Giáo trình ký sinh trùng và bệnh ký sinh trùng thú y

Transcription

1 DAI HOC THAI NGUYEN T R U d N G DAI HOC N O N G LAM P G S.T S. N g u y in Thi Kim Lan AT B A N N I N G NGHIEP

2 DAI HOC THAI NGUYEN TRU O NG DAI HOC NONG LAM PGS. TS. NGUYEN THI KIM LAN KY SINH TRUNG VA BENH KY SINH TRUNG THU Y (Giao trinh dung cho dao tao bac Dai hgc) NHA XUAT BAN NONG NGHIEP Ha N

3 MUC LUC LCJI NOI DAU 9 m o d A u Djnh nghia va noi dung mon hoc Moi quan he giua mon ky sinh trung thu y vai cac mon hoc khac Gioi thieu noi dung giao trinh ky sinh trung thu y 13 Phan thtf nhat. OAI CU0NG VE KY SINH TRUNG VA BENH KY SINH TRUNG THU Y 15 Chuxrng 1. DAI CLTOHVG VE KY SINH TRUNG THU Y Ky sinh trung va ky chu Bac diem doi song ky sinh cua ky sinh trung Anh huong qua lai giua ky sinh trung va ky chu 26 Chuomg 2. DAI ClTONG VE BENH KY SINH TRUNG THU Y Khai niem ve benh ky sinh trung thu y, quy dinh cach goi ten benh ky sinh trung Mien djch trong benh ky sinh trung Tac hai cua benh ky sinh trung doi voi sue khoe dong vat va nang suat chan nuoi Bien phap phong tri benh ky sinh trung Dich te hoc benh ky sinh trung va hoc thuyet diet tru benh giun san 38 Phan thuf hai. GIUN SAN KY SINH VA BENH GIUN SAN d GIA SUC. GIA CAM 45 Chuffng 3. DAI CI/ONG VE GIUN SAN VA BENH GIUN SAn 6 GIA SUC, GIA CAM KHAI NIEM VA PHAN LOAI GIUN SAN Nganh san dep (Plathelminthes) Nganh giun tron (Nemathelminthesj Nganh giun dau gai (Acanthocephales) Nganh Anelides Nganh Vermides KHAl NIEM VA PHAN LOAI BENH GIUN SAN Khai niem Phan loai benh giun san p h l t o n g pha p c h A n d o An b e n h g i u n sa n 47 3

4 3.1. Chan doan doi voi gia sue, gia cam s6ng Chan doan d6i voi gia sue, gia cam da ch8t 57 Chuang 4. SAN LA VA MOT SO BENH SAn l A DAC DIEM HINH THAl, CAu TAO VA VONG D ^I CUA SAN l A Dac diem hinh thai, cau tao Vong doi cua san la BENH SAN LA THLTdNG GAP 6 GIA SUC, GIA CAM Benh san la gan o sue vat nhai lai (Fasciolosis) Benh san la ruot Ion (Fasciolopsiasis) Benh san la da eo (Paramphistomatidosis) Benh san la tuyen tuy (Eurytremosis) Benh san la o co quan sinh san gia cam (Prosthogonimosis) Benh san la ruot gia cam (Echisnostomosis) 87 Chuang 5. SAN d Ay VA MOT SO BENH SAN d Ay DAC DIEM HINH THAl, CAU TAO, VONG DCJI VA PHAN LOAI san d a y Dac diem hinh thai, cau tao san day Vong doi Phan loai san day, cac loai au trung san day gay benh cho vat nuoi BENH SAN DAY THUC)NG GAP 0 GIA SUC, GIA CAM Benh san day Moniezia o gia sue nhai lai (Monieziosis) Benh san day o ngua Benh san day a ga Benh san day o cho va meo Benh gao Ion Benh gao bo Benh au san co nho Benh au san nhieu dau Benh ken nuoc 129 Chuong 6. GIUN TRON VA MOT SO BENH GIUN TRON DAI CUONG VE GIUN TRON KY SINH Dac diem hinh thai, cau tao Vong doi CAC BENH GIUN DUA Benh giun dua Ion (Ascariosis) Benh giun dua be, nghe (Neoascariosis) Benh giun dua ngua (Parascariosis) Benh giun dua ga (Ascaridiosis) Benh giun dua a cho 155 4

5 3. CAC BENH GIUN KIM Benh giun kim ga (Heterakiosis) Benh giun kim a ngua (Oxyuriosis) BENH GIUN LUON (Strongyloidosis) Can benh, ky chu va vi tri ky sinh Hinh thai can benh Vong doi Dich te hoc Co che sinh benh Trieu chung lam sang Benh tich Chan doan B ieutri Phong benh BENH GIUN XOAN 6 GIA SUC M 0T MONG Benh do Strongylus equynus Benh do Alfortia edentatus Benh do Delafondia vulgaris Benh do Trichonema Chan doan cac benh giun xoan o gia sue mot mong Bieu trj cac benh giun xoan o gia sue mot mong Phong benh giun xoan cho gia sue mot mong CAC BENH GIUN XOAN Cl GIA SUC NHAI LAI Benh giun xoan do Haemonchus va Mecistocirrus Mot so benh giun xoan khac o duong tieu hoa gia sue nhai lai BENH GIUN KET HAT (Oesophagostomosis) Can benh, ky chu va vi tri ky sinh Hinh thai can benh Vong doi Bich te hoc Co che sinh benh Trieu chung lam sang Benh tich Chan doan B ik tr i Phong benh CAC BENH GIUN MOC Benh giun moc 6 loai an thit (Ancylostomosis) Benh giun moc a loai nhai lai BENH GIUN TRON THU0C PHAN B 0 TRICHOCEPHALATA Benh giun toe (Trichocephalosis) 198 5

6 9.2. Benh giun xoan (Trichinellosis) CAC BENH GIUN PHOI Benh giun phoi Ion (Metastrongylosis) Benh giun phoi o gia sue nhai lai (Dictyocaulus) BENH GIUN THAN LON (Stephanurosis) Can benh, ky chu va vi tri ky sinh Hinh thai can benh Vong doi Dich te hoc Co che sinh benh Trieu chung Benh tich Chan doan Di8u tri Phong benh BENH GIUN DA DAY LON Can benh, ky chu va vi tri ky sinh Hinh thai can benh Vong doi Dich te hoc Co che sinh benh Trieu chung lam sang va benh tich Chan doan Dieu tri Phong benh BENH GIUN DA DAY GIA CAm Can benh, ky chu va vj tri ky sinh Hinh thai can benh Vong doi Co che sinh benh Trieu chung lam sang Chan doan Di8u tri Phong benh 228 Phan thil ba. O0NG VAT CHAN OOT KY SINH VA BENH DO O0NG VAT CHAN 0OT GAY RA 234 Chuong 7. DAI ClTONG VE D0NG VAT CHAN DOT KY SINH DAC DIEM HINH THAl, CAU TAO VA PHAN LOAI Dac diem hinh thai, cau tao Phan loai 235 6

7 2. DAC DIEM SINH HOC, VAI TRO GAY BENH VA BIEN PHAP PHONG TRlT DONG VAT CHAN DOT Dac diem sinh hoc Vai tro gay benh cua dong vat chan dot ky sinh Bien phap ca ban de phong va diet dong vat chan dot ky sinh 239 Chuorng 8. VE, GHE, CON TRUNG KY SINH VA g A y BENH V EV A G H E Phan bo Ixodoidea Phan bo mat (Gamasoidea) Phan bo mo (Trombidiformes) Phan bo ghe (Sarcoptiformes) CON TRUNG KY SINH Dac diem hinh thai, cau tao cua con trung ky sinh Cac con trung ky sinh va truyen benh 255 Phan thur tif. DON BAO KY SINH VA BENH DO OdN BAO GAY RA 261 Cltuvng 9. DAI ClTOfNG VE DON BAO KY SINH VA BENH DO DOHV BAO GAY RA HINH THAI VA DAC DIEM SINH HOC CUA DON BAO KY SINH Hinh thai Dac diem sinh hoc PHAN LOAI DON BAO KY SINH Lop Ciliata (lop mao trung) Lop Sporozoa (lop bao tu trung) Lop Flagellata (lop roi trung) Lop Rhizopoda (lop chan gia) DAI CUONG VE BENH DO DON BAO GAy RA Duong cam nhiem Tac dong cua don bao tren co the ky chu Phan ung cua co the ky chu khi bi don bao ky sinh Chan doan benh do don bao ky sinh Xet nghiem phan tim cau trung ky sinh (Eimeria spp., Isospora spp...) Phong, tri benh don bao ky sinh 270 C/titang 10. MOT SO BENH ROI TRUNG Of GIA SUC DAC DIEM CUA ROI TRUNG THU0C HO TR YPANOSOMA TIDAE MQT SO BENH ROI TRUNG Cl GIA SUC Benh tien mao trung (Trypanosomosis) Benh say thai do Trichimonas 6 bo (Trichomonosis) Benh djch do giao cau a ngua (benh tiem la ngua) 280 7

8 Chuang 11. MOT SO BENH BAO TIJ* TRUNG 6 GIA SUC BENH HUYET BAO TU* TRUNG Benh le dang trung a bo (Piroplasmosis) Benh Theileria 6 bo (Theileriosis) Benh bien trung o bo (Anaplasmosis) Benh don bao duong mau Leucocytozoon a ga BENH CAU TRUNG (COCC1DIOSIS) Dai cuong ve cau triing ky sinh Benh cau trung ga (Avian coccidiosis) Benh cau trung tho (Rabbit coccidiosis) Benh cau trung Ion (Swine coccidiosis) Benh cau trung be, nghe (Bovine coccidiosis) BENH BAO TlT TRUNG 6 THIT (SARCOCYSTOSIS) Can benh, ky chu, vi tri ky sinh Dac diem hinh thai can benh Vong doi Dich te hoc Trieu chung lam sang Benh tich Chan doan Dieutri Phong benh 325 8

9 LOfI NOI DAU Ky sinh trung thu y la mon hoc cung cap nhung kien thuc ve ky sinh trung hoc va > r r > r benh do ky sinh trung gay ra a gia sue, gia cam. Nhung kien thuc nay rat can thiet cho sinh vien nganh Thu y va nganh Chan nuoi thu y cua cac truong Dai hoc Nong nghiep, > F \ dong thai rat can cho can bo thuy dang lam viec a cac co quan thu y va dia phuomg. Hien nay, nhu cau ve tai lieu hoc tap cua sinh vien a tru&ng dai hoc noi chung va truong Dai hoc Nong Lam noi rieng ngay cang tro nen cap thiet. Phuong phap giang day moi - phuong phap giang day lay nguoi hoc lam trung tam - chi co the thuc hien co hieu qua khi Nha truong dap ung dii nhu cau ve tai lieu hoc tap cho sinh vien. Giao trinh Ky sinh trung th u y cua tac gia Nguyen Thi Kim Lan va cs bien soan do r r > Nha xuat ban Nong nghiep xuat ban nam 1999 da dap ung duoc nhu cau hoc tap cho sinh vien tu nam 1999 den nay. Song, sau 12 nam su dung, cuon giao trinh nay hien nay khong con phu hop o muc do tot doi voi hoat dong day va hoc cua Thay va Trd nua. De gop phan nang cao chat luong dao tao trong giai doan moi - giai doan chuyen tu dao tao theo hoc che nien che sang dao tao theo hoc che tin chi, chung toi da bien soan cuon giao trinh Ky sinh trung va benh ky sinh trung thu y. Noi dung cua cuon giao trinh phong phu, cap nhap duoc nhicng kien thirc moi, cac ket qua nghien cuu ve ky sinh trung hoc thu y, vua la tai lieu hoc tap, vica la tai lieu de sinh vien, dong nghiep va ban doc tham khao. Mac du tac gia da rat co gang, dong thoi nhan duoc su gop y cua cac dong nghiep o truong Dai hoc Nong nghiep Ha Noi, truong Dai hoc Y - Duoc va truong Dai hoc r > \ r Nong Lam - Dai hoc Thai Nguyen, song cuon giao trinh co the con nhieu thieu sot. Tac gia mong nhan duoc y kien dong gop cua cac em sinh vien, dong nghiep va ban doc de cuon giao trinh duoc hoan thien hon trong nhung lan tai ban sau. Xin tran trong cam on! Tac gia PGS. TS. Nguyen Thi Kim Lan 9

10 MC* DAU 1. DINH NGHIA VA N 0I DUNG MON HOC 1.1. Djnh nghia hien tirong ky sinh Hien tugng ky sinh la mot trong nhung hinh thuc sinh ton cua sinh vat, dac diem cua hinh thuc ton tai do la: Mot co the song nay song tren hoac trong mot ca the song khac, su dung co the song ay de co lgi cho minh. Thuat ngu "hien tuomg ky sinh lan dau tien dugc viet bang tieng Hy Lap: Parasitos (Para co nghta la: Cung nhau, sitos co nghia la dinh duong), thuat ngu nay dung de chi nhung sinh vat song nhd vao sinh vat khac. Leukart la nguoi dau tien dua ra khai niem vat ky sinh : vat ky sinh la tat ca nhung sinh vat nao tim thuc an va cho a tren sinh vat khac Ve ban chat cua hien tugng ky sinh, trong mot thai ky kha dai, nguoi ta chi de cap dugc den tinh chat phuc tap cua hien tugng nay, ma khong dua ra dugc mot dinh nghia ro rang: Hien tugng ky sinh la gi? Ngay nay, hien tugng ky sinh dugc Erehov V. R. dinh nghta nhu sau: Hien tuomg ky sinh la moi quan he phuc tap giita hai sinh vat, trong do, mot sinh vat (ky sinh trung) 7 7 r 7 7 tarn thai hay thuang xuyen cu tru trong ca the sinh vat kia (ky chu) de lay dich the, to chuc cua ky chu lam thuc an, dong thai lam cho ky chu bi ton hai den mot muc do nao do ve mat sinh vat hoc Trong djnh nghia nay, Erehov V. R. da neu ro moi quan he qua lai, doi khang giua hai sinh vat (ky sinh trung va ky chu), moi quan he ve khong gian (cu tru thuang xuyen hay tam thoi), quan he ve dinh duong (ky sinh trung lay djch the, to chuc cua ky chu), ve tac hai cua ky sinh trung. Day la djnh nghta co ban, hieu dugc dinh nghta nay la co so de phan biet hien tugng ky sinh voi cac hien tugng khac nhu: Hien tugng cong sinh, hien tugng hoai sinh Dinh nghia va noi dung cua ky sinh trung hoc, ky sinh trung thu y hoc * Ky sinh trung hoc la gi? Ky sinh trung hoc la khoa hoc nghien cuu ve moi quan he giua vat ky sinh va vat chu (ky sinh trung va ky chu), nit ra cac quy luat co ban trong qua trinh thich nghi cua co the vat ky sinh va vat chu, tao co so de de xuat cac bien phap dau tranh voi cac benh ky sinh trung, nham nang cao sue khoe con nguoi va phat trien vat nuoi, cay tr6 ng (dan theo Nguyen Thi Le va cs, 1996; Nguyen Thi Kim Lan va cs, 2008). Noi dung cua ky sinh trung hoc gom: Ky sinh trung hoc dong vat va ky sinh trung hoc thuc vat. - Ky sinh trung hoc thuc vat (Phytoparasite): La khoa hoc nghien cuu ky sinh trung a thuc vat va cac benh do chung gay ra a thuc vat. 11