati J VI.537; vidheti J V.107; perf. 3 rd pl. vidadhu [Sk. vidadhuh] J VI.284. Vidarana(< vidareti), 中 撕碎, 裂開 (splitting, rending) Vidareti (vi+dar+e), 劈開, 撕碎 (to split, rend) 過 vidaresi 過分 vidarita 現分 vidarenta 獨 vidaretva Vidalana(<vidaleti), 中 裂開, 爆裂 (breaking open, bursting, splitting) Vidalita, (Vidaleti 的 過分 ), 已扯破, 已劈開 (split, broken, burst) Vidaleti, 劈開, 撕碎 參考 Vidareti Vidita ( 詞根 vid 的 過分 ), 已知道, 已發現 viditatta, 中 已知的事實 Vidisa(vi+disa), 陰 四維 四隅 ( 東北 東南 西北 西南 ; 東南兩大方向的中間方向是東南 [ 巴利文寫法的直譯 : 東的中間方向 ; 即指 東南 ], 南西兩大方向的中間方向是西南 [ 巴利文寫法的直譯 : 南的中間方向 ; 即指 西南 ] 清淨道論 葉均譯爲 : 隅 ; 東隅 東南, 南隅 西南 ) Vidugga, 中 困難的通道, 難接近的城堡 nadividugga, 中 深淵 Vidu, 形 明智的, 對 熟練的 陽 智者 Vidura, 形 遙遠的, 遠的 Vidusita (viduseti 的 過分 ), 已腐爛, 已墮落 Viduseti (vi+dus 污染 +e), 1. 破壞, 污染 2. 誹謗 3. 虐待 參考 duseti Videsa, 陽 外國 videsasati, videsasi, 形 外國的, 外國人 Viddasu(another form of vidva=sk. vidvan), 陽 形 智者 ; 有智的 (skilled, wise;m I.65.Gen. sg. & Nom. pl. viddasuno) 反 aviddasu;pl. aviddasu (=bala C.,=avibbu) Viddesa, 陽 敵意 Viddha (vijjhati 的 過分 ), 已刺穿, 已射擊, 已打 Viddhamsaka, 形 破壞者, 帶來破壞的 viddhamsana, 中 破壞, 毀 689

351 滅 Viddhamseti (vi+dhams 落下 毀滅 +e), 毀, 破壞 過 viddhamsesi 過分 viddhamsita, viddhasta 獨 viddhamsetva 現分 viddhamsenta vidh, 字根 I. III. VII. 穿孔 (to perforate), 穿透 貫穿 (to penetrate), 刺穿 (to pierce) cp.( 梵 vidh) 崇拜 (worship) Vidha 1 (vidha-) (=vidha) 形 ( 在 合 中 ) 屬於 類型的, 由 組成的, anekavidha, 多種 nanavidha, 各種 bahuvidha, 多種 (manifold) Vidha 2 (=vidha 1 ), 名 形式 (form), 種類 (kind) Vidha 3, 陰 慢 (=mana) Tisso vidha--seyyohamasmiti vidha, sadisohamasmiti vidha, hinohamasmiti vidha( 三慢 : 我勝 慢 我等 慢 我劣 慢 )(D.33./III,216.) SA :Vidha samatikkantanti manakotthase sutthu atikkantam.( 超越慢 : 善超越 慢 的部份 ) Vidhamaka, 形 破壞者, 破壞的 Vidhamati (vi+dham+a), 破壞, 毀滅, 散佈 過 vidhami 過分 viddhamita 獨 viddhamitva Vidhamana, 中 破壞, 毀 Vidhameti (vi+dham+e), = vidhamati Vidhava, 陰 寡婦 Vidha, 陰 自負, 自傲, 慢 Vidhatu, 陽 造物主 Vidhana, 中 安排, 命令, 表現, 過程 Vidhayaka, 形 安排者, 處理者, 執行者 Vidhavati (vi+dhav 追 +a), 亂跑, 漫遊 (to run about, roam, cover space) 過 vidhavi 獨 vidhavitva Vidhavana, 中 亂跑 Vidhi(fr. vi+dha, cp. Ved. Vidhi), 陰 形式, 方法, 路線, 運氣, 命運, vidhina, 副 在適當的方法中 (form, way; rule, direction, disposition, method, motto Vism.278 (manasikaravidhi, eightfold); PvA.78 (danavidhi=dana)) Instr. vidhina, 以此方法 (in due form) 2. 幸運 (luck, destiny J.II,243 (vidhirahita, unlucky)) Vidhunati (vi+dhu+na), 1. 抖落, 擺脫 (to shake) 2. 除去, 剝去 (to remove, to skin (an animal)) 過 vidhuni 過分 vidhuta, vidhunita 獨 vidhunitva Vidhura, 形 1. 孤獨, 憂慮 (destitute, lonely; miserable, wretched) 2. (vi+dhura) 無比的 ( burdenless, unequalled Sn.996 (=vigatadhura, appatima SnA.583.) 陽 有巧之奮鬥 Idha, bhikkhave, bhikkhu araddhaviriyo viharati akusalanam dhammanam pahanaya, kusalanam 690 dhammanam upasampadaya, thamava dalhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu.evam kho, bhikkhave, bhikkhu vidhuro hoti.( 諸比丘! 有比丘, 發起精進而住, 斷不善法, 成滿善法, 具有力, 堅固勇猛求善法而不休息 諸比丘! 如是比丘為有巧之奮鬥 ) Vidhurasabjiva, 陽 出現於世 Vidhuta, (Vidhunati 的 過分 ) 抖落, 擺脫, 除去 Vidhupana(fr. vidhupeti), 形 中 扇子(=f. bijani) (fanning, a fan), 鋪開, 調味料, 忿恨 Vidhupeti (vi+dhup 燻 +e), 離燻, 加味於, 扇, 使發香, 散佈 過 vidhupesi 過分 vidhupita 現分 vidhupenta 獨 vidhupetva S /III,89.(cf. SA /II,296.).. Ayam vuccati, bhikkhave, ariyasavako apacinati, no acinati; pajahati, na upadiyati; visineti, na (1) ussineti; vidhupeti, na sandhupeti. ( 諸比丘! 聖弟子以此稱為減而不增 (apacinati(apa 離 +ci 收集 ), no acinati), (2) 棄而不取 (pajahati(=vissajjeti 散發 ) na upadiyati), (3) 散而不聚 (visineti, na ussineti;visineti na ussinetiti vikirati na sampindeti.( 散而不聚..分散, 不聯合 )), (4) 離燻而不燻 (vidhupeti, na sandhupeti;vidhupeti na sandhupetiti nibbapeti na jalapeti.( 離燻全不燻..熄滅, 不點燃 )) Vidhuma, 形 無煙的, 沒熱情的 Vidheyya, 形 服從的 Vinattha (vinassati 的 過分 ), 已破壞, 已毀滅, 已失去 Vinata (vinamati 的 過分 ), 已彎曲 Vinata, 陰 金翅鳥 (Garula) 族的母親 Vinaddha, (Vinandhati 的 過分 ) 環繞, 纏繞, 糾纏 Vinandhati (vi+nandh+a), 環繞, 纏繞, 糾纏 過 vinandhi 獨 vinadhitva Vinandhana, 中 纏繞, 包裹 Vinaya (vi 離 +ni 引導, cp.[vineti 引導離開 ]), 陽 1. 引導離開 ( 直譯 ) 2.( 出家 ) 律條 ( 音譯為毘奈耶 毘那耶 鼻奈耶 毘尼 比尼 含有調伏 善治等義, 乃制伏滅除諸罪惡之意 律乃佛陀為比丘 比丘尼所制定有關生活的規約 ) vinayana, 中 引離, 馴服, 指令 vinayadhara, 形 律師( 戒律專家 ) vinayapitaka, 中 律藏 vinayavadi, 陽 律說者 KhA.96.(cf.T ).. vinayo nama buddhasasanassa ayu, vinaye thite sasanam thitam hoti.( 律者, 佛教之壽 ; 律住, 佛教亦住 ) 根本說一切有部毘奈耶 卷第九(T ).. 問曰..在家俗侶頗得聞不? 報言..得聞二藏謂論及經 毘奈耶教是出家軌式, 俗不合聞 巴利律並沒有說在家俗侶不適合閱讀律藏 691

352 Vinalikata, 過分 已破壞, 已致使無價值 Vinassati(vi+nas( 梵 naw)+ya), 被遺失, 毀滅, 被破壞 過 vinassi 過分 vinattha 現分 vinasanta, vinasamana 獨 vinasitva Vinassana, 中 嚴重老化變質 Vina, 無 沒有 Vinabhava, 陽 分離 (?=bhavam vina) avinabhava, 陽 不分離 Vinati (vi(by-form of va to weave: see vayati 2.)+na), 編織 過 vini 過分 vita Vinama, 陽 Vinamana, 中 彎曲身體或手足 Vinameti (vi+nam+e), 彎曲 過 vinamesi 過分 vinamita 獨 vinametva Vinayaka(<vi 離 +ni 引離 ), 陽 1.( 偉大的 ) 領袖 ( 佛陀 ) 2. 法官 Vinasa(vi+nasa, of nas( 梵 naw) 消失 ), 陽 消失, 破壞, 毀滅 Vinasa, 陰 消失, 破壞, 毀滅 Vinasaka, 形 破壞的, 引起毀滅的 只用於.. avinasaka, 不破壞 Vinasana, 中 破壞 avinasana, 不破壞 Vinaseti (vi+ nas( 梵 naw)+e), 使毀滅, 破壞 過 vinasesi 過分 vinasita 現分 vinasenta 獨 vinasetva avinasita,不破壞 Viniggata (viniggacchati 的 過分 ), 已出來 Vinicchaya, 陽 決定, 判決, 審判, 辨別 vinicchayamacca, 陽 法官 vinicchayakatha, 陰 分析的討論 vinicchayatthana, 中 法庭 裁判所 vinicchayasala, 陰 審判的廳堂 vinicchayam paticca chanda-ragoti( 由於分別而有欲染 ) Vinicchita, (viniccheti 的 過分 ), 已確定, 已判斷, 已辨別 Vinicchinana, 中 審判, 決定 Vinicchinati (vi+ni+chi+na), 調查, 審問, 決定 過 vinicchini 過分 vinicchita 獨 vinicchinitva Viniccheti (vi+ni+chi +e), 調查, 判斷 過 vinicchesi 過分 vinicchita 獨 vinicchetva 現分 vinicchenta Vinidhaya, (vinidahati 的 獨 ), 放錯了, 錯誤地斷言了 Vinipata(vi+nipateti), 陽 受苦的地方, 落難處, 險難處 ( ruin, destruction; a place of suffering, state of punishment, syn. with apaya & duggati) vinipatika, 形 落難 ( 地獄受苦 ) 的 S /V, na tvevaham, bhikkhave, sakim vinipatagatena balena manussattam vadami. Tam kissa hetu? Na hettha, bhikkhave, atthi dhammacariya, samacariya, kusalakiriya, pubbakiriya. Abbamabbakhadika ettha, bhikkhave, vattati dubbalakhadika.( 諸比丘! 我說愚者一度至墮處 (vinipatagatena), 不能 692 速得人身 (manussattam) 這是什麼原因? 諸比丘! 於該處, 了無法行 平等行 作善 作福 (dhammacariya, samacariya, kusalakiriya, pubbakiriya), 諸比丘! 他們互相食噉, 弱肉強食 (dubbalakhadika) ) Vinipateti (vi+ni+pat 落下 +e) 帶來毀滅, 浪費 Vinibaddha (vinibandhati 的 過分 ), 已綁在, 已與 連接 Vinibandha, 陽 束縛, 執著 Vinibbhujati, Vinibhubjati (vi+ni+bhuj 使彎曲 +a), 分開, 區別 過 vinibbhuji 獨 vinibbjitva Vinibbhujati (or ) [vi+ni+bhujati] 1. 使彎曲, 翻轉 (to bhuj, to bend, to turn inside out) 2. 分開, 切開 (to bhuj or bhubj;to separate, cut off, remove) 3. 清潔, 分開 (to cleanse; fig. to sift out thoroughly, to distinguish, discriminate(avinibbhujam, ppr.)) Vism 438.spelling Vinibbhujjati) pp.vinibbhutta Vinibbhoga 1 (vi+nibbhoga), 形 缺乏, 剝奪 (lacking, deprived of ) Vinibbhoga 2 (<vinibbhujati 3), 陽 分離, 辨別 (sifting out, distinction, discrimination;i.e.:dhatuvinibbhoga 界辨別 ) ) 反 avinibbhoga(j. III avinibbhogasadda 未辨別的信仰 ) Vinibhindati [vi+ni+bhid 打破 ] to break (right) through M I.233. Vinimaya(<vi+niminati), 陽 相互性, 交換 (reciprocity, barter, exchange) Vinimoceti (vi+ni( 梵 nis) +muc 釋放 +e), 釋放自己, 免除 (to free (oneself) from, to get rid) 過 vinimocesi 過分 vinimocita 獨 vinimocetva Vinimutta, Vinimmutta(vinimuccati 的 過分 ), 1. 已釋放, 已解脫 (released, free from) 2. 放 ( 箭矢 )(discharged (of an arrow)) Viniyoga (vi+niyoga) 擁有, 應用, 使用 (possession, application, use) Vinivatteti (vi+ni+vat+e), 打翻, 反側, 滑倒 過 vinivattesi 過分 vinivattita 獨 vinivattetva Vinivijjha, (Vinivijjhati 的 獨 ) 刺穿 Vinivijjhati (vi+ni+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +ya), 刺穿 過 vinivijjhi 過分 vinividdha 獨 vinijjhitva Vinivijjhana, 中 刺穿 Vinividdha (Vinivijjhana 刺穿 的 過分 ), 鬆開, 擺脫 Vinivetheti (vi+ni+veth+e), 鬆開, 打開, 擺脫 過 vinivethesi 過分 vinivethita 獨 vinivethetva Vinivethana, 中 鬆開 Vinita (vineti 的 過分 ), 已訓練, 已受過教育 ukkacitavinita, 啟蒙訓練 Patipucchavinita, 質問訓練 Yavatavinita, 完整訓練 (AA ) Vinivarana, 形 無 ( 心理 ) 障礙的 693

353 Vineti, I.(vi 離 +neti 引導 ) 引導離開 ( 他譯 : 調伏 ) 3 單. 祈 vineyya 命 vinaya 獨 vineyya, vinetva, vinayitva, vinayitvana II.(vi 擴大 +neti 引導 ) 訓練 過 vinesi 過分 vinita 現分 vinenta 義 vinetabba 獨 vinetva Vinetu, 陽 訓練者, 教師, 去除者 Vineyajana, 陽 要被佛陀訓練的人 Vineyya (vineti 的 獨 ), 引導離開了 形 適合被訓練的 Vinoda, 陽 喜悅, 快樂 Vinodana, 中 移掉, 驅散 Vinodeti (vi+nud+e), 驅散, 除去, 逐出 過 vinodesi 過分 vinodita 獨 vinodetva(opp. avinodetva) Vinodetu, 陽 驅散者 Vindaka, 陽 享受的人, 遭受者 Vindati (vid 知 +m-a), 享受, 遭受, 知道, 得到 過 vindi 過分 vindita 現分 vindanta, vindamana 獨 vinditva 義 vinditabba Vindiya, 形 應該被遭遇的 Vindiyamana, 現分 正在忍受, 正在遭受 Vipakkha, 形 懷敵意的 vipakkhika, vipakkhasevaka, 形 支援敵人的 Vipaccati (vi+pac+ya), 使成熟, 有結果實 過 vipacci 過分 vipakka 現分 vipaccamana Vipaccanaka (<vipaccati, cp. paccana), 形 (bearing fruit, ripening (fully)) Vipaccanika (vi+paccanika), 形 敵意的 (hostile) Vipajjati (vi+pad 去 +ya), 失敗, 出毛病, 毀滅 過 vipajji 過分 vipanna Vibhavga-atthakatha 分別論注釋 (CS:p.421).. Gativipattiti vipanna gati cattaro apaya,( 失敗的趣..失敗的趣, 指四惡趣 ) Vipajjana, 中 失敗, 嚴厲的要命 Vipatti, 陰 失敗, 不幸, 苦惱, 出毛病 vipattisampada,缺損 DA.2./I, Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Api ca yaya esa candalo ceva hoti, malabca patikuttho ca, sapissa vipattiti veditabba. Te ca atthato assaddhiyadayo pabca dhamma honti. Yathaha-- pabcahi, bhikkhave, dhammehi samannagato upasako upasakacandalo ca hoti, upasakamalabca, upasakapatikuttho ca. Katamehi pabcahi? (1)Assaddho hoti, (2)dussilo hoti, (3)kotuhalamavgaliko hoti, (4)mavgalam pacceti, no kammam, (5)ito ca bahiddha dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram karoti ti (A /III,206.).( 什麼是他的失壞? 他的戒失壞和活命失壞 ( 買賣 (1) 武器 (2) 有情 (3) 肉 (4) 酒類 (5) 毒品 ) 是他的失壞 再者, 當知使他成為賤民 ( 旃陀羅 Candala) 垢穢及卑劣的也是他的失壞 從義上, 即他們沒有信等五法 如說 : 諸比丘! 具足五法的在家信徒成為賤民的在家信徒 垢穢的在家信徒和卑劣的在家信徒 是哪五種? (1) 沒有信 ;(2) 惡戒 ;(3) 迷信徴兆 ;(4) 相信祥瑞, 而不是業 ;(5) 以及從此 ( 佛教 ) 之外尋求應施者, 並先為該處服務 ) Vipatha, 陽 邪道, 錯誤的路徑 Vipanna, (vipajjati 的 過分 ) 已破毀 acaravipanna, 形 破威儀的 ( 犯捨墮 墮 悔過罪 惡作 惡說 ) vipannaditthi, ditthi-vipanna 形 破見的 ( 破正見 ) vipannasila, 形 破戒的 ( 破波羅夷戒 parajika 僧殘 savghadisesa) Viparakkamma (indecl.) [ger. of vi+parakkamati] 努力以赴 (endeavouring strongly, with all one s might) SnA.II,386:Viparakkammati ativa parakkamitva,( 努力以赴 : 極度的努力 ) Viparamosa (Viparamasa) (vi+paramasa), 攔劫 (highway robbery) (expl d as twofold at DA I.80, viz. hima & gumba, or hidden by the snow & a thicket; the pop. etym. given here is janam musanti, i. e. they steal, or beguile people); (v. l. masa);. Viparavatta (pp. of vi+para+vat( 梵 vrt)), 改變 (reversed, changed) Viparinata (vi-parinata<nam), 已變易, 已背叛 (changed, perverted) Viparinama(vi+parinama), 陽 變易 改變 (change (for the worse), reverse, vicissitude (viparinamadukkhata) aviparinama, 沒變 ( absence of change) viparinamadhamma,變易法 (subject to change) 變易苦 (viparinamadukkha) Viparinameti (vi+pari+nam+e), 變革, 改變 過 viparinamesi 過分 viparinamita Vipariyaya, vipariyesa, 陽 乖張, 錯誤的情形, 顛倒 Viparivattati (vi+pari+vat+a), 旋轉, 推翻 過 viparivatti 過分 viparivattita Viparivattana, 中 變化, 相反 Viparita, 形 顛倒的, 改變的, 錯誤的 viparita, 陰 對比的不同, 對照之區別 opp. aviparita Vipallattha, 形 瘋狂的, 不正當的, 心煩意亂的 Vipallasa, 陽 擾亂, 腐敗, 顛倒 vipallasanimitta,顛倒相, 由於顛倒想而呈現的欺人之相 Vipassaka, 形 有內省的天分的 Vipassati (vi+dis 指出 ( 梵 paw 觀 ) +a), 以慧觀, 有直覺 過 vipassi 獨 695

354 vipassitva Vipassana (< vi+passati; 梵 vipawyana), 陰 洞察力, 內觀, 毘婆舍那毘缽舍那 毘缽舍那 (inward vision, insight, intuition, introspection) 毘婆舍那 ( 觀禪 )-- 即連續不斷地觀察五蘊 六處 六界等的無常 ( 生滅 ) 苦 無我的現象, 或隨觀集法及滅法 (samudayavayadhammanupassi,即因緣生滅法 ), 它將漸次地引導由粗略到細膩的觀察, 所謂的 細膩 是觀察到 究竟色法 ( 極微物質中的地 水 火 風等 ) 究竟名法 ( 心法 心所法 ), 究竟 (paramattha) 即分解至最終的狀態 為了觀察 辨別究竟色法 究竟名法的 自相 (sabhava-lakkhana 自性相, 各自的特質 ), 以及十二支 緣起 的因緣流轉 ( 一因緣之生是另一因緣生的條件 ) 與還滅 ( 一因緣之滅是另一因緣滅的條件 ); 也觀察 辨別它們的 共相 (samabba-lakkhana, 指無常 苦 無我 ) 透過修習毘婆舍那而不被愛染 邪見牽引, 最後體證究竟色法 名法滅盡而躍入 涅槃 samathavipassana, 止與觀 vipassanasamadhi, 觀三摩地 觀三昧 vipassanavga, 觀的成份 vipassanupekkha, 觀捨 (indifference by introspection Vism.162.) vipassanakammatthana, 觀業處 (exercise for intuition DhA.IV,46.) Vipassanabana, 中 觀智 內觀智 ( 達到洞察的能力 ability or method of attaining insight) Vipassanadhura, 中 觀的義務 (obligation of introspection) Suddhavipassanayaniko,純觀乘者 純觀行者 : 未混雜修行奢摩他的觀乘行者之意 ) (Vism. mahatika CS:p.2.351) Vipassanupakkilesa (vipassab-upakkhilesa), 觀隨染 (corruption of insight) (Vism.pp ) Vipassin (< vipassati), 陽 形 有內觀的天份 (gifted with insight, wise. A.IV,244; Sn.349; It.2=7) Vipassi ( 梵 Vipawyi),毘婆尸佛, 又作毘尸佛 鞞婆尸佛 維衛佛 ; 意為勝觀佛 淨觀佛 勝見佛, 為過去七佛之第一佛 即過去莊嚴劫中出現之佛 大史 謂此佛乃以燃燈佛為首的二十四佛中之第十九佛 根據 長部 14 經 ( 大本經 ) 所載, 此佛出世於過去九十一劫前, 其時人壽八萬歲, 為剎帝利種, 此佛於波波羅樹 (patali) 下成道 Vipaka(<vi 異 + pac( 梵 pac) 熟 煮 ), 陽 果報, 結果, 報應 古譯 : 毘播迦 ( 此云異熟識 毘 者異也, 播迦 熟義 T ) vipakacitta, 果報心 AA.4.77./III,109.:Kammavipakoti ditthadhammavedaniyadinam kammanam vipako.( 業的果報 : 現世 ( 後生 ) 業等的果報 ) 696 Vipitthikatva, 獨 背棄了, 抛棄了,( 把某事 ) 擱置了一邊 Vipina, 中 森林 Vipula, 形 廣泛的, 很棒的, 大的 vipulata, 陰 vipulatta, 中 充裕, 過度, 廣闊 Vippa, 陽 婆羅門 vippakula 中 婆羅門階級 Vippakata, 形 未完成的 Vippakara, 陽 變化, 變更 Vippakinna, (Vippakirati 的 過分 ) 搞混, 破壞 Vippakirati (vi+pa+kir 散 +a), 到處撒, 把 搞混, 破壞 過 vippakiri 獨 vippakiritva Valabjeti (valaj +e), SA.42.9./III, Vikiratiti ayogena valabjento vippakirati.( 路遺..不小心路上丟掉 ) Vippajahati (vi+pa+ha+a), 放棄 過 vippajahi Vippatipajjati (vi+pati+pad 去 +ya), 犯錯, 失敗, 幹壞事 過 vippatipajji Vippatipatti, 陰 犯錯, 犯戒 Vippatipanna (vippatipajjati 的 過分 ), 已犯錯, 已出毛病 Vippatisara(vi+patisara), 陽 懊悔, 後悔 (bad conscience, remorse, regret, repentance) vippatisari, 形 懊悔的, 後悔的 Vippamutta(vi+pamutta), 過分 已釋放, 已解脫, 已解救 (released, set free, saved) S.1.9./I,4.:sucetaso sabbadhi vippamutto(( 阿羅漢 ) 善心者在一切處已徹底解脫 ) Vippayutta(vi+payutta), 過分 已分開 (separated) Dhs.(PTS:#1192.; CS:1198).. Katame dhamma cittavippayutta? Sabbabca rupam, asavkhata ca dhatu-- ime dhamma cittavippayutta. Cittam na vattabbam-- cittena sampayuttantipi, cittena vippayuttantipi.( 什麼是 心不相應法? 一切色與無為界, 這些法為 心不相應 ( 這些法 ) 不適合說為 心 -- 也 ( 不適合說 ) 與心相應, 也 ( 不適合說 ) 與心不相應 )(PTS:#1515.;CS:1532.)Katame dhamma cittavippayutta? Rupabca, nibbanabca-- ime dhamma cittavippayutta. Cittam na vattabbam-- cittena sampayuttantipi, cittena vippayuttantipi.( 什麼是 心不相應法? 色與涅槃, 這些法為 心不相應 ) Vippayoga, 陽 分離 (separation) Vippalapati(vi+pa+lap 嘮叨 +a), 悲歎, 哀悼 (to talk confusedly (as in one s sleep), to chatter, wail, lament) 過 vippalapi Vippalapa, 陽 混亂的談話, 悲歎 (confused talk, wailing) Vippalujjati (vi+pa+luj +a), 破碎, 被破壞 (to be broken up, to be destroyed) 697

355 Vippavasati (vi+pa+vas 住 +a), 缺席, 離家 過 vippavasi Vippavasa, 陽 缺席, 住在國外 Vippavuttha (vippavasati 的 過分 ), 已缺席, 已離家 Vippasanna (Vippasidati 的 過分 ), 已非常清楚, 已純粹, 已明淨, 已明亮 AA /V,83... Mukhavanno vippasidatiti bandhana pavuttatalapakkam viya cassa vippasannavannam mukham hoti.( 容顏有光 ( 臉色非常明淨 )..如 ( 熟了 ) 脫落的多羅果 (talapakka 椰子 ), 如明亮的容貌 ) Vippasidati (vi+pa+sad 坐 +a), 變成清楚, 變得明亮, 歡喜 過 vippasidi Vippahina, 形 抛棄的, 移走的 Vipphandati (vi+phand +a), 努力, 翻騰 過 vipphandi 過分 vipphandita 獨 vipphanditva Vipphandana, 中 扭動, 翻滾, 掙扎 Vipphara(vi+phar 瀰漫 ), 陽 徧滿, 散佈 vippharika, 形 散開的 vippharita, 過分 已擴大, 已散開 Vipphurana, 中 擴散 Vipphurati (vi+phur +a), 振動, 戰慄, 散播 過 vipphuri 過分 vipphurita 現分 vipphuranta Vipphulivga, 中 火花 Viphala, 形 不結果的, 無利益的 Vibandha, 陽 腳鐐, 桎梏 Vibadhaka, 形 避免的, 傷害的 Vibadhati (vi+badh 騷擾 +a), 阻礙, 壓迫, 阻隔 Vibadhana, 中 障礙, 預防 Vibbhanta (vibbhamati 的 過分 ), vibbhantaka, 形 背教者, 被團體抛棄的人, 還俗 Vibbhamati (vi+bham+a), 走錯路, 背棄團體 過 vibbhami 獨 vibbhamitva Vibhavga, 陽 分配, 區分, 分類 分別論 (Vibhavga), 南傳巴利論藏七部論之一, 略稱 毘崩伽 ( 分別 ) 係由多方面分別解說一切法之書, 內容由十八分別品組成, 即蘊 處 界 諦 根 緣相 念處 正勤 神足 覺支 道 定 無量 學處 無礙解 智 小事及法心等分別品 在前十五品之中, 每品各分經分別 論分別 問難三部份加以解說 後三品則每品各分本母和廣釋二部份加以解說 論述要點係依教理行果之順序, 然內容以三學為基礎 ( 中華佛教百科全書 ( 六 ) p ) 698 Vibhajati (vi+bhaj 分開 +a), 分開, 解剖, 分類 過 vibhaji 過分 vibhatta, vibhajita 現分 vibhajanta 獨 vibhajitva Vibhavati (vi+bhavati) 停止存在 (to cease to exist; Sn.873 (vibhoti); pp. vibhuta. Vibhavayati, 顯耀 KhA Vibhavayantiti pabba-obhasena saccappaticchadakam kilesandhakaram vidhamitva attano pakasani pakatani karonti.( 顯耀..以智慧之光破壞真實的隱藏污染之暗後, 自己的光顯耀出來 ) Vibhajja (Vibhajati 的 獨 ), 分開了, 分析了 vibhajjavada, 陽 邏輯教條 ( 理由的宗教 ) vibhajjavadi, 陽 接受上座部 (Theravada 長老說 ) 教義的人, 南傳佛教徒 Vibhatta, (vibhajati 的 過分 ) 已分開, 已解剖, 已分類 Vibhatti, 陰 區分, 分類, 屈折語 ( 名詞和動詞的形式變化 ), 語法的格 vibhattika, 形 有區分的 Vibhava, 陽 財富, 繁榮 vibhavatanha, 陰 無有愛 DA.15./II,500.. Vibhavatanhati ucchedaditthisahagato rago.( 無有愛 : 染著伴隨斷滅的見解 ) SA.12.2./II,15... ucchedaditthisahagataragabhavena rupam ucchijjati vinassati pecca na bhavati ti evam assadenti pavattamana vibhavatanhati.( 以染著伴隨斷滅的見解, 色被消滅 被破壞 死後烏有 如此轉起味著, 為 無有愛 ) Vibhaga(< vibhajati, cp. vibhavga & vibhajana), 陽 vibhajana, 中 分配, 區分, 分類 (distribution, division; detailing, classification) Vibhata, (Vibhati 的 過分 ) 照亮 (shining, turned to light, bright) vibhataya rattiya, 夜晚變得明亮 (when night had become light) Vibhati (vi+bha +a), 變成明亮, 照亮 (to shine forth, to be or become light (said of the night turning into day); pres. also vibhayati Vin.I,78; fut. vibhayissati D.II,148; aor. vibhayi J.V pp. vibhata. Vibhavana, 中 vibhavana, 陰 解釋, 闡明 Vibhavi(Vibhavin) (< vibhaveti), 形 聰明的 陽 智者 (intelligent, wise; Nd (=medhavin)) Vibhaveti (vi+bhu+a), 1. 非常明瞭 (1.to understand clearly (lit. to produce intensively or well ) Sn.318 (ger. a-vibhavayitva)) 2. 闡明 解釋 (to make clear, to explain) 3. 滅絕 (to put out of existence, to annihilate [as Caus. of vibhava2] DhsA.163.) 過 vibhavesi 過分 vibhavita 現分 vibhaventa 獨 vibhavetva Vibhinna(vi+bhinna), 過分 已分開, 已變化 (scattered; divided, at variance) 699

356 Vibhitaka, Vibhitaka, 陽 vibhitaki, 陰 紅果欖仁樹 (the plant Terminalia belerica; beleric myrobolan 見 Akkha) Vibhuta(pp. of vibhavati, or vi+bhuta), 過分 1. 已破壞 已滅絕 已清除 ( [cp. bhuta 1, & vibhava 2] destroyed, annihilated, being without) 2. 錯誤 ( [cp. bhuta 3] false Sn.664.) 3. 清楚 清晰 ([cp. vibhaveti 2] clear, distinct (ati-vibhuta =very clear, avibhuta=unclear, ati-avibhuta =very unclear)) vibhutam karoti, 解釋 (to explain Miln.308.) Vibhuti(< vi+bhavati), 陰 1. 破壞 (cp. vibhuta 2 ) 2. 光彩壯麗, 光榮 (cp. vibhava) danavibhuti, 財產的榮耀 rajavibhuti, 國王的榮耀 Vibhusana(vi+bhusana), 中 裝飾 (adornment) Vibhusa, 陰 裝飾 Vibhusita (Vibhuseti 的 過分 ) 已裝飾 (adorned, decorated) Vibhuseti (vi+bhus +e), 裝飾, 修飾, 美化 (to adorn, embellish, beautify) 過 vibhusesi 獨 vibhusetva 過分 vibhusita Vimati(vi+mati), 陰 疑惑, 困惑 (doubt, perplexity, consternation) vimaticchedaka, 形 除去困惑的 Vimana(vi+mano), 形 1. 困惑 使驚恐 (perplexed, consternated) 2. 糊塗 (infatuate) 3. 心煩意亂 (distracted, distressed) Vimala(vi+mala), 形 無髒污的, 無沾染的 (without stains, spotless, unstained) Vimana, 中 龍宮, 天宮 vimanapeta, 陽 半受罪半享樂的陰精 Vimanavatthu, 中 天宮事經 Vimanana, 中 不敬 Vimaneti (vi +man 想 +e), 不敬, 藐視 過 vimanesi 過分 vimanita 獨 vimanetva Vimukha, 形 厭惡的, 怠慢的 Vimuccati (vi+muc 釋放 +ya), 被釋放 過 vimucci 過分 vimutta 獨 vimuccitva Vimuccana, 中 釋放 Vimubcati (vi 離 +muc 釋放 +m-a), 釋放, 解脫 過 vimubci 過分 vimubcita 現分 vimubcanta 獨 vimubcitva 3 單. 祈 vimucceyya 不 vimuccitum 使 vimoceti Vimutta (vimuccati 被釋放開 的 過分 ), 已釋放, 已解放, 已解脫 Vimutti (<vimuccati 被釋放開 ), 陰 釋放, 救出, 解脫 (release, deliverance, emancipation) 從離染, 彼被釋放開 於已被釋放開者, 已被釋放開的智變成這樣 : 彼徹底知 生已被滅盡, 梵行已被滯留, 應被作的已被作, 對在此處輪迴的狀態以後不存在 (S /II,95.) vimuttirasa, 700 陽 解脫之味 vimuttisukha, 中 解脫之樂 sammavimutticitta,心正解脫, 正心解脫, 即心完全解脫 pabca vimuttiparipacaniya sabba, 五熟解脫想, 使解脫成熟的五種想 (pabca vimutti-paripacaniya sabba): 無常想 無常苦想 苦無我想 不淨想 一切世間不可樂想 (anicca-sabba, anicce dukkha-sabba, dukkhe anatta-sabba, asudha-sabba, anabhirata-sabba) Vimuttacitta (vimutta 被釋放開 過分 +citta 心 ), 形 心已被釋放開 Vimokkha=vimokha (vi 離 +muc 釋放 ), 陽 救出, 釋放, 解脫 Tini vimokkhamukhani( 梵 trini vimoksamukhani), 三解脫門 -- 無常解脫門 苦解脫門 無我解脫門 ; 念住經 一再強調隨觀集滅( 生滅 ), 可以一路直達涅槃 attha vimokkha( 梵 astau vimoksah),八解脫 八解脫 的第一解脫是 以色觀色, 第二解脫是 內觀無色想, 以見外界之諸色, 此二解脫是不淨觀 第三解脫是 一心淨思 ( 或淨解脫身作證 ), 是淨觀 此三解脫是光中見色與淨色的禪定 第四至第八解脫是空無邊處 識無邊處 無所有處 非想非非想處 滅受想 八勝處 的前四勝處, 是不淨觀 ; 後四勝處 內無色相外觀色青, 黃, 赤, 白, 是淨觀 十遍處中的前八遍處 地, 水, 火, 風, 青, 黃, 赤, 白遍處, 都是淨觀 光明想與淨色的觀想, 是勝解作意 (adhimoksa-manaskara 別譯 : 假想觀 ), 而不是真實觀 五解脫智成熟想 (pabca vimuttiparipacaniya sabba) (1) 無常想 aniccasabba, (2) 於無常苦想 anicce dukkhasabba, (3) 於苦無我想 dukkhe anattasabba, (4) 斷想 pahanasabba, (5) 離染想 viragasabba.( 又見 D.33/III,243.; 中阿含 86 經 (T ) 五熟解脫想, (1) 無常想 (2) 無常苦想 (3) 苦無我想 (4) 不淨惡露想 (5) 一切世間不可樂想 ); 尚有五法 -- (1) 親近善友 (2) 持戒 ( 守護波羅提木叉之律儀 ) (3) 論法 ( 少欲. 知足 遠離 不雜 精勤 戒. 定. 慧. 解脫. 解脫智見論 ) (4) 精勤 ( 發勤斷諸不善法, 具足諸善法而住 ) (5) 智慧 ( 通達生滅 )( 又見 A.9.3/IV, p.357; Ud.4:1/p.36; 中阿含 56 經 ); 五根 (pabcindriyani) (1) 信根 saddhindriyam, (2) 精進 ( 勇猛 )viriyindriyam, (3) 念根 satindriyam, (4) 定根 samadhindriyam, (5) 慧根 pabbindriyam 若禪修者能觀察多生, 他對輪迴的厭倦將逐漸成熟, 這厭智 (nibbidabana) 將成為證得道果的強大資助 Vimocaka, 陽 釋放者 Vimocana, 中 從 釋放, 放出, 解放 Vimoceti (vimuccati 被釋放開 的 使 ), 使釋放, 使自由 過 vimocesi 過分 vimocita 現分 vimocenta 獨 vimocetva 陽. 單. 主 現分 vimocayam 701

357 Vimoheti (vi+ muh( 梵 muh) 昏迷 +e), 迷惑, 使昏亂, 誘騙 過 vimohesi 過分 vimohita 獨 vimohetva Vimhaya, 陽 驚異, 驚奇 Vimhapaka, 形 使吃驚的人 vimohapana 中 令人驚訝的 Vimhapeti (vi+mhi +ape), 使驚訝, 使驚奇 過 vimhaesi 過分 vimhapita 獨 vimhapetva Vimhita, 過分 已使驚訝 Viya ( 比較虛詞 ), 像, 如同, 當做, 假裝 Viyatta(cp. Sk. vyakta, vi+pp. of abj), 形 已決定的 已學的 完成的 (determined, of settled opinion, learned, accomplished) 2. separated, split, dissenting). viyutta 或許可理解作 viyatta Viyuhati (vi+uh+a), 除去, 散佈 過 viyuhi 過分 viyulha, viyuhita 獨 viyuhitva Viyuhana, 中 散佈, 除掉 Viyulha, vyulha, (viyuhati 的 過分 ) 已集合 Viyoga, 陽 分離 Viracita, (Viracayati 的 過分 ) 組成, 集合 Viracayati (vi+rac+ya), 組成, 集合 過 viraci, viracayi Viraja, 形 無瑕疵的, 無污穢的 Virajjati (vi+raj( 梵 raj, rabj) 染 +ya;cp. Sk. rajyati, Med. of rajati), 脫離, 顯示缺乏興趣 (to detach oneself, to free oneself of passion, to show lack of interest in) 過 virajji 過分 viratta, virajita 獨 virajjitva 現分 virajjamana caus. virajeti chandam v. to give up desire for femininity). -- pp. a. Virajjana(<virajjati; cp. rajjana), 中 丟棄, 摒除 (peng 3 ti 5 ( 併池 )), 自心中摒除享樂 (discolouring) Virajjhati (vi+radh+ya;cp. Sk. viradhyati), 失敗, 錯過, 失去 過 virajjhi 過分 viraddha 獨 virajjhitva caus. viradheti Virata (viramati 的 過分 ), 已避免 Virati<vi+ram 喜悅 ), (vi-rati=verramani) 陰 離 離心所 (virati cetasika), 即正語 (sammavaca) 正業 (sammakammanta) 正命 (samma-ajiva), 離邪語 邪業 邪命時, 才會產生此心所 Viratta (virajjati 的 過分 ), 已離染 Viraddha (virajjhati 的 過分 ), 已失敗, 已錯過 Viramana(<viramati), 中 節制, 放棄 (abstinence, abstaining from) Viramati (vi+ram+a), 自制, 節制, 停止, 離 (to stop, cease; to desist (Abl.), abstain, refrain) 過 virami 現分 viramanta 獨 viramitva 702 Virala,Virala(connected with Vedic rtē excluding, without, & nirrti perishing), 形 稀疏的, 稀罕的, 瘦的 ( sparse, rare, thin) Viralita,Viralita,(pp. of denom. of virala=viraleti, cp. Sk. viralayate to be rare) 薄的, 稀少的, 稀有的 (thin, sparse, rare) 反 aviralita Virava, virava(vi+rava & rava; cp. Vedic virava), 陽 ( 鳥 獸等的 ) 啼叫聲, 吼, 呼喊 mahavirava, 放聲大哭 Viravati (vi+rav+a), 大聲地啼, 呼喊, 出聲叫 過 viravi 現分 viravanta 獨 viravitva Viravana, 中 ( 鳥 獸等的 ) 啼叫聲, 吼, 呼喊 參考 Virava Viraha, 陽 分離, 空虛 Virahita, 形 空的, 擺脫的, 免除的, 沒有的, 空空如也 Viraga(vi 離 +raga<raj 著色 ), 梵巴同 ), 陽 離染, 無欲望 viragata, 陰 無貪欲 viragi, 形 沒熱情的, 釋放的 A.5.32./III,35-36: Yavata Cundi, dhamma savkhata va asavkhata va, virago tesam aggamakkhayati, yadidam-- madanimmadano pipasavinayo alayasamugghato vattupacchedo tanhakkhayo virago nirodho nibbanam. Ye kho, Cundi virage dhamme pasanna, agge te pasanna. Agge kho pana pasannanam aggo vipako hoti.( 准提 ( 公主 )! 於一切有為或無為法中, 離欲可說為最上, 即是 : 憍慢粉碎 渴引離 阿賴耶 ( 執著 ) 的連根拔起 輪迴斷 渴愛盡 離染 滅 涅槃 准提 ( 公主 )! 凡信離染之法者, 為最上信, 而最上信者, 有最上的果報 ) Virajati (vi+raj +a), 照耀, 照亮 過 viraji 過分 virajita 現分 virajamana Virajeti (vi+raj+e), 丟棄, 除去, 破壞 過 virajesi 獨 virajetva 現分 virajenta Viradhana, 陰 失敗 Viradheti (vi+radh+e), 錯過, 省略, 失敗 過 viradhesi 過分 viradhita 獨 viradhetva Viriccati (vireceti 的 被 ), 被淨化 Viriccamana (Viriccati 的 現分 ), 正在淨化 Viritta (Viriccamana 的 過分 ), 已淨化 Viriya, Viriya (<vira 英雄 ) ( viriya(<vira 英雄 <aj 去 +ir 移動, vi 取代 aj); energy ), 中 精進, 努力, 勇悍 viriyabala, 中 精進力 勇悍力 viriyavantu, 形 精力充沛的 viriyasamata, 陰 能源的緩和 viriyarambha, 陽 發奮 viriyindriya, 中 精進根 勇悍根 SA.45.8.: Viriyam arabhatiti viriyam pavatteti.( 發勤精進 : 轉起精進 ) araddhaviriya,發勤精進 DhsA.CS:p Virassa bhavo viriyam, 703

358 viranam va kammam viriyam. Vidhina va nayena upayena irayitabbam pavattayitabbanti viriyam.( 英雄的氣慨, 為 精進, 或諸英雄的作為, 為 精進 或依適當的方法, 或依理, 依方便, 當激起, 當轉起精進 ) Virujjhati (vi+rudh 成長 +ya), 反對, 懷敵意 過 virujjhi 過分 viruddha 現分 virujjhanta 獨 virujhitva Viruddha (Virujjhati 的 過分 ), 已反對, 已對立, 已懷敵意 viruddhata, 陰 敵意, 反對派 Virupa( 梵 virupa), 形 不成形的, 醜陋的 virupata, 陰 醜陋 Virupakkha( 梵 Vaiwravana), 陽 廣目天王, 四大王天之一, 在西方廣目天王統治諸龍 (naga) Virulha (viruhati 生長 的 過分 ), 已生長, 已增加 Virulhaka( 梵 Virudhaka),增長天王, 毘琉璃, 四大王天之一, 在南方增長天王統治鳩槃荼 (kumbhanda), 即守護森林 山嶽 寶藏的守護神 Virulhi, 陰 生長 Viruhati (vi+ruh 上升 +a), 生長, 使發芽, 增加 過 viruhi 現分 viruhanta 獨 viruhitva Viruhana, 中 viruhna, 陰 成長, 生長 反 aviruhna( 不成長 ) Vireka, 陽 virecana, 中 下痢, 瀉劑 Vireceti (vi+rec+e), ( 使 ) 通便 過 virecesi 過分 virecita 獨 virecetva Virocati (vi+ruc 發光 +a), 照耀, 使燦爛 過 viroci 現分 virocamana 獨 virocitva Virocana, 中 光亮 Viroceti (virocati 的 使 ), 照明 過 virocesi 過分 virocita 獨 virocetva Virodha(vi+rodha 1 障礙 ) 陽 virodhana, 中 障礙 (obstruction, hindrance), 反對 (opposition), 敵對 (enmity) Virodheti (vi+rudh 成長 +e), 使懷敵意, 使障礙 過 viroesi 過分 virodhita 獨 virodhetva Vilakkhana, (vi+lakkhana) 形 中 錯誤的特性 Vilagga, 過分 已附著, 已執著 陽 腰部 Vilavghati (vi+lagh+m-a), 跳起, 翻筋斗 Vilavgheti (vi+lagh+m-e), 跳過, 違犯 過分 vilavghita Vilapati (vi+lap 嘮叨 +a), 1. 講廢話 (to talk idly ) 2. 哀悼, 悲歎 (to lament, wail) 過 vilapi 現分 vilapanta, vilapamana 獨 vilapitva Vilambati (vi+lamb 垂下 +a), 閒蕩, 等候, 在附近逗留 過 vilambi 過分 vilambita 獨 vilambitva Vilambana, 中 閒蕩, 羞愧的因素 704 Vilambeti (vi+lamb 垂下 +e), 嘲弄, 嘲笑 過分 vilambita Vilaya, 陽 分解 Vilasati (vi+las+a), 往前照亮, 戲耍, 遊戲 過 vilasi Vilasita (Vilasati 的 過分 ), 已照亮, 已鮮明, 已壯麗 Vilapa, 陽 悲歎, 無價值的話 Vilasa, 陽 魅力 (charm), 優雅, 美, 外表, 獻媚 (coquetry) vilasita, 陰 獻媚 Vilasini, 陰 女人 Vilasi, 形 有吸引力的, 優雅的 Vilikhati (vi+likh 抓 +a), 擦, 刮掉 過分 vilikhita Vilitta (vilimpeti 塗抹 的 過分 ), 已塗以油 Vilimpati (vi+lip 塗 +m-a), 塗上, 塗抹 Vilimpeti (vi+limp+e), 塗上, 塗抹 過 vilimpesi 現分 vilimpenta 獨 vilimpetva Vilina (viliyati 融化 的 過分 ), 已溶解 Viliyati (vi+li 執著 +ya), 融化, 被溶解, 毀滅 過 viliyi 現分 viliyamana Viliyana, 中 熔化, 分解 Viliva, 中 一片竹, 一片簧片 vilivakara, 陽 編製籃技工 Vilugga (vilujjati 的 過分 ), 已打破, 已弄碎 Vilumpati(vi+lumpati),掠奪, 搶奪 (to plunder, rob, steal, ruin) Vilutta (vilumpati 的 過分 ), 已掠奪, 已搶奪 Viluna(vi+luna), 過分 已切掉, 已撕掉 (cut off (always with ref. to the hair)) Vilekha(vi+lekha), 陽 困惑, 亂寫 (perplexity, lit. scratching ) Vilekha, 陰 manovilekho,心的困惑 Suvilekhita, 過分 已刮擦 (well scraped) Vilepana(vi+lepana), 中 化妝品,( 皮膚 ) 彩妝, 廁所香水 (cosmetic, toilet perfume) DA.1./I,77... Vilepananti chaviragakaranam.( 化妝品..塗染皮膚的原料 ) Vilepita, (Vilepeti 的 過分 ) 塗以油 Vilepeti (vi+lip 塗 +e), 塗以油 過 vilepesi 獨 vilepetva Vilokana, 中 檢查, 調查 Viloketi (vi+lok 見 +e), 看, 檢查 過 vilokesi 過分 vilokita 現分 vilokenta vilokayamana 獨 viloketva Vilocana, 中 眼睛 Vilopa, 陽 vilopana, 中 掠奪, 搶劫 vilopaka, 陽 掠奪者, 破 705

359 壞者 Viloma, 形 中 反對的, 不同意的, 拂逆的 vilomata, 陰 意見不同, 相差 Dhp Na paresam vilomani, na paresam katakatam; attano va avekkheyya, katani akatani ca.( 不觀他人過, 不觀作不作, 但觀自身行, 已作與未作 ) Vilometi (viloma 的 派 ), 不同意, 爭論 過 vilomesi 獨 vilometva Vilolana, 中 攪拌 Viloleti (vi+lul 激起 +e), 攪拌, 搖動 Vivajjana, 中 放棄, 戒除, 避免 pot. vivajjayi Sn.(PTS:v.407.; CS:v.409.).. Pabbajitvana kayena, papakammam vivajjayi( 出家後, 他避免身惡業 ) Vivajjeti (vi+vajj+e), 避免, 放棄, 抛棄 過 vivajjesi 過分 vivajjita 現分 vivajjenta 獨 vivajjetva, vivajjiya Vivata (vivarati 的 過分 ), 已打開, 已暴露, 已揭開 Vivatta, 中 輪迴 vivattakappa, 陽 成劫 DhA.v.135./CS:pg Visakhe imesam sattanam jati-adayo nama dandahatthakagopalakasadisa, jati jaraya santikam, jara byadhino santikam, byadhi maranassa santikam pesetva maranam kuthariya chindanta viya jivitam chindati, evam santepi vivattam patthenta nama natthi, vattameva pana patthenti ti.( 毘舍佉! 有情一旦出生, 等於手中有杖者 牧牛者 ( 等, 身份 ), 接近生 老, 接近老 病, 接近病 死,( 最後 ) 死亡的召喚, 如斧斬, 斬命, 雖然這樣人們仍然留戀輪迴, 渴望輪迴 ) Vivattati (vi+vatt+a), 往後退,( 使 ) 旋轉, 重做 過 vivatti 過分 vivattita 獨 vivattitva Vivattana 中 往後退, 轉變方向 Vivatteti (vi+vatt+e), 折回, 轉移, 破壞, 轉起 過 vivattesi 過分 vivattita 獨 vivattetva Vivanna, 形 有已褪色的, 微弱的 Vivanneti (vi+vann 稱讚 +e), 譭謗, 誹謗 過 vivannesi 過分 vivannita 獨 vivannetva Vivatta-chadda, 陽 離覆障 錫蘭一般作 vivatta-, 古代緬甸作 vivata-, 而近代緬甸 (1956 年的第六結集 ) 則改作 vivatta- 至於高棉一系的傳承, 有作 -tth- 的 關於 -chadda 部份, 在尼柯耶 (Nikaya) 中, 它的主格單數形非常一致的讀作 -chaddo, 可是 長部注釋 吉祥悅意 (Sv 445,11), 明白證實主格單數應讀作 -chadda, 為 長部解疏 吉祥悅意古疏 (Sv-pt II 46,11) 所追認 這個 -a 的主格單數形也出現在 本生經 :vivatta-cchadda nu si sabbadassi (Ja III 349,4*), 這個句子同時 706 又在 增支部注釋 滿足希求 中被引用到 (Mp I 132,7*) -chadda 一讀最重要的證據是,Aggavamsa ( 勝種, 十二世紀緬甸文法家 ) 在他的語法巨著 Saddaniti ( 語法論 ) 中特別教導說 vivatacchadda 是個 an- 語基 的詞 (Sadd 164,19-33), 書中還討論到這個詞後來變成 a- 語基 的可能成因 (Sadd 636,8-12) an- 語基變成 a- 語基是相當尋常的現象 這個詞正確的語形 ( 主格單數 ) 應作 vivatacchadda ( 而非 -ddo), 它源自梵語 *vivrta-chadman (< vr 覆 ;chad 覆 ), 是個 -an 結尾的詞 ( 而非 -a 結尾 ), 詞義是 he who has removed the veil (of ignorance) ( 除去 ( 無明 ) 覆障者 ) Vivatta-chadda 對應的梵語是 vighusta-wabda(of great renown 聲名遠播 名稱普聞 ;loudly proclaimed 廣為傳揚 ) ( 摘錄自 : 蔡奇林 : 大名聲 (vighusta-wabda) 與 離覆障 (vivatta-chadda)) Vivadati (vi+vad 說 +a), 爭論, 吵架 過 vivadi 現分 vivadanta, vivadamana 獨 vivaditva Vivadana, 中 爭論 Vivara, 中 口子, 裂縫, 裂紋 Vivarana, 中 開, 揭開 的幕, 揭露 Vivarati (vi+var+a), 打開, 揭開, 解釋, 分析 過 vivari 過分 vivata 現分 vivaranta, vivaramana 獨 vivaritva 不 vivaritum JA.165./II,53... vivariya datham sesi.( 露牙 ( 台語..牙齴齴 ge 5 giang 3 giang 3 ) 睡 ) Vivada, 陽 爭論, 爭辯, 吵架, 辯論 vivadi, vivadaka, 陽 爭論者 vivadapanna = vivada-apanna(apanna< apajjati <a+pad), 陷入爭吵 ( 諍袂煞 cenn 3 be 7 suah), 爭論不休 Vivaha(< vi+vah), 陽 婚姻 ( carrying or sending away, i. e. marriage, wedding) vivahamavgala, 中 婚姻典禮 Vivicca(ger. of viviccati), 獨 和 隔離 (separating oneself from (Instr.)), 和 疏遠 (aloof from) viviccam (& avivicca) at J.V.434 in meaning secretly (=raho paticchannam C.). Viviccati(vi+vic 分開 ), 分離 (to separate oneself, to depart from, to be alone, to separate (intrs.)) ger. viviccitva & vivicca pp. vivitta Vivicchati, Veviccha, (desid. of vindati), 欲望 (to desire, long for, want) Vivitta(pp. of viviccati; vi+vitta 3 ), 形 分離的, 孤單的, 獨居者 (separated, secluded, aloof, solitary, separate, alone) Vivittata, 陰 隔離 vivittam senasanam bhajati, 獨住遠離 ( 親近獨居處 ) Vividha, 形 種種的, 多方面的 Viveka, 陽 分離, 隔離, 遠離 SA.3.18./I, Vivekoti vivittata. Vivittata cayam tadavgaviveko, 707

360 vikkhambhana-samuccheda-patippassaddhi-nissaranavivekoti pabcavidho. Evametasmim pabcavidhe viveke. Vivekanissitanti tadavgavivekanissitam samucchedavivekanissitam nissaranavivekanissitabca sammaditthim bhavetiti ayamattho veditabbo. Tatha hi ayam ariyamaggabhavananuyutto yogi vipassanakkhane kiccato tadavgavivekanissitam, ajjhasayato nissaranavivekanissitam, maggakale pana kiccato samucchedavivekanissitam, arammanato nissaranavivekanissitam sammaditthim bhaveti. ( 遠離 即隔離 這隔離有五種.. 1. 暫時遠離 (tadavgaviveko), 2. 鎮伏遠離 (vikkhambhanaviveko), 3. 正斷遠離 ( 永遠捨斷煩惱 ) (samucchedaviveko),4. 回到輕安遠離 (patippassaddhiviveko),5. 脫離遠離 (nissaranaviveko) 如此於五種遠離 依遠離:1. 暫時依遠離 2. 正斷依遠離 3. 脫離依遠離 這是修習正見 ( 所產生 ) 應被知 如此, 瑜伽行者修習聖道得到毘缽舍那的剎那 (vipassanakkhane), 為 暫時依遠離 道智生起之際(maggakale), 為 正斷依遠離 從所緣產生正見, 為 脫離依遠離 Vivecana, 中 區別, 批評 Viveceti (vi+vic 分開 +e), 分開, 區別, 批評 過 vivecesi 過分 vivecita 獨 vivecetva Vivesa, Visesa, 差別的 (distinction), 殊勝的 avisesa, 反 非殊勝的 vis( 梵 viw), 字根 I. 進入(enter) Visa( 梵 visa), 中 毒藥, 毒液 visakantaka, 中 1. 毒刺 2. 一種糖的名 visapita, 形 浸毒藥的( 即 : 毒箭 ) visarukkha, 陽 有毒的樹 visavejja, 陽 治療毒藥的醫師 visasalla, 中 毒鑣 ghoravisa, 中 劇毒 tri-visa( 梵 ),三毒( 3 main blemishes of character 三毒: 貪欲 嗔恚 愚癡是也 此毒能生萬咎 -- 法門名義集 T ( 北傳 ) 涅槃經曰 : 毒中之毒無過三毒 ) visamula,毒根 Visamulassati dukkhavipakassa ( 毒根的 : 苦根的 )(SA.1.71.) Dukkhanibbattakakammassa hetubhavato visamula.( 從苦產生業的因, 稱為 毒根 ) (ST.1.1./CS:p.1.50) Visamyutta, 過分 已卸軛, 已與 分離 Visamyoga, 陽 切斷, 與 分離 Visamvada, 陽 欺騙, 謊言 visamvadaka, 形 不能信賴的 visamvadana, 中 說謊 Visamvadeti (vi+san+vad 說 +e), 欺騙, 說謊, 食言, 失信 過 visamvadesi 過分 visamvadita 現分 visamvadenta 獨 visamvadetva 708 Visamsattha(vi+samsattha 結合 ), 形 分開的, 分離的 Visabba, Visabbi, 形 無意識的 Visata, visata (visarati 的 過分 ) 已散佈, 已散播 na ca visatam, 不東張西望 Visata & visata (vi+sabj, spelling t for tt:see visatta) 陰 漫無止境的貪 Visatthi (for vissatthi, fr. vi+srj), 陰 1. 射出 (emission; in sukkavisatthi emission of semen 射精 ) 2. 渴望 (probably stands for visatti in meaning longing, clinging to, or love for (Loc.)) Visati, -visati,(vis( 梵 viw) 進入 +a) 進, 入 (to enter; 只出現在有字首的 upavisati, pavisati, parivisati, samvisati, abhisamvisati, etc. see also vesma (house).) 參考 Pavisati Visatta [pp. of visajjati] hanging on (fig.), sticking or clinging to, entangled in (Loc.) A.II,25; Sn.38, 272; Nd 2 597; J.II.146; III.241. Visatta, 形 強烈地執著的, 糾纏的 Visattika, 陰 強烈地執著 Visada, 形 乾淨的, 純粹的, 顯然的 visadakiriya, 陰 解釋 visadata, 陰 visadabhava, 陽 明朗, 純淨 Visappana, 中 奮鬥 Visabhaga, 形 不同的, 相反的, 不尋常的, 異常的, 異分, 異類 visabhaga-dhatu,他界 Visama(vi+sama 3 ), 形 1. 不平順的, 不相等的, 不調和的 2. 無法的, 錯誤的 3. 奇異的 avisama, 反 無不平順的 Visaya( 梵 visaya, fr. vi+wi), 陽 境界, 地方, 區域, 物體, 範圍, 肉體上的快樂, 立足點, 塵 ( 真諦等舊譯家將之譯作 塵, 新譯作 境 或 境界 引起眼 耳 鼻 舌 身 意六根的感覺思惟作用的對象 計有六種, 即色 聲 香 味 觸 法, 稱之六塵 六境 ) Visayha(ger. of visahati), 形 可忍受的, 可能的 avisayha, 反 不可忍受的 Visarati(vi+sr 動轉 ),散佈 Visalla, 形 無傷心的, 拔掉飛鑣的 Visahati (vi+sah 勝過 +a), 能, 敢, 冒險 過 visahi 現分 visahamana Visahara (visa+ahara, or vi+sam+ahara), 心煩意亂的 (distractedness), 擾亂 (perturbation) 反 avisahara, 平靜 (balance) Visavkita, 形 可疑的 Visavkhara, 陽 所有物質的剝除 (divestment of all material things) Visavkhita (visavkharoti 的 過分 ), 已破壞 709

361 Visakha, 陰 氐宿( 二十七星宿之一 ), 毘舍佉 ( 佛陀的在家女信徒, 佈施第一 ) 法句經注 (Dh.A.v.53.;CS:p.1.254~5) 毘舍佉結婚前, 父親給的建言 :(1) anto-aggi bahi na niharitabbo ti aha, Sakka nu kho amhehi ubhato pativissakagehanam aggim adatva vasitun ti? Evam kira, amma ti. Tata, mayham pita na etam sandhaya kathesi. Idam pana sandhaya kathesi amma, tava sassusasurasamikanam agunam disva bahi tasmim tasmim gehe thatva ma kathesi. Evarupo hi aggisadiso aggi nama natthi ti. Ayya, etam tava evam hotu, imissa pana pita.( 不要將家裡的火拿到外面 ( 鄰居 ): 說 : 釋迦女! 為什麼跟我們兩人的鄰居, 不給家裡的火? 如是, 確實, 母親 親愛的! 不要評論我的父親 女兒! 乃至於見到公婆和丈夫的壞事, 保持在家裡, 不要處處外傳 像這樣類似火, 不是 ( 真的 ) 火 母親! 這樣知道了 這個是父親的 ( 建言 ) ) (2) bahirato aggi na anto pavesetabbo ti aha, kim Sakka amhehi anto aggimhi nibbute bahirato aggim anaharitun ti? Evam kira, amma ti. Tata, mayham pita na etam sandhaya kathesi, idam pana sandhaya kathesi sace pativissakagehesu itthiyo va purisa va sassusasurasamikanam agunam kathenti, tehi kathitam aharitva asuko nama tumhakam evabca evabca agunam katheti ti puna ma katheyyasi. Etena hi aggina sadiso aggi nama natthi ti. Evam imasmimpi karane sa niddosava ahosi.( 不要將外面 ( 鄰居 ) 的火拿到家裡 : 釋迦女! 為什麼不要將外面的火拿到家裡? 如是, 確實, 母親 親愛的! 不要評論我的父親, 這是關於評論 如果評論鄰居 -- 若女 若男 若公婆和丈夫的壞事, 帶來他們的評論, 某某, 不評論你們的這個那個壞事 像這樣類似火, 不是 ( 真的 ) 火 如此, 在這事情不要趟混水的 )(3) Ye dadanti, tesamyeva databban ti vuttam. Tam yacitakam upakaranam gahetva ye patidenti, tesabbeva databban ti sandhaya vuttam.( 只給那些會給者 : 幫忙那些有借有還的人, 應該給他們 )(4) Ye na denti, tesam na databban ti idampi ye yacitakam gahetva na patidenti, tesam na databbanti sandhaya vuttam.( 不給那些會不給者 : 不借給那些有借無還的人, 不應該給他們 )(5) Dadantassapi adadantassapi databban ti idam pana daliddesu batimittesu sampattesu te patidatum sakkontu va ma va, tesam datumeva vattatiti sandhaya vuttam. ( 給那些既給又不給者 : 已來到的貧困者 親戚和朋友, 即使有借無還, 也應該施與他們 )(6) Sukham nisiditabban ti idampi sassusasurasamike disva vutthatabbatthane nisiditum na vattatiti sandhaya vuttam.( 快樂地坐 : 看見公婆和丈夫應起迎, 不應坐著 ( 不起迎則內心傲慢, 不會快樂 ))(7) Sukham bhubjitabban ti idam pana sassusasurasamikehi puretaram abhubjitva te parivisitva sabbehi laddhaladdham batva paccha sayam bhubjitum vattatiti sandhaya vuttam.( 快樂地吃 : 公婆和丈夫未吃飯前, 不吃, 在他們用餐時侍立一旁, 已知道服侍好之後, 自己才吃飯 ( 不侍候則不會快樂 ))(8) Sukham nipajjitabban ti idampi sassusasurasamikehi puretaram sayanam aruyha na nipajjitabbam, tesam kattabbayuttakam vattapativattam katva paccha sayam nipajjitum yuttanti sandhaya vuttam.( 快樂地睡 : 公婆和丈夫要先上床, 否則不睡, 妻子應該在睡前做好自己的各種責任, 才去睡覺 ( 不盡責則不會快樂 ))(9) Aggi paricaritabbo ti idam pana sassumpi sasurampi samikampi aggikkhandham viya uragarajanam viya ca katva passitum vattatiti sandhaya vuttam.( 應照顧好家火 : 侍候公婆和丈夫應要當作侍候像侍火 蛇王 (uragarajanam) 一樣 )(10) Antodevata namassitabba ti idampi sassubca sasurabca samikabca devata viya katva datthum vattatiti sandhaya vuttam.( 應禮敬家神 : 公婆和丈夫理應要當作神明一樣 ) Visana, 中 ( 牛 羊等的 ) 角 visanamaya, 形 獸角製的 Visada, 陽 灰心, 沮喪, 失望情緒 Visarada, 形 鎮靜的, 自信的, 熟練的 Visala, 形 大的, 寬廣的, 廣大的, 龐大的 visalakkhi, 陰 ( 女人 ) 有大眼睛 visalata, 陰 visalatta, 中 巨大, 無限 Visahata,散亂 ( 梵 viksepa) Visikha(cp. *Sk. (lexicogr.) viwikha), 陰 街道 (a street, road) visikhakatha,街談巷議 (gossip at street corners) Visittha (pp. of visissati), 形 卓著的, 顯赫的, 非常的 (distinguished, prominent, superior, eminent) visitthatara, 形 更顯著的 (=anuttara) visitthamana(=vimana), 天宮 Visibbeti (vi+siv 縫 +e), 拆解, 拆線, 取暖 過 visibbesi 獨 visibbetva Visineti, SA /II, Visineti na ussinetiti vikirati na sampindeti.( 散而不聚..分散, 不聯合 ) Visidati (vi+sad 坐 +a), 下沉, 沮喪 過 visidi Visidana, 中 沉沒, 灰心 Visivana, 中 取暖 Visiveti (vi+siv+e), 取暖 過 visivesi 現分 visiventa 獨 visivetva Visujjhati (vi+sudh( 梵 wudh / wundh) 弄乾淨 +ya), 淨化, 純化 過 visujjhi 現分 visujjhamana 獨 visujjhitva Visuddha (Visujjhati 淨化 的 過分 ), 已乾淨, 已純粹, 已明亮, 已無瑕疵, 已使神聖 visuddhata, 陰 visuddhatta, 中 純淨, 清潔 Visuddhi, 陰 清淨 ( 有七清淨 :1. 戒清淨 silavisuddhi 2. 心清淨 cittavisuddhi 3. 見清淨 ditthivisuddhi 4. 度疑清淨

362 kavkhavitarana-visuddhi 5. 道非道智見清淨 maggamaggabanadassana-visuddhi 6. 行道智見清淨 patipadabanadassanavisuddhi 7. 智見清淨 banadassana-visuddhi), 光彩壯麗, 優點 visuddhideva, 陽 聖人, 淨天 Visuddhimagga, 陽 清淨道論, 淨道 Visum, 副 分開地, 個別地, 分別地 visumkarana, 中 分離 visumkatva, 獨 分開了 Visuka, 中 蠕動, 表演 visukadassana, 中 觀看表演 indriyesu guttadvarassa visukadassanaj kantako.( 護諸根門者, 以看戲為障礙 ) D.1./I,6. D.2./I,65... Yatha va paneke bhonto samanabrahmana saddhadeyyani bhojanani bhubjitva te evarupam visukadassanamanuyutta viharanti, seyyathidam, (1) naccam (2) gitam (3) vaditam (4) pekkham (5) akkhanam (6) panissaram (7) vetalam (8) kumbhathunam (9) sobhanakam (10) candalam (11) vamsam (12) dhovanam (13) hatthiyuddham (14) assayuddham (15) mahimsayuddham (16) usabhayuddham (17) ajayuddham (18) mendayuddham (19) kukkutayuddham (20) vattakayuddham (21) dandayuddham (22) mutthiyuddham (23) nibbuddham (24) uyyodhikam (25) balaggam (26) senabyuham (27) anikadassanam iti va, iti evarupa visukadassana pativirato samano Gotamo ti.( 或如有些尊敬的沙門 婆羅門食用信施的食物, 他們住於不適宜的觀看表演, 這即是 : (1) 舞蹈 (2) 歌唱 (3) 演奏 (4) 舞台戲 (5) 民謠 (6) 鼓掌樂 (7) 鐃鈸樂 (8) 鼓樂 (9) 小丑戲 (10) 鐵丸戲 (11) 竹戲 (12) 洗 ( 骨 ) 祭禮 (=atthidhovanam 土葬多年後, 撿骨之日的祭禮,cf. A ) (13) 鬥象 (14) 鬥馬 (15) 鬥水牛 (16) 鬥牡牛 (17) 鬥山羊 (18) 鬥牡羊 (19) 鬥雞 (20) 鬥鵪鶉 (21) 棍鬥 (22) 演習 ( 演練攻擊的地方 ) (25) 點兵 ( 象軍有多少 馬軍有多少 騎兵有多少 步兵有多少 ) (26) 佈陣 ( 象軍站在此 馬軍站在此 騎兵站在此 步兵站在此 ) (27) 閱兵 ( 校閱象軍 馬軍 騎兵 步兵 ) 沙門喬達摩離如此觀看表演 ) Visucika, 陰 霍亂 Visesa, 陽 1. 卓越, 差異 (distinction ) visesaka, 陽 特徵 visesagami, 形 造詣非凡的 visesabhagiya, 形 導致非凡的, 導致進步的 visesadhigama, 陽 特殊的造詣 Visesata, 陰 卓越 Visesato, 副 特殊地, 全部 Visesana, 中 非凡, 性質, 形容詞 Visesiya, visesitabba, 形 有資格的, 有定義的 Visesi, 形 有特點的, 合格的人 拳擊 (23) 摔角 (24) 712 Viseseti (vi+sis +e), 取得資格, 定義, 辨別 過 visesi 過分 visesita 獨 visesetva Visoka, 形 無憂的 Visodhana, 中 清潔, 純淨 Visodheti (vi+sudh+e), 打掃, 淨化 過 visodhesi 過分 visodhita 現分 visodhenta 獨 visodhetva, visodhiya Visoseti (vi+sus+e), 使乾涸, 使枯萎 過 visosesi 過分 visosita 現分 visosenta 獨 visosetva Vissagandha, 陽 像生肉的味道 Vissagga, 陽 捐贈物, 配給物 Vissajjaka, 形 分發的, 分佈的 陽 回問者, 分配者 Vissajjana, 中 授予, 派遣, 流出, 答案, 開支 vissajjanaka, 形 答覆的, 授予的, 花費的 Vissajjaniya, vissajjitabba, vissajjiya, 形 要分配的, 要回答的 Vissajjeti (vi+sajj+e), 回答, 分配, 派遣, 花費, 拿掉, 發出, 解放 過 vissajjesi 過分 vissajjita 獨 vissajjetva 現分 vissajjenta Vissattha (Vissajjeti 的 過分 ), 已派遣, 已回答 Vissatthi, 陰 噴射, 流出 Vissattha (vissasati 的 過分 ), 已相信, 已親密, 已友善 Vissanda, 陽 vissandana, 中 溢出, 滲出 Vissandati (vi+sand+a), 流出, 溢出 過 vissandi 過分 vissandita 現分 vissandamana 獨 vissanditva Vissamati (vi+sam+a), 休息, 靜臥,( 使 ) 精力恢復 過 vissami 現分 vissamanta 獨 vissamitva(=assasitvana, opp. avissamitva) Vissanta (Vissamati 的 過分 ), 已休息, 已精神振作 Vissara, 形 苦惱的哭聲 Vissarati (vi+sar( 梵 sr) 動轉 +a), 忘記 過 vissari 過分 vissarita 獨 vissaritva Vissavati (vi+savati, of sru), 流動, 滲透 (to flow, ooze Th.1, 453= Sn.205 (v. l. SS vissasati) 現分 vissavanta Vissasaka (&Vissasika) (vissasa, 形 可信賴的 (intimate, confidential; trustworthy) Vissasati, Vissaseti (vi+sas( 梵 wvas)+a), 信任 親厚想 (to confide in, to put one s trust in) 過 vissasasi 過分 vissattha 現分 vissasanta 獨 vissasitva Vissasa (vi+sasa, of wvas), 陽 信心, 信賴, 親密, 親厚 (trust, confidence, intimacy, mutual agreement ) dubbissasa, 難以信賴的 (difficult to be 713

363 trusted J.IV,462.) vissaka, vissasika, vissasasi, 形 親密的, 機密的, 可信賴的 Mv.I, Anujanami, bhikkhave, pabcahavgehi samannagatassa vissasam gahetum (1) sandittho ca hoti, (2) sambhatto ca, (3) alapito ca, (4) jivati ca, (5) janati ca, gahite me attamano bhavissatiti.( 諸比丘! 具足五個條件可信賴 (vissasam gahetum, =vissasanto, vissasaggaho 親厚想 ):(1) 同見者 (sandittho=ditthamattakamitto 同見的朋友 ),(2) 熟識者 (sambhatto=dalhamitto 摯友 ),(3) 已邀請過 ( 任何你須要的都可以取用 )(alapito),(4) 人還活著 jivati),(5) 或知道我取用,( 物主 ) 將會高興 (janati ca, gahite me attamano bhavissatiti.) (Sp.Para.II,371-2.) Vissasaniya (grd. of vissaseti), 形 可信賴的, 機密的 (to be trusted, trustworthy) dubbissasaniya, 難以信賴的 (hard to trust J.IV,462.) Vissasin (< vissasa), 形 信賴的, 信心的 (intimate, confidential). Vissuta(vi+suta, of wru), 形 出名的, 有名的 (widely famed, renowned, famous) Vihaga, vihavgama, 陽 鳥 Vihabbati (vi+han+ya), 焦急, 悲傷, 遭受艱難 過 vihabbi 現分 vihabbamana Vihata, (vihanati 的 過分 ), 1. 已殺, 已破壞 2. 已刷 ( 毛 ), 已使起絨毛 Vihanati (vi+han+a), 殺, 結束, 除去 過 vihani 獨 vihantva, vihanitva Viharati (vi+har 運送 +a), 生活, 遵守, 居住, 逗留 過 vihari 現分 viharanta, viharamana 獨 viharitva 3p.aor. viharimsu, vihamsu SA.1.1./I,13... Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahma-ariyaviharesu abbataraviharasamavgiparidipanametam. Idha pana thanagamananisajjasayanappabhedesu iriyapathesu abbatara-iriyapathasamayogaparidipanam tena thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi Bhagava viharaticceva veditabbo. So hi ekam iriyapathabadhanam abbena iriyapathena vicchinditva aparipatantam attabhavam harati pavatteti, tasma viharati ti vuccati.( 住..非殊勝的威儀住 ( 姿勢住 ) 天住 梵住 聖住, 這是解釋具有某一種住 然而在這裡是指站 去 坐 臥, 世尊站著 走著 坐著或臥著的經歷, 他做某一姿勢, 又改變成某一姿勢, 不改變 ( 姿勢 ), 或繼續轉變, 因此被稱為 住 (vihara) ) 一切善見律毘婆沙 : 遊者, 有四, 何謂為四? 一者行, 二者住, 三者坐, 四者臥, 以此四法, 是名遊 (T ) Vibha Viharatiti iriyati vattati paleti yapeti yapeti carati viharati, tena vuccati viharati ti ( 住..移動 轉動 保持 使繼續 使持續 行 住, 因此被稱為 住 ) 右脇而臥..有人利用心率變 714 異度分析做研究, 證實右側臥具有提升副交感神經活性的作用, 是達到放鬆休息最好的臥法 關於臥姿, 大比丘三千威儀 卷上記載 : 臥有五事, 一者當頭首向佛, 二者不得臥視佛, 三者不得雙申兩足, 四者不得向壁臥, 亦不得伏臥, 五者不得堅兩膝更上下足, 要當枕手撿兩足累兩膝 摩訶僧祇律 卷三十五 : 佛言 : 從今以後, 當如是臥 云何臥, 不聽餓鬼臥, 不聽阿脩羅臥, 不聽貪欲人臥, 若仰向者阿脩羅臥, 覆地者餓鬼臥, 左側臥者貪欲人臥, 比丘應如師子獸王顧身臥 Vihaya, (vijahati 的 獨 ), 離開了, 放棄了 Vihara, 陽 住所, 住宅, 精舍, 生活的模態, 度時 cha satatavihara,六常住, 六善住處, 即六根不著六塵, 安住於正念正智之生活狀態 vihara-adhipati, 住持 (abbot) Viharika, vihari, 形 ( 在 合 中 ) 停留的, 逗留的, 在某種情況中的 Vihimsati (vi+hims+a), 傷害, 刺傷, 騷擾 過 vihimsi 現分 vihimsanta 獨 vihimsitva Vihimsana, Vihimsa, 陰 殘酷, 受傷, 傷害 vihimsanavihimsavitakka, 陽 有害的想法 Vihita (vidahati 的 過分 ), 已安排, 已供給, 已開始 ( 某種職業 ) Vihina (vihayati 的 過分 ), 已留下, 已失去, 已減少 Vihethaka, 形 厭煩的, 壓抑的, 令人感到懊惱的 vihethakajatika, 形 惱害, 有騷擾的習慣 sattanam vihethakajatiko hoti, panina va ledduna va dandena va satthena va,或用手 用土塊 或用棒 或用刀, 惱害諸有情 Vihethana, 中 壓抑 vihethanaka, 形 傷害的 Vihethiyamana, 現分 正在壓迫, 正在騷擾 Vihetheti (vi+heth +e), 惱怒, 帶入困境 過 vihethesi 過分 vihethita 現分 vihethenta 獨 vihethetva Vihesaka(< viheseti), 形 惱怒的, 令人困擾的 (annoying, vexing, troubling) Vihesa(for vihimsa), 陰 惱亂, 惱怒, 煩惱, 傷害 (vexation, annoyance, injury; worry) Vihesika, 陰 驚嚇 (fright) Vihesiyamana, 現分 正在壓迫, 正在騷擾 參考 Vihethiyamana Viheseti (vi+his( 梵 hims)+e), 惱怒, 帶入困境 (to harass, vex, annoy, insult) vihesam, aor. vihesayi, aor. 參考 Vihetheti Vici, 陰 1. 波, 波浪 (a wave, (jalavici), (vicipuppha wave-flower, fig.); Vism.63 (samuddavici) 2. 間隔 (interval, period of time) 715

364 vij, 字根 I. 煽動 驅趕 搧 (to fan) Vijati, Bijati (vij 搧 +a), 搧 ( 扇 )(to fan) 揮動 過 viji 過分 vijita 獨 vijetva 現分 vijayamana Caus. vijeti Pass. vijiyati, bijiyati Vijana(<vij;Sk. vijana), 中 通 ( 扇 ) 風 (a fan, fanning) vijana-vata, 扇風, 涼風 (a fanning wind, a breeze) Vijani, Bijani (< vijana, of vij 搧 ), 陰 扇子 (a fan. There are 3 kinds of fans mentioned at Vin.II,130, viz. vakamayavijani, usiravijani, mora-pibchavijani, or fans made of bark, of a root (?), and of a peacock s tail.) cittabijanim(sna.v.405./ii,381.), 有彩繪的扇子 Vijeti (vij +e), 扇 過 vijesi 現分 vijenta 獨 vijetva Vina, 陰 琵琶 vinadandaka, 陽 琴頸 vinadoni, 陰 [ 琵琶的 ] 面板 vinavayana, 中 琵琶的演奏 Upasakajanalavkara( 優婆塞莊嚴 )(SL p.91.).. vaditanti vinavenumurajaki vadanaj.( 演奏..琵琶 (vina) 竹器 (venu) 小手鼓 (muraja;tamborine) 等之樂器演奏 ) Vita (= vigata), 過分 已無, 已沒有,(= vayita), 已紡織 vitaccika, 形 無火焰的, 熾熱的 vitagedha, vitatanha, 形 無貪欲的, 無渴望的 vitamala, 形 無瑕疵的 vitamoha(vita+moha), 形 無癡的 ( 沒有無知的 ) vitaraga, 形 離染的 陽 聖徒 Tam kim mabbasi, Tissa, rupe vigataragassa vigatacchandassa vigatapemassa vigatapipasassa vigataparilahassa vigatatanhassa, tassa rupassa viparinamabbathabhava uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupayasa ti? No hetam, bhante.( 低舍! 於汝意云何? 若於色離染 離欲 離愛 離渴 離熱煩 離渴愛者, 彼色之變易 變異而生愁 悲 苦 憂 惱耶?) 大德! 不也 ) (S /III,107.) vita-(< vi-ita < pp. of i), 離開了的 Vitaraga, 中 離染的 無染的 Viti-(vi+ati), ati( 超過 ) 的強調字 (representing an emphatic ati) Vitikinna, 噴灑,( 弄上 ) 斑點 (sprinkled, speckled, gay with) Vitikkama, 陽 1. 違反, 超越, 罪 (going beyond, transgression, sin) 2.(going on, course (of time) PvA.137 (vitikkamena by and by; v. l. anukkamena). Vitikkamati (vi+ati 超越 +kam( 梵 kram) 超越 +a), 違背, 超越 過 vitikkami 過分 vitikkanta 現分 vitikkamanta 獨 vitikkamitva Vitinameti (vi+ati 超越 +nam+e), 度時間, 等候 (to make pass (time), to spend the time, to live, pass, wait) 過 vitinamesi 過分 vitinamtia 獨 vitinametva Vitipatati, 飛越 (to fly past, to flit by, to fly up & down ) Vitimissa, 混合 (mingled, mixed (with)) 716 Vitivatta (vitivattati 的 過分 ), 已經過, 已消磨, 已克服 (having passed or overcome, gone through; passed, spent) Vitivatteti (vi+ati 超越 +vat+e), 克服, 度時 過 vitivattesi 過分 vitivattita 獨 vitivattetva Vitisareti (< vi+ati+ sr; not with Childers fr. smr; cp. BSk. vyatisarayati), 交換 (to make pass (between), to exchange (greeting), to address, converse (katham), greet) saraniyam sammodaniyam katham vitisareti, 互相問候, 寒喧 Vitiharana, 中 vitihara, 陽 換步,( 一 ) 大步, 夾在中間搬運 (passing (mutually), carrying in between) Vitiharati (vi+ati 超越 +har 拿 +a), 走路, 邁大步走 (to associate with (at a meal)) 過 vitihari 獨 vitiharitva Vitihara, 陽 換步 (in padaviti taking over or exchange of steps, a stride) Vithi(<vi+i 去 ;cp. Epic Sk. vithi), 陰 1. 街, 道, 軌道 (street, way, road, path, track) 2. 歷程, 過程, 認知之過程 (parampara); 音譯 : 毗提 (course, process (of judgment, senseperception or cognition)) vithicitta, 中 心識的路線 ( 路心 process of cognition (lit. processed cognition) 除了結生 有分 死三種 離路心 (vithimutta) 心識剎那之外, 其他的心識剎那皆屬於 路心 )(Vism.22.; DhsA 269.) Anudipanipatha(CS:pg.132).. Vithi ti vithicittappabandho.( 路..連續不斷的路心 ) Vithika, vithika-,(<vithi) 有一路 (having (as) a road Miln.322 (satipatthanavithika, in the city of Righteousness)) Vimamsaka(<vimamsa), 形 調查者, 測試者 (testing, investigating, examining) Vimamsana,Vimamsana, 中 ( 梵 mimamsa)(<vimamsati), 實驗, 調查, 思量, 審察, 觀察, 弭曼差 ( 音譯 )( trying, testing; finding out, experiment) Vimamsa (<vimamsati), 陰 思量, 觀察, 實驗, 調查 (consideration, examination, test, investigation) Vimamsati (man+sa, ma 重疊, 而前 ma 改爲 vi; 次 ma 被短化 ), 調查, 測試, 考慮 過 vimamsi 過分 vimamsita 現分 vimamsanta 獨 vimamsitva, vimamsiya Vimamsi(=Vimamsin ), 陽 調查員 Vira(Vedic vira), 形 勇敢的, 英勇的 (manly, mighty, heroic) 陽 英雄 ( a hero ) mahavira,大雄 (= 阿羅漢 ) Viriya (<vira 英雄 <aj 去 +ir, vi 取代 aj), 中 精進, 努力, 勇悍 717

365 Viyati (va+i+ya), 被紡織 Visati, 陰 二十 visatima, 形 第二十的 ( 在 合 中, 有時 visati 取 visam 的詞形 ; 例 :visamvassasatika) Vihi(cp.Vedic vrihi), 陽 稻穀 (rice, paddy) vu, 字根 IV. 串起 (to string) Vuccati (vac +ya), 被 被稱爲, 被叫做 現分 vuccamana Vuttha (vassati 的 過分 ), 已淋濕 Vutthahati, vutthati (u+tha +a), 升, 出現, 顯露, 被生産 過 vutthahi, vutthasi 過分 vutthita 現分 vutthanta 獨 vutthahitva, vutthaya Vutthana, 中 升起 vutthanavasita,出定自在, 能夠輕易及迅速地從禪定中出來的能力 vutthanagami, 出起 ( 因為 道 乃從所執著的事物 -- 即外在的相 -- 出起, 也從內在的煩惱出起, 所以 道 被稱為 出起 ) Vism gotrabhubanam vutthanagaminiya vipassanaya pariyosanam.( 種姓智為至出起觀的最終 ) Vutthapeti (Vutthana 的 使 ), 喚醒, 厭惡, 受戒 ( 爲出家人 ) 過 vutthapesi 過分 vutthapita 獨 vutthapetva Vutthi, 陰 雨 vutthika, 形 有雨的 Vuddha, 形 老的, 莊嚴的 vuddhatara, 形 年長者, 資深者 Vuddhi, 陰 增加, 生長, 繁榮, 昌隆 mahasalapi pabcahi vuddhihi vaddhanti, 五種種植 ( 五種生種子 : 根種 莖種 節種 枝種 種籽 ) 皆盛產 Vutta (vadati 說 的 過分 ), 已說,(vapati 的 過分 ) 已播種, 已剃頭 中 被播種的事物, 被說的事物 vuttappakara, 形 有以上所說的品質 vuttappakarena, 副 在以上述所說的方法 vuttavasa,所說 vuttavadi, 陽 人云亦云者 vuttasira, 形 剃光頭的 imaya nama ti vutte, 已說如此這般 Vutti, 陰 行爲, 習慣, 練習, 用法, 生計 vuttika, vutti, 形 有 習慣的, 有 練習的 vuttita, 陰 條件 Vuttha (vasati 居住 的 過分 ), 已居住, 已度時 vutthavassa, 形 度過雨季安居的 Vuddha, 形 年長的, 年老的, 莊嚴的 參考 Vuddha jinno vuddho mahallako addhagato vayo anuppatto.( 已老朽 年長 高齡 年歲已達晚年 ) Vuddhi, 陰 增加, 生長, 繁榮 參考 Vuddhi vuddhippatta, 形 成年的, 適合成婚的, 成年人的 Vuyhati, Vuhiyati (vah+ya)(vahati 負擔 攜帶 的 被 ), 被運走, 被漂浮 過 vuyhi 過分 vulha 現分 vuyhamana 718 Vuyhana, 中 漂浮 Vusita (vasati 居住 的 過分 ), 已居住, 已實現, 已達到完美 vusitatta, 中 vusitabhava, 陽 被居住的事實 Vussati, (vasati 的 被 ) Vupakattha (vupakaseti 的 過分,BSk.(vyapakrsta 的 過分 ), 形 隱蔽的 遠離的 eko vupakattho 獨一靜處 SA.6.3./I,204.:ekoti thanadisu iriyapathesu ekako, ekavihariti attho.vupakatthoti kayena vupakattho nissato.( 獨一 : 單獨一人 ( 行住坐卧 ) 四威儀皆於住所等, 一人獨居 遠離 : 以身遠離出脫 )MA.57./III,107:Vupakatthoti vatthukama-kilesakamehi kayena ca cittena ca vupakattho.( 遠離 : 身遠離和心遠離 事欲 與 煩惱欲, 稱為遠離 ) 事欲 是指 : 田園 財產 事業 衣服 飲食等欲望 ; 煩惱欲 是指 : 耽著於事欲, 隨逐愛味, 產生種種妄想 ) Vupakaseti (vavakassati<krs 拉 的 使 ), 形 遠離的 引離的 Vupasanta (vupasammati 的 過分 ), 已鎮靜, 已平靜下來 Vupasama(< vi+upa+ sam( 梵 wam) 使平靜 使安靜 ), 陽 vupasamana, 中 減輕, 平靜, 停止 Vupasameti (vi+upa 近 +sam+e), 安撫, 使鎮靜, 減輕 過 vupasamesi 過分 vupasamita 現分 vupasamenta 獨 vupasametva Vupasammati (vi+upa 近 +sam+ya), 被緩和, 被安心, 被熄滅 Vulha, (vuyhati 的 過分 ) 已被運走 ve ( 梵 viu), 字根 I. 編織 (to weave) Ve, ( 肯定的虛詞 ) 的確, 真實地, 當然 Vekalla, 中 vekallata, 陰 殘缺, 缺乏 Vega(cp. Vedic vega, fr. vij to tremble), 陽 力量, 速度, 速率, 推動力 (quick motion, impulse, force; speed, velocity ) vatavega, 風速 visavega, 毒力 kammavega, 業力 Instr. vegasa, vegena(adv.) Cp. samvega. Vegha at D.II,100 (veghamissakena, trsl n Rh. D. with the help of thongs )=S.V,153 (T. reads vedha ), & Th.1, 143 (veghamissena, trsl n violence ) may with Kern, Toev. s. v. be taken as veggha=viggha (Sk. vighna), i. e. obstacle, hindrance; cp. uparundhati Th.1, 143. It remains obscure & Kern s expl n problematic. Cp. Dial. II.107. Vejayanta, 陽 勝利殿 ( 帝釋的宮殿 ) vejayanta-ratha, 樂聲車, 又作最勝車 Vejja, 陽 醫師, 醫生 vejjakamma, 中 醫治 Vetthitasisa, 中 綁頭巾, 纏頭巾 Vethaka, 形 包封的, 包裝的 719

366 Vethana, 中 包裝材料, 纏頭巾, 飾頭巾 Vethiyamana, 現分 包裝著, 纏繞著 Vetheti (veh+e), 包裝, 纏繞, 包封 過 vethesi 過分 vethita, vetthita 現分 vethenta 獨 vethetva Vena, 陽 編製籃子的技工 Venika, 陽 演奏琵琶者 Veni, 陰 辮子 venikata, 形 把 打成辮的, 綁成束的 venikarana, 中 做成束 Venu, 陽 竹子 venugumba, 陽 竹叢 venubali, 陽 竹子稅 venuvana, 中 竹林 Vetana, 中 薪水, 租金, 付款, 費用 Vetanika, 陽 專爲金錢而工作者, 雇員 Vetarani, 陰 灰河 ( 河名 ) Vetasa, 陽 藤 (rattan reed,一種白藤屬攀援棕櫚 (Calamus rotang), 以其很長的莖而著名 ) Vetalika, 陽 宮廷樂師 Veti (vi+i+a), 變小, 消失 Vetta, 中 藤條, 小枝 vettagga, 中 藤芽 vettalata, 陰 藤蔓 veth, 字根 VII. 盤繞 (to coil) Veda, 陽 宗教性的情操, 知識, 吠陀經 ( 印度最古的宗教文獻和文學作品 四吠陀即指梨俱吠陀 沙摩吠陀 夜柔吠陀 阿闥婆吠陀 (Iru-veda, Sama-veda, Yajur-veda, Athabbana-veda) vedagu, 陽 已達到最高知識的人 vedajata, 形 裝滿歡喜的 vedantagu, vedaparagu, 陽 擅長吠陀經知識的人 vedallakatham,知識論 ( 增支部注 (A.5.79: Vedallakathanti vedapatisamyuttam banamissakakatham.) AA.3.58./II.p Tinnam vedananti irubbedayajubbedasamabbedanam. ( 三吠陀..梨俱吠陀 (Irubbeda; 梵 rgveda 讚誦明論 ) 夜柔吠陀 (Yajubbeda; 梵 Yajurveda 祭祀明論 ) 娑摩吠陀 (Samabbeda; 梵 Samaveda 歌詠明論 ) Vedaka, 陽 受者, 感受的人, 遭受者 Vedanatta, 形 極度痛惱者 Sp.Para.I, Vedanatto nama yo adhimattaya dukkhavedanaya aturo kibci na janati.( 極度痛惱者..再大的苦受 不舒服都不知道 ) Vedana(<vid 經驗 ), 陰 受, 痛苦, 感覺 vedanakkhandha, 陽 受蘊 雜阿含 468 經 : 有三受, 苦受 樂受 不苦不樂受 觀於樂受, 為斷樂受貪使故, 於我所修梵行, 斷苦受瞋恚使故, 於我所修梵行, 斷不苦不樂受癡使故, 於我所修梵行 M.140./III,242.: 720 Sukhavedaniyam, bhikkhu, phassam paticca uppajjati sukha vedana. So sukham vedanam vedayamano sukham vedanam vedayami ti pajanati.( 比丘! 由於應感受樂之觸而生樂受 他正在感受樂受時, 了知 我感受樂受 ) vedanadikkhandhattayam,受等三蘊 ( 即受 想 行三蘊 ) MA.59./III, Ettha ca kayikacetasikavasena dve veditabba. Sukhadivasena tisso, indriyavasena sukhindriyadika pabca, dvaravasena cakkhusamphassajadika cha, upavicaravasena cakkhuna rupam disva somanassatthaniyam rupam upavicarati ti-adika attharasa, cha gehassitani somanassani, cha nekkhammasitani somanassani, cha gehassitani domanassani, cha nekkhammasitani domanassani, cha gehassita upekkha, cha nekkhammasitati evam chattimsa, ta atite chattimsa, anagate chattimsa, paccuppanne chattimsati evam atthavedanasatam veditabbam.( 二受..身與心之感受 三受..處於樂 ( 苦 捨 ) 五受..處於根, 樂 ( 苦 悅 憂 捨 ) 根 六受..處於門, 眼見色等所生 十八受..處於近伺 ( 察 ), 眼見色生悅等, 近伺 ( 察 ) 色 三十六受..六種在家生活有關之悅受, 六種出離之悅受 ; 六種在家生活有關之憂受, 六種出離之憂受 ; 六種在家生活有關之捨受, 六種出離之捨受 百八受..過去三十六受, 未來三十六受, 現在三十六受 ) Vedayita, 中 受, 感覺, 經驗 Vedi, ([vidati = 知道 ] 的 過 ) 曾知道 Vedika, vedi, 陰 月臺, 欄杆 Vedita, (vedeti 的 過分 ) 已被感受, 已被感覺, 已被感知 Vediyati (vid+i+ya)(pass. caus.), 被感覺, 被體驗 現分 vediyamana, vedayamana( 正在體驗 正在感受 ) Vedeti, vedayati (vid 知 +e;sk. vedayati), 使 感受, 感覺, 感知,( 直譯 : 使 知 ) 過 vedesi 現分 vedenta 過分 Vedita 獨 vedetva veditabba Vedeha, 形 韋提訶國 (Videha) 的 Vedehamuni,韋提訶牟尼 (S 雜阿含 1144 經以此名稱呼阿難尊者 ) SA /II, Vedehamuninoti panditamunino. Pandito hi banasavkhatena vedena ihati sabbakiccani karoti, tasma vedeho ti vuccati. Vedeho ca so muni cati, vedehamuni.( 鞞提訶牟尼..智者牟尼 智者努力以智慧 知識做所應做的事, 因此稱為 鞞提訶 鞞提訶 結合 牟尼, 為 鞞提訶牟尼 ) Vedehiputta, 陽 韋提訶國公主的兒子 Vedha, 陽 vedhana, 中 刺穿, 射擊, 刺 Vedhati (vidh+a), 戰慄, 震動 過 vedhi 過分 vedhita 721

367 Vedhi, 陽 射擊者, 打擊者 Venayika, 陽 1. 虛無主義者 2. 律師 ( 戒律的專家 ) Veneyya, 形 易於指導的, 易於管教的 Vepulla, 中 vepullata, 陰 完全發展, 豐富 Vebhavgiya, 形 適合被分發的 Vebhabya(=vebhavya) (<vibhavin) 中 審察, 細究 陰 vebhabya(=vebhabya) Vebhassi (=vibhassikata), 陰 流言 (i. e. gossiping Vin.IV,241.) Vema(< vayati 2, cp. Sk. veman (nt.)), 陽 織布梭, 織布機 (loom or shuttle) Vemajjha(< vi+majjha), 中 中央, 中心 (middle, centre) Vematika(< vimati), 形 可疑的 (in doubt, uncertain, doubtful) Vematta (< vi+matta 1 ), 中 vemattata, 陰 差異, 區別, 古譯 : 勝如 (difference, distinction) vemattata, 種種性 Vematika(vi+ matika), 形 同父異母的 (having a different mother) Vemanika, 形 有仙女宮殿的 vemanikapeta, 陽 半受罪半享樂的陰精 參考 Vimanapeta Veyyaggha(< vyaggha), 形 虎的 (belonging to a tiger) Veyyagghin(=veyyaggha), 形 虎的 (J.IV.347.) Veyyattiya, Veyyattika, (< veyyatti= viyatti) 中 明朗, 成就 (distinction, lucidity; accomplishment) pabbaveyyattiya, 智成就 Veyyakarana(=vyakarana), 中 解釋 (answer, explanation, exposition) 陽 懂文法者, 懂得講解文法的人 (one who is expert in explanation or answer, a grammarian) cattaro pabha-vyakarana 四記答 (four ways of answering questions).. ekamsa-vyakaraniyo pabho 決定記論 ( 或應一向記問 有的問題應予明確 決定的回答 )(there are questions requiring a direct answer),vibhajja-vyakaraniyo pabho 分別記論 ( 或應分別記問 有的問題應分不同的情況, 予以分別不同的解答 )(there are questions requiring an explanation),patipuccha-vyakaraniyo pabho 詰問記論 ( 或應反詰記問 有的問題應以反問的方式, 逐步引導, 使其明白 )(there are questions to be answered by counter-questions) Veyyabadhika(=vyabadhika), 形 引起受傷的, 使壓抑的 (causing injury or oppression, oppressive, annoying (of pains)) Veyyayika(< vyaya), 中 費用 (money to defray expenses, means Vin.II,157.) Veyyavacca, 中 責任, 服務, 傭金 (service, attention, rendering a service; work, labour, commission, duty) veyyavaccakara, 陽 veyyavatika, 陽 722 執事人 ( 佛教僧團有十七種執事人 ), 隨從, 僕人, 等候的人 gihiveyyavacca, 中 為在家人服務 Vera(cp. Sk. vaira, der. fr. vira), 陽 中 敵意, 憎恨, 怨 (hatred, revenge, hostile action, sin) akusalaverassa, 不善之怨 ( 指殺 盜 淫 妄 酒等五種怨 ) Aham avero homi.( 願我無怨 ) pabcaverani, 五怨 ( 無戒之人 ) Verajjaka(=nanaverajjaka) (< vi+rajja), 形 各種不同國家的(a variety of kingdoms or provinces) Veramani(<viramana; cp. the odd form BSk. viramani), 陰 離, 禁止 (abstaining from (veramani-), abstinence) KhA.24.:tava veram manatiti veramani, veram pajahati, vinodeti, byantikaroti, anabhavam gametiti attho. Viramati va etaya karanabhutaya veramha puggaloti, vi-karassa ve-karam katva veramani. ( 離 乃壓倒怨敵, 是捨棄 除去 消滅怨敵使令不存在之義 ; 或者 就如 有人藉由器具離怨敵 由 vi- 字誦成 ve- 字而成離 )KhA.24~25. : Atthato pana veramaniti kamavacarakusalacittasampayutta virati, sa(=pts ya) panatipata viramantassa ya tasmim samaye panatipata 1 arati 2 virati 3 pativirati 4 veramani 5 akiriya 6 akaranam 7 anajjhapatti 8 vela-anatikkamo 9 setughato ti evamadina (vibha.704) nayena vibhavge vutta.( 從義上,( 所謂 ) 的 離 1 乃欲界善心相應的離 在 分別論 所說的 : 在那離殺生之時, 他遠離 (arati) 2 離 (virati) 3 回避 (pativirati) 4 離 (veramani) 5 無所作 (akiriya) 6 不作為 (akaranam) 7 不違犯 (anajjhapatti) 8 不超越界限 (vela 界限 +an 不 +atikkamo 超越 ) 9 破 ( 惡緣之 ) 橋 Veramba & Verambha (cp. BSk. vairambhaka), 形 高海拔之風(attribute of the wind, a wind blowing in high altitudes) Verambhavata, 陽 ( 高海拔之 ) 毘嵐風, 旋猛風 Verika, Veri, 形 有敵意的, 深藏仇恨的 陽 敵人 Verocana(=virocana, <virocati;cp. 梵 vairocana 太陽, 音譯 : 毘盧遮那 ), 陽 太陽(the sun (lit. shining forth )) Vela, 陰 時間, 海岸, 界限, 邊界 velatikkama, 陽 超越界限 Vellita, 形 彎曲的, 捲曲的 vellitagga, 形 有捲曲的頂端 Vevacana, 中 渾名, 同義字 Vevanniya, 中 毀容, 缺陷, 畸形, 變色, 污染 Vesa, 陽 外表, 洋裝 Vesamma, 中 不平等, 不調和 Vesakha(cp.Vedic vaiwakha), 陽 吠舍佉月( 月份名, 大約四月至五月之間, 農曆 3 月 16 至 3 月 15) Vesarajja(<visarada), 中 自信 (perfect selfconfidence (which is of 4 kinds, 723

368 M.I.71.), self-satisfaction, subject of confidence) cattari vesarajjani( 梵 catvari vaiwaradyani),四自信 四無所畏 Vesiya, vesi, 陰 妓女 (a woman of low caste, a harlot, prostitute) vesi-dvara, 妓院 (a pleasure house) vesiya-gocara, (asking alms from a prostitute s house) Vesma(Vedic vewman, fr.viw to enter:see visati), 中 住宅 Vessa( 梵 Vaisya), 陽 吠舍 ( 印度四大階級的第三級成員, 從事農 牧 工 商等生產事業的一般平民階級 ) 毘舍 吠奢 鞞舍 商估 (merchant) 工師 (technician) Vessavana( 梵 Vaiwravana),多聞天王, 毘沙門 四大王天之一, 在北方多聞天王統治諸夜叉 (yakkha) Vehasa, 陽 天空 vehasakuti, 陰 二樓通風的房間 vehasagamana, 中 經由空中 vehasattha, 形 在空中的 Velu(=Venu), 陽 竹子 參考 Venu( 竹子 ) dandavelu,竹杖 Veluriya( 梵 vaidurya), 中 天青石 青金石 (lapis lazuli), 天青石色 ( 天青石或孔雀頸部的顏色 ) Vo 1 (indecl.) a particle of emphasis, perhaps=eva, or =vo 2 (as dative of interest). Vo 2 (cp. Vedic vah; tumha 的附屬字 (enclitic)), 對你們 (to you), 你們的 (of you), 由你們 (by you) Vo-(vi+ava- (vi+o-)), in many cases it simply represents ava- (=o-) with v as euphonic, as in vonata (=onata), voloketi, vokkanti, vokinna, voropeti, vosapeti, vosana, vossagga. In a few cases it corresponds to vi+ud-, as in vokkamati, vocchijjati, voyoga. Vokara, 陽 1. 存在的成份 (= vokarabhava) 2. 困擾 pabcavokarabhava,五蘊有 catuvokarabhava,四蘊有 ( 即無色界天的眾生 ) ekavokarabhava,一蘊有 ( 無想天, 只有色蘊 ) Vokinna, 過分 已覆蓋, 已充滿, 已混淆 vokinnasukhadukkho,苦樂參半 Vokkanta, 過分 進入, 掉入, 發生 參考 Okkanta Vokkanti, 陰 進入, 形成, 出現 參考 Okkanti Vokkamati (vi+u 出 +kam( 梵 kram) 超越 +a), 避開, 偏離 過 vokkami 過分 vokkanta 獨 vokkamma, vokkamitva Vocchijjati (vi+u 出 +chid 切斷 +ya), 被切斷, 停止 (to be cut off) 過 vocchijji 過分 vocchinna 獨 vocchijjitva pp. neg. abbocchinna: see abbhocchinna. (=*avyucchinna). Votthabbana, 確定 votthabbanacitta, 確定心, 確定或鑑別五識之一剛識 724 知的目標 Votthapana, 中 定義 Vodaka, 形 無水的 Vodapana, 中 vodapana, 陰 清潔, 洗淨 Vodapeti, vodayati (vi+u 出 +da+ape), 使清潔, 使純淨 過 vodapesi Vodana, 中 純淨 明淨, 神聖化 反 samkilesa, 陽 煩惱, 污染 Vomissaka, 形 各種的, 混合的 Voropana, 中 剝奪 Voropeti (vi+ava 下 +rup 毀滅 +e), 剝奪, 取走 過 voropesi 過分 voropeta, voropita 現分 voropenta 獨 voropetva Para.III,68... attanam jivita voropenti, abbamabbampi jivita voropenti.(( 他們 ) 自斷其命, 互斷其命 ) Voloketi (vi+ava 下 +lok 見 +e), 調查, 仔細檢查 Vosita, 形 完成的, 完美的 Vossagga, vosagga(=ossagga; ava+srj), 陽 vossajana, 中 作罷, 放棄, 移送, 捐贈物 (relinquishing, relaxation; handing over, donation, gift) Vossajati (vi+ava+saj+a), 放棄, 移交, 撤回 過 vossaji 過分 vossattha 獨 vossajitva, vossajja Voharati, Voharoti (vi+ava 下 +har 拿 +a), 使用, 表達, 呼叫, 交易, 管理 過 vohari 過分 voharita 現分 voharanta 獨 voharitva Vohariyamana, 現分 正在叫做 Vohara, 陽 呼叫, 世俗的表達, 使用, 貿易, 法律學, 現在的名稱 voharavacana, 慣用語 Voharika, 陽 商人, 法官 voharikamacca, 陽 首席法官 Vya-, = bya-( 母音之前的 vi- vy, by, viy, veyy)=vi-, bya-, viya, veyya- Vyaggha(=byaggha), 陽 老虎 vyagghacamma 中, 老虎皮 Vyabjana(< vi+abj, cp. abjati 2 & abbhabjati), 中 1. 特徵, 輔音, 語詞, 名稱, 標記 ((accompanying) attribute, distinctive mark, sign, characteristic) 2. 字母 (letter (of a word) as opposed to attha (meaning, sense, spirit), (Cp. savyabjana); or padavyabjana, 文句 purisavyabjana, 男性器官 (membrum virile Vin.II,269.) Vyabjayati (vi+abj+a), 指出, 表現 的特色, 指示 過 vyabjayi 過分 vyabjita Vyatta, Byatta, 形 學習的, 完成的, 顯然的, 明白的 vyattara, 形 更有學問的, 更有技術的 vyatta, 陰 聰明, 學問 Vyathati (vyath+a), 壓迫, 使服從 過 vyathi 過分 vyathita Vyantikaroti, byantikaroti (vi+anta+i+kar 行 +o), 廢止, 除去, 免除 過 725

369 vyantikari 過分 vyantikata 獨 vyantikaritva, vyantikatva Vyantibhavati (vi+anta+i+bhu+a), 停止, 終了, 結束 過 vyantibhavi 過分 vyantibhuta Vyantibhava, 陽 殲滅, 破壞 Vyapagacchati (vi+apa+gam 去 +a), 離開 過 vyapagami 過分 vyapagata Vyappatha, 中 1.duty, occupation, activity (khinavyappatha of the Arahant: having no more duties, cp. vyappathi) way of speaking, speech, utterance Sn 163, 164 (contrasted to citta & kamma; cp. kaya, vaca, mano in same use), by vacikamma; & in def n of speech (see under byappatha); DhsA 324 (expl d as vakya-bheda). Vyappathi (cp. Sk. vyaprti), 陰 活動 佔有 責任 (activity, occupation, duty) Vyappana (vi+appana), 陰 極安止 ( 的心 )( 注意的 ) 焦點 (application (of mind), focussing (of attention) Vyamha, 中 天宮 Vyaya, 陽 中 衰老, 損失, 衰退, 開支 參考 Vaya Vyasana(<vy+as), (=Byasana), 中 不幸, 毀滅, 破壞 (misfortune, misery, ruin, destruction, loss) Vyakata(vyakaroti 解釋 的 過分 ), 已解釋, 已宣佈, 已回答 Vyakarana(byakarana), 中 文法, 解釋, 答案, 宣佈 ekamsabyakaraniyam pabham ekamsena byakaroti, vibhajjabyakaraniyam pabham vibhajja byakaroti, patipucchabyakaraniyam pabham patipuccha byakaroti thapaniyam pabham thapeti. ( 該作一向 ( 決定的 ) 解答之問, 以一向解答 ; 該分別解答之問, 分別解答 ; 該反詰解答之問, 反詰解答 ; 該置之問, 置之 )( 決定的解答 : 又稱為 一向記 ) (AA.5.92.): abbabyakarananiti arahattabyakaranani.( 記說具知..阿羅漢之記說 ) Vyakariyamana, 現分 正在解釋, 正在宣佈 Vyakaroti(=byakaronti)(vi+a+kar 行 +o), 解釋, 宣佈, 回答 過 vyakari 過分 vyakata 現分 byakaronta 獨 vyakaritva Vyakhyati (vi+a+khya 見 +a), 宣佈, 解釋 過 vyakhyasi 過分 vyakhyata Vyakula, 形 不知所措的, 困惑的, 混亂的 Vyadha, 陽 獵人 Vyadheti (vyadhati<vyath 的 未 ), 病, 惱 未 vyadhayissti 過分 vyadhita 被 vyadhyati Vyadhi(=byadhi), 陽 疾病 vyadhita, 形 受疾病影響的 726 Vyapaka, 形 裝滿, 撒布, 遍佈 Vyapajjati (vi+a+pad 去 +ya), 惱怒, 傷害, 失敗 過 vyapajji Vyapajjana(<vyapajjati), 陰 激怒, 惡意 (illwill) Vyapatti (<vyapajjati), 陰 傷害 (injury, harm), 惡意 (malevolence) Vyapanna (vyapajjati 的 過分 ), 已出毛病, 已有惡意, 已惱怒 Vyapada(<vi+a 向 +pad 去 走 =byapada), 陽 惡意, 惡毒, 拂逆, 逆向行 Vyapadeti (vi+a+pad 去 +e), 破壞, 惱怒 Vyapara, 陽 職業, 工作, 生意 Vyaparita (vyapareti 的 過分 ), 已鼓動, 已催促 Vyapita, (Vyapeti 遍及 的 過分 ) 遍及, 使充滿, 散播 Vyapeti (vi+ap+e), 遍及, 使充滿, 散播 過 vyapesi 現分 vyapenta 獨 vyapetva Vyabadheti (vi++badh 騷擾 +e), 傷害, 阻隔 過 vyabadhesi 過分 vyabadhita 獨 vyabadhetva yoham na kibci vyabadhemi tasam va thavaram va,我不害任何弱者或強者 Vyabhavgi, 陰 扁擔 (carrying pole) Vyama (=byama), 陽 尋 ( 古代長度單位, 八尺叫一尋 ), 從頭頂到腳底的長度 Vyavata(=byavata), 形 忙碌的, 佔領的, 活躍的, 參加的, 抱定決心要實行的 Vyasatta, 形 使依戀的 Vyasecana, 中 灑水 Vyaharati (vi+a+har 拿 +a), 做聲, 談話, 說話 過 vyahari 過分 vyahata, 獨 vyaharitva Vyuha, 陽 排列, 軍隊的配列 S S, 巴利文字母表的羅馬化拼音第三十個輔音字母 發音好像漢語中的 s Sa 1 (= sva 梵文 ), 形 自己的 (sehi kammehi = 由自己的業 ) Sa 2 (cp. Sk. sa (sah), sa) (= so, ta 的 主 單 ), 尤其是 陽 經常用這詞形, 例 : Sa ve kasavam arahati( 他確實值得領受袈裟的 ) [sa 他 ( 陽. 單. 主格 )] [ve 確實 ] [kasavam 袈裟 ( 中. 單. 業格, a.)] [arahati 值得領受 ( 單 3 現 )] base of the Nom. of the demonstr. pron. that, he, she. The form sg. 727

370 m. sa is rare (e. g. Dh 142; Sn 89). Sa 3 (=saha, identical with sam ) 接頭詞..包括 和 ( with, possessed of, having, same as) 在 合 中被弄短的詞形, 例 :sadevaka 包括天神的 svajja =so ajja;svaham=so aham;svayam=so ayam;so mam =so imam sadhammika, 含有法 (having common faith); sajati, 同生 (having the same origin). 反 a-, nir sa-inda, 與因陀羅 ( 同在 )(together with Indra); sa-uttara, 有上 (having something beyond, inferior; 反 anuttara 無上 ) sa-uttaracchada (& sachadana), 有天篷 (a carpet with awnings above it) sa-udaka, 有水 (with water, wet) sa-udariya, 同胞胎 (born from the same womb, cp. Sodariya) sa-uddesa, 有解釋 (with explanation) sa-upanisa, 同它的因 (together with its cause, causally associated) sa-upavajja, 有助手 (having a helper) sa-upadana, 有執取 (showing attachment) sa-upadisesa, 有餘 (having the substratum of life remaining; 反 anupadisesa 無餘 ) sa-ummi, 有波浪 (roaring of the billows) Sa 4 (Vedic sva & svayam (=P. sayam)) 作反身代名詞 own (Loc. samhi lohite, Acc. sam his own); (sam bhataram); (Acc. san tanum); Instr. sena, on one s own, by oneself. Sa 5, 形 (=sat) 真實的 例 :sappurisa 真人 ( 實人 善人 ) Sa-upadana, 形 表現執著的 Sa-upadisesa, 形 有殘餘生機的 Sa-upadisesa-nibbanadhatu, 陰 有餘涅槃界, 阿羅漢所體驗的涅槃界, 雖然一切煩惱已滅盡, 但諸蘊還存在 註疏裡稱為 煩惱之滅盡 (kilesa-parinibbana) 如是語經 Itivuttaka: Idha, bhikkhave, bhikkhu araham hoti khinasavo vusitava katakaraniyo ohitabharo anuppattasadattho parikkhinabhavasamyojano sammadabba vimutto. Tassa titthanteva pabcindriyani yesam avighatatta manapamanapam paccanubhoti, sukhadukkham patisamvedeti. Tassa yo ragakkhayo, dosakkhayo, mohakkhayo ayam vuccati, bhikkhave, sa-upadisesa nibbanadhatu.( 於此, 諸比丘! 阿羅漢比丘已漏盡, 住立 ( 梵行 ), 應作已作, 捨重擔, 達自利 (= 阿羅漢 ), 遍盡有結, 以正智而解脫 他安住於五根, 離傷害事, 經驗喜與不喜, 能感樂與苦, 他貪盡 瞋盡 癡盡, 諸比丘! 這稱為有餘涅槃界 ) 本事經 : 漏盡心解脫, 任持最後身, 名有餘涅槃 (T4.673a) Sam-, 字首 共, 集, 合, 正, 同時 Samnyasin( 梵 ),遁世者 Samkilesa, 陽 煩惱, 污染 (impurity, defilement, corruption, sinfulness) 728 反 :vodana 中 明淨 反 :visuddhi 陰 清淨 Samkilittha (samkilissati 的 過分 ), 煩惱 污染 (stained, tarnished, impure) Samusanata, 形 失憶性, 失念 Samkilissati (sam+kilissati, cp. BSk. Savkliwyati) 煩惱, 污染 (to become soiled or impure) 過分 samkilittha 使 samkileseti Samyata(& sabbata)(pp. of samyamati), 形 抑制, 自制 ( 克制自己 ) samyata, 形 抑制心意的 Samyatacari, 形 自制而住的 佛陀對比丘的期許則是.. 法句經 (Dh.v.362).. 手已完全調御 (samyato), 腳已完全調御, 及言語已完全調御, 最高的 ( 心 ) 已完全調御, 內在得樂 (ajjhattarato) 已定 (samahito) 孤獨 (eko) 完全滿足 (santusito) 名比丘 Samyama, 陽 samyamana, 中 抑制, 克己, 節制 samyami, 陽 隱遁者, 抑制五官的人 Samyamati(sam+yamati), 抑制, 練習克己 (to practise self-control S I.209 (panesu ca samyamamase, if we can keep our hands off living things ). pp. samyata. Caus. sabbameti to restrain. Cp. patisamyamati. Samyameti (sam+yam+e), 抑制, 練習克己 過 samyamesi 過分 samyamita 現分 samyamenta 獨 samyametva Samyujjati (sam+yuj 連接 +ya), 被聯合, 被連接 過 samyujji Samyuta, Samyutta (Samyujjati 的 過分 ), 已連接, 已聯合, 已綁在一起 Samyuhati (sam+uh+a), 形成一塊, 形成一團, 形成一堆 過 samyulhi 過分 samyulha Samyoga(=sabboga), 陽 束縛, 聯盟, 協會, 腳鐐, 母音複合 Samyojana(< samyubjati), 中 結, 連接, 束縛, 桎梏 (bond, fetter S.IV,163 etc.; especially the fetters that bind man to the wheel of transmigration) samyojaniya, 形 對桎梏有用的 D.33./III,216. : Tini samyojanani--sakkayaditthi, vicikiccha, silabbataparamaso( 三結 : 有身見 (personality-belief) 疑 (sceptical doubt) 戒禁取 (clinging to mere rules and ritual)) 斷三結, 即一 斷邪見結 (ditthi-samyojanam), 或斷身見 (sakkayaditthi), 或我見 ( 及我所見 ), DA.33./III, Sati rupadibhede kaye ditthi, vijjamana va kaye ditthiti sakkayaditthi.( 於 色 等分離出來有身見, 有身見存在 ( 的見解 ), 為 有身見 ) 二 斷疑結 (vicikiccha-samyojanam): 疑佛法僧三寶是, 深心 全然地歸依 信仰佛陀及賢聖僧, 這是有涅槃體驗者, 將心比心肯定聖者也一樣毫無疑問有涅槃體驗 三 斷戒禁取結 (silabbataparamasa- samyojanam ): 即斷受持無法達到解脫的戒律 成見 顛倒執 Sn.(1108-9;CS:1114-5): Kimsu samyojano loko, kimsu tassa vicaranam. 729

371 Kissassa vippahanena, nibbanam iti vuccati ( 什麼是世界的束縛? 怎樣考察它? 拋棄什麼, 才是人們所說的涅槃?) Nandisamyojano loko, vitakkassa vicaranam; Tanhaya vippahanena, nibbanam iti vuccati.( 歡喜是世界的束縛, 通過思想考察它, 拋棄貪愛便是人們所說的涅槃 ) Samyojeti (sam+yuj 連接 +e), 參加, 結合, 綁 過 samyojesi 過分 samyojita 現分 samyojenta, 獨 samyojetva Samrakkhati (sam+rakkh 保護 +a), 保衛, 防止 過 samrakkhi 過分 samrakkhita 獨 samrakkhitva Samrakkhana, 陰 保衛, 保護 Samroceti (sam+roceti), 歡喜 (to find pleasure in, only in aor.(poetical) samarocayi Sn.290, 306, 405; J.IV,471. Samvacana (sam+vacana), 中 句子 (sentence DhsA.52.) Samvacchara(sam+vacchara; cp. Vedic samvatsara), 中 年 (a year) Nom. pl. samvaccharani J.II,128. Samvattakappa, 陽 世界的毀滅 Samvattati (sam 一起 +vat(vrt) 使轉動 +a), 1. 導致, 引生 (to be evolved, to be in a process of evolution) 2. 毀滅 (to fall to pieces, to come to an end, to pass away, perish, dissolve) 過 samvatti A.1.1./I,3... Naham bhikkhave, abbam ekadhammampi samanupassami yena anuppanno va kamacchando uppajjati uppanno va kamacchando bhiyyobhavaya vepullaya samvattati. ( 我不見其他一法, 如此 ( 一法 ) 能使未生欲貪生起欲貪, 或已生欲貪增長擴大 ) Samvattana, 中 旋轉, 解散 Samvaddha (Samvaddhati 的 過分 ), 已長大, 已培養 Samvaddhati (sam+vaddh 增長 +a), 生長, 增加 過 samvaddhi 現分 samvaddhamana 獨 samvaddhitva Samvaddhita, (Samvaddhati 的 過分 ), 已增加, 已長大, 已養育 Samvaddheti (Samvaddhati 的 使 ), 養育, 滋養, 培養 過 samvaddhesi 過分 samvaddhita 獨 samvaddhetva Samvanna, 陰 說明, 解釋, 讚美 Samvanneti (sam 一起 +vann 稱讚 +e), 說明, 批評, 盛讚 ( 讚美有加 ) 過 samvannesi 過分 samvannita 義 samvannetabba 獨 samvannetva Samvattati (sam+vat+a), 存在, 導致 (to lead (to), to be useful (for)) 過 samvatti 過分 samvattita Pot. samvatteyya nibbidaya, viragaya nibbanaya samvattati. e. g. D.I,189; II,251; III,130; S.V,80, 255; A III,83, 326. Samvattanika, 形 有益的, 涉及的 730 Samvatteti (samvattati 的 使 ), 使繼續 過 samvattesi 過分 samvattita 獨 samvattetva Samvaddha, 過分 已長大, 已培養 參考 Samvaddha samvaddhana, 中 生長, 培養, 成長 Samvara(sam+var( 梵 vr) 遮蓋 ), 陽 抑制 samvarana, 中 限制, 障礙, 關閉 Samvarati (sam+var 遮蓋 +a), 覆蓋, 關閉, 抑制 過 samvari 過分 samvuta 獨 samvaritva guttadvaro susamvuto, 守護 ( 根 ) 門, 善自關閉 完全圍 ( 在一切事已被完全圍, 有恥, 這樣被叫做已被護者 S i73) Samvari, 陰 夜晚 Samvasati (sam+vas 住 +a), 交往, 共處, 同居 過 samvasi 過分 samvasita 獨 samvasitva Samvasa, 陽 1. 同房 2. 親密 3. 性交 samvasaka, 形 同居的, 共處一室的 Samvigga (Samvijjati 的 過分 ), 已激動, 已被恐懼所影響 Samvijjati (sam+vid 知 +ya), 被發現, 存在, 被激動, 被移動 過 samvijji 現分 samvijjamana Ye savkilittha cakkhusotavibbeyya dhamma sajvijjanti va te Tathagatassa no va ti.( 凡是眼 耳所識之污穢法, 於如來是否存在呢?) Samvidahati (sam+vi+dha+a), 安排, 準備, 下令 過 samvidahi 過分 samvidahita 獨 samvidahitva 現分 samvidahamana 義 samvidahitabba Samvidahana, 中 安排, 下令 Samvidhana, 中 安排, 下令 Samvidhaya (Samvidahati 的 獨 ), 安排了 samvidhayaka, 形 安排的人, 處理的人 Samvidhatum (Samvidahati 的 不 ), 要安排, 要下令 Samvibhajati (sam+vi+bhaj +a), 分開, 分享 過 samvibhaji 過分 samvibhajita samvibhatta 獨 samvibhajja, samvibhajitva Samvibhajana, 中 samvibhaga, 陽 分, 分享 Samvibhatta, 過分 已分好, 已安排 Samvibhagi, 陽 慷慨, 大方, 豪爽 Samvihita, (Samvidahati 的 過分 ) 已安排, 已下令, 已準備 Samvuta, (samvarati 的 過分 ) 抑制 samvutindriya, 形 已控制了五根的 Samvega, 陽 悚懼, 激動, 宗教性的情緒 731

372 Samvejana, 中 情緒的因素, 激動的因素 Samvejaniya, 形 易於引起情緒的, 易於引起焦慮的 Samvejeti (sam+vij+e), 使激勵, 使激動 過 samvejesi 過分 samvejita 獨 samvejetva Samseda (sam+seda) (cp.bsk samsvedaja) 汗, 濕 samsedaja,濕生 ( 有情類生從濕氣出生 ) Samvohara(sam+vohara),事業 (business), 交通 (traffic) Samvoharati (denom.<samvohara) 貿易 (to trade (with)) 現分 Samvoharamana sams, 字根 I. 稱讚 (to praise) Samsagga, 陽 連絡, 結交 Samsattha(pp. of sam+srj 發出 ), 過分 已和 混合, 已參加, 已結交 S.22.3./III,11... Idha, gahapati, ekacco gihihi samsattho viharati sahanandi sahasoki, sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraniyesu attana tesu yogam apajjati.( 居士! 在此, 有一類 ( 出家 ) 人與在家混雜居住, 同喜, 同愁, 於樂中樂, 於苦中苦, 於生起作當作的事, 自己陷入其中 ) Samsatta, 過分 已附著, 已執著 Samsandati (sam+sand+a), 適合, 同意, 一起跑 過 samsandi 過分 samsandita 獨 samsanditva Samsandeti (samsandati 的 使 ), 使適宜, 比較 過 samsandesi 獨 samsandetva Samsappati (sam++sap 服務 +a), 向前爬, 爬行, 慢慢地移動 過 samsappi 獨 samsapitva Samsappana, 中 扭動, 掙扎 Samsaya(Vedic samwaya), 陽 疑惑 憂慮 (doubt(=vicikiccha)) abbamabbam mukhani oloketva samsayapakkhandehi,, 面面相覷後, 陷入疑惑 Samsarati (sam+sar( 梵 sr) 動轉 +a), 不斷地到處移動, 輪迴 過 samsari 過分 samsarita 獨 samsaritva Samsarana, 中 到處移動, 徘徊 Samsadeti (sam+sad 坐 +e), 置在一邊, 擱置, 延期 Samsara (sam+sar( 梵 sr) 動轉 ), 陽 繼續旅行, 輪迴 samsaracakka, 中 輪迴的輪子 samsaradukkha, 中 輪迴的苦 samsarasagara, 陽 輪迴的大海 Samsijjhati (sam+siddh+ya), 被實現, 成功, 過 samsijjhi 過分 samsiddha 732 Samsita (samsati 的 過分 ), 已期望, 已盼望 Samsiddhi, 陰 成功 Samsibbita (samsibbati 的 過分 ), 已縫紉, 已交織 cf. parisamsibbita (pari+pp. of samsibbati), sewn together, entwined DhA.III,198. Samsidati (sam+sad 坐 +a), 下沉, 灰心, 消極, 變弱 過 samsidi 現分 samsidamana 獨 samsiditva Samsidana, 中 沉沒 Samsina, 過分 已下跌 Samsuddha, 過分 已純粹 samsuddhagahanika, 形 純淨的血統 Samsuddhi, 陰 純淨 Samsucaka 形 指出的 Samsedaja, 形 濕生的 Samseva, 陽 samsevana, 陰 結交 Samsevati (sam+ sev 服侍 聯合 +a), 結交 ( 台語 : 交陪 kau pue 5 ), 參加 過 samsevi 過分 samvita 現分 samsevamana 獨 samsevitva Samsevi, 形 結交的人 Samskrta, 梵語 梵語 ( 原意..整理好的 ) 梵語似乎是人工組成的語言 唐玄奘 大唐西域記 卷二說.. 詳其文字,梵天所制,原始垂則,四十七言 (47 個字母 ) 梵語這個名詞,可能就代表印度語言學者早有的想法 不過,梵語一詞在中國並不是一開始就有的, 梁高僧傳 卷一 安清傳 說.. 於是宣譯眾經,改胡為漢 胡 字在同書的元 明本作 梵 ",用 梵 " 代替 胡 ",表示中國學者對梵語有了進一步認識 梵語元音分簡單元音 二合元音 三合元音,輔音分喉音 腭音 頂音 齒音 脣音 半元音 噝音和氣音等 名詞有性 ( 陽性 陰性 中性 ) 數 ( 單數 雙數 複數 ) 格 ( 體格 業格 具格 為格 從格 屬格 依格 呼格 ) 的變化 動詞變位包括單數 雙數 複數;人稱有第一 第二 第三人稱;時間分現在時 未完成時 完成時 不定過去時 將來時 假定時;語態有主動 中間 被動;語氣分陳述式 虛擬式 命令式 祈使式 ( 不定過去時的虛擬語氣 ) ;語尾分原始和派生兩種 義淨在 梵語千字文 的序言中說 : 並是當途要字,但學得此,則餘語皆通,不同舊千字文,若兼悉曇章讀梵本,一兩年間即堪翻譯矣, " 但是,這是難以做到的,其後還有一些書,如 翻梵語 翻譯名義集 等,也只是單詞對譯一類的書,從 高僧傳 中可以看出,唐代一些佛教寺廟教授梵語,至於用什麼課本,怎樣教,我們都不清楚 ( 錄自.. 現代印度語為印地語, 印地語標準語有母音 11 個, 輔音 43 個

373 個音位中, 有 1 個母音和 5 個輔音是外來音, 只使用於外來語中 印地語原有的 10 個母音都有對應的鼻化形式 輔音中不但清塞音 清塞擦音等有對應的送氣音, 濁塞音 濁塞擦音 閃音等也都有對應的送氣音 送氣音和不送氣音有區別意義的作用 一般沒有重音, 也沒有聲調 語法比梵語大大簡化, 名詞有陰性 陽性和單數 複數的範疇 在少數代詞中還保留了格的殘餘形式 名詞格的形式已經消失 句中名詞或代詞跟其他詞之間的關係是在名詞或代詞後面用後置詞來表示 名詞或代詞等帶有後置詞時, 其形式有一定的變化 動詞除有人稱 性 數等範疇外, 還有體 時 式 態等範疇 句子的基本語序爲主語 賓語 謂語 辭彙方面, 基本詞彙大部分是從梵語演變而來的 各專業學科的術語, 近來的趨向是直接取自梵語, 或用梵語構詞法創立新的梵語詞 在穆斯林統治時期, 印地語吸收了大量波斯語和阿拉伯語詞 英國統治時期, 它又吸收了大量英語詞語, 至今還在不斷地從英語吸收新的詞語 在吸收外來語同時, 還吸收了外來語的一些構詞手段 ( Samhani (sam-hani( sk. ha 殺 ), 陰 損減 減退 Samhata, (samharati 的 過分 ) 已收集, 已接合, 已折疊起來 Samhata 1 (pp. of sam+han), 形 結實的, 緊密的 (firm, compact) Samhata 2 (pp. of sam+hr), 已移動, 已破壞 (removed, destroyed, 同 visamhata) Samharana, 中 聚集, 折疊 Samharati (sam+har 拿 +a), 收集, 接合, 折疊起來 過 samhari 過分 samhata, samharita 現分 samharanta, samharamana 獨 samharitva Samharapeti, 使 被剃除 samharapeyya, 3s.opt. Samhara, 陽 刪節, 編輯 samharaka, 形 接合的 Samharima, 形 活動的 Samhita(pp. of sandahati 具有 伴隨 < sam+dha 給 ), 形 裝備的, 持有的 samhita, 陰 連接, 語調的和諧 anatthasamhito, 不具利益 sak( 梵 wak), I 字根 V. 能幹 (to be able) sakk, 字根 VI. 能幹 (to be able) Saka, 形 自己的 陽 親戚 中 自己的財産 sakamana, 形 歡喜的 Sakavkha, 形 可疑的 Sakata, 陽 中 手推車, 四輪馬車 sakatabhara, sakatavaha, 陽 一滿車 ( 的裝貨量 ) sakatavyuba, 陽 車形陣 ( 的軍陣 ) 734 Sakantaka, 形 多刺的 Sakadagami, 陽 斯陀含 ( 一來, 二果聖人 ) Sakabala, 形 (saka+bala:) 自己的力量,(sa+kabala:) 口中有食物的 Sakamma, 中 自己的責任 sakammaka, 形 及物的 ( 動詞 ) Sakaraniya, 形 仍然有點事要做的人 (one who still has something to do) Sakala, 形 全部的, 整個的 Sakalika, 陰 碎片 Sakasa, 陽 鄰近, 出現 Sakicca, 中 自己的事情 Sakibcana, 形 有世間的執著的 Sakideva,一時 (=ekavajanena) Sakim, 副 一次 Sakiya, 形 自己的 Sakuna, 陽 鳥 sakunagghi, 陽 鷹 sakuni, 陰 母鳥, 母鷹 Sakunta, 陽 鳥 Sakka 1 (<wak, cp. Sk. wakya), 形 能幹的 ( 台語 : 有才調 u 7 cai 5 tiau 7 ), 可能的 (able, possible) sasakkam (=sa 3 +sakkam) 盡可能 (as much as possible) Sakka 2 ( 梵 Wakya), 陽 釋迦, 釋迦族的人 釋迦族有五姓 : 瞿曇 ( 巴 Gotama; 梵 Gautama) 甘蔗 ( 巴 ; 梵 Iksvaku) 日種 ( 巴 Suriya-vamsa; 梵 Suriya-vajwa) 釋迦 ( 巴 Sakka; 梵 Wakya) 舍夷 ( 巴 ; 梵 Saki) 中部注 :Sihahanurabbo( 獅子顎王, 古譯 : 獅子頰王 ) 的五子 : Suddhodano( 淨飯王, 釋迦牟尼佛之父 ), Sukkodano( 白飯王 ), Sakkodano ( 釋迦飯王 ), Dhotodano ( 純飯王, 古譯 : 斛飯王 ), Amitodano ( 無量飯王, 古譯 : 甘露飯王, 甘露 的巴利文是 Amato). (Mulapannasa-atthakatha, CS:p.1.366; 律部 Pacityadiyojana, pg.98.; 律部 Saratthadipani-tika(tatiyo bhago) pg.3.78) 經集注 Suttanipata-atthakatha, (CS:p.2.88) 的順序不同 :Suddhodano, Amitodano, Dhotodano, Sakkodano, Sukkodano. 中部注 (MA.14./II,61.) 說 : 摩訶男及阿那律是兄弟, 世尊的小叔父之子 淨飯王 白飯王 釋迦飯王 純飯王 無量飯王五位是親兄弟, 無量公主是他們的姐妹, 帝沙上座是她的兒子 如來與難陀 (Mahapajapati 的兒子,DhpA.v.391.) 上座是淨飯王之子 摩訶男及阿那律是白飯王之子 阿難陀上座是無量飯王之子, 世尊最年輕的堂弟 摩訶男是比較老 ( 資格 ) 的斯陀洹的聲聞弟子 (Mahanamoti Anuruddhattherassa bhata Bhagavato culapituputto. Suddhodano Sukkodano Sakkodano Dhotodano Amitodanoti ime pabca jana bhataro. Amita nama devi tesam bhagini. Tissatthero tassa putto. 735

374 Tathagato ca Nandatthero ca Suddhodanassa putta, Mahanamo ca Anuruddhatthero ca Sukkodanassa. Anandatthero Amitodanassa, so Bhagavato kanittho. Mahanamo mahallakataro sakadagami ariyasavako. 波逸提等解說 說 : 釋迦飯王 純飯王之子不明 (Sakkodanadhotodananam putta apakata.) 另外提到 無量 ( 公主 ) 及巴莉達滴 ( 公主 ) 兩位是姐妹 (Amita, Palitati(Pamita) dve bhaginiyo.) (Pacityadiyojana,pg.98) 說一切有部 傳說 : 提婆達多是無量飯 ( 甘露飯 ) 王之子 ( 毗奈耶破僧事卷二 ); 化地部 傳說 : 提婆達多是白飯王之子 ( 五分律卷十五 ) 獅子顎王 (Sihahanurabbo) 淨飯王 白飯王 釋迦飯王 純飯王 無量飯王 Suddhodano Sukkodano Sakkodano Dhotodano Amitodano 巴利三藏 1. 如來 1. 摩訶男 阿難 2. 難 陀 2. 阿那律 (Mv.82) 說一切有 1. 如來 1. 婆波 1. 摩訶男 1. 阿難 部 2. 難陀 2. 跋提 2. 阿那律 2. 提婆達多 化地部 大智論 1. 如來 2. 難陀 1. 阿難 2. 提婆達多 1. 摩訶男 2. 阿那律 1. 婆波 2. 跋提 Sakka 3 ( 梵 wakya), 陽 帝釋 ( 沙咖 ) 天王 Sakko devanam Indo,帝釋, 又作釋提恒因, 即忉利天之主 Sakkacca(ger. of sakkaroti), 獨 尊敬了 珍惜了 (respectfully), 仔細地 (carefully) sakkaccakari, 陽 小心行動者 sakkaccam, 副 小心地, 徹底地 Sakkata (sakkaroti 的 過分 ), 已尊敬, 已按時照顧 Sakkareyyana, Sakkatta, 中 天王的地位 Sakkatva, [sakkaroti 尊敬 ] 的 獨 Sakkariyati (sakkaroti 尊敬 的 被 ), 被尊敬 現分 sakkariyamana Sakkaroti (sam+kar 行 +o), 尊敬, 尊敬地對待, 受到周到地招待 過 sakkari 過分 sakkata 現分 sakkaronta 義 sakkaritabba, sakkatabba 獨 sakkatva, sakkaritva 不 sakkaritum, sakkatum Sakka, 無 那是可能的 Sakkaya(sat+kaya, cp.bsk.satkaya), 陽 已存在的身體 (the body in being, the existing body or group; individuality) sakkayaditthi, 陰 有身見, 736 身見 DA.33./III, Sakkayoti pabcupadanakkhandha.( 有身 即五取蘊 ) DA.33./III, Sati rupadibhede kaye ditthi, vijjamana va kaye ditthiti sakkayaditthi.( 於 色 等分離出來有身見, 有身見存在的, 為 有身見 ) Sakkara (sat+kar( 梵 kr) 作 )( 梵 satkara ), 陽 款待 (hospitality), 尊敬, 恭敬 (honour, worship) sakkaram karoti,表示尊敬 (to pay reverence), 告別 (to say goodbye) Sakkunati (sak+una), 能 過 sakkuni 現分 sakkunanta 獨 sakkunitva Sakkuneyyatta, 中 可能性, 能力 Sakkoti (sak( 梵 wak)+o), 能 (possible) 3 單. 過 asakkhi,sakkhi, sakkuni; 1. 複. 過 asakkhimha & asakkhimha 現分 sakkonta 現 sakkoti; sakkati [=class.sk.wakyate] 義 sakkuneyya; archaic 1 st pl.sakkunemu; 未 sakkhati; sakkhiti [=Sk.waksyati] 3. 複. 未 sakkhinti Sn 單. 未 sagghasi 3 單. 未 sakkhissati 未被 sakkuneyya( 反 不可能 asakkuneyya (impossible)) Sakkhara, 陰 1. 碎石 (gravel, grit) 2. 陶瓷破片 (potsherd) 3. 顆粒 晶體 (grain, granule, crystal, in lonasakkhara) 4. 粗糖 ((granulated) sugar) Sakkhali, sakkhalika, 陰 耳孔, 薄片, 魚鱗 Sakkhi, 無 面對面, 眼前 sakkhika, sakkhi, 形 目擊者, 證人 sakkhidittha, 形 相見 sakkhiputtha, 被請做證人 Sakya, 形 釋迦族的 Sakyamuni, 陽 釋迦牟尼 ( 直譯 : 釋迦族的行者 ) samaniyo sakyadhitaro, 釋迦沙門尼 Sakha, sakhi, 陽 朋友 Sakha, sakhi, 陰 女朋友 sakhita, 陰 友誼 (a companion, friend) Nom. sakha ; Acc. sakharam; & sakham; Instr. sakhina; Abl. sakharasma; Gen. sakhino; Voc. sakha; Nom. pl. sakha ; & sakharo; Gen. sakhinam & sakhanam. In comp n with bhu as sakhi & sakhi, e. g. sakhibhava friendship & sakhibhava Sakhila, 形 言語慈祥的 Sakhibhava, 友誼 (friendship) Sakhya, 中 友誼 Sagabbha, 形 懷孕的 Sagaha, 形 充滿兇猛的野獸 Sagameyya, 形 來自相同的村莊的 Sagarava, 形 表示尊敬的 sagaravavam, 副 表示尊敬地 sagaravavata, 陰 尊敬 Sagotta, 形 同一個血統的, 同族者 737

375 Sagga, 陽 天, 天堂, 快樂的地方 saggakaya, 陽 天上的集會 saggamagga, 陽 登天之路 saggaloka, 陽 天上世界 saggasamvattanika, 形 導致登天的 Saggakatha, 陽 天論 DA.14./II, Saggakathanti ayam saggo nama ittho kanto manapo, niccamettha kila, niccam sampattiyo labbhanti, catumaharajika deva navutivassasatasahassani dibbasukham dibbasampattim patilabhanti, tavatimsa tisso ca vassakotiyo satthi ca vassasatasahassaniti evamadisaggagunapatisamyuttam katham. ( 說生天法 ( 生天論 )..此名為天, 乃可樂的 可愛的 可意的 此處隨時都在玩, 得到成功, 四大王天九百萬歲, 享受天樂 天福 忉利天三千六百萬歲, 如此等, 屬於天功德之論 ) DT /II,89... Itthoti sukho, kantoti kamaniyo, manapoti manavaddhanako.( 可樂的..快樂的 可愛的..令人想要的 可意的.. ( 令人 ) 意增加的 ) Sagguna, 陽 好特質 savk( 梵 wabk), 字根 I. 懷疑 (to doubt) Savkacchika( 梵 savkaksika), 陰 掩腋衣 僧祇支 僧卻崎 翻梵語 卷第三 (T ).. 僧祇支, 舊譯曰偏袒 持律者曰..助身衣 聲論者云 正外國音 應言..僧割侈 僧割..翻為肩 侈..翻為覆肩衣 總說無非助身衣 分別應以覆肩衣為正 Savkatira, 中 垃圾堆 Savkaddhati (sam+kaddh+a), 收集, 拖拉 過 savkaddhi 獨 savkadhitva Savkati (savk( 梵 wabk) 懷疑 +m-a), 懷疑, 猶豫, 不能確定 過 savki 過分 savkita 現分 savkamana 獨 savkitva Savkanta, (savkamati 的 過分 ) 經過, 移動, 移居 Savkantati (sam+kant+a), 四處剪 過 savkanti 過分 savkantita 獨 savkantitva Savkantika, 形 從一處移到另一處的 savkatikaroga, 陽 傳染病 Savkappa(sam+ kapp ( 梵 klp) 使適應 ), 陽 思惟, 意圖, 目的 (thought, intention, purpose, plan savkappa is def d at DhsA 124 as (cetaso) abhiniropana, 心的固定 ) kamasavkappa, 欲思 paripunnasavkappa, 充滿意圖 sarasavkappa, 記憶 希望 vyapadasavkappa, 瞋思惟 vihimsasavkappa, 害思惟 sammasavkappa, 正思惟 ( right thoughts or intentions) tayo kusala-savkappa 三善思 (three kinds of wholesome thought).. nekkhammasavkappo 出離思 (the thought of renunciation), avyapadasavkappo 無恚思 (the thought of non-ill-will),avihimsasavkappo 無害思 (the thought of harmlessness) Savkappeti (sam+kapp +e), 想, 738 想像 過 savkappesi 過分 savkappita 獨 savkappetva Savkamati [sam+kamati] 1. to go on, to pass over to (Acc.) 2. to transmigrate Miln.71 sq. (+patisandahati). -- grd. savkamaniya civara a dress that should be handed over, which does not belong to one Vin IV pp. savkanta Caus. savkameti (1) to pass over, to cause to go, to move, to shift Vin III.49, 58, to come in together (sensations to the heart) DhsA Cp. upa. Savkamati (sam+kam( 梵 kram) 超越 +a), 經過, 移動, 移居 (a passage, bridge) 過 savkami 過分 savkanta 獨 savkamitva, savkamma Savkamana, 中 通道, 橋, 越過, 從一處到另一處的移動 ehi me tvam bhikkhu pavke savkamo hohi( 來吧! 汝為我 ( 倒臥 ) 汙泥之上當作橋吧!) Savkampati (savkampati sam+kamp+a), 戰慄, 搖動 過 savkampi 過分 savkampita 獨 savkampitva Savkara, 形 充滿喜悅的 陽 混合 Savkalana, 中 附加, 徵收 Savka, savkayana(<wavk), 陰 疑惑, 不確定 (doubt, uncertainty, fear) Savkassara(doubtful, if Vedic savkasuka), 形 可疑的 (doubtful; wicked) Savkayati (savka 的 派 ; Dhtp 4 defines savk as savkayam ), 懷疑, 不能確定 過 savkayi 過分 savkayita Savkapeti(<sam+klp), 準備 (to prepare, get ready, undertake) Savkara(<sam+kr), 陽 垃圾 (rubbish) savkuta, 陽 垃圾堆 savkaracola, 中 廢布 ( 從垃圾堆拾到的碎布 ) savkaratthana, 中 垃圾桶, 垃圾堆 savkarayakkha, 垃圾堆的夜叉 Paci.IV,264(CS:p.346).. Savkaram nama kacavaram vuccati.(.. ) Savkasa(sam+kasa, of kaw, cp. okasa), 形 出現, 相似的 (appearance; (- ) having the appearance of, like, similar) Savkasana, 陰 解釋 Savkinna (savkirati 的 過分 ), 已充滿, 已混合, 已不純 Savkita, (savkati 的 過分 ) Savkittana, 中 公佈, 宣言 Savkilittha, (Savkilissati 的 過分 ) 已被弄髒, 已被摻雜 Savkilissati (sam+kilis+ya), 被弄髒, 被摻雜, 被污染 過 savkilissi 獨 savkilissitva Savkilissana, 中 savkilesa, 陽 雜質, 污穢 Savkilesika, 形 有害的, 腐敗的 Savki, 形 可疑的 739

376 Savkiyati (savkati 的 被 ), 被懷疑 Savku, 陽 柱, 長釘, 標槍 savkupatha, 陽 用柱支撐著行走才能通過的路徑 Savkucati (sam+kuc( 梵 kuc / kubc) 畏怯 +a), 使縮短, 收縮, 緊握 過 savkuci 過分 savkucita 獨 savkucitva 使 savkoceti Savkucana, 中 收縮 Savkupita (savkuppati 的 過分 ), 已激怒 Savkutika(< sam+*kut kuc, cp. kutila), 對摺 疊起 (doubled up) Savkutita(=Savkutika), 形 對摺的, 縮小的, 蜷縮的 (doubled up, shrivelled, shrunk) Savkutila (sam+kutila), 形 彎曲 捲 (curved, winding) Savkundita [pp. of sam+kund: see kunda] 扭曲 (contorted, distorted ) Savkuddha(sam+kuddha), 怒 (angry, D.II.262) Savkula(sam+kula), 形 充滿的, 擁擠的 (crowded, full) Savketa(sam+keta), 陽 中 標誌, 指定的地方, 集合點 savketakamma, 中 同意 (agreement) Savkoca(sam+koca, of kuc), 陽 收縮 (contraction (as a sign of anger or annoyance)), 面部的歪扭 (grimace (mukhasavkoca)), 扭曲 ( 台語 : 歪篙趑趄 uai ko chi 7 chuah 8 ) Savkoceti (san+kuc+e)(caus. of savkucati), 縮短, 扭曲 (to contract) 過 savkocesi 過分 savkocita Savkopa, 陽 擾亂, 激動 Savkha 1 (cp. Vedic wavkha), 陽 1. 犬齒貝, 貝殼, 海螺殼 (a shell, conch; mother-of-pearl; a chank, commonly used as a trumpet) savkhakutthi, 陽 身有白癍的人 (a kind of leper) savkhathala, 陽 海螺殼製的容器 (mother of pearl) savkhadhama, 陽 吹海螺殼的人 (a trumpeter) savkhamundika, 中 貝禿刑 (the shell-tonsure 拷問刑法 ) Savkha 2,一種水生植物 (a water plant) Savkha 3,智慧 Nettippakarana-tika( 導論疏 ):Savkhati pabba. Pabbapadhana ca bhavanati aha patisavkhaya patipakkhabhavanaya ti.( 智慧 : 智慧 精進的智慧和修習的智慧, 即所謂的以審察智和以對治的修習 ) Savkhata (savkharoti 的 過分 ;Sk. samskrta), 已以 爲條件, 已修理, 已由 因素産生, 有為的 savkhatadhatu, 陰 條件的境界 savkhatalakkhana,有為相 A.3.47./I,152.:Uppado pabbayati, vayo pabbayati, thitassa abbathattam pabbayati. Imani kho, bhikkhave, tini savkhatassa savkhatalakkhanani ti. ( 知生, 知滅, 知住之變動 諸比丘! 740 此等三者, 是有為之有為相 ) asucisavkhata(< a-suci-savkhata), 不淨積集 Savkhati (cp. Sk. samskrti, 陰 烹飪術 (cookery M.I,448.) Savkhaya(sam+khaya), 陽 破壞 消費 損失 (destruction, consumption, loss, end (=vinasa DhA.III,421) Savkharana, 中 恢復, 準備 Savkharoti (sam+kar 行 +o), 準備, 集合 過 savkhari 過分 savkhata 現分 savkharonta 獨 savkharitva 使 savkhariyati Savkhalika, 中 鏈 (a chain) D.22./II,296.(M.10./I,58.).. bhikkhu seyyathapi passeyya sariram sivathikaya chadditam atthikasavkhalikam samamsalohitam nharusambandham ( 猶如比丘應看丟棄在墓地的屍體 (sariram, n.s.acc.):( 被 ) 筋連結 (nharusambandham, pp.(n.s.acc.)) 的骨鏈 (atthikasavkhalikam, n.s.acc.), 有肉有血 (samamsalohitam, n.s.acc.); ) Savkhalika(< savkhala;cf. 梵 wrvkhala), 陰 鏈 (a chain) atthikasavkhalikam(d.22.;m.10.), 中 骨鏈 devasavkhalika, 魔術鏈 Savkha, savkhya(sam+khya 見 ), 陰 1. 列舉, 計算, 評估 (enumeration, calculation, estimating) 2. 數目 (number) 3. 定義 (denomination, definition, word, name) (=uddesa ganana pabbatti) savkham gacchati, (to be styled, called or defined; to be put into words ) savkham gata(cp. savkhata),稱為 (is called) savkham na upeti (nopeti) cannot be called by a name, does not count, cannot be defined Savkhata(pp. of savkhayati), 過分 已決定, 已估計 (agreed on, reckoned) 在 合 中 ) 所謂的, 命名 ((- ) so-called, named)) savkhatadhamma, 已檢視或確認教法 Savkhadati (sam+khad 嚼 +a), 咀嚼 過 savkhadi 過分 savkhadita 獨 savkhaditva Savkhana, 中 計算, 估計 Savkhaya (savkhati 的 獨 ), 考慮了, 區別了 A.9.2./IV,354.: savkhayekam patisevati, savkhayekam adhivaseti, savkhayekam parivajjeti, savkhayekam vinodeti.( 一思量後, 即親近 ; 一思量後, 即堪忍 ; 一思量後, 即捨離 ; 一思量後, 即遣除 ) Savkhara (sam+ kar( 梵 kr) 行 ), 陽 行 ( 直譯 : 一起作 共作 共作物 ), 必要的條件, 有條件的事物, 生死 ( 長阿含十報法經 (T ) 一卷本 雜阿含經 (T ) 佛說阿含正行經 (T ) 佛說忠心經 (T ) 阿含口解十二因緣經 (T ) 等, 直接把行蘊譯成 生死 ) savkharakkhandha, 陽 行蘊 741

377 savkharadukkha, 中 行苦 savkharaloka, 陽 行世界, 整個的創造 ( 有為法 ) MA.44./II, Tattha kayapatibaddhatta kayena savkhariyati kariyati nibbattiyatiti kayasavkharo. Vacam savkharoti karoti nibbattetiti vacisavkharo. Cittapatibaddhatta cittena savkhariyati kariyati nibbattiyatiti cittasavkharo. Savkharupekkhabana, 中 行捨智 Savkhitta, (Savkhipati 的 過分 ) 1. 精簡, 簡短 (concise, brief) 2. 濃縮 (concentrated, attentive) 3. 縮減 (contracted, thin, slender) DA.22./III,776.;MA.10./I, Samkhittanti thinamiddhanupatitam, etabhi samkutitacittam nama.( 已昏昧..即..昏沈 呆滯降臨, 這是蜷縮的心 ) Savkhipati (sam+khip 拋 +a), 1. 堆積 ( to collect, heap together) 2. 抽離 (to withdraw, put off) 3. 濃縮 (to concentrate) 4. 刪減 (to abridge, shorten) 過 savkhipi 現分 savkhipanta, savkhipamana 義 savkhipitabba 獨 savkhipitva 不 savkhipitum Savkhippa(sam+khippa), 形 快速 (quick) Savkhubhati(sam+khubh 搖動 +a), 被煽動, 攪動 (to be shaken, to be agitated, to stir) 過 savkhubhi 過分 savkhubhita 獨 savkhubhitva Savkhubhana, 中 攪動, 煽動 Savkhepa(sam+khepa), 形 刪節, 摘要, 精簡的估計 (abridgment, abstract, condensed account) atisavkhepena desitatta, 極精簡的說教 opp. vitthara Savkheyya 1 (grd. of savkhayati), 形 可計算的 (calculable; only neg. asavkheyya incalculable) savkheyyakara,(acting with a set purpose) Savkheyya 2, 中 隱居處 (a hermitage, the residence of Thera Ayupala Miln.19, 22 etc.) Savkhobha(san+khobha), 陽 騷動, 動亂 (shaking, commotion, upsetting, disturbance) Savkhobheti (sam+khubh 搖動 +e), 擾亂, 激起, 推翻 過 savkhobhesi 過分 savkhobhita 現分 savkhobhenta 獨 savkhobhetva Savkhya, 陰 數目 (cardinal numbers), 列舉, 計算, 定義 ekam( 梵 eka)= 1, di, dve( 梵 dvi)= 2, ti, te, tayo( 梵 tri)= 3, chattaro( 梵 catur)= 4, pabca ( 梵 pabca(n))= 5, cha(l),sa(l) ( 梵 sas)= 6, satta( 梵 saptan)= 7, attha( 梵 astan)= 8, nava( 梵 navan)= 9, dasa ( 梵 dawan)= 10, ekadasa,ekarasa = 11, dvadasa, barasa = 12, telasa, terasa = 13, cuddasa,catuddasa = 14, pabcadasa; pannarasa = 15, solasa, sorasa = 16, sattarasa ; sattadasa = 17, attharasa; atthadasa = 18, ekunavisati = 19,f. visati( 梵 vijwati)= 20, ekavisati= 21, dvavisati; bavisati = 22, tevisati = 23, catuvisati= 24, pabcavisati =25, chabbisati= 26, sattavisati = 27, atthavisati= 28, ekunatimsati = 29, timsati ( 梵 trijwat)= 30, ekatimsa, ekatimsati = 31, dvatimsati; battimsati = 32, tettimsati = 33, catuttimsati = 34, pabcatimsati = 35, chattimsati = 36, sattatimsati = 37, atthatimsati = 38, ekunacattalisati = 39, cattalisati( 梵 catvarijwat)=40, ekacattalisati=41, dvicattalisati=42, tecattalisati=43, catucattalisati=44, pabcacattalisati=45, chacattalisati=46, sattacattalisati=47, atthacattalisati=48, ekunapannasa =49, pannasa( 梵 pabcawat)=50, ekapannasa=51, dvepannasa=52, tepannasa=53, catupannasa=54, pabcapannasa=55, chapannasa=56, sattapannasa=57, attapannasa=58, ekunasatthi=59, satthi( 梵 sasti)=60, ekasatthi=61, dvasatthi; dvisatthi=62, tesatthi ; tisatthi= 63, catusatthi = 64, pabcasatthi = 65, chasatthi = 66, sattasatthi = 67, atthasatthi= 68, ekunasattati= 69, sattati( 梵 saptati)= 70, ekasattati= 71, dvasattati; dvisattati = 72, tesattati; tisattati =73, catusattati =74, pabcasattati = 75, chasattati = 76, sattasattati= 77, atthasattati= 78, ekunasiti=79, asiti( 梵 awiti)=80, ekasiti=81, dveasiti; dviyasiti= 82, teasiti ; tiyasiti= 83, caturasiti =84, pabcasiti = 85, chasiti =86, sattasiti= 87, atthasiti= 88, dvasattati; ekunanavuti=89, navuti( 梵 navati)=90, eka= 91, dvanavuti ; dvinavuti = 92, tenavuti; tinavuti = 93, catunavuti = 94, pabcanavuti =95, channavuti = 96, sattanavuti = 97, atthanavuti = 98, ekunasatam =99, satam( 梵 wata)=100, ekadhikasatam=101, atthuttarasatam=108, dasuttarasatam=110, diyaddhasatam=150, dvisatam=200, addhateyeyasatam(tiyaddhasatam) =250, tisatam=300, catusatam=400, pabcasatam=500, chasatam=600, sattasatam=700, atthasatam=800, navasatam=900, sahassam( 梵 sahasra)=1,000, pabcasatadhikasahassam(diyaddhasahassam) =1,500, dvisahassam( 梵 dve sahasre)=2,000, dasasahassam( 梵 ayuta)=10,000, caturasitisahassam( 梵 caturasitisahastrani)=84,000, satasahassam(=lakkham, 梵 laksa)=100,000, dasalakkham=1,000,000, satalakkham(=koti 梵巴同, f.)=10,000,000,dasakoti =100,000,000, satakoti (kotisata)=10,000,000,000, pado=¼, addho=½, addhuddho=¾ Savga(< sabj: see sajjati 1 ), 陽 附著, 執著 (cleaving, clinging, attachment, bond;the five savgas are raga, dosa, moha, mana, and ditthi, Thag. 633=Dhp. 370; DhA.IV,187; seven savgas, It. 94; Nd 1 91, 432; Nd ) savgamupaccaga(savga+m+upaccaga), 三. 單. 過完 超越執著 savgatiga, 超越執著 (one who has overcome attachment, free from

378 attachment, an Arahant) Savgana (sa+avgana), 形 有罪的 (sinful Sn.279. cp. Savgana) Savgacchati (sam+gam 去 +a), 偶遇, 集合 (to come together, to meet with) 過 savgacchi 過分 savgata 獨 savgantva, savgamma Savganika, 陰 溝通 社交 社會 (communication, association, society) savganikarama, savganikarata, 形 喜歡的, 很喜歡交際的 savganikaramata, 陰 很喜歡有陪伴 savganikavihara, 住在社會 Savganhati, Savgayhati, (sam+gah 拿 +nha), 善待, 收集, 編譯 過 savganhi 現分 savganhanta 獨 savgahetva, savganhitva, savgayha aor. savgahesi; fut. savgahissati; grd. savgahetabba, savgahitabba; ppr. pass. savgayhamana. pp. savgahita. caus.ii. savganhapeti Savgama(< sam+gam), 1. 會遇 結合 會戰 (meeting, association, join forces) 2. 性交 (intercourse, sexual intercourse) savgamavijaya, 陽 會戰勝利 Savgaha 1 (< sam+ gah( 梵 grah) 拿 ), 陽 1. 收集 堆積 (collecting, gathering, accumulation) 2. 編輯 分類 (comprising, collection, inclusion, classification; savgaham gacchati-- to be comprised, included, or classified ) 3. 包括 (inclusion) 4. 精審後的修訂 ( 本 ) 經典集錄 (recension, collection of the Scriptures) cattarimani savgahavatthuni, 四攝事 四事攝 四攝法, 為攝受眾生, 令其起親愛心而引入佛道的四種方法 ( 一 ) 布施 (danam n.), 有財施與法施二種 ( 二 ) 愛語 (peyyavajjam n.= piyavacanam), 以善言慰諭 ( 三 ) 利行 (atthacariya, f. 做好事 ; DA.30./III,928: Atthacariyayati atthasamvaddhanakathaya. 為培養利益, 為成長利益 ), 行身口意善行利益眾生 ( 四 ) 同事 (samanattata, f.; DA.30./III,928:Samanattatayati samanasukhadukkhabhavena.( 同事 : 同甘共苦 他譯 : 同利 等利 ), 親近眾生同甘共苦 Savgahavatthuniti savgahakaranani.( 攝事 : 收集的原因 ) Savgaha 2 (< sam+ gah(grah) 拿 ), 中 抑制 障礙 (restraining, hindrance, bond) Savgahana (< savganhati), 形 善待, 收集, 編譯 (firm, well-supported J.V.484.) Savgati(<sangacchati), 陰 1. 前來相聚於, 集會, 交合 (meeting, intercourse) 2. 結交, 台語 : 交陪 ( union, combination) 3. 偶遇 (accidental occurrence) Savgahita, Savgahita,(savganhati 的 過分 ) 1. 已編輯 已包括 (comprised, included Miln.40 (ekasavgahita) 2. 已收集 (collected) 3. 已分組 (grouped ) 4. 已抑制 (restrained Sn.388 (savgahitattabhava); SnA (savgahitatta)) 5. 已善待 (kindly disposed Vv 11 6 =Pv IV.1 60 (savgahitattabhava=paresam savganha-sila VvA.59, i. e. of sympathetic nature) Savgama(< sam+*gam), 陽 對抗, 戰爭 (a fight, battle) savgamavacara, 形 常在戰場的 Savgameti (savgama 的 派 ), 對抗, 衝突, 打戰 過 savgamesi 過分 savgamita 獨 savgametva Savgayati (sam+ga( 梵 gr 1 ) 唱 +ya), 吟唱, 背誦 (to chant, proclaim (cp. savgara), to rehearse, to establish) 過 savgayi 過分 savgita 獨 savgayitva Savgara(< sam+ ga ( 梵 gr 1 ) 唱, 聲明, cp. gayati & gita),1. 承諾 (sin 5 lok 8 或 seng 5 lok 8 )(a promise, agreement) 2. (also nt.) 戰 (a fight) Savgaha(< sam+grah 抓住 ), 陽 1. 收集 2. 包括 3. 精密調查後的修訂 ( 本 )(recension) 4. 友善 Savgahaka, 形 收集者, 編譯的, 善待的, 結合在一起的 陽 戰車的禦者 Savgita (savgayati 的 過分 ), 已誦, 已做聲, 已唱 Savgiti, 陰 排練,( 佛教經典的 ) 結集 savgitikaraka, 陽 結集的長老 依據 律藏註 (VinA.i,p.30.), 第一次大結集共舉行了七個月 Savgopeti (sam+gup 保護 +e), 保護得好 過分 savgpita Savgha, 陽 群衆, 與會者 ( 集合稱 ), 佛教僧團 savghakamma, 中 僧羯磨, 僧團會議 savghagata, 形 加入僧團的 savghatthera, 陽 僧團長老 savghabhatta, 中 僧團的施食 savghabheda, 陽 破僧, 分裂僧團 savghabhedaka, 陽 引起僧團分裂的人 savghamamaka, 形 信奉僧團的 savghanussati,僧隨念, 隨念僧 ubhatosavgha, 二眾 二部僧 二部眾 兩部眾 AA /CS:p Ahuneyyoti ahutisavkhatam pindapatam patiggahetum yutto.( 值得供養 :( 值得 ) 接受供奉 糰食 ) Pahuneyyoti pahunakabhattassa anucchaviko.( 值得款待 : ( 值得最先 ) 款待食物的適當 ) Dakkhineyyoti dasavidhadanavatthupariccagavasena saddhadanasavkhataya dakkhinaya anucchaviko.( 值得奉施 : 於十種遍施中, 值得有信財為條件的奉施的適當 ) Abjalikaraniyoti abjalipaggahanassa anucchaviko.( 值得合掌禮敬 :( 值得 ) 舉手合掌的適當 ) Anuttaram pubbakkhettam lokassati sabbalokassa asadisam pubbaviruhanatthanam.( 在世間無上的福田 : 一切世間的無比的生長福之處 ) Savghadisesa (savgha+adi+sesa( 僧伽 - 最初 - 最後 )),僧殘 僧殘屬於比丘或比丘尼違犯的粗惡罪 ( 重罪之一 ) 如果比丘犯了四驅擯罪 ( 波羅 745

379 夷 ), 就會被逐出僧團, 不能和僧眾共住, 不再被承認為比丘或比丘尼 ; 但是犯了這十三個僧殘戒的話, 還是可以留在僧團中 也就是說, 由最初 (adi) 的舉罪到最後 (sesa) 的出罪 ( 由二十位以上的比丘決定 ) 而且相對於驅擯罪, 犯了這十三條戒的比丘還可以 殘留 在僧團中, 因此漢譯 僧殘, 保留了 殘留在僧團中 之意 梵文的 atisesa 還保留 殘餘 的意思, 巴利文的 adisesa 可能是由 atisesa 轉化而來, 但是已失去 殘留 之意 Savghateti (sam+ghat +e), 連接 過 savghatesi 過分 savghatita 獨 savghatetva Savghattana(<sanghatteti), 中 Savghattana, 陰 密切的接觸, 互相撞擊 (rubbing or striking together, close contact, impact) Savghatteti(sam+ghatt+e), 撞擊 (to knock against), 以嘲弄來激怒 (to provoke by scoffing) 過 savghattesi 過分 savghattita 獨 savghattetva Savghabheda, 陽 破僧, 分裂僧團 Para.III, (1)yavajivam arabbika assu; yo gamantam osareyya, vajjam nam phuseyya. (2)Yavajivam pindapatika assu; yo nimantanam sadiyeyya, vajjam nam phuseyya. (3)Yavajivam pamsukulika assu; yo gahapaticivaram sadiyeyya, vajjam nam phuseyya. (4)Yavajivam rukkhamulika assu; yo channam upagaccheyya, vajjam nam phuseyya. (5)Yavajivam macchamamsam na khadeyyum; yo macchamamsam khadeyya, vajjam nam phuseyya ti.(( 提婆達多以五事破僧.. ) (1)( 比丘 ) 應該盡形壽住曠野 ( 阿蘭若 ), 若到村落就犯罪 (2) 應該盡形壽乞食, 若受邀請食就犯罪 (3) 應該盡形壽著糞掃衣, 若受居士衣就犯罪 (4) 應該盡形壽樹下住, 若住屋就犯罪 (2) 應該盡形壽不吃魚肉, 若吃魚肉就犯罪 Savghata (sam+ghateti 連接 ), 陽 連接, 聯盟, 筏 Savghati, 陰 僧伽梨 重ㄔㄨㄥ ˊ 衣 大衣 ( 出家眾的三衣之一 ) Savghani, 陰 腰布 (a loin-cloth Vin.IV,339 sq.) Savghata [sam+ghata] (cp. savghatteti), snapping of the fingers (acchara ) A.I,34, 38; J.VI PvA.206(atthi mass of bones, for the usual savghata); Nett N. of one of the 8 principle purgatories J.V.266, 270. Savghata (sam+ghata<han 殺 ), 陽 1. 撞擊, 謀殺 (striking, killing, murder) 2. 互相撞擊 ( knocking together), 彈指 ((cp. savghatteti), snapping of the fingers (accharasavghata)) 3. 積聚 (accumulation, aggregate, multitude) 4. 眾合地獄 ( 八大地獄之一 ) Savghika, 形 僧團的 Savghi, 形 有很多從者的 746 Savghuttha (savghoseti 的 過分 ), 已回響, 已聲明 Sacitta, 中 自己的心 sacittaka, 形 自心的, 具有心的 Sace, 無 如果 Sacetasa (sa 有 +cetasa 心 ), 形 有心的, 思慮深的 Sacetana, 形 生氣勃勃的, 有意識的 Sacca, 中 事實, 諦, 真實 ( 語 ) 形 真實的, 真正的 saccakiriya(=saccavacana), 陰 真實語 saccapativedha, saccabhisamaya, 陽 真實的理解 saccavaca, 陰 誠實的話 saccavadi, 陽 說實話的人 saccasandha, 形 可靠的 Saccakara, 陽 保證, 批准, 預先付款 Saccalika, 扭曲事實 (distortion of truth, falsehood S.IV,306.) Saccapeti (sacca 的 派 ), 誓約所約束, 懇求 過 saccapesi 過分 saccapita Sacchikarana, 中 實現, 經歷 sacchikaraniya, 形 適合被實現的 Sacchikata, (Sacchikaroti 的 過分 ) 實現, 親自經歷, 作證, 現證 Sacchikaroti (sacchi+kar 行 +o), 實現, 親自經歷 過 sacchikari 現分 sacchikaronta 義 sacchikatabba 獨 sacchikatva, sacchikaritva 不 sacchikatum, sacchikaritum sayam abhibba sacchikatva pavedeti,自身作證, 為他人說 ( 自己以通智來體驗, 並將體驗告訴他人 ) Sacchikiriya( 梵 saksat-kriya), 陰 作證, 現證 參考 Sacchikarana Vism Pathamamaggakkhane pana nibbanadassanam dassanasacchikiriya. Sesamaggakkhanesu bhavanasacchikiriya ti.( 於初道的剎那見涅槃為 見證 於其餘諸道的剎那 ( 證涅槃 ) 為 修證 ) saj ( 梵 srj), 字根 III. 黏住 (to stick to) sajj, 字根 I. 被附上到 (to be attached to) sajj, 字根 VII. 裝飾 (to decorate), 準備 (to prepare) Sajati (saj 黏住 +a), 擁抱 過 saji 現分 sajamana 獨 sajitva Sajana, 中 擁抱 參考 Parissajana Sa-jana, 陽 同族者, 自己的人 Sajatika, 形 同種族的, 同國家的 Sajiva, 形 具有生命的 Para.III,24(CS:Para.pg.28).. Sajivam nama yam Bhagavata pabbattam sikkhapadam, etam sajivam nama. Tasmim sikkhati, tena vuccati sajivasamapannoti.( 有命者..凡是在世尊制定的學處 (= 戒條 )( 下學習 ), 這稱為 有命者 在學 ( 戒 ) 上, 具有生命者 ) Sajotibhuta, 無 著火的, 火紅的 Sajjati (saj( 梵 sabj)+ya), 黏附於, 執著 過 sajji 過分 sattha 現分 747

380 sajjamana 獨 sajjitva Sajjana, 中 執著, 裝飾, 準備 Sajjana, 陽 有品德的人 Sajjita, (sajjeti 的 過分 ) 已準備, 已裝備, 已裝飾 Sajju, 無 立即地, 快速地, 在同一時刻 sajjukam, 副 很快地 Sajjulasa, 陽 樹脂 Sajjeti (saj+e), 準備, 裝備, 裝飾 過 sajjesi 現分 sajjenta 獨 sajjetva, sajjiya ㄨ Sajjhaya, 陽 學習, 翫ㄢˋ 誦, 排演 Sajjhayati (sam+jha+ya), 預演, 背誦, 學習 過 sajjhayi 過分 sajjhayita 獨 sajjhayitva 現分 sajjhayamana Sajjhayana, 陰 朗誦, 研究 Sajjhu, 中 銀 sajjhumaya, 形 銀製的 Sabcaya, 陽 積聚, 量 Sabcarana, 中 漫步, 徘徊 Sabcarati (sam+car 移動 +a), 走動, 遊蕩, 移動, 經常出入 過 sabcari 過分 sabcarita 現分 sabcaranta 獨 sabcaritva Sabcaritta, 中 媒介, 帶資訊 Sabcara, 陽 通道, 動作, 漫遊 Sabcarana, 中 引起移動, 引起行動 Sabcareti (sabcarati 的 使 ), 使走來走去 過 sabcaresi 過分 sabcarita 獨 sabcaretva Sabcalati (sam+cal 搖動 +a), 使不穩定, 搖動 過 sabcali 過分 sabcalita Sabcalana, 中 激動 Sabcinteti & Sabceteti,(sam+cinteti) 思考 計劃 (to think, find out, plan, devise means ) 過 samacintesum, samacetayi Sabcicca, 獨 有意圖, 故意地, 有差別地 asabcicca, 無意圖 Sabcita, (sabcinati 的 過分 ) 積聚 (accumulated, filled (with)) Sabcinana, 中 積聚 Sabcinati (sam+ci+na), 累積 過 sabcini 現分 sabcinanta 獨 sabcinitva sabcctanika kamma,故作業, 累積的過去的業 Sabcinna (Sabcinati 的 過分 ), 已累積, 已練習 Sabcunna (sam+cunna), 壓破 (crushed) Sabcunneti (sam+cunn+e), 壓破 (crushed) 過 sabcunnesi 過分 sabcunnita 獨 sabcunnetva 義 sabcunneyya Sabcetana, 陰 認識, 意圖 sabcetanika, 形 企圖的 sabcetanika kamma,故作業, 故思業, 即故意造作之業 MA.9./I, Manosabcetanati 748 cetana eva vuccati.( 意思 ( 心思 )..稱為 思 ) Sabcetayitatta, 中 反應 (reflection) Sabceteti (sam+cit 想 +e), 思考, 想出 ( 辦法 ) 過 Sabcetesi 獨 Sabcetetva Sabcodita (sabcodeti 的 過分 ), 已教唆, 已興奮 Sabcopana, 中 移動, 換位 Sabchanna (Sabchadeti 的 過分 ), 已覆蓋, 已充滿 Sabchadeti (sam+chad 蓋 +e), 覆蓋, 用茅草覆蓋屋頂 過 sabchadesi 過分 sabchadita 獨 sabchadetva Sabchindati (sam+chid 切斷 +m-a), 切 ( 割 削 ), 破壞 過 sabchindi 過分 sabchinna 獨 sabchinditva Sabjagghati (sam+jaggh+a), 笑, 開玩笑 過 sabjagghi 獨 sabjagghitva Sabjanana, 中 製造 形 産生的 Sabjaneti (sam+jan +e), 生産, 生 過 sabjanesi 過分 sabjanita 獨 sabjanetva Sabjata (sabjayati 的 過分 ), 已出生, 已興起 Sabjati(sam+jati), 陰 和合產生, 結果, 起源 (birth, origin; outcome; produce) Savjanana, 中 承認, 感知 Sabjanati (sam 一起 +ba 知 +na), 認出 (recognize), 知道 (to be aware of), 意識到 (to know) 認出 (sabjanati) 故稱為 想 (Sabba) (M.43./I,292.) 過 sabjani(sabjanani pl.) 獨 sabjanitva 現分 sabjananta Sabjanita (sabjanati 的 過分 ), 已辨認出 Sabjayati (sam+jan 生 +ya), 出生, 生産 過 sabjayi 過分 sabjata 現分 sabjayamana 獨 sabjayitva Sabjiva(<sam+jiv 活命 ), 陽 等活地獄, 八大地獄之一 等活 為復活之意 Sabjivana(<sam+jiv 活命 ), 形 復活的 (reviving ThA 181) Sabjha, 陰 傍晚 sabjhaghana, 陽 傍晚的雲 sabjhatapa, 陽 傍晚的太陽 Sabbatta (= sabbapita), 過分 已勸誘, 已說服, 已使信服 Sabbatti, 陰 情報, 和解 Sabba (sam 一起 + ba( 梵 jba) 知 ), 陰 感覺 (sense), 知覺 (perception), 標誌 (mark), 命名 (name), 承認 (recognition), 作手勢 (gesture), 想 ( 直譯 : 一起知,perception) S /III,87.(cf. M.43./I,293.).. Kibca, bhikkhave, sabbam vadetha? Sabjanatiti kho, bhikkhave, tasma 749

381 sabba ti vuccati. Kibca sabjanati? Nilampi sabjanati, pitakampi sabjanati, lohitakampi sabjanati, odatampi sabjanati. Sabjanatiti kho, bhikkhave, tasma sabba ti vuccati.( 諸比丘! 你們如何說 想 (sabbam)? 認知 (sabjanati), 諸比丘! 由於它, 它被叫做想 (sabba) 何者是認知? 也認知藍 ( 青 ) 色, 也認知黃色, 也認知紅色, 也認知白色 認知, 諸比丘! 由於它, 它被叫做 想 ) sabbakkhandha, 陽 想蘊 sabbapaka, 陽 使明白者 sabbapana, 中 令人信服, 公佈 Sabbacika, 陰 自己乞求 Samantapasadika( 一切歡喜 ) (Sp.Para.III,567): sabbacika nama sayam pavattitayacana vuccati, tasma sabbacikaya ti attano yacanayati vuttam hoti( 自己乞求 : 稱爲自己迴轉乞求 ; 為自己乞求 : 為自己乞求之稱 ) sabbacikaya, samyacikaya(my bb), 獨 Sabbana, 中 標誌, 告示 Sabbapeti (sam+ba +ape) 公佈, 使信服 過 sabbapesi 過分 sabbapita 獨 sabbapetva Sabbita, 形 所謂的, 命名爲 Sabbi(Sabbin), 形 陽 有意識的, 有想的, 知道的 Satthi, 陰 六十 satthayana, 形 六十歲 Satthum, (sajati 的 不 ), 要放棄, 要解散 Satha, 形 狡詐的, 欺詐的 陽 欺騙 sathata, 陰 詭計, 手腕 ( ㄨㄢ ˋ) Sanati (sam+e), 發出噪音, 有聲響 現分 sanamana sanika, 有聲響的 Sanadhovika,麻洗, 象洗身時在水中跳躍嬉戲之稱 Santhapana, 中 調整, 建立 Santhapeti (sam+tha +ape), 安頓, 調整, 建立 過 santhapesi 獨 santhapetva Santhahana, 中 再創造, 形成 Santhati (sam+tha +a), 保持, 靜立不動, 被安置 過 santhasi 獨 santhahitva, 現分 santhahanta Santhana, 中 形狀, 形式, 位置 Santhita (santhati 保持 的 過分 ), 已安頓, 已建立 Santhiti, 陰 安定, 堅固, 沉澱物 Sanda, 陽 小樹林, 叢, 多數 Sandasa, 陽 鉗子 (pincers) 鑷子 (tweezers) Sanha, 形 光滑的, 柔軟的, 細緻優雅的, 精致的 sanhakarani, 陰 磨石, 使平滑的工具 Sanhattha, 750 Sanheti (sanh+e), 磨 ( 碎 ), 使成粉末, 使光滑, 擦掉灰塵 過 sanhesi 過分 sanhita 獨 sanhetva Sata 1, 中 百 sataka, 中 百位一夥, 百個一組 satakkaku, 形 有百個突出部分的 ( 雲朵 ) satakkhattum, 副 百次 satadha, 副 百方 satapaka, 中 爲百次治療的藥 ( 油 ) satapubbalakkhana, 形 有百福相的 sataporisa, 形 有百人的高度 satasahassa, 中 十萬 ( 百千 ) Sata 2 (<sar(smr) 記得 ;pp. of sarati(= sumarati), of cp. BSk. smrta AvW.I,228; II.197), 記憶 正念 (remembering, mindful, conscious) 中 具正念者, 真人 形 深切注意的, 有意識的 satasampajana, 正念正知 satokarin, 修習正念者 (cultivator of sati, Pts.I,175.) sussata, 正念好者 dussata, 正念不好者 KhA Satam pasatthati sappurisehi Buddhapaccekabuddhabuddhasavakehi abbehi ca devamanussehi pasattha.( 稱讚真人..對真人 對佛陀 獨覺 佛陀的聖弟子, 以及天人 ( 聖弟子 ) 的稱讚 ( 稱讚戒德等功德 ) ) Sataka (cp. BSk. wataka), 中 百 (a hundred, collection of 100 J.I.74.) Satakkhattum, 副 百次 dvi-kkhattum, 二百次 ti-kkhattum, 三百次 Satata, 形 不變的, 持續不斷的 satatam, 副 不變地, 不斷地, 總是 Satapatta, 中 睡蓮 陽 啄木鳥 (woodpecker), 台語..暗光鳥 Satapadi, 陽 蜈蚣 (centipede) Satabhisaja, 陽 危宿 ( 二十七星宿之一 ) Satamuli, 陰 蘆筍 (Asparagus,一種東半球多年生植物 (Asparagus racemosus) 蘆筍有葉狀莖, 鱗狀葉, 開小花 ) Sataramsi, 陽 太陽 Sati 1 (<sar( 梵 smr) 記憶 念 ;Vedic smrti), 陰 念 記住 (memory) 深切注意 (mindfulness) satindriya, 中 念根 satipatthana( 梵 smrty upasthana), 中 念處 (patthana 可作兩種解釋, 即 : 建立起 (upatthana) 及作為 念 (sati) 的 立足處 長部 10 經 ) 及 中部 22 經 詳述該四念處修習法 ; 相應部 念處相應 則收集了一些有關修習念處的較短的經 satimantu, 形 深思的, 小心的 satisampajabba, 中 正念正知 (DhsA.p Saratiti sati. Sampajanatiti sampajabbam. 記得為 念 一起徹知.. 正知 ) ( 正 ) 念 正知 都是美心所 -- 善心時才會具備, 有 ( 正 ) 念 時, 正知 ( 慧心所 ) 不必然具備, 但是有 正知 時, ( 正 ) 念 必然具備 增支部 A.6.29./III,325.:Idhananda, bhikkhu satova abhikkamati satova patikkamati satova titthati satova nisidati satova seyyam kappeti satova kammam adhitthati.idam, Ananda, 751

382 anussatitthanam evam bhavitam evam bahulikatam satisampajabbaya samvattati ti.( 阿難! 此有比丘, 從 ( 正 ) 念而往 ( 正 ) 念而還 ( 正 ) 念而立 ( 正 ) 念而坐 ( 正 ) 念而臥 ( 正 ) 念而作事 阿難! 此隨念處, 若如是修 如是多所作者, 則能引生 ( 正 ) 念正知 ) satisambojjhavga, 陽 念覺支 satisammosa, satisammoha, 陽 失念( 記憶的損失 ), 健忘 Manujassa sada satimato, mattam janato laddhabhojane. Tanukassa bhavanti vedana, sanikam jirati ayupalayan ti. ( 常具正念人, 取食知其量 ; 是人 ( 苦 ) 受少, 衰緩壽得長 ) (S.13./I,82.)( satimato < sati-mant tanukassa (?) 疑由 tanuka assa 變來,tanuka, f.nom.pl. 修飾 vedana,assa < ima(m), m.gen.sg. 他的, 指 manujassa ayu-palayam, ppr.m.nom.sg. < pa(l), paleti, palayati (3sg.), palayant (ppr.)) 正在保護 廣釋 (CS:p.110): 記住是 念, 無混亂, 那聯合的諸法具有令憶念的相 (Saranam sati, asammoso, sa sampayuttadhammanam saranalakkhana. ) upatthita sati, 現前的念 (presence of mind ) parimukham satim upatthapetva, 使鼻端的念現起之後 ( 鼻端.. parimukha(pari 遍 +mukha 口 面 )) satim paccupatthapetum, 使念現起 kayagata sati, 身至念 (intentness of mind on the body, realization of the impermanency of all things. M.III,89; A.I,43; S.I,188; Miln.248; 336.) mutthasati, 忘念 (forgetful, careless. D.III,252, 282. ) maranasati, 死隨念 (mindfulness as to death A.IV,317 sq.; J.IV.216; SnA 54; PvA.61, 66. ) asati, 失念 (not thinking of, forgetfulness DhsA 241; Instr. asatiya through forgetfulness, without thinking of it, not intentionally Vin.II, ) sammasati, 正念 sati-qdhipateyya (sat ) dominant mindfulness A.II,243 sq.; It satiuppada arising, production of recollection J.I.98; A.II,185; M.I,124. satisatullapakayika, 沙睹羅巴天群 (a class of devas S.I,16 sq. ) --sativinaya disciplinary proceeding under appeal to the accused monk s own conscience Vin.I,325; II.79 etc.; M.II,247; A.I,99. sativepullappatta having attained a clear conscience Vin.II,79. --satisamvara restraint in mindfulness Vism 7; DhsA 351; SnA 8.) --satisambojjhavga (e. g. S.V,90) see (sam)bojjhavga. --satisammosa loss of mindfulness or memory, lack of concentration or attention D.I,19; Vin.II,114; DA.I,113; Pug.32; Vism 63; Miln.266. ) 1 法集論 (Dhs.#52., #332): 在此時什麽是 念? 在此時, 凡是念 ( 處在記住 ) 2 隨念 ( 一而再地記住 ) 3 回想 ( 當面記住, 離去後, 再回想 ) 4 記住 ( 免得再記 ) 5 憶持性 ( 聽聞與誦習的憶持 ) 6 不漂浮性 ( 溶入所緣 ) 7 不忘性 ( 久做久說都不忘 不失憶性 (asammusanata= nattha-mutthassatita)) 8 念根 ( 使作統治的根 ) 9 念力 ( 沒有懶惰的搖 752 擺 ) 10 正念 ( 正確的念 有利可圖的念 善念 ), 在此時是念 (Katama tasmim samaye sati hoti? Ya tasmim samaye 1 sati 2 anussati 3 patissati sati 4 saranata 5 dharanata 6 apilapanata 7 asammussanata sati 8 satindriyam 9 satibalam 10 sammasati ayam tasmim samaye sati hoti.) (cf.dhsa.(cs:p.191):(1) 於念根的解釋, 處在記住為 念 (Satindriyaniddese saranakavasena sati.) (2) 一而再地記住, 處於緊隨著記住, 為 隨念 (Punappunam saranato anussaranavasena anussati.) (3) 當面的( 記住 ), 離去了之後, 處於再回想記住, 為 回想 住於傾注或沉浸於增長 (Abhimukham gantva viya saranato patisaranavasena patissati. Upasaggavasena va vaddhitamattametam.) (4) 作記住, 為 記住 因為記住, 經歷記住之稱, 所以, 它免除再次作念的把握 所謂的念即是記住, 為在此處之意 (Saranakaro saranata. Yasma pana saranatati tinnam sarananampi namam, tasma tam patisedhetum puna satiggahanam katam. Satisavkhata saranatati ayabhettha attho.) (5) 聽聞與誦習的憶持狀態, 為 憶持性 (Sutapariyattassa dharanabhavato dharanata.) (6) 進入之稱, 進去之意, 不漂浮的狀態, 為 不漂浮性 就像葫蘆在水上飄浮, 不溶入 ( 水 ), 沒有如是的所緣 那所緣確實溶入, 因此稱為 不漂浮性 (Anupavisanasavkhatena ogahanatthena apilapanabhavo apilapanata. Yatha hi labukatahadini udake plavanti, na anupavisanti, na tatha arammane sati. Arammanabhesa anupavisati, tasma apilapanatati vutta.) (7) 久做久說都不忘記, 為 不忘性 (Cirakatacirabhasitanam asammussanabhavato asammussanata.) (8) 於現起的相, 光亮的相, 和使作統治的根, 所謂的念的根為 念根 (Upatthanalakkhane jotanalakkhane ca indattham karetiti indriyam. Satisavkhatam indriyam satindriyam.) (9) 沒有懶惰的搖擺, 為 念力 (Pamade na kampatiti satibalam.) (10) 正確的念 有利可圖的念 善念, 為 正念 (Yathavasati niyyanikasati kusalasatiti sammasati.) Sati 2, 現分 在正在存在者( 單. 處格 ) Satima (< sata 1 ), 第一百 (the hundredth, S.II,133; J.I.167) pabcasatima, 第五百 Satima (< sati), 具念 ( 單. 具格 ) DA.22./III, Satimati kayapariggahikaya satiya samannagato.( 具念..具有 ( 在 ) 身攝受身之 ( 正 ) 念 SA.1.20./I,47... Satimati imina vayamasatisamadhayo gahita.( 具念.. 753

383 以念與定精進收攝 ) satimato, 具念 ( 陽. 單. 與格, adj.) Satimant (< sati), 形 具念(mindful, thoughtful, contemplative, pensive; Nom. sg. satima; satima (in verse) Sn.45; nt. satimam Sn.211; Gen. satimato; satimato; Nom. pl. satimanto; Gen. satimatam; satimantanam) Satisampajabba (sati 念 +sam 一起 +pajabba 知 ), 中 正念正知 正念 是成就正念 (satiya samannagato), 正知 是成就覺知(banena samannagato) (SA.47.1./III,180.) Sati(< sant, ppr. of as), 陰 1. 成為 (being) 2. 貞潔的女人 (a good or chaste woman, 反 asati) Satekiccha, 形 可醫治的, 可原諒的 Satta 1 (sajjati 的 過分 ), 已附著 (hanging), 已執著 (= 有情 )(clinging or attached to) cp.asatta 1 & byasatta(byasatta) Satta 2 (Sk. & Vedic sattva, living being; satvan strong man, warrior, fr.sant), 陽 生物(a living being), 衆生 (creature), 有情 (a sentient) 古譯 : 萌類, 剛決, 含識, 有情類, 群萌, 闇塞, 薩埵 ( 音譯 ) 清淨道論 (Vism.10.).. 有情 因為他們對於色等五蘊以欲與貪而執著 (satta) 極執著 (visatta) 故為有情 (satta) S.5.10./I,135. 作 : Kim nu sattoti paccesi, Mara ditthigatam nu te; Suddhasavkharapubjoyam, nayidha sattupalabbhati. Yatha hi avgasambhara, hoti saddo ratho iti; Evam khandhesu santesu, hoti sattoti sammuti. Dukkhameva hi sambhoti, dukkham titthati veti ca; Nabbatra dukkha sambhoti, nabbam dukkha nirujjhati ti.( 云何緣有情, 魔, 你豈非有邪見? 唯諸行堆聚, 有情不可得 如組合材料, 乃名之為車, 如有諸蘊在, 稱之為有情, 若痛苦生起 及痛苦止沒, 苦不由他生, 苦不由他滅 ) cf. 論事 Kv.p.66; 大義釋 MNd.p.439;Mil.p.28. Satta 3 (sapati ( 詛咒 ) 的 過分 ; Sk.wapta),已詛咒(to curse), 已發誓 (sworn) Satta 4 (cp.vedic sapta), 形 七 sattaka, 中 七個一夥 sattakkhattum, 副 七次 sattaguna, 形 七倍的 sattatanti, 形 有七線的 sattatalamatta, 形 有七棵棕櫚樹的高度 sattatimsa, 陰 三十七 sattapanni, 陽 鴨腳樹( 黑板樹, Alstonia Scholaris, 其樹皮過去用作抗間發性病 七葉窟由此樹得名 ) sattapanni-guha,七葉樹窟( 又作七葉窟 七葉園, 即七葉樹之窟, 在王舍城威跋拉 (Vebhara) 山麓 佛滅度後, 第一次經典結集即在此舉行 ) sattabhumaka, 形 有七層樓的 sattaratana, 中 七寶( 即 :1. 金 sovanna 2. 銀 rupiya 3. 毘琉璃 ( 天青石 )veluriya 4. 水晶 phalika 5. 紅寶石 lohitavka 6. 貓眼石 masaragalla 7. 珊瑚 ( 硨磲, 台語 :sian hou 5 )pavala); 七寶另作 :1. 輪寶 cakkaratana 2. 象寶 hatthiratana 3. 馬寶 assaratana 4. 摩尼寶 maniratana 5. 女寶 itthiratana 6. 居士寶 gahapatiratana 7. 主兵 ( 將軍 ) 寶 parinayakaratana sattaratta, 中 一個星期 ( 七夜 ) sattarasa, sattadasa, 形 十七 sattavassika, 形 七歲 ( 七臘 ) sattavisati, 陰 二十七 sattasatthi, 陰 六十七 sattasattati, 陰 七十七 Sattakkhattuparama(sattakkhattu 七回 +parama 最超越 (a.)),極七次者, 極七返有者, 須陀洹最多會再投生於人間與天界七次的 SA /III, Yassa sattakkhattum parama upapatti, atthamam bhavam nadiyati, ayam sattakkhattuparamo nama.( 他頂多只投生七次, 不會有第八有, 此名為 極七次者 ) Sattapannilena (satta-panni-guha, 梵 Sapta-parna-guha), 七葉窟 ( 在王舍城, 第一次佛教聖典結集在此地舉行 ) Sattati, 陰 七十 Sattama, 形 第七的 sattami, 陰 第七天, 處所格 [ 巴利語法 ], 潛在語氣 [ 巴利語法 ] Sattaha, 中 七天 ( 一個星期 ) Satti 1 (<wak, cp. Vedic wakti), 陰 能力, 力, 力量 (ability, power) paccayasatti, 陰 緣力 ( 緣法 產生 緣所生法 之力, 緣力存在於 緣法 中 ) Dhtp 508 Usually in phrase yathasatti as much as one can do, according to one s ability; or yatha sattim, or yatha sattiya) Satti 2 (cp. Vedic wakti, orig. identical with satti 1 ), 陰 矛, 匕首 (knife, dagger, sword) Vism.313 (dighadandasatti, with a long handle); (tikhinasatti a sharp knife). mukhasatti, (piercing words(a spear, javelin)) sattipabjara, (lattice work of spears) sattilavghana, (javelin dance) sattisimbalivana, (the forest of swords (in purgatory)) sattisula, (a sword stake) Sattisula, 中 長矛 鐵刺 Sattu, 陽 敵人, 炒過的麵粉 sattubhasta, 陰 充滿炒過的麵粉的皮袋 Sattha, 中 1. 科學, 藝術, 知識 2. 刀, 槍矛 陽 3. 在沙漠或危險地區結伴而行的 ) 旅行隊, 商隊 SA.1.53./I,93... satthoti saddhimcaro, javghasattho va sakatasattho va.( 商隊..同行的商隊 步行的商隊 四輪馬車的商隊 ) Satthaka, 中 小刀 satthakkamma, 中 外科手術 satthakkavata, 陽 刺骨的痛苦 satthakagamaniya, 形 旅行隊要經過的 ( 路徑 ) satthakvaha, 陽 旅行隊的領袖

384 Sattha, 陽 ( 大 ) 師 ( 單數. 主格 ) Sattha Devamanussanam( 梵 wastadeva-manusyanam), 天人師 cha Sattharo( 梵 sat-wastarah), 六師外道 (1) 富蘭那 迦葉 (Purana Kassapa)..倡導 無作論 (akiriyavada), 無道德論者, 否認善 惡之業報, 否定行業能夠產生果報 (2) 末伽梨 瞿舍梨子 (Makkhali Gosala)..經中說是 邪命外道 (Ajivaka) 的領導人 主要教理的是認為眾生受到宿命控制, 每一個靈魂都必須在經歷一段固定的生死輪迴之後才解脫 不能透過精進來縮短生死輪迴, 也不能透過放逸延長生死輪迴 (3) 散闍耶 毘羅胝子 (Sabjaya Belatthiputta): 主張不可知論, 不肯定任何問題, 永遠模稜兩可或反覆不定 D.I,59.):vikkhepam vyakasi( 說矯亂 ) 因此 寂志果經 就說他 言語無次 本派認為道不頓修, 經八萬劫自然而得 (4) 阿耆多 枳舍欽婆羅 (Ajito Kesakambalo 阿逸多 翅舍金披羅 )..屬於唯物論, 認為人就是他的身體, 身體死亡就等於該人完全滅盡, 死後沒有識, 也沒有業的報應 所有眾多之沙門論師中, 末伽梨論 (makkhalivado) 是最惡 諸比丘!( 末伽梨 ) 癡人是如是說 如是見 : 無有業 (natthi kammam) 無有業果 (natthi kiriyam) 無有精進 (natthi viriyam) (A /I )(5) 伽拘羅 迦氈延 (Pakudha Kaccayana 波拘羅 迦氈延 ): 認為人有物質元素, 也有不會毀滅的靈魂 因為靈魂不會毀滅, 因此, 認為殺生之見是不存在 (6) 尼揵連陀 闍提弗多羅 (Nigantha Nataputta, Vardhamana Mahavira): 宣稱他的教法能夠斷苦, 但部分教理及修法為佛陀否定 註釋書將 布蘭迦葉 定義為否定業者, 阿耆多 是否定果報者, 末伽梨 是否定業與果報兩者 其實三師都是無因論 (ahetukavada) 無作論 (akiriyavada) 及虛無論 (natthikavada) 者 Satthi, 陰 大腿 Satthu(satthar)( 梵 wastr), 陽 ( 大 ) 師 ( 經中說的是指佛陀 ), 主人 atthi satthari pasado, 是淨信於師尊者 陽. 單. 主 sattha 陽. 複. 主 sattha, sattharo 雜阿含 130 經.. 如求大師, 如是勝師者, 順次師者, 教誡者, 勝教誡者, 順次教誡者, 通者, 廣通者, 圓通者, 導者, 廣導者, 究竟導者, 說者, 廣說者, 順次說者, 正者, 伴者, 真知識者, 親者, 愍者, 悲者, 崇義者, 安慰者, 崇樂者, 崇觸者, 崇安慰者, 欲者, 精進者, 方便者, 勤者, 勇猛者, 固者, 強者, 堪能者, 專者, 心不退者, 堅執持者, 常習者, 不放逸者, 和合者, 思量者, 憶念者, 覺者, 知者, 明者, 慧者, 受者, 思惟者, 梵行者, 念處者, 正勤者, 如意足者, 根者, 力者, 覺分者, 道分者, 止者, 觀者, 念身者, 正憶念者, 亦復如是 (60 個名稱, 參見 瑜伽師地論 卷八三, T ) Satova,(sato+va, sato<sata <sar( 梵 smr) 記得 ;va=eva 表強調 ) 記憶 憶 756 念 sad (sim), 字根 I. 沉下(to sink down) cp.( 梵 sad) 坐 (sit) Sadattha(sa 自 +d+attha 意義 ), 陽 自己的福利, 直譯 : 自義 Sadana, 中 房子 Sadara, 形 麻煩的 Sadasa, 形 有邊緣的 Sadassa, 陽 良馬 Sada, 副 曾經, 總是 sadatana, 形 永恒的 Sadara, 陽 自己的妻子 Sadisa, 形 等於, 相似的 sadisatta, 中 平等, 類似 sadisupacara,等分定 asadisa, 反 不等於, 不相似的 Sadevaka, 形 包括天神的 Sadda, 陽 聲, 噪音, 話 saddattha, 陽 話的意義 saddavidu, 懂得各種不同聲音的意義的人 saddavedhi, 陽 聽聲音射擊的人 saddasattha, 中 語法, 語文學 saddarammana, 中 聲所緣 (= 聲 ) 1 hatthisaddena 2 assasaddena 3 rathasaddena 4 bherisaddena 5 mudivgasaddena 6 vinasaddena 7 gitasaddena 8 savkhasaddena 9 sammasaddena 10 panitalasaddena asnatha pivatha khadatha ti dasamena saddena.( 1 象聲 2 馬聲 3 車聲 4 大鼓聲 ( 薄洛鼓聲 ) 5 杖鼓聲 ( 伎鼓聲 ) 6 琵琶聲 7 歌聲 8 吹螺聲 9 10 鐃鈸聲及第十 吃! 飲! 嚼! 聲 )(D.17./II,170.) 中阿含 67 經 說十二種聲, 少掉 鐃鈸聲, 多出 步聲 舞聲 惠施聲 (T ) saddakantaka kho pana jhana vutta Bhagavata, 世尊曾說音聲為禪定的刺 ( 障礙 ) Saddala, 陽 佈滿新草的地方 Saddahati (sam+dha+a), 相信, 有信心 過 saddadahi 過分 saddahita 現分 saddahanta 獨 saddahitva 義 saddahitabba Saddahana, 中 saddahana, 陰 有堅定的宗教信仰, 信任 Saddahana, 陽 相信的人 Saddayati (sadda 的 派 ), 發出噪音, 呼喊 過 saddayi 獨 saddayitva 現分 saddayamana Saddula, 陽 豹(leopard) Saddha, 形 有信仰的, 忠實的, 投入的 S.48.9~11./V, Idha, bhikkhave, ariyasavako saddho hoti, saddahati Tathagatassa bodhim.( 聖弟子有信, 堅信如來之菩提 )S /V, 摩訶男! 於此有信之優婆塞, 信如來之菩提 Saddhamma (sad(=sant)+dhamma or sam+dhamma, cp. BSk. saddharma), 陽 正法(the Sublime Doctrine), 真實的教義, 規矩 ( 台語..法度 ) 757

385 saddhammasena Sugatanugo yo,善逝的追隨者-- 那正法的軍隊 saddhammatthitiya, 為了正法久住 善見律 (Sp.I,225-6.; CS:Para.pg ).. Saddhammatthitiyati tividho saddhammo-- pariyattisaddhammo, patipattisaddhammo, adhigamasaddhammoti. Tattha Pitakattayasavgahitam sabbampi Buddhavacanam Pariyattisaddhammo nama. 1 Terasa dhutaguna, 2 cuddasa khandhakavattani, 3 dve-asiti mahavattani, silasamadhivipassanati ayam Patipattisaddhammo nama. Cattaro ariyamagga cattari ca samabbaphalani nibbanabcati ayam Adhigamasaddhammo nama. So sabbopi yasma sikkhapadapabbattiya sati bhikkhu sikkhapadabca tassa vibhavgabca tadatthajotanattham abbabca Buddhavacanam pariyapunanti, yathapabbattabca patipajjamana patipattim puretva patipattiya adhigantabbam lokuttaradhammam adhigacchanti, tasma sikkhapadapabbattiya ciratthitiko hoti. Tena vuttam-- Saddhammatthitiya ti.( 令正法久住者, 正法有三種, 何謂為三? 一者學正法 (pariyattisaddhammo 教法 ) 久住, 二者信受正法 (patipattisaddhammo 行正法 ) 久住, 三者得道正法 (adhigamasaddhammo 證道 ) 久住 ) 問曰 : 何謂學正法久住? 答曰: 學三藏一切久住佛 1 所說, 是名正法, 於三藏中十二頭陀 (Terasa dhutaguna 十三頭陀 ) 2 十四威儀 3 八十二大威儀戒 禪定 三昧 (vipassana 毘婆舍那 ), 是名信受正法久住 四沙門道果及涅槃者, 是名得道正法久住 如來結戒故, 令比丘隨順, 若隨順者, 具足而得聖利, 是故學為初正法久住 Saddhamma-patirupaka, 陽 像法( 相似佛法 ) Saddhammassavana(sad+dhamma+savana (<sunati, su( 梵 wru) 聽 ), 中 聽, 聽聞正法 (hearing the Good Law) 廣義法門經 (T ) 說 : 若人欲聽正法, 具十六相, 乃可聽受 一隨時聽 二恭敬 三欲樂 四無執著 五如聞隨行 六不為破難 七於法起尊重心 八於說者起尊重心 九不輕撥正法 十不輕撥說者 十一不輕己身 十二一心不散 十三欲求解心 十四一心諦聽 十五依理正思 十六憶持前後 而聽正法 Saddha(sam+dah 建立 放置 ), 陰 信心, 熱愛 saddhatabba, 義 應該相信 saddhadeyya, 形 信施( 信心的禮物 ) saddhadhana, 中 信財 ( 信心的財富 ) saddhayika, 形 可信賴的 saddhalu, 形 很投入的 S.1.73./I,42.S (=Sn.v.182.).. Saddhidha vittam purisassa settham( 在這世上, 信仰是人的最寶貴的財富 )S (=Sn.v.184.).. Saddha tarati ogham ( 憑信仰渡過水流 ) Sakkheyyavacasa(sakkheyya-vacasa), 說話可靠 值得信賴 Para.III,189.. Saddheyyavacasa nama agataphala abhisametavini vibbatasasana.( 值得信賴..已經證果 現觀 解教法 ) 758 Satullapakayika(sata 百 +ullapa 頌揚 +kayika 群 ), 沙睹羅巴天群 SA.1.31./I,54... Satullapakayikati satam dhammam samadanavasena ullapetva sagge nibbattati Satullapakayika.( 沙睹羅巴天群..受持唸頌百法而轉生天人, 稱為沙睹羅巴天群 ) Saddhiviharika, saddhivihari, 陽 弟子, 同住比丘 (saddhivihariko bhikkhu) Saddhim, 無 一起 ( 台語 : 同齊 tang 5 ce 5 三佮 sann kap 鬥陣 tau 3 tin 7 做一下 co 3 cit 8 e 7 ) saddhicara, 形 朋友, 從者 Sadhana, 形 富有的 san, 字根 I. 製造噪音(to make a noise) cp.( 梵 san) 得到 (gain) Sanati (sam+a), 發出大聲音 Sanantana, 形 初期的, 舊的, 永恒的 Sanabhika(sa 3 +nabhi+ka), 形 有輪轂(nave) 的 D.30./III, Hetthapadatalesu cakkani jatani honti sahassarani sanemikani sanabhikani sabbakaraparipurani suvibhattantarani.( 兩腳掌生二輪, 有千輻 ( 之肉紋相 ) 有輞(with a felly) 有轂, 一切樣貌鮮明, 分明整然 ) Sanamika (sa 3 +nama+ika), 形 有名字(having a name, called) Sanivaro, 陽 星期六( 日語 : 土曜日 ) (Saturn 土星, 鎭星 ; 梵 wanaiwcara 賖乃以室折羅 ) Sant(ppr. of atthi),1. 存在 (being, existing) 2. 善的, 真實 (good, true, Nom. sg. m. santo; f. sati; nt. santam; Acc. santam & satam (opp. asam); Instr. sata; Loc. sati & sante; Abl. santato. -- pl. Nom. santo; nt. santani; Acc. sante; Gen. satam; Instr. sabbhi; Loc. santesu. -- Compar. santatara; superl. sattama. Santa 1 (sammati 1 的 過分 ) 已冷靜, 已和平, 已寧靜 (calmed, tranquil, peaceful, pure) 中 平靜, 涅槃 (peace, bliss, nibbana) santindriya, 諸根平靜 santakaya, 身體平靜 santadhamma, 平靜的狀態 santabhava, 平靜的狀態 santamanasa 平靜心 santavasa, 平靜的狀態 santavutti 平靜的生活 SA.6.1./I, Santoti nibbuto.( 寂靜..已被熄滅 ) SA.8.2./I, Santam padanti nibbanam.( 寂靜..涅槃 ) 俱舍論 卷二十六 (T ) 對 滅諦 中的 寂靜 ( 梵 canta) 的解釋有二.. 三火息故靜 ; 另一義.. 離三有為相故靜 Santa 2 (pp. of sammati 2 ), 已疲累, 已疲乏 (tired, wearied, exhausted) 形 已存在的 陽 有品德的人 santakaya, 形 身體鎮定的 santatara, 形 更鎮定的 santamanasa, 形 心沉著的 santabhava, 陽 平靜 Santaka 1 (<sant; cp. BSk. santaka), 形 中 1. 財産 (belonging to; nt. 759

386 property) 2. 由於 due to (Gen.) 3. 在控制之中 (being) in the power of (bhayasantaka) Santaka 2 (sa 3 +antaka), 形 有限的 (limited) opp. anantika Santajjeti (sam+tajj+e), 驚嚇, 威嚇 過 santajjesi 過分 santajjita 現分 santajjenta, santajjayamana 獨 santajjetva Santatam, 副 不變地, 不斷地, 總是 參考 Satatam Santati, 陰 連續, 期間, 世系 Santatta, (Santappati 的 過分 ) 被加熱, 使悲傷, 悲傷 Santappati (sam+tap( 梵 tap) 熱 +ya), 被加熱, 使悲傷, 悲傷 過 santappi 現分 santappamana Santappita, (Santappeti 的 過分 ) 使滿意 Santappeti (sam+tapp+e), 使滿意, 取悅 過 santappesi 現分 santappenta 獨 santappetva, santappiya Santara-bahira, 形 有內外的 santara-bahiram 副 內外 Santarati (sam+tar +a), 匆忙, 很快地去 過 santari 現分 santaramana Santasati (sam+tas+a), 害怕, 受驚嚇, 被擾亂 過 santasi 過分 santasita 現分 santasanta 獨 santasitva santaseyyum(3pl.opt.) Santasana, 中 恐怖, 驚駭 Santana, 中 1. 連續, 繼承 2. 子孫 3. 蜘蛛網 Santanaka (sam+tan 伸展 ),(<santati 持續 延續 ) 1. 兒子 2. 藤蔓 kilesasantanakani(pl.), 污染的藤蔓 mulasantanakani(pl.), 根本的藤蔓 Santaneti (sam+tan+e), 連續 Santapa(<sam+tap( 梵 tap) 熱 ), 陽 形 熱, 痛苦, 傷心事 ( burning; heat, fire; fig. torment, torture) aggisantapa, 火烤 suriyasantapa, 日炙 santapika, 炙熱者 Santapeti (sam+tap( 梵 tap) 熱 +e), 加熱, 燃燒, 折磨 過 santapesi 過分 santapita 獨 santapetva Santasa, 陽 恐懼, 發抖, 震驚 santasi, 形 發抖的, 害怕的 Santi 1 (<wam 平息 安靜,梵 wanti), 陰 寧靜 (tranquillity), 和平 (peace) santikamma, 中 平定, 安撫的行爲 santipada, 中 安靜的境界 Santi 2 (<atthi (as+a+ti)), 現.3. 複 ( 他們 ) 有, 在, 存在 Santika(sa 2 +antika), 形 接近的 (vicinity, presence) 中 接近, 出現 santika, 從 santikavacara, 形 在附近的, 親密的 (keeping or being near) santikam, 出現 (into the presence of, towards) santike in the presence of, before, with; nibbanasantike; Instr. santikena=by, along with Santika, 陰 挑木棒 (a kind of game, spellicans ) Santitthati (sam+tha +a), 1. 並肩站住, 保持 (to stand, stand still, remain, 760 continue) 2. 建立 (to be established, to be put into order) 3. 固定 ( to stick to, to be fixed or settled, to be composed ) 4. 自制, 克己 (to restrain oneself) 5. 等待 (to wait for) santitthati; santhahati & santhati; ppr. santhahanto; pot. santhaheyya; aor. santhasi; santhahimsu (3 rd pl.) Inf. santhatum. pp. santhita -- Caus. II. santhapeti (& thapeti). Santitthana(<santitthati), 中 站住, 保持, 固定, 停留 Santirana(sam+tirana), 中 調查, 審查 (investigation, decision) santiranacitta, 中 推度心, 這是一個無因果報心 ; 它緊隨 領受心 之後生起, 其作用是檢查剛受到五識與領受心識知的目標 Santuttha (santussati 的 過分 ), 已取悅, 已快樂 (pleased, happy) santutthata, 陰 知足的狀態 Santutthi, 陰 滿足, 知足, 歡喜 Santusita, 已取悅, 已快樂 參考 Santuttha Santussaka(< santussati), 形 滿足的, 高興的 (content) santussana, 中 滿足, 歡喜 Santussati (sam+tus( 梵 tus) 滿足 +ya), 被使滿足, 被取悅, 被使快樂 過 santussi 現分 santussamana Santosa, 陽 快樂, 喜悅 Santhata (santharati 的 過分 ), 已覆蓋, 已鋪 中 毯子, 墊 Santhambheti (sam+thambh+e), 使僵硬, 使硬, 失去知覺 過 santhambhesi 過分 santhambhita 獨 santhambhetva Santhambhana, 陰 堅硬, 硬 Santhara, 陽 墊, 蓋子, 床單 santhana, 中 擴張, 覆蓋 Santharati (sam+thar+a), 鋪, 散播, 覆蓋 過 santhari 獨 santharitva 使 santharapeti Santhava(<sam+stu), 陽 相識 (acquaintance), 親密 (intimacy), 行房 Sn.1-12.(v.207.).. Santhavato bhayam jatam, niketa jayate rajo; Aniketamasanthavam, etam ve munidassanam.( 從親昵中產生恐懼, 從家室中產生污穢, 不要親昵, 不要家室, 這就是牟尼的看法 ) Santhavana (<sam+thavati) 中 相識 (acquaintance) Santhagara(Sk.sansthagara), 陽 中 會議廳, 斷事堂 Santhara, 陽 遮蓋物, 地板 Santhuta (santhaveti 的 過分 ), 已相識, 已熟悉 Sanda, 形 厚的, 密集的 陽 流程 sandacchaya, 形 有大蔭涼的 Sandati (sand+a), 流動 過 sandi 過分 sandita 獨 sanditva 現分 sandamana 761

387 Sandana, 中 流下 陽 二輪戰車 Sandamanika(< syand), 陰 戰車 (a chariot) Sandassaka, 陽 指示的人, 教的人 sandassana, 中 指令, 指示, 指出 sandassiyamana, 形 被教導的, 被指出的 Sandasseti (sam+dis 指出 +e), 指出, 解釋 過 sandassesi 過分 sandassita 獨 sandassetva Sandahati (sam+dha+a), 連接, 聯合, 安裝 過 sandahi 過分 sandahita 獨 sandahitva Sandahana(< sam+dha), 中 結生, 裝配 (applying, placing (an arrow) on the string) Vism cittam sandahanapaccupatthanam( 心以 結生 為現起 ) Sandana, 中 鏈, 繫繩 Sandaleti (sam+dal +e), 打破, 打碎 過 sandalesi 過分 sandalita 獨 sandaletva Sandittha (sandissati 的 過分 ), 已一起看到 陽 朋友 Sanditthi (sa 自己 +n+ditthi 見 ), 陰 自己的見解, 同見 asanditthi, 反 不同見解 ( 者 ) Sanditthiparamasi,染於世俗者 Sanditthika, 形 看得見的 (visible), 這一生的 (belonging to this life) 自見的 (self-evident); 現世的 (immediately apparent); 現證的 當下可見的 (visible here and now); 現報 ( 羅什譯 ); 現見 ( 玄奘譯 ) SA.1.20./I,43... Sanditthiko ayam dhammoti ayam lokuttaradhammo yena yena adhigato hoti, tena tena parasaddhaya gantabbatam hitva paccavekkhanabanena sayam datthabboti sanditthiko.( 自見此 法..因為證得這出世間法, 所以信 他人 可去 ( 見證 ), 證得之後, 以省察智自己親見到為 自見 )Attano phaladanam sandhaya nassa kaloti akalo, akaloyeva akaliko.( 關於自己的給予 果 是沒有時間 ( 的間隔 ), 亦即立刻, 就這樣無時間 ( 的間隔 ), 為 即時 ) )Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano pavattisamanantarameva phalam detiti attho. Ehi passa imam dhamman ti evam pavattam ehipassavidhim arahatiti ehipassiko. ( 於此, 任何聖道法, 他自己的轉起立即地給予 果 之義, 來看這法, 如此值得轉起來看的方法為 來看 )Adittam celam va sisam va ajjhupekkhitvapi bhavanavasena attano citte upanayam arahatiti opaneyyiko.( 甚至於火燒衣與頭, 也都置之不理, 專注在心上用功, 值得帶近來 ( 觀 ), 為 返照 )Sabbehi ugghatitabbu-adihi vibbuhi bhavito me maggo, adhigatam phalam, sacchikato nirodho ti attani attani veditabboti paccattam veditabbo vibbuhiti.( 所有的敏智者等諸行者, 762 修習我 ( 所說 ) 的道, 證得果, 現證滅, 皆是自知自證, 為 智者各自證知 ( 緣自覺悟 ) ) ( 廣說, 見 Vism.213~218) Sanditthiparamasi (sam+ditthi+paramasi),染於世俗 Sandita (sandati 的 過分 ), 1. 已流動 2. 已用鐵鏈鎖住 Sandiddha, 過分 已塗毒藥 Sandissati (sam+dis 指出 +ya), 被看到, 出現, 同意 現分 andissamana Sandipana, 中 sandipana, 陰 點燃, 澄清 Sandipeti (sam+dip+e), 點燃, 解釋 過 sandipesi 過分 sandipita 獨 sandipetva Sandesa, 陽 資訊, 一封信, 書面的文件 sandesahara, 陽 報信者 sandesagara, 中 郵局 Sandeha, 陽 疑惑, 自己的身體 Sandoha, 陽 堆, 大量 Sandhana, 中 自己的財産 Sandhamati (sam+dham+a), 吹, 扇 過 sandhami 獨 sandhamitva Sandhatu, 陽 安慰者 Sandhana, 中 聯合, 安撫 Sandhaya (sandahati 的 獨 ), 團結了 獨 關於, 關聯 Sandharaka, 形 忍受的, 抑制的, 支援的 sandharana, 中 制止, 忍受 Sandhareti (sam+dhar +e), 忍受, 制止, 攔截, 抑制, 支援 過 sandharesi 過分 sandharita 獨 sandharetva 現分 sandharenta 不 sandharetum Sandhavati (sam+dhav 追 +a), 跑著穿過, 移居 過 sandhavi 過分 sandhavita 獨 sandhavitva 現分 sandhavanta, sandhavamana Sandhi, 陰 聯盟, 聯接, 關節, 連接, 協定, 音調上的結合 sandhicchedaka, 形 能割破的人, 破壞者 sandhimukha, 中 ( 小偷入屋做 ) 破口 sandhi rules, 轉調 sandhiyam, 結生時刻 Sandhiyati (sandhati 的 被 ), 被連接, 被結合, 被合在一起 過 sandhiyi Sandhupayati (sam+dhup 燻 +aya), 出煙 過 sandhupayi 獨 sandhupayitva Sandhupeti (sam+dhup 燻 +e), 燻製 過 sandhupesi 過分 sandhupita 獨 sandhupetva Sandhovati (sam+dhov 洗 +a), 洗, 沖洗, 純淨 參考 Dhovati Sanna 1 (sidati 的 過分 ) 已沉陷 (sunk) Sanna 2 (sandati 的 過分 ) 已流動 (flown) 763

388 Sannaddha, (Sannayhati 的 過分 ) 拴緊, 武裝自己, 部署 Sannayhati (sam+nayhati <nah+ya), 拴緊, 武裝自己, 部署 (to tie, bind, fasten, to arm oneself) 過 sannayhi 獨 sannayhitva, sannayha Sannameti (Caus. of sam+nam), 彎 (to bend) Sannaha(< sannay ati), 陽 1. 穿, 繫在一起 (dressing, fastening together ) 2. 盔甲 (armour, mail) titikkha cammasannaho, 忍耐為盔甲 Sannikattha, 中 鄰居關係, 鄰近 Sannikasa, 形 相似的, 像 的 Sannicaya(sam 一起 +nicaya 向下積聚 ), 陽 積聚, 貯藏 DhA.: 積聚 有兩種 : 一 業積聚 二 資具積聚 於善業 不善業稱為業積聚 ; 四資具, 稱為資具積聚 Sannicita, 過分 已累積, 已囤積 Sannitthana, 中 結論, 探查 Sannidhana, 中 接近, 鄰近, 儲存 Sannidhi, 陽 儲存, 貯藏 sannidhikaraka, 陽 存貨的人 sannidhikata, 形 囤積的 Sannipatati (sam+ni+pat 落下 +a), 集合, 聚集 過 sannipati 過分 sannipatita 獨 sannipatitva 現分 sannipatanta Sannipatana, 中 集會, 集合 Sannipata, 陽 與會者 ( 集合稱 ), 集會, 體液的集合 sannipatika, 形 體液集合的結果 sannipatana, 中 召集 Sannipateti (sam+ni+pat 落下 +e), 召集, 召集 開會 過 sannipatesi 過分 sannipatita 獨 sannipatetva Sannibha, 形 相似的 Sanniyyatana, 中 爲保護等而移交 Sannirumbhana, 中 抑制, 制止, 抑壓 Sannirumbheti (sam+ni+rumbh +e), 抑制, 阻塞, 妨礙 過 sannirumbhesi 過分 sannirumbhita 獨 sannirumbhetva Sannivasati (sam+ni+vas 住 +a) 同居 過 sannivasi Sannivareti (sam+ni+var+e), 制止, 避免 過 sannivaresi 獨 sannivaretva Sannivasa, 陽 協會, 同居 Sannivesa, 陽 露營, 殖民 Sannisinna, (Sannisidati 的 過分 ) 安頓, 平息 Sannisidati (sam+ni+sad 坐 +a), 安頓, 平息, 安靜下來 過 sannisidi 獨 sannisiditva Sannissita, 形 與 連接的, 基於的 764 Sannihita, 過分 已放下, 已放置, 已安排得好 Sanneti (sam+ni +e), 混合, 揉 ( 面等 ) 成團 (to mix, knead) 過 sannesi 過分 sannita 獨 sannetva 義 sanneyya sap( 梵 wap), 字根 I. 詛咒 (to curse) Sapajapatika, 形 與妻子在一起的 Sapabba, 有慧人 ( 是由業生三因結生的慧 (kammaja-tihetuka-patisandhipabbaya), 為有慧者 業生三因結生的慧 由無貪 無瞋 無痴的三因善業所生的 Sapati (sap 詛咒 +a), 罵 (to swear), 詛咒 (to curse) 過 sapi 過分 sapita 獨 sapitva Sapatta(Sk. sapatna), 陽 對手, 仇敵 (hostile, rival) 形 懷敵意的 Sapattabhara((sa 3 +patta 1 +bhara), 形 以翅膀爲負擔的 (with the weight of the wings, carrying one s wings with oneself) Sapatti(Sk. sapatni), 陰 ( 丈夫之 ) 情婦 (a co-wife) asapatti, 無情婦 (without any co-wife S.IV,249.) sapattivasa(dha.v.135./cs:pg.2.38.), 和情婦在一起 Sapatha(< wap), 陽 誓約 (an oath) Sapadana, 形 連續的 sapadanam, 副 不斷地 sapadanacarika, 陰 次第乞食 [ 十三頭陀支之一 ]( 只托缽七家為外道行為之一, 見 中部 M.12./ I,78.;M.36./I,238.;M.45./ I,307.;M.51./I,343.;M.94./ II,162.;D.8./ I,166.;D.25./ III,41.) Sapadi(sa 2 +adv. form n fr. pada), 無 立即地 (instantly, at once) Saparikkamana(sa+pari+kamana<kam( 行走 )),可以行走 Para.III,151.. Saparikkamanam nama sakka hoti yathayuttena sakatena anuparigantum, samanta nisseniya anuparigantum.( 可迴轉的地點.. ( 在平地,) 四輪牛車可以旋轉,( 在山坡,) 有階梯圍繞 ) Sapariggaha, 形 連同所有物或妻子的 Saparidanda, 陰 杖罰所護之女人 ( 國家明示此定罰之女人之名 家或道, 往如是女之處者, 即構成如是之罪 ) sassamika saparidanda antamaso malagunaparikkhitta pi, tatharupasu carittam na apajjita hoti.( 有夫之婦 ( 侵犯之則會受 ) 杖罰之女, 乃至 ( 已有婚約的 )( 頂戴 ) 華鬘之女, 對於如此之婦女不侵犯 ) Sapaka, sopaka, 陽 1. 賤民 (an outcast) 2. 吃狗的人, 屠狗的人 3. 一種植物 sapp, 字根 I. 爬 (to creep) Sappa(cp. Sk. sarpa, fr. srp; serpent ), 陽 蛇 (a snake) sappapotaka, 陽 小蛇 sappa, 陽 sappaphana, 蛇的兜帽 ( 指眼鏡蛇的膨脹起來的頸 765

389 部 ) Sappaccaya, 形 有因素的, 有條件的 Sappabba, 形 明智的 (wise) Sappatigha(sa 有 +patigha 對 礙 ), 形 可觸及的, 有對的, 有質礙的, 撞擊的 Sappatibhaya, 形 危險的, 有害的 Sappatibhaga (sa 3 +patibhaga), 形 1. 相似, 像 (resembling, like) 2. 同比率混合 (having as (equal) counterparts, evenly mixed with) kanha-sukka-sappatibhaga,對比黑 白之法 Sappatissa, sappatissa, 形 崇敬的, 敬畏的 Sappati (sapp+a), 爬行, 爬 過 sappi Sappana(<sappati), 中 爬行 ( gliding on) Sappanaka, 形 有活生生的生物的 Sappaya, 形 有益的, 健康的, 適當的, 順益的 sappayata, 陰 有益 Sappi, 中 酥油 (ghee), 澄清奶油 (clarified butter) Paci.IV,347(CS:p.464).. Sappi nama gosappi va ajikasappi va mahimsasappi va. Yesam mamsam kappati tesam sappi.( 酥..牛乳酥 山羊乳酥 水牛乳酥, 凡肉適宜者之酥 ) Sappini, 陰 母蛇 Sappitika, 形 有歡喜陪伴的 Sappurisa (sa(=sat=santsat) 真實的 )+purisa 人 ), 陽 真善人 ( 他譯 : 善士 善知識 真人 實人 真實人 ) ( 比丘們! 在這裡某一人, 從殺傷生物, 變成已喜樂背離 ; 從拿起未被給與者, 變成已喜樂背離 ; 從邪行於諸欲, 變成已喜樂背離 ; 從妄語, 變成已喜樂背離 ; 從存續在穀酒 果酒 醉品 放逸之中, 變成已喜樂背離 比丘們! 此被叫做真善人 (A ii217) sappurisavassayo,倚靠善知識 (AA.4.31.CS:p ) Sappurisavassayoti Buddhadinam sappurisanam avassayanam sevanam bhajanam, na rajanam( 倚靠善知識..仰賴 結交 交往諸佛 ( 不是諸王 ) 等善知識 ) satta sappurisa-dhamma 七善士法 (seven qualities of the true man).. dhammabbu, 知法 (knowing the doctrine),atthabbu, 知義 (knowing the meaning),attabbu, 自知 (knowing self),mattabbu, 知量 (knowing moderation),kalabbu, 知時 (knowing the right time),parisabbu, 知眾 (knowing groups),puggalabbu, 知人 (knowing persons) DA.33./III, Tattha suttageyyadikam dhammam janatiti dhammabbu. Tassa tasseva bhasitassa attham janatiti atthabbu. Ettakomhi silena samadhina pabbaya ti evam attanam janatiti attabbu. 766 Patiggahanaparibhogesu mattam janatiti mattabbu. Ayam kalo uddesassa, ayam kalo paripucchaya, ayam kalo yogassa adhigamayati evam kalam janatiti kalabbu. Ettha ca pabca vassani uddesassa kalo. Dasa paripucchaya. Idam atisambadham. Dasa vassani pana uddesassa kalo. Visati paripucchaya. Tato param yoge kammam katabbam. Atthavidham parisam janatiti parisabbu. Sevitabbasevitabbam puggalam janatiti puggalabbu.( 知法..知經 偈等法 知義..知 ( 佛陀 ) 說法之義 自知..自知 我有這麽多戒定慧 知量..於接受 受用知量 知時..知道指出時分, 論究時分, 證得相應之時分, 這是關於時分 知眾..知 知人..知應親近該親近的人 ) AA.7.64./IV, puggalaparoparabbu hotiti evam bhikkhu puggalanam paroparam tikkhamudubhavam jananasamattho nama hoti.( 知人勝劣..如是比丘識別眾人高低 利鈍 ) A.3.79./I, Na pupphagandho pativatameti, Na candanam tagaramallika va. Satabca gandho pativatameti, Sabba disa sappuriso pavayati ti.( 花香撲鼻不逆風, 栴檀. 沉香. 茉莉花 ; 逆風撲鼻善士香, 處處風靡善士 ( 香 ) ) Saphari, 陰 大頭鲃 ( 印度産的一種大型鯉形的可供食用及釣捕的淡水魚 ) (Barbus mosal;a sheet fish) Saphala, 形 有結果的, 有果實的 Sabala, 形 強壯的, 有斑點的, 雜色的 Sabba ( 梵 sarva), 形 所有的 (all), 每一的 (every), 全部的 (whole), 整個的 (entire) 陽 : 單. 主.sabbo; 複. 主 sabbe; 單. 呼.sabba sabba; 複. 呼 sabbe; 單. 賓.sabbam; 複. 賓.sabbe; 單. 具.sabbena; 複. 具.sabbehi sabbebhi; 單. 離.sabbasma sabbamha; 複. 離.sabbehi sabbebhi; 單. 與. 屬.sabbassa; 複. 與. 屬.sabbesam sabbesanam; 單. 處.sabbasmim sabbamhi); 複. 處.sabbesu 陰 : 單. 主 sabba; 複. 主.sabba sabbayo; 單. 呼.sabbe; 複. 呼 sabbayo; 單. 賓.sabbam; 複. 賓.sabba sabbayo; 單. 具. 離.sabbaya; 複. 具. 離.sabbahi sabbabhi; 單. 與. 屬.sabbaya sabbassa; 複. 與. 屬.sabbasam sabbasanam; 單. 處.sabbaya sabbassa sabbayam sabbassam; 複. 處.sabbasu 中 : 單. 主.sabbam; 複. 主.sabbani; 單. 賓.sabbam; 複. 賓.sabbani 單. 呼.sabba sabba; 複. 呼 sabbani sabbakanittha, 形 其中最年輕的 sabbakammika, 形 不管部長 sabbabbu, sabbavidu ( 梵 sarvajba), 形 全知的 (all-knowing 萬事通 ), 古音譯 : 薩云若 陽 無所不知者 (the Ominiscent One 一切智者 ) sabbabbuta, 陰 無所不知 (ominiscence) sabbatthaka, 形 每部分都有八個的 sabbanama, 中 代名詞 sabbatthaka, 形 關 767

390 係到每件事物的, 打雜的人 sabbampi, 無 一切含 Sabbatthasiddha(=Siddhattha; 梵 Sarvarthasiddha=Siddhartha);one who has completed his task, Miln.214), 一切義成 ( 音譯 : 悉達多 佛陀的名字 ) sabbapathama, 形 ( 位置或時間 ) 最先的 sabbapathamam, 副 在全部之前, 非常早地 sabbasata, 形 每部分都有一百個的 sabbasovanna, 形 全是金製的 sabbassa, 中 全部財産 sabbassaharana, 中 沒收全部財産 Sabbamatthivada( 梵 Sarvasti-vadin, sarvastivadin),說一切有部 ( 簡稱為有部, 別名說因部 佛滅後三百年初, 自根本之上座部別立者, 說一切有部的根本重地乃是在罽賓 ( 迦濕彌羅 ) 地方,) Sabbabbutabana, 陽 一切知智 ( 佛陀的智慧 ) 一時知一切 一時見一切 ( 大 ) 1,793c;M.90./II,127 作.. sakideva sabbabbassati sabbam dakkhiti.( 只一度即將知一切 將見一切 ) 註釋書 : 一時 sakideva 指 ekavajanena( 從意界只以一轉向到見等前五識或第六意識 )ekacittena( 以一心思推度或確定 )ekajavanena( 以一速行 ) ; 一切 sabbam 指 atitanagatapaccuppannam ( 過去 未來 現在 ( 三世一切內外 身心 事理等 ))( MA.III,357f.) KhA Gambhirapabbenati appameyyapabbataya sadevakassa lokassa banena alabbhaneyyappatitthapabbena, sabbabbunati vuttam hoti.( ( 以 ) 深智..以包括天神在內的世間智, 都無法測量之慧, 無法思議處之慧, 此言 一切智 ) Sabbato, 無 到處, 在各方面, 全部 Sabbattha, sabbatra, 副 各處, 到處, 在所有狀況下 S /V, Satibca khvaham, bhikkhave, sabbatthikam vadami ti.( 諸比丘! 至於念 ( 覺支 ), 我說 : 念 用在各處 ) ) Sabbatha, 副 在每一方面 (in every way) sabbatha sabbam, 完全地 (completely) Sabbada, 副 總是 (always) Sabbadhi, 副 各處, 到處 sabbanama, 中 代名詞 Sabbaso, 副 全部, 在每方面 Sabbhi ( 梵文 = sadbhih, 與智者 但是在巴利文中, 有時被當做 形 ) 品德高尚的 Sabrahmaka, 形 包括梵天世界 Sabrahmacari(sa 3 +brahmacarin), 陽 出家同伴 ( 同修 )(a fellow student) Sabhaggata, Sabhagata(sabha+gata), 形 到集會所的 (gone to the hall of assembly) MA.41./II, Sabhagatoti sabhayam thito.( 集會所..處在 768 會議廳 ) Sabha(Vedic sabha), 陰 會議廳 (council a hall, assemblyroom, a public rest-house, hostelry) sudhamma-sabha,正法殿 善法堂, 為帝釋天之宮殿 Sabhaga(sa 2 +bhaga), 形 朋輩 (S /V,394.), 通常的, 同一個區的 (common, being of the same division) sabhagatthana, 中 方便的地方 (a common room, a suitable or convenient place) sabhagavutti, 形 相互禮貌往來的, 禮尚往來的 (living in mutual courtesy, properly, suitably) Sabhajana(Dhtp 553: piti-dassanesu),尊敬, 禮敬 (honouring, salutation) Sabhava, 陽 自性, 情況, 性情, 真實 sabhavadhamma, 陽 自然的原則 sabhavarupa, 有自性色 -- 具有各自的特性, 例如地界的硬等 Sabhaya(=sabha), 中 會議廳 Sabhoga 1 (sa 3 +bhoga), 形 富裕的 (wealthy) Sabhoga 2 (sa 4 +bhoga),財產 (property, possession) sabhoga 有功用 Sabhojana, 形 (sa 3 +bhojana), 有食物的,(sa+ubho+jana), 有一對人的 ( 即 : 夫婦 ) sam, 字根 III. 被安撫 (to be appeased) cp. sam-( 字首 共, 集, 合, 正, 同時 ) sam, 字根 III. 居住 (to dwell) sam( 梵 wam 1./ wim), 字根 VII. 使平靜 使安靜 (to pacify) Sama 1 (<sam( 梵 wam) 安靜 平息 : see sammati 1 ), 陽 平靜, 寧靜 (calmness, tranquillity, mental quiet) samam carati,平靜下來 (to become calm, quiescent) Sama 2 (<wam: see sammati 2 ),疲勞 (fatigue) Sama 3 (Vedic sama, fr. sa 2 ; see etym. under sam ) 形 1. 平坦的, 齊平的 (even, level;samam karoti= 弄平 (to level)) 2. 相似的, 相等的 (like, equal, the same) 3. 不偏不倚的, 公正的 (impartial, upright, of even mind, just) 4.samasama+ ( 數字 ), 總共 ( altogether,. e.g. samatimsa thirty altogether) samaka, 形 相等的, 相似的, 相同的 samam, 副 平均地, 相等地 (equally; together with, at.) samana, 副 公平地, 無私地 (with justice, impartially (samena =dhammena)) opp. visama( 不平的 ) --samacaga equally liberal. --samajana an ordinary man, common people. --samajatika of the same caste. --samajivita regular life, living economically sq. --samatala level, even (of a pond). --samadharana equal support or sustenance. --samadhura carrying an equal burden, equal; asamadhura incomparable; But sama-dhura-ggahana complete 769

391 imperiousness (see yugaggaha). --samavahita evenly borne along (of equanimity). --samavibhatta in equal shares. --samasama exactly the same. --samasisin a kind of puggala, lit. equal-headed, i. e. one who simultaneously attains an end of craving and of life) samasupaka, 成比例地接受與咖哩 ( 或食物 )(with equal curry (when the curry is in quantity of onefourth of the rice)) Samatthi(sama 相等的 +atthi 有 ), 有相等的 Samakkhata(sam+akkhata) 已計算 (counted), 已知 (known) Samagga, 形 團結的, 同道的, 一致的, 和合的, 結交的, 和諧的 ( 台語 ho 5 hai 5 e) samaggakarana, 中 調解人, 和事佬 samaggatta, 中 協定, 團結的情況 samaggarata, samaggarama, 形 對和平的歡喜 反 asamsagga, asamsagga Samavgita, 陰 具有的事實 Samavgi, samavgibhuta, 形 具有的, 持有的 Samacariya, 陰 精神的平靜, 寂靜主義 Samacitta, 形 沉著的 samacittata, 陰 平等心 samacittadevata,心意相等的諸天 Samajatika, 形 同階級的 ( 相同的印度世襲階級 ) Samajivita, 共命 Samajja, 中 厭祝的聚集, 劇場 samajjatthana, 中 競技場 samajjabhicarana, 中 涉足劇場, 參觀展覽會, 參觀節日 Samabba, 陰 指示 samabbata, 形 指定 Samana( 梵 wramana< wram 疲倦 ), 陽 沙門, 隱遁者 samanakuttika, 陽 假沙門 samani, 陰 沙門尼 samanuddesa, 陽 沙彌 samanadhamma, 陽 沙門法 ( 出家人的責任, 指修習道法 ) samanaruppa, 形 適宜沙門的 馬邑經 (T & 726.3).. 云何沙門? 謂息止諸惡不善之法 諸漏穢污, 為當來有本, 煩熱苦報, 生 老 病 死因, 是謂沙門 云何梵志? 謂遠離諸惡不善之法, 諸漏穢污, 為當來有本, 煩熱苦報, 生 老 病 死因, 是謂梵志 云何為聖? 謂遠離諸惡不善之法 諸漏穢污, 為當來有本, 煩熱苦報, 生 老 病 死因, 是謂為聖 云何淨浴? 謂淨浴諸惡不善之法 諸漏穢污, 為當來有本, 煩熱苦報, 生 老 病 死因, 是謂淨浴, 是謂沙門, 是謂梵志, 是謂為聖, 是謂淨浴 長阿含經 卷第三 遊行經 (T1.18.2) 說 四種沙門.. 一行道殊勝 二善說道義 三依道生活 四為道作穢 Samanaka, 陽 假沙門 hinam attha vannam ajjhupagata, yadidam mundake samanake ibbhe kanhe bandhupadapacce.( 禿頭之假沙門, 既卑賤又邪 770 惡, 乃是從大梵天之足所生之子孫 ) Samata, 陰 平等, 平均, 正常狀態 Samatikkanta, (samatikkamati 的 過分 ) Samatikkama, 陽 samatikkamana, 中 超越, 克服 Samatikkamati (sam+ati 超越 +kam( 梵 kram) 超越 +a), 越過, 渡過, 超越, 除去 過 samatikkami 獨 samatikkamitva Samatittika, 形 盈滿的 Samativattati (sam+ati 超越 +vat(vrt) 使轉動 +a), 克服, 超越 過 samativatti 過分 samativatta, samativattita Samatta, 形 完成的, 整個的, 全分的 Samatta, 中 平等, 平均, 平衡, 正常狀態 參考 Samata Samattha, 形 能幹的, 有技術的 samatthata, 陰 能力, 精通 Samatha(wam 平息 安靜 +-atha 名詞語基 ), 陽 奢摩他( 將心專注於一個對象, 培育專注力而變得寧靜 ), 止禪, 平靜, 心的寂靜, 法律問題的解決 samatthabhavana, 陰 修定 ajjhatta-ceto-samatha, 陽 內止, 內心寂止 DhsA.CS:p Kamacchandadayo paccanikadhamme sametiti samatho. ( 平息慾欲 ( 蓋 ) 等 ( 五 ) 蓋, 為 止, 或 三摩地 ) Aniccadivasena vividhehi akarehi dhamme passatiti vipassana. ( 觀看無常等種種行相, 為 觀, 或 毘缽舍那 Dhs.A(CS:p.188~9) : Samathoti tividho samatho-- 1 cittasamatho, 2 adhikaranasamatho, 3 sabbasavkharasamathoti. Tattha atthasu samapattisu cittekaggata cittasamatho nama. Tabhi agamma cittacalanam cittavipphanditam sammati vupasammati, tasma so cittasamathoti vuccati. Sammukhavinayadisattavidho samatho adhikaranasamatho nama. Tabhi agamma tani tani adhikaranani sammanti vupasammanti, tasma so adhikaranasamathoti vuccati. Yasma pana sabbe savkhara nibbanam agamma sammanti vupasammanti, tasma tam sabbasavkharasamathoti vuccati.( 奢摩他..有三種奢摩他.. (1) 心奢摩他 (2) 止諍奢摩他 (3) 一切行奢摩他 此中八種三摩缽地一境性之名 心的激動 心的翻騰中來, 平息和寂靜, 因此稱為 心奢摩他 現前毘尼 (Sammukhavinaya) 等七種奢摩他, 名為 止諍奢摩他, 於此中來, 在在處處平息和寂靜, 因此稱為 止諍奢摩他 然而, 因為一切行涅槃而來, 平息和寂靜, 因此稱為 一切行奢摩他 ) Samadhigacchati (sam+adhi+gam 去 +a), 達到, 清楚地瞭解 過 samadhigacchi 過分 samadhigata 獨 samadhigantva Samanantara, 形 立即的, 最近的 samanantara, 副 在 之後就 771

392 Samanugahati (sam+anu 隨 +gah 拿 +a), 要求理由 過 samanugahi 獨 samanugahitva Samanubba, 形 滿意的 samanubba, 陰 贊成 samanubbata, 形 核准的, 允許的 Samanupassati(sam+anu 隨 +dis 指出 +a), 看 見 察覺 認定 (to see, perceive, regard) 過 samanupassi 現分 samanupassanta, samanupassamana 獨 samanussitva 不 samanupassitum Samanupassana(<samanupassati), 陰 考慮 (considering) Samanubhasati (sam+anu 隨 +bhas +a), 交談 同學 (to converse or study together) 過 samanubhasi asamanubhasati, 非同學 Samanubhasana, 陰 會話, 排練 Samanuyubjati (sam+anu 隨 +yuj 連接 +m-a), 盤詰, 反復詢問 過 samanuyubji 獨 samanuyubjitva Samanussarati (sam+anu 隨 +sar( 梵 sr) 動轉 +a), 回憶, 想起 過 samanussari 現分 samanussranta 獨 samanussaritva Samanta(sam+anta), 形 全部的 (all), 整個的 (entire) samantacakkhu, 形 普眼者 ( 佛陀五眼之一, 無所不見的 all-seeing, an epithet of the Buddha M I.168= Vin I.5; Sn.345, etc.; Miln.111; Nd 1 360)( SA.6.1./I, sabbabbutabbanassa samantacakkhu ti SA.35.1./II, Samantacakkhu nama sabbabbutabbanam, yam-- pasadamaruyha samantacakkhu ti (Mahavamsa 8; M.26./I,168;M.85./II,94.) samantapasadika, 形 普端嚴 ( 令所有的人喜愛的 all-pleasing, quite serene) samantabhaddaka, 形 完全吉兆的 (complete auspiciousness, perfect loveliness ) 間接作副詞用 :Acc. Samantam(completely); Abl.samanta & samantato; Instr. Samantena samanta-jappa,( 以 ) 鄰近 ( 之語暗示 ),( 以 ) 求取 ( 布施 ) Samanta, samantato, 副 周圍, 各處 Samannagata, 形 具有的, 持有的 Samannaharati (sam+anu 隨 +a+har 拿 +a), 集中 採集 (concentration, bringing together) 過 samannahari 過分 samannahata 獨 samannaharitva Samapekkhati (sam+ape+ikkh 見 +a), 考慮得好 過 samappekkhi Samappeti (sam+ap+e), 移交, 委託, 應用 過 samappesi 過分 samappita 獨 samappetva, samappiya Samaya, 陽 時間, 集會, 季節, 場合, 宗教 samayantara, 中 不同的宗教 Samara, 中 戰爭 772 Samala, 形 不純的, 污染的 Samalavkata, (Samalavkaroti 的 過分 ) 裝飾 Samalavkaroti (sam+alam+kar 行 +o), 裝飾 過 samalavkari 獨 samalavkaritva Samavaya, 陽 組合, 集合 Samavekkhati (sam+ava 下 +ikkh 見 +a), 考慮, 調查 過 samavekkhi samavekkhita, 過分 Samavepakini, 陰 促進良好的消化 Samassasa, 陽 ( 痛苦等的 ) 減輕, 心曠神怡 Samassaseti (sam+a+sas+e), 減輕, 使精神振作 過 samassasesi 獨 samassasetva Sama, 陰 年 Samaka,稗子, 像穀的一種草 Samakaddhati (sam+a+kaddh +a), 招徠, 吸引, 引誘 過 samakaddhi 獨 samakaddhitva Samakaddhana, 中 拉, 拖拉, 招徠 Samakinna, samakula, 形 塞滿的, 覆蓋的, 擁擠的, 撒滿的 Samagacchati (sam+a+gam 去 +a), 會合, 集合 過 samagacchi 獨 samagantva, samagamma samagata (Samagacchati 的 過分 ), 已集合 samagama, 陽 碰到, 集會 samacarati (sam+a+car 移動 +a), 舉止, 行動, 練習 過 samacari 現分 samacaranta 獨 samacaritva samacarana, 中 samacara, 陽 操行, 行爲 samadapaka, samadapetu, 陽 勸導者, 煽動者 samadapana, 中 煽動 samadapeti (sam+a+da+ape, cp.bsk.samadapayati), 教唆 (to cause to take), 激勵 (to incite, to rouse) 過 samadapesi 過分 samadapita 獨 samadapetva 3p.sg.opt. samacare Samadahati (sam+a+dha( 梵 dha, dadh) 放置 忍受 +a), 鎮定, 集合, 集中, 點燃 ( 火 ) 過 samadahi 現分 samadahanta 獨 samadahitva Samadati (sam+a+da+a), 受持, 接受 Samadana, 中 拿, 遵守, 接受 Samadaya, 獨 接受了 Samadiyati (samadati 的 被 ), 受持, 承擔 過 samadiyi 過分 samadinna 獨 samadiyitva 現分 samadiyanta Samadisati (sam+a+dis 指出 +a), 指出, 命令 過 samadisi 過分 773

393 samadittha 獨 samadisitva Samadhana, 中 使成整體, 集中 Samadhi(<sam+a+dha 承受 ), 陽 三摩地, 三昧 samadhija, 形 定所生的 中 定力 samadhibhavana, 陰 修定 samadhi-anisamsakatha, 陰 修定效益論 (Vism 修定五效益.. 1. ditthadhammasukhaviharanisamsa 現法樂住效益 2.vipassananisamsa 毗鉢舍那效益 3. abhibbanisamsa 神通效益 4. bhavavisesanisamsa( 往生 ) 勝有效益 ( 修安止定必得 ( 梵天 ) 勝有 ; 修近行定必得欲界善趣的勝有 ) 5. nirodhanisamsa 入滅盡定效益 ) samadhisamvattanika, 形 助長定的 samadhisambojjhavga, 陽 定覺支 upacarasamadhi,近行定 ( 鎮伏了五蓋 ) appanasamadhi,安止定 samadhimanantarikabbam(samadhi-m-anantarikam-yam,此不間斷的三摩地 KhA.181. : Samadhimanantarikabbamahuti yabca attano pavattisamanantaram niyameneva phalapadanato anantarikasamadhi ti ahu. Na hi maggasamadhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarayo atthi. Yathaha-- Ayabca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno assa, kappassa ca uddayhanavela assa, neva tava kappo uddayheyya, yavayam puggalo na sotapattiphalam sacchikaroti, ayam vuccati puggalo thitakappi. Sabbepi maggasamavgino puggala thitakappino ti (pu.pa.17).( 不間斷的三摩地 : 因為它緊接著必定產生果, 稱為不間斷的三摩地 當已經到 道三摩地 (maggasamadhimhi= ariyamagga, 預流向 ), 它的果沒有任何障礙產生 這是依據 這個人為了作證預流果而行道, 而且應是劫的被燃燒時間, 在這個人未作證預流果之前, 劫不會燃燒 這個人被稱為 : 住劫者 所有具足 道 (=ariyamagga) 的人都是住劫者 (Pug.17.) DA.6./I, Samma samadhanalakkhano sammasamadhi.( 正集中之相, 為 正定 ) Samadhiyati (sam+a+dha +i+ya), 被平靜下來, 入定 過 samadhiyi Samana, 形 相等的, 相同的, 相似的 samanagatika, 形 同一的 samanatta, 中 samanata, 陰 samanabhava, 陽 相同, 平等 samanattata, 陰 公平, 和氣, 同事 samanavassika, 形 同輩的, 年齡相同的 samanasamvasaka, 形 同一個宗教團體的 samanasukhadukkha,同甘共苦 Samanita, (Samaneti 的 過分 ) 集合, 比較, 計算 Samaneti (sam+a+ni+a), 集合, 比較, 計算 過 samanesi 獨 samanetva Samapajjati (sam+a+pad 去 +ya), 著手, 從事 過 samapajji 現分 774 samapajjanta samapajjamana 獨 samapajjitva, samapajja Samapajjana, 中 進入, 通過 samapajjnavasita,入定自在, 能夠輕易及迅速地證入禪那, 而且在達到入定的過程中並沒有很多的有分心生起 Samapatti(sam+a+pad), 陰 達到 (attainment), 入定 (a stage of meditation), 三摩缽地 matugamena saddhim dvayamdvayasamapattim samapajjati( 與婦女俱為雙雙達到三摩缽地 ( 陰陽等至或雌雄等至 ) SA.5.4./I, Santa samapattiti atthavidha lokiyasamapatti arammanasantataya avgasantataya ca santati vutta.( 三摩缽地相續..八種世間的三摩缽地, 所緣相續和成分相續, 即所說的相續 ) Samapanna, (samapajjati 的 過分 ) 著手, 從事 Samapeti (sam+ap+e), 總結, 終結, 完成 過 samapesi 過分 samapita 獨 samapetva Samayati (sam+a+ya+a), 集合, 團結 過分 samayata Samayuta, 形 聯合的, 團結的 Samayoga, 陽 組合, 聯合 Samaraka, 形 包括魔天的 Samaraddha (samarabbhati 的 過分 ), 已開始 Samarabhati (sam+a+rabh+a), 開始, 從事, 殺 過 samarabhi 獨 samarabhitva Samarambha, 陽 事業, 活動, 受傷, 殘殺 Samaruhati (sam+a+ruh 上升 +a), 爬上, 登上 過 samaruhi 過分 samarulha 獨 samaruhitva, samaruyha 祈 samaropeti Samaruhana, 中 爬, 登 Samarulha, (samaruhati 的 過分 ) Samaropana, 中 舉起, 穿 Samaropeti (sam+a+rup+e), 使登上, 穿上, 信賴 過 samaropesi 過分 samaropita 獨 samaropetva Samavahati (sam+a+vah+a), 使發生, 致使 過 samavahi 現分 samavahanta Samasa, 陽 混合物, 刪節 Samaseti (sam+as+e), 結交, 聯合, 節略 過 samasesi 過分 samasita 獨 samasetva Samahata (sam+ahata)(samahanati 的 過分 ), 已打, 已襲擊 (hit, struck) Samahanati (sam+a+han+a), 襲擊, 奏樂器 Samahita (samadahati 完全放置 的 過分 ), 過分 1. 已鎮定, 已安頓 (put down, fitted) 2. 已集中精神, 已置心一處, 古譯 : 三摩呬多 等引 ( 等 775

394 是平等, 引 是前後的引續, 引發功德 )(collected (of mind), settled, composed, firm, attentive) 3. 已獲得 (having attained) ST.47.4./CS:pg Samahitati etena upacarappanasamadhi.( 安置 ( 一境 )..這是指近行定及安止定 ) A.10.2./V,3... samahito yathabhutam janati passati ti ( 已置心 ( 一處 ) 者得如實知見 ) Samijjhati (sam+ijjhati;sam+idh +ya), 成功, 興隆, 奏效 (to succeed, prosper, take effect) Pot. samijjheyyum D.I,71; Fut. samijjhissati J.I,15. pp. samiddha. Caus. II. samijjhapeti to endow or invest with (Acc.) J.VI,484.) 過 samijjhi 過分 samiddha 獨 samijjhitva Samijjhana (fr. samijjhati), 中 成功 (fulfilment, success) Samita 1 (sam+ita, sameti 的 過分 ) 集合 (gathered, assembled) 中 副 samitam,連續不斷地 接連地 (continuously) Samita 2 (sa+mita, of ma) 同樣 ( 尺寸 )(equal (in measure)), 好像 (like) Samita 3 (sammati 1 的 過分 ) 已鎮定 (quiet), 已平息 (appeased) Samita 4 (sam+wam( 平息 ) 的 過分 勞動 ) 安排 (arranged), 清理 (put in order =samvidahita) Samitatta(<samita 3 ) 中 鎮定的境界 (state of being quieted) Samitavi, 陽 自己已冷靜 Samitam, 副 總是, 不斷地 Samiti, 陰 集會, 社會 Samiddha (samijjhati 的 過分 ), 已成功, 已富有 Samiddhi, 陰 成功, 繁榮 Samipa, 形 近 samipaga, 形 接近的 samipacari, 形 近的 samipattha, 形 站近的 samipatthana, 中 附近的地方 Samirana, 陽 風 Samirati (sam+ir +a), 吹, 移動 過分 samirita Samireti (sam+ir+e), 發出, 說話 過 samiresi 過分 samirita 獨 samiretva Samukkamseti (sam+u 出 +ka+e), 頌揚, 稱讚 過 samukkamesi 過分 samukkamsita 獨 samukkamsetva Samugga, 陽 首飾盒 Samuggacchati (sam+u 出 +gam 去 +a), 出現, 得存在 過 samuggacchi 獨 samuggantva Samuggata, (Samuggacchati 的 過分 ) 出現, 得存在 Samugganhati (sam+u 出 +gah 拿 +nha), 瞭解得好 過 samugganhi 過分 samugganhita 獨 samugganhetva Samuggama, 陽 升, 起源 776 Samuggirati (sam+u+gir +a), 發出, 丟出, 散發 過 samuggiri Samuggirana, 中 說話 Samugghata, 陽 推擠, 撞, 連根拔起, 斷絕 samugghataka, 形 廢止, 除去 Samugghateti (sam+u 出 +ghat+e), 廢止, 連根拔起, 除去 過 samugghatesi 過分 samugghatita 獨 samugghatetva Samucita, 過分 已累積 Samuccaya, 陽 類目, 收集, 積聚 Samuccheda(sam+u+chida), 陽 正斷 ( 永遠捨斷煩惱 ) 斷絕, 完全粉碎 samuccheappahana, 中 正斷 斷絕 Samucchindati (sam 全 +u 出 +chid 切斷 +m-a), 完全粉碎 過 samucchindi 獨 samucchindiya, samucchinditva 過分 samucchinna Samucchinna, (Samucchindati 的 過分 ) 已完全粉碎 Samucchindana, 中 samuccheda, 陽 完全粉碎 Samujjala, 形 輝煌的, 光亮的 Samujjhita, 形 丟棄的, 抛棄的 Samutthahati, samutthati, (sam+u 出 +tha +a), 起來, 發起 過 samutthahi 過分 samutthita 獨 samuttahitva Samutthana(sam+utthana), 中 發源, 因素, 等起 (rising, origination, cause) samutthana-, samutthanika, 形 起源的 (arising from) Samutthapaka, 形 引起的, 産生的 Samutthapeti (sam+u 出 +tha+ape), 升起, 生産, 開始 過 samutthapesi 過分 samutthapita 獨 samutthapetva katham samutthapesum, 議論紛紛 Samutthita, (samutthati 的 過分 ) 起來, 發起 Samuttarati (sam+u 出 +tar+a), 忽略, 省略 過 samuttari 過分 samuttinna 獨 samuttaritva Samuttejaka, 形 教唆的, 煽動的 samuttejana, 中 煽動 (instigation) Samuttejeti (sam+u 出 +tij ( 梵 tij) 使銳利 使敏銳 +e, cp.bsk.samuttejayati), 使興奮 (to excite), 使高興 (gladden), 充滿熱情 (to fill with enthusiasm) 過 samuttesi 過分 samuttejita 獨 samuttejetva Samudaya (sam 一起 +udaya 上升 生長 ), 陽 1. 起源 集 (origin), 上升 (rise), 一起上升 ( 直譯 ) 2. 迸發 光輝 (bursting forth, effulgence)(=pabhasamudaya) 3. 生産品 (produce, revenue) samudayasacca, 中 集諦 ( 起源的事實 ) Samudagacchati (sam+udagacchati),生起 (to rise), 結果 (to result) Samudagata (samudagacchati 的過分 ), 已興起 (arisen), 已結果 (resulted) 777

395 Samudagama(sam+ud+agama), 陽 開始 (beginning) Samudacarati (sam+u 出 +a+car 移動 +a),1. 流通 (to be current), 使用 ( to be in use) 2. 在... 心裡出現 (to occur to),3. 對 舉止 (to behave towards), 4. 練習 (to practise, i.e. aor. samudacarimsu) 5. 吹噓 誇耀 (to claim, to boast of) 過 samudacari 過分 samudacarita, samudacinna 獨 samudacaritva 過分 samudacaranta Samudacarana, 中 samudacara, 陽 行爲, 習慣, 練習, 熟悉 Samudacaritatta(<samudacarita) 中 練習 (to practise) Samudacinna (samudacarati 的 過分 ), 已練習, 已放任 Samudaya, 陽 多數, 大量 Samudaharati (sam+u 出 +a+har 拿 +a), 說, 發出 過 samudahari 過分 samudahata 獨 samudaharitva Samudaharana, 中 samudahara, 陽 交談, 說話 Samudita(sam+udita 1 已提高 )(samudeti 的 過分 ), 1. 已升起 (arisen) 2. 已激動 (excited) 3. 已聯合 (united) Samudirana (sam+udirana in meaning udireti 1 ), 中 移動 (moving) Samudireti (sam+u 出 +ir+e), 發出, 移動 過 samudiresi 過分 samudirita 獨 samudiretva Samudeti (sam+u 出 +i+a), 出現 過 samudesi Samudda, 陽 海洋 samuddatthaka, 形 在大海中的 Samuddhata, (samuddharati 的 過分 ) 已舉起, 已取出, 已搶救 Samuddharana, 中 拉出, 拯救 Samuddharati (sam+u 出 +har 拿 +a), 舉起, 取出, 搶救 過 samuddhari 獨 samuddharitva Samunna(sam+unna), 濕潤 濕 (moistened, wet) Samupagacchati (sam+upa 近 +gam 去 +a), 接近 (to approach) 過 samupagacchi 過分 samupagata 獨 samupagantva Samupagamana, 中 接近 Samupagamma, 獨 接近了 Samupabbulha(sam+upa+viyulha), samupabyulha, 形 群集的 (set up; heaped, massed, in full swing (of a battle), crowded) SA.11.3./I, samupabyulhoti sampindito rasibhuto.( 群集..聯合聚集 ) Samupasobhita, 形 裝飾的, 賦予的 Samupagata, 形 向 接近的 Samupeta, 過分 已一起賦予 Samuppajjati (sam+u 出 +pad 去 +ya), 出現, 被生産 過 samuppajji 獨 samuppajjitva 778 Samuppanna, (samuppajjati 的 過分 ) 出現 Samubbahati (sam+u 出 +vah+a), 負擔, 攜帶 過 samubbahi 現分 samubbahanta 獨 samubbahitva Samubbhavati (sam+u 出 +bhu+a), 出現, 被生産 過 samubbhavi 過分 samubbhuta 獨 samubbhavitva Samullapati (sam+u 出 +lap 嘮叨 +a), 友善地交談 過 samullapi 過分 samullapita 獨 samulpitva Samullapana, 中 samullapa, 陽 交談 Samussaya, 陽 身體, 積聚 Samussapeti (sam+us +ape), 升起, 吊起 過 samussapesi 過分 samussapita 獨 samussapetva Samussaheti (sam+u 出 +sah 勝過 +e), 教唆 過 samussahesi 過分 samussahita 獨 samussahetva Samussita, 過分 已擡高, 已升高, 已升起, 已傲慢 Samulaka, 形 包括根的 Samuha, 陽 多數, 眾多, 大量, 集合 Samuhata, (Samuhanati 連根拔起 的 過分 ) 連根拔起, 廢止, 除去 Samuhanati (sam+u 出 +han+a= sam+uhanati 2 拉出 ), 連根拔起, 除去 (to remove), 廢止 (to abolish) Samekkhati (sam+ikkh 見 +a), 找尋, 考慮 過 samekkhi 過分 samekkhita 獨 samekkhitva, amekkhiya Samekkhana, 中 看著 Sameta (Sameti 的 過分 ), 已具有, 已連接, 已結合 Sameti (sam+i +a), 1. 集合, 遇見 (to come together, to meet, to assemble) 2. 同意, 會同 (to associate with, to go to) 3. 比較, 使相等 (to correspond to, to agree) 4. 知道 (to know, consider) 5. 適合 (to fit in) 過 samesi, samimsu, samesum 未 samessati 獨 sametva,samecca((coming) together with) 命 sametu Samerita, 過分 已移動, 已開始運動 Samokinna, (samokirati 的 過分 ) 灑, 散播 Samokirati (sam+ava 下 +kir 散 +a), 灑, 散播 過 samokiri 獨 samokiritva Samokirana, 中 灑水, 散播 Samotata, 過分 已到處撒滿, 已散佈 Samotarati (sam+ava 下 +tar+a), 下去 ( 水裡 ) 過 samotari 過分 samotinna 獨 samotaritva Samodahati (sam+ava 下 +dah 放置 +a), 集合, 存入 過 samodahi 過 779

396 分 samodahita 獨 samodahitva Samodahana, 中 保存, 放進 Samodhana(sam+odhana, cp. Odahana), 中 配置, 聯誼, 聯合, 被容納 (collocation, combination) savghattanasamodhana, 中 互相摩擦 Samodhaneti (samodhana 的 派 ), 連接, 合併起來 過 samodhanesi 獨 samodhanetva Samorodha (sam+orodha), 障礙物, 遲鈍 (barricading, torpor) Samosarana, 中 集合, 會議 Samosarati (sam+ava 下 +sar( 梵 sr) 動轉 +a), 聚集, 集合 過 samosari 過分 samosata 獨 samosaritva Samoha, 形 昏頭昏腦的, 入迷的 Samohita (samodahati 的 過分 ), 已包括, 已覆蓋, 已合併起來 Sampakampati (sam+pa 徹底 +kamp 搖動 +a), 戰慄, 被搖動 過 sampakampi 過分 sampakampita Sampajabba(< sampajana), 中 明覺, 正知, 辨別, 理解 (attention, consideration, discrimination, comprehension, circumspection;opp. to muttha-sacca+asampajabba) S.47.2./V, Kathabca, bhikkhave, bhikkhu sampajano hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu abhikkante patikkante sampajanakari hoti, alokite vilokite sampajanakari hoti, samibjite pasarite sampajanakari hoti, savghatipattacivaradharane sampajanakari hoti, asite pite khayite sayite sampajanakari hoti, uccarapassavakamme sampajanakari hoti, gate thite nisinne sutte jagarite bhasite tunhibhave sampajanakari hoti.( 諸比丘! 比丘如何有正知 (sampajano)? 諸比丘! 在此, 比丘正知作進退, 正知作向前看 向後看, 正知作正知作後仰 前彎, 正知作持僧伽梨 缽 衣, 正知作吃 喝 嚐 味, 正知作大小便, 正知作行 住 ( 站 ) 坐 臥 眠 醒 語 默 諸比丘! 如是比丘有正知 ) SA.47.2./III,182~190. (cf. VbhA.p.347~364.) 說 四種明覺 (Catubbidhabhi sampajabbam):(1) 有益明覺 (satthaka-sampajabba) (2) 合宜明覺 (sappaya-sampajabba) (3) 行處明覺 (gocara-sampajabba) (4) 無癡明覺 (asammoha-sampajabba) (1) 有益明覺 是在生起念頭時, 就能在有益及無益之間作出選擇有益處的 ( 諸比丘! 若難陀應看東方時, 集中一切心之後, 難陀才看東方,( 想 ): 如是我當看東方, 令貪 憂之惡不善法不漏入 如是, 於其處而有正知 ) 應看西方 北方 南方 上 下 四維, 也同樣作法 (2) 合宜明覺 是能夠於適宜與不適宜之間作出選擇適宜的 (3) 行處明覺 是不捨棄業處 舉托缽作例子.. (1) 有一類比丘 ( 把他的業處 ) 帶去 (harati), 沒有帶回 (na paccaharati);(2) 另一類沒有帶去, 但帶回 ;(3) 另一類沒有帶去, 780 也沒有帶回 ;(4) 另一類帶去帶回 第 4 類比丘是實踐 往返的任務 (gatapaccagatavattam) 實踐 回原處重走 的 往返的任務 者 (haranapaccaharanasavkhatam gatapaccagatavattam purento)( 如..黑藤堂的大龍長老 (Kalavallimandapavasi Mahanagatthero) 決定只有在心專注於業處之下才提腳, 而如果在心脫離了業處之下提腳時, 他即會轉身走回原處 ), 如果他有證果的潛能 (upanissayasampanno), 他甚至於能在生命的第一階段就證得阿羅漢果 (4) 無痴明覺 則是在向前走等各方面沒有愚痴 他不像普通人想 : 我 向前移動 ; 向前移動由 我 產生 當 我將向前移動 的識生起時, 心生風界跟那識同時生起, 而產生了動作 (vibbatti 身表 ) 通過心的活動 ( 心生色 ), 產生散播至全身的風界而向前移動 注釋書對 回原處重走 的行者 (haranapaccaharanasavkhatam) 給予極高的評價 (SA.47.2./III,189. VbhA.p.354.) Sampajana (sam+pajana, cp. Pajanati; 梵 Samprajana), 形 深思的, 知道的 (thoughtful, mindful, attentive, deliberate, almost syn. with sata, mindful) Sampajanakari(sampajanakarin), 形 全然知者, 完整知者 (acting with consideration or full attention) Sampajanamusavada, 陽 故妄語 (deliberate lie) Sampajjati (sam+pad 去 +ya), 成功, 興隆, 發生, 變成 過 sampajji 過分 sampanna 現分 sampajjamana 獨 sampajjitva Sampajjana, 中 成功, 繁榮, 成爲 Sampajjalita (sampajjalati 的 過分 ), 已燃燒著, 已著火 Sampaticchati (sam+pati+is+a), 接受 過 sampaticchi 過分 sampaticchita 獨 sampaticchitva Sampaticchana, 中 承諾, 協定 sampaticchanacitta 中 領受心, 當目標撞擊五根門之一, 如 : 顏色撞擊眼根時, 先生起令心轉向該目標的轉向心, 隨後生起眼識 ( 識知顏色 ), 接著生起 領受心, 納受眼識剛看過的目標 Sampati, 無 剛剛 Sampatita (sampatati 的 過分 ), 已跌落, 已發生 Sampatta (sampapunati 的 過分 ), 已到達 Sampatti, sampada(<sam+pad, cp. BSk. sampada), 陰 財富, 福, 成功, 達到 dibbasampattim(da.14./ii,472.), 天福 Sp.Cv.VI, Vinayapariyayena 1 vatthusampatti 2 battisampatti 3 anussavanasampatti 4 simasampatti 5 parisasampattiti ayam vinayo nama.( 律法門中, 有 (1) 人選成就,(2) 表白成就 ( 有效動議 ),(3) 隨教誡成就,(4) 界 ( 壇 ) 成就,(5) 781

397 僧眾成就 ) Sp.Para.I, Akuppenati vatthu-batti-anussavana-sima-parisasampattisampannatta akopetabbatam appatikkositabbatabca upagatena.( 不可動搖..人選 表白 隨教誡 界 ( 壇 ) 僧眾成就, 不可動搖的, 無異議通過 ) Sampadana, 中 轉給, 移交 文法 與格 (Dat. dative) Sampadalana, 中 撕裂, 裂開 Sampadaleti (sam+pa+dal 爆炸 +e), 撕, 劈開, 猛然打開 過 sampadalesi 過分 sampadalita 獨 sampadaletva Sampadussati (sam+pa+dus +ya), 被腐爛 過 sampadussi 過分 sampaduttha 獨 sampadussitva Sampadussana, 中 腐敗 Sampadosa(sam+padosa ), 陽 惡毒 (wickedness), 不道德 Sampanna (sampajjati 的 過分 ), 已成功, 已完全, 已富於, 已具有 Sampayata, 過分 已向前去, 已著手進行 Sampayutta(sam+payutta), 形 聯合的 (associated with), 聯結的 (connected) Sampayoga(sam+pa+yuj 連接 ; 梵 samprayoga), 陽 相應, 聯盟, 協會, 聯繫 Sampayojeti (san+pa+yuj 連接 +e), 參加, 聯合, 提出訴訟 過 sampayojesi 過分 sampayojita 獨 sampayojetva Samparaya, 陽 未來的情況, 來世 samparayika, 形 來世的 samparaya vedaniya kamma,後生報業 順後業 順後受業, 即至未來世才受果報的業 ( 順現法受業 ( 此生 ) 順次生受業 ( 來生 ) 順後次受業 ( 第三生之後 )) Samparikaddhati (sam+pari+kaddh+a), 到處拖 Samparivajjeti (sam+pari+vaj+e), 避免, 避開 過 samparivajjesi 過分 samparivajjita 獨 samparivajjetva Samparivattati (san+pari+vat+a), 轉, 滾動 過 samparivatti 獨 samparivattitva 使 samparivatteti Samparivareti (sam+pari+var+e), 包圍, 侍候, 照料 過 samparivaresi 過分 samparivarita 獨 samparivaretva Sampalimattha [saŋ+palimattha] 接觸, 把持, 破壞 (touched, handled, blotted out, destroyed) Sampavavka, [perhaps sam+pari+avka 2 ] 形 親密的 (intimate) Sampavatteti (sam+pa+vat+e), 決心就走 過 sampavattesi 過分 sampavattita Sampavayati (san+pa+va+a), 吹, 發出 782 Sampavedhati (sam+pa+vidh( 梵 vyadh / vidh) 貫穿 +a), 強震, 被高度地影響 過 sampavedhi 過分 sampavedhita 使 sampavedheti Sampasada, 陽 安然, 平靜, 快樂 Sampasadaniya, 形 導致寧靜的, 激發信心的 Sampasadeti (san+pa+sad 坐 +e), 使喜悅, 使純淨 過 sampasadesi 過分 sampasadita 獨 sampasadetva Sampasareti (sam+pa+sar( 梵 sr) 動轉 +e), 展開, 伸展 過 sampasaresi 過分 sampasarita 獨 sampasaretva Sampasidati (sam+pa+sad 坐 +a), 被取悅, 變晴, 放鬆 過 sampasidi 獨 sampasiditva Sampasidana, 中 歡喜, 快樂, 晴朗 Sampassati (sam+dis 指出 +a), 見, 把 視爲, 考慮 過 sampassi 現分 sampassanta, sampassamana 獨 sampassitva Sampahattha (sampahamsati 的 過分 ), 已喜悅, 已歡喜, 已打敗, 已精煉, 已形成 Sampahamsaka, 形 喜悅的 sampahamsana, 中 高興, 愉快 Sampahamsati (sam+pa+has+a), 很高興 過 sampahamsi 使 sampahamseti 過 sampahamesi 過分 sampahamsita 獨 sampahamsetva Sampahamsana, 中 喜悅 Sampahara, 陽 爭吵, 戰爭, 打擊 Sampata, 陽 結合起來, 同時存在, 碰撞 Sampadaka, 形 準備者, 供應者 sampadana, 中 供應, 準備好 Sampadiyati (sampadeti 的 被 ), 被供應 Sampadeti (sam+pad 去 +e), 完成, 供應, 準備 過 sampadesi 過分 sampadita 獨 sampadetva Sampapaka, 形 導致的, 帶來的 sampapana, 中 領導, 到達 Sampapunati (sam+pa+ap +una), 到達, 達到, 偶遇 過 sampapuni 過分 sampatta 現分 sampapunanta 獨 sampapunitva Sampayati (sam+pa+a+i (?)),解說, 解答 Sampindana, 中 組合, 連接, 附加 Sampindeti (sam+pind+e), 聯合, 弄成球型, 節略 過 sampindesi 過分 sampindita 獨 sampindetva Sampiyayati (sampiya 的 派 ), 善待, 執著, 投入, 喜歡 過 sampiyayi 過分 sampiyayita 現分 sampiyayanta, sampiyayamana 獨 sampiyayitva Sampiyayana, 陰 喜愛 783

398 Sampineti (sam+pi 養肥 +na+e), 使滿意, 使喜悅, 取悅 過 sampinesi 過分 sampinita 獨 sampinetva Sampila [sam+pila, cp.pila] 中 煩惱, 痛苦 反 asampila 無煩惱 ( free from trouble) Sampilana, Sampilana, 壓迫, 侷促, 齷齪 ( ㄨㄛ ˋ ㄔㄨㄛ ˋ, 台語 :ak cak 8, 有侷促 ( 而不舒服 ) 惡濁之意 ) citta-sampilanam domanassa, 心壓迫之苦 kayasampilana, 心壓迫 ( 之苦 )(crushing the body (of dukkha)) Sampileti (sam+pil 虐待 +e), 壓迫, 壓破, 煩惱 過 sampilesi 過分 sampilita 獨 sampiletva Sampucchati (sam+pucch 詢問 +a), 要求, 請求許可 過 sampucchi 過分 samputtha Sampunna (sampurati 的 過分 ), 已滿, 已完全, 已填, 熟透 Sampupphita, 過分 已完全開花 Sampujeti (sam+puj 禮拜 +e), 致敬, 尊敬 過 sampujesi 過分 sampujita 現分 sampujenta 獨 sampujetva Sampureti (sam+pur( 梵 pr / prn/ pur) 充滿 +e), 填充, 完成 過 sampuresi 過分 sampurita 獨 sampuretva Sampha, 中 輕薄, 廢話 samppalapa, 陽 綺語 DT.1-2/I, Yena sampham palapatiti yena palapasavkhatena niratthakavacanena sukham hitabca phalati vidarati vinasetiti samphan ti.( 說綺語..即所謂的胡說, 無意義的語言, 惱亂 毀壞快樂 利益的果報, 為 綺語 ) Samphala(sam+phala), 形 ( 完全 ) 結果 Samphassa, 陽 觸, 接觸 Samphuttha, (samphusati 的 過分 ) 已接觸, 已觸及 Samphulla, 形 盛開的 Samphusati (sam+phus+a), 接觸, 觸及 過 samphusi 獨 samphusitva Samphusana(sam 一起 +phusana 觸 ), 陰 一起觸, 接觸 (touch, contact) Samphusita, 過分 已接觸, 已觸及 Sambaddha, (sambandhati 的 過分 ) 已連接 Sambandha, 陽 連接 Sambandhati (sam 一起 +bandh 綁 +a), 綁, 聯合 過 sambandhi 獨 sambandhitva Sambandhana, 中 綁在一起, 連接 Sambala, 中 供給 Sambahula, 形 許多的 Sambadha 1 ( 梵 sambadha), 陽 1. 齷齪 ( 台語 :ak cak 8 ), 迫迮 ( ㄗㄜ ˊ), 侷 784 促, 憒亂 (crowding, pressure, inconvenience from crowding, obstruction) A.9.42./IV, Pabcime, avuso, kamaguna sambadho vutto Bhagavata.( 友! 五欲為世尊所說之齷齪 ) ( 五欲乃至非想非非想處, 皆為世尊所說之齷齪 具足想受滅住 ( 滅盡定 ), 以慧觀而諸漏盡, 才無齷齪 參考 A.9.42./IV, ) AA.9.42./IV,206.Sambadhasuttavannana.. sambadhoti ayam vitakkavicaranam aniruddhabhavo sambadho sampila nama.( 齷齪 : 不能停止 (aniruddha(<a-ni-rudh 成長 ) 此諸尋伺之緊迫的痛苦 ) KhA.248.Mettasuttavannana.. Asambadhanti sambadhavirahitam, bhinnasimanti vuttam hoti. Sima nama paccatthiko vuccati, tasmimpi pavattanti attho.( 沒有障礙 (a-sambadham)..空無障礙, 這是打破界限之說 在它轉起 ( 生起 ) 界限 (sima)( 即心量有限 ), 即稱為敵對之意 ) Sambadha 2 ( 梵 sambadha), 陽 陰部, 密處 Sambadhana, 中 齷齪, 憒鬧, 憒亂 Sambadheti (sam+badh 騷擾 +e), 擁擠, 阻隔 過 sambadhesi 獨 sambadhetva SA.2.7./I,106. : sambadheti nivaranasambadham kamagunasambadhanti dve sambadha.( 兩種齷齪..五蓋齷齪 五欲齷齪 ) 齷齪也有身齷齪及心齷齪 身齷齪, 過出離的生活就解決 ; 至於心齷齪, 經中說, 五欲乃至非想非非想處, 皆為齷齪 具足想受滅住 ( 滅盡定 ), 以慧觀而諸漏盡, 才無齷齪 (cf. A.9.42./IV,449.) Sambahati (sam+bah 壓 +a), 按摩, 擦, 洗頭 (to rub, shampoo) 使 sambaheti, sambahapeti 過 sambahi 獨 sambahitva sambahanta 現分 Sambahana, 中 摩擦, 按摩 Sambuka, 陽 牡蠣( 台語 : 蚵仔 ), 蠔, 貝殼 Sambujjhati (sam+budh 醒 +ya), 明白, 通曉 過 sambujjhi 過分 sambuddha 獨 sambujjhitva Sambuddha, 陽 全知者( 佛陀 ), 三菩陀 SA.1.7./I,25... Sambuddhati samma hetuna karanena Buddha.( 正等覺..作正因成就的佛陀 ) Sambodha (sam+bodha 覺 )(pp. of [sambujjhati 完全覺 ]),等覺 (enlightenment, highest wisdom, awakening) sambuddha: I. pp. 完全覺 {well understood}ii. m. 已完全覺者 ( 古譯 : 正覺. 等覺 ){one who has thoroughly understood,being [enlightened 給予知識 啟發 啟蒙 教化 開導 照耀 使發光輝 ],a Buddha} sameti: I. 集合 {to come together,to meet,to assemble} Sambojjhavga( 梵 saptabodhyavga), 陽 覺支( 覺悟的成分 ), 完全覺支, 菩提分 D.33./III, Satta bojjhavga-- satisambojjhavgo, 785

399 dhammavicayasambojjhavgo viriyasambojjhavgo, pitisambojjhavgo, passaddhisambojjhavgo, samadhisambojjhavgo, upekkhasambojjhavgo.( 七覺支.. (1) 念 (sati, smrti f.) 覺支 (2) 擇法 (dhamma-vicaya, dharma-pravicaya m.) 覺支 (3) 精進 (viriya, virya n.) 覺支 ( 英雄本色覺支 ) (4) 喜 (piti, priti f.) 覺支 (5) 輕安 (passaddhi, prawrabdhi f.) 覺支 (6) 定 (samadhi, samadhi m.) 覺支 (7) 捨 (upekkha, upeksa f.) 覺支 ( 旁觀覺支 ) Sambodhana(sam+bodhana), 中 1. 喚醒 2. 呼格 [ 巴利語法 ](the vocative case) Sambodhi, 陰 覺悟, 三菩提 ( 正覺, 最高的智慧 ) Sambodheti (sam+budh 醒 +e), 教, 使理解 過 sambodhesi Sambhagga, (sambhabjati 的 過分 ) 打破, 分裂 Sambhajati (sam+bhaj), 親近 Sambhabjati (sam+bhabj+a), 打破, 分裂 過 sambhabji 獨 sambhabjitva Sambhata (sam+bhata), 過分 已集合, 已儲存 ; 資產 (brought together, stored up) 中 資糧 (store, provisions) Sambhati (wrambh, given as sambh at Dhtp 214 in meaning vissasa ), 平靜 (to subside, to be calmed; only in prep. comb n patippassambhati (q.v.)) Sambhatta(pp. of sambhajati), 陽 熱衷, 熟識的朋友 (devoted, a friend) Sp.Para.II, sambhattoti dalhamitto( 熟識的朋友..摯友 ) Sambhama (sam+bhama, fr. bhram), 陽 刺激, 混亂 (confusion, excitement; sambhamapatta, 過度刺激 (overwhelmed with excitement J.IV,433.) Sambhamati (sam+bham+a), 考慮, 旋轉 (to revolve) 過 sambhami 獨 sambhamitva Sambhava (sam+bhava), 陽 1. 起源, 出生, 製造 (origin, birth, production) 2. 男性的精液 (emen virile J.V,152; VI,160; Miln.124.) sambhavesin, 尋求再生 (seeking birth M.I,48; S.II,11; Sn.147.) matapettikasambhava, 父母交會所生 (born from father and mother D.I,34; DhsA.306; natthi sambhavam has not arisen Sn.235) yathasambhavam, 根據情況 Sambhavati, Sambhunati, & Sambhoti (sam+bhu+a), 1. 生産, 生起 (to be produced, to arise) 2. 能勝任的, 能幹的, 稱職的 (to be adequate, competent) 3. 呈現, 存在 (to be present, to witness) 4. 與 在一起 (to be together with) 過 sambhavi 過分 sambhuta asambhunanto= asakkonto( 不生起 ) Sambhavana, 中 形成 786 Sambhavesi, 陽 正在尋求出生者, 求生者 Sambhara, 陽 材料, 必要的成分, 積聚, 堆 avgasambhara, 材料成份 Sambhavana, 陰 敬意, 敬重, 尊敬 sambhavaniya, 形 值得尊敬的 Sambhaveti (sam+bhu+e), 尊敬, 致敬, 和 混合 過 sambhavesi 過分 sambhavita 獨 sambhavetva Sambhindati (sam+bhid 打破 +m-a), 1. 混合 2. 打破 過分 sambhinna Sambhita, 過分 已驚嚇 sambh( 梵 wrambh), 使平靜 平息 Sambhati (Dhtp 214 in meaning vissasa 信賴 ), 已安靜 (to subside, to be calmed) sambhu, 字根 IV. 引導成功 (to lead to success) Sambhubjati (sam+bhuj 吃 +m-a), 一起吃 過 sambhubji 獨 sambhubjitva Sambhuta (sambhavati 的 過分 ), 已從 生起, 發生 Sambheda, 陽 混淆, 混亂 Sambhoga, 陽 在一起吃, 在一起住 Sambhoti, (sam+bhu+a), 出現, 存在, 與 在一起 參考 Sambhavati Samma 1, 親愛的 ( 只在 呼 中, 密友之間的稱呼,D.I,49, 225; DA.I,151; Vin.II,161; J.I,59; PvA.204; plur. samma Vin.II,161.) Samma 2 ( 梵 samyak), 見 samma. Samma 3, 中 鐃鈸 (cymbal) sammatala, 鐃鈸 (a kind of cymbal) Sammakkhana, 中 塗 Sammakkheti (sam+makkh 塗 +e), 塗, 過 sammakkhesi 過分 sammakkhita 獨 sammakkhetva Sammaggata, 形 走上正軌者 Sammajjati (sam+majj 下沉 +a), 掃除, 擦亮 過 sammajji 過分 sammajjita, sammattha 現分 sammajjanta 獨 sammajjitva 義 sammajjitabba Sammajjana, 中 打掃 Sammajjani, 陰 掃帚 (broom) Sammattha (sammajjati 的 過分 ), 已清掃 Sammata, 過分 已商定, 已批准, 已尊敬, 已指定 samanesu va samanasammata, 於沙門不具沙門資格 Sammatala, 陽 鐃鈸 (cymbal) Sammati (sam+a), 安撫, 平息, 停止, 休息, 居住, 厭倦 787

400 Sammatta (sam+matta), 過分 已陶醉, 已很高興 (samma 的抽象 ) 正確性, 正義 sammattaniyata, 正性決定, 對體證初道者 ( 須陀洹道 ) 的一種稱呼, 他一定會繼續達到最高的體證 ( 阿羅漢果 ), 不會改信異教 SA okkanto sammattaniyamanti pavittho ariyamaggam.( 入正決定 ( 正性離生 ): 已進入聖道 ) Sammada (sam+mada 陶醉 ), 陽 飯後的睡意 飯後, 身體活動旺盛 ( 消化食物 ), 躺下睡覺達不到休息的效果, 因此不要養成吃飽就睡的習慣 Sammadakkhata, 形 很好地傳道 Sammadabba, sammadabbaya, 獨 正確地瞭解 Sammad eva, 無 適當地, 徹底地 Sammadda, 陽 擁擠 Sammaddati (sam+madd 壓破 +a), 踐踏 ( 台語.. thun 2 tah 8 ), 壓碎 過 sammaddi 過分 sammaddita 獨 sammadditva Sammaddana, 中 踐踏, 壓爛 Sammaddasa, 形 有正見的, 正確地看見 Sammanteti (sam+mant 討論 +e) 共商 過 sammantesi 過分 sammantita 獨 sammantetva 現分 sammantayamana Sammannati (sam+man 想 +a), 批准, 同意, 贊成, 選擇 過 sammanni 過分 sammannita, sammata 獨 sammannitva Sammappabba, 陰 正慧 Sammappadhana, 中 正精進 Sammasana (<sammasati<sam 一起 + mas( 梵 mrw) 接觸 感覺 ), 中 思惟 sammasanabana, 思惟智 sammasanarupa, 思惟色 Sammasati (sam+ma+a), 接觸, 徹底地知道, 思惟 (to touch, seize, grasp, know thoroughly, master) 過 sammasi 過分 sammasita 獨 sammasitva 現分 sammasam, sammasanta(sammasanto); sammasamana; f. sammasanti Sammasana (< sammasati), 中 掌握, 熟練 (grasping, mastering) Samma, 無 正, 適當地, 正確地, 徹底地 ( 日語 : 思い切り,o-mo-i-ki-li) 雜阿含 790 經 : 何等為正? 謂人, 天, 涅槃 sammajiva(samma-ajiva), 陽 正命 sammakammanta, 陽 正業 sammadabba, 陽 正智 (It.A.:sammadabbati samma abbaya. 正智 : 正完全智 ) sammaditthi, 陰 正見 sammaditthika, 形 有正見的 sammapatipatti, 陰 正行, 正行道 sammapatipanna, 陽 正行者 sammavattana, 陰 正操行 sammavaca, 陰 正語 sammavayama, 陽 正精進 sammavimutti, 陰 正解脫 sammasavkappa, 陽 788 正思維 sammasati, 陰 正念 sammasamadhi, 陽 正定 sammasambuddha, 陽 三藐三菩陀, 正等覺 sammasambodhi, 陰 正覺悟 Para.III,3... Evameva kho aham, brahmana, avijjagataya pajaya andabhutaya (Para.III,4.) pariyonaddhaya avijjandakosam padaletva ekova loke anuttaram sammasambodhim abhisambuddho. Svaham, brahmana, jettho settho lokassa.( 婆羅門! 正如是也 我為陷於無明 被黑暗所覆蓋之有情, 於此世唯一破無明殼, 證無上正菩提, 圓滿覺悟者 婆羅門! 我贊在世界中, 實是最長 最勝者 ) Sammakammanta(samma 正 +kamma 業 +anta 邊 ), 陽 正業, 離邪業 ( 離殺盜淫 ) Dhs.p.64.# Katamo tasmim samaye sammakammanto hoti? Ya tasmim samaye tihi kayaduccaritehi 1 arati 2 virati 3 pativirati 4 veramani 5 akiriya 6 akaranam 7 anajjhapatti 8 vela-anatikkamo 9 setughato 10 sammakammanto 11 maggavgam 12 maggapariyapannam-- ayam tasmim samaye sammakammanto hoti.( 在此時什麽是 正業? 在此時凡是由三 1 種身惡行遠離 (arati) 2 ( 出 ) 離 (virati) 3 回避 (pativirati) 4 離 (veramani) 5 不作 (akiriya 無所作 ) 6 不為 (akaranam 不作為 ) 7 不犯 (anajjhapatti 不違犯 ) 8 不超越界限 (vela 界限 +an 不 +atikkamo 超越 ) 9 破 ( 惡緣之 ) 橋 10 正業 11 道分 12 道所攝 -- 在此時是 正業 ) Sp.Pari.VII, Araka etehi ramatiti arati; bhusa va rati arati. Vina etehi ramatiti virati Paccekam paccekam viramatiti pativirati. Veram manati vinasetiti veramani. Na etaya ete (Sp.Pari.VII,1315.) apattikkhandha kariyantiti akiriya. Yam etaya asati apattikkhandhakaranam uppajjeyya, tassa patipakkhato akaranam. Apattikkhandha-ajjhapattiya patipakkhato anajjhapatti. Velanato vela; calayanato vinasanatoti attho. Niyyanam sinoti bandhati nivaretiti setu. Apattikkhandhanametam adhivacanam. So setu etaya pabbattiya habbatiti setughato.( 遠離欲樂, 為 遠離 (arati); 或 ( 遠離 ) 愛好, 為 遠離 沒有欲樂, 為 離 (virati) 個別個別地避開, 為 回避 (pativirati) 壓倒 破壞怨( 敵 ), 為 離 (veramani) 罪惡事項無被作, 為 不作 (akiriya 無所作 ) 沒有任何罪惡事項被產生, 對之已離去, 為 不為 (akaranam 不作為 ) 已離去自己已離去犯罪事項, 為 不犯 (anajjhapatti 不違犯 ) 由界限, 為 界限 ; 為 不超越界限 (vela 界限 +an 不 +atikkamo 超越 ), 為 破 ( 惡緣之 ) 橋 ) Sammajiva (samma-ajiva), 陽 正命, 離邪命 Dhs.p.64.#301.Katamo tasmim samaye samma-ajivo hoti? Ya tasmim samaye miccha-ajiva 1 arati 2 virati 3 pativirati 4 veramani 5 akiriya 6 akaranam 7 anajjhapatti 8 vela-anatikkamo 9 setughato 10 samma-ajivo 11 maggavgam 12 maggapariyapannam-- ayam tasmim samaye samma-ajivo hoti.( 在此時 1 什麽是 正命? 在此時凡是由由邪命遠離 (arati) 2 ( 出 ) 離 (virati) 3 789

401 回避 (pativirati) 4 離 (veramani) 5 不作 (akiriya 無所作 ) 6 不為 (akaranam 不作為 ) 7 不犯 (anajjhapatti 不違犯 ) 8 不超越界限 (vela 界限 +an 不 +atikkamo 超越 ) 9 破 ( 惡之 ) 橋 10 正命 11 道分 12 道所攝 -- 在此時是 正命 ) Sammaditthi, 陰 正見(right views) S.45.8./V,8-9. 正見 這一項說: Katama ca, bhikkhave, sammaditthi? Yam kho, bhikkhave, dukkhe banam, dukkhasamudaye banam dukkhanirodhe banam, dukkhanirodhagaminiya patipadaya banam--ayam vuccati, bhikkhave, sammaditthi. ( 諸比丘! 什麽是正見? 諸比丘! 1 苦之智 2 苦集之智 3 苦滅之智 4 導致苦滅之道之智 諸比丘! 這稱為正見 )SA.45.1~2./III, Sammaditthiti yathavaditthi niyyanikaditthi.( 正見..正確的見解和有利可圖的見解 ) DhsA.CS:p Samma passati, sobhana va ditthiti sammaditthi.( 正確地看見, 或美的知見, 為 正見 ) SA.45.8./III, dukkhe bananti savanasammasanapativedhapaccavekkhanavasena catuhakarehi uppannam banam.( 苦之智..於四種行相, 已生起暢通思惟 貫通省察自在之智 ) Sammana, 陽 sammanana, 陰 敬禮, 尊敬 sammanavamanakkhamo(sammana 尊敬 +avamana 輕視 +khamo 寬恕 ),寬恕稱揚 毀訾 Sammapanidhi,正誓願 attasammapanidhi,自持正誓願( 即 四攝事 的 利行 )( 自持正誓願 : 這類的自己無戒立戒, 無信令信, 慳者令捨 (, 惡智令建立正智 ) KhA.CS:p Attasammapanidhi nama idhekacco attanam dussilam sile patitthapeti, assaddham saddhasampadaya patitthapeti, maccharim cagasampadaya patitthapeti. (cf. 雜阿含 668 經 ) Sammavaca, 陰 正語, 離邪語 Dhs.p.63.# Katama tasmim samaye sammavaca hoti? Ya tasmim samaye catuhi vaciduccaritehi 1 arati 2 virati 3 pativirati 4 veramani 5 akiriya 6 akaranam 7 anajjhapatti 8 vela-anatikkamo 9 setughato 10 sammavaca 11 maggavgam 12 maggapariyapannam-- ayam tasmim samaye sammavaca hoti.( 在此時什麽是 正語? 在此時凡是由 1 四種語惡行遠離 (arati) 2 ( 出 ) 離 (virati) 3 回避 (pativirati) 4 離 (veramani) 5 不作 (akiriya 無所作 ) 6 不為 (akaranam 不作為 ) 7 不犯 (anajjhapatti 不違犯 ) 8 不超越界限 (vela 界限 +an 不 +atikkamo 超越 ) 9 破 ( 惡之 ) 橋 10 正語 11 道分 12 道所攝 -- 在此時是 正語 ) Sammavayama, 陽 正精進 D.22./II,313.(=S.45.8./V,9.).. Katamo ca, bhikkhave, sammavayamo? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannanam papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya 1 chandam janeti vayamati 3 viriyam arabhati 4 cittam pagganhati padahati; uppannanam papakanam akusalanam dhammanam pahanaya 1 chandam janeti 2 vayamati 3 viriyam arabhati 4 cittam pagganhati padahati; anuppannanam kusalanam dhammanam uppadaya 1 chandam janeti 2 vayamati 3 viriyam arabhati 4 cittam pagganhati padahati; uppannanam kusalanam dhammanam thitiya asammosaya bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya 1 chandam janeti 2 vayamati 3 viriyam arabhati 4 cittam pagganhati padahati. Ayam vuccati, bhikkhave, sammavayamo.( 又, 諸比丘! 什麼是 正精進? 諸比丘! 於此, 比丘令不生未生之惡不善 1 法, 而起欲 2 精進 3 發奮 4 策勵心 ; 為斷已生之諸惡不善法, 而 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 1 策勵心 ; 為生起未生之諸善法, 而起欲 2 精進 3 發奮 4 策勵心 ; 為延續已生之諸善法, 不混亂 倍修習 廣 1 修習 圓滿, 而起欲 2 精進 3 發奮 4 策勵心 諸比丘! 這被稱為正精進 ) 1 起欲 2 精進 3 發奮 4 策勵心, 中阿含 86 經 (T ) 作.. 發欲求 方便 精勤 舉心滅, 中阿含 222 經 (T ).. 起欲求 方便 行精勤 舉心斷 其中 斷 滅 是誤譯,padahati, padhana- 是 努力 精勤, 不是 斷 滅 (pajahati, pahana-; 梵 prajahati, prahana) Sammasati, 陰 正念 DA.6./I, Samma upatthanalakkhana sammasati.( 正隨侍 ( 念起 ) 之相, 為 正念 ) upatthana(fr. upa + tha ( 梵 stha)), 中 現起, 隨侍 Sammasambuddha, 陽 三藐三菩陀, 正等覺 A.1.13./I,22... Tathagato araham sammasambuddho. Ayam kho, bhikkhave, ekapuggalo loke uppajjamano uppajjati 1 adutiyo 2 asahayo 3 appatimo 4 appatisamo 5 appatibhago 6 appatipuggalo 7 asamo 8 asamasamo 9 dvipadanam aggo ti.( 世尊說 :)( 如來是阿羅漢 正等正覺者 諸比丘! 有一個人出 1 現於世是獨一無二 2 無雙 3 無比 4 無等比 5 無同等 6 無等同之補伽羅 7 無敵 8 無敵中的無敵 9 兩足尊 ) Sammibjati, Sammibjeti, Samibjeti (sam+ibj( 梵 rbj / rj ) 伸展 +a), 向後彎曲, 後仰, 加倍 (to bend back, to double up) 過 sammibji 過分 sammibjita 現分 sammibjanta 獨 sammibjitva Sammibjita, Samibjita, (pp. of sammibjati), 後仰, 已向後地彎曲 (bent back) Sammissa (sam+missa), 形 混合的 sammissata, 陰 混合的情況(the state of being mixed, confusion) asammissata, 陰 不混合的情況 Sammisseti (sam+mis +e), 混合, 搞亂 過 sammissesi 過分 sammissita 獨 sammissetva Sammukha (sam+mukha), 形 對面的, 當面的 (face to face with, in 791

402 presence) 處 在面前 sammukha, 無 在前面, 當面 Sammukhibhava (sammukhi+bhava),對面的 Sammucchati (sam+mu 知道 +ya), 衝昏頭腦 過 sammucchi 過分 sammucchita 獨 sammucchitva Sammubjani, 陰 掃帚 (broom) Sammuttha(sam+muttha, sammussati 的 過分 ), 已糊塗, 已忘記 (confused, one who has forgotten(=na ssarati)) SA.1.7./I,26... susammutthati pabbaya appatividdhabhaveneva sunattha.( 已迷糊..真的已迷失智慧, 已非常滅絕 ) Sammuti (sam+man), 陰 1. 同意 許可 (consent, permission Vin.III,199.) 2. 選擇 (choice, selection, delegation Vin.III,159.) 3. 固定 決定 (fixing, determination (of boundary) Vin.I,106.) 4. 一般同意 (common consent, general opinion, convention, that which is generally accepted) sammutisacca, 世俗諦 (conventional truth) Sammudita(sammodati 的 過分 ), 形 高興的 (delighted, delighting in) Sammuyhati (sam+ muh( 梵 muh) 昏迷 +ya), 迷惑, 弄糊塗 過 sammuyhi 過分 sammulha 獨 sammuyhitva sammuyha Sammuyhana, 中 遺忘, 困惑 Sammussati (sam+mu+ya), 忘記 (sammussati, A.I.280.) 過 sammussi 過分 sammuttha 獨 sammussitva Sammulha (sammuyhati 的 過分 ), 已忘記, 已弄糊塗 Sammodaka, 形 話說得友善的人 Sammodati (sam+mud+a), 祝福 (greetings) 過 sammodi 獨 sammoditva, sammoditvana sammodaniyam katham saraniyam vitisaretva(saraniyam sammodaniyam katham vitisareti [for which BSk. sammodanim samrabjanim vividham katham vyatisarayati, e. g. AvW II.140]), 寒喧, 互相問候 Sammodana, 陰 歡喜, 道賀 sammodaniya, 形 歡喜的, 愉快的 Sammosa, sammoha, 陽 混亂, 迷惑 Sampaka(sam+paka), 1. 羹湯 (what is cooked, a cooked preparation, concoction Vin.II,259 (mamsasampaka 肉羹湯 )); Vv 43 5 (kolasampaka 棗子羹湯 ); VvA.186.) 2. 成熟 開展 (ripeness, development J.VI,236.) Sayam, 1. 副 自己 2. [seti 臥 睡眠 ] 的 現分 ;=sayati 臥 睡眠 Sayabjata, 形 自生的, 化生的 Sayati (si ( 梵 wi) 睡 +a), 睡覺, 躺下 (to lie down) 過 sayi 現分 sayanta, sayamana 獨 sayitva cf. supati( 睡覺 ) Sayana (< wi), 中 1 睡眠 (lying down, sleeping, mabcasayana) 2. 床 (bed, couch) sayanam 792 attharapeti, 鋪床 (to spread out a bed) sayanasannidhi, 囤積床 sayanakalaha, 床的爭論 (a quarrel in the bedroom, a curtain-lecture) sayanasana, 床, 座 (bed & seat) uccasayana, 中 大牀 (Sp.Mv.V, uccasayananti pamanatikkantam mabcam. 高床..超過尺寸的牀 ) mahasayana, 中 大牀, 豪華牀 (Sp.Mv.V, Mahasayananti akappiyattharanam. 大床..不適當的鋪設 )sayanighara, 中 睡房 D.2./I,65~6... Yatha va paneke bhonto samanabrahmana saddhadeyyani bhojanani bhubjitva te evarupam uccasayanamahasayanam anuyutta viharanti. Seyyathidam-- (1) asandim (2) pallavkam (3) gonakam (4) cittakam (5) patikam (6) patalikam (7) tulikam (8) vikatikam (9) uddalomim (10) ekantalomim (11) kattissam (12) koseyyam (13) kuttakam (14) hatthattharam (15) assattharam (16) rathattharam (17) ajinappavenim (18) kadalimigapavarapaccattharanam (19) sa-uttaracchadam (20) ubhatolohitakupadhanam iti va iti (D.2./I,66.) evarupa uccasayanamahasayana pativirato hoti. Idampissa hoti silasmim.( 鑒於有些沙門及婆羅門依靠信眾供養的食物過活, 卻享用高且奢侈的床和椅, 這即是 :(1) 高床 ( 高腳椅 )( 超高的臥床或椅子 );(2) 椅腳或床腳雕刻 ( 精美的 ) 動物 ;(3) 長羊毛的大毛毯 ;(4) 彩繡羅帳 ;(5) 白羊毛毯 ; (6) 花邊的羊毛毯 ;(7) 棉花墊 ( 即.. ( 兜羅 ) 木棉 rukkhatula 蔓棉 latatula 草棉 potakitula)( 若人造棉或化學纖維則不在此限 ; 若用棉被因非墊被則被許可 );(8) 有刺繡的羊毛毯 ;(9) 雙面有毛的羊毛毯 ;(10) 單面有毛的羊毛毯 ;(11) 四邊鑲有珠寶的絹絲敷具 ;(12) 絲綢毛毯 ;(13)( 可容 16 人在上面跳舞的 ) 大羊毛地毯 ;(14) 鋪在象背上的毛氈 ;(15) 鋪在馬背上的毛氈 ;(16) 鋪在車的毛氈 ;(17) 羚羊皮毯 ;(18) 羚鹿鹿皮 (kadalimiga) 製的敷具 ;(19) 有華蓋 ( 紅色羅帳 ) 的床 ;(20) 兩端有紅色頭枕和腳枕的床 他戒除使用這些高且奢侈的床和椅 這也是他的戒行 ) (1) Asandinti pamanatikkantasanam. ( 高床 (asandim)..超高的臥床或椅子 ) Anuyutta viharantiti idam apekkhitva pana sabbapadesu upayogavacanam katam. (2) Pallavkoti padesu valarupani thapetva kato.( 獸腳床 (pallavkam)..椅腳或床腳雕刻 ( 精美的 ) 動物 ) (3) Gonakoti dighalomako mahakojavo, caturavguladhikani kira tassa lomani.( 長毛氍 (gonakam)..長毛的大氍毹, 該毛超過四指寬 ) (4) Cittakanti vanavicittam unnamayattharanam.( 彩繡的紗網 (cittakam).. ( 有牆壁及 ) 彩繡的紗網等 ) (5) Patikati unnamayo setattharano.( 白羊毛毯 (patikam)..白羊毛床單 ) (DA.1./I,87.) (6) Patalikati ghanapupphako unnamayattharano.( 花邊毛毯 (patalikam)..繡花的羊毛毯 ) Yo amalakapattotipi vuccati. (7) Tulikati tinnam tulanam abbatarapunna 793

403 tulika.( 棉花墊 ( 即..木棉 rukkhatula 蔓棉 latatula 草棉 potakitula)( 若人造棉或化學纖維則不在此限 ; 若用棉被因非墊被則被許可 ) (8) Vikatikati sihabyagghadirupavicitro unnamayattharano.( 繡像毯 (vikatikam)..繡有獅子 老虎等像的彩色羊毛毯 ) (9) Uddalomiti ubhayatodasam unnamayattharanam, keci ekato-uggatapupphan ti vadanti.( 雙面毛毯 (uddhalomim)..雙面有毛的羊毛毯 ) (10) Ekantalomiti ekatodasam unnamayattharanam. Keci ubhato-uggatapupphan ti vadanti.( 單面毛毯 (ekantalomim)..單面有毛的羊毛毯 ) (11) Kattissanti ratanaparisibbitam koseyyakattissamayapaccattharanam.( 寶石絹絲品 (katthissam)..四邊鑲有寶石的絹絲敷具 ) (12) Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayapaccattharanam.( 絲綢 (koseyyam)..四邊縫有寶石的由絲線織成的敷具 若是純絲綢的則適合使用 ) Suddhakoseyyam pana vattatiti Vinaye vuttam. Dighanikayatthakathayam pana thapetva tulikam sabbaneva gonakadini ratanaparisibbitani na vattanti ti vuttam. (13) Kuttakanti solasannam natakitthinam thatva naccanayoggam unnamayattharanam.( 可容 16 人在上面跳舞的 ) 大羊毛地毯 ) (14~15) Hatthattharam assattharanti hatthi-assapitthisu attharana-attharakayeva.( 象氈 馬氈..鋪在象 馬上的毛氈 ) (16) Rathattharepi eseva nayo( 車氈..鋪在車上的毛氈 ) (17) Ajinappaveniti ajinacammehi mabcappamanena sibbitva kata (CS:pg.1.84) paveni.( 羚羊皮蓆 (ajinappavenim)..用羚羊皮按床的尺寸縫製成的蓆子 ) (18) Kadalimigapavarapaccattharananti kadalimigacammam nama atthi, tena katam pavarapaccattharanam; uttamapaccattharananti attho. Tam kira setavatthassa upari kadalimigacammam pattharitva sibbetva karonti.( 咖達離鹿皮特級敷具 (kadalimigapavara- paccattharam)..以名爲咖達離鹿 (kadalimiga) 之皮所製成的特級敷具是最上等的敷具 將咖達離鹿皮縫在白布上製成 ) (19) Sa-uttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitanena saddhinti attho. Setavitanampi hettha akappiyapaccattharane sati na vattati, asati pana vattati.( 有華蓋者 (sa-uttaracchadam)..即在床的上方綁有紅色傘蓋的意思 即使在白色傘蓋下面有不允許的敷具也不適合使用 ; 若沒有則適合使用 ) (20) Ubhatolohitakupadhananti sisupadhanabca padupadhanabcati (DA.1./I,88.) mabcassa ubhatolohitakam upadhanam, etam na kappati. Yam pana ekameva upadhanam ubhosu passesu rattam va hoti padumavannam va vicitram va, sace pamanayuttam, vattati. Maha-upadhanam pana patikkhittam.( 兩端有紅枕者 (ubhatolohitakupadhanam)..兩端有紅色頭枕和腳枕的床 若只有一個 794 枕頭, 即使其兩側是紅色 蓮花色或彩色的, 只要尺寸適當, 也是可以使用的 ; 如果是大枕頭 ( 超過半身大小 ) 則是禁止的 ) 在這二十種高 大床座中, 第一種高床和第二種獸腳床爲 高床座, 其餘十八種爲 大床座 比丘或受八戒者禁用 高椅 大椅 是避免豪華 奢侈生活, 及產生 利養憍 (labhamado) 受用憍 (bhogamado) 若是說法的需要, 被允許使用高椅 大椅 Sayambhu, 陽 造物主 Sayam, 無 自己, 靠自己, 獨自 sayamkata, 形 自做的 sayamvara, 陽 自己的選擇 Sayatha (cp. Sk. sayatha or tadyatha; see sa 2. The usual P. form is seyyatha), 副 像, 即 (like, as) Sayana, 形 睡著的, 躺下的 Sayapita (Sayapeti 的 過分 ) 已躺下 Sayapeti (sayati 的 使 ), 使入眠, 使躺下 Sayha, 形 可忍受的, 能忍耐的 sar, 字根 I. 1.(= 梵 sr) 移動 (to move);2. 聽 (to sound) 3. 記得 (to remember) Sara, 陽 1. 箭 2. 聲音 3. 母音 4. 湖 5. 纖毛甘蔗 ( 見 mubja) saratunda, 中 箭頭 saratira, 中 湖灘 sarabhavga, 陽 斷箭 sarabhabba, 中 吟詠, 特別方式的朗誦 sarabhanaka, 陽 背誦經典的人 Sara 3 (m.-nt.) [Vedic saras] a lake; there are seven great lakes (maha-sara, viz. Anotatta, Sihapapata, Rathakara, Kannamunda, Kunala, Chaddanta, Mandakini); annava the ocean; Loc. sare; sarasmim; & sarasi ; jatassara a natural lake. Saraka, 陽 飲具( 杯, 碗等 ) Saraja, 形 染塵的, 不純的 Sarana 1 (cp. Vedic warana protection, shelter, house, warman id.; wala hall), Sarana, 中 歸依, 保護, 幫忙, 避難所, 庇護所 (shelter, house; refuge, protection; especially the three refuges-the Buddha, the Dhamma, and the Brotherhood; 常用的動詞 :upeti, gacchati, yati) saranagamana, 中 歸依 反 asarana, asaranibhuta,無保護 佛教常用的三歸依文 (tisarana) 如下.. ( 第二 三遍, 或開頭加上.. Dutiyam pi( 第二遍 ) Tatiyam pi( 第三遍 )) Buddham saranam gacchami. 佛 (m.s.acc.) 皈依 (n.s.acc.) 我去 (1s.pres.) 菩湯沙拉曩鵝恰密 ( 我皈依佛 ) 795

404 Dhammam saranam gacchami. 法 (m.s.acc.) 皈依我去湯忙沙拉曩鵝恰密 ( 我皈依法 ) Savgham saranam gacchami. 僧 (m.s.acc.) 皈依我去三康沙拉曩鵝恰密 ( 我皈依僧 ) S /IV, Buddhasaranagamanahetu kho, devanaminda, evamidhekacce satta kayassa bheda param marana sugatim saggam lokam upapajjanti.( 天主! 由歸依佛之因, 於此處有情身壞命終後, 得生於善趣天界 ) A.3.24./I, Yam, bhikkhave, puggalam agamma puggalo Buddham saranam gato hoti, dhammam saranam gato hoti, savgham saranam gato hoti; ayam, bhikkhave, puggalo imassa puggalassa bahukaro.( 諸比丘! 若有人引人來歸依佛陀 歸依法 歸依僧伽 諸比丘! 此人是多益於人者 ) A.1.14./I, Etadaggam bhikkhave, mama savakanam upasakanam pathamam saranam gacchantanam yadidam Tapussabhallika (=Tapassubhallika)Vanija.( 諸比丘! 我的弟子當中,( 排名 ) 第一的優婆塞, 最初歸依者, 是多梨富沙 (Tapussa) 婆梨迦 (Bhallika) 二商人 ) Sarana 2 (sa+rana), 形 諍, 伴隨爭端 (concomitant with war) Sarana 3 (<smr; i. e. sarati 2 ) 中 記得 (remembrance) saranata (f.) remembering. Saraniya (grd. formation fr. sarana 2 ), 形 中 應該記得的 (something to be remembered ), 寒喧 cha saraniya dhamma,六和敬法 六可念法 六慰勞法 (mettakayakamma, mettavacikamma, mettamanokamma, sadharanabhogita, silasamabbata, dhitthisamabbata), 身業 慈語業 慈意業 所獲得與同梵行者俱 戒同 見同 (Vin.V. 92~93; D.33./III,245.; A.6.11/III,288 ~ 289.) 中阿含 196 經.. 慈身業 ( 口業 意業 ) 向諸梵行, 法是慰勞法 愛法 樂法, 令愛令重, 令奉令敬, 令修令攝, 得沙門, 得一心, 得精進, 得涅槃 云云 (T1.755b) Sarati 1 (sar(sr) 移動 +a), 向前移動 過 sari 獨 saritva 現分 saranta Sarati 2 (smr 記得 +a), 記得 sareyyatha(2pl.opt.) Sarati 3 (<wr) 壓碎 (to crush) Sarada, 陽 秋天, 年 saradasamaya, 陽 雨季過後的季節 Sarabu(cp. Sk. sarata), 陽 壁虎 蜥蜴 (a lizard,台語 : 杜定 too 7 ting 7 ) Sarabha, 陽 鹿 (deer) Sarala, 長葉松 ( 喜馬拉雅松 ) (the tree Pinus longifolia S /V,438. J.V,420.) Saravant (sara 5 +vant, 形 1. 有聲的 (having or making a sound, well-sounding Vin.I,182; A.III,375.) 2. 有噪音 (with a noise Mhvs 25, 38.) Sarasa(sa 3 +rasa), 形 有鑒賞力的, 雅致的 (with its essential properties (see rasa) Nd 1 43; sarasabhava a method of exposition DhsA.71.) Sarasi, 陰 大池塘 (a large pond) sarasiruha, 中 睡蓮 Saraga (sa 有 +raga 染 ), 形 有染的 (connected with lust, passionate) Sarajika, 形 包括國王的 Sarava(=saravaka) (Sk. warava), 茶杯, 茶托, 淺碟 (a cup, saucer A.I,161; J.I,8; M.III,235 for patta) Sari, 身體 (according to Payogasiddhi=sarisa (sadisa) cp. sarivanna J.II,439 (=samana-vanna, C.)) Sarikkha (cp. Sk. sadrksa, fr. sadrw=p. sadisa), 形 像, 相似 (like, resembling S.I,66; J.I,443; III,262.) Sarikkhaka (=sarikkha, 形 與... 一致, 相似 (in accordance with, like) Sarikkhata (fr. sarikkha), 陰 相似 (resemblance, likeness J.III,241 (tam being like that); VvA.6 (cp. kammasarikkhata). Sarikkhatta (fr. sarikkha), 中 相似 (likeness DhsA.63; as sarikkhakatta (kamma ) at DhsA.347. Saritabba, 義 可以記得 Sarita 1 (pp. of sarati 1 ) 向前移動 (gone, set into motion Dh.341 (=anusata, payata DhA.IV,49)) Sarita 2 (pp. of sarati 2 ), 記得 (remembered Vin.II,85.) Sarita (<sarati 1 ), 陰 河 Saritu, 陽 記得的人 Sarira, 中 身體, 舍利 sarirakicca, 中 身體的舒適, 身體的功能, 葬禮 sariratthaka,身體的骨架 sarirattha, 形 放在身體上的 sariradhatu, 陰 佛舍利 sariranissanda, 陽 身體的排泄物 sariraparikamma, 中 身體的準備 (attending the body) sarirappabha, 陰 身體的光彩 sariramamsa, 中 體肉 sariravanna, 陽 體貌 sariravalabja, 陽 身體的排泄物, 糞 sariravalabjatthana, 中 廁所 sarirasanthana, 中 體形, 體相 sarirattha, 形 放在身體上的 A10.49./V,88... Dasayime, bhikkhave, dhamma sarirattha. Katame dasa? (1) Sitam, (2) unham, (3) jighaccha, (4) pipasa, (5) uccaro, (6) passavo, (7) kayasamvaro(kaya 身 +sam 一起 +var( 梵 vr) 遮蓋 ) (8) vacisamvaro, (9) ajivasamvaro, (10) ponobhaviko(ponobbhaviko)

405 bhavasavkharo-- Ime kho, bhikkhave, dasa dhamma sarirattha ti.( 諸比丘! 這十個置於身體的法 : (1) 冷 (2) 煖 (3) 饑 (4) 渴 (5) 大便 (6) 小便 (7) 身遮護 (8) 語遮護 (9) 活命遮護 (10) 當來有之有行 ) Sarisapa, Sarisapa (=sirimsapa,梵 sarisrpa), 中 毒蟲( 蠍 蛇等 )(a (long) creeping animal, serpent etc.) Sirimsapatta, 中 毒蟲性(the state of being a creeping thing D.II,57.) Sarupa, 形 有相同的外形的, 有外形的 sarupata 陰 類似處 Saroja, saroruha, 中 睡蓮 Sarvastivada, 梵語 說一切有部, 部派佛教派別 音譯薩婆多部,簡稱有部或一切有部 約在釋迦牟尼逝世後 300 年之際,從上座部分出 在此後半個世紀內,又有犢子 法上 密林山等部從此部分出,所以也稱根本說一切有部 學說以阿毗達磨為立論依據,主張 法體恆有 ",即把世間一切現象分為有為法和無為法兩類 有為法是因緣和合的產物,有生 ( 產生 ) 住( 持續 ) 異( 變化 ) 滅( 毀滅 ) 的 四相 " 有為法計四種:表現物質現象的,稱為色法;表現生理或精神現象的眼 耳 鼻 舌 身 意六識的,稱心法;各種心理作用稱心所法;心 色之外具有生滅的各種現象,稱心不相應法 無為法指非因緣和合 無生滅變化的各種現象 據此五法又細分為七十五種,統稱五位七十五法 ( Salakkhana 1 (sa 3 +lakkhana,梵 svalaksana), 形 連同特性的(together with the characteristics) Salakkhana 2 (sa 1 +lakkhana,梵 svalaksana) 中 自己的特性( 自相 ) 反 共相 (samabba-lakkhana; 梵 samanya-laksana) 阿毘達磨大毘婆沙論 說 : 分別一物相者, 是分別自相 ; 分別多物相者, 是分別共相 (T 上 ) 自相是一法( 心 心所 色 ) 的各自的特相 ; 共相, 有為法 ( 究竟名法及究竟真實色法 (18 完成色 )) 的共同特相, 即無常 苦 無我 ( 包括 : 空 ) 大毘婆沙論 卷三八(T ) 說 : 諸法自性, 即是諸法自相 同類性是共相 Salabha, 陽 蠹, 蚱蜢, 蝗蟲 Salaka(Sk.syala+ka),夫或妻的兄弟(a brother-in-law) Salaka, 陰 草葉, 傘骨, 手術用的工具, 籌, 木片 salakavutta, 形 以木片的食物維生 salakakagga, 中 分木片( 或籌 ) 房 salakagaha, 陽 取票( 籌 ), 取選票 salakagahapaka, 陽 選票的分發者 salakabhatta(=niccadana 常施, (AA.4.39.)), 中 以木片( 木瓢 ) 分發食物 Salatu, salatuka, 形 未熟的 Salabha, 陽 自己的利益 798 Salila, Salila, 中 形 水 saliladhara, 陰 陣雨, 淋浴 salilatala, 中 水面 salilam apo, 流動的水 (flowing water) Salla(Vedic walya, cp. walaka), 陽 箭 ( 飛鑣 ), 樹樁, 豪豬的剛毛, 外科的工具 (an arrow, dart) antodosasalla,內瞋箭 abhulhasalla,箭 tanhasalla,渴愛箭 bhavasalla,有箭 Nd1 59 七箭 :raga,染箭 dosasalla,瞋箭 mohasalla,癡箭 manasalla,慢箭 ditthisalla,見箭 sokasalla,愁箭 kathavkathasalla,箭 Sallaka, 陽 豪豬 箭豬 (a porcupine) Sallaki (cp. Class. Sk. wallaki), 陰 橄欖科植物乳香木 (Boswellia thurifera 或 Boswellia sacra) 產出的含有揮發油的香味樹脂 乳香 (frankincense), 古代用於宗教祭典, 也當作熏香料 ( 製造熏香 精油的原料 ) 使用 乳香也是中藥的一種外科和内科藥材, 用於止痛 化瘀 活血 Sallaviddha, 形 被箭 ( 飛鑣 ) 刺穿的 Sallakatta, 陽 外科醫生 sallakattiya, 中 外科手術 Sallakkhana, 中 sallakkhana, 陰 識別力, 考慮 Sallakkheti (sam+lakkh +e), 觀察, 考慮, 想 過 sallakkhesi 過分 sallakkhita 獨 sallakkhetva 現分 sallakkhenta 義 sallakkhetabba Sallapati (san+lap 嘮叨 +a), 交談, 與 交談 過 sallapi 現分 sallapanta 獨 sallapitva Sallapana, 中 說話 Sallahuka, 形 輕的, 節儉的, 簡樸的 sallahukavutti, 簡樸生活 KhA Sallahuka vutti assati sallahukavutti.( 生活簡樸..是簡樸生活 ( 習慣 ) ) Sallapa, 陽 友好的談話 Sallikhati (sam+likh 抓 +a), 切片 過 sallikhi 過分 sallikhita 獨 sallikhitva Sallina, [salliyati 隱退 ] 的 過分 Salliyati (sam+li 執著 +ya), 隱退 過 salliyi 獨 salliyitva Salliyana, 陰 遲鈍, 隔離 Sallekha, 陽 削減 (effacement), 嚴峻的懺悔 (austere penance) Salayatana (=chalayatana, cha-ayatana), 中 六處 ( 眼 耳 鼻 舌 身 意 ) kayam paticca salayatanikam jivitapaccaya, 身六處命存 ( 依於生命的六處之身 ) Savavka, 形 有彎曲的 Savana (<sunati, su( 梵 wru) 聽 ), 中 聽, 耳朵 陽 女宿 ( 二十七星宿之一 ) 799

406 Savaniya, 形 悅耳的 Savana, 中 流動 Savati (su 擠向前 +a), 流 過 savi 現分 savanta 獨 savitva Savanti, 陰 河 Savighata, 形 帶來惱怒的 Savibbanaka, 形 有生氣的, 有意識的 Savitakka, 形 有尋的, 有推理陪伴的 Savibhattika, 形 包括一個分級的 Savera, 形 與敵意連接的 Savyabjana, 形 連同佐料的, 連同好文學的 Sasa, 陽 野兔 sasalakkhana, sasalabchana, 中 月亮的兔影 sasavisana, 中 兔角 ( 不可能性 ) Sasakkam, 副 當然, 確定地 Sasavka, 陽 月亮 Sasavkhara(sa+savkhara), 陽 加行 Sasati (sas 睡 +a), 呼吸, 活著 Sasattha, 形 有武器的 Sasambhara(sa 3 +sambhara), 形 有成份的, 有配料的 (with the ingredients or constituents) Sasi(sasin) (Sk. wawin, fr. wawa), 陽 月亮 形 有兔的 Sasisa(sa 3 +sisa), 形 連同頭 (together with the head) sasisam,直到頭 (up to the head) sasisaka, 頭和全身 (head and all) Sasura, 陽 岳父, 家翁 Sasena, 陽 有軍隊陪伴 Sassa, 中 玉黍蜀, 農作物 sassakamma, 中 農業 sassakala, 收割時季 sassaghata,破壞農作物 Sassata, 形 永恒的 sassataditthi, 陰 sassatavada, 陽 常見 ( 持永恒主義, 與 斷見 ucchedaditthi 相反的 ) sassatavadi, 陽 信仰常見者 ( 持永恒主義者 ) Sassati, 陰 永恒 sassatika, 形 信仰常見者 Sassamanabrahmana, sassamana-brahmana, 形 包括沙門和婆羅門的 Sassamika(sa+samin+ka), 形 1. 有丈夫的 (having a husband, married) 2. 有主人的 (having a master, belonging to somebody) Sassirika(sa 3 +siri+ka), 形 光榮的, 燦爛的 (glorious, resplendent) Sassu, Sassu(Vedic wvawru), 陰 婆母 ( 家娘 ), 岳母, 婆婆 (mother-inlaw ) Gen. sassuya; sassudeva,把婆婆當作神明一樣服侍 (worshipping one s mother-in-law as a god) 800 sah, 字根 I. 忍耐 (to endure), 遭受 (to suffer) cp. ( 梵 sah) 勝過 (prevail) Saha 1 ( 連詞 ), 與, 一起, 附有, 伴隨 sahagata, 形 和 有關的, 具有的, 俱行 sahaja, sahajata, 形 俱生的, 一起出生的 sahajivi, 形 與 一起住的 sahajivini, 陰 同住女伴 sahanandi, 形 共慶的 sahadhammika, 形 同修 sahabhu, 形 一起出現的 sahayoga, 陽 連接, 合作,saha 的應用 sahavasa, 陽 一起住 sahaseyya, 陰 同房 sahasoki, 形 分憂 ( 一起傷心 ) Saha 2 (<sah), 形 持久的, 不朽的 (submitting to, enduring ) sabbasaha,持久的 dussaha,難以持久的 (hard to endure) Sahajatapaccaya,俱生緣 發趣論 (Patthana)(CS:p.1.4): 俱生緣 (Sahajatapaccaya):1. 是四非有色法 (cattaro arupimo dhamma,受. 想. 行. 識之四蘊 ) 是互相之俱生緣為緣,2. 四大種是互相之俱生緣為緣,3. 於入胎剎那 (okkantikhane, 相同於 在結生剎那 ) 之名與 ( 心所依處 ) 色是互相之俱生緣為緣,4. 諸心心所法 依 心等起諸色 之俱生緣為緣,5. 四大種依諸所造色之俱生緣為緣,6. 諸色法 ( 心所依處色 ) 某時 ( 在結生剎那 ) 依諸非有色法 ( 四蘊 ) 之俱生緣為緣, 某時 ( 在轉起時 ) 不依俱生緣為緣 Sahakara, 陽 一種香芒果 Sahasakara, 陽 打家劫舍 ( 的匪徒 ) Sahasakaroti sahasikakiriya. Geham pavisitva manussanam ure sattham thapetva icchitabhandanam gahanam.( 打家劫舍 : 劫匪 闖入家裡, 在人的胸口置刀, 搶劫財物 ) Sahati(sah 忍耐 +a), 1. 克服 (to conquer, defeat, overcome) 2. 忍受, 忍耐 (to bear, endure) 3. 能幹 (to be able) 過 sahi 現分 sahanta, sahamana 獨 sahitva Sahattha(sa 4 +hattha), 陽 自己的手, 親手 (one s own hand) Sahatthin(sa 3 +hatthin), 形 跟象在一起 (together with the elephant) Sahana, 中 忍耐 Sahampati, 娑婆主梵天 (Sahampatibrahma) SA.6.1./I, Sahampatissati so kira Kassapassa Bhagavato sasane Sahako nama thero pathamajjhanam nibbattetva pathamajjhanabhumiyam kappayukabrahma hutva nibbatto. Tatra nam sahampatibrahma ti patisabjananti. Tam sandhayaha brahmuno sahampatissa ti.( 娑婆主梵天..在迦葉世尊的教中, 有一位叫做娑婆 (Sahako) 的比丘, 證得阿那含果, 死後投生於初禪天, 有初禪地壽命的梵天, 在那裡, 他關聯到溯往 ( 名字故 ) 稱為 娑婆主梵天 ) 經集注 SnA.II,476. (3-10.Kokalikasuttavannana) 說他.. 死後投生於五淨居天 (suddhavasesu uppanno) Sahavya(<sahaya, cp. Sk. sahayya), 中 sahavyata(=sahabyata), 陰 交 801

407 誼, 友誼 ( companionship) Sahasa, 副 突然, 強制地 (forcibly, hastily, suddenly) sahasakara,暴力 (violence) Sahassa(Sk. sahasra), 中 千 sahassakkha, 陽 千眼帝釋 sahassakkhattum, 副 千次 sahassagghanaka, 形 值千的 sahassatthavika, 陰 sahassabhandika, 陰 有一千金幣的袋子 sahassadha, 副 一千個方法 sahassanetta, 參考 sahassakkha sahassaramsi, 陽 太陽 sahassara, 形 有千輻的 sahassamandalachatta,千輪華蓋 Sahassika, 形 由一千個部分所組成的 (thousandfold) Sahassikasilokadhatu, 陰 一千世界 (a thousandfold world, a world system ) S /V, Ayabca dasasahassilokadhatu savkampi sampakampi sampavedhi.( 這一萬個世界震動 大震動 強烈震動 ) 長阿含 30 經 : 佛告諸比丘 如一日月周行四天下 光明所照 如是千世界 千世界中有千日月. 千須彌山王. 四千天下. 四千大天下. 四千海水. 四千大海. 四千龍. 四千大龍. 四千金翅鳥. 四千大金翅鳥. 四千惡道. 四千大惡道. 四千王. 四千大王. 七千大樹. 八千大泥犁. 十千大山. 千閻羅王. 千四天王. 千忉利天千焰摩天. 千兜率天. 千化自在天. 千他化自在天. 千梵天 是為小千世界 如一小千世界 爾所小千千世界 是為中千世界 如一中千世界 爾所中千千世界 是為三千大千世界 (T1.114 中 ;cf. 大樓炭經 卷第一, T1.277) 三千大千世界究竟多大, 無法詳知 一千個世界 ( 每個世界包括四大洲 cattaro dipa 日月等 ), 名為 小千世界 1000 個小千世界, 名 中千世界 (100 萬個世界 ) 1000 個中千世界, 名 大千世界 ( 十億個世界 ), 或稱 三千大千世界 大千世界, 有百俱胝 (koti, 1,000,000,000) 四天下 日月等 我們這個大千世界, 叫娑婆 (saha) 世界, 據目前的天文資料, 我們所處的銀河系 ( 星系 ), 約有兩千億個恆星, 聚集成直徑約十萬光年的圓盤, 中央較厚 ; 以本銀河系為中心, 半徑 200 多萬光年的範圍內, 有三十多個銀河系, 半徑 6500 萬光年, 有超過 2500 個銀河系, 宇宙至少有五百多億銀河系 離太陽最近的恆星約有 4.3 光年 ( 公里 ), 肉眼所能見到的恆星, 都在數光年 ~ 數百光年, 約 6000 顆 ( 山上觀望 ) 萬光年 太陽系位於銀河系有四個旋臂, 太陽在其中之一旋臂 黑點是太陽的位置 中央黑色帶狀是銀河面拖長的雲氣及灰塵等 Saha, 梵 沙婆, 沙訶 Sahaya, sahayaka, 陽 朋友, 盟友 sahayata, 陰 友誼 Sahita, 形 帶有的, 兼有的, 聯合的, 放在一起的, 一致的 中 文學, 經文, 取火的鑽木 反 asahita Sahitabba (sahati 的 義 ), 應該忍耐 Sahitar(ag. fr. sahati), 中 忍耐的人(one who endures) Sahetuka, 形 有因素的 Sahodha, 形 連同賊贓的 Sa, 陽 狗 Sa, 陰 (ta 的 主 ) 她 Saka (Epic Sk. waka), 陽 中 1. 蔬菜, 葉用蔬菜 (vegetable, potherb) 2. 柚木 (a teak tree;tectona grandis 屬於馬鞭草科落葉喬木 單葉對生, 新葉成紅褐色, 幼嫩部分密被毛茸, 摸起來有毛絨絨的感覺, 成熟橢圓的葉片十分碩大, 葉面粗糙且有硬毛之瘤粒 一般柚木的花期在夏 秋兩季, 屬於圓錐花序 ; 花細小約有 5~6 片花瓣, 花色有黃 藍 白色且具有芳香氣息 柚木枝幹粗壯且葉片碩大, 生長緩慢, 材質細密 ) sakapanna, 中 蔬菜葉 sakavatthu,菜園(ground for cultivation of vegetables) Sakaccha, 陽 交談, 討論 (A.5.65./III,81.:alamsakaccho 暢談 ) Sakaccha, 陰 交談, 討論 Sakatika, 陽 運貨馬車夫(carter) Sakalya, 中 整體 Sakiya, 形 釋迦族的 sakiyani, 陰 釋迦族女 Sakunika, sakuntika, 陽 捕鳥者 Sakha, 陰 分枝(branch) Sakhanagara, 中 市郊 ㄧ Sakhapalasa, 中 樹枝( 樹椏ㄚ, 台語 : 漳音 we 1, 泉音 e 1 ) 和樹葉 Sakhabhavga, 陽 斷枝 Sakhamiga(sakha 樹枝 +miga 野獸 ), 陽 猴子 Sakhi, 陽 樹 Sagatam, 無 冰雹, 歡迎 Sagara, 陽 海洋, 大海 Sagara, 形 住家的, 有家的 Sacariyaka(sa 3 +acariya+ka), 形 連同老師的(together with one s teacher) 803

408 Saciyoga(saci+yoga; cp. Sk. saci crooked), 走後門 (crooked ways, insincerity) Sajiva, 中 生命的規則, 比丘戒 (rule of life, precept governing the monastic life of the Buddhist bhikkhus Vin III sajivasamapanna, 形 獲得了比丘戒及生活規則 sajivakara, 形 (one who supports J.IV.42 (=sa-ajivakara, C.) ) Sata(cp. Sk. wata), 外衣, 衣料 (a garment, cloth) sati 陰 Sataka(sata+ka), 陽 satika, 陰 寬大外衣, 衣料 (an outer garment, cloak, cloth) satakalakkhana, (prognostication drawn from pieces of cloth) Satetar (ag. fr. sateti), 中 拂 (one who dispels, drives away) Satheyya( 梵 sathya), 中 諂 (craft, treachery 詐騙, 屬於覆真實, 瞋 AA.2.16./II,163.: 騙人的相, 稱為 諂 Keratikalakkhanam satheyyam.) Sana 1 (cp. Sk. wana hempen), 中 麻, 麻布 (hemp; a coarse hempen cloth) sanavaka, 麻, 麻布 sanasataka(vism.54.), 粗麻衣 Sana 2 (sa+ina), 負債 (having a debt, indebted, fig. subjected to the kilesas, imperfect) Sani(< sana), 陰 1. 麻布 (hemp-cloth) 2. 屏, 簾 (a screen, curtain, tent) Sanipasibbaka, 陽 麻布袋 Sanipakara, 陽 ( 麻布製的 ) 屏壁 Sata (cp. *Sk. wata), 中 快樂, 安樂 (pleasant, agreeable) 形 愉快的, 愜意的 satakumbha, 陽 愉悅的水壺 ( 指黃金 gold) sanilakkhana, 中 舒適相 asata, 反 不快樂 cf. katuka, 形 中 苦痛 ( 的 ) D.16./II,128~9... acchodaka satodaka sitodaka setodaka suppatittha ramaniya.( 其水澄潔, 愉悅, 清涼, 純淨, 易得, 令人喜悅 ) JA.VI, sataputtati amaccaputta.( 高貴的孩子..樞密院官員的孩子 ) Satakumbha, 中 黃金 Satacca, 中 繼續, 毅力 (ge 7 lek 8 ) sataccakari, 陽 不斷地行動 sataccakiriya, 陰 毅力 Satatika, 形 不斷地行動的 Sati, 陰 亢宿 ( 二十七星宿之一 ) Satireka, 形 擁有多出的東西的 Sattha, satthaka, 形 有用的, 有利的, 有意思的 Sathalika, 形 昏睡的, 不嚴格的習慣 Sadara, 形 親愛的, 表現關心的 sadaram, 副 摯愛地 Sadana(sa+adana), 形 黏著於世間 情感 (attached to the world, passionate) 804 Saditar(ag. fr. sadiyati), 中 接受者 (one who accepts, appropriates.) Sadiyati(cp. BSk. svadiyati; Med.-Pass fr. *sadeti, caus. of svad), 自我享受 允許 (lit. to enjoy for oneself, to agree to, permit, let take place) 過 sadiyi 未 sadiyissati Sadiyana, (<sadiyati) 陰 appropriating, accepting. Sadiyati (sad 坐 +i+ya), 接受, 享受, 同意, 允許 過 sadiyi 過分 sadita 現分 sadiyanta, sadiyamana 獨 sadiyitva Sadiyana, 中 sadiyana, 陰 接受, 據爲己有 Sadisa, 形 同樣的, 相似的 Sadu, 形 甜蜜的, 愉快的 sadutara, 形 更甜的, 更愉快的 sadurasa, 形 有合意的味道的 Sadhaka, 形 效應的, 完成的 中 證明 Sadhana, 中 1. 求證 2. 解決 3. 影響 4. 清債 suttasadhana, 經引證 ( 引經為證 ) Sadharana (sa+adharana), 形 共通的, 一般的 (general, common, joint) sadharanapabbatti, 共通制 Sadhika(sa+adhika), 形 有多餘的 (having something beyond) (sadhikaporisa, 深踰人身 exceeding a man s height M.I,74, 365; A.III,403.) Sadhita (sadheti 的 過分 ) 已完成 Sadhiya(< sadh), 形 可完成的 (that which can be accomplished) Sadhu(Vedic sadhu, fr. sadh), 形 1. 是的, 善的, 好的, 吉祥的 (good, virtuous, pious) 2. 利益的, 功德的, 有品德的, 有利潤的 (profitable, proficient, meritorious Dh.35, 206 (=sundara 美麗, bhaddaka 賢能 DhA.III,271)) 副 善, 好, 徹底地 sadhukam, 副 善, 好, 徹底地 sadhukamyata, 陰 想要精通 sadhukara, 陽 喝彩, 鼓掌, 贊成, 叫好 sadhukilana, 中 神聖的節日 sadhurupa, 形 好性情的 sadhusammata, 形 非常尊敬的, 有品德所接受的 Sadheti (caus. of sadh+e), 1. 實現, 努力 (to accomplish, further, effect) 2. 繁榮 (to make prosperous) 3. 安排, 準備 (to arrange, prepare) 4. 執行 (to perform, execute) 5. 澄清, 結論 (to make clear, bring to a (logical) conclusion, to prove) 過 sadhesi 獨 sadhetva 現分 sadhenta Sanu, 陰 中 高原 (ridge, a table land) Sanucara(sa 3 +anucara), 形 連同從者的 (together with followers) Sanuvajja(sa+anuvajja), 形 可責備的 (blameable) Sapa(< sap, cp. Sk. wapa), 陽 詛咒 (a curse) Sapateyya(sa(sva)+pateyya (abstr. fr. pati 主 )), 中 財産, 財富 (property, 805

409 wealth) Sapattika(sa 3 +apatti+ka), 形 犯了戒條者 (one who has committed a sin) Sapada (cp. Sk. wvapada), 中 野獸捕食 (a beast of prey) Sapadesa(sa+apadesa), 形 有理由的 (with reasons) Sapekkha, sapekha(sa+apekha), 形 有希望之人, 期待的, 渴望的, 掛念的 (longing for) Sama 1 (cp. Vedic wyama black & wyava brown), 形 1. 黑色的, 黑暗的 (black, dark (something like deep brown) ( am mukham dark, i. e. on account of bad spirits); 反 白 (odata) 2. 黃 (yellow, of a golden colour, beautiful; suvanna-sama, suvanna-vanna)) 陰 sama Sama 2 (perhaps=vedic saman), 中 1. 和平 2. 吠陀經 (( 印度最古的宗教文獻和文學作品的總稱 ) 中之一部分的名字 song, sacred song, devotion, worship, propitiation D.II,288.) Samam, 無 自己, 獨自 (self, of oneself) asama-paka, 自己 (not cooking for oneself) samabbeva=samam yeva Samaggi(<samagga(a.) 和合 ), 陰 samaggiya, 中 和合, 和睦, 團結 (completeness, a quorum;meeting, communion; unanimity, concord) Samacca(sa 2 +amacca), 形 連同部長或朋友的 (together with the ministers) Samabba, 中 符合, 一般性, 出家人的身份 samabbata, 陰 適合, 對出家人的尊敬 samabbaphala, 中 沙門果, 出家生活的果報 samabbe anapekkhavanto,不求符節 Samabbaphalasuttam, 中 沙門果經 ( 在耆婆 (Jivako) 供養的芒果林的某月十五日月圓夜裡, 佛陀為摩羯陀國阿闍世王 (Ajatasattu 未生怨 ) 解答種種沙門果 菩提比丘編譯 沙門果經及其註疏 推斷 : 此經應該是在佛陀一生的最後五年裡開示的 ) Samanaka, 形 有沙門的價值, 沙門所需要的 Samanera (<samana; cp.bsk. wramaneraka), 陽 沙彌 (a novice), 音譯..沙馬內拉 南海寄歸內法傳 卷第三, T ).. 室羅末尼羅 ( 譯為求寂 言欲求趣涅槃圓寂之處 舊云沙彌者, 言略而音訛翻作息慈, 意准而無據也 ) Vin.Mv.I,85... Anujanami, bhikkhave, dasahavgehi samannagatam samaneram nasetum. 1 Panatipati hoti, 2 adinnadayi hoti, 3 abrahmacari hoti, 4 musavadi hoti, 5 majjapayi hoti, 6 Buddhassa avannam bhasati, 7 dhammassa avannam bhasati, 8 savghassa avannam bhasati, 9 micchaditthiko hoti, 10 bhikkhunidusako hoti-- anujanami, bhikkhave, imehi dasahavgehi samannagatam samaneram nasetunti.( 諸比丘! 我允 806 許滅擯具足十支的沙彌 : 1 殺生, 2 不與取, 3 非梵行, 4 妄語, 5 飲酒, 6 謗佛, 7 謗法, 8 謗僧, 9 邪見, 10 污比丘尼 諸比丘! 我允許滅擯具足此十支的沙彌 ) 違犯悔改不悔改 殺生 不與取 非梵行 妄語 飲酒 謗佛 謗法 謗僧 邪見 807 重新受戒 處罰後令懺悔 形相滅擯 污比丘尼形相滅擯 Samaneri, 陰 沙彌尼 Samatthiya, 中 能力 Samanta, 中 附近, 接近 形 邊界的, 附近的 Samayika, 形 1. 宗教性的 2. 暫時的 Sama, 陰 粟( 見 Piyavgu), 黑膚色的女人 Samajika, 陽 ( 集會的 ) 成員 Samika, 陽 丈夫, 夫婿, 主人 Samini, 陰 主婦, 女主人 Samivacana (Sk. sasthi),[ 巴利語法 ] 中 屬格, 領屬格 (genitive) Samisa (sa 有 +amisa 財 味 利益 ), 形 物質的, 有味的, 肉的 Sami(Samin)(cp. Sk. svamin, fr. sva=sa 4 ), 陽 1. 擁有者, 統治者, 主人 (owner, ruler, lord, master) 2. 丈夫 (husband;sami, Voc.= my lord ) Voc. sami Sir ;f. samini See also suvamin assamin not ruling;f. samini wife Samici & samici-, 陰 適當的進程, 友好的待遇 ( 和合 ) samicikamma, 中 適當的行爲, 尊崇 samicipatipanna, 形 進入適當的進程 Samuddika (fr. samudda), 形 航海事業的, 海的 (seafaring) Saya (cp. Sk. sayam), 晚上 (evening, only adverbially sayam, at night) (early e.g. saya-patam( 朝暮 ); sayam-patam( 朝暮 ); sayab ca pato ca( 朝暮 ); saya-tatiyaka, 夜之第三分 (2am-6am); sayamasa, 晚餐 (supper) atisayam, 太遲 (too late) sayataram, 深夜 (later in the evening) Sayaka, 形 品嘗的人 Sayanha(sayam+anha, cp. Sk. Sayahna), 陽 傍晚(evening) sayanhasamaya, sayanhakala, 陽 黃昏(at evening time) atisayanha, 陽 很晚的黃昏 (late evening) Sayati (sa 使得細或純 +ya;sk. svadate, cp. sadiyati), 品嘗 (to taste, eat) 過 sayi 過分 sayita 現分 sayanta 獨 sayitva Sayana 1 (fr. sayati), 中 嘗味(tasting, taste Dhtp 229.) sayaniya, 形

410 可吃的 Sayana 2, 龍樹 (the Naga tree (cp. naga 3) J.VI,535 (varana sa yana=nagarukkha, C., ibid. 535, var. read. vayana)) Sayika, -sayika (fr. wi), 形 躺 (lying, sleeping, resting in) Sayita (pp. of sayati, cp. saditar), 已品嘗 ((having) tasted, tasting) Sayin (fr. wi), 形 躺 (lying Dh.325.) Sara (Vedic sara nt.), 陽 1. 精髓 (essential, most excellent) 2. 木心, 最精髓的部份 ((m.) the innermost, hardest part of anything, see also pheggu)3. 實質, 本質 (substance, essence) 4. 有價值的 (value) 形 必要的, 優良的, 強壯的 saragandha, 陽 心木的氣味 saragabbha, 寶藏 (a treasury J.III,408; V,331.saradaru, 實木 (strong, durable wood J.II,68.) saragavesin, 形 尋求本質者 (=sarapariyesana) saramaya(=sararukkhamaya), 形 硬木製的 sarabhanda(ka), 無有價值的 (a bundle of one s best things J.II,225.) sarabhumi, 實土, 好土 (good soil J.II,188.) saramabjusa, 實木寶函 (a box made of choice wood J.IV,335.) saravant, 形 有價值的, 有核心的, 有木髓的 sarasara(=nissara), 無有價值的 (worthless; pithless) sarasuvanna, 純金 (sterling gold SnA 448 (in expl n of name Bimbisara) sarasuci, 陰 硬木製的針 saradayin, 獲得有價值的 (acquiring what is essential S.IV,250) mahasara, 高價的 (of high value) Sarakkha, 形 有護的, 有保衛的 Sarakkha (fr. sa 3 +rakkha), 陰 有護 ( 之婦女 )( standing under protection (?), a category of married women Vin.III,139.(cp. M.I,287)) Sarajja (abstr. fr. sarada=*saradya), 中 膽小 (timidity) Sarajjati (sam+raj+ya;cp. BSk. sarajyati, Sk. samrajyate, cp. saraga), 熱愛, 依戀 過 sarajji 過分 saratta 獨 sarajitva Sarajjana, 陰 附著, 執著 Sarajjayati (denom. of sarajja), 尷尬 ( 台語..礙謔 ), 困窘 (to be embarrassed, perplexed, ashamed S.III,92; A.IV,359.) Sarajjitatta (=sarajjana), 中 附著, 執著 (infatuation, the state of being infatuated Dhs.389.) Sarana (<sareti<smr), 陰 令憶念, 訓誡 (reminding, remonstrating with) Saratta (=samratta. sarajjati 的 過分 ), 已充滿激情, 已激動, 已迷住 (impassioned, enamoured, passionately devoted (sarattamanaso)) asaratta, 反 不執著 (unattached Sn.704.) Sarathi, sarathi(< sa-ratha; Vedic sarathi), 陽 戰車的禦者, 馬車夫, 駕駛者 (charioteer, coachman) payojanakasarathi,駕馭的馬車夫 808 assadammasarathi, 馴馬的馬車 purisadammasarathi, 馴人的 ( 馬 ) 車 Sarathika, 陽 調御者 Sarada 1, saradika(vedic warada, fr. warad autumn), 形 秋的(autumnal, of the latest harvest, this year s, fresh) asarada, 陳舊的, 老的 (stale, old ) opp. visarada (der. vesarajja), 有經驗的, 有智的, 自信的 (experienced, wise, selfconfident) vita-sarada, 自信的 Sarada 2, 不成熟的 (unripe, not experienced, immature) Saraddha, 形 熱情的, 溫暖的 Saraddhakaya, 陽 身暴躁, 身諍 Sarameya, 陽 狗 Sarambha, 陽 激烈, 忿怒, 涉及生物的危險, 有難 ( 處 ) Para.III,151.. Sarambham nama kipillikanam va asayo hoti, upacikanam va asayo hoti, unduranam va asayo hoti, ahinam va asayo hoti, vicchikanam va asayo hoti, satapadinam va asayo hoti, hatthinam va asayo hoti, assanam va asayo hoti, sihanam va asayo hoti, byagghanam va asayo hoti, dipinam va asayo hoti, acchanam va asayo hoti, taracchanam va asayo hoti, yesam kesabci tiracchanagatanam pananam asayo hoti, pubbannanissitam va hoti, aparannanissitam va hoti, abbhaghatanissitam va hoti, aghatananissitam va hoti, susananissitam va hoti, uyyananissitam va hoti, rajavatthunissitam va hoti, hatthisalanissitam va hoti, assasalanissitam va hoti, bandhanagaranissitam va hoti, panagaranissitam va hoti, sunanissitam va hoti, racchanissitam va hoti, caccaranissitam va hoti, sabhanissitam va hoti, samsarananissitam va hoti. Etam sarambham nama. ( 佔用地 ( 有難處 )..螞蟻窩 白蟻窩 老鼠窩 蛇窩 蠍窩 百足 ( 蜈蚣 ) 窩 象穴 馬穴 獅子穴 老虎穴 豹穴 熊穴 鬃狗穴, 其中某類動物的住處 ; 或穀類耕地 豆類菜圃 ; 或屠宰場 刑場 墳地 公園 ; 或王地 象棚 ( 象廄 ) 馬棚 監獄 酒坊 獄所 車道 十字路 集會所 移動之幕 ( 臨時台子?), 這些稱為 有難處 ) anarambham, 非佔用地 ( 無難處 )( 與 有難處 相反 ) Sarasa, 陽 西伯利亞鷺 (Ardea sibirica) Saraniya, 形 應該被提醒的 Sariba, 陰 印度菝葜( 東印度群島産的一種喬木 (Hemidesmus indicus) [ 蘿摩科 ]) Sari (cp. *Sk. wari), chessman DA.I,85. Sarin (< sareti), 形 ( 在 合 中 ) 徘徊的, 接著的, 跟隨的 (wandering, going after, following, conforming to) aniketasarin, 漫遊, 無家 (wandering about houseless Sn.844, 970) anokasarin, 漫遊, 無家 (wandering homeless Dh.404; Sn628) ditthisarin, 某種見解的跟隨者 (a partisan of certain views Sn 911) vaggasarin, 遵照派系 (conforming to a party, a 809

411 partisan Sn.371, 800, 912) Sariputta(BSk. Wariputra), 陽 舍利弗 ( 尊者 )( 出家前的名字..鄔波底沙 ), 舍利子, 身子 Sari, 舍利 ( 鳥 ), 鴝鵒鳥 Saririka(< sarira), 形 連接身體的 (connected with the body, bodily M I.10; A I.168 sq.; II.153) 中 骨灰 (bodily relics Miln.341) saririkam cetiyam, 骨灰塔, 舍利塔 3 種塔.. paribhogika 使用的塔 saririka 骨灰塔 uddesika 紀念塔 (J.IV,228.) Saruppa, 形 適合的, 適當的 Sareti (sar( 移動 記得 )+e), 提醒, 帶領, 使進行 過 saresi 過分 sarita 義 saretabba 獨 saretva Sala, 陽 姊妹的丈夫 Sala(cp.Sk.wala & sala),婆羅樹 (a Sal tree (Shorea robusta); 見 Assakanna) salarukkha, 陽 粗壯婆羅樹 salavana, 中 婆羅樹林 salalatthi, 陰 婆羅樹新芽 Salaya(sa 3 +alaya), 形 有意圖的 (having intentions (on)), 有附著的 (being attached) Sala, 陰 廳 (a large (covered & enclosed) hall), 棚 Aggisala udapanasala, (a shed over the well) upatthanasala, (a service hall) kutuhalasala, (a common room) kumbhakarasala,陶工工作室 (potter s hall) gilanasala,病房 醫院 (sick room, hospital) jantagharasala,大澡堂 ( (large) bath room) danasala,布施廳 (a hall for donations) dvarasala,門廳 (hall with doors paniyasala, (a water-room) bhattasala,食堂 (refectory) yabbasala,祭祀堂 (hall of sacrifice) rajanasala,印染工作室 (dyeing workshop) rathasala, (car shed) hatthisala, (an elephant stable) Salakiya(Sk. walakya in Suwruta), 中 眼科學 (ophthalmology) Sali(cp.Sk.wali), 陽 粳 ( ㄍㄥ ) 米 ( 白米 糙米 ) 複 saliyo 複. 屬 salinam lohitakasali, 陽 紅米 salikkhetta, 中 稻田 saligabbha, 陽 初期的成熟米 salibhatta, 中 米飯 salibhojana, 中 米食 akatthapako sali( 不必耕作而熟之米 自然粳米 ) Tamenam(tam 它 +enam<eta 這 那 ) cakkhuma puriso mubcitva paccavekkheyya ime sali ime vihi ime mugga ime masa ime tila ime tandula ti. ( 有眼睛的人把它倒出來之後, 能觀察到 : 這些是米 (m.p.nom.), 這些是稻穀 (m.p.nom.), 這些是綠豆 (m.p.nom.), 這些是菜豆 (m.p.nom.), 這些是芝麻 (n.p.nom.), 這些是糙米 (n.p.nom.) ) Salika (Sk.sarika), 陰 八哥 (myna-bird,一種東南亞星椋鳥, 長有黑藍色或棕黑色的項圈和黃色的嘴, 某些品種, 尤其是山八哥 [ 鷯哥科 ], 以模仿人類語言而聞名 ) 810 Salittaka-sippa, 中 投石術 Saluka, 中 蓮藕 Salava, 陽 沙拉, 涼拌生菜, 沙律 Savaka(<su( 梵 wru) 聽 ), 陽 聽者, 弟子, 聲聞弟子 (a hearer, disciple) savakatta, 中 弟子的身份 avakasavgha, 陽 弟子眾( 聲聞僧 ) savika, 陰 女弟子 Asiti mahasavaka,八十位大聲聞弟子( 見 AT3.59./CS:pg Asiti mahasavakati( 八十位大聲聞弟子 ) Abbasikondabbo, Vappo, Bhaddiyo(Kaligodhayaputto), Mahanamo, Assaji, Nalako, Yaso, Vimalo, Subahu, Punnaji, Gavampati, Uruvelakassapo, Nadikassapo, Gayakassapo, Sariputto, Mahamoggallano, Mahakassapo, Mahakaccano, Mahakotthiko, Mahakappino, Mahacundo, Anuruddho, Kavkharevato(=Kavkharevato), Anando, Nandako, Bhagu, Nandiyo, Kimilo, Bhaddiyo, Rahulo, Sivali, Upali, Dabbo(=Dabbo Mallaputto), Upaseno(=Upaseno Vavgantaputto), Khadiravaniyarevato (=Revato Khadiravaniyo), Punno Mantaniputto, Punno Sunaparantako, Sono Kutikanno, Sono Koliviso, Radho, Subhuti, Avgulimalo, Vakkali, Kaludayi, Maha-udayi, Pilindavaccho, Sobhito, Kumarakassapo, Ratthapalo, Vavgiso, Sabhiyo, Selo, Upavano, Meghiyo, Sagato, Nagito, Lakundakabhaddiyo, Pindolo Bharadvajo, Mahapanthako, Culapanthako, Bakulo, Kundadhano, Daruciriyo(=Bahiyo Daruciriyo), Yasojo, Ajito Tissametteyyo, Punnako, Mettagu, Dhotako, Upasivo, Nando, Hemako, Todeyyo, Kappo, Jatukanni, Bhadravudho, Udayo, Posalo, Mogharaja, Pivgiyoti ete asiti mahasavaka nama.( 黑體字的尊者是 A 已提到的 )( 另外見 :( 長老偈注釋 Theragatha-atthakatha CS:pg.2.541~2)) Cv.II,75... Yam kibci savakena pattabbam, sabbam maya anuppattam. Natthi ca me kibci uttarikaraniyam, katassa va paticayo.( 凡聲聞所應達成的, 一切我已達成 沒有更高要做的或要增加的 )( 陀驃 -- 摩羅子 (Dabbo Mallaputto) 七歲時證得阿羅漢果的自述 ) Savajja (sa 有 +avajja 無可責備的 ), 形 可責備的, 有過失的 中 可指責的 savajjata, 陰 罪行, 過失 Savatta, 形 有漩渦的 Savana, 中 公告, 宣言 陽 薩瓦那月 ( 月份名, 大約七月至八月之間, 陰曆 6 月 16 至 7 月 15) Savatthi, 陰 舍衛城( 古譯有時誤作 : 舍衛國 ), 喬薩羅國 (Kosala) 的首都, 原意為 一切有, 物產豐富 但有時也會難乞食 (dubbhikkhe, 饑饉 ) KhA Sabbada sabbupakaranam, Savatthiyam samohitam; Tasma sabbamupadaya, Savatthiti pavuccati.( 一切時一切資具, 都在沙 811

412 瓦提 (Savatthi) 匯集, 因取了一切都有, 因此稱為沙瓦提 ) Savasesa(sa 3 +avasesa), 形 不完全的, 有剩餘物的 (with a remainder, incomplete) Savi (Sk. wvavidh), 豪豬 (a porcupine J.V,489 (MSS. sami and sasi, cp. Manu. V.18)) Savitti, 陰 舍衛城 (the Vedic verse Savitri Sn.457, 568=Vin.I,246.(Savitthi); J.IV,184.) Savetar(<saveti), 陽 宣佈的人 (one who makes others hear, who tells) Saveti (su+e)(caus. of sunati), 使 使聽到, 使聽取, 通告, 宣佈 過 savesi 過分 savita 現分 saventa, savayamana 義 savetabba 獨 savetva Sasa (Sk. wvasa, fr. wvas) 哮喘, 氣喘 (asthma A.V,110; J.VI,295.) Sasavka(< sa 3 +asavka), 形 危險的, 可疑的 (dangerous, fearful, suspicious) opp. khema( 安穩 ) Sasati (sas+a), 教, 指導, 規定 過 sasi 過分 sasita Sasana, 中 教學, 指示, 資訊, 教義, 文字 sasanakara, sasanakari, sasanakaraka, 形 正法住世 ( 時 ) sasanantaradhana, 中 佛教的消失 sasanahara, 陽 報信者 sasanavacara, 形 遵守教規的 avgavasena navavidham navavgam satthu sasanam (navangam-buddha-sasanam; 梵 navavga-wasana),九分教 : 修多羅 (sutta 契經 ) 祇夜 (geyya) 受記 (veyyakarana 記別 ) 伽陀 (gatha 偈誦 ) 優陀那 (udana 因緣 ) 伊帝目多迦 (itivuttaka( 梵 itivrttaka) 如是語 ) 闍陀伽 (jataka 本生 ) 毗佛略 (vedalla( 梵 vaipulya) 方廣 ) 阿浮陀達磨 (abbhutadhamma 希法 ) 等為九部 ( 善見律毗婆沙註 及 長部經註 ) 後有 十二分教 的成立 Tathagatavacanam (CS:DA.1.pg.1.25) Suttanti veditabbam. Sabbampi Sagathakam suttam Geyyanti veditabbam. Visesena Samyuttake sakalopi Sagathavaggo, sakalampi abhidhammapitakam, niggathakam suttam, yabca abbampi atthahi avgehi asavgahitam Buddhavacanam, tam Veyyakarananti veditabbam. Dhammapadam, Theragatha, Therigatha, Suttanipate Nosuttanamika Suddhikagatha ca Gathati veditabba. Somanassabbanamayikagatha patisamyutta dve-asiti suttanta Udananti veditabbam. Vuttabhetam Bhagavata ti-adinayappavatta dasuttarasatasuttanta Itivuttakanti veditabbam. Apannakajatakadini pabbasadhikani pabcajatakasatani Jatakan ti veditabbam. Cattarome, bhikkhave, acchariya abbhuta dhamma Anande ti-adinayappavatta (di.ni.2.209) sabbepi Vedallanti veditabbam. Evam avgavasena navavidham.( 如來所說 : 應知是 修多羅 ; 一切附偈的經應知是應知是 祇夜 ; 應知是 受記 ; 法句 長老偈 長老尼偈 經集 應知是 伽 812 陀 ; 應知是 優陀那 ; 應知是 伊帝目多迦 ; 應知是 闍陀伽 ; 應知是 方廣 ; 應知是 阿浮陀達磨 1. 修多羅 (sutta 契經 )-- 是結集義, 為原始結集的通稱 2. 祇夜 (geyya)-- 偈頌 結集後不久, 由於文體的類別, 分化為二..稱長行部分為 修多羅, 大致與 雜阿含經 的 蘊誦 六處誦 因誦 道品誦 相當 稱偈頌部分為 祇夜, 與 八眾誦 相當 這是 相應教 的核心, 原始結集部分 在固有的 修多羅 與 祇夜 外, 又有長行與偈頌, 集出流行 長行部分, 以分別 解答為主, 稱為 記說 這是對於 修多羅 及 祇夜 ( 通稱 ), 以分別或解答方式, 而闡明佛法的意義 在問答 分別中, 顯示 決了深祕教證 ( 佛法本質問題 ) 的特性, 逐漸表達出來 這一部分, 附編於 相應教 中, 與 雜阿含經 弟子所說 如來所說分相當 雜阿含經 集三部分而成, 與 九分教 中的 修多羅 祇夜 記說 的次第成立, 完全吻合 這所以雜阿笈摩, 被稱為 一切事相應教 的根本 3. 受記 (veyyakarana 記別 )-- 廣問答的 滿月大經 帝釋所問經 六淨經 ; 廣分別體的 梵網經 沙門果經 等, 在聖典自身, 都是稱為 記說 的 阿毘達摩也歸屬此類 4. 伽陀 (gatha 偈頌 )-- 伽陀 是以偈頌, 宣說法要 ( 除 祇夜 優陀那 以外 ) 的通稱 從古代的傳誦來說, 大致與 小部 經集 中的 義品 波羅延拏品 蛇經 陀尼耶經 犀角經 牟尼偈 等相當 這類傳誦廣而影響大的法偈, 當時已有類集 ( 與現存的當然有多少距離 ), 但始終不曾集入四部 四阿含中 5. 優陀那 (udana 因緣 )-- 以感興語為主的法句 前五支, 重於形式的分類, 內容是重於法義的 6. 伊帝目多迦 (itivuttaka 如是語 本事 )-- 只是傳聞的佛說如是, 或集出傳聞如是的法義, 或集出傳聞如是的先賢的善行盛德 ) 7. 闍陀伽 (Jataka 本生 )-- 結合過去人事與現在人事, 而成前後因果系 8. 阿浮陀達磨 (abbhutadhamma 希法 )-- 方廣 是深廣義, 希法 是奇特事 如.. 有明小經 (M.44.Culavedalla) 有明大經 (M.43.Mahavedalla) 正見經 (M.9.Sammaditthi) 帝釋所問經 (D.21.Sakkapabha)? 經 (Savkharabhajaniya) 滿月大經 (M.109.Mahapunnamasutta),sabbepi vedabca tutthibca laddha laddha pucchitasuttanta. 9. 毗佛略 (Vedalla 方廣 毗陀羅 )-- 法義的闡述更廣, 成為更有體系的說明, 與舊有的 記說, 不大相合 ( 節錄自 中華佛教百科全書 ( 二 )p ) Sasanika, 形 與佛教有關的 813

413 Sasapa, 陽 芥菜籽 芥子 (mustard seed) Sasava(sa 3 =asava), 形 與漏有關的 (connected with the asavas) Sahatthika, 形 親手做的 Sahasa, 中 暴力, 任意的行動 Sahasika(<sahasa), 形 暴力的, 野蠻的 (brutal, violent, savage) 陽 暴徒 Sahu, 無 好的, 好 si( 梵 wi), 字根 I. V. 黏附於 堅持 (to cling to), 依賴 (to depend upon), 綁 (to bind) Simsapa(cp. Vedic wimwapa), 陰 印度黄檀 ( 樹名 )(the tree Dalbergia sisu, Indian Rosewood (a strong & large tree)), 申恕林 (simsapa-groves), 尸攝惒, 勝舍婆, 尸尸娑, 直譯 : 堅實 Sikata, 陰 沙 Sikka, 陰 網袋, 絡囊 Sikkhati (sikkh+a)( sak(sk. wak) 能幹 的意欲語態 (desiderative) 變化 ), 學習, 訓練自己, 練習 過 sikkhi 過分 sikkhita 現分 sikkhanta, sikkhamana 獨 sikkhitva 義 sikkhitabba Sikkhana, 中 學習, 訓練 Sikkhamana(sikkha 學 +mana 正在, ppr.), 陰 式叉摩那, 正學女 Dve vassani chasu dhammesu sikkhitasikkhaya sikkhamanaya ubhatosavghe upasampada pariyesitabba.( 式叉摩那在二年間, 對於六法所應學者學完後, 於二眾 ( 比丘 比丘尼 ) 求受具足戒 )( 亦即式叉摩那在二年間, 不犯六法..殺生 不與取 非梵行 妄語 飲酒 非時食戒, 才可求受具足戒 ) Sikkhare, 學 SA /I, Sikkhareti sikkhanti.( 學.. ( 他們 ) 學習 ) Sikkha ( 梵 wiksa), 陰 學, 學科, 紀律 sikkhakama, 形 想學的 ( 戒 ) sikkhapaka, sikkhapanaka, 陽 老師, 教練 sikkhapada, 中 學處 ( 應當學之處或根本 ) sikkhapana, 中 教義, 教育 sikkhasamadana, 中 自己就要持戒 tisso sikkha, 陰 三學 D.33./III, Tisso sikkha-- adhisilasikkha, adhicittasikkha, adhipabbasikkha.( 三學..增上戒, 增上定, 增上慧 ) DA.33./III, Silam nama pabcasiladasasilani, patimokkhasamvaro adhisilam nama. Attha samapattiyo cittam, vipassanapadakajjhanam adhicittam. Kammassakatabanam pabba, vipassanapabba adhipabba.( 增上戒學..所說的戒是五戒 十戒 波羅提木叉圍護 ( 戒 )( 比丘戒有 227 條戒 ) 增上心學..指八種三摩缽地 ( 四色禪及四無色禪 ), 及以毘缽舍那為基礎的禪那 增上慧學..自業智的智慧 ( 知道自己是業的主人, 所有自己的業果都是自己過去造的 ), 814 及毘缽舍那的智慧 )) 律藏 (Para.III,21.): 諸比丘! 基於十種利益, 我將為比丘們制定學處 (= 戒條 )(Tena hi, bhikkhave, bhikkhunam sikkhapadam pabbapessami dasa atthavase paticca):1. 為了僧團的清淨 (savghasutthutaya) 2. 為了僧團的和樂 (savghaphasutaya) 3. 為了諸惡人的調伏 (dummavkunam puggalanam niggahaya) 4. 為了諸善比丘的安樂住 (pesalanam bhikkhunam phasuviharaya) 5. 為了防止現世諸漏 (ditthadhammikanam asavanam samvaraya) 6. 為了擊退來世諸漏 (samparayikanam asavanam patighataya) 7. 為了引導沒有信的人生信 (appasannanam pasadaya) 8. 為了引導已生信的人更增長 (pasannanam bhiyyobhavaya) 9. 為了正法久住 (saddhammatthitiya) 10. 為戒律的攝受 ( 保護 )(vinayanuggahaya) Sikkhapada, 中 學處 ( 應當學之處或根本 ) KhA.24.. Sikkhitabbati sikkha, pajjate anenati padam. Sikkhaya padam sikkhapadam, sikkhaya adhigamupayoti attho. Atha va mulam nissayo patitthati vuttam hoti.( 應當學為 學 ; 由此路徑為 處 學之處為 學處, 此乃是到達學的方法之義 或者說為 以依止根本而住立 ) Sikkhita, (sikkhati 的 過分 ) 已學習, 已練習 Sikkhanda, 陽 孔雀的冠羽 sikkhandi, 陽 孔雀 Sikhara, 中 頂端, 頂點, 山頂 sikhari, 陽 山 Sikha (Vedic wikha), 陰 頂 頭頂 端 (point), 邊緣 (edge), 冠羽 (crest), 火焰 (of a flame) 西卡 ( 量玉米的容器之頂 ) aggisikha, 陰 火焰 sikhabandha, 陽 頂髻 (topknot) vatasikha (tikkha), 陰 暴發狂怒 (a raging blast) Susikha, 形 ( 孔雀 ) 鳥冠羽的 Sikhi-buddha ( 梵 Wikhi-buddha),尸棄佛, 過去七佛之第二佛 意譯頂髻 有髻 火首 最上 依 長阿含經 卷一 大本經 之說, 尸棄佛生於過去三十一劫時, 其時人壽七萬歲, 姓拘利若 (Kondabba), 為剎帝利種明相 (Aruna) 之子 於分陀利 (pundarika) 樹下成正覺 Sikhi, 陽 火, 孔雀 (peacock, =nilagiva, m. 青頸鳥 ) Sigala, Sivgala, (cp. Vedic srgala; as loan-word in English= jackal), 陽 豺, 野干 (jackal ) sigali, 陰 雌豺狼 (a female jackal ) Singalaka, 陽 豺狼仔 ( 人名, 見 D.31.:Sivgalako gahapatiputto) 說明 : 豺狼與狼是兩種動物, 豺要比狼個頭小, 長的更像狗, 但比狼兇狠 這兩種動物都是群居, 不過狼群組成更加社會化 群攻獵物時, 當一豺失利, 周圍的豺群來支援 ; 但狼只根據情勢選擇進退 Siggu, 陽 辣木 (Moringa oleifera;horse radish tree,一種喬木, 具辣味的根, 因其伸長的蒴果幼時可醃食, 其種子産生辣木油 ) Sivga 1 (Vedic wrnga), 中 獸角 (a horn) 815

414 Sivga 2, 犢牛 (the young of an animal, calf ) Sivgara(cp. Sk. wrngara), 陽 淫欲熾盛 (erotic sentiment) sivgarata 陰 fondness of decorations; an elegant dress, finery; 形 優美的 (elegant, graceful) ; singara-bhava being elegant or graceful (said of a horse) Sivgivera, 中 薑, 生薑 (ginger,一種産於東南亞熱帶地區的植物 [ 薑屬 ](Zingiber officinale), 開有黃綠色花並有刺激性香味的根莖 ) 海寄歸內法傳 卷第三 : 薑椒蓽茇, 旦咽而風冷全祛 (T ) Sivgi, 形 有獸角的 中 黃金 sivginada, sivgivanna, 中 黃金 sivgi-vannam yugam mattam, 金色的一對絹 Sivgu (f.) (?) a kind of fish J.V.406; plur. singu J.VI.537. According to Abhp. singu is m. and Payogasiddhi gives it as nt. Sivghati (sivgh+a), 嗅, 聞 過 sivghi 獨 sivghitva Sivghataka(cp. Sk. wrngataka; fr. wrnga), 陽 中 1. 十字形的東西, 十字路口, 日語 辻, つじ ( tsu ji )(a square, a place where four roads meet. aya-s perhaps an iron ring (in the shape of a square or triangle)) 2. a water plant (Trapa bispinosa?) Sivghati (sivgh, given as ghayana at Dhtp 34), 省 ( 鼻涕 )(to sniff, to get scent of ) Sivghanika(Sk. sivghanaka), 陰 鼻涕 (mucus of the nose, snot) Sijjati (svid, Epic Sk. svidyate), 煮 汗 (to boil (intr.), to sweat) ppr. sijjamana boiling J.I.503; Caus. sedeti (q. v.). The Dhtp 162 gives paka as meaning of sid. -- pp. sinna (wet) & siddha 1 (cooked). Sijjhati (sidh+ya;sk. sidhyate), 發生, 成功, 有用 (to succeed, to be accomplished, to avail, suit) 過 sijjhi 過分 siddha inf. sijjhitum. Sijjhana, 中 發生, 成功 Sibcaka, 形 澆水者, 灑水者 sibcana, 中 灑水 Sibcati (sic+m-a), 倒, 灑 過 sibci 過分 sitta, sibcita 現分 sibcamana 獨 sibcitva 使 sibcapeti Sitthipada, 教誡句 SA.2.12./I, Sitthipadeti anusitthipade.( 教誡句..隨學教誡句 ) Sita, 形 1. 白的 2. 仰賴的, 附著的 (cf. nissita 向下依靠 ) 中 微笑 笑有六種.. 1.sita, 面部表情顯露出笑 2.hasita, 輕微移動嘴唇, 露出牙端而笑 3.vihasita, 笑出聲 4.upahasita, 笑得頭 肩 臂振動 5.apahasita, 笑得掉下淚水 6.atihasita, 暴笑得整個身體前後振動 sitam patvakasi, 他作微笑 Situm, 不 要聽 Sitta, (sibcati 的 過分 ) 已倒, 已灑 Sittha, 中 臘, 飯粒 sitthavakarakam, 副 掉了滿地飯粒 Sitthaka, 中 飯粒, 蜂臘 Sithila, 形 寬鬆的, 鬆的, 屈從的 sithilatta, 中 sithilabhava, 鬆 Siddha (sijjhati 發生 的 過分 ), 已結束, 已完成, 已發生 siddhattha, 形 做完工作的人 陽 芥末 (mustard) Siddha, 形 半神的靈物, 魔術家 Siddhatthaka, 中 芥末種子 Siddhi, 陰 成就, 成功 sidh, 字根 III. 完成 (to be accomplished) cp. ( 梵 sidh) 1.= repel= 擊退 ; 2. 成功, 繼承 (succeed) sina(nha), 字根 III. 洗澡 (to take a bath) Sinana, 中 沐浴 sinani,洗粉 Siniddha, 形 光滑的, 平滑的, 易曲折的, 軟的, 鍾情的, 文雅的 sinih, 字根 III. 愛 (to love) Sinerupabbataraja 陽,須彌山 ( 王 ), 又作妙高山, 為一小世界之中心 器世界之最下為風輪, 其上為水輪, 再上為金輪 ( 即地輪 ), 上有九山八海, 中心即為須彌山, 入水八萬由旬, 出水亦八萬由旬 九山八海之最外圍為輪圍山 (Cakkavala-pabbata 鐵輪圍山 金剛山 ), 鐵圍山環繞著鹹海, 贍部洲等四大洲即位於此鹹海之四方 Sineha, sneha( 多用在詩中 ),(<snih) 陽 1. 油, 脂肪 (oily liquid) 2. 愛 (affection) 3. 黏 (viscosity) sinehana, 中 塗油 sinehabindu, 中 一滴油 Sineheti (sineha 愛 油 的 派 ), 愛, 塗油 Sindi, 陰 海棗樹 (date plam,見 Khajjuri) Sindura, 陽 雄黃, 二硫化二砷 Sindhava, 形 信度人的 陽 岩鹽, 信度馬 Sindhu(Prakrit:Hindhu), 陽 大海, 河 Sindhurattha, 中 印度 信度國 身毒 雞毒 賢豆 sindhusavgama, 陽 合流河的河口 Sipatika, 陰 果皮, 小容器 Sippa, 中 技術, 手藝 sippatthana, sippayatana, 中 知識的分科, 工藝 sippasala, 陰 學校 ( 技術 ) Paci.IV,6... Sippam nama dve sippani-- hinabca sippam ukkatthab (Paci.IV,7.) ca sippam. Hinam nama sippam-- nalakarasippam, kumbhakarasippam, pesakarasippam, cammakarasippam, nahapitasippam, tesu tesu va pana janapadesu obbatam avabbatam hilitam paribhutam acittikatam. Etam hinam nama sippam. Ukkattham nama sippam-- mudda, ganana, lekha, tesu tesu va pana janapadesu anobbatam anavabbatam ahilitam aparibhutam cittikatam, etam ukkattham nama

415 sippam.( 技藝者, 有二技 : 卑技與貴技 卑技者, 籠技 陶技 織技 皮革技 理髮技等, 於各地方被輕蔑 侮慢而不被尊敬者, 此等名為卑技 貴技者, 指算 (Sp.Paci.IV, Muddati hatthamuddaganana. 指算..以手指算之術 ) 數 書等, 於各地方不被輕蔑 侮慢而被尊敬者, 此等名為貴技 ) Sippika, sippi, 陽 藝術家, 工匠 (artisan) Sippika 1 (<sippi), 陰 牡蠣 (a pearl oyster) sippikasambuka, 牡蠣 貝殼 Sippika 2 at Th 1, 49 is difficult to understand. It must mean a kind of bird ( abhiruta), and may be (so Kern) a misread pippika (cp. Sk. pippaka & pippika) Sibbati (siv +ya), 縫, 縫紉 過 sibbi 過分 sibbita 獨 sibbitva Sibbana, 中 裁縫 Sibbani, 陰 女裁縫師, 渴望 sibbanimagga, 陽 縫合處 Sibbapeti, (sibbati 的 使 ) Sibbeti (siv+e), 縫紉 過 sibbesi 過分 sibbita 獨 sibbbetva 現分 sibbenta Simbali, 陽 絲棉樹 木棉樹 (silk-cotton tree,一種魁偉的喬木 (Ceiba pentandra), 廣泛栽培於熱帶地區, 樹幹粗大, 板根呈脊狀, 莢大, 內充滿著由絹絲狀的毛包著種子, 從絹絲毛可得到與栽培的木棉相似的纖維木棉花 亦稱孟買吉貝 (Bombay ceiba), 神樹 (God tree), 吉貝 (Ceiba)) Siya(<atthi) 他應有 (3s.opt.) Sira, 陽 中 (mano-group) 頭 Nom.siram, Acc.siram; siro; sirasam; Instr.sirasa ; Loc.sirasmim; sire ; in compounds siro.-- sirasa patigganhati to accept with reverence; padesu sirasa nipatati to bow one s head to another s feet, to salute respectfully Sira, 陰 腱, 血管 Siri, siri, 陰 運氣, 光榮, 財富, 光彩壯麗, 幸運女神 sirigabbha, 陽 高貴的臥室, 皇家床室 sirimantu, 形 光榮的 sirivilasa, 陽 富麗堂皇 sirisayana, 中 王室的床 sirindhara, 形 光榮的 Sirimsapa ( 梵 sirimsapa)(=sarisapa, sarisapa), 陽 毒蟲類 ( 蠍 蛇等 ) Sirivasa, 陽 松節油 Sirisa, ( 梵 wirisa) 陽 尸利沙 尸利灑樹 師利沙樹 舍離沙樹 學名 Acacia sirissa, 為產於印度之一種香木, 其樹膠可製香藥 此樹為拘樓孫佛 ( 過去七佛之第四佛 ) 之道場樹 Siro (sira 的 合 詞形 ), sirojala, 形 面紗 siromani, 陽 王冠, 寶 818 石冠 siroruha, 陽 中 頭髮 sirovethana, 中 纏頭巾 Sila, 陰 石頭 silagula, 陽 石球 silatthambha, 陽 石柱 silapatta, 中 石平板 silapakara, 陽 石壁 silamaya, 形 石頭做的 silagh, 字根 I. 稱讚 (to praise) Silaghati (silagh+a), 頌揚, 自誇 過 silaghi Silagha, 陰 稱讚 Silittha, 形 平滑的 silitthata, 陰 平滑 asilittha, 反 Siluccaya, 陽 岩石 Silutta, 陽 吃鼠的蛇 Silesa, 陽 1. 謎, 難題, 雙關語 2. 帶粘性的物質 Silesuma, 陽 痰 (phlegm) Siloka, 陽 1. 名望 (fame) 2. 詩 (a verse) Paci.IV,239CS:Paci.pg.311).. Papasilokati papakena micchajivena jivitam kappenti.( 壞名聲..升起不好的名譽 壞名望..過著壞的邪命生活 ) siv ( 梵 siv / syu), 字根 III. 縫合 縫上 (to sew) Siva, 形 庇護的, 安全的 陽 濕婆 ( 印度三大神中司破壞之神 ), 大自在天 中 安全的地方, 涅槃 Sivika, 陰 轎車 轎子 (palanquin), 垃圾 (a litter) Sisira, 陽 冬天, 寒季 形 涼爽 Sissa, 陽 學生 sissabhavupagamana, 入為弟子, 入室弟子 sims, 字根 VII. 祝福 (to bless),( 日語 : 挨拶 aisatsu) Simsumaragira, ( 梵名 Wiwumaragira) 首婆羅山 失收魔羅山, 印度之古地名, 位於婆伽國 (Bhagga) Sigha, 形 快的, 迅速的, 敏捷的 sighagami, 形 迅速地走動或移動的 sighataram, 副 很快地, 更快地 sighasigham, 副 非常快地, 匆忙地 sighasota, 形 有水流的 sigham, 副 很快地, 敏捷地 Sita 1, 形 涼爽, 寒冷的 中 冷, 寒冷 sitabhiruka, 形 能冷的 sitibhavissanti,成為清涼 成為冷靜 ( 中阿含經 譯 : 竟冷 ) Sita 2, 中 帆, 走路 (sail J.IV.21. So also in BSk.: Jtm 94.) Sitala, 形 涼爽的 清涼的 寒冷的 (cold, cool), 寧靜 (tranquil J.I.3; VvA.44, 68, 100; PvA.77, 244.) 中 冷 (coolness) sitalibhava, 變成冷 (becoming cool) susitala, 形 很涼爽的 Sita-vana( 梵名 Witavana),尸陀林 寒林 尸多婆那林 尸摩賒那林 深摩舍那林 位於中印度摩揭陀國王舍城北方之森林 林中幽邃且寒, 初為該城人民棄屍之所, 後為罪人之居地 其後泛稱棄置死屍之所為寒林 ( 佛光大辭典 p.942) 819

416 Sita, 陰 犁溝 (furrow) Sitibhava, 陽 冷, 平靜 Sitibhuta, 過分 已平靜, 已安靜, 清涼 Vin.Mv.p.8... Ekomhi Sammasambuddho, sitibhutosmi nibbuto.( 我獨得等正覺, 我得清涼寂滅 ) Sitodaka, 中 冷水 Sidati (sad+a), 下沉, 平息, 産生 過 sidi 過分 sina 獨 siditva 現分 sidamana Sidana, 中 沉沒 Sina, (sidati 的 過分 ) Sipada, 中 象皮病 ( 腿 )(elephantiasis) Simattha, 形 在邊界之內的, 在邊界上的 Simantini, 陰 女人 Sima, 陰 邊界, 界限, 戒壇 ( 戒堂, 在大地授受比丘戒的 ) simakata, 形 限制的 simatiga, 形 越過界限的 simasamugghata, 陽 解除舊界 ( 結界之前要先解除舊界, 解除過去世比丘所結的戒壇 ) simasammuti, 陰 設置新界 ( 設置界壇 ) 圖中方塊作 戒壇 ( 至少容納 21 比丘 ), 放置的小石頭, 放置的大石頭 小石頭到虛線的戒壇須留半公尺, 小石頭與大石頭之間距離一公尺 sil ( 梵 wiks), 字根 VII. 學習 (to study) Sila (<sil 學習, 梵 wila<wil), 中 1. 戒 ( 音譯 尸羅, 作為防過止惡之用 尸羅者是數習義, 常習善法故曰尸羅 大毘婆沙論 卷第四十四, T ), 道德規範 ( moral practice, good character) 2. 自然, 習慣 (nature, character, habit, behaviour) silakatha, 陰 戒論 silakkhandha, 陽 戒蘊 silagandha, 陽 戒香 (= 名望 ) silabbata, silavata, 中 儀式 silabheda, 陽 破戒 silamaya, 形 與道德有關的 silavantu, 形 有品德的, 守戒的 silavipatti, 陰 犯戒 silavipanna, 形 犯戒者 silasampatti, 陰 守戒 silasampanna, 形 守戒者 atthavgasila, 中 八戒 dasasila, 中 十戒 kusalani silani 中. 複,善戒 tividhasilani( 梵 trividhani wilani), 三聚淨戒 S :imani kusalani silani yavadeva catunnam satipatthananam bhavanaya vuttani Bhagavata( 善戒者, 乃為修習四念處, 是世尊所說 ) D.16./II,94... Ariyakantehi silehi samannagato hoti akhandehi acchiddehi asabalehi akammasehi bhujissehi vibbupasatthehi 820 aparamatthehi samadhisamvattanikehi.( 聖者所喜愛的戒上, 具足 : 無毀 無孔 無斑點 無雜 自由 智者所讚嘆 不為其他所污 三昧增長 )D.4./I,124.(c.f. 長阿含種德經 T1.96.2).. evameva kho, bho Gotama, silaparidhota pabba, pabbaparidhotam silam. Yattha silam tattha pabba, yattha pabba tattha silam.( 尊者瞿曇! 如是, 由戒淨化慧, 由慧淨化戒 凡有戒則有慧, 有慧則有戒 ) 三增上學是互相關聯的, 不只是 持戒 得定 發慧 的單一路徑, 有幾種方式.. 戒 定 戒 ( 定共戒 ) ( 心平何勞持戒 ), 慧 ( 反省..為免墮落 為修福 為解脫持戒 ) 戒 定 戒 ( 善巧 ) 定 慧 ( 善巧 ) 定 慧 戒 慧 ( 戒清淨能得慧清淨 ) 定 慧 ( 生滅觀得觀慧 ) Silakatha, 陰 戒論 DA.14./II, Silakathanti silam nametam avassayo patittha arammanam tanam lenam gati parayanam. Idhalokaparalokasampattinabhi silasadiso avassayo patittha arammanam tanam lenam gati parayanam natthi, silasadiso alavkaro natthi, silapupphasadisam puppham natthi, silagandhasadiso gandho natthi, silalavkarena hi alavkatam silakusumapilandhanam silagandhanulittam sadevakopi loko olokento tittim na gacchatiti evamadisilagunapatisamyuttam katham.( 說戒 ( 戒論 )..此戒為仰賴立足於所緣, 庇護所, 安全處, 去處, 歸宿 在達到此世或他世, 若沒有相似的戒, 為仰賴立足於所緣, 庇護所, 安全處, 去處, 歸宿, 若沒有像戒莊嚴, 沒有像戒花之花, 沒有像戒香之香, 沒有以戒莊嚴來裝飾, 戒花裝飾, 戒香塗抹, 不會見到包括天神的世界邊緣, 如此等, 屬於戒功德之論 ) Silana, 中 練習, 抑制 Silasampanna(sila 戒 +sampanna 已具有 <pp. of sampajjati<sam+pad 去 ), 形 守戒者 S /V, Yato kho, Mahanama, upasako panatipata pativirato hoti, adinnadana pativirato hoti, kamesumicchacara pativirato hoti, musavada pativirato hoti, suramerayamajjappamadatthana pativirato hoti,--ettavata kho, Mahanama, upasako silasampanno hoti ti.( 摩訶男! 自從優婆塞已樂於離殺生, 已樂於離不與取, 已樂於離邪淫行, 已樂於離妄語, 已樂於離飲酒 ; 摩訶男! 由於有這麼多, 他成為具戒優婆塞 (upasako silasampanno) )(cf. 雜阿含 927 經 別譯雜阿含 152 經 )) Silika, sili, 形 ( 在 合 中 ) 有 性質的 Siliya (abstr. fr. sila, Sk. wilya for wailya), 中 行為 (conduct, behaviour, character; said of bad behaviour) dussilya,壞行為 opp. sadhu-siliya(=sundara-sila-bhava). Sivathika(etym. doubtful; perhaps=*sk. wivalaya; Kern derives it as wivan 821

Microsoft Word - Concise-Pali-Han-Big5-revised doc

Microsoft Word - Concise-Pali-Han-Big5-revised doc 巴漢詞典 2009.5.( 增訂中 ) a a i i u u e o k kh g gh v c ch j jh b t th d dh n t th d dh n p ph b bh m y r l l v s h 巴利動詞字根梵語動詞字根 ( 請用 foreign1 字型 ) 1 序 7 說明 9 本詞典略語表 10 A 1 A 128 I 156 I 164 U 165 U 205 E 206

More information

例 度 讀 讀 不 不 來 念 來 了 讀 不 不 讀 不 讀行 利 了 說 更 了 讀

例 度 讀 讀 不 不 來 念 來 了 讀 不 不 讀 不 讀行 利 了 說 更 了 讀 讀 爛 來 都 力 讀 不 讀 了 讀 來 讀 了 更 不 都 六年 類 更 錄 不 都 便 路 不 不 了 讀 來不 讀 讀 刺 數 不 刺 讀 索 料 易 力 練 讀 易 料 了 讀 力 讀便不 讀 例 度 讀 讀 不 不 來 念 來 了 讀 不 不 讀 不 讀行 利 了 說 更 了 讀 年 來 句 易 說 說 易 說 讀 識 識 力 句 老 錄 朗讀 讀 了 易 臨 說讀 力 識 樂 參 練

More information

LOVE IS OVER LOVE LOVE LOVE LOVE IS EVERYTHING LOVE LOVE LOVE LOVER'S QUEEN LYDIA MAYBE TOMORROW MEN'S TALK MY DEAR MY FRIEND MY OH MY MY SUMMER DREAM

LOVE IS OVER LOVE LOVE LOVE LOVE IS EVERYTHING LOVE LOVE LOVE LOVER'S QUEEN LYDIA MAYBE TOMORROW MEN'S TALK MY DEAR MY FRIEND MY OH MY MY SUMMER DREAM 曲名 1234 20.30.40 5678 GOING 929 9907 A BTTER DAY ANDY BABY I'M YOUR MAN BACK HOME BAD BOY BEAUTIFUL GIRL BABY BABY BACK HOME BEAUTIFUL DAY BECAUSE OF YOU BETTER MAN CAN'T STOP LOVING YOU CALL ME CAN YOU

More information

Persuasive Techniques (motorcycle helmet)

Persuasive Techniques  (motorcycle helmet) M O D E A T H E E L E M E N T S O F A N A R G U M E N T 1n t h l s t e s t i m o n y g iv e n b e f o r e t h e M a ry l a n d Se n a t e t h e s p e a ke r m a ke s a s t r o n g c l a i m a b o u t t

More information

A

A 初中常用英文文法用字 緣起 : 其實一直想整理這份文件很久了, 但是總因為手邊的雜務給耽擱下來! 感恩 ACIC 代辦的騰正同學給我這份因緣, 逼我萬緣先放一旁 快馬加鞭 找出塵封近 30 年的講義 讓這份文件得以重現江湖 另外, 也提供給 雅思 拖福考很高分 只想讀短短週數直升研究所 的同學一個參考指標 : 如果有超過 20% 的生字, 您還是從長計議比較妥當! 如果您不打算讀英文, 就要去澳洲渡假打工,

More information

Undangan Finalis

Undangan Finalis & 1 P E M E R I N T A H P R O V I N S I J A W A T E N G A H D 1N A S p E N D I D 1K A N Jl Pe A1d N o 134 Se r r c l p 35 1530 1 F x (024) 352 00 7 ] Se r A u s t u s 20 15 No o r : o o s Ke / 0 5 \ 2

More information

五 四 五 說 ( 代 序 ) 李 澤 厚 劉 再 復 I I II IV V VII 第 一 篇 五 四 新 文 化 運 動 批 評 提 綱 001 003 006 009 011 014 019 附 論 一 中 國 貴 族 精 神 的 命 運 ( 提 綱 ) 021 021 022 026 02

五 四 五 說 ( 代 序 ) 李 澤 厚 劉 再 復 I I II IV V VII 第 一 篇 五 四 新 文 化 運 動 批 評 提 綱 001 003 006 009 011 014 019 附 論 一 中 國 貴 族 精 神 的 命 運 ( 提 綱 ) 021 021 022 026 02 劉 再 復 著 與 李 澤 厚 李 歐 梵 等 共 論 五 四 共 鑒 五 四 五 四 五 說 ( 代 序 ) 李 澤 厚 劉 再 復 I I II IV V VII 第 一 篇 五 四 新 文 化 運 動 批 評 提 綱 001 003 006 009 011 014 019 附 論 一 中 國 貴 族 精 神 的 命 運 ( 提 綱 ) 021 021 022 026 028 附 論 二 誰 是

More information

筆譯報告

筆譯報告 :Soldiers of the Wasteland ( ( ) :Dragon Force 說 離 不 律!!! 來 便 律 樂 ~ 量 ( 1 2 3 5 6) 律 金 了 dragon Force ( 龍 力 量 ) Burning fires burning lives on the long distant roads Trough the lost mountains endless so

More information

深教〔2013〕 号

深教〔2013〕   号 深 教 2015 120 号 深 圳 市 教 育 局 关 于 公 布 2014 年 中 小 学 优 质 课 例 视 频 资 源 建 设 获 奖 单 位 和 个 人 名 单 的 通 知 各 区 教 育 局 各 新 区 公 共 事 业 局, 市 局 直 属 各 学 校 : 我 局 2014 年 开 展 的 中 小 学 优 质 课 例 视 频 资 源 征 集 及 在 线 展 播 活 动 第 二 届 微 课

More information

高中英文科教師甄試心得

高中英文科教師甄試心得 高 中 英 文 科 教 師 甄 試 心 得 英 語 學 系 碩 士 班 林 俊 呈 高 雄 市 立 高 雄 高 級 中 學 今 年 第 一 次 參 加 教 師 甄 試, 能 夠 在 尚 未 服 兵 役 前 便 考 上 高 雄 市 立 高 雄 高 級 中 學 專 任 教 師, 自 己 覺 得 很 意 外, 也 很 幸 運 考 上 後 不 久 在 與 雄 中 校 長 的 會 談 中, 校 長 的 一 句

More information

Microsoft Word - 玫瑰經

Microsoft Word - 玫瑰經 玫 瑰 經 聖 號 經 因 父 及 子 及 聖 神 之 名, 阿 門 信 經 我 信 唯 一 的 天 主, 全 能 的 聖 父, 天 地 萬 物, 無 論 有 形 無 形, 都 是 祂 所 創 造 的 我 信 唯 一 的 主 耶 穌 基 督 天 主 的 獨 生 子, 祂 在 萬 世 之 前, 由 聖 父 所 生, 祂 是 出 自 天 主 的 天 主, 出 自 光 明 的 光 明, 出 自 真 天 主

More information

Microsoft Word - 武術合併

Microsoft Word - 武術合併 11/13 醫 學 系 一 年 級 張 雲 筑 武 術 課 開 始, 老 師 並 不 急 著 帶 我 們 舞 弄 起 來, 而 是 解 說 著 支 配 氣 的 流 動 為 何 構 成 中 國 武 術 的 追 求 目 標 武 術, 名 之 為 武 恐 怕 與 其 原 本 的 精 義 有 所 偏 差 其 實 武 術 是 為 了 讓 學 習 者 能 夠 掌 握 身 體, 保 養 身 體 而 發 展, 並

More information

襯詞在祭儀音樂中的文化意義

襯詞在祭儀音樂中的文化意義 數 樂 理 靈 度 樂 樂 樂切 蓮 漏 落 mirecuk 1984-2001 年 aeio 不 靈 不 列 靈 靈 了 樂 靈 度來 例 行 樂 論 參 - 103 - 樂 The Cultural Meaning of Padded Lyrics in Ritual Music Panay Mulu Indigenous Peoples Commission, Taipei City Government

More information

Microsoft Word - EDB Panel Paper 2016 (Chi)_finalr

Microsoft Word - EDB Panel Paper 2016 (Chi)_finalr 2016 年 1 月 15 日 會 議 討 論 文 件 立 法 會 教 育 事 務 委 員 會 2016 年 施 政 報 告 教 育 局 的 政 策 措 施 行 政 長 官 在 2016 年 1 月 13 日 發 表 其 2016 年 施 政 報 告 本 文 件 旨 在 闡 述 施 政 報 告 中 有 關 教 育 事 務 的 主 要 措 施 2. 培 育 人 才 始 於 教 育 在 教 育 政 策

More information

cgn

cgn 3654 ( 571 ) 88(4) 2014 3 31 10766 10778 2014 3 31 ( ) 2 21 ( ) 2014 3 31 10768 10778 6 9 1. ( ) 2. 3. 4. 5. 2014 6 3 ( ) 10768 10778 ( ) 2014 3 31 ( 622 ) 11 80 2014 3 31 2014 6 3 10 8 2014 3 31 ( ) 2014

More information

BB.pdf

BB.pdf 30 30 30 4... 4.... 6... 10... 37... 16... 20... 25.... 31... 34... 43... 47... 51... 57... 59... 61... 63... 66... 69 2... 71 ... 78... 80...... 91... 92... 95... 97. 102 ( )... 106 3...... 108.......

More information

因 味 V 取 性 又 鸟 U 且 最 大 罗 海 惜 梅 理 春 并 贵 K a t h l ee n S c h w e r d t n er M f l e z S e b a s t i a n C A Fe rs e T 民 伊 ' 国 漳 尤 地 视 峰 州 至 周 期 甚 主 第 应

因 味 V 取 性 又 鸟 U 且 最 大 罗 海 惜 梅 理 春 并 贵 K a t h l ee n S c h w e r d t n er M f l e z S e b a s t i a n C A Fe rs e T 民 伊 ' 国 漳 尤 地 视 峰 州 至 周 期 甚 主 第 应 国 ' 东 极 也 直 前 增 东 道 台 商 才 R od e ric h P t ak 略 论 时 期 国 与 东 南 亚 的 窝 贸 易 * 冯 立 军 已 劳 痢 内 容 提 要 国 与 东 南 亚 的 窝 贸 易 始 于 元 代 代 大 规 模 开 展 的 功 效 被 广 为 颂 扬 了 国 国 内 市 场 窝 的 匮 乏 窝 补 虚 损 代 上 流 社 会 群 体 趋 之 若 鹜 食 窝

More information

豐 邑 家 族 季 刊 編 者 的 話 2015.02-04 No.07 彼 此 相 愛 總 編 輯 : 邱 崇 喆 主 編 : 戴 秋 柑 編 輯 委 員 : 黃 淑 美 盧 永 吉 王 森 生 趙 家 明 林 孟 姿 曾 淑 慧 執 行 編 輯 : 豐 邑 建 設 企 劃 課 出 版 發 行 :

豐 邑 家 族 季 刊 編 者 的 話 2015.02-04 No.07 彼 此 相 愛 總 編 輯 : 邱 崇 喆 主 編 : 戴 秋 柑 編 輯 委 員 : 黃 淑 美 盧 永 吉 王 森 生 趙 家 明 林 孟 姿 曾 淑 慧 執 行 編 輯 : 豐 邑 建 設 企 劃 課 出 版 發 行 : 豐 邑 家 族 季 刊 編 者 的 話 2015.02-04 No.07 彼 此 相 愛 總 編 輯 : 邱 崇 喆 主 編 : 戴 秋 柑 編 輯 委 員 : 黃 淑 美 盧 永 吉 王 森 生 趙 家 明 林 孟 姿 曾 淑 慧 執 行 編 輯 : 豐 邑 建 設 企 劃 課 出 版 發 行 : 豐 邑 專 業 整 合 團 隊 地 址 : 台 中 市 台 灣 大 道 二 段 501 號 20F-1

More information

謝 辭 能 夠 完 成 這 本 論 文, 首 先 當 然 要 感 謝 的 是 我 的 指 導 教 授, 謝 林 德 老 師 這 段 時 間 老 師 不 厭 其 煩 的 幫 我 檢 視 論 文, 每 次 與 老 師 討 論 後 總 是 收 穫 很 多, 在 臺 灣 求 的 這 段 期 間 深 深 地

謝 辭 能 夠 完 成 這 本 論 文, 首 先 當 然 要 感 謝 的 是 我 的 指 導 教 授, 謝 林 德 老 師 這 段 時 間 老 師 不 厭 其 煩 的 幫 我 檢 視 論 文, 每 次 與 老 師 討 論 後 總 是 收 穫 很 多, 在 臺 灣 求 的 這 段 期 間 深 深 地 文 教 碩 博 士 位 程 碩 士 位 論 文 指 導 教 授 : 謝 林 德 博 士 Dr. Dennis Schilling 華 同 形 漢 字 詞 之 比 較 及 教 建 議 以 台 灣 八 千 詞 及 韓 漢 字 語 辭 典 分 析 為 例 Semantic and Pragmatic Features of Chinese and Korean Homographic Words with

More information

区 域 活 动 进 入 中 班 我 们 区 域 的 设 置 和 活 动 材 料 都 有 所 变 化, 同 时 也 吸 引 孩 子 们 积 极 的 参 与 学 习 操 作 区 的 新 材 料 他 们 最 喜 欢, 孩 子 们 用 立 方 块 进 行 推 理 操 作 用 扑 克 牌 进 行 接 龙 游

区 域 活 动 进 入 中 班 我 们 区 域 的 设 置 和 活 动 材 料 都 有 所 变 化, 同 时 也 吸 引 孩 子 们 积 极 的 参 与 学 习 操 作 区 的 新 材 料 他 们 最 喜 欢, 孩 子 们 用 立 方 块 进 行 推 理 操 作 用 扑 克 牌 进 行 接 龙 游 日 常 生 活 本 月 我 们 日 常 生 活 活 动 的 重 点 :1. 让 孩 子 养 成 良 好 的 生 活 习 惯, 注 重 生 活 细 节 如 : 在 换 好 鞋 子 后 能 将 鞋 子 整 齐 的 摆 放 进 鞋 架 坐 在 椅 子 上 换 鞋 正 确 的 收 放 椅 子 等 2 让 孩 子 有 自 我 照 顾 的 意 识 如, 让 孩 子 感 受 自 己 的 冷 热 并 告 知 老 师,

More information

BB.pdf

BB.pdf 編輯手札 人乘佛刊走過三十個年頭 誠屬不易 自從 聖開上人於1979年創建慈光山首座道場 同年發 行 人乘佛刊 雜誌以來 30載歲月 無論道場或人刊 都 歷經了各種無常際遇 人刊形態從早期的32開單色印刷 到 16開印行 再改為25開 從單月刊改為雙月刊 以至於今的 季刊方式發行 現今亦同步發行網路版的人刊電子報 未來 因應潮流 方便傳法 人刊朝向數位的蛻變與進化 更是 不可避免的趨勢 大願法師在本期專題

More information

102.6.30.xls

102.6.30.xls 之 二 資 產 負 債 權 益 展 開 表 102 年 6 月 30 日 單 位 : 新 臺 幣 千 元 資 產 會 計 項 目 展 開 項 目 現 金 及 約 當 現 金 75,497 75,497 存 放 央 行 及 拆 借 銀 178 178 同 業 透 過 損 益 按 公 允 價 值 衡 量 之 金 融 資 產 139,578 139,578 對 金 融 相 關 事 業 之 資 本 投 資

More information

投影片 1

投影片 1 連 連 念 連 句 句 連 來 類 連 連 類 連 連 見連 連 and, but, or...ect. 連 句 () ( 句 ) 行 連 both and, not only but also either or, nether or ect 兩 句 見連 連 therefore, however, nevertheless.. 連 連 連 兩 連 that, if, although, because...ect.

More information

New Doc 1

New Doc 1 U N I V E R SI T Y O F M A L ; 1ï i l i dvol 1 l 2 0 1 8 w 1a1 p&t«apa«ridia ti p E g s l am an Pt d1an h Ma @Mi u Ooam a1 ol am S1udl es} ]111 / 2 1 Dr Mo11an a Daw 11a mai amy 1 P r o f e s s o r D r

More information

Microsoft Word - 稱謂表-v4.doc

Microsoft Word - 稱謂表-v4.doc 稱 謂 表 目 錄 一 父 系 家 族 長 輩 稱 謂... 2 二 母 系 家 族 長 輩 稱 謂... 3 三 父 母 稱 謂... 3 四 家 族 同 輩 稱 謂... 3 五 夫 婦 及 子 女 稱 謂... 3 六 妻 外 家 家 族 稱 謂... 3 七 夫 家 家 族 稱 謂... 3 八 姻 親 家 族 稱 謂 因 結 婚 而 形 成 的 親 屬 關 係... 3 九 其 他 稱 謂...

More information

Microsoft Word - unitmtg09.doc

Microsoft Word - unitmtg09.doc 目 錄 女 童 軍 訓 練 方 向... 1 八 項 綱 領... 1 小 隊 時 間... 3 集 會 編 排... 4 女 童 軍 組 全 年 活 動 計 劃 表... 5 第 一 週 集 會 主 題 : 認 識 女 童 軍 運 動... 6 第 二 週 集 會 主 題 : 履 行 誓 詞 與 規 律... 16 第 三 週 集 會 主 題 : 認 識 八 項 綱 領... 20 第 四 週 集

More information

é SI 12g C = 6 12 = 1 H2( g) + O2( g) H2O( l) + 286kJ ( 1) 2 1 1 H 2( g) + O2( g) H2O( l) H = 286kJ mol ( 2) 2 1 N 2 ( g) + O2( g) NO 2 ( g) 34kJ 2 1 1 N 2 ( g) + O2( g) NO 2 ( g) H = + 34kJ mol 2 1 N

More information

该 奈 自 受 PZ 多 透 soc i e B t h y. y t is NA YL OR exp os ed t h a t b e i n g wh o res or sa in t es s e s we r e m ad e n b ot om. M ean wh i l e NA YL

该 奈 自 受 PZ 多 透 soc i e B t h y. y t is NA YL OR exp os ed t h a t b e i n g wh o res or sa in t es s e s we r e m ad e n b ot om. M ean wh i l e NA YL 探 性 通 性 圣 重 ' 颠 并 格 洛 丽 亚 奈 勒 小 说 贝 雷 的 咖 啡 馆 对 圣 经 女 性 的 重 写 郭 晓 霞 内 容 提 要 雷 的 咖 啡 馆 中 权 社 会 支 配 的 女 性 形 象 美 国 当 代 著 名 黑 人 女 作 家 格 洛 丽 亚 过 对 6 个 圣 经 女 性 故 事 的 重 写 奈 勒 在 其 小 说 贝 覆 了 圣 经 中 被 父 揭 示 了 传 统

More information

Microsoft Word - 06 應英系申復書

Microsoft Word - 06 應英系申復書 興 國 管 理 學 院 應 用 英 語 學 系 大 學 校 院 系 所 評 鑑 申 復 申 請 書 獨 立 評 鑑 共 同 評 鑑 申 復 系 所 ( 請 填 寫 受 評 系 所 名 稱 ): 應 用 英 語 學 系 受 評 單 位 主 管 姓 名 : 林 啟 一 簽 章 : 聯 絡 人 : 林 瑋 婷 聯 絡 電 話 : 06-2873937 地 址 : 台 南 市 安 南 區 台 江 大 道 三

More information

untitled

untitled 0755 85286856 0755 82484849 路 4.5V ~5.5V 流 @VDD=5.0V,

More information

542 33 1 20 20 6 435 15 311 48 1 4 3 2 0 8 18 200 4 1,888 305 62 2 2 3 61 42 1,346 47 390 40 12 2 2 6 41 8 7 3 3 1 18 301 1 19 24 14 3 3 12 335 110 1 1 1, 582 45 76 547 1 147 46 1,103 96 1 22 8 6,721 70

More information

十二年國民基本教育

十二年國民基本教育 0 會 考, 世 紀 教 育 工 程 的 重 要 環 節 2 編 者 的 話 3 高 瞻 遠 矚 看 會 考 概 論 篇 壹 簡 介 4 貳 考 試 科 目 6 參 成 績 計 算 6 肆 試 務 規 劃 7 伍 成 績 應 用 8 追 根 究 柢 說 考 題 解 惑 篇 壹 試 題 取 材 與 命 題 原 則 9 貳 各 科 考 試 內 容 11 参 各 科 問 與 答 17 由 小 見 大 觀

More information

BB.3

BB.3 I IURNA L S AN S ï EK VOA ó N m 8 ç 6-8 1 园 叫团团回国 J m l ll m i h M t m t ik i E v l i P g l l A i r L i m b h - T k l ik d i K t T m g i d T r p tc P g r h P r r m P r S t d i T g r T r h d p p r b h K

More information

十二年國民基本教育

十二年國民基本教育 0 會 考, 世 紀 教 育 工 程 的 重 要 環 節 2 編 者 的 話 3 高 瞻 遠 矚 看 會 考 概 論 篇 壹 簡 介 5 貳 考 試 科 目 成 績 計 算 7 參 試 務 規 劃 11 肆 成 績 應 用 13 條 分 縷 析 答 客 問 釋 疑 篇 14 追 根 究 柢 說 考 題 解 惑 篇 壹 試 題 取 材 與 命 題 原 則 16 貳 各 科 考 試 內 容 18 参 各

More information

: ) khgit 31 ai 33 ni 33 khum 31 sa 33 sa 55!! ( ) gai 33 phgo 31 ai 33 pg 33 log 33 n 55 ga 31 n 31 gai 33 ( ) ai 33 1 gi 33 khai 31 ai 33 mau 31 mui

: ) khgit 31 ai 33 ni 33 khum 31 sa 33 sa 55!! ( ) gai 33 phgo 31 ai 33 pg 33 log 33 n 55 ga 31 n 31 gai 33 ( ) ai 33 1 gi 33 khai 31 ai 33 mau 31 mui 1998 4,,,,,,, ai 33 a 31 na 55,,,, ai 33 : ai 33 1 1. ai 33 1 :, : 4 : ) khgit 31 ai 33 ni 33 khum 31 sa 33 sa 55!! ( ) gai 33 phgo 31 ai 33 pg 33 log 33 n 55 ga 31 n 31 gai 33 ( ) ai 33 1 gi 33 khai 31

More information

互 補 : 若 兩 個 角 的 和 是 一 個 平 角 (80 0 0 ), 我 們 稱 這 兩 個 角 互 補, 如 圖, + = 80, 故 我 們 稱 與 互 補 互 餘 : 若 兩 個 角 的 和 是 一 個 直 角, 我 們 稱 這 兩 個 角 互 餘, 如 圖, + =90 0, 故 我

互 補 : 若 兩 個 角 的 和 是 一 個 平 角 (80 0 0 ), 我 們 稱 這 兩 個 角 互 補, 如 圖, + = 80, 故 我 們 稱 與 互 補 互 餘 : 若 兩 個 角 的 和 是 一 個 直 角, 我 們 稱 這 兩 個 角 互 餘, 如 圖, + =90 0, 故 我 點 線 角 : 在 探 討 幾 何 學 之 前, 我 們 必 須 先 瞭 解 構 成 平 面 圖 形 的 基 本 元 素 - 點 線 角 點 : 點 是 幾 何 學 中 所 討 論 的 最 基 本 圖 形 點 僅 用 來 表 示 事 物 所 在 的 位 置, 而 不 考 慮 它 的 形 狀 與 大 小 圖 示 記 法 讀 法 點 或 點 點 或 點 線 : 線 可 以 想 成 是 筆 尖 在 紙 上

More information

目 錄 實 施 計 畫 1 專 題 演 講 因 應 十 二 年 國 民 基 本 教 育 課 程 綱 要 學 校 本 位 課 程 的 整 體 布 局 A-1 推 動 十 二 年 國 民 基 本 教 育 課 程 綱 要 相 關 配 套 措 施 A-10 分 組 研 討 法 規 研 修 B-1 課 程 教

目 錄 實 施 計 畫 1 專 題 演 講 因 應 十 二 年 國 民 基 本 教 育 課 程 綱 要 學 校 本 位 課 程 的 整 體 布 局 A-1 推 動 十 二 年 國 民 基 本 教 育 課 程 綱 要 相 關 配 套 措 施 A-10 分 組 研 討 法 規 研 修 B-1 課 程 教 高 級 中 等 學 校 學 科 中 心 105 年 度 研 討 會 會 議 手 冊 時 間 :105 年 5 月 18-19 日 地 點 : 明 湖 水 漾 會 館 ( 苗 栗 縣 頭 屋 鄉 ) 指 導 單 位 : 教 育 部 國 民 及 學 前 教 育 署 主 辦 單 位 : 普 通 型 高 級 中 等 學 校 課 程 推 動 工 作 圈 ( 國 立 宜 蘭 高 級 中 學 ) 協 辦 單 位

More information

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit English for Study in Australia 留 学 澳 洲 英 语 讲 座 Lesson 3: Make yourself at home 第 三 课 : 宾 至 如 归 L1 Male: 各 位 朋 友 好, 欢 迎 您 收 听 留 学 澳 洲 英 语 讲 座 节 目, 我 是 澳 大 利 亚 澳 洲 广 播 电 台 的 节 目 主 持 人 陈 昊 L1 Female: 各 位

More information

從詩歌的鑒賞談生命價值的建構

從詩歌的鑒賞談生命價值的建構 Viktor E. Frankl (logotherapy) (will-to-meaning) (creative values) Ture (Good) (Beauty) (experiential values) (attitudinal values) 1 2 (logotherapy) (biological) (2) (psychological) (3) (noölogical) (4)

More information

<D0D0D5FED7A8CFDF2E696E6464>

<D0D0D5FED7A8CFDF2E696E6464> 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 报 导 : 资 源 处 主 任 陆 素 芬 视 是 青 少 年 喜 爱 的 一 门 艺 术 在 孩 子 们 的 成 长 过 程 中, 许 多 优 秀 的 影 影 片 通 过 直 观 的 艺 术 手 段, 感 染 和 鼓 舞 着 青 少 年 选 择 人 生 的 走 向, 获 得 各 种 知 识, 不 断 提 高 综 合 素 质 因 此,

More information

Koradior Holdings Limited 125,000,000 12,500,000 112,500,000 4.20 1.0% 0.003% 0.005% 0.01 3709 2

Koradior Holdings Limited 125,000,000 12,500,000 112,500,000 4.20 1.0% 0.003% 0.005% 0.01 3709 2 S 571 12,500,000 10% 112,500,000 90% 18,750,000 15% 1 Koradior Holdings Limited 125,000,000 12,500,000 112,500,000 4.20 1.0% 0.003% 0.005% 0.01 3709 2 4.20 1% 0.003% 0.005% 4.20 475.66 768 57,341,000 (www.hkeipo.hk)

More information

2.181% 0.005%0.002%0.005% 2,160 74,180, ,000, ,500,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 2

2.181% 0.005%0.002%0.005% 2,160 74,180, ,000, ,500,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 2 90,000,000 9,000,000 81,000,000 2.18 0.10 3300 1 2.181% 0.005%0.002%0.005% 2,160 74,180,000 8.24 81,000,000 2.18 13,500,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 2 1,000,0001,000,000 1,000,000 2,000 2.18 1% 0.005%0.002%0.005%

More information

Microsoft Word - 立法會十四題附件.doc

Microsoft Word - 立法會十四題附件.doc 附 件 一 公 務 員 資 歷 組 別 I. 資 歷 組 別 及 名 稱 資 歷 組 別 名 稱 1 無 需 中 學 會 考 五 科 及 格 2 中 學 會 考 證 書 第 一 組 : 需 要 香 港 中 學 會 考 五 科 及 格 的 第 二 組 : 需 要 香 港 中 學 會 考 五 科 及 格 並 具 相 當 經 驗 的 3 高 級 文 憑 及 文 憑 第 一 組 : 高 級 文 憑 第 二

More information

儿童饮食营养与健康(五).doc

儿童饮食营养与健康(五).doc ...1 A...1...3...4...5...6...10...13...15...17...19...21...22...24...26...27...28...30...31 I ...32...33...35...36...37 S...39...40 1...41 1 3...42 1 3...43 1 1...44...45...47...47...49...51...54...55...56...57...59...62

More information

十二年國民基本教育

十二年國民基本教育 0 會 考, 世 紀 教 育 工 程 的 重 要 環 節 2 編 者 的 話 3 高 瞻 遠 矚 看 會 考 概 論 篇 壹 簡 介 5 貳 考 試 科 目 成 績 計 算 7 參 試 務 規 劃 11 肆 成 績 應 用 12 條 分 縷 析 答 客 問 釋 疑 篇 13 追 根 究 柢 說 考 題 解 惑 篇 壹 考 試 科 目 與 命 題 依 據 15 貳 考 試 題 型 15 參 考 試 時

More information

頭蓋骨 頭蓋骨的種類構成頭部有 15 種共 23 塊的頭蓋骨, 可製造顏面結 構, 保護腦部 頭蓋骨可大致分為構成頭部的腦顱骨 ( 神經頭蓋 ), 以及構成臉部的顏面骨 ( 內臟頭蓋 ) 其中腦顱骨由額骨 ( 前頭骨 ) 枕骨( 後頭骨 ) 蝶骨 篩骨 頂骨 ( 頭頂骨 2 塊 ) 和顳骨 ( 側頭

頭蓋骨 頭蓋骨的種類構成頭部有 15 種共 23 塊的頭蓋骨, 可製造顏面結 構, 保護腦部 頭蓋骨可大致分為構成頭部的腦顱骨 ( 神經頭蓋 ), 以及構成臉部的顏面骨 ( 內臟頭蓋 ) 其中腦顱骨由額骨 ( 前頭骨 ) 枕骨( 後頭骨 ) 蝶骨 篩骨 頂骨 ( 頭頂骨 2 塊 ) 和顳骨 ( 側頭 頭蓋骨 頭蓋骨的種類構成頭部有 15 種共 23 塊的頭蓋骨, 可製造顏面結 構, 保護腦部 頭蓋骨可大致分為構成頭部的腦顱骨 ( 神經頭蓋 ), 以及構成臉部的顏面骨 ( 內臟頭蓋 ) 其中腦顱骨由額骨 ( 前頭骨 ) 枕骨( 後頭骨 ) 蝶骨 篩骨 頂骨 ( 頭頂骨 2 塊 ) 和顳骨 ( 側頭骨 2 塊 ) 構成, 形成可容納腦部的顱腔 腦顱骨這 8 塊骨骼緊密結合, 以防腦部受到衝擊 而顏面骨則由成對鼻骨

More information

<4D F736F F D20A470BAB5A8A9A8A9AABAA5CDA4E92E646F63>

<4D F736F F D20A470BAB5A8A9A8A9AABAA5CDA4E92E646F63> 小 熊 的 生 日 Little Bear Bai Bai s Birthday 作 者 : 高 慧 娟 英 譯 : 高 嘉 君 /D.B. Jensen 美 編 : 高 慧 娟 / 王 敏 / 朱 美 珊 兒 童 事 故 傷 害 預 防 童 書 5( 燒 燙 傷 篇 ) ㄓ ㄎ ㄒ ㄒ ㄐ ㄊ 森 ㄙ 林 中 住 ㄓ ㄣ ㄣˊ ㄥ ˋ 著 ㄓ 快 樂 ㄜ ㄞˋ ㄜˋ 的 熊 ㄩ 熊 ㄩ 家 庭

More information

未完成的追踪(提纲)

未完成的追踪(提纲) 87 51 1993 11.19 CHICCO 1989 1993 11 19 400 87 51 200 CHICOO 1 1993 95 1998 1999 6 97 20 5 6 14 6 8 11 18 / 45 27 5 2 2000 5 / 12 / 30 5 8 7 8 22 / 27 10 6 40 27 ( ) 1999 7 ( ) 4 X 92 95 -- 64.7% 3 25

More information

國立桃園高中96學年度新生始業輔導新生手冊目錄

國立桃園高中96學年度新生始業輔導新生手冊目錄 彰 化 考 區 104 年 國 中 教 育 會 考 簡 章 簡 章 核 定 文 號 : 彰 化 縣 政 府 104 年 01 月 27 日 府 教 學 字 第 1040027611 號 函 中 華 民 國 104 年 2 月 9 日 彰 化 考 區 104 年 國 中 教 育 會 考 試 務 會 編 印 主 辦 學 校 : 國 立 鹿 港 高 級 中 學 地 址 :50546 彰 化 縣 鹿 港 鎮

More information

2011年高职语文考试大纲

2011年高职语文考试大纲 2016 年 湖 北 省 普 通 高 等 学 校 招 收 中 职 毕 业 生 技 能 高 考 文 化 综 合 考 试 大 纲 2016 年 普 通 高 等 学 校 招 收 中 职 毕 业 生 技 能 高 考, 是 由 中 等 职 业 学 校 ( 含 普 通 中 专 职 业 高 中 技 工 学 校 和 成 人 中 专 ) 机 械 类 电 子 类 计 算 机 类 会 计 专 业 护 理 专 业 建 筑

More information

第二課 : 你家有幾個人? dì èr kè :nǐ jiā yǒu jǐ ge rén? 第二课 : 你家有几个人? Lesson 2: How many people are there in your family? 一 Vocabulary: 1. 爸爸 (bà ba): father 2.

第二課 : 你家有幾個人? dì èr kè :nǐ jiā yǒu jǐ ge rén? 第二课 : 你家有几个人? Lesson 2: How many people are there in your family? 一 Vocabulary: 1. 爸爸 (bà ba): father 2. 第二課 : 你家有幾個人? dì èr kè :nǐ jiā yǒu jǐ ge rén? 第二课 : 你家有几个人? Lesson 2: How many people are there in your family? 一 Vocabulary: 1. 爸爸 (bà ba): father 2. 媽媽 (mā ma): mother 3. 哥哥 (gē ge): elder brother 4.

More information

Microsoft Word - TIP006SCH Uni-edit Writing Tip - Presentperfecttenseandpasttenseinyourintroduction readytopublish

Microsoft Word - TIP006SCH Uni-edit Writing Tip - Presentperfecttenseandpasttenseinyourintroduction readytopublish 我 难 度 : 高 级 对 们 现 不 在 知 仍 道 有 听 影 过 响 多 少 那 次 么 : 研 英 究 过 文 论 去 写 文 时 作 的 表 技 引 示 巧 言 事 : 部 情 引 分 发 言 该 生 使 在 中 用 过 去, 而 现 在 完 成 时 仅 表 示 事 情 发 生 在 过 去, 并 的 哪 现 种 在 时 完 态 成 呢 时? 和 难 过 道 去 不 时 相 关? 是 所 有

More information

章節

章節 試 題 阿 財 每 年 年 初 存 入 銀 行 0000 元, 年 利 率 %, 每 年 計 息 一 次, () 若 依 單 利 計 息, 則 第 0 年 年 底 的 本 利 和 多 少? () 若 依 複 利 計 息, 則 第 0 年 年 底 的 本 利 和 約 為 多 少?( 近 似 值 :0 0 計 ) 編 碼 0044 難 易 中 出 處 高 雄 中 學 段 考 題 解 答 ()000 元

More information

壹、組織編制 代碼:C0101意見反映

壹、組織編制      代碼:C0101意見反映 項 目 編 號 DA14 金 門 縣 政 府 人 事 處 教 師 敘 薪 標 準 作 業 流 程 序 說 明 表 項 目 名 稱 教 師 敘 薪 標 準 作 業 承 辦 單 位 人 事 處 第 一 科 作 業 流 程 說 明 一 起 敘 : ( 一 ) 新 進 教 師 到 職 聘 任 後, 按 其 所 具 資 格 條 件 ( 以 學 歷 為 主 ), 依 公 立 各 級 學 校 教 職 員 敘 薪

More information

sp046-091.pdf

sp046-091.pdf RESTAURANT + CAFE + IZAKAYA + BAR = TOKYO GOURMET 1603~1867 48 1868~1912 49 1 1895 i ma han be kan 20 P.344-B 4-B 2-2-5 03-3841-2690 11:00~15:00 16:30~21:30~ 11:00~21:30 5 2,000~3,000 www.asakusa-imahan.co.jp

More information

[C2陳黎:詩的美感與創意]

[C2陳黎:詩的美感與創意] [C2 陳 黎 : 詩 的 美 感 與 創 意 ] chenli99@ms10.hinet.net /http://dcc.ndhu.edu.tw/chenli 一 首 因 愛 睏 在 輸 入 時 按 錯 鍵 的 情 詩 親 礙 的, 我 發 誓 對 你 終 貞 我 想 念 我 們 一 起 肚 過 的 那 些 夜 碗 那 些 充 瞞 喜 悅 歡 勒 揉 情 秘 意 的 牲 華 之 夜 我 想 念 我

More information

B19 骨 頭 透 露 的 訊 息 1 Carabelli's cusp

B19 骨 頭 透 露 的 訊 息 1 Carabelli's cusp 看 骨 頭 說 故 事 骨 頸 的 大 小 與 形 狀 1 1 20 2013 9 489 B19 骨 頭 透 露 的 訊 息 1 Carabelli's cusp 2013 9 489 21 DNA 5 X B6 人 骨 與 獸 骨 的 異 同 B7 28 32 36 22 2013 9 489 B6 B2 3 5 B7 2013 9 489 23 基 於 部 分 動 物 的 移 動 性 低, 透

More information

二零零六至零七年施政報告

二零零六至零七年施政報告 1 3 4 13 14 34 17 19 20 24 2 5 26 27 28 29 3 0 31 32 3 3 3 4 35 50 36 42 43 45 46 48 49 50 51 66 52 57 58 60 61 65 6 6 67 76 1. 2. 3. 1 4. 5. 6. CEPA 7. 8. 9. 2 10. 11. 12. 13. 3 14. 15. 16. 17. 4 18.

More information

穨_2_.PDF

穨_2_.PDF 6 7.... 9.. 11.. 12... 14.. 15.... 3 .. 17 18.. 20... 25... 27... 29 30.. 4 31 32 34-35 36-38 39 40 5 6 : 1. 2. 1. 55 (2) 2. : 2.1 2.2 2.3 3. 4. ( ) 5. 6. ( ) 7. ( ) 8. ( ) 9. ( ) 10. 7 ( ) 1. 2. 3. 4.

More information

生與死的尊嚴 生與死的尊嚴

生與死的尊嚴 生與死的尊嚴 生與死的尊嚴 目錄 生與死的尊嚴 2 認識生命的實相 3 生從何處來? 死往何處去? 8 佛教徒的生死觀 10 如何面對死亡? 如何使得死亡有尊嚴? 20 生與死的尊嚴 生與死的尊嚴 認識生命的實相 認識生命的實相 ( 一 ) 由生命的無奈 無所依賴及無所適從, 轉變為生命的可愛 可貴與自我的肯定 ( 二 ) 生命的出生與死亡, 關係密切, 不可分割 出生之時已確定了死亡的必然到臨 生未必可喜, 死未必可哀,

More information

14A 0.1%5% 14A 14A.52 1 2 3 30 2

14A 0.1%5% 14A 14A.52 1 2 3 30 2 2389 30 1 14A 0.1%5% 14A 14A.52 1 2 3 30 2 (a) (b) (c) (d) (e) 3 (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) 4 (1) (2) (3) (4) (5) 400,000 (a) 400,000300,000 100,000 5 (b) 30% (i)(ii) 200,000 400,000 400,000 30,000,000

More information

(Chi)_.indb

(Chi)_.indb 1,000,000 4,000,000 1,000,000 10,000,000 30,000,000 V-1 1,000,000 2,000,000 20,000,00010,000,0005,000,000 3,000,000 30 20% 35% 20%30% V-2 1) 2)3) 171 10,000,00050% 35% 171 V-3 30 V-4 50,000100,000 1) 2)

More information

越溝

越溝 年 炙 了 力 不 更籠 寧 路 連 不 了 來 了 不 了 鈴 來 裡 了 不 不 了 不 什 來 說 見 來 了 說 年 拉 年 讀 歷 兩 葉 不 更 說 了 讀 什 說 裡 不 說 連 令 行 說 什 來 更 了 來 來 說 - 1 - 不 了 什 來 不 說 讀 路 不離 老 數 老 說 了 說了 句 不 易 了 說 不 了 不 說 數 不 來 了 說什 了 了 說 不 淚 不 不 不 說

More information

untitled

untitled 93 年 07 151-170 說 切 說 切 不 異 便溺 不 理 不 不 不 索 類 識 了 理 說 切 理 151 The Buddha-view of Abhidharma Buddhism Won Pil-sung ABSTRACT This paper concentrates on the thoughts of Sarvastivadin and Mahasanghika to examine

More information

Fun Time (1) What happens in memory? 1 i n t i ; 2 s h o r t j ; 3 double k ; 4 char c = a ; 5 i = 3; j = 2; 6 k = i j ; H.-T. Lin (NTU CSIE) Referenc

Fun Time (1) What happens in memory? 1 i n t i ; 2 s h o r t j ; 3 double k ; 4 char c = a ; 5 i = 3; j = 2; 6 k = i j ; H.-T. Lin (NTU CSIE) Referenc References (Section 5.2) Hsuan-Tien Lin Deptartment of CSIE, NTU OOP Class, March 15-16, 2010 H.-T. Lin (NTU CSIE) References OOP 03/15-16/2010 0 / 22 Fun Time (1) What happens in memory? 1 i n t i ; 2

More information

180 漢 學 研 究 第 31 卷 第 4 期 一 前 言 河 豚 於 史 載 甚 早, 東 漢 王 充 ( 西 元 27-97 年 ) 在 論 衡 裡, 已 將 河 豚 視 為 毒 魚 1 南 北 朝 時 期, 開 始 有 人 把 河 豚 剁 成 魚 醬 供 給 日 常 食 用, 漸 成 老 饕

180 漢 學 研 究 第 31 卷 第 4 期 一 前 言 河 豚 於 史 載 甚 早, 東 漢 王 充 ( 西 元 27-97 年 ) 在 論 衡 裡, 已 將 河 豚 視 為 毒 魚 1 南 北 朝 時 期, 開 始 有 人 把 河 豚 剁 成 魚 醬 供 給 日 常 食 用, 漸 成 老 饕 BIBLID 0254-4466(2013)31:4 pp. 179-208 漢 學 研 究 第 31 卷 第 4 期 ( 民 國 102 年 12 月 ) 直 那 一 死 ** 明 代 的 河 豚 文 化 謝 忠 志 * 摘 要 明 人 的 食 魨 習 尚, 實 際 上 源 自 北 宋 時 期 的 蘇 軾 梅 堯 臣, 稱 其 味 美 值 死 明 人 不 單 是 品 嚐 河 豚, 亦 著 手 統

More information

16

16 序 1 16 序 2 KK KK KK KK KK KK 溫 溫 KK KK 周 婉 芬 博 士 2016 年 5 月 前 言 平 安 健 康 便 好 了 16 10 ICU ICU 26 300 26 10 ICU ICU 曾 錦 強 2016 年 5 月 目 錄 Chapter 1 家 庭 親 子 關 係 1.1 多 存 款 入 關 係 戶 口 2 1.2 不 傷 關 係 管 學 業 12 1.5

More information

蔡 氏 族 譜 序 2

蔡 氏 族 譜 序 2 1 蔡 氏 族 譜 Highlights with characters are Uncle Mike s corrections. Missing or corrected characters are found on pages 9, 19, 28, 34, 44. 蔡 氏 族 譜 序 2 3 福 建 仙 遊 赤 湖 蔡 氏 宗 譜 序 蔡 氏 之 先 出 自 姬 姓 周 文 王 第 五 子

More information

密法漫談一 卷02 透過語根修行

密法漫談一   卷02    透過語根修行 北 行 北 行 行 行 領 行 領 羅 了 識 不 識 不 流 說 什 念 不 鍊 不 鍊 鍊 不 說 不 來 念 不 不 說 裡 念 不 年 不 年 年 了 年 不 念 什 理 不 女 殺 了 什 不 念 不 念 不 年 念 不 不 不 念 不 念 不 念 不 不 不 念 不 力 度 串 念 念 說 不 說 念 老 念 念 不 更 不 不 不 什 不 念 不 什 不 識 不 不 什 什 類 識 不

More information

Microsoft Word - Draft circular on Sub Leg - 11 Apr (chi)_Traditional

Microsoft Word - Draft circular on Sub Leg  - 11 Apr (chi)_Traditional 檔 號 : (20) in EDB(SCR) 25/58/11 Pt.4 教 育 局 通 告 第 3/2012 號 2012 年 教 育 ( 修 訂 ) 規 例 2012 年 教 育 ( 豁 免 )( 提 供 非 正 規 課 程 的 私 立 學 校 )( 修 訂 ) 令 2012 年 香 港 考 試 及 評 核 局 條 例 ( 修 訂 附 表 1) 令 [ 注 意 : 本 通 告 應 交 ( a )

More information

二 兒 歌 選 用 情 形 ( ) 2 ( ) ( ) 1. 158 2.

二 兒 歌 選 用 情 形 ( ) 2 ( ) ( ) 1. 158 2. 兒 歌 內 容 分 析 ~ 以 台 灣 省 教 育 廳 發 行 之 大 單 元 活 動 設 計 內 之 兒 歌 為 例 ~ 摘 要 82 76 158 一 兒 歌 類 目 的 分 布 情 形 ( ) 26 23 22 16 61 38.6 16.5 ( ) 二 兒 歌 選 用 情 形 ( ) 2 ( ) ( ) 1. 158 2. 第 一 章 緒 論 第 一 節 研 究 動 機 79 第 二 節 研

More information

Microsoft Word - 10100000191.doc

Microsoft Word - 10100000191.doc 臺 灣 集 中 保 管 結 算 所 股 份 有 限 公 司 辦 理 認 購 ( 售 ) 權 證 帳 簿 劃 撥 作 業 配 合 事 項 部 分 條 文 修 正 條 文 對 照 表 附 件 1 修 正 條 文 現 行 條 文 說 明 第 五 章 認 購 ( 售 ) 權 證 之 權 利 行 使 第 一 節 認 購 權 證 採 證 券 給 付 或 以 證 券 給 付 之 認 購 權 證 發 行 人 得 選

More information

【1】

【1】 見 裡 了 見 來 不 見了什 什 離 年 裡 度 不 不 領 離 年了 不 念 旅行 數 不 留 來 不 了 不 力 見 力 1 1 路 女 來路 行 OS 樓 OS 裡 落 OS 女 OS 綠 女 行 綠 亮了 女 路 路 OS 路 OS OS 來 OS 來 OS 什 2 留 OS 六 來 了 識 來 來 六 2 了 不 錄 女 留 行 曆 落 了 裡 兩 路 便 樓 3 車 車 來 了 見 什

More information

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B0EAA5C1A470BEC7BB50B0EAA5C1A4A4BEC7AF5AAFC5BD73A8EEA4CEB1D0C2BEADFBADFBC342BD73A8EEB1F8A4E5B9EFB7D3AAED3936303230A14B>

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B0EAA5C1A470BEC7BB50B0EAA5C1A4A4BEC7AF5AAFC5BD73A8EEA4CEB1D0C2BEADFBADFBC342BD73A8EEB1F8A4E5B9EFB7D3AAED3936303230A14B> 國 民 小 學 與 國 民 中 學 班 編 制 及 教 職 員 員 額 編 制 準 則 修 正 總 說 明 現 行 國 民 小 學 與 國 民 中 學 班 編 制 及 教 職 員 員 額 編 制 準 則 ( 以 下 簡 稱 本 準 則 ) 係 於 九 十 四 六 月 二 十 三 日 修 正 發 布, 為 配 合 立 法 院 第 六 屆 第 三 會 期 第 五 次 會 議 決 議, 請 教 育 部 (

More information

Microsoft Word - 第四章.doc

Microsoft Word - 第四章.doc 第 四 章 - 試 分 別 說 明 組 合 邏 輯 電 路 與 序 向 邏 輯 電 路 之 定 義 解 : 組 合 邏 輯 電 路 由 基 本 邏 輯 閘 所 組 成 的 此 種 邏 輯 電 路 之 輸 出 為 電 路 所 有 輸 入 的 組 合 因 此 輸 出 狀 態 可 完 全 由 目 前 之 輸 入 來 決 定 而 組 合 邏 輯 電 路 之 示 意 圖 如 圖 所 a 示 ; 而 序 向 邏

More information

女性减肥健身(四).doc

女性减肥健身(四).doc ...1...2...3...4...6...7...8...10... 11...14...16...17...23...25...26...28...30...30 I ...31 10...33...36...39...40...42...44...47...49...53...53 TOP10...55...58...61...64...65...66...68...69...72...73

More information

6-1-1極限的概念

6-1-1極限的概念 選 修 數 學 (I-4 多 項 式 函 數 的 極 限 與 導 數 - 導 數 與 切 線 斜 率 定 義. f ( 在 的 導 數 : f ( h 對 實 函 數 f ( 若 極 限 存 在 h h 則 稱 f ( 在 點 可 微 分 而 此 極 限 值 稱 為 f ( 在 的 導 數 以 f ( 表 示 f ( f ( 函 數 f ( 在 的 導 數 也 可 以 表 成 f ( 註 : 為 了

More information

骨 折 別 日 數 表 1. 鼻 骨 眶 骨 ( 含 顴 骨 ) 14 天 11. 骨 盤 ( 包 括 腸 骨 恥 骨 坐 骨 薦 骨 ) 40 天 2. 掌 骨 指 骨 14 天 12. 臂 骨 40 天 3. 蹠 骨 趾 骨 14 天 13. 橈 骨 與 尺 骨 40 天 4. 下 顎 ( 齒

骨 折 別 日 數 表 1. 鼻 骨 眶 骨 ( 含 顴 骨 ) 14 天 11. 骨 盤 ( 包 括 腸 骨 恥 骨 坐 骨 薦 骨 ) 40 天 2. 掌 骨 指 骨 14 天 12. 臂 骨 40 天 3. 蹠 骨 趾 骨 14 天 13. 橈 骨 與 尺 骨 40 天 4. 下 顎 ( 齒 查 詢 本 公 司 資 訊 公 開 說 明 文 件, 請 上 本 公 司 網 站, 南 山 產 物 團 體 傷 害 保 險 傷 害 醫 療 保 險 給 付 ( 日 額 型 ) 附 加 條 款 ( 主 要 給 付 項 目 : 傷 害 醫 療 保 險 金 日 額 保 險 金 ) 100.05.27(100) 美 亞 保 精 字 第 0097 號 函 備 查 101.08.08(101) 美 亞 保 精

More information

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B2C433B3B92020B971B8F4A4C0AA52A7DEA5A9>

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B2C433B3B92020B971B8F4A4C0AA52A7DEA5A9> 研 習 完 本 章, 將 學 會 1. 節 點 電 壓 法 --------------------------------------------01 2. 節 點 電 壓 法 之 特 例 -----------------------------------------08 3. 網 目 分 析 法 --------------------------------------------15 4.

More information

Microsoft Word - 14蔡添進.doc

Microsoft Word - 14蔡添進.doc 2010 年 6 月 頁 327~396 鄧 雨 賢 歌 曲 蕃 社 姑 娘 探 究 蔡 添 進 正 修 科 技 大 學 通 識 教 育 中 心 講 師 摘 要 十 八 的 姑 娘 一 朵 花 一 朵 花, 眉 毛 彎 彎 眼 睛 大 眼 睛 大 這 首 人 人 可 以 朗 朗 上 口 的 歌 曲, 它 的 歌 名 常 被 很 多 人 誤 稱 為 十 八 姑 娘 一 朵 花, 其 實 它 正 確 的

More information

untitled

untitled 李 蘭 女 不 0 度 數 10 20 30 70 80 200 Discovery OS 999 年 拉 Sara Jackson 蘭 Milford 450 女 樓 樓 殺 女 路 OS 留 句 I hate myself. No body would love me. Why am I so fat? 什 路 句 來 OS 2003 年 女 兩 切都 見了 螺 DNA 糖 DNA A C G

More information

untitled

untitled .() 來 量 () 來 勞 (gross domestic produc GD (2) 來 勞 ( 勞 )(national incom NI (3) 來 勞 (gross domestic expenditur GDE 2.(gross national produc GN) ( 年 ) 來 勞 () 勞 不 (2) GN 量 易 ( ) 不 GN 例 車 不 GN 車 勞 GN 理 年 不 GN

More information

Love Actually 真 的 戀 愛 了!? 焦 點 主 題 2035 年 一 個 寒 冷 卻 又 放 晴 的 下 午, 爸 媽 一 大 清 早 已 上 班, 只 得 小 奈 獨 個 兒 待 在 家 中, 奢 侈 地 享 受 著 她 的 春 節 假 期 剛 度 過 了 期 考 的 艱 苦 歲

Love Actually 真 的 戀 愛 了!? 焦 點 主 題 2035 年 一 個 寒 冷 卻 又 放 晴 的 下 午, 爸 媽 一 大 清 早 已 上 班, 只 得 小 奈 獨 個 兒 待 在 家 中, 奢 侈 地 享 受 著 她 的 春 節 假 期 剛 度 過 了 期 考 的 艱 苦 歲 愛 情, 每 一 個 人 都 十 分 渴 望 有 的, 不 論 成 年 人 還 是 中 學 生 但 是, 你 知 道 甚 麼 是 愛 情 嗎? 如 何 才 可 以 擁 有 真 正 的 愛 情? 池 田 先 生 對 愛 情 方 面 有 些 甚 麼 指 導 呢? 01 焦 點 主 題 Love Actually... 真 的 戀 愛 了!? 09 Love Song 11 女 未 來 部 長 專 訪 15

More information

< F5FB77CB6BCBD672028B0B6A46AABE4B751A874A643295F5FB8D5C5AA28A668ADB6292E706466>

< F5FB77CB6BCBD672028B0B6A46AABE4B751A874A643295F5FB8D5C5AA28A668ADB6292E706466> A A A A A i A A A A A A A ii Introduction to the Chinese Editions of Great Ideas Penguin s Great Ideas series began publication in 2004. A somewhat smaller list is published in the USA and a related, even

More information

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B3E6A4B830312D2D2DBCC6BD75BB50BEE3BCC6AABAA55BB4EEB942BAE22E646F6378>

<4D6963726F736F667420576F7264202D20B3E6A4B830312D2D2DBCC6BD75BB50BEE3BCC6AABAA55BB4EEB942BAE22E646F6378> 國 中 數 學 基 本 學 習 內 容 補 救 教 材 第 一 冊 一 -1 單 元 一 數 線 與 整 數 的 加 減 運 算 主 題 一 正 數 負 數 的 意 義 一 正 數 和 負 數 : 尋 找 寶 藏 北 西 東 小 明 南 小 明 無 意 間 得 到 了 一 張 藏 寶 圖, 圖 上 的 黑 點 代 表 小 明 現 在 站 的 地 方, 每 個 腳 印 都 代 表 1 步 若 要 在

More information

篇名

篇名 行 - 年 年 行 立 立 料 理 / 年 立 料 理 / 年 老 老 I 行 - 年 錄...1...1...1...1...1...2...2...3 () 年...3 () 年...3 ()...4 () 不 年...4...5 ()...5 ()...6 參 論...9 論...9...10 料 參...10 錄...10 II 行 - 年 類 來 了 了 車 塞車 不 便 略了 不 碌 不

More information

硕 士 学 位 论 文 论 文 题 目 : 北 岛 诗 歌 创 作 的 双 重 困 境 专 业 名 称 : 中 国 现 当 代 文 学 研 究 方 向 : 中 国 新 诗 研 究 论 文 作 者 : 奚 荣 荣 指 导 老 师 : 姜 玉 琴 2014 年 12 月

硕 士 学 位 论 文 论 文 题 目 : 北 岛 诗 歌 创 作 的 双 重 困 境 专 业 名 称 : 中 国 现 当 代 文 学 研 究 方 向 : 中 国 新 诗 研 究 论 文 作 者 : 奚 荣 荣 指 导 老 师 : 姜 玉 琴 2014 年 12 月 硕 士 学 位 论 文 论 文 题 目 : 北 岛 诗 歌 创 作 的 双 重 困 境 专 业 名 称 : 中 国 现 当 代 文 学 研 究 方 向 : 中 国 新 诗 研 究 论 文 作 者 : 奚 荣 荣 指 导 老 师 : 姜 玉 琴 2014 年 12 月 致 谢 文 学 是 我 们 人 类 宝 贵 的 精 神 财 富 两 年 半 的 硕 士 学 习 让 我 进 一 步 接 近 文 学,

More information

前 言 一 場 交 換 學 生 的 夢, 夢 想 不 只 是 敢 夢, 而 是 也 要 敢 去 實 踐 為 期 一 年 的 交 換 學 生 生 涯, 說 長 不 長, 說 短 不 短 再 長 的 路, 一 步 步 也 能 走 完 ; 再 短 的 路, 不 踏 出 起 步 就 無 法 到 達 這 次

前 言 一 場 交 換 學 生 的 夢, 夢 想 不 只 是 敢 夢, 而 是 也 要 敢 去 實 踐 為 期 一 年 的 交 換 學 生 生 涯, 說 長 不 長, 說 短 不 短 再 長 的 路, 一 步 步 也 能 走 完 ; 再 短 的 路, 不 踏 出 起 步 就 無 法 到 達 這 次 壹 教 育 部 獎 助 國 內 大 學 校 院 選 送 優 秀 學 生 出 國 研 修 之 留 學 生 成 果 報 告 書 奧 地 利 約 翰 克 卜 勒 大 學 (JKU) 留 學 心 得 原 就 讀 學 校 / 科 系 / 年 級 : 長 榮 大 學 / 財 務 金 融 學 系 / 四 年 級 獲 獎 生 姓 名 : 賴 欣 怡 研 修 國 家 : 奧 地 利 研 修 學 校 : 約 翰 克 普

More information

Microsoft Word - CDtc_shiliutesheng_07.doc

Microsoft Word - CDtc_shiliutesheng_07.doc 十 六 特 勝 與 四 禪 八 定 的 比 較 第 七 講 十 六 觸 最 尊 貴 的 淨 蓮 上 師 講 解 我 們 今 天 先 介 紹 什 麼 是 十 六 觸 地 大, 有 四 個 如 果 我 們 在 定 中 感 覺 身 體 的 重 量 很 重, 身 體 很 重, 這 個 是 地 大 的 第 一 個 現 象 ; 或 者 是 感 覺 身 體 往 下 沉, 一 直 往 下 沉 一 直 往 下 沉 一

More information

五花八门宝典(一).doc

五花八门宝典(一).doc BBS...5... 11...23...26...31...46...49...54...55...57...59...62... 110... 114... 126... 132... 149 I "108" 1 2 3 4 BBS 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 M ( ) Kg S ( ) A ( ) K (

More information

2005 5,,,,,,,,,,,,,,,,, , , 2174, 7014 %, % 4, 1961, ,30, 30,, 4,1976,627,,,,, 3 (1993,12 ),, 2

2005 5,,,,,,,,,,,,,,,,, , , 2174, 7014 %, % 4, 1961, ,30, 30,, 4,1976,627,,,,, 3 (1993,12 ),, 2 3,,,,,, 1872,,,, 3 2004 ( 04BZS030),, 1 2005 5,,,,,,,,,,,,,,,,, 1928 716,1935 6 2682 1928 2 1935 6 1966, 2174, 7014 %, 94137 % 4, 1961, 59 1929,30, 30,, 4,1976,627,,,,, 3 (1993,12 ),, 2 , :,,,, :,,,,,,

More information

如何加強規管物業管理行業

如何加強規管物業管理行業 民 政 事 務 總 署 諮 詢 文 件 設 立 物 業 管 理 行 業 的 規 管 架 構 的 公 眾 諮 詢 ( 2010 年 12 月 ) 最 近 修 訂 日 期 : 2010 年 12 月 3 日 http://www.had.gov.hk/tc/publications/consultation_papers/consultation_papers.htm 錄 數 行 度 行 行 見 歷 力

More information

EATery Concept Concept (1) 440,000,000 598,000,000 35.9% 598,000,000 762,800,000 27.5% 167,300,000 223,600,000 33.7% 53,800,000 64,900,000 20.6% 64,90

EATery Concept Concept (1) 440,000,000 598,000,000 35.9% 598,000,000 762,800,000 27.5% 167,300,000 223,600,000 33.7% 53,800,000 64,900,000 20.6% 64,90 Frost & Sullivan 26 (1) 21 23 (i) 2011 2012 (ii) Frost & Sullivan (1) 139 EATery Concept Concept (1) 440,000,000 598,000,000 35.9% 598,000,000 762,800,000 27.5% 167,300,000 223,600,000 33.7% 53,800,000

More information

Microsoft PowerPoint - 102教師升等說明會

Microsoft PowerPoint - 102教師升等說明會 2 1 3 4 2 5 6 3 7 8 4 9 10 5 11 12 6 13 14 7 15 靜 宜 大 學 教 師 升 等 資 料 ( 僅 供 參 考 ) 一 姓 名 : 二 單 位 : 三 現 職 : 四 學 歷 ( 請 詳 填 起 訖 日 期 ): 五 經 歷 ( 請 詳 填 起 訖 日 期 ): 六 教 師 證 書 字 號 : 年 資 起 算 日 : 七 學 術 專 長 領 域 : 八 任

More information

國立中山大學學位論文典藏.pdf

國立中山大學學位論文典藏.pdf 7 i Abstract Under the globalization trend even the still growing industry of Taiwan Biopharmaceutical will meet the same developing rule Many of the Biotechnology or Pharmaceutical companies are not satisfied

More information

寫 作 背 景 導 讀 [98] L Lyman Frank Baum 1856-1919 1882 1886 1900 1939

寫 作 背 景 導 讀 [98] L Lyman Frank Baum 1856-1919 1882 1886 1900 1939 綠 野 仙 蹤 繪 本 創 意 教 案 教 案 設 計 / 朱 秀 芳 老 師 28 寫 作 背 景 導 讀 [98] L Lyman Frank Baum 1856-1919 1882 1886 1900 1939 故 事 簡 介 綠 野 仙 蹤 心 得 分 享 [99] 處 處 有 仙 蹤 繪 本 創 意 教 案 設 計 者 : 朱 秀 芳 適 用 年 級 : 授 課 時 間 :200 教 學

More information

新竹市建華國民中學九十四學年度課程計畫

新竹市建華國民中學九十四學年度課程計畫 目 錄 壹 依 據... 3 貳 目 的... 3 參 學 校 背 景 簡 述 與 課 程 發 展 條 件 分 析... 3 一 學 校 基 本 資 料... 3 二 學 校 課 程 發 展 條 件 分 析 (SWOTS)... 4 肆 學 校 教 育 目 標 與 願 景... 5 ㄧ 學 校 願 景... 5 二 學 校 願 景 圖 像... 5 三 學 校 發 展 方 向 與 展 望... 5

More information