Sustainable Education 8 Penggunaan Kaedah Nyanyian Untuk Meningkatkan Pengetahuan Tentang Cara Pengurusan Bahan Kitar Semula TAN JUN MING 1 CHIN CHEE KEONG 2 1 SJKC ON PONG 2, Pandan Mewah, 68000 Ampang 2 IPG Kampus Tuanku Bainun, 14000 Bkt Mertajam, Pulau Pinang Email: jjunming88@hotmail.com ABSTRAK Dalam kajian ini, kaedah nyanyian telah digunakan untuk meningkatkan pengetahuan tentang cara pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid. Seramai 40 orang murid tahun 3 telah terlibat dalam program ini. Perancangan tindakan adalah fokus kepada pengetahuan tentang makna tong kitar semula yang berlainan warna. Ujian pra dan pasca merupakan instrumen pengumpulan data yang digunakan dalam kajian ini. Daripada hasil tinjauan, didapati muridmurid tidak dapat mengingat makna bagi setiap warna tong kitar semula yang digunakan di sekolah. Murid-murid tidak dapat ingat tong kitar semula berwarna biru adalah untuk bahan buatan kertas, perang untuk plastik, jingga untuk tin aluminium dan hijau untuk kotak minuman. Tindakan kajian ini merangkumi tiga peringkat. Pada peringkat pertama, ujian pra diberi kepada murid-murid sebelum kelas bermula. Peringkat seterusnya ialah intervensi melalui aktiviti nyanyian dan aktiviti pengasingan bahan kitar semula. Peringkat terakhir ialah ujian pasca untuk menguji ingatan murid tentang bahan buangan untuk warna tong kitar semula yang berlainan. Keputusan ujian pasca menunjukkan peningkatan pengetahuan pengurusan bahan kitar semula. Murid-murid dapat menjawab dengan lebih berkeyakinan dan dalam masa yang lebih singkat jika dibandingkan dengan ujian pra. PENGENALAN Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar diperkenalkan untuk mewujudkan sekolah yang membudayakan pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar. Program ini adalah dicetuskan semasa Simposium Pendidikan Alam Sekitar untuk Pengetua-pengetua Sekolah Peringkat Kebangsaan pada 2001. Program ini bertujuan untuk membentuk persekitaran sekolah yang mementingkan pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar dalam empat aspek, iaitu pengurusan, kurikulum, kokurikulum dan penghijauan. Menurut Asas Pembentukan Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar yang diterbit pada tahun 2004, konteks pengurusan melibatkan melibatkan perancangan, pembentukan strategi, pelaksanaan pelan tindakan, pemantauan, penilaian dan penyemakan semula. Dalam konteks kurikulum, pendidikan alam sekitar diterapkan dengan pelbagai kaedah pengajaran dan pembelajaran dalam semua mata pelajaran sekolah. Komitmen dan kreativiti warga sekolah dalam persatuan, kelab dan unit beruniform diperlukan untuk meningkatkan amalan hidup lestari dalam konteks kokurikulum. Penghijauan merangkumi amalan penjimatan, pengurusan, penggunaan dan pengitaran semula sesuatu sumber dengan bijaksana.
Sustainable Education 9 Kitar semula merupakan salah satu aspek dalam konteks pengurusan. Amalan kitar semula perlu dipupuk sejak kecil lagi. Lagipun sekolah merupakan tempat bagi anak-anak murid untuk belajar dan memupuk amalan yang baik ini. Semua warga sekolah perlulah bekerjasama dengan pelbagai pihak untuk menerapkan nilai cintai alam sekitar melalui pelbagai teknik dan kaedah yang berkesan dan bermanfaat di kalangan murid-murid sekolah. Murid-murid perlu disemai dengan pengetahuan pengetahuan alam sekitar yang betul semasa pembelajaran di sekolah. Menurut Akta Pengurusan Sisa Pepejal Dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672) kitar semula (recycle) membawa maksud pemugutan dan pengasingan sisa pepejal untuk tujuan menghasilkan keluaran. Kitar semula melibatkan memproses dan menghasilkan produk yang sama. Secara umumnya, bahan kitar semula yang biasa dijumpai ialah kertas, plastik, tin aluminium dan kaca. Akan tetpi, masyarakat masih tidak sedar bahawa kotak minuman juga boleh dijadikan sebagai bahan kitar semula. Masyarakat hanya tahu barang-barang yang boleh dikitar semula terdiri daripada kertas, kaca atau pun botol plastik. Tetapi mereka tidak tahu bahawa kotak minuman juga boleh dijadikan bahan untuk kitar semula ( Khadijah Mohamad Nor, KOSMO, April 2012).Tetra pak boleh diurus dengan selamat melalui pelbagai cara seperti pengisian tanah dan kitar semula (Tetra Pak, 2012). Kotak minuman bukan lagi sampah, tetapi bahan yang boleh dikitar semula. Pihak kantin sekolah menjual pelbagai jenis minuman, seperti minuman tin, minuman botol plastik dan juga minuman kotak. Sekiranya semua bahan pembungkusan minuman tidak diurus dengan baik selepas minum, maka sampah yang banyak akan dihasilkan setiap hari. SJKC On Pong 2 merupakan salah satu sekolah rendah di negeri Selangor yang sedang menuju ke arah sekolah lestari telah menyediakan empat jenis tong kitar semula yang berlainan warna. Muridmurid membuang semua bahan kitar semula mengikut warna. Antara empat warna tong kitar semula ialah biru, perang, jingga dan hijau. Semua bahan buatan kertas dimasukkan ke dalam tong berwarna biru, manakala bahan buatan plastik dimasukkan ke dalam tong berwarna perang. Tong berwarna jingga adalah untuk aluminium tin dan tong berwarna hijau adalah untuk kotak minuman. Walaupun pelbagai aktiviti telah dijalankan di sekolah untuk menerapkan nilai cintai alam sekitar di kalangan murid, tetapi penguasaan pengetahuan tentang pengurusan bahan kitar semula masih lemah di kalangan murid, terutamanya murid-murid tahap satu. Murid-murid masih tidak dapat masukkan bahan kitar semula ke dalam tong kitar semula mengikut warna dengan betul. Maka, saya menggunakan kaedah nyanyian untuk meningkatkan penguasaan pengetahuan pengurusan bahan kitar semula. SOROTAN LITERATUR
Sustainable Education 10 Menurut Eisner (2003), muzik penting dalam pendidikan kerana sumbangannya kepada kognitif membolehkan seseorang pelajar melahirkan perasaanya. Ini turut dijelaskan oleh Hermann (1991), yang menyatakan bahawa integrasi muzik dengan mata pelajaran lain akan melengkapkan perkembangan otak kiri dan otak kanan. Dalam kajian Goh (2011), penggunaan kaedah nyanyian telah digunakan dalam penguasaan sifir darab 6 hingga 8 murid tahun tiga, beliau telah membuktikan bahawa kaedah nyanyian berkesan dalam membantu murid Tahun Tiga menguasai sifir darab 6 hingga 8. Pengkaji mendapati muridmurid dapat menghafal lirik lagu dan dapat menyanyi dengan lancar melalui pemerhatian, temu bual dan video yang dirakamkan. Nur Farhanah bt Mohd Amin (2011) juga menggunakan kaedah yanyian dalam meningkatkan ingatan murid ahun 5 dalam tajuk Kitaran Air yang telah dijalankan oleh membuktikan bahawa penggunaan kaedah nyanyian berjaya membantu murid mengingat proses Kitaran Air. Murid kumpulan rawatan yang menjalani proses P&P dengan menggunakan kaedah nyanyian menunjukkan peningkatan markah ujian yang lebih ketara berbanding dengan kumpulan kawalan yang menjalani proses P&P menggunakan kaedah konvensional. Murid kumpulan rawatan mudah mengingat proses-proses yang terlibat dalam tajuk yang difokuskan iaitu Kitaran Air yang secara tidak langsung membantu mereka untuk menjawab soalan ujian dengan mudah dan memperolehi markah yang baik. Appelton (2002) melaporkan guru sains sekolah rendah memerlukan aktiviti sains hands -on yang menarik untuk memberi motivasi kepada murid dan dapat memberikan hasil pembelajaran yang jelas. Aktiviti hands-on yang demikian menggunakan bahan yang mudah diperoleh dan mudah diurus. Intervensi yang dijalankan dalam kajian ini menggunakan bahan buangan yang sedia ada yang mudah diperoleh. Sekiranya guru dapat menyediakan aktiviti pembelajaran yang menyeronokkan untuk murid, minat murid dalam sains akan meningkat (Osborne, Simon & Collins, 2003). Perancangan dan pelaksanaan aktiviti sains yang menarik adalah mustahak untuk mengekalkan minat murid sekolah rendah supaya mereka masih berminat dalam sains di sekolah menengah kelak. Pell and Jarvis (2011) mendapati murid sekolah rendah bersemangat dan berminat untuk mengambil bahagian dalam amali sains, tetapi minat mereka semakin pudar apabila menjejak kaki di sekolah menengah Daripada hasil kajian yang ditunjukkan di atas, saya memilih kaedah nyanyian untuk meningkatkan penguasaan pengetahuan tentang pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid. REFLEKSI KAJIAN Pengkaji mendapati murid-murid di Sekolah Jenis Kebangsaan Cina On Pong 2 tidak dapat mengingat warna tong kitar semula yang berlainan, terutamanya murid-murid tahap satu. Sekolah tersebut merupakan sebuah sekolah yang menuju ke arah sekolah lestari. Walau bagaimanapun,
Sustainable Education 11 pengetahuan pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid-murid tahap satu agak lemah jika dibandingkan dengan murid-murid tahap dua. Murid-murid memang bertanggungjawab dan membawa bahan kitar semula ke stesen kitar semula sekolah, tetapi masih ada murid-murid yang masukkan bahan kitar semula ke dalam tong yang salah. Selepas berbincang dengan murid-murid semasa waktu rehat, saya mendapati murid-murid kurang menguasai pengetahuan tentang carapengetahuan pengurusan kitar semula disebabkan: a) tidak ingat maksud bagi tong kitar semula yang berwarna biru, perang, biru, jingga dan hijau b) tidak berkeyakinan semasa membuang bahan-bahan kitar semula ke dalam tong Oleh itu, saya telah membuat keputusan mengambil tindakan untuk membantu murid-murid menguasai pengetahuan kitar semula dengan faham dan ingat maksud bagi tong kitar semula yang berlainan warna. Dengan ini, saya harap kaedah nyanyian yang dipilih dapat meningkatkan pengetahuan tentang pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid-murid. OBJEKTIF KAJIAN Objektif kajian adalah untuk membantu murid: a) mengingati maksud bagi tong kitar semula yang berlainan warna b) mengasingkan bahan kitar semula mengikut warna tong dengan betul KUMPULAN SASARAN Seramai 40 orang murid terlibat dalam kajian ini, 17 orang murid lelaki dan 23 orang murid perempuan. Murid-murid kumpulan sasaran ini merupakan murid tahap satu, darjah tiga, kelas 3P. Menurut keputusan peperiksaan penggal yang lepas, prestasi akademik murid-murid kumpulan ini ialah tahap sederhana. INSTRUMEN KAJIAN Kajian ini dijalankan dengan menggunakan reka bentuk kajian kuantitatif. Ujian pra dan pasca merupakan instrumen utama kajian. Ujian pra 10 soalan berbentuk objektif (sila rujuk lampiran A) Ujian pasca 10 soalan berberntuk objektif. Soalan-soalan yang diberi adalah sama dengan soalan dalam soal selidik pra. LANGKAH-LANGKAH TINDAKAN Peringkat Pertama: Ujian Pra (5 minit) Ujian pra diadakan pada permulaan waktu pengajaran. Sepuluh soalan objektif yang berkaitan dengan pengurusan bahan kitar semula diberi kepada murid-murid untuk dijawab dalam masa 5 minit.
Sustainable Education 12 Peringkat Kedua: Terdapat dua aktiviti intervensi dalam peringkat kedua sepanjang 20 minit. Aktiviti pertama: Nyanyian Lagu Kitar Semula (10 minit) Lagu kitar semula diperkenalkan oleh guru. Murid-murid membaca lirik lagu tersebut. Murid-murid nyanyi bersama-sama dengan menggunakan rima lagu Barney I Love You Lirik versi Bahasa Cina 蓝色桶放纸张 lan se tong fang zhi zhang 棕色桶放塑料 zong se tong fang su liao 橙色桶放铝罐 cheng se tong fang lv guan 青色桶放饮料盒 qing se tong fang yin liao he Lirik Bahasa Melayu Tong biru untuk kertas Tong perang untuk plastik Tong jingga tin aluminium Tong hijau kotak minuman Murid-murid menyayi lagu kitar semula berulang kali tanpa melihat lirik lagu. Aktiviti kedua: Aktiviti Mengasingkan Bahan Kitar Semula mengikut Warna Tong Kitar Semula (10 minit) Aktiviti mengasingkan sampah-sarap dijalankan di stesen kitar semula sekolah. Guru menyediakan bahan-bahan kitar semula seperti surat khabar, risalah, kotak, botol plastik, tin aluminium, bekas plastik, kotak minuman, beg plastik dan sebagainya. Guru membawa murid-murid ke stesen kitar semula. Setiap murid akan diberi satu bahan yang boleh dikitar semula. Murid-murid dikehendaki masukkan bahan kitar semula ke dalam tong mengikut warna yang betul tanpa bantuan guru. Peringkat Ketiga: UjianPasca (5 minit) Ujian pasca diadakan pada masa 5 minit terakhir.
Sustainable Education 13 KEPUTUSAN 1) Keputusan ujian pra dan ujian pasca ditunjukkan seperti berikut: Nombor soalan / Soalan yang ditanya & jawapan Jadual 1: Keputusan Ujian Pra dan Ujian Pasca Soal Selidik Pra Soalan 1: Surat khabar patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna biru. Soalan 2: Beg plastik patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna perang. Soalan 3: Kotak minuman patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna hijau. Soalan 4: Tin aluminium patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna jingga. Soalan 5: Barang dalam gambar yang ditunjukkan harus dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna perang. Soalan 6: Barang dalam gambar yang ditunjukkan harus dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna hijau. Soalan 7: Antara barang berikut, yang manakah patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna biru? kertas telah diguna Soalan 8: Antara barang berikut, yang manakah patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna jingga? tin aluminium Soalan 9: Antara pasangan berikut, yang manakah betul? perang-botol plastik Soalan 10: Antara pasangan berikut, yang manakah betul? tong hijau Bil. murid yang menjawab betul Peratus (%) Soal Selidik Pasca Peratus (%) Bil. murid yang menjawab betul 31 77.5 40 100 9 22.5 36 90 9 22.5 35 87.5 8 20 37 92.5 13 32.5 31 77.5 15 37.5 35 87.5 26 65 40 100 12 30 34 85 14 35 36 90 16 40 34 85
Sustainable Education 14 ANALISIS DATA Rajah 1: Keputusan ujian pra dan ujian pasca 45 Bilangan murid (orang) 40 35 30 25 20 15 10 31 40 36 9 9 35 8 37 13 31 15 35 26 40 12 34 14 36 16 34 Ujian Pra Ujian Pasca 5 0 Soalan 1 Soalan 2 Soalan 3 Soalan 4 Soalan 5 Soalan 6 Soalan 7 Soalan 8 Soalan 9 Soalan 10 Soalan
Sustainable Education 15 Rajah 1 menunjukkan murid-murid mempunyai pengetahuan yang asas tentang kitar semula. Daripada keputusan ujian pra didapati sekurang-kurangnya ada 8 orang daripada 40 orang murid yang menjawab betul dalam soalan yang ditanya. Oleh itu, kaedah nyanyian telah digunakan untuk meningkatkan pengetahuan tentang cara pengurusan bahan kitar semula. Dalam soalan 1 dan soalan 7 yang berkenaan kitar semula kertas, murid-murid mendapat skor yang lebih tinggi berbanding dengan yang lain. Dalam ujian pra, terdapat sebanyak 31 orang murid menjawab betul bagi soalan 1 dan 26 orang untuk soalan 7. Manakala semua murid menjawab betul kedua-dua soalan dalam ujian pasca. Soalan 2, soalan 5 dan soalan 9 adalah berkenaan dengan kitar semula plastik. Selepas intervensi digunakan dalam tindakan, terdapat peningkatan dalam pengetahuan pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid-murid. Skor bagi soalan 2 telah meningkat sebanyak 67.5% dan skor bagi soalan 5 telah meningkat sebanyak 45%. Bagi soalan 9 pula, terdapat peningkatan skor sebanyak 55%. Terdapat dua soalan yang berkenaan kitar semula tin aluminium juga, iaitu soalan 4 dan soalan 8. Dalam ujian pra, terdapat 8 orang sahaja yang menjawab betul bagi soalan 4 dan 12 orang menjawab betul bagi soalan 8. Selepas intervewnsi diambil, bilangan murid yang dapat menjawab betul bagi soalan 4 dan soalan 8 ialah 37 orang dan 34 orang masing-masing. Satu lagi bahan kitar semula yang ditanya dalam ujian ialah kotak minuman. Soalan 3, soalan 6 dan soalan 10 adalah berkenaan dengan kotak minuman. Peratusan murid yang menjawab betul bagi ketiga-tiga soalan dalam ujian pra tidak memuaskan. 22.5% murid jawab betul bagi soalan 3, 37.5% bagi soalan 6 dan 40% untuk soalan 10. Selepas intervensi dijalankan, peratusan murid yang menjawab betul bagi ketiga-tiga soalan tersebut telah meningkat. Sebanyak 87.5% murid yang menjawab betul bagi soalan 3 dan soalan 6 dalam ujian pasca, manakala 85% murid yang menjawab betul bagi soalan 10 dalam ujian pasca. Secara keseluruhan, hasil kajian menunjukkan peningkatan yang ketara dalam penguasaan cara penggunaan tong kitar semula pengetahuan tentang pengurusan bahan kitar semula murid dalam kalangan murid. REFLEKSI TINDAKAN Melalui ujian yang telah dibuat terhadap murid-murid, saya mendapati kaedah nyanyian adalah berkesan untuk meningkatkan penguasaan pengetahuan tentang pengurusan bahan kitar semula di kalangan murid. Murid-murid berminat dan terhibur dengan aktiviti nyanyian. Murid-murid lebih cepat mengingat maksud warna-warna tong kitar semula yang berlainan. Murid-murid dapat menguasai maksud setaip warna dengan senang. Hal ini boleh dibuktikan dengan masa yang digunakan oleh murid-murid untuk menjawab ujian pasca adalah lebih pendek sekiranya berbanding dengan ujian pra.
Sustainable Education 16 Pengasingan bahan kitar semula di stesen kitar semula memberi peluang kepada murid-murid mengaplikasikan pengetahuan yang diperoleh di tempat yang sebenar. Hal ini memjadikan murid-murid lebih yakin semasa mengurus bahan kitar semula di stesen kitar semula. Muridmurid tahu cara membuang bahan kitar semula ke dalam tong yang betul. Antara kelemahan dalam kajian ini ialah bahan kitar semula yang diberi kepada murid-murid tidak cukup. Setiap murid hanya mendapat satu bahan. Hal ini disebabkan kumpulan sasaran terdiri daripada bilangan murid yang banyak. Peluang untuk murid-murid mengaplikasikan pengetahuan yang dipelajari tidak cukup. Untuk mengatasi kelemahan ini, aktiviti kumpulan boleh digunakan. Murid-murid berpeluang berbincang dengan murid-murid lain. Melalui perbincangan, murid-murid dapat belajar daripada rakan mereka. PENUTUP Penekanan pendidikan alam sekitar adalah penting dalam proses pengajaran dan pembelajaran di sekolah bak kata pepatah, melentur buluh biarlah dari rebungnya. Murid-murid patutlah diterapkan nilai cintai alam sekitar dan tanggungjawab seorang insan untuk menjaga alam sekitar sejak kecil lagi. Pelbagai aktiviti yang menarik boleh digunakan untuk meningkatkan minat murid terhadap pendidikan alam sekitar dan membantu murid-murid menguasai pengetahuan alam sekitar. Saya berharap dapat meneruskan kajian tindakan tentang isu alam sekitar dalam aspek lain di kalangan murid-murid sekolah pada masa depan. RUJUKAN Eisner, E. (2003). The Function Of Music In education. Muat turun pada 10 April 2012. http://www.isme.org/article/view/89/1/26. Goh, M.L. (2011). Penggunaan Kaedah Nyanyian Dalam Penguasaan Sifir Darab 6 hingga 8 Murid Tahun Tiga. Jurnal Penyelidikan Tindakan IPG KBL Tahun 2011, 5, 24-35. Hermann, N. (1991). The Creative Brain. Journal of Creative Behaviour. 25(4):275-295. Jabatan Alam Sekitar. (2004). Asas Pembentukan Sekolah Lestari Anugerah Alam Sekitar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Khadijah Mohamad Nor, Kosmo Online. (2012). Kitar semula inisiatif Tetra Pak. Muat turun pada 20 April 2012. http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?y=2012&dt=0425&pub=kosmo&sec=infi niti&pg=in_01.htm. Nur Farhanah Bt Mohd Amin. (2011). Keberkesanan Kaedah Nyanyian Dalam Meningkatkan Ingatan Murid Tahun 5 Bagi Tajuk Kitaran Air. Tesis Ijazah Sarjana Muda Perguruan (dengan Kepujian) yang belum diterbitkan, Kuala Terengganu, Terengganu: Institut Pendidikan Guru Dato Razali Ismail. Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam. (2010). Sisa Pepejal. Muat turun pada 20 April 2012. http://www.sisa.my/cmssite. Tetra Pak (2012). Recycling In Malaysia. Mu at turun pada 20 April 2012. http://www.tetrapak.com/my/environment/recycling_mas/pages/recycle_mas.aspx.
Sustainable Education 17 LAMPIRAN Soalan Ujian Versi Bahasa Cina 选出正确答案 1. 报纸应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 b. 蓝色 c. 橙色 d. 青色 2. 塑料袋应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 b. 蓝色 c. 橙色 d. 青色 3. 饮料盒应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 b. 蓝色 c. 橙色 d. 青色 4. 铝罐应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 b. 蓝色 c. 橙色 d. 青色 5. 图中的物品应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 c. 橙色 b. 蓝色 d. 青色 6. 图中的物品应该放进什么颜色的环保箱? a. 棕色 c. 橙色 b. 蓝色 d. 青色
Sustainable Education 18 7. 以下哪物品应该放入蓝色环保箱? a. 玻璃瓶 b. 铝罐 c. 塑料盒 d. 废纸 8. 以下哪物品应该放入橙色环保箱? a. 铝罐 b. 饮料盒 c. 玻璃瓶 d. 报纸 9. 以下哪一组别是正确的? a. 棕色 - 塑料瓶 b. 蓝色 - 饮料盒 c. 橙色 - 纸箱 d. 青色 - 铝罐 10. 以下哪一组别是正确的? a. 蓝色环保箱 b. 橙色环保箱 c. 青色环保箱 d. 棕色环保箱
Sustainable Education 19 LAMPIRAN - Soalan Ujian Versi Bahasa Malaysia Pilih jawapan yang betul. 1. Surat khabar patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. a. perang b. biru c. jingga d. hijau 2. Beg plastik patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. a. perang b. biru c. jingga d. hijau 3. Kotak minuman patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. a. perang b. biru c. jingga d. hijau 4. Tin aluminium patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. a. perang b. biru c. jingga d. hijau 5. Barang dalam gambar yang ditunjukkan harus dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. 6. Barang dalam gambar yang ditunjukkan harus dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna. a. perang b. biru c. jingga d. hijau 7. Antara barang berikut, yang manakah patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna biru? a. botol kaca b. tin aluminium c. kotak plastik d. kertas telah diguna 8. Antara barang berikut, yang manakah patut dimasukkan ke dalam tong kitar semula berwarna jingga? a. tin aluminium b. kotak minuman c. botol ka d. surat khabar
Sustainable Education 20 9.Antara pasangan berikut, yang manakah betul? a. perang-botol plastik b.biru-kotak minuman c.jingga-kotak kertas d.hijau-tin aluminium 10.Antara pasangan berikut, yang manakah betul? a. tong biru b. tong jingga c. tong hijau d. tong perang