{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} kfllowe (Ỉ U/1 ty) MQHÌU Lẻ môt Đêm PHAN QUANG dịch và giới thiệu Ọ (In lần thứ 30) NHÀ XUẤT BẢN KIM ĐỔNG

Transcription

1

2 {[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} kfllowe (Ỉ U/1 ty) MQHÌU Lẻ môt Đêm PHAN QUANG dịch và giới thiệu Ọ (In lần thứ 30) NHÀ XUẤT BẢN KIM ĐỔNG

3 D!ch tu ban tieng Phap cua Antoine Galland LES MILLE ET UNE NUITS LIBRAIRIE GARNIER FRERES, Paris, 1921 (6 doi chieu ban cua LIBRAIRIE DES BIBLIOPHILES, Paris, 1881 Bla: Vu Xuan Hoan

4 Nghln le m9t dem, tac pham vi d;:ii b c nhat cua nen van h9c A R p, la m9t trong nhung cong trlnh sang t;:io phong phu va hoan my cua nen van h9c the gioi. 8e tlfa ban dlch tieng Nga xuat ban nam Sankt Peterburg, Macxim Gorki viet: "Trong s6 cac di tfch tuy$t di$u cua sang tac truyen khau dan gian, cac truy$n co tfch cua nang Seherazat la di tfch do 59 nhat. NhCTng truy$n CO tfch nay the hi$n v6'i muc hoan hao ky di$u, XU huong cua nhan dan lao d9ng muon buong mlnh theo phep nhi$m mau cua nhung ao giac em d p, theo Slf ket hqp ph6ng khoang cua tu ngu the hi$n sue m;:inh vu bao cua trf tu6ng tuqng hoa my cua cac dan t9c phuang Bong - nguoi A R p, nguoi Ba Tu, nguoi An 89. Cong trlnh d$t gam bang tu ngu nay xuat hi$n tu thoi t6i co, nhung sqi ta muon mau cua n6 Ian khap b6n phuang, phu len trai dat m9t tam tham tu ngu d p l;:i lung:'(l) (1). Gorki ban veviin h9c, Nha xuat ban Van h9c 1976, tr. 324.

5 {[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} Truy$n m6 dau tat ca cac truy$n, giai thfch ly do ra doi cua tat ca cac truy$n, cai khau dau tien cua sqi day chuyen vang xuyen qua m9i tlnh tiet, lien ket chung l;:ii thanh m9t chuoi ng9c tuy$t tac muon ve muon mau r6i vong tro' l;:ii de lam thanh do;:in ket thuc, la chuy$n cua m9t nguoi con gai. M9t nguoi con gai tai sac v n toan, thong minh rat ml,(c, da khong quan hiem nguy dam hi sinh tam than nga ng9c cua mlnh de cuu cac b;:in gai khoi canh o nh1,1c va cai chet bi th Liang. Ngay xua c6 hai anh em cung lam vua. Anh lam hoang de nuoc 8;:ii Ba Tu choan m9t phan Ion trai dat. Em la vua nuoc 8;:ii Tactari, chu hau cua anh. M9t horn, duqc 1$nh cua anh tri$u ve, em v9i va len duong. Xa gia vua ra khoi kinh thanh, da nghi l;:ii; nha vua nho hoang h u, m9t mlnh len tr6 l;:ii cam cung dlnh W tlnh voi nguoi vq quy yeu m9t Ian nct'a. Nhung hoi oil Nha vua khong duqc g p hoang h u nhu 6 trong canh nho nhung thao thuc ma l;:ii thay hoang h u dang ngu say trong vong tay m9t nguoi dan ong khac ngay tren giuong nglf cua mlnh. Noi gi n, nha vua chem chet doi gian phu dam ph1,1, nem xac xu6ng hao r6i l ng le tr6 l;:ii hanh cung va ra 1$nh kh6i hanh. Vua tuy$t nhien khong he rang cho bat cu ai biet noi kho rieng dang giay xe long mlnh. Song cung W buoi t6i bat h;:inh ay, m9t noi bu6n ghe gom xam chiem nha vua va thuong xuyen 19 ra net m t. Canh hoang de than hanh ra d6n tu ngoai kinh thanh, canh h9i he yen ti$c, nghi le linh dlnh cung nhli Slf san SOC chan tlnh CUa VUa anh deu khong the lam tieu tan noi u uan. Nha vua W cho mlnh la nguoi dau kho nhat tran gian. Nhung m9t horn tlnh co nha vua bat g p hoang h u, chl dau cua mlnh, ngo;:ii tlnh voi m9t ten da den trong khi hoang de mai di san. Vua em thay nh han nguoi: "A, ra khong phai chi co ta la nguoi dau kho duy nhat. Vinh hien, phu quy, quyen uy chan d9ng thien h;:i den nhli hoang de anh ta ma van bl vq lua d6i. V y thl vi$c gl ta phai W giay vo cho kho than!"

6 Ben luqt vua anh, khi duqc tlf mlnh chung kien hanh d9ng dam o cua hoang h u, ong cung vo cung chan ngan. Hai anh em cung m9t luc tu bo ngai vang, tu bo m9i phu quy vinh hoa tren tran the. Hai anh em ra di dlnh tlm ch6n an than den tr9n doi 6 m<)t nai chan troi g6c be nao d6 cho khuay khoa noi bu6n, cho nguoi di vet nhl,.ic. Nhung tlnh co - van la Slf tlnh co - hai vua bat g p m9t than linh tu duoi day bien noi len, ghe vao bo. Tren dau than d9i m9t chiec horn thuy tinh kh6a bang bon chiec kh6a. E)e phong ngua V<;>' CO the khong chung thuy, than da nh6t a vao trong d6 va giau t n day d;:ii duang, chi m6 cho ra nhung khi nao mlnh can yeu duang tlnh tlf. Ay the ma nguoi dan ba d p nay da tung ngo;:ii tlnh voi nhung chfn muai tam nguoi dan ong khac. Moi nguoi sau phut ai an, phai de l;:ii cho a m<)t chiec nhan lam ky ni$m. Va mia mai lam sao! Hai nha vua, hai ong ch6ng dang bu6n rau ngao ngan ve the Slf nay l;:ii chfnh la nhung ke bl a ep bu9c lam nhung tlnh nhan bat dac di thu chfn muai chfn va thu m9t tram. V y ra dan ba 6 dau cung v y va ai cung nhu ai thoi. Khong the c6 each nao du hi$u h/c ngan ngua, de cho h9 giu v n long chung thuy voi ch6ng. Chi con m<)t each - hoang de nuoc 8;:ii Ba Tu rut ra ket lu n - la giet ngay nguoi con gai vua chung chan g6i, khong de cho song den ngay horn sau. 86 chfnh la each tra thu doi, tra thu dam dan ba, tra thu vq cua nhung ong ch6ng bl cam sung ma trong tay c6 quyen h/c t6i cao. Tu buoi d6, m<)t lu t 1$ moi duqc ban hanh 6 nuoc 8;:ii Ba Tu. M<)t lu t 1$ vo cung da man, het sue khac nghi$t. Vua truyen cho te tuong cu moi dem bat vao cung m9t co gai trinh de hau h;:i mlnh, r6i r;:ing sang horn sau, khi dem vua het, thl ra 1$nh giet chet co gai ay. The la cu moi dem m9t co gai trinh di lay ch6ng va sang ra m9t nguoi dan ba thi$t m;:ing. Canh tang t6c bao phu khap kinh thanh. Cung dlnh tran ng p mau. Noi dau don xe long m9i nguoi m, nguoi cha, nguoi yeu, nguoi

7 chong chua cuoi. Giua luc ay xuat hi$n cau tinh, nang Seherazat, con gai yeu cua chfnh te tli6'ng, nguoi chlu trach nhi$m thi hanh 1$nh tan b;:io cua vua. Seherazat khan khoan xin cha dan mlnh vao cung hien cho hoang de. - Con dien hay sao? - Te tuong kinh hoang. - Khong, thua cha, con hieu r6 noi hiem ngheo ma con se phai trai qua. Nhung n6 khong lam cho con kinh sq. Neu con c6 bo mlnh, cai chet se quang vinh, neu con thanh cong, con se giup cho dat nuoc m9t vi$c h$ tr<;>ng. Seherazat vao hau hoang de, chi xin moi m9t d c an: cho phep em gai nho cua nang duqc ngu voi chl "m9t dem cuoi cung''. Vua dong y. Tang sang horn sau, m9t gio truoc khi m t troi m9c, co em gai nho duqc d n truoc, lien g9i chl va khan khoan xin ke cho nghe "m9t trong nhung cau chuy$n hay hay ma chl rat thanh th;:io''. Ten vua d9c ac, luc xac thlt da thoa thue, cung muon nghe m9t cau chuy$n hay hay cha troi sang, de ra 1$nh thi hanh lu t 1$ da man cua han. Nang Seherazat bat dau ke... Troi sang roi ma chuy$n hay con dang d6'. Nha vua nlfa can di thiet trieu, nu'a muon nghe not, lien cho hoan 1$nh Xu' tu' nglioi con gai den ngay horn sau. M9t dem nua, roi l;:ii m9t dem nua... chuy$n van d6' dang vao do;:in hay nhat, vua luc troi sang va an w hlnh l;:ii phai hoan. ca the m9t nghln le m9t dem troi qua. ca the, truy$n nay noi tiep truy$n kia, truy$n sau long vao truy$n truoc. Truy$n nay chua het truy$n khac da bat dau duong nhu vo t n. Trude mat chung ta, hi$n len khong biet bao nhieu la nhan V t: tu hoang de, te tli6'ng, hoang tu', Vu'O'ng ton, nha hien triet, b c tu hanh, quan coi ngl,jc, Vien ho;:in no cho den ten Cu'Op bien, lao chu

8 no, m1,1 moi, dua du thu du thlfc, lao lai buon, bac ph6 c;:io, anh thq may, nguoi vac thue, nha hang thlt, co hau gai, chu tieu phu... Va phuc than va phu thuy va ma quy va tien nuo'ng... Khi la canh cung dlnh rljc ro den hoa, l(>ng lay ng9c nga chau bau, khi la canh d;:it tau cuop mieng an cua ma ma song. Luc chuy$n xay ra trong the gioi than tien, luc 6 no'i dau duong x6 chq. Ve ton giao, c6 nhg'ng nguoi theo d;:io H6i, c6 nhg'ng nguoi theo d;:io Thien Chua, d;:io Do Thai, l;:ii c6 nhg'ng nguoi tho than Laa... Ve khong gian, cac chuy$n xay ra 6 nhg'ng no'i ngay nay duqc ghi tren ban do la An 89 va SO'ri Lanca, Lien Xo va Trung Quoc, Gi6ocdani va Iran va truoc het la Tay Ava Bae Phi voi Ai qp, lrac, Xyri... T6m l;:ii, khung canh rat r9ng Ion, chu de th t da d;:ing, tlnh tiet het sue bat ngo, ngon ngg' vo cung phong phu, nhan v t rat thljc va cung rat hu. Qua kh6 c6 each nao dien ta cho gay g9n neu ta khong tr6 l;:ii muqn hlnh tuqng Gorki da dung: "Nhii'ng s<;>'i to' muon mau cua no Ian khap bon phu'o'ng, phu Jen trai aift m9t tif m tham tu' ngci' a p If! lung." Cau chuy$n - hay dung ho'n la b9 suu t p, la kho tang nhg'ng cau chuy$n - md dau bang nhg'ng tlnh tiet gay an tuqng khong lay gl lam tot d p doi voi nguoi ph1,1 nu, doi voi due h;:inh cua nhung nguoi vq. NhG'ng cai nut vua that l;:ii thl da thao ra ngay lam b t r6 pham chat cao quy cua m9t nguoi con gai, trf tu$ sang ngoi cua chfnh nguoi dan ba, chu khong phai la nguoi thu9c gioi tfnh khac. Seherazat n6i voi cha: "Neu con c6 phai bo mlnh, cai chet cua con se quang vinh, nhung neu con thanh cong, con se giup cho dat nuoc m9t vi$c h$ tr9ng:' Toan b9 tac pham md dau VO'i hanh d9ng ClfC ky hung b;:io, ho'n ca sue v t cua m9t ten vua - b6i ngay loai cam thu con dlfc cung khong bao gio can chet con cai vl lam nhu v y la trai voi W nhien, la w mlnh di$t chung - va ket thuc bang m9t cu' chi hoan toan hqp voi tfnh nguoi. Sau dem m9t nghln le m9t, b;:io chua khong nhg'ng tha chet cho nang Seherazat ma con huy bo lu t phap da man cua mlnh, lu t phap da khong c6 dlp thi hanh suot m9t nghln le m9t dem nho cong cua m9t nguoi con gai. 89c gia luc gap sach l;:ii, hay thfnh gia khi nguoi ke ngung loi - vl day la nhg'ng chuy$n ke - hoan toan thoa

9 man, vua thu vl ve n9i dung d c sac cua cac cau chuy$n, vua hai long ve each ket thuc hqp ly hqp tlnh, "c6 h u:' Khong ai con nh6' den cac hoang h u kem due h;:inh nua. Trong trf nho moi nguoi hi$n len r6 d m hlnh dang m9t nang Seherazat cao quy, dung cam, thong minh, xinh d p tuy$t tran va chac chan la gi9ng ke cl,(c ky quyen ru. Ngay tu dem dau, chung ta da thay duqc ngh$ thu t d c sac cua nhung chuy$n se ke tiep trong m9t nghln dem sau. tt Theo cac nha nghien cuu, Nghin le m9t dem - ft ra la ban luu truyen den voi chung ta ngay nay- duqc dlnh hlnh han vao khoang cu6i the ky 15 6 Ai qp. Thai ky nay ca nli6'c Ai qp da hoan toan theo d;:io Hoi. Th t ra, slf xuat hi$n cua n6 con nguqc len den thoi xa xua, bat nguon tu nhung chuy$n Ba Tu rat co va da trai qua m9t thoi ky ton t;:ii lau dai trli6'c khi duqc viet ra thanh van. O dau cung v y, cac chuy$n ke dan gian khong bao gio la cong trlnh sang t;:io cua m9t nguoi va c6 hlnh d;:ing hoan chinh ngay tu dau hay trong m9t thoi gian ngan. Thong thuong xoay quanh m9t chu de ca ban, duqc quan chung tham gia, thoi gian nhao n n, tlnh tiet cua cau chuy$n phong phu dan len, c6 khi bien d;:ing di, va tat nhien Se thay doi ft nhieu tuy theo dja diem Va thoi gian, bo Cl,JC ngay cang ch t che. Cho den m9t luc nao day, n6 duqc nhung tai nang ki$t xuat chinh ly, dlnh hlnh Ian cu6i roi duqc nhan dan chap nh n coi nhu d;:ing ban cu6i cung. Cac truy$n ke duqc t p hqp trong cong trlnh do s9 voi cai ten pho c p toan the gioi Nghin le m9t dem c6 le bat nguon tu truyen thong cac truy$n dan gian xuat xu Ci phliang 8ong - de qu6c cua cac hoang de A R p. Xoay quanh nhung truy$n nay, m9t s6 truy$n khac co hon, c6 nguon g6c An 89, Ba Tu ho c An - Au duqc 8

10 bo sung vao. M<)t lo;:ii nct'a la nhct'ng cau chuy$n luu truyen, phan anh sinh d9ng xa h9i H6i giao buoi sei khai cua thoi trung co, We la thoi d;:ii cac hoang de Abaxft (1l trong d6 m9t phan quan tr<;>ng danh n6i ve nhct'ng chuy$n phieu luu tren bien ca cua nhct'ng thueing nhan dau tien bat dau m6 r9ng bu6n ban voi nuoc ngoai bang duong bien. Tat nhien c6 nhieu truy$n n9i dung vay muqn tu kho tang co tfch cac dan t9c khac. Bay la m9t hi$n tuqng thuong thay, n6 cat nghia vl sao nhieu truy$n co cua nguoi An 89, cua Tay Au chang h;:in c6 nhung diem chung gi6ng nhct'ng truy$n co 6 Trung Qu6c, 6 Nam A. "Vay muqn kh6ng phai bao gio cung la xuyen t;:ic, d6i khi vi$c vay muqn bo sung cho truy$n va lam cho n6 da hay cang hay he1n:' (2l NhCt'ng nguoi ke chuy$n rong mang nhct'ng chuy$n d6 di ke khap neii. Trong qua trlnh ay h9 g9t deo each dien ta cho thfch hqp va hap dan nguoi nghe. Nguoi ta cho rang chfnh nhct'ng nguoi Ai qp ke chuy$n rong the ky 12 va 13 da lam cho cac truy$n trong Nghin le m9t dem them phong phu ve n9i dung, linh ho;:it ve hlnh thuc va sang sua ve tu ngct'. Ng6n ngct' dung trong t p truy$n nay gan voi tieng n6i cua cac tang lop blnh dan A R p hein la ng6n ngct' kinh vi$n thoi bay gio. Cung c6 the Nghin le m9t dem thanh hlnh - voi tu each la m9t tac pham hoan chinh - con som hein nct'a. Theo R. Nic6nxe1n trong Lfch sli' van h9c A R p, nam 956 m9t h9c gia A R p ten la Masadi da nhac toi m9t cu6n sach co cua nguoi Ba Tu nhan de "M9t nghln truy$n, thuong duqc g9i la Nghln le m9t m<)t dem, d6 la chuy$n m<)t quoc VUCing Va te tu6'ng cung VOi tieu thu Va nguoi hau gai la nang Seherazat va 8inaczat''. Nam 988, Mohammed lshaq, tac gia m9t t p thu m1,1c nhct'ng tac pham van h9c A R p va nuoc ngoai, n6i den vi$c nguoi A R p so;:in l;:ii t p truy$n co Ba Tu d6. Ong viet: "Tac gia t p Truy$n cac te (1 ). Thai d9i Abaxft keo dai W giua the ky 8 den dau the ky thu 13 ( ). (2). Macxim Gorki, sach da dan, trang 315.

11 tuong la Abdul Al Jahshiyari bat tay so;:in m9t cu6n sach trong d6 6ng ch9n m9t nghln truy$n cua nguoi A R p, nguoi Ba Tu, nguoi Hy L;:ip va nhieu dan t9c khac, cac truy$n deu rieng bi$t, kh6ng c6 quan h$ gl voi nhau. Ong t p hqp m9t s6 nguoi lam nghe ke l;:ii, moi h9 ke cho nghe r6i ch9n nhung truy$n hay nhat, nhung ng1,1 ng6n, co tfch ma 6ng thfch nhat. La m9t nguoi c6 tai, 6ng due nhung cau chuy$n ay l;:ii thanh b6n tram tam mlio'i dem, moi dem la m9t truy$n tr9n v n dai tren duoi nam ch1,1c trang. Nhung 6ng chet bat ngo trlioc khi hoan thanh m9t nghln truy$n nhli dlf dlnh:'(l l Nghin le m9t aem (2l nhli ta da biet hi$n nay, Ian dau tien duqc gioi thi$u voi chau Au r6i tu do pho c p r9ng khap hau nhu toan the gioi la nho c6ng lao cua m9t h9c gia nguoi Phap Antoine Galland ma ban dlch tu khi ra doi each day gan ba the ky da mau ch6ng tro' thanh kinh dien. Antoine Galland sinh nam 1646 t;:ii m9t thl tran nho 6 tinh Picacdi, mien Bae nude Phap. Ong m6 c6i cha tu sam. Ba m phai lam l1,1ng vat va cho con an h9c. Muoi b6n tuoi da phai di lam; m9t nam sau tlm den Paris tiep t1,1c trau d6i kien thuc. Sau d6, giup vi$c cho su than Phap d C6ngxtangtin6p (nay la Xtambun, thu9c Tho Nhi Ky) nho v y 6ng c6 dieu ki$n di l;:ii nhieu nuoctay A. Tr6 ve Paris, m9t horn tlnh co d9c duqc m9t ban chep tay bay truy$n co A R p, 6ng c6 y dlnh dlch va cho xuat ban. Sach sap dua in thl dlch gia duqc biet nhung truy$n nay thlfc ra rut tu "m9t pho d6 s9 g6m nhieu truy$n tlio'ng W ch ia than h n h ieu t p de la Nghin le m9t dem''.( 3l Ong nho nguoi tlm kiem h9, tu Xyri nguoi ta chi glfi den cho 6ng c6 b6n t p. Ong dlch ngay t p dau tien va cho xuat ban nam (1). Trfch theo La Con, t9p chf Nghien cuu van h9c so , trang (2). Th t ra, nguyen tac hlnh nhli moi c6 256 c:lem (theo Loi gioi thi u Nghin le m{lt tlem, ban cua Nha xuat ban lolagoravo, Paris. (3). Theo thli cua A. Galland gui cho hau tli6c phu nhan 0, in o c:lau ban tieng Phap.

12 1704. (ll "M6n qua nho m9n'; nhu loi ong viet trong thu glfi t ng hau tuoc phu nhan O'; l p tuc duqc hoan nghenh nhi$t li$t. Thanh cong het sue to Ion. Cung voi hau tuoc phu nhan 0, ca trieu dlnh, nghl vi$n tu giai cap tu san cho den cac tang lop ngheo hen, t6m l;:ii la tat ca nhctng ai biet d9c biet viet d Phap deu do xo vao tranh nhau t p sach. Trong bon nam, tu 1704 den 1708, muoi hai t p Ian luqt ra doi. Nam 1709 Antoine Galland duqc m9t nguoi b;:in A R p den Paris trao them cho m9t so truy$n nua, ong l;:ii dlch va cho in tiep. Tu 1704 den 1782, trong vong bay muoi tam nam, ban dlch cua A. Galland duqc in l;:ii hon bay muoi Ian. Trong nhung dieu ki$n cua thoi bay gio, voi phuong ti$n va ky thu t an loat tho so, cong nghi$p giay chua phat trien, ti 1$ nguoi biet d9c va biet viet cung chua cao, thanh cong ay vuqt qua muc tu6ng tuqng va slf mong uoc cua m9i nguoi. Tu ban cua Antoine Galland, Nghin le m9t dem duqc dlch ra nhieu thu tieng va xuat ban 6 nhieu nuoc chau Au: Anh, Ha Lan, 8uc, Italia, Tay Ban Nha va m9t so nuoc t;:ii cac chau h,tc khac. Chung hai the ky sau Antoine Galland, m9t ban dlch tieng Phap khac cua Nghin le m9t dem ra doi. Dlch gia la tien si J. J.C. Mardrus. Th t ra day la m9t ban dlch theo quan ni$m va phong each hoan toan khac: Mardrus khong bo s6t m9t chi tiet nao, ke ca nhung do;:in ruom ra d m mau dam t1,1c va tat ca nhung tho rai rac trong cac truy$n. Nguoi ta da ban cai kha nhieu ve hai ban dlch d6. Cac nha nghien cuu van h9c deu nhat trf danh gia cao ban dlch cua Antoine Galland. Nguoi dlch da co tlnh tuoc bot, de tranh cho nhung nguoi d9c do nguqng ngung, m9t so chi tiet ta ti mi nhung canh sinh ho;:it ma cho du c6 in ra "cung khong cho biet them m9t dieu gl moi me ve phong t1,1c nhctng nguoi theo d;:io H6i" bdi vl nhctng canh ay "dien ta con nguoi dang song theo nhung giay phut ban nang thap hen nhat ma bat cu nguoi song 6 vi tuyen nao cung deu c6'; nhu loi nh n xet cua (1 ). Trang loi n6i dau A. Galland n6i day chi la ban d!ch phan daub(> Nghin le m9ttfem, nguyen ban tieng A R p gom ba mlioi sau phan.

13 {[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} E.Blochet trong t;:ip chf Bach khoa (Phap) so thang Gieng nam T;:ip chf nay nh n xet: "Ban dlch cua Antoine Galland cho chung ta m9t y ni$m rat trung thanh ve tfnh each va loi van cua b9 Nghin le m9t aem cung nhu ve sinh ho;:it cua nguoi A R p:' Charles Nodier m9t nha van Phap cung chuyen viet truy$n co tfch dau the ky 19 da danh gia ban dlch cua Antoine Galland nhli sau: "Ban dlch cua Antoine Galland la m9t tac pham co the coi la kinh dien trong the lo;:ii van h9c nay, va neu no co phai chlu vai dieu che trach cua nhung nha Bong phlio'ng h9c nao do me tfn sl,(trung thanh voi cac nguyen tac, ay la vl nhung vl nay coi tr9ng lqi fch nganh h9c thu t chu9ng mau sac xa l;:i cua h9 ho'n la tinh than cua ngon ngct va nhctng yeu cau cua nen van h9c dan t9c chung ta... Chung toi qua quyet rang le ra nglioi ta phai thong cam ho'n voi trf thong minh va Slf tinh te cua Antoine Galland da g;:it bo ra khoi cac truy$n xinh xan ay nhctng hlnh tliqng choi chang, nhieu chi tiet nh;:it nheo, nhctng slj trung l p vo bo chi co the lam giam sut hung thu trong m9t ngon ngct bong bay nhling chfnh xac, bat ky 6'dau cung muon ket hqp tfnh gqi cam va tfnh chuan xac (la tieng Phap):' Nha van Gaston Picard gan day khi soat l;:ii ban dlch cua Galland de cho in l;:ii (ban in nam 1962) sau khi trfch dan y kien cua t;:ip chf Bach khoa da horn hinh nh n xet them: Antoine Galland y tu ho'n nhieu so voi tieu thli Seherazat, nguoi moi horn qua day con la m9t trinh nu. Ong sq lam choi tai b;:in d9c tuy khong con la tho' d;:ii nhli 8inaczat song cung khong co doi tai Lia nghe nhctng chuy$n so sang nhli doi tai b;:io chua Saria. Khac voi Mardrus, Antoine Galland khong quan tam dlch cac van tho'. Co le ong khong muon de nguoi d9c phai sot ru9t. Voi nhctng truy$n hap dan the nay, ai chang nong long muon biet ket qtc r6i se ra sao. Va chang, chang phai la chat tho' da tham duqm m9i dong, m9i trang cua truy$n A R p do sao? Bay la van h9c dan gian. Tuy de t ng m9t hau tuoc phu nhan, song th t ra Antoine 12

14 Galland khi dlch da nghitoi nhung d<)c gia blnh thuong, cac tang lop dong dao - va chfnh dieu d6 quyet dlnh m9t phan rat Ion thanh cong cua ong. Nho v y, t p truy$n mau ch6ng pho c p r9ng rai tuy sau khi bl cat xen, luqc dlch va ch9n l9c, van con dai tai gan hai nghln trang. Con J.C. Mardrus thl xuat phat tu m9t quan diem khac. Khong phai ngau nhien ma toan b9 ban dlch cua ong de t ng Stephane Mallarme va t p I de t ng Paul Valery - hai nha tho bf hiem. V1 nhung le d6, m9t s6 nha phe blnh c6 xu huong coi ban dlch cua Mardrus n ng tfnh chat m<)t cong trlnh nghien cuu phong t1,1c hon la m9t tac pham van h9c. Va cung chfnh vl le d6 Nha xuat ban Kim 86ng Ian nay gioi thi$u Nghin le m9t aem qua ban dlch cua Antoine Galland. ttt Nghin le m9t aem khong chi la m<)t t p truy$n co tfch, d6 la ca m9t the gioi. The gioi nguoi A R p trong cu9c doi thlfc t;:ii cung nhu trong canh than tien ma quai, the gioi cua d;:io H6i tu khi c6 su' thanh van va d;:io H6i qua cac truyen thuyet dan gian. Nguoi A R p van cho pho sach nay la m9t tam guong vi d;:ii ai nay c6 the nhln vao day ma suy ngam, ma soi xet ban than mlnh. Liti n6i dau trong ng uyen ban viet: "Chuy$n nguoi xua la bai h9c cho nguoi doi nay'; va ca ngqi: "Vinh quang thay cho nhung ai da g6p chuy$n nguoi doi xua de lam bai h9c cho nguoi doi nay! Chfnh tu trong nhung bai h9c ay, nay xin ke chuy$n Nghin le m9t dem voi tat ca nhung dieu mau nhi$m va nhung cham ngon chua dlfng trong do:' Kh6 ma thu6ng thuc day du tac pham van h9c dan gian cua m9t dan t9c neu khong CO nh((ng hieu biet nhat djnh Ve ljch Su', triet

15 ly va sinh ho;:it cua dan t9c ay. Rat nhieu truy$n trong Nghin le m9t t1em xoay quanh nhung chuy$n xay ra duoi trieu d;:ii cua nha vua c6 thl,(c, noi tieng 6 Batda vao cu6i the ky thu 8 va dau the ky thu 9, vua Ha run An-Rasit ( ). M t khac, m9i tieu chuan ve d;:io due, phap ly... cua nguoi A R p ngay cho den bay gio van ca ban dlfa tren kinh Coran. B6i v y, chung toi xin duqc gioi thi$u so qua voi b;:in d9c Vi$t Nam chung ta m9t vai net ve the gioi A R p va to chuc chfnh trl - xa h9i cua m9t de qu6c A R p xlia kia, ve d;:io H6i va nguoi sang l p ra n6 la Mohamet cung voi kinh Coran, Kinh Thanh t6i thieng lieng cua ton giao nay. 8;:io H6i (lxlam) ra doi vao the ky thu 7 t;:ii Arabi, nguoi sang l p la Mohamet (ho c Mahomet)( 1 l nguoi thu9c b9 l;:ic Caraxft. Mohamet sinh ra 6 La Mechca, thu phu nuoc Hetgiada 6 Arabi vao nam 570 (ho c 580) va mat 6 Medin ngay 8 thang 6 nam 632. M6 coi cha tu be, luc dau Mohamet duqc ong n9i nuoi, sau 6 voi chu. Luc con tre, chuyen giup vi$c huong dan cac doan du hanh sa m;:ic. Ve sau vao lam cong cho m9t nguoi dan ba g6a giau c6, chu m9t hi$u buon 6 La Mechca ten la Khadigia. Nguoi ph1,1 nu nay ket hon voi Mohamet tuy ba Ion hon ong nhieu tuoi. Nho di d6 di day nhieu, ong dan dan am tliong giao ly d;:io Do Thai, d;:io Ca 86c va ngay cang say me vi$c tu hanh. Ong thuong lanh 6 m9t nai de suy ngam, d c bi$t Ve Slf phan xet CUOi cung cung nhli Slf XUat hi$n CUa cac nha tien tri. Theo truyen thuyet, m9t horn ong nghe c6 tieng n6i thieng lieng tu tren troi v9ng xu6ng giao su m$nh cho mlnh. Tu d6 ong W cho la dang su gia nhli nhieu dang khac xlia kia duqc Thliqng de ( 2 l tuyen ch9n va giao cho su m$nh ran bao dan lanh long kfnh sq dang Ala va hang ngay phai cham lo su'a mlnh de chuan bl cho ngay phan xet cu6i cung. Vi$c nay xay ra vao khoang nam 61 o. Mohamet w cho la (1). Ten c:lay c:lu cua 6ng la M6hamet Abun Caxim, Ben Apc:lala, Ben Apc:len - Mottalft. En Hasimi (Mohamed Aboul Qasim, Bes Abdallah, Ben Abd-el-Mottatid. El Hacchimi). (2). Tieng A R p g9i Thliqng c:le la Ala (Dang thieng lieng). 14

16 duqc cac thien than truyen d;:it cho nhung loi phan bao cua Thuqng de de pho c p trong nhan dan. Luc dau s6 nguoi tin theo ong rat ft. 8a the m9t phan cac tfn do cua ong bl dan thanh La MechcO' ch6ng d6i, bu9c phai di cu sang Abyxini, m<)t nuoc thoi bay gio theo d;:io Thien Chua. 8uqc nhan dan tran Yathorft tiep thl,i giao ly cua ong khuyen khfch, Mohamet roi La MechcO' den day ngay 16 thang 7 nam 622. Yathorft tu day lay ten la Medin (c6 nghia la Thanh ph6 cua Bang tien tri) va ngay horn ay, ngay 16 thang 7 nam 622 tr6 thanh ngay Nguyen dan cua llch Hoi giao. Llch nay tfnh dlfa theo slf chuyen d9ng cua m t trang, nhu am llch cua ta. O Medin, Mohamet chang may ch6c tr6 thanh khong chi la "Bang tien tri" ma con la m9t nha chfnh trl nam trong tay v n m$nh cua thanh ph6 nay. Quyen ll,(c cua ong m9t m t dl,(a vao s6 tfn do da cung ong roi bo La MechcO' den va m t khac vao s6 nguoi dla phuo'ng tin theo d;:io cua ong ngay cang dong. M9t cu9c chien tranh xay ra dai dang tam nam rong, va ket thuc bang thang lqi cua Mohamet. Ong khai hoan ve La Mechca nam 630. Ngoai chien thang rl,(c ro BetrO', Mo ha met con tien hanh nhieu cu<)c chinh phl,jc cac nuoc khac, nhat la cac nuoc 6 Arabi, va tien danh Xiry, t;:io tien de cho nhung cu9c chinh ph;:it Ion cua nguoi A R p ve sau, khi ong da qua doi, de md r9ng de qu6c cua h9. Mohamet khong bao gio w cho mlnh la nguoi sang t;:io ra kinh Coran, nen tang giao ly d;:io Hoi, ca sd l p phap va cac m6i quan h$ cua nguoi A R p. Ong chi nh n mlnh la nguoi phat hi$n ra Kinh Thanh. Ngoai chuc nang ky di$u d6 ra, ong chi la m<)t nguoi nhu m9i nguoi tran the khac. Ong lay b6n V<;>' chfnh thuc - nhu kinh Coran cho phep - l;:ii them ca m9t doan tl thiep song van khong c6 con trai ke nghi$p. Sau khi Mohamet qua doi, nhctng nguoi ke vl ong tiep tl,ic cac cu<)c chien tranh chinh ph;:it, l p nen m<)t de qu6c r<)ng Ion trai tu

17 ba song An 6 Tay Bae An 89 den t n 8;:ii Tay Dlidng men theo bo Bae 8la Trung Hai. 8;:io Hoi cung nho d6 ma Ian truyen r9ng rai. 8uqc m9t thoi gian de qu6c A R p bl chia nam xe bay song d;:io Hoi van giu duqc tfnh thong nhat va tiep t1,1c phat trien. Ngoai cac nuoc A R p nay dong hdn m9t tram tri$u nguoi, d;:io Hoi con thlnh hanh 6 nhieu vung r9ng Ion tu lndonexia qua Pakistang den Tay Ban Nha, tu chau Phi da den cho tai cac nuoc Trung A: Kazastang, Kiechghizi, Uddbekistang, Taxikixtang, Tu6cmeni va vung Tan Clidng cua Trung Qu6c. NhCTng loi giao huan cua Mohamet duqc cac h9c tro va tfn do gan gui nhat cua ong ghi l;:ii va lliu truyen qua cac ban chep tren Xlidng l;:ic da, tren da ho C tren la c9. E)e tranh tlnh tr;:ing CO nhieu dl ban, vl calfp( 1 l dau tien n6i ngoi Mohamet la Abu Beke ( ) cho chinh ly va ban hanh m9t ban kinh duy nhat. E)en thoi hoang de Otman ( ) m9t tieu ban l;:ii duqc l p ra c6 trach nhi$m chinh ly va xac dlnh Ian cu6i cung ban kinh chfnh thuc. Nhu v y, chi hai mlidi nam sau ngay giao chu qua doi, Kinh Thanh cua d;:io Hoi da khong con dl ban va cu v y duqc lliu truyen cho den t n bay gio. Tuy v y do d c diem 16i viet ch CT A R p thuong gay nhieu each hieu khac nhau ve van ph;:im, l;:ii trai qua mlioi ba the ky lliu truyen ke ca 6 nhieu nuoc khong n6i tieng A R p, do d6 kh6 tranh khoi tlnh tr;:ing nay sinh nhieu diem dl bi$t. E)e khac ph1,1c nhuqc diem d6, nam 1923 chfnh phu Ai qp cho an hanh m9t ban kinh chfnh thuc c6 chu thfch rat day du nham tranh m9i each hieu khong dung va c6 nhctng each giai thfch khac nhau.( 2 l Nhieu nha nghien cuu da nh n xet: Kinh Coran la hi$n tliqng rat d c bi$t. Jexu Crft, nguoi van duqc coi la ke sang l p d;:io Thien Chua khong de l;:ii tac pham ho c di huan nao. NhCTng c9ng dong Thien (1). Calfp ho c Khalfp la hoang c:le kiem giao chu c:19o Hai thoi trung co. (2). Theo G.H.Buxke trong loi gioi thi u Coran, ban tieng Phap, Nha xuat ban Phaxken, Paris. 16

18 Chua giao dau tien tach ra tu d;:io Do Thai, thua nh n Clfu uoc v6n cua d;:io Do Thai va bien n6 thanh Kinh Thanh cua mlnh. Con Tan uoc la m9t t p hqp nhieu van pham khac nhau mai den cu6i the ky thu tu sau Cong nguyen moi thlfc Slf dlnh hlnh. Nguqc l;:ii, kinh cua d;:io Hoi la tac pham cua m9t nguoi, va chi hai muo'i nam sau khi nguoi d6 qua doi, da tro' thanh hoan chinh. 86 la m9t dieu hiem thay trong ljch Su' cac ton giao, n6i len thien tai loi l;:ic cua Mohamet. Kinh Coran ve thlfc chat la phan anh cac ho;:it d9ng ton giao cua Mohamet voi tu each la m9t dang "su gia". B6i v y n9i dung cua n6 rat phong phu va phong each dien d;:it cung khong dong nhat. Nhung do;:in ra doi som nhat va tuo'ng d6i ngan ho'n ca mang nhieu chat tho' (kinh Coran v6n duqc viet bang van xuoi c6 van). M9t phan quan tr<;>ng gom nhung truy$n ke vay muqn tu nhung truyen thuyet Do Thai, Thien Chua giao, nhat la truyen thuyet da c6 trong Clfu uoc. Va cu6i cung la nhung quy dlnh nham to chuc c9ng dong tfn do 6 Medin, day cung la CO' sd lu t 1$ Hoi giao ve phap ly va ve le nghi. 8;:io Hoi khang djnh slj ton t;:ii cua m9t Thuqng de duy nhat (tieng A R p g9i la Ala) ma su gia cu6i cung la Mohamet. C6 thien duong va dla ng1,1c, c6 ph1,1c sinh va phan xet cu6i cung, c6 thien than va ma quy. Tfnh thieng lieng cua kinh Coran la nguyen ly CO' ban cua d;:io Hoi. Ve nghi tiet, tfn do Hoi giao phai cau kinh nam Ian moi ngay. Luc cau kinh, m t huong ve La MechcO'. Tfn do phai an chay trong thang ramadan (thang chfn theo ljch Hoi) va hanh huo'ng ve La Mechw ft nhat m9t Ian trong su6t doi nguoi. 8;:io Hoi khong c6 thay tu chuyen nghi$p. Chi c6 nguoi rao gio cau kinh va nhung nguoi chuyen trach m9t s6 vi$c ton giao va xa h9i. Ve m t xa h9i, Slf xuat hi$n cua d;:io Hoi mang m9t s6 yeu t6 tien b9 vao thoi d6. 8;:io Hoi chu truo'ng doan ket m9i nguoi, truoc het la doan ket cac dan t9c A R p, bot$ chon nguoi con gai dau long moi de, khuyen khfch cuu giup nguoi ngheo, giai ph6ng nguoi no 1$. Luc ra doi n6 phu hqp voi nguy$n v9ng cua cac tang lop ngheo hen,

19 nho v y nhanh ch6ng Ian truyen r9ng rai va tr6 thanh cho dlfa vung chac cho che d9 chfnh trl thoi bay gio. 8;:io H6i g6p phan quyet dlnh sl,(thanh l p va banh trliong cua de quoc calfp tu the ky 7 tro' ve sau. M9t d c diem noi b t va quan xuyen cua Nghin le m9t dem la each dung cau chuy$n l;:ii giua chung, bao truoc se h;:i h6i phan giai. Cau chuy$n nay duqc long vao cau chuy$n khac, cung c6 khi tac gia t p hqp nhieu nhan v t tfnh chat rat khac nhau l;:ii m9t noi, r6i t;:io nen tlnh huong bu9c moi nguoi phai ke m9t chuy$n. Voi each nay, truy$n muon ket thuc ()' dau cung duqc, ho c muon keo dai bao nhieu cung van la hqp ly. E) c diem ay XUat phat tu m9t Slf can thiet song con: nang Seherazat phai ngung cau chuy$n cua mlnh vao luc troi sang, 6 do;:in hay nhat, ho c hua h n m9t chuy$n khac se con hap dan hon nua; neu khong, ten b;:io chua Saria se thi hanh quyet dlnh tan b;:io cua han va nglioi ke chuy$n se khong the song tai ngay horn sau. 86 cung la ngh$ thu t d9c dao cua nglioi ke chuy$n rong nham thu hut slf chu y cua thfnh gia, sao cho nhung nguoi nghe khong chan, khong m$t, khong bo ra ve do' chung, va toi horn sau se con den nghe dong hon horn truoc. Nhung luc nang Seherazat ngung l;:ii va n6i voi b;:io chua Saria: "Tiec thay troi da sang r6i ma phan con l;:ii la do;:in hay nhat trong cau chuy$n..:; ho c: "Nhung chuy$n vua r6i hay th t day nhling khong the nao so sanh duqc chuy$n b$ h;:i sap nghe day..:'chfnh la luc nglioi ke chuy$n thlia voi thfnh gia dang cham chu: "E)em da khuya lam r6i xin cho phep dung t;:ii day, dem mai toi xin ke not hau quy vj..:' Loi ngat chuy$n nay, c6 nhung ban thanh van se ghi 18

20 t6m tat: "Muon biet slj the the nao, xin xem hoi sau se r6'; (nhu trong cac tieu thuyet chuo'ng h6i cua Trung Quoc). Ngoai m<)t so ft truy$n rieng le, Nghin le m9t dem thuong bao g6m nhg'ng chuoi gan b6 voi nhau long ghep vao nhau. M9t nhan v t ke m9t chuy$n, nhan v t trong chuy$n thu hai nay ke chuy$n khac, r6i den luqt nhan v t thu9c the h$ thu ba ke tiep m9t chuy$n khac nua. 86 la truong hqp chuoi truy$n Nguai acinh ca g6m nam truy$n. Thuong g p ho'n la each t;:io nen tlnh huong bu<)c tat ca nhg'ng nhan v t chfnh trong truy$n phai Ian luqt ke chuy$n cua mlnh ho c m9t chuy$n nao d6 ma mlnh biet. Chuoi Chuy n ba khat st con vua va nam thieu phtj d thanh co Bcitaa g6m bay truy$n, chuoi Chuy n chu gu g6m muoi hai truy$n, chuoi NhUng chuyen vi hanh g6m bon truy$n v.v... thu<)c vao truong hqp nay. Cung c6 khi m<)t chuoi nhieu truy$n voi nhan v t va ket cau rieng bi$t duqc t p hqp theo cung m9t chu de. Nam chuy$n tlnh, dang d6 ho c doan vien, bat dau voi Chuy$n Abu Hatxan... duqc A. Galland xep lien nhau, chiem tai ho'n bon tram trang sach. 8 c diem thu hai cua Nghin le m9t dem la Slf chung song, Slf ho;:it d9ng xen ke va tac d9ng qua l;:ii gig'a con nguoi va than linh. Ben c;:inh nhg'ng tlnh tiet song qua, thlfc qua, thlfc tai muc W nhien chu nghia, la Slf tu'o'ng tu'9'ng het mljc huyen ho C, Vien Vong, tlf do bu6ng mlnh theo phep nhi$m mau cua ao giac, nhu loi nh n xet chf ly cua Macxim Gorki. Bay kh6ng phai la Slf ngau nhien. Quan diem nay cua nhg'ng nguoi ke chuy$n bat ngu6n tu the gioi quan cua d;:io H6i. Nhan v t chfnh trong m9t chuy$n chang da n6i r6: "Han chang da biet, thua hoang tu', nhu d;:io H6i cua chang van d;:iy, the gioi nay c6 nguoi 6, ma cung c6 than linh d6 sao:' Nhu da n6i 6 tren, cac truy$n trong Nghin le m9t dem, duoi d;:ing dang luu truyen den chung ta ngay nay, duqc dlnh hlnh Ian cuoi vao khoang the ky 15 6 Ai qp, khi dan ca nuoc nay da theo d;:io H6i. Khuynh huong ca ngqi qua muc d;:io H6i va da pha cac ton