r- 5. PHAM TAT DONG (C h u b ie n ) CK.0 0 0 0 0 6 0 0 3 9 Miroi n a m DDI MOI VA PHAT TRIEN n h A x u a t b a n k h o a h o c XA HOl HA NOl-1997
GS. PHAM TAT DONG (Chii bien) KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN m m MUOI NAM DOI M OI VA PHAT TRIEN NHA XUAT BAN KHOA HOC XA HOI HA NOI - 1997
Tap the tdc gia: GS. PHAM TAT DONG: GS, TS. PHAM MINH HAC: GS, TS. NGUYEN DUY Q U t: GS. HA MINH DlfC: GS. PTS. TRAN HLTU TIEN: GS, TS. VC HY CHl/ONG: PGS, PTS. PHUNG HLTU PHU: PTS. NGUYEN VAN HOA: PTS. NGUYEN TIEN HOANG: Lcn noi dau, chuang I Chtfcfng VII Chitcmg II Chtfcfng VIII Chtfcfng IX Chtfcfng III Chtfcfng VI Chtfcfng IV Chtfcfng V
Lai noi dau Trong tay ban doc la cuon sach "Khoa hoc xa hoi va Nhan van: 10 nam d oi m oi va phat trien'' ma noi dung cua no duoc bien soan de phuc vu cho viec xay dung va trien khai Nghi quyet 02-NQ/HNTW cua Ban Chap hanh Trung uong Dang CSVN l'an thu 2 (khoa VIII) ve phuong hudng chien luoc phat trien khoa hoc, cong nghe va giao due, dao tao 6 thdi ky cong nghiep hoa, hien dai hoa va nhiem vu den nam 2000. Tuy vdi cai ten nhu vay, cuon sach khong dung lai 6 viec nhin nhan su phat trien khoa hoc xa hoi va nhan van ke tu Dai hoi Dang Ian thu VI den nay, ma quan trong hon la qua 10 nam doi mdi, chung ta hinh thanh nen nhung quan diem dung dan ve vai tro, vi tri cua khoa hoc xa hoi va nhan van trong c u 0 c song, dac biet la trong su nghiep cong nghiep hoa va hien dai hoa dat nude. Tai Hoi nghi Dai bieu toan quoc giqa nhiem ky cua Dang (20-25/1/1994) Bao cao chinh tri cua Ban chap hanh Trung uong (khoa VII) khang dinh rang: "Day tdi mot budc cong nghiep hoa va hien dai hoa dat nude la nhiem vu trung tam co t'am quan trong hang dau trong thdi gian tdi" va cac khoa hoc, nhat la khoa hoc xa hoi va nhan van phai: "Day manh cong tac nghien ciiu thiet thuc, tiep tuc lam sang to nhung van d'e cua chien luoc cong nghiep hoa va hien dai hoa".
Tren the gidi, qua trinh cong nghiep hoa va hien dai hoa da duoc bat dau khoang hon 200 nam ve trudc. Nude Anh md dau qua trinh do vao nam 1765, tiep theo do la Phap, Ha Lan (1831), My (1834), Due (1850), Thuv Dien (1861), Canada (1870), Nhat Ban (1886) v.v... Nhiing nude g'an day nhat di vao cong nghiep hoa phai ke den cac NICs (cac nude cong nghiep mdi). O the ky thu 18, nhung nude tien hanh cong nghiep hoa thudng can khoang tren dudi 100 nam de hoan thanh ve co ban nhiem vu nay. Vao dau the ky cua chung ta dang song, qua trinh do rut xuong khoang 30. 40 nam. Trong thap ky 70-80, thdi gian tien hanh cong nghiep hoa con khoang 20 nam. Theo du bao, cac nude tien hanh cong nghiep hoa tu thap ky 90 thi thdi gian hoan thanh co the chi con 10 nam! Con dudng cong nghiep hoa, hien dai hoa theo kieu co dien phai trai qua nhi'eu budc, mat nhi'eu thdi gian. Dang ta chu truong khong lap lai nhung mo hinh co dien ay. du la "Cong nghiep hoa hudng vao xuat khau" hay "cong nghiep hoa thay the nhap khau". Tham khao kinh nghiem cua nhieu nude tren nguyen tac giu vung dinh hudng xa hoi chu nghia. chung ta dua vao nhung cong nghe co ban nhu mot n'en tang can thiet de tranh thu di tat. don dau. ket hop giua tuan tu va nhay vot. Ngay til dau. m0t so nganh se di thsng vao cong nghe mdi, cong nghe hien dai nhat. Mat khac. d mot so nganh, chung ta se tung budc hien dai hoa cong nghe truyen thong. Vila chu trong cong nghiep hoa hudng vao xuat khau. vua quan tarn den viec phat huy va doi mdi 6
cong nghe truyen thong, chung ta lam ro dan mo hinh cong nghiep hoa, hien dai hoa phu hop vdi di'eu kien va hoan canh cua Viet Nam. Nhin lai chang dudng 10 nam doi mdi dat nude, chung ta thay khoa hoc xa hoi va nhan van da co nhung budc tien dai va co nhi'eu dong gop cho su phat trien kinh te - xa hoi. Trudc het phai khang dinh rang, cung vdi khoa hoc tu nhien, khoa hoc ky thuat, khoa hoc xa hoi va nhan van da cung cap dude nhung luan cu khoa hoc lam cd sd cho viec hoach dinh nhieu chu truong, chinh sach cua Dang va Nha nude, gop phan xay dung nhung nghi quyet cua Dang trong 10 nam qua, nhd do, nhan to con ngudi duoc phat huy nhu mot dong luc chu yeu tao ra nhung chuyen bien nhanh chong trong tang trudng kinh te, nang cao muc song, day manh san xuat, tung budc md rong thi truong va tao dieu kien de chuyen giao cong nghe mdi v.v... Tuy nhien, 10 nam Doi mdi doi vdi khoa hoc xa h0i va nhan van la mot thdi gian rat ngan, trong khi do, 6 linh vuc san xuat, do la thdi gian du de vai ba the he cong nghe thay the nhau. Do vay, cd the noi rang, til Dai hoi l'an thu VI cua Dang den nay, khoa hoc xa h0i va nhan van da gop dude mot phan nao do vao viec tao ra nhung tien de cho su cat canh cua dat nude. Nhung de cd dude mot n'en tang tu tudng cho viec dua dan toe di vao quy dao phat trien tarn cao cua thdi dai, khoa hoc xa hoi va nhan van se phai ganh tren vai minh nhung nhiem vu nang n'e va 7
kho khan, bdi nliflng cong viec can giai quyet con rat ngon ngang va be b0n. Cau hoi ldn nhat dat ra trudc khoa hoc xa h0i va nhan van trong luc nay la "khoa hoc xa h0i va nhan van phai lam gi de dong dude vai trd la n'en tang, la d0ng luc doi vdi cong nghiep hoa, hien dai hoa dat nude, gop phan vao viec hoach dinh nhung chinh sach xa h0i du manh de dinh hudng va dieu tiet qua trinh phat trien kinh te - xa h0i?". Trong nhung nam trudc mat, phai nhanh chong trang bi va trang bi lai cong nghe hien dai cho cac linh vuc hoat d0ng trong n'en kinh te quoc dan, nhat la nhung nganh chiem vi tri trong yeu. Doi vdi nhiem vu nay, khoa hoc xa h0i va nhan van phai tham gia xay dung con ngudi vdi loi song cd van hoa tudng ung vdi tung budc hien dai hoa cac linh vuc san xuat. Hoat d0ng cua cac nganh dude trang bi cong nghe hien dai phai mang phong cach cua n'en cong nghiep hien dai. Cung vdi nhip d0 tang trudng kinh te nhd hien dai hoa cong nghe. phai on dinh xa hoi. cai thien ddi song vat chat tinh than cho cac tang ldp dan cu, thu hep dan su chenh lech trinh d0 kinh te - xa h0i giua cac vung trong nude. Cong nghiep hoa. hien dai hoa khong chi la phat trien cong nghiep. khong chi dua nhung dac tinh cong nghiep vao m0t so linh vuc san xuat, ma con la qua trinh bao trum len moi linh vuc cua ddi song, trong do quan trong nhat la tao ra mdi trudng phat trien con ngudi vdi tu cach
viia la muc tieu, viia la dong luc thuc day van hoa, van minh xa hoi. Khoa hoc xa hoi va nhan van phai du bao duoc mo hinh nhan cach thich hop trong giai doan phat trien cua tuong lai, chi it la tuong lai g'an, khoang mot vai thap ky trudc mat. Trong qua trinh trien khai cong nghiep hoa, hien dai hoa dat nude, chung ta dong thdi md rong co che thi trudng cd su quan ly cua nha nude theo dinh hudng xa hoi chu nghia. Cung vdi viec bao dam nhip do tang trudng kinh te nhanh va ben vflng, Nha nude phai cd chinh sach bao dam cong bang va tien bo xa hoi. Sau may nam day manh su phat trien kinh te thi trudng, ddi song xa hoi da cd nhqng khdi sac dang miing. Song, mat khac, mat trai cua kinh te thi trudng cung cd nhung tac dong khong nho, qua do, trong xa hoi dien ra nhi'eu qua trinh phuc tap nhu phan hoa giau ngheo, phan tang xa hoi, mot bo phan dan cu lam vao tinh trang khong tim kiem duoc viec lam, tang ldp tu san mdi tiing budc hinh thanh, con em cong nong dang ngay cang kho vdi tdi hoc van dai hoc khi hoc phi gia tang vuot xa muc thu nhap cua gia dinh, ngudi ngheo til do dat ra cau hoi buc bach: Khi om dau, ho co dude kham chua benh khong, neu trong tui khong cd tien? v. v... Khoa hoc xa hoi va nhan van khong chi lam nhiem vu md ta nhung qua trinh, nhqng hien tudng dang dien ra, ma phai di sau nghien cuu, phan tich chung, tim ra cd sd ly luan va thuc tien cho viec xay dung nhung chinh sach 9
mdi hoac bo sung nhiing chinh sach da ban hanh de dieu tiet qua trinh phat trien, gifla vflng dinh hudng xa hoi chu nghia. Su phat trien cua khoa hoc tu nhien va khoa hoc ky thuat, trong cd che kinh te thi trudng va md rong quan he hdp tac. lien doanh vdi nude ngoai, cang ddi hoi khoa hoc xa hoi va nhan van duoc quan tarn thich dang hdn. Do la dieu kien quan trong, la nguyen tac chi dao su phat trien de tranh roi vao quan diem "ky tri" hay "quyet dinh luan ky thuat" trong triet hoc hoac xa hoi hoc tu ban chu nghia ma trong do ngudi ta da tuyet doi hoa vai tro quyet dinh cua khoa hoc ky thuat va cong nghe. Quan diem ay da cudng dieu yeu to ky thuat ma coi nhe yeu to quan he xa hoi, che do xa h0i, dong nhat su tien bo cua khoa hoc ky thuat vdi su tien bo xa hoi. Quan diem ay se lam md nhat va xoa nhoa ranh gidi thuc te giua cac che do xa hoi khac nhau, lang tranh van de giai cap va dau tranh giai cap. Nghi quyet hoi nghi Trung uong 2 khang dinh rang, khoa hoc, cong nghe (trong do cd khoa hoc xa hoi va nhan van) va giao due, dao tao la khau dot pha vao cong nghiep hoa va hien dai hoa. De dap ung ddi hoi tren day, trong nhung nam tdi, khoa hoc xa hpi va nhan van phai hudng vao viec thuc hien nhung chuc nang cd ban cua minh. Do la: - Van dung sang tao chu nghia Mac - Lenin va tu tudng Ho Chi Minh. tiep thu nhung thanh tuu mdi cua the gidi. 10
ke thiia nhung gia tri van hoa truyen thong cua dan toe, di sau dieu tra, nghien cuu thuc te, tong ket qua trinh ddi mdi dat nude de xay dung luan cu khoa hoc cho con dudng di len chu nghia xa hoi 0 nude ta, cho chien luoc phat trien kinh te - xa hoi, cho cac chinh sach va ke hoach ldn. Cung vdi viec nghien cuu nhung van de ly luan co ban, khoa hoc xa hoi va nhan van phai gop phan giai quyet nhung van de cap bach ve kinh te va xa hoi; - Day manh nghien cuu nhung van de cd quan he den viec xay dung quan he san xuat trong dieu kien phat trien kinh te thi trudng, phat trien luc luong san xuat, thuc hien tiing budc hien dai hoa dat nude ve phuong dien xa hoi, dinh hudng cho viec nang cao trinh d0 cong nghe cua dat nude, xac dinh hudng nhap cong nghe til ben ngoai, tien tdi sang tao ngay cang nhi'eu cong nghe mdi d nhung khau quyet dinh ddi vdi su phat trien cua dat nude trong the ky 21. - Ket hop chat che vdi giao due va dao tao, khong ngiing nang cao ti'em luc tri tue cua dan toe, nang cao nang luc noi sinh cua dat nude: dao tao, boi dudng, sir dung d0i ngu khoa hoc xa h0i va nhan van cd du tai, due, md r0ng cac nguon cung cap thong tin, xay dung nhan cach con ngudi Viet Nam theo yeu c'au cong nghiep hoa va hien dai hoa dat nude, thuc hien cd chat ludng va hieu qua muc tieu nang cao dan tri, dao tao nhan luc, boi dudng nhan tai. 11