Microsoft Word - XUAN_NT_MXTTT VII

Size: px
Start display at page:

Download "Microsoft Word - XUAN_NT_MXTTT VII"

Transcription

1 MÙA XUÂN TRONG THƠ THIÊ N VII Sưu tâ p cuả MU C LU C 1. NHẤT CHI MAI - CHẤT NGƯỜI MUÔN THUỞ - Phan Trang Hy 2. MÙA XUÂN TRONG CỬA PHẬT - Hoàng Hương Thủy 3. NGHE TIẾNG HOA KHAI - Nhất Thanh Thích Nguyên Hiền 4. Đọc lại bài thơ Mãn Giác - Vũ Quần Phương 5. Mùa xuân trong thơ Basho - Tuệ Lãng 6. Một bài thơ cho hai mùa xuân - Dương Kinh Thành 7. Đầu năm đọc Thơ Đường về mùa Xuân 8. Bài thơ XUÂN VÃN của Ðiều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông - Thích Thông Huệ 9. NỤ ĐÀO NỞ HOA - Thích Thiện Hữu 10. MÙA XUÂN BẤT DIỆT - Thích Tuệ Nhật 11. Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân - Nguyễn Công Lý 12. Hương Xuân trong Cõi Thơ Thiền - Thích Nữ Tịnh Quang 13. LÃNG MẠN KHÚC DU XUÂN - Cư Sĩ Liên hoa 14. THƠ XUÂN ĐIỀU NGỰ GIÁC HOÀNG TRẦN NHÂN TÔNG - Trí Bửu 15. Xuân nhật tức sự và phút giây đại ngộ của gia nhân- Linh Thuần 16. Đêm qua sân trước - một cành mai - Trí Bửu 17. NHẤT CHI MAI - CHẤT NGƯỜI MUÔN THUỞ - Phan Trang Hy 18. Mùa Xuân Nói Chuyện Hoa Mai Nguyễn Ngọc Bảo 19. MÙA XUÂN của ĐỜI TÔI KOBAYASHI ISSA ( ) THƠ VÀ ĐỜI - Thiên Hương Chu Kim Hải soạn dịch 20. Trồng hoa trên đá - Hạnh Chiếu 21. Mùa xuân trong thơ thiền - yume.vn 22. TRĂNG XUÂN TRONG THƠ TRẦN NHÂN TÔNG - TRẦN VĂN TÍCH 23. Hoa đào ngày Xuân - Xuân Phương 24. Bùi Giáng Nguồn Xuân - Đặng Tiến 25. MÙA XUÂN QUA THI KỆ - Như Hùng 26. CHÚT CHẠNH LÒNG NGẪU HỨNG MÙA XUÂN - Giác Đạo DƯƠNG KINHTHÀNH 27. Mùa xuân trong tranh thêu xứ Huế 28. Y HÌNH HOA MAI HOA ĐÀO 29. Dịu dàng các loài hoa dưới Xuân nuadoihu/yume.vn

2 NHẤT CHI MAI - CHẤT NGƯỜI MUÔN THUỞ Phan Trang Hy Người, cũng là muôn loài trong cái thế giới ta bà, vẫn mang tứ khổ của cuộc ñời, vẫn phải chịu bao cảnh trầm luân, vẫn phải nỗ lực tu tập ñể thoát khỏi luân hồi. Tôi cũng thế. Có lúc tôi chịu ñớn ñau, chịu bao phiền não. Tôi nào thoát ñược chốn trần gian ñầy khổ ải. Đôi khi, vì cớ này cớ nọ, tôi tìm ñọc những vần thơ Thiền. Và tôi bắt gặp bài kệ Cáo tật thị chúng (Có bệnh bảo mọi người) của Thiền Sư Mãn Giác ( ): Xuân khứ bách hoa lạc, Xuân ñáo bách hoa khai. Sự trục nhãn tiền quá, Lão tòng ñầu thượng lai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Xuân ruỗi, trăm hoa rụng, Xuân tới, trăm hoa cười. Trước mắt, việc ñi mãi, Trên ñầu, già ñến rồi. Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết, Đêm qua, sân trước, một cành mai. (Ngô Tất Tố dịch)

3 Thơ Văn Lý Trần, tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 1977 Thiền sư nhìn sự vật trôi, với tâm ñịnh, ñịnh ñến vô cùng, hòa nhập với chân như, nên tâm Ông rung lên tiếng thơ lòng thiền. Trước tự nhiên, tâm tự nhiên theo. Ông an nhiên theo vòng sinh hóa vũ trụ: Xuân khứ bách hoa lạc, Xuân ñáo bách hoa khai. Tự nhiên là vậy. Xuân khứ rồi xuân ñáo, hoa lạc rồi hoa khai. Có phải ñó là quy luật sinh hóa? Có phải ñó là quy luật thời gian? Nói về mùa xuân là ñể nói ñến tứ mùa. Thời gian cứ trôi, kiếp làm người cũng như muôn loài phải mang chuyện sinh tử, phải chứng kiến những sự ñời trôi qua trước mắt: Sự trục nhãn tiền quá. Sự ñời trôi theo thời gian, mà thời gian lại trôi theo tâm, bởi tâm là con mắt huệ - mắt thiền. Đời trôi mà tâm ñịnh là cớ làm sao? Nhưng, làm người cũng có thể tâm ñịnh kia mà! Tâm ñịnh, nhưng thời gian vẫn cứ trôi. Và thế là cái lão vẫn cứ ñến với con người. Đó là sự nghiệt ngã của tự nhiên dành cho con người. Cái già từ từ ñến trên ñầu: Lão tòng ñầu thượng lai. Đọc câu thơ, tôi bỗng nhận ra một ñiều: trên ñầu tôi tóc ñã hóa trắng. Tôi ñang ñến già. Già vì biết, vì khổ não, phiền trược. Tôi già theo thời gian... Thời gian của vũ trụ, của ánh sáng thì vô cùng. Thời gian của ñời người thì có hạn. Tôi nghe có ai ñó nói bên tai tôi là, chỉ có vượt cái có hạn ñế ñến cái vô cùng mới có thể vượt qua vòng luân hồi của tử sinh - sinh tử.

4 Và trong tôi như thấy giờ phút sắp viên tịch, chất thiền của Mãn Giác Thiền sư tỏa sáng bên các ñệ tử: Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Dẫu hoa tàn khi xuân hết. Nhưng sức sống của thiên nhiên vẫn mãnh liệt. Trong cái tàn của hoa xuân lại ẩn hiện mầm sống của ñất trời qua hình ảnh nhất chi mai. Thiền sư không nói hoa nở trước sân, nhưng tâm cảm một cành mai ñang hấp thụ, chắt lọc tinh túy của ñất trời ñể tồn tại trên cõi ñời này. Cùng sự ñồng cảm với Mãn Giác, Thiền sư Chân Không ( ) nói về Diệu Đạo: Xuân lai xuân khứ nghi xuân tận. Hoa lạc hoa khai chỉ thị xuân (Tạm dịch: Xuân ñến xuân ñi tưởng xuân hết. Hoa tàn hoa nở vẫn hoàn xuân). Tất cả cũng chỉ là sự sinh hóa của vũ trụ, sự tuần hoàn của Đại Ngã. Cảm nhận sự tuần hoàn ấy, hồn thơ của Mãn Giác ñã ñịnh trước ñổi thay, trước luân hồi của vạn vật. Không còn tứ khổ khi Nhà thơ Thiền mang bệnh lại nói nhất chi mai. Bởi vì Thiền sư ñã an nhiên cái lẽ thường tình sinh tử: Sinh lão bệnh tử- Tự cổ thường nhiên (Diệu Nhân, ). Cả bài kệ ñầy chất thơ, từng câu từ ñầu ñến cuối ñều có ý niệm thời gian. Tác giả dùng thời gian như là qui luật mà con người phải nhận lấy ñể làm Người, ñể khẳng ñịnh sự tồn tại của chất Người - nhất chi mai. Quả thật, ở Thiền sư, thời gian tịnh ñến ñộ như không có gì ñể nói, như bản ngã người hòa với Đại Ngã Tự nhiên, như chân như của người, của Phật. Đọc Cáo tật thị chúng của Mãn Giác Thiền sư trong thời buổi này, tôi vẫn thấy nhất chi mai theo thời gian hấp thụ tinh khí thần của Nhật - Nguyệt - Tinh Đại Ngã ñể thành Người. Mừng Xuân Nhâm Thìn 2012

5 MÙA XUÂN TRONG CỬA PHẬT Hoàng Hương Thủy Khi mùa Giáng Sinh và Tết Dương lịch ñến là mùa ñông lạnh giá cũng ñang về mang theo tuyết trắng phủ ngập ñường sá, dày nặng trên mái nhà, che lấp xe cộ ven ñường Đó là mùa lạnh miền Đông nước Mỹ. Còn ở miền Tây, xứ Cali nắng ấm cũng bắt ñầu có những cơn mưa tưới tẩm ruộng vườn ñồi núi. Những con sông khô cạn qua mấy năm liền hạn hán cũng bắt ñầu có nước tràn về, ñầy sông, chảy lao xao róc rách len qua các lùm cây, bụi cỏ làm tươi mát không gian. Mùa ñông ở ñây tuy không rét buốt băng giá nhưng cái lạnh sau cơn mưa cũng có khi xuống ñến 40 ñộ F. Cái lạnh khô ấy cũng làm tê tái những người già và em bé. Bệnh cảm cúm cũng theo ñó ñến viếng thăm nhiều người Mùa ñông ñến cũng có nghĩa là mùa ñông ñang ñi, ñang trôi theo dòng thời gian với bốn mùa Xuân,Hạ, Thu, Đông rồi lai Xuân. Con người cũng bận rộn theo tháng năm, tất bật làm ăn sinh sống suốt bốn mùa nên nhiều khi quên ñi tiếng ñập của thời gian. Mỗi ngày như mọi ngày nên quá quen với sự ñổi thay của nước chảy mây trôi ngày qua tháng lại ñể miệt mài với công việc của ñời thường. Cứ thế cho ñến khi ngừng, nghỉ, chợt ngẩng mặt nhìn trời thì chao ôi, cỏ cây hoa lá ñang hồi sinh dưới nắng ấm của mùa Xuân mới ñang về. Chồi non, cây xanh, cỏ mượt, hoa tươi thắm ñang hé nụ tươi cười trong cái se lạnh còn sót lại của mùa ñông qua. Phải chăng mùa Xuân lại ñang về... Ô hay Xuân ñến bao giờ nhỉ? Nghe tiếng hoa khai bỗng giật mình. Sáng nay thức dậy choàng thêm áo, Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh! Đó là lời của nhà thơ là thi sĩ Huyền Không - là hòa thượng Mãn Giác. Khi mà thời gian tuông chảy ñêm ngày không ngừng nghỉ và sự ñời cũng chảy tuông như thế thì có gì mà không mới mẻ trong từng khoảnh khắc? Nói ñến mùa Xuân là nói ñến sự tươi ñẹp an lành. Thế nhân thường mượn mùa Xuân ñể nói ñến cuộc sống tươi vui ñầy sức

6 sống vươn lên, nên tuổi trẻ ñược gọi là tuổi thanh xuân, tuổi ñầy sức sống. Và muốn ñược sống tươi vui như mùa xuân thì cần phải có Tâm Mùa Xuân, tức là lúc nào lòng cũng mới mẻ, tươi vui, không cũ kỹ, khô cằn như mùa thu lá rụng, mùa ñông lạnh giá. Có lẽ nhà thơ muốn nói với chúng ta như thế. Sư Tổ Trúc Lâm cũng có bài kệ về mùa Xuân mới: Thủy khởi khải song phi Bất tri Xuân dĩ qui Nhất song bạch hồ ñiệp Phách phách sấn hoa phi Bản dịch: Ngủ dậy mở cửa sổ Ngờ ñâu Xuân ñã về Một ñôi bươm bướm trắng Nhịp cánh nhắm hoa bay. Ngủ dậy, phải chăng Tổ Sư muốn nhắn nhủ với chúng ta là chúng ta ñã tỉnh giấc mê muôn thưở? ñể mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi mà không vướng mắc, ñể chỉ thấy chân tâm hiện tiền sáng ngời, còn tìm ñâu xa, mở cửa sổ liền thấy bướm trắng nhẹ nhàng bay ñến bên cành hoa. Xuân ñến làm ñổi mới không gian, con người và cuộc ñời. Xuân ñến cho ta niềm tin yêu mới, rọi xuống hồn ta những tia hy vọng. Ta cứ việc ươm niềm tin yêu hy vọng ấy vào những ngày ñầu xuân thì ta sẽ buông bỏ ñược mọi ưu tư phiền muộn của cuộc sống, quên ñi những vất vả khó khăn của ñời thường, ñể trọn vẹn sống với những ngãy Xuân, ngày Tết. Lúc ñó chắc chắn ta sẽ thấy ñược Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh như hòa thượng Mãn Giác ñã thấy. Vậy ta hãy cứ vui xuân, hưởng xuân và hãy cứ khoác lên mình chiếc áo nhuộm màu vũ trụ mới toanh. Ngày xưa, rất xưa, cách ñây ñến 10 thế kỷ, thiền sư Mãn Giác thế kỷ thứ 11 ñời Lý cũng ñã từng làm thơ ca tụng mùa xuân mới, cho dù Xuân ñến, Xuân ñi, Xuân tàn, nhưng qua thơ, Ngài ñã ñể cho mùa Xuân khi tái sinh, bởi vì hoa lá, cây cành tưởng tàn úa khi ñông qua, lại bắt ñầu cho ta những chồi non, những nụ hoa tươi thắm. Hãy lắng nghe tiếng thơ của Thiền Sư: Xuân khứ, bách hoa lạc

7 Xuân ñáo, bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Bản dịch của Ngô Tất Tố: Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Thiền Sư Mãn Giác bắt ñầu bài thơ bằng từ rụng và kết thúc bài thơ bằng từ nở. Xét nội dung tuần hoàn, vốn không ñầu không cuối thì rụng rồi nở hay nở rồi rụng thì cũng giống nhau thôi, nhưng hiệu ứng cảm xúc thì có khác. Phải chăng Thiền Sư muốn tạo cho nhân sinh một niềm tin rụng rồi sẽ nở: Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Nhưng nếu nói ngược lại thì nó sẽ như là một lời cảnh cáo: nở ra rồi thì cũng rụng thôi! Luân hồi là giáo lý nền tảng của Phật Pháp, cũng như Nhân và Quả. Việc sống chết như hai mặt của một tờ giấy, có sinh thì có hóa, có hóa tất có sinh. Người ñắc ñạo bình thản nhìn cõi tịch diệt như cõi trở về. Thơ của vị cao tăng viết khi có bệnh mà mở ñầu ñã nêu luật luân hồi hẳn là ñể ñạt an nhiên cho tâm trí, thanh thản chấp nhận qui luật sinh hóa. Còn hay mất thì cũng là hư ảo. Lòng người sẽ lặng và trong như mong muốn của bao bậc tu hành. Toàn bài thơ là cả một khối giáo lý liền mạch về cõi vô thường - trong ñời không có cái gì tồn tại mãi. Xuân ñến xuân ñi, hoa rụng hoa nở. Việc ñời ñổi thay, trẻ qua già tới. Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai (Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa nở) Các lập luận trong bốn câu thơ ñầu là cùng chiều.

8 Nhưng hai câu kết thì lại khẳng ñịnh: Mùa Xuân là vĩnh viễn, cái ñẹp là vĩnh hằng như là mâu thuẫn với thuyết không có gì là vĩnh cửu ở trên. Hay ñó là phút ñốn ngộ của vị thiền sư thoạt tìm ra chân lý? Thuyết vô thường của nhà Phật ñã trở thành chân lý ñể giải thích mọi biến thiên. Nếu hai câu ñầu nêu thuyết luân hồi như một chính ñề thì hai câu ba bốn lại như một phản ñề. Chính ñề từ giáo lý, phản ñề là hiện tượng trong ñời sinh ñộng và cụ thể. Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai (Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi) Việc ñời vô thủy vô chung, ñuổi nhau ngay trước mắt mình, không thể không thấy. Còn sự già nua thì cứ ñầu mình mà tới (tóc bạc), muốn tránh cũng không ñược. Phối ý hai câu thơ lại sẽ thành tiếng thở dài ngậm ngùi trong luận ñề phi lý của triết học hiện sinh. Hai câu ñối nhau chặt chẽ, bàn lẽ rộng xa, nhưng chứng cứ thì hội tụ vào thân xác con người (mắt, ñầu). Đây chính là ñặc sắc của Thiền học Lý Trần Việt Nam. Sống bền chắc với ñời ñể mà vui cõi ñạo (Cư trần lạc ñạo). Nắm chắc giáo lý vĩnh cửu của Phật Pháp nhưng các thiền sư vẫn lắng nghe tiếng ñập cửa hằng ngày của cuộc ñời. Tất cả nằm trong câu 3 và 4. Có thể thuyết luân hồi chưa ñủ cho lòng người yên ổn chăng? Vì vậy mà những nhà thơ ñời thường như Xuân Diệu ñã nói lên tiếng nói của tình yêu lứa ñôi, của khổ ñau và hạnh phúc, của những trăn trở vui buồn, ñược mất. Tiếng than trách ñó ta nghe quá nhiều qua thơ văn mới thời tiền chiến như: Yêu là chết ở trong lòng một ít Vì mấy khi yêu mà chắc ñược yêu Cho rất nhiều nhưng nhận chẳng bao nhiêu Người ta ñã tính toán so ño trong tình yêu cho và nhận. Đó là thứ tình yêu ích kỷ, muốn chiếm ñoạt, cho nên họ buồn chán ñau khổ than khóc. Cho nên họ khác với các thi sĩ thiền sư, họ ñâu thấy ñược ñông tàn xuân lại ñến, hoa rụng rồi hoa lại nở khi mùa xuân mới lại trở về. Chế Lan Viên cũng thấy xuân ñang ñến nhưng không thấy ñược

9 mùa xuân tươi mới mẻ. Xuân ñến mà ông lại than: Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu Đem chi xuân lại gợi thêm sầu Với tôi tất cả ñều vô nghĩa Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau. Có lẽ trong một lúc nào ñó thấy cuộc sống là vô vị, vô nghĩa, một ngày như mọi ngày, cuộc sống cứ trôi ñi trong cái hỉ nộ ái ố nên chỉ thấy khổ ñau, buồn chán mà không nhìn thấy ñược cái hạnh phúc tái sinh của muôn loài qua dòng trôi chảy. Không là nhà tu, không là thiền sư nên người ñời ñã ñánh mất niềm tin yêu hy vọng. Họ ñâu thấy ñược hoa rụng rồi hoa nở. Họ chỉ thấy sinh già bệnh chết, cuộc ñời ngắn ngủi quá, cuộc sống phi lý quá! Làm sao thấy ñược hết chu kỳ của cuộc sống, con người và cỏ cây hoa lá lại tái sinh. Xuân, Hạ, Thu, Đông, rồi lại Xuân. Người già cứ ñi vào cõi thiên thu thì trẻ thơ, em bé lại ñược sinh ra ñể rồi ñi vào ñời, biết ñâu với một tâm hồn mới mẻ, trẻ trung hơn. Dòng ñời cứ trôi chảy như luân hồi sinh tử, như dòng thời gian cứ cuốn trôi sáng trưa chiều tối, như bốn mùa luân phiên ñổi thay. Trong Phấn Thông Vàng, Xuân Diệu ñã nhìn cuộc ñời trôi ñi với nỗi chán chường tuyệt vọng, cũng cố ngoi lên ñể sống, nhưng là cái vươn lên của những người níu kéo cuộc sống trong tuyệt vọng. Cũng chỉ là ñể tìm quên mà thôi! Ai lại không nghe ít ra là một lần nỗi ñìu hiu của ao ñời bằng phẳng. Chúng ta nhảy múa gào khóc, quay cuồng ñể cho có việc, nếu không ta sẽ thấy một sự vắng vẻ vô cùng thê lương. Và dù siêng năng ñến ñâu ñôi lúc ta cũng bắt gặp ở ñáy hồn ta một nỗi trống không rất tuyệt vọng. Xuân Diệu thời hiện ñại mà cũng còn viết Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại Xuân ñến, hoa nở, nhưng mùa hoa này với ông không còn như mùa hoa trước. Thơ nhân loại cổ kim ñã có nhiều bài diễn ñạt thành công nỗi buồn tức tưởi của con người như Thôi Hiệu của Trung Hoa viết: Hạc vàng bay mất từ xưa Nghìn năm mây trắng bây giờ vẫn bay. (Tản Đà dịch)

10 Một nhà thơ của Ý, Salvatore Quasimodo, bên trời Âu cũng thấy nỗi buồn cô ñơn: Mỗi người ñứng một mình Trên trái tim quả ñất Lòng xuyên qua tia nắng mặt trời Và chưa chi chiều ñã tắt. Cho nên học tu là học buông bỏ, chấp nhận cuộc sống như nó vốn là, nó cứ ñến rồi nó cứ ñi, nhưng ta thì vẫn phải sống. Bài thơ của vị Thiền sư thế kỷ 11 là một quá trình giác ngộ chân lý. Câu thơ Đêm qua sân trước một cành mai ñã hòa nhập với câu thơ Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh của hòa thượng Mãn Giác thế kỷ 20 ñể từ ñó cùng nhau: Ta từ sinh tử về chơi Ngồi trên chóp ñỉnh mỉm cười với trăng. (Huyền Không HT Mãn Giác) Xuân ñi xuân ñến, hoa rụng hoa nở là niềm tin yêu hy vọng cho chúng ta. Hãy vui cùng Xuân mới, hãy cười với ngày Tết ñến vì không gian ñang ñổi mới, ta cũng hy vọng hồn ta cũng mới theo. Những tâm hồn già nua ưa triết lý, lý luận thì dù triết lý lý luận có nhanh ñến ñâu cũng không thể bắt kịp nhịp ñời ñổi mới này. Chỉ những tâm hồn trẻ thơ, không toan tính so ño, không chất ñầy ý tưởng, những tâm hồn luôn mở rộng cửa ñón chào sự sống nảy sinh trong từng giây phút mới là những tâm hồn sống thực sự trọn vẹn. Đó là những tâm hồn luôn mới mẻ. Cho mãi ñến bây giờ tôi mới hiểu tại sao nhân gian lại gọi ngày Tết là Tết Di-Lặc. Vì ngài là Phật của Tết, của Xuân. Vì Phật Di Lặc ñã mãi mãi mang một nụ cười. Có thứ màu trẻ trung nào hơn ñể trang ñiểm cho trẻ mãi bằng nụ cười? Phật Di Lặc không chỉ cười một lần. Ngài cười suốt thiên thu. Mùa Xuân trong cửa Phật thật có khác. Nhưng làm sao cười hồn nhiên ñược khi lòng chất chứa bao thị phi ngang trái, thân dính mắc bao cảnh ñời danh lợi nổi chìm? Nhà Phật bảo: Buông xả, buông xả. Chỉ hai tiếng mà vẽ nên nền Đạo thiên kinh vạn quyển. Thì ra kinh ñã vẽ ñường cho chúng ta ñi. Và ñi là vượt qua, vượt qua. Vượt qua là buông xả, buông xả là vượt qua. Có người hỏi Hóa thân Di Lặc: - Phật Pháp là gỉ?

11 Hóa thân bỏ bị vải xuống. Hỏi thêm: - Có gì hay nữa không? Hóa thân vác bị cất bước lên ñường. Trừu tượng một chút, ta có thể nghe ñược: - Phật Pháp là gì? Là buông xả - Có gì hay nữa? - Sống Thì ra buông xả mà vẫn cứ sống, sống khắp nơi, khắp chốn mà vẫn cứ là buông xả hết mọi sự. Cũng có người hỏi Hóa thân Di Lặc: - Hòa thượng ở ñâu? Hòa thượng ñáp: - Bình bát cơm ngàn nhà, thân chơi muôn dặm xa. (Nhất bát thiên gia phạn, Cô thân vạn lý du.) Âm hưởng của câu thơ chữ Hán nồng nàn và mênh mang, cho ta hình dung ñược nỗi cô liêu của một con người. Sử sách ghi thêm một hóa thân Đức Di Lặc: cũng cốt cách anh hùng mà hồn nhiên trẻ thơ ñến lạ. Ngày nhỏ tôi thuờng theo mẹ ñi chùa nhưng tôi không vào lễ Phật mà thường quanh quẩn bên tượng Phật Di Lặc. Tôi thích nụ cười của Ngài, cười toe toét, cười một cách thoải mái. Năm ñứa bé phá phách ñeo bên mình móc tai móc mũi móc miệng mà Ngài vẫn cười. Ngài là con người hạnh phúc, con người của mùa Xuân, ai nhìn vào cũng thấy hoan hỉ, cũng muốn cười theo. Nhưng làm sao cười ñược như thế? Chính là do tâm Ngài hỷ xả. Bỗng một ngày tôi gặp ñược hai câu: Bụng lớn năng dung, dung những ñiều khó dung trong thiên hạ Mắt từ thường xả, xả những ñiều khó xả của thế gian. Được ghi dưới tấm ảnh vẽ hình ñức Di Lặc. Tôi thích chí vô cùng và cố gắng nguyện sống ñược phần nào theo câu kệ ấy. Nguyên văn chữ Hán tôi cũng tình cờ ñọc ñược: Đại ñổ năng dung, dung thế gian nan dung chi sự Hàm nhan vi tiếu tiếu thế gian nan tiếu chi nhân. Cái duyên may cho tôi ñược ñến với Ngài, yêu Ngài, kính Ngài và học theo hạnh hỷ xả của Ngài qua hai lần tình cờ ñọc kệ và kết hợp lại và tâm ñắc. Và ngày nhỏ xa xưa ấy tôi ñã yêu thích nụ cười hồn nhiên tự tại ấy của Ngài cùng năm ñứa bé ñeo quanh Ngài. Ngày ấy tôi cũng

12 hay sờ vào cái bụng lớn của Ngài rồi tự nhiên tôi cũng cười theo vui vẻ cùng Ngài và mấy ñứa bé. Tôi là một Phật tử ñi chùa nghiệp dư, kinh kệ không thuộc nhưng tin tưởng rằng chỉ một lòng hướng Phật trong sáng cũng ñủ cho tôi có quyền tới lui viếng chùa học Phật. Những năm tháng ở quê nhà, tôi chưa hề biết học Phật, không hề biết ñến Phật pháp, chỉ biết mình theo ñạo Phật vì gia ñình ông bà tổ tiên thờ Phật, và mỗi ñứa con cháu trong gia ñình ñều ñược ñem ñến chùa quy y lúc ñược một, hai tuổi. Lớn hơn một chút rồi học hành ra trường và ñi xa, tôi ñược mẹ ñeo vào cổ một sợi dây chuyền tượng Quán Thế Âm với lời dặn: Gặp khó khăn, bất trắc, bệnh hoạn, con hãy cầu Nam mô ñại từ ñại bi cứu khổ cứu nạn Quán Thế Âm Bồ Tát thì Phật Bà sẽ giúp con vượt qua mọi tai ương hoạn nạn. Mãi ñến khi mẹ tôi gặp ñược Ni Sư Trí Hải, mẹ tôi mới thật sự học Phật và dẫn dắt tôi theo Sư ñể bước ñầu ñi vào ñường Đạo. Nhưng một hai năm bên Sư tôi cũng chưa thật sự học hiểu và hành, nhưng tôi ñã bước ñầu tin yêu và quý trọng những lời nói vàng ngọc của Đức Thế Tôn. Tôi chưa biết hệ thống hóa nền ñạo lý của Đức Phật ñể biết ñược Phật Pháp của Đức Thế Tôn bắt ñầu từ ñâu. Khi rời nước ra ñi và ñịnh cư tại Mỹ bỗng dưng thấy mình ñã ñạt ñến chân trời tự do, nhưng sao lại thấy lòng mình tràn dâng một mối thương tâm. Thương cảm cho chính mình và thương tiếc một quê hương mãi mãi khổ ñau trong ñó có những người thân trong gia ñình, bạn bè và tuổi trẻ ñang khát khao ñi tìm một phương trời cao rộng. Những trăn trở thao thức ñó trong tôi dần dần ñược giải tỏa do tôi bước ñầu ñược học Phật, nghe Pháp. Kinh ñiển, lời dạy, bài giảng, những ñiều ñược khuyên nhủ qua các hòa thượng, thiền sư, thiện tri thức ở ñây quá nhiều cho tôi tha hồ tìm hiểu. Những buổi thuyết pháp, những phương thức tu học rồi tâm truyền tâm, miệng truyền miệng, tất cả ñã giúp tôi mạnh dạn học và hành ñể ñi dần vào Đạo. Cuốn sách ñầu tiên tôi ñược ñọc, hiểu và thích thú ñã giúp tôi từng bước nở hoa sen, ñó là cuốn Đường Xưa Mây Trắng của thầy Nhất Hạnh. Cuốn sách ñã hệ thống hóa trong tôi nền ñạo lý siêu việt của Đức Thích Ca, cho tôi niềm tin yêu với ñạo Phật, với Tam Bảo, mở ra cho tôi một chân trời Từ Bi và Trí Tuệ, giúp tôi tâm ñắc với các bài giảng dạy của

13 Đức Thế Tôn qua hai bài Tứ Diệu Đế và Bát Chánh Đạo. Mới học Phật thì tưởng dễ dàng vì dễ hiểu, dễ thấy ñược nỗi khổ niềm ñau của chính mình, rồi cũng thấy cách ñiều trị thật giản dị, chu ñáo và rõ ràng. Phật như một triết gia, một nhà tâm lý học, một giáo sư tận tụy giúp chúng ta hiểu ñược Đạo và Đời qua lăng kính Triết hoc, Phật học. Phật như một bác sĩ chân tâm dìu dắt, chữa trị những trạng thái bệnh hoạn trong thân, tâm, ý của ta. Chưa có ai giúp ta nhìn thấu suốt tâm can của mình ñể phân biệt thiện ác, ñể cố gắng tìm ñến con ñường Chân Thiện Mỹ như những lời vàng ngọc của Phật. Tôi tin chắc ai mới học Phật cũng ñều thấy sung sướng hạnh phúc pha lẫn Một chút hãnh diện. Thế nhưng học Phật và hành Pháp thật không dễ vì hai chữ vô thường chợt ñến, chợt ñi, ñể những vướng mắc sai trái cũng chợt ñi rồi chợt ñến; rồi vọng tưởng tràn về luôn luôn làm bận rôn tim ta. Nghe cách chữa trị dễ quá nhưng thật khó khăn ñể vứt bỏ, buông xả. Cho nên phải học thêm chữ Nhẫn. Cứ kiên nhẫn học hành, tu sửa Đao Từ Bi và Trí Tuệ sẽ giúp ta giảm thiểu ñược lòng tham, bỏ bớt ñược tính ích kỷ, chấp trách, ganh tị, và hiểu sâu xa hơn về các từ ñược mất, hơn thua, ñau khổ, hạnh phúc, có không. Ta cứ trăn trở, cứ cố gắng ñạt cho ñược những ñiều ta muốn rồi cũng ñến lúc ta thấy tất cả ñều vô nghĩa. Đến lúc ñó ta sẽ ñược uống viên thuốc an tâm và bình an ñi vào Đạo. Thật sự là rất khó, nhưng cố gắng, quyết tâm rồi cũng sẽ ñi ñến nơi dù chậm chạp và gặp nhiều khó khăn cản trở. Tôi ñã chọn ñược con ñường tu học cho mình. Đó là con ñuong Bồ Tát Đạo. Tôi học ñược ý nghĩa sâu xa của hai chữ cho và nhận, nhưng cũng phải lâu lắm tôi mới thấy ñược cho tức là nhận. Người cho tức là người nhận, mà là nhận quá nhiều. Ta tưởng ta giúp người mà thật sự là người ñã giúp ta. Trước hết cho ta vững tin ñể mạnh dạn hơn mà vào Bồ Tát Đạo, thứ ñến là niêm vui và hạnh phúc người nhận giúp ta nhận ñược chân giá trị của lòng Từ Bi và Hỷ Xả. Một bài tu học của pháp môn Tịnh Độ viết: Hành thập thiện cho ñời tươi sáng Bỏ việc ác ñể ñời quang ñãng Đem phúc lành gieo rắc phàm nhân Lời ngọc vàng ghi mãi bên lòng Con nguyện ñược sống ñời rộng rãi

14 Xuân ñang về, Tết ñang ñến, hoa ñang nở, nắng xuân ñang rực rỡ ấm áp. Xin hãy ươm mầm hy vọng và tin yêu vào một năm mới tràn ñầy hạnh phúc và bình an. Cái cũ ñã ñi vào dĩ vãng, ta ñang có một năm dài mới mẻ với cái tâm mùa Xuân ñể cùng với hai vị Thiền Sư thấy: Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh Và Đêm qua sân trước một cành mai Đức Di Lặc ñang vui cười ñón chúng ta vào thăm Mùa Xuân trong Cửa Phật. Chúng ta ñang vui với Đạo nhưng chúng ta vẫn còn ở trong ñời (Cư trần lạc ñạo), cho nên chúng ta không thể chỉ cười với Đạo mà không ñau cái ñau của một ñất nước nhỏ bé và con người khổ sở nghèo nàn của xứ Haiti vừa bị thiên tai tàn phá với trận ñộng ñất quá lớn ñã san bằng ca một thành phố và giết chết một số lớn cư dân. Tai ương hoạn nạn ñến nhanh quá, ña số sống sót bị thương nặng, mất hết nhà cửa, vô gia cư, mà ngay cả tổng thống Haiti cũng cùng chung số phận. Ông trả lời phỏng vấn: Tôi cũng chẳng biết rồi sẽ ở ñâu! Đau lòng quá, thương tâm quá! Biết làm gì hơn là cầu nguyện, cầu siêu cho những người chết tức tưởi ñược bình an trở về thế giới bên kia, và cầu xin cho người còn sống có ñủ sức và lực ñể vượt qua ñược nỗi ñau ñớn mất mát quá lớn này. Cả thế giới ñều bàng hoàng xúc ñộng và cùng hướng về xứ sở nhỏ bé ấy, ñem trái tim yêu thương ñến xoa dịu cái ñau tàn phá hủy diệt này. Tất cả ñều ñến ñây, cố vực dậy những ñổ nát hoang tàn, ñem thực phẩm thuốc men với hai bàn tay và khối óc ñể cứu giúp, chữa trị, hàn gắn những vết thương ñau từ tâm hồn ñến thể xác vật chất. Từ Bi và Bác Ái ñang chung sức làm việc ñể tái tạo con người và ñất nước nhỏ bé ñau thương ấy. Còn chúng ta thì xin cùng ñến Nhà Thờ, Chùa ñể cầu xin Đức Chúa, Đức Phật ban ơn lành giúp người hoạn nạn. Với cái Tâm Xuân và lòng thành kính, chúng ta xin một mùa Xuân mới sẽ ñến với ñất nước Haiti, với sự góp tay của mọi người cùng xây dựng lại những ñổ nát, hàn gắn những ñau thương. Xin Đức Bồ Tát Quán Thế Âm cứu khổ cứu nạn. Đức Phật Từ Bi Trí Tuệ ñang nghe lời nguyện cầu của chúng ta. Cầu xin ñược an lành và bình yên cho nhân loại.

15 NGHE TIẾNG HOA KHAI NHẤT THANH THÍCH NGUYÊN HIỀN Lâu lắm rồi, ít nhất cũng từ sau thời kỳ tiền chiến, người ta mới gặp lại một câu thơ có vẻ cổ ñiển, nói chung là xa lạ với thi tứ bây giờ, cái cách mở ñầu một tứ thơ chẳng có gì hiện ñại: Ô hay xuân ñến bao giờ nhỉ! Phải thôi! Đó là câu thơ của một ông già, lại là một nhà sư. Người ñược nhuốm cái không khí thiền vị như nhà sư Mãn Giác ( ) thì mở ñầu một câu thơ như thế chẳng có gì lạ, vì ñó là một nhà sư thi sĩ. Thi sĩ thì luôn có cái nhìn tinh tế, cách nghĩ khác người, chẳng có gì ngạc nhiên khi thi sĩ viết tiếp câu mở ñầu ấy bằng cụm từ nghe tiếng hoa khai Nghe ñược tiếng hoa khai, kể cũng mới lạ ñấy! Thơ mà! Khối người thấy ñược màu thời gian, ngửi ñược hương của nắng, nếm ñược vị của mây Nghe ñược tiếng hoa khai cũng chỉ là chiều kích sâu xa của tâm hồn thi sĩ. Nhà thơ Huyền Không Thích Mãn Giác ñã thức dậy và cảm nhận mùa xuân ñến bằng một trình tự ngẫu nhiên ngẫu nhỉ, không phải là cái nhìn thấy, mà là sự bừng ngộ. Ô hay xuân ñến bao giờ nhỉ Nghe tiếng hoa khai bỗng giật mình Không có chữ nào trong hai câu trên là ñặc biệt cả, nhưng cái giật

16 mình bất chợt lại làm cho bốn chữ nghe tiếng hoa khai trở thành hình ảnh ñộc ñáo nhất trong thi ca Việt Nam. Chẳng hạn nhà sư viết: nghe tiếng hoa khai ở cuối thềm, câu thơ có thể ñẹp nhưng chưa phải hay. Hay chưa ñủ, nhà thơ mở cửa bước vào mùa xuân bằng thái ñộ của một con người, con người vừa giật mình sau một hơi thở tinh tế nhất của mùa xuân: Ô hay xuân ñến bao giờ nhỉ Nghe tiếng hoa khai bỗng giật mình Sáng nay thức dậy choàng thêm áo Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh Tôi chợt nhớ một tứ thơ của Trần Nhân Tông ( ), cũng là một thiền sư thi sĩ: Thụy khởi khải song phi Bất tri xuân dĩ quy Nhất song bạch hồ ñiệp Phách phách sấn sấn hoa phi (Xuân Hiểu) Tạm dịch: (Thức dậy nhìn ra cửa sổ Mới hay trời ñã xuân ñầy Ô kìa một ñôi bướm trắng Nhịp nhàng hướng nụ hoa bay)

17 Hai thiền sư thi sĩ Việt Nam, cách nhau nhiều thế kỷ ñã gặp nhau trong một tứ thơ: thức dậy mới hay xuân ñến. Nhưng Trần Nhân Tông chỉ dừng lại ñể ngắm xuân, còn nhà sư Mãn Giác ñã khoác áo ñể bước vào xuân: Sáng nay thức dậy choàng thêm áo Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh Trình tự của bài thơ có phần ñảo nghịch. Đúng ra là thức dậy, choàng thêm áo, nghe tiếng hoa khai, giật mình mới hay xuân ñến. Cái trình tự ấy, mười thế kỷ trước có một thiền sư thi sĩ trùng ñạo hiệu (Mãn Giác, ) ñã cảm nhận trong thi kệ bất hủ Cáo Tật Thị chúng. Sự gặp gỡ mùa xuân trở thành nền tảng tâm linh bất tuyệt của những tâm hồn nhạy cảm. Một Thôi Hiệu của Đường thi chỉ ngơ ngác thấy gió xuân cười với hoa ñào năm trước (Đào hoa y cựu tiếu ñông phong Đề thành tích sở kiến). Mãn Giác thiền sư thì an trú trong một nhành mai giữa xuân ñến xuân ñi hay hoa khai hoa rụng. Trung Niên thi sĩ Bùi Giáng thì như một kẻ thỏng tay vào chợ chào ñón nguyên xuân giữa dặm dài lữ thứ: Xin chào nhau giữa con ñường Mùa xuân phía trước miên trường phía sau (Mưa Nguồn) Cũng như tất cả chúng ta, những người từng sững sờ trước nhành mai trong Cáo Tật Thị Chúng, mãi mãi vẫn chỉ mơ hồ thoáng thấy, qua ngôn ngữ, qua tâm cảm ñạt ngộ của thiền sư Mãn Giác

18 thời Lý. Nhành mai vẫn hiện hữu ở ñêm qua sân trước, nhưng nó là của thiền sư chứ không phải của chúng ta. Thi sĩ Huyền Không Thích Mãn Giác nhất ñịnh phải tìm thấy nhành mai của riêng mình, nên ông ñã thức dậy choàng thêm áo. Nếu nói theo nghĩa Giáo môn, hành ñộng choàng thêm áo ấy có thể hiểu như là khoác bị giáp tinh tấn (Kinh Tứ Thập Nhị Chương). Nếu nói theo nghĩa Tông môn, hành ñộng ấy có thể hiểu như là cánh tấn nhất bộ (bước thêm một bước nữa). Nếu nói theo nghĩa triết học, hành ñộng ấy có thể hiểu như là nhảy vào hố thẳm tư tương tưởng. Nhành mai của Mãn Giác ñời Lý là nhành mai của người ñạt ngộ ñem ra thị chúng khi bệnh. Còn thi sĩ Huyền Không Mãn Giác chỉ là một hành giả, ñặc biệt là hành giả Việt Nam sống gần ba mươi năm trên Mỹ quốc. Giữa thành phố Los Angeles nhộn nhịp của miền Nam Cali, nhà sư ñã bước vào thế giới chứng ngộ thiền cơ một cách rất Tây: choàng thêm áo. Để rồi trong giây phút thiên tải nhất thì, thi sĩ ñã trực nhận ñược cái nguyên thủy của ñời sống và thật tướng của các pháp: vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh! Mới tinh, rất Tây, rất hiện ñại, nhưng sự trực nhận ấy là cả một quá trình tu chứng, khởi ñi từ những vần thơ Nhớ chùa bất hủ từ thuở còn mười tám tuổi, ñến những năm du học Đông Tây, về làm Phó Viện trưởng Viện Đại học Vạn Hạnh, Giáo sư Đại học Văn Khoa Sài Gòn, rồi lặng lẽ xa quê hoằng pháp suốt mấy chục năm trời, cho ñến ngày viên tịch. Thi sĩ Bùi Giáng có hai câu thơ thật hay viết về quê hương của Sư: Dạ thưa xứ huế bây giờ

19 Vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương Còn Hương Ngự thì Huế vẫn còn, dù cho bao triều ñại ñã ñi qua, bao bến bờ ñã thay ñổi, quê hương của thi sĩ Huyền Không, Thích Mãn Giác vẫn còn nguyên vẹn trong lòng người con xa xứ. Mái chùa che chở hồn dân tộc trong nếp sống muôn ñời của tổ tông Lạc Việt vẫn có cái gì ñó cũ mềm, buồn buồn và ñôi khi bi ñát. Từ dòng Hương ñỉnh Ngự, từ cổ ñộ rêu mờ, thi sĩ ñã ra ñi, một mình làm một cuộc lưu ñày viễn xứ trong cõi bát ngát hồn mình. Và trong giây phút bình sinh hạn hữu, thi sĩ ñã nhập diệu bởi một lần trực nhận thế giới huyền học của Đông phương, thế giới Hoa Nghiêm, thế giới của cung ñàn bất nhị: Vũ trụ muôn ñời vẫn mới tinh! Đức Khổng Tử từng nói: Thiên hà ngôn tai! Vạn vật sanh yên, tứ thời hành yên, thiên hà ngôn tai! (Trời có nói gì ñâu! Muôn vật vẫn sinh sôi nảy nở, bốn mùa vẫn tuần tự xoay vần, Trời có nói gi ñâu! Luận Ngữ). Vâng! Cái tuần tự xoay vần làm cho vũ trụ mới mẻ trong từng giây phút. Con người ñã quá nhiều lời, thế sự ñã quá nhiễu nhương do bị cuốn theo dòng chảy của tồn sinh mà không biết rằng bến bờ uyên nguyên sơ thủy nằm ngay tại vuông tâm. Trần Thái Tông từng viết: Bách niên tâm ngữ tâm, vạn sự thủy lưu thủy (Trăm năm lòng hỏi lấy lòng, sự ñời muôn việc một dòng nước xuôi). Nhà sư Mãn Giác ñã tự hỏi lòng mình giữa bao thăng trầm thế sự, nên việc trực nhận thế giới thiên sai vạn biệt này vẫn mới tinh trong từng giây từng phút chỉ là một bến bờ cuối lộ trình tâm thức. Chỉ một vần thơ, tên tuổi của Người ñã ñứng ngang hàng với bậc

20 Thiền tăng gần ngàn năm trước mà người ñời sau có thể nhầm lẫn. Tuy hai mà một, tuy một mà hai. Một mai, khi tất cả những hình danh sắc tướng kia ñã chìm vào quên lãng, còn lại chăng là nụ cười gắn mãi trên môi người ñạt ngộ, sững sờ khi nghe tiếng hoa khai. NHẤT THANH - THÍCH NGUYÊN HIỀN

21 Đọc lại bài thơ Mãn Giác Vũ Quần Phương Việc ñời vô thủy vô chung ñuổi nhau ngay trước mắt mình, không thể không thấy. Còn sự già nua lại cứ ñầu mình mà ñáp tới (mái tóc bạc), muốn tránh cũng không ñược. Hai câu ñầu là giáo lý luân hồi của nhà Phật: xuân ñi - xuân ñến, hoa rụng - hoa nở: Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa nở)(1) Mãn Giác bắt ñầu bài thơ bằng rụng và kết thúc bằng nở. Xét nội dung tuần hoàn vốn không ñầu không cuối thì rụng rồi nở hay nở rồi rụng cũng như nhau, nhưng hiệu ứng cảm xúc có khác. Nói như Mãn Giác là ñể tin tưởng (rụng rồi sẽ nở!), nói ngược lại thì lại như cảnh cáo (nở rồi thì cũng rụng!). [ ] Luân hồi là giáo lý nền tảng của Phật pháp. Sống chết như hai mặt của một tờ giấy, có sinh thì có hóa, có hóa tất có sinh. Người ñắc ñạo bình thản nhìn cõi tịch diệt như nhìn cõi trở về. Thơ của vị cao tăng viết khi có bệnh mà mở ñầu ñã nêu luật luân

22 hồi hẳn là ñể ñạt an nhiên cho tâm trí, thanh thản chấp nhận quy luật sinh hóa, còn hay mất thì cũng là hư ảo. Lòng người sẽ lặng và trong như mong muốn của bao bậc tu hành. Bài thơ này cũng ñã ñược nhiều người bình như thế, kể cả trong sách giáo khoa trung học. Toàn bài, theo họ, là một khối giáo lý liền mạch về cõi vô thường, trong ñời không có gì tồn tại mãi: xuân ñến, xuân ñi, hoa nở, hoa rụng, việc ñời thay ñổi, trẻ qua, già tới, các lập luận trong bốn câu thơ ñầu là cùng chiều, là ñồng dạng. Đến hai câu thơ kết thì các nhà bình luận lại khẳng ñịnh: mùa xuân là vĩnh viễn, cái ñẹp là vĩnh hằng. Thành ra lại mâu thuẫn với thuyết không có gì là vĩnh cửu ở trên. Hỏi lại thì nhà bình luận trả lời: ñây là phút Đốn ngộ của Mãn Giác, thốt nhiên choàng nghĩ ra chân lý. Nói thế thì chịu thế. Chứ thơ mà chỉ thể hiện trọn vẹn như giáo lý thì cứ nguyên giáo lý mà dùng cần chi mượn thêm chức năng thơ. Tôi nghĩ thơ là sức cựa quậy của sự sống, là sức nhoi ra của hiện thực, tác ñộng vào cảm xúc người, con người không thể không mở lòng ra ñể trả lời những câu hỏi như tiếng ñập của việc ñời tươi xanh vào cánh cửa xám xịt của lý thuyết. Lý thuyết vô thường của Thiền học ñã là chân lý, ñã như một hằng số, giải thích mọi biến thiên. Giác ngộ một lần yên tâm dùng mãi. Thơ cũng khó lòng mà nảy sinh ra ñược từ chỗ mọi việc ñã giải quyết chu toàn xong xuôi như thế. Có thơ nghĩa là ñã có tác ñộng của hiện tại vào tâm vào trí của con người. Mối tác ñộng ấy làm nẩy sinh thắc mắc vượt qua giáo lý, không thể lấy giáo lý mà giải ñáp ñược. Giáo lý thuộc về cái biết rồi khổ lắm nói mãi, nó quá khứ rồi. Câu trả lời thuyết phục phải tìm từ việc ñương thời, từ cái hôm nay. Bài thơ này của Mãn Giác là một quá trình ñó. Ông là thiền sư thâm viễn giáo lý Thiền học nhưng ông lại nhập thân rất sâu vào ñời sống (ñặc ñiểm thi sĩ), thông cảm mọi băn khuăn u ẩn của con người, nghe ra những câu hỏi mới của ñời, ñể rồi vận

23 dụng trí tuệ mình mà giải ñáp, góp phần nâng cấp giáo lí, hoàn thiện giáo lí. Bài thơ ngắn ngủi sáu câu này cho thấy ñủ cả ba chặng tiến trình như vậy Nếu coi hai câu ñầu nêu thuyết luân hồi như một chính ñề Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai thì hai câu ba bốn lại như một phản ñề. Chính ñề thì lấy trong giáo lí, phản ñề là hiện tượng trong ñời, sinh ñộng và cụ thể: Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Việc ñời ñuổi nhau qua trước mắt Cái già ñến ngay trên ñầu mình) Việc ñời vô thủy vô chung ñuổi nhau ngay trước mắt mình, không thể không thấy. Còn sự già nua lại cứ ñầu mình mà ñáp tới (mái tóc bạc), muốn tránh cũng không ñược. Phối ý hai câu này lại sẽ thành tiếng thở dài ngậm ngùi trong luận ñề phi lý của triết học hiện sinh. Hai câu thơ ñối nhau chặt chẽ, bàn lẽ rộng xa nhưng chứng cớ thì lại ñều hội tụ vào thân xác con người (mắt, ñầu). Đã là người thì ai cũng thấy nên sức ñồng tình của phản ñề rất lớn. Không thể viện giáo ñiều mà bỏ qua ñược. Đây chính là ñặc sắc của Thiền học Lý Trần Việt Nam, sống bền chắc với ñời ñể mà vui cõi ñạo (cư trần lạc ñạo). Năm chắc giáo lý vĩnh cửu của Phật pháp nhưng không ù lì trước tiếng ñập cửa hàng ngày của cuộc ñời. Tiếng ñập cửa ở ñây là hai câu ba bốn ñó. Nó thuộc vào cây ñời mãi mãi xanh tươi. Chủ thể bài thơ còn không yên ổn trong thuyết luân hồi. Thuyết luân hồi không ñủ cho lòng người yên ổn. Xuân Diệu thời hiện ñại cũng ñã từng kêu Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn / Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại. Xuân ñến, hoa nở, nhưng mùa hoa nở nay, với ta, không còn như mùa hoa nở trước. Hoa như cũ nhưng

24 người không như cũ. Thơ nhân loại cổ kim ñã nhiều bài diễn ñạt thành công nỗi buốn tức tưởi ấy của con người: Thôi Hiệu, Trung Hoa: Hạc vàng bay mất từ xưa Nghìn năm mây trắng bây giờ vẫn bay. Nguyễn Gia Thiều (Cung oán ngâm khúc), Việt Nam: Sóng cồn cửa bể nhấp nhô Chiếc thuyền bào ảnh lô xô mặt ghềnh Quasimodo, Itali: Mỗi người ñứng một mình trên trái tim quả ñất Lòng xuyên qua một tia nắng mặt trời Và chưa chi chiều ñã tắt Tê tái quá! mối tương quan cánh hạc bay khoảnh khắc với không gian mây trắng muôn ñời, mối tương quan mỏng manh một con thuyền với gầm gào lô nhô sóng bể, mối tương quan của ánh nắng nuôi người, và chưa chi chiều ñã tắt! Kinh sách bình tâm yên ổn với thuyết luân hồi nhưng cuộc ñời thì dằng xé trong những tương quan ấy. Nhà tu hành nhắm mắt bưng tai ñể ù lì mà tin vào sách hay mở to mắt lắng ñôi nhà Phật mà nghe hết những khắc khoải của chúng sinh, mà hoàn thiện giáo lý trả lời những câu hỏi mới của ñời. Đấy cũng là ranh giới của hai phương pháp tư duy: giáo ñiều và khoa học. Mãn Giác và nhiều nhà Thiền học Lý Trần ñã chọn phương pháp tư duy gần ñời, vì ñời. Thay vì quay vào kinh sách thì các vị ñã quay ra cuộc ñời. Lấy việc ñời mà kiểm tra giáo lí. Câu hỏi của thực tiễn ñã ñặt ra, cần có lời ñáp. Lời ñáp không phủ nhận quy luật xuân tàn hoa lạc, nhưng có bổ xung, bổ xung cũng bằng hiện tượng của ñời có ñịa ñiểm, có thời gian, có hiện vật, rất ñương thời dễ kiểm chứng:

25 Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền, tạc dạ, nhất chi mai (Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước, một nhành mai) Câu thơ thứ 5 như lời cãi lại cái quy luật nêu ra ở dòng thơ ñầu Mạc vị, ñừng tưởng, ñừng bảo Cãi lại nhưng có nhương bộ bởi ñúng là xuân tàn thì hoa rụng, chỉ cãi là không rụng hết. Quy luật là bao quát nhưng có ngoại lệ. Ngoại lệ chính là chỗ ñể nới thêm giới hạn năng lực của sự sống, của con người. Chứng cớ: ñình tiền-ñịa ñiểm, tạc dạ- thời gian và nhất chi maihiện vật. Đầu ñề bài thơ không có trong nguyên tác, người ñời sau dựa vào hoàn cảnh sáng tác mà ñặt ra, như một giới thiệu xuất xứ. Đầu ñề không thâu tóm nội dung nhưng lại cho thấy một khía cạnh lý thú khi ta chạm vào cành mai tỏa sáng trong câu thơ kết: Lời một bậc chân tu ñã sống trong giáo lý coi ñời như chỗ tạm trú ( sinh kí tử quy), lại ñang lúc lâm trọng bệnh mà sức yêu trần thế lại ñẹp huy hoàng và ñầy nội lực. Có lẽ tác giả là cao tăng, hình thức thơ như một bài kệ nên nhiều bạn ñọc coi bài thơ này cũng là một thuyết giáo luật luân hồi và khen ép Mãn Giác ñã ñạt ñược tĩnh tâm, bình thản nhìn sống chết ñúng như tiêu chí bậc chân tu ñắc ñạo. Tôi lại nghĩ ông ñắc ñạo chính vì ñã nghe ra, ñã nhận thấy, nỗi niềm quyến luyến cuộc sống của con người ở hai câu ba bốn và ông ñã không quan liêu bỏ qua mà lại lặn vào ñời ñể tìm ra lối thoát. Lối thoát ở chất lượng sống của con người. Đấy là chỗ tinh tế và tinh diệu của Thiền học Việt Nam, tu Phật nhưng chẳng trốn ñời. Cũng thấy ở ñây nguồn cội cảm hứng của bài thơ là từ ñời chứ không phải từ sách. Sách chỉ ở hai câu 1,2 nhưng cái hích ñầu tiên tạo nguồn thi hứng lại ở hai câu 3,4, ở chỗ tâm trí con người còn ñang cồn cào khắc khoải. Chứ nếu ñã yên ổn cõi lòng, tin vào rụng nở, nở rụng, coi ñời như cõi nát bàn không mâu thuẫn, tâm và trí ñều thanh thản mà nằm chờ nở rụng thì dám chắc chẳng

26 còn chỗ cho thơ tìm ñến. Nhắm mắt mà tin giáo lý thì viết xong hai câu ñầu tiên là không còn gì ñể nói. Cáo tật thị chúng là cảm hứng ñời trong thơ về Phật, hay rõ hơn là giáo lý vĩnh cửu của Phật nới rộng ñón xúc ñộng hiện tại của người.

27 Mùa xuân trong thơ Basho Tuệ Lãng Đầu thế kỷ XX, R.H. Blyth xưng tụng: Nước Nhật sinh ra cùng Bashô vào năm Ông chính là người ñã sáng tạo ra linh hồn Nhật Bản. Đến nay nước Nhật ñã dựng nên nhiều tượng ñài văn hóa ñộc ñáo và phong phú ñủ ñể làm sáng rõ diện mạo riêng của nước Nhật. Bên cạnh những trà ñạo, kiếm ñạo, samurai, sumo, kimono, Bashô và haiku vẫn là một thể tính văn hóa ñặc thù của ñất nước Phù Tang mà nhân loại vẫn còn dõi theo. Bước chân lữ khách Bashô ñã ngừng nghỉ trên những nẻo ñường phù thế Nhật Bản nhưng những cơn lốc bụi nhỏ từ thơ haiku của ông vẫn miệt mài trên dặm dài của văn hóa Nhật và thế giới. Haiku của Bashô bao giờ cũng thanh thản bơi trong biển Thiền, nhưng là cái thanh thản ñược tìm kiếm ngay giữa cuộc ñời, trên ñường ñi chứ không phải trong những thiền thất thâm u. Cuộc ñời Matsuo Bashô ( ) là một cuộc hành hương vô tận. Ông ñã hành hương qua những con ñường, những ngõ xóm xa vắng, những phố thị ồn ào, những vực thẳm âm u. Ông hành hương qua các mùa. Bài thơ trở thành một hiện tượng thơ ca, mở ñầu cho phong cách Tiêu phong mà ông là người quản thủ là bài thơ về mùa thu: Trên cành khô cánh quạ ñậu chiều thu Nó rất giản dị, chỉ một hình ảnh một cánh quạ cô ñơn ñậu trên một cành cây trơ trụi giữa một chiều thu mông mênh, nhưng ñã cuốn hút chúng ta vào một thế giới của u huyền và cô tịch, ném ta vào trầm mặc chân không. Vũ trụ cơ hồ ñang thiền ñịnh, và con người như nghe ñâu ñó âm vọng của nỗi im lặng bất tuyệt của chân không.

28 Song có thể nói những vần thơ làm nên Bashô vẫn là những bài thơ về mùa xuân. Mùa xuân ra ñi tiếng chim thổn thức mắt cá lệ ñầy Thời gian du hành, nhưng những kỷ niệm của mùa xuân trong ñời người vẫn trở lại in trong tiếng chim và ñổ bóng trong ñáy mắt lệ ñầy của tạo vật, nơi con người và thiên nhiên ñã hòa vào một khối vĩnh cửu như sự sống. Khi Bashô ñến thủ phủ Edo năm 1672 và ñược nghe bài haiku của thi sĩ Teitoku mừng năm mới: Sáng hôm nay, ôi chao những mãnh băng nhỏ dãi ấy là năm con Trâu Bashô gọi thơ xuân năm Sửu ngày ấy là nước dãi của Teitoku. Và ông ñã thổi một linh hồn mới cho thơ haiku viết về mùa xuân trong nhiều năm sau ñó. Thế rồi từ từ mùa xuân thành tựu với trăng và hoa mơ Giữa ngày ñầu xuân, nhìn qua cửa ñời, Bashô nhìn thấy: Người chèo thuyền ống ñiếu ngậm trong miệng Gió mùa xuân lên

29 Vậy ñấy, khí xuân tràn về khắp nơi, dòng sông dưới thuyền trôi chảy vào vô tận, người chèo thuyền gõ nhịp trăng sao, ống ñiếu lạc thú tràn trề gió xuân. Nhân gian cơ hồ tắm trong biển mát của vị ñời. Tiếng chuông chùa tan hương hoa ñào buổi tối như còn ngân vang Hoa ñào rắc ñầy lối trần gian xuôi ngược, hương xuân thấm vào cả tiếng chuông chùa tan, thấm vào bóng ñêm, thấm vào giấc mơ người lữ khách và hiện hình thành hoa cỏ, thành thơ ca, thành sự sống, Tôi muốn ngà say ngủ mơ trên ñá hoa cẩm chướng ñầy hay: Vương trái tim tôi ngang con ñường núi ñổng thảo nở hoa tươi Trong nội tâm của lữ khách Bashô, một con ñường ñầy hoa cỏ mùa xuân ñã vĩnh cữu ñi qua. Khi thiền giả ñã nối liền thân tâm với tự nhiên thì hoa trái trần gian thức dậy ñầy ñặn trong tâm hồn, sự sống tươi ñẹp nhất chảy tràn trề trong mắt người, trong mạch máu, trong nẻo ñường ta bà xuôi ngược. Trong nhật ký du hành, khi chia tay mùa xuân, Bashô ñã viết: Áo bông tôi cởi

30 quẩy lên vai trần mùa thay áo ñổi Đọc bài haiku nhỏ này, bạn hiểu chuyện gì ñã xảy ra không? Mùa hạ ñang về, còn mùa xuân ñã ở trên lưng Bashô, nó nằm yên trong mạch máu mỗi người ñể chờ ñợi giờ khắc thức dậy. Mùa ñã ở bên trong nội tâm chờ ngày luân chuyển. Mùa sẽ chảy qua thành dòng sự sống khắp thiên ñịa nhân. Vũ trụ cùng người quay ñều trong một nhịp ñiệu của mùa, của tháng năm, ở ñó vừa ñầy ñặn quá khứ, vừa tràn ñầy vị lai mà vẫn thấm ñẫm mùi vị hiện tại. Con người vẫn vậy, an nhiên, thong dong giữa một vũ trụ của các mùa mà lòng ngậm ñầy ngày xuân bên trong nội tâm. Đi qua thơ haiku mùa xuân của Bashô cũng chính là lúc ta như bước lên những thảm cỏ xanh, người ngấm ñầy hương vị anh ñào, tai ngân ñầy tiếng chim tước, lòng như tràn ñầy hơi thở của sự sống. Đọc thơ xuân Bashô giữa ngày xuân là một lần rũ sạch ưu phiền bụi hồng trần gian ñể làm thanh sạch lòng mình, ñể nghe mùa lên phơi phới trong lòng mà tin yêu, hi vọng và sống ñẹp.

31 Một bài thơ cho hai mùa xuân Dương Kinh Thành Việc ñời cứ trôi ñi mãi theo nhịp ñộ thời gian, kéo theo bao cơn lốc vô thường; xóa rồi bày trong luân chuyển. Thế mà Mãn Giác Thiền Sư lại nắm bắt ñược mùa xuân dừng lại, bảo mùa xuân phải là mãi mãi, bảo hoa mai cứ thong dong tự tại, thi nhau ñua nở suốt bốn mùa, làm lá chắn tinh thần dũng mãnh, ñương ñầu với mọi khổ ñau trần thế. Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa nở Việc ñới trước mắt luôn ñi mãi Trăm năm ñầu ñã bạc tóc rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một nhành mai (1). Không nói ai cũng biết ñó là bài thơ của Mãn Giác Thiền Sư ( )(2), cứ mỗi ñộ xuân về tết ñến thường ñược vang lên khắp ñó ñây. Bài viết này lúc ñầu tôi không có ý ñịnh viết lại vì ai ai cũng ñều biết và thuộc nằm lòng bài thơ tuyệt tác và ñầy ý nghĩa này. Thế nhưng, khi ñặt bút lên trang giấy thì ý ñịnh ñó không ñủ sức mạnh tồn tại thêm lâu hơn, và bài thơ lại ñược viết ra như là một

32 tiền ñề không thể thiếu, không thể cưỡng lại với bất kỳ lý do nào, bởi tự thân bài thơ là cả một mùa xuân trọn vẹn của ñất trời, của quê hương ñất nước mà trong bốn ngàn năm văn hiến vẻ vang, có hai ngàn năm Phật giáo Bi Hùng Lực song hành chưa bao giờ ngừng nghỉ. Đúng vậy, bài thơ quá hay, quá ý nghĩa, hiểu ñược nhiều góc ñộ khác nhau. Chính hai yếu tố này ñã thành lực tác mạnh mẽ, chắp ñôi cánh cho nó ñáp nhẹ vào tâm hồn người dân Việt chúng ta hằng bao nhiêu thế hệ, ñể làm cương lĩnh sống và phấn ñấu vươn lên, vượt qua ngàn gian lao khó nhọc. Chính vì giá trị này bài thơ còn hạ cánh, ñậu hiên ngang vào trang sách giáo khoa mà ngày nay học sinh cấp III cũng thuộc nằm lòng tinh thần nhân văn tuyệt vời của Mãn Giác Thiền Sư. Việc ñời cứ trôi ñi mãi theo nhịp ñộ thời gian, kéo theo bao cơn lốc vô thường; xóa rồi bày trong luân chuyển. Thế mà Mãn Giác Thiền Sư lại nắm bắt ñược mùa xuân dừng lại, bảo mùa xuân phải là mãi mãi, bảo hoa mai cứ thong dong tự tại, thi nhau ñua nở suốt bốn mùa, làm lá chắn tinh thần dũng mãnh, ñương ñầu với mọi khổ ñau trần thế. Để rồi Mãn Giác Thiền Sư gởi lại mùa xuân trường lưu ấy vào trong mỗi tâm khảm chúng ta, như là một bảo vật, ñể muôn ñời sau chúng ta gìn giữ. Các thế hệ cháu con mai này cũng tín cẩn, vinh hạnh cất giử, khi cần sẽ mở ra cho mùa xuân tràn ngập, cho hoa mai thi nhau ñua nở mỗi khi trường ñời vấp ngã ñau thương. Con người ta ở ñời thường hay nói chuyện xui của năm cũ, chuyện tốt của năm mới và chúc nhau những lời tốt lành rập khuôn, ñôi khi trong một hoàn cảnh nào ñó nó lại là mỹ từ, sáo ngữ không hơn không kém. Mùa xuân ở ñây chỉ là ba ngày tết thôi sao? Sao lại sớm quên ñi một mùa xuân mãi mãi mà Mãn Giác Thiền sư ñã tín cẩn giao phó cho chúng ta cất giữ hằng bao lâu nay! Mùa xuân ñó mới ñích

33 thực là mùa xuân của an vui, tự tại, lúc nào, khi nào nó cũng sẵn sàng ñến với chúng ta. Đó không phải là một thứ phép lạ rẻ tiền dành cho kẻ cuồng tìn mê sảng mọi thời ñại. Vì không phải là phép lạ nên bài thơ không có chút linh hiển huyễn hoặc nào có thể giúp chúng ta nhe răng cười mãi với niềm vui riêng của mình và ñạt cho nó cái tên MÙA XUÂN. Mùa xuân của Mãn Giác Thiền Sư ngự trị trong tâm thức mỗi chúng ta. Tâm của tỉnh thức; tỉnh thức chứ không mê mờ, bởi lẽ do mê mờ nên luôn bị lường gạt bởi cái gọi là MÙA XUÂN của ngoại cảnh. Mùa xuân này luôn ñộng, luôn hối hả, chộn rộn tất bật ñể chào ñón chính nó. Thở không ra hơi mà miệng cứ tuôn ra những lời chúc tốt lành Nhân Mùa Xuân Mới. Những ñối ñãi không thật do chính nó tạo ra và ươm mầm cho tương tác trùng ñiệp sản sinh. Mùa xuân của Mãn Giac Thiền Sư vì là mùa xuân của tâm thức chúng ta nên không có phạm trù Xuân Cũ hay Xuân Mới và Xuân Đi hay Xuân Đến. Từ ý nghĩa ñó chúng ta không quá ngạc nghiên khi bài thơ nói về MÙA XUÂN (Thật ra ñây là bài kệ dạy chúng) mà lại mang một cái tên xui xẻo, ñối nghịch: CÁO TẬT THỊ CHÚNG! (Trên giường bệnh dạy chúng). Và nó ñược Mãn Giác Thiền Sư cất cao giọng ñọc trước khi thị tịch! Chỉ bấy nhiêu thôi cũng ñủ thấy sự ñối kháng chan chát với MÙA XUÂN ngoại cảnh. Chưa hết, bài thơ này của Mãn Giác Thiền sư ra ñời vào tháng 11 âm lịch (niên hiệu Hội Phong thứ ), nào phải ñang ñộ giữa MÙA XUÂN! Rõ là nghịch lý! Cái lý của thế gian, của ngoại cảnh. Nhưng, từ những nghịch lý ñó, sản sinh tiếp theo một nghịch lý khác nữa, ñó là bài thơ lại ñược nhắc ñến nhiều nhất vào mỗi dịp MÙA XUÂN! Xuân ngoại cảnh! Và tất cả chúng ta hiện vẫn ñang sống trong MÙA XUÂN ngoại cảnh này.

34 Không sao cả vì chúng ta ñã ý thức ñược ñiều ñó. Từ trên nền tảng này chúng ta hiểu bài thơ của Mãn Giác Thiền sư như là một lời nhắc nhở cần thiết trước bao nỗi khổ ñau của con người, mượn MÙA XUÂN ngoại cảnh ñể làm ñiểm mốc rũ bỏ những phiền muộn suốt một năm trường lận ñận bôn ba vật vả. Cho nên bài thơ trong ý nghĩa náy còn gởi gắm ước vọng thầm kín sâu xa là mong muốn mùa xuân còn mãi, như ñể lưu giữ những may mắn, vui tươi ở bên mình và ở mọi lúc mọi nơi. Tôi ñã có lần chứng kiến một Đại Gia do làm ăn thất bát, nợ tín phiếu ngập trời do không ít lần sụp sàn chứng khoán. Anh ta nâng ly bia cụng vào ly tôi ñang cầm, cất giọng lè nhè hai câu thơ cuối mà ñôi mắt ngấn lệ rưng rưng: "Chớ Bảo Xuân tàn Hoa Rụng Hết - Đêm Qua Sân Trước Một Cành Mai! Họ gởi gắm niềm hy vọng vào ý nghĩa câu thơ như ñể tự an ủi cho chính mình. Tôi lúc ñó vì cám cảnh của anh cũng góp vui: "Chớ Bảo Sụp Sàn là Mất Hết Đêm Qua Còn Có Một Niềm Tin". Rồi cả nhóm lại lao vào bàn luận bài thơ như chưa bao giờ có nỗi buồn. Lần khác, người chị bạn tên Giàu, có nhờ tôi ñứng làm chủ hôn họ nhà trai và xuống tận Thốt Nốt - Hậu Giang ñón dâu. Một lão nông họ nhà gái tiếp ly rượu lễ xin nhập gia của tôi một cách vui vẻ nhưng lại vỗ vai tôi nói Qua già rồi, giờ lại lo cho con cháu. Nhưng ñừng tưởng Qua hỏng biết gì ráo trọi à nghe. Nghe nè (ngâm) XUÂN KHỨ BÁCH HOA LẠC-XUÂN ĐÁO BÁCH HOA KHAI- SỰ TRỤC khiến tôi giật mình vì ñã có ý nghĩ xem nhẹ sự hiểu biết của ông ta. Cách ñây hai mùa xuân, có một chàng thanh niên thuộc thế hệ 8X têm Lâm, chuyên viên nghành tin học, ñến nhờ tôi viết mấy chữ thư pháp. Khi anh ta nói ra ý ñịnh nội dung muốn nhờ khiến tôi ngạc nhiên nhưng giả ñò lần lựa khuyên anh ta tìm câu khác. Anh ta nhất ñịnh không và nói Em thích câu này từ khi còn học trung học. Rất tiếc không biết tác giả của nó là ai.

35 Anh ta mừng rỡ ra mặt khi tôi nói tác giả của câu thơ này và ñọc cho anh ta nghe toàn bộ bài thơ. Anh ta vô cùng phấn chấn và lại muốn ñược tôi viết tặng toàn bộ bài thơ này. Tấm thư pháp này hiện ñang ñược vẫn còn treo trang trọng trong phòng khách nhà anh ta. Một vài chuyện nhỏ trên cho thấy bài thơ có sức sống và tác ñộng nhiều mặt trong xã hội trên bình diện MÙA XUÂN ngoại cảnh. Và hôm nay bài viết này cũng chỉ góp phần cho mùa xuân ngoại cảnh, bằng một bài thơ của MÙA XUÂN NỘI TÂM. Chú thích (I): NGUYÊN ÂM Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Cố Hòa thượng Thích Thanh Kiểm ñã dịch thơ như sau : Xuân ñi mang cả một mùa hoa Xuân ñến hoa lòng nở với ta Muôn sự thăng trầm qua nước mắt Một dòng tuổi mộng lại ñi qua. Đâu phải xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một nhành mai. Chú Thích 2: Thiền sư họ Nguyễn,tên Trường. Quê ở Lũng Chiền, Lảng An Cách. Thân Phụ là Hoài Tổ, làm chức Trung Thơ Viên Ngoại Lang. Mãn Giác là tên Thụy do vua ban lúc ông thị tịch.

36 Đầu năm ñọc Thơ Đường về mùa Xuân Thơ viết về mùa xuân nhiều như hoa cỏ giữa ñất trời. Chọn cho hết những lời châu ngọc về một mùa ñẹp nhất trong năm là ñiều không thể. Trong viên mãn của ñất trời năm mới, mời bạn ñọc lại một số bài thơ xuân của những tác giả nổi tiếng nhất qua bản dịch của Quỳnh Chi, Thạc sĩ văn chương, hiện làm việc tại ñài NHK (Nhật Bản) gửi cho Đà Nẵng Xuân Canh Dần. Mai hoa Ngâm hoài trường hận phụ phương thì Vi kiến mai hoa triếp nhập thi Tuyết hậu viên lâm tài bán thụ Thủy biên li lạc hốt hoành chi Nhân liên hồng diễm ña ứng tục Thiên dữ thanh hương tự hữu tư Kham tiếu Hồ sồ diệc phong vị Giải tương thanh ñiều giác trung xuy Lâm Bô Hoa mai Tìm thơ vội tả hoa mai Giận thơ mãi vụng ñể hoài vẻ xinh Trên cành khi ngậm tuyết trinh Khi kề bên giậu nước in bóng lồng Người ưa phàm tục sắc hồng Trời ban thanh khiết mùi hương ñậm ñà Rợ Hồ cũng biết yêu hoa Soạn cho trẻ khúc tù và " Lạc mai " ( ) Xuân dạ hỉ vũ Hảo vũ tri thì tiết Đương xuân mãi phát sinh

37 Tùy phong tiềm nhập dạ Nhuận vật tế vô thanh Dã kính vân câu hắc Giang thuyền hỏa ñộc minh Hiểu khan hồng thấp xứ Hoa trọng Cẩm quan thành Đỗ Phủ Mưa lành ñêm xuân Mưa lành báo hiệu mùa sang Đây mùa xuân tới rộn ràng trời xuân Mưa theo làn gió âm thầm Trong ñêm thánh thót tưới nhuần cỏ cây Đường thôn mây xám ñầy trời Trên sông ánh lửa thuyền ai lập lòe Sáng ra rực rỡ ñồng quê Với ngàn hoa thắm ñã về cùng xuân ( ) Xuân Hiểu Xuân miên bất giác hiểu Xử xử văn ñề ñiểu Dạ lai phong vũ thanh Hoa lạc tri ña thiểu Mạnh Hạo Nhiên Buổi sáng mùa xuân Xuân còn say ngủ mơ màng Tiếng chim buổi sáng rộn ràng khắp nơi Đêm qua gió tạt mưa rơi Trong vườn hoa rụng nào hay ít nhiều ( ) Xuân dạ Xuân tiêu nhất khắc trị thiên kim Hoa hữu thanh hương nguyệt hữu âm

38 Ca quản lâu ñài thanh tế tế Thu thiên viện lạc dạ trầm trầm Tô Đông Pha Đêm xuân Đêm xuân một khắc ngàn vàng Hương hoa thanh khiết mơ màng ánh trăng Lầu cao vẳng tiếng ca ngâm Vườn khuya vắng bóng giai nhân lặng buồn Thương xuân khúc Thâm thiển thiềm hoa thiên vạn chi Bích sa song ngoại chuyển hoàng ly Tàn trang hòa lệ há liêm tọa Tận nhật thương xuân xuân bất tri Bạch Cư Dị Bài hát thương tiếc xuân Bên thềm muôn cánh hoa tươi Chim oanh ríu rít chuyền ngoài màn hoa Buông rèm lặng ngắm xuân qua Xuân nào hay kẻ lệ nhòa tiếc xuân ( ) Xuân dạ Lạc thành văn ñịch Thùy gia ngọc ñịch ám phi thanh Tán nhập xuân phong mãn Lạc thành Thử dạ khúc trung văn chiết liễu Hà nhân bất khởi cố viên tình Lý Bạch Tiếng sáo ñêm xuân Vẳng nghe tiếng sáo bổng trầm Lẫn trong tiếng gió ñêm xuân vọng về Khúc ñâu viễn xứ biệt ly Chạnh lòng ai chẳng nhớ quê bồi hồi

39 ( ) Quỳnh Hải nguyên tiêu Nguyên dạ không ñình nguyệt mãn thiên Y y bất cải cựu thuyền quyên Nhất thiên xuân hứng, thùy gia lạc Vạn lý Quỳnh Châu thử dạ viên. Hồng Lĩnh vô gia huynh ñệ tản Bạch ñầu ña hận tuế thời thiên Cụng ñồ liên nhứ dao tương kiến Hải giác thiên nhai tam thập niên Nguyễn Du Nguyêu tiêu ở Quỳnh Hải Vườn hoang ngập ánh trăng thanh Nguyên tiêu trăng vẫn lung linh thuở nào Một trời xuân ñẹp xiết bao Mà người lữ thứ dạ nào vui xuân Không nhà huynh ñệ ly tan Giận ñời ñiên ñảo năm năm bạc ñầu Tạ lòng trăng ñến tìm nhau Ba mươi tuổi vẫn lao ñao góc trời ( ) Xuân hứng Dương liễu âm âm tế vũ tình Tàn hoa lạc hậu kiến lưu oanh Xuân phong nhất dạ xuy hương mộng Hựu trục xuân phong ñáo Lạc thành Võ Nguyên Hành Xuân hứng Mưa phùn vừa ngớt, liễu xanh Hoa tàn, thấy bóng chim oanh chuyền cành Gió xuân ñưa tới mộng lành Trong mơ theo gió về thăm quê nhà

40 ( ) Tạp thi Quân tự cố hương lai Ưng tri cố hương sự Lai nhật ỷ song tiền Hàn mai trứ hoa vị Vương Duy Tạp thi Bác từ quê mới ra ñây Chuyện trong quê chắc chẳng ai biết bằng Cành mai gầy tựa bên song Ngày ñi ñã nở ñược bông hoa nào? ( ) Tuyệt cú Trì nhật giang san lệ Xuân phong hoa thảo hương Nê dung phi yến tử Sa noãn thụy uyên ương Đỗ Phủ Tuyệt cú Xuân về non nước ñẹp tươi Gió ñưa hương ngát muôn loài cỏ hoa Đất mềm, én lượn gần xa Uyên ương cát ấm trên bờ ngủ say ( )

41 Bài thơ XUÂN VÃN của Ðiều Ngự Giác Hoàng - Trần Nhân Tông Thích Thông Huệ Vua Trần Nhân Tông là một minh quân ñời thứ 3 triều Trần. Từ lúc còn là Thái Tử, Ngài ñã ñược vua cha cho học Thiền cùng Tuệ Trung Thượng Sĩ, biết rõ ñường lối tu hành theo tông chỉ Phản quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha ñắc (Xoay lại soi sáng chính mình là phận sự gốc, không cầu bên ngoài mà ñược). Khi lên ngôi, dù bộn bề trăm việc ñối nội và ñối ngoại, Ngài vẫn có chỗ sống riêng của mình, tuy ở trong trần mà vẫn vui với Ðạo. Năm 41 tuổi, Ngài nhường ngôi cho con, sau ñó xuất gia về núi Yên Tử, lấy hiệu Hương Vân Ðại ñầu ñà, ñược tôn xưng là Ðiều Ngự Giác Hoàng. Ngài sáng lập dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử mang ñậm bản sắc dân tộc, trở thành vị Sơ Tổ của dòng Thiền ñặc thù Việt Nam. Bài thơ Xuân vãn là một trong những bài mượn cảnh mùa xuân, diễn ñạt một cách sâu sắc trình ñộ tâm linh vút cao của Ngài: XUÂN VÃN Niên thiếu hà tằng liễu sắc không, Nhất xuân tâm sự bách hoa trung. Như kim khám phá Ðông hoàng diện, Thiền bản, bồ ñoàn khán trụy hồng. Hòa thượng Trúc Lâm dịch: CUỐI XUÂN Thuở bé chưa từng rõ sắc không, Xuân về hoa nở rộn trong lòng. Chúa Xuân nay bị ta khám phá, Thiền bản, bồ ñoàn, ngắm cánh hồng.

42 Bài thơ tứ tuyệt ngắn ngủi nhưng bao hàm cả hai giai ñoạn ñời Ngài: lúc còn bé chưa biết ñường tu và khi ñã là vị Thiền Sư ñạt ñạo. Thuở bé chưa từng rõ sắc không / Xuân về hoa nở rộn trong lòng : Thuở bé là lúc còn non tuổi ñời, cũng là khi còn ấu thơ về ñạo lý. Nhân một ngày xuân ñi dạo trong vườn thượng uyển, Thái Tử thấy trăm hoa ñua nở tỏa hương ngào ngạt. Chưa thấu hiểu lý Bát Nhã, chưa rõ thể tánh không của các pháp, Thái Tử ngỡ thân tâm cảnh ñều thật có. Ý thức chấp ngã chấp pháp mạnh mẽ, nhất là trong ñiều kiện thuận lợi về vật chất, Ngài làm sao tránh khỏi rộn ràng xao xuyến khi thấy cảnh xuân về? Và ñây hầu như là tâm trạng chung của con người, nhất là những ai có tâm hồn nghệ sĩ. Nhà thơ Ðinh Hùng nhìn xuân sang mà nhớ hương người xưa: Xuân nào như xuân mới? Hương nào như hương xưa? Lòng chàng không có tuổi Duyên chàng se tình cờ. hay J. Leiba nói thay cô gái tuổi trăng tròn: Em nhớ năm em lên mười lăm, Cũng ngày ñông cuối sắp sang xuân. Mừng xuân, em thấy tim hồi hộp, Nhìn cái xuân sang khác mọi lần. Tập khí của chúng ta là dính mắc với trần cảnh, loạn ñộng theo các duyên bên ngoài. Từ ñó tạo nghiệp, quẩn quanh trong sáu nẻo luân hồi. Ðức Phật dạy, chính sáu căn là ñầu mối của phiền não sinnh tử, do tiếp xúc với sáu trần mà khởi tâm phân biệt. Nhưng sáu căn cũng là nguồn gốc của Niết bàn, khi thấy nghe hay biết tất cả các pháp mà vẫn an nhiên tự tại. Thời ñiểm chợt nhận ra tánh giác thường hằng của chính mình là khoảnh khắc diệu thường, ngàn năm không dễ có. Những bậc ñạt ñạo dùng rất nhiều mỹ từ tạm ñặt tên cho tánh giác sẵn ñủ ấy, vì thật sự nó không có tên, cũng không thể dùng ngôn từ diễn tả. Ở ñây, Sơ Tổ

43 Ðiều Ngự gọi là Chúa Xuân. Chúa Xuân nay bị ta khám phá. Thật ra, Chúa Xuân không lẫn tránh, không giấu mặt, cũng không phải ở ñâu xa. Chỉ vì vọng thức che lấp nên không nhận ra tánh giác lúc nào cũng sáng ngời. Mai Hoa Ni ñời Tống viết bài thơ Ngộ ñạo như sau: Tìm Xuân, chẳng thấy bóng xuân sang, Giày rơm giẫm nát ñỉnh mây ngàn. Trở về chợt ngửi hương mai ngát, Xuân ở ñầu cành ñã chứa chan. (Ðỗ Tùng Bách dịch) Một ñời lặn lội, mòn mỏi những bước chân giẫm nát cỏ cây trên ñỉnh núi mây phủ, thế mà vẫn chưa tìm thấy mùa xuân. Chính vì ý tưởng tìm xuân nên xuân không thể hiện. Chúa Xuân không ở bên ngoài, không phải là ñối tượng của sự tìm cầu, mà chính là mình - con người bất sanh bất diệt xưa nay. Sực tỉnh xoay trở về chính mình, ta mới nhận ra, quả thật xuân ñang trùm khắp vạn hữu, mai ñang tỏa ngát mùi hương.! Sơ Tổ của chúng ta không những ñã trở về, ñã khám phá Chúa Xuân, Ngài còn trọn vẹn sống cùng mùa Xuân miên viễn: Thiền bản, bồ ñoàn, ngắm cánh hồng. Thiền bản là chiếc chõng hay giường nhỏ, bồ ñoàn là chiếc gối tròn ñể ngồi. Ðây là hai dụng cụ sử dụng khi tọa thiền. Giường hay chõng thiền còn ám chỉ chân tánh hay bản tâm của mỗi người. Ngồi trên giường Thiền nghĩa là hằng sống cùng bản tâm sẵn ñủ. Bản tâm thường tịch nhưng thường tri, luôn lặng lẽ mà luôn chiếu sáng. Ðịnh của bản tâm không trụ không xả, không nhập không xuất nên là thường ñịnh, ñại ñịnh. Tinh thần Bồ tát Ðại thừa không bỏ huyễn cầu chơn, không bỏ mê về ngộ, không bỏ trần gian thủ chứng Niết bàn. Trong các cảnh vô thường sinh diệt, các bậc ñạt ñạo nhận ra và sống bằng thể tánh chân thường bất sinh, nên có cái nhìn thẩm thấu vào bản chất của các pháp. Do vậy, các Ngài tự tại anh nhiên trước sự biến ñổi của vũ trụ vạn

44 hữu, nên nói ngồi trên giường Thiền ngắm từng cánh hoa rụng trong một chiều xuân vãn. Cùng một cảnh xuân nhưng lúc mê thì tâm loạn ñộng, dính mắc theo cảnh, khi ngộ thì an nhiên nhìn mọi sự ñổi dời. Xuân ñời ñến rồi ñi, hoa theo xuân nở rồi tàn, nhưng Chúa Xuân mãi hiện hữu, siêu vượt thời - không. Mùa Xuân miên viễn ấy không ở ñâu xa, không từ bên ngoài ñến, mà ở ngay ñương xứ - tại ñây và bây giờ. Cầu chúc tất cả chúng ta, nhân mùa xuân ñến, nhận ra Chúa - Xuân - tự - tâm của chính mình, ñồng thời chan rải hương xuân ñến khắp mọi người. Mùa Xuân Kỷ Sửu Thiền thất Viên Giác

45 NỤ ĐÀO NỞ HOA Thích Thiện Hữu Nhánh Mai Xưa Một nhánh mai xưa Trước thềm năm mới Mãn Giác là ñây Ðâu cần nương tựa! Một nhánh mai xưa Chân thường vốn thật Mệt nghỉ ñói ăn Ấy là tâm Phật! Một nhánh mai xưa Ba cẳng chân lừa Duỗi rong tìm mãi Trở lại nhà xưa! Một nhánh mai xưa Cũng nhất Phật thừa Pháp âm mầu nhiệm Ví một ñám mưa! Mai xưa chẳng ở xa xăm Bận bịu làm chi việc truy tầm Nhất niệm rồi vô niệm Mai hé nụ hồng khắp thân tâm! Xuân Vô Thể Ngày xuân xứ Phật tuyệt vời Chim kêu ríu rít, ngàn lời thánh ca Ngất ngây giả cảnh phù hoa Bừng khai tâm thể Sáng lòa chân không

46 Thoảng tay ñẩy bụi sắc không Trần gian lạnh mặt, dứt vòng thị phi Lắng nghe tiếng gọi sân si Tự mình giải thoát, hộ trì nhân gian Xuân về phiền não tiêu tan Xuân ñi mai rụng Trước làn lợi danh! Sương Xuân Thiền môn thoảng hương lành Sương ñời ñọng lonh lanh Thân ta như bóng nguyệt Thăng trầm, ôi qua nhanh. Mai-lan vẫn ngàn hoa Ðiểm hương sắc Ta-bà Cúc trúc tình bạn lữ Ðạo ñời ñẹp thiết tha. Lối Rẽ Vào Xuân Phút giây Tết ñến thiết tha Âm thầm mặc niệm quê nhà nhớ mong Nắng xuân chút bụi sắc không Hồn xuân giao cảm nặng lòng cố hương Cúi ñầu dâng trọn tình thương Cho người, cho gió, Cho sương nhượm màu Ðóa sen trong trắng hôm nao Nhành mai Mãn Giác kết vào trang kinh Khổ ñau về hết bên mình Tịnh thanh, giải thoát phồn vinh tặng ñời Dạo thuyền bát-nhã trùng khơi Mượn vầng thơ viết thay lời chúc nhau Tâm hoa thinh lặng dạt dào Tháng ngày tan lối rẽ vào nhất chân. Xuân Ði Hoa Nở Dặm ñường mấy thuở ñam mê

47 Gió muôn phương thổi nhẹ về bên ta Thênh thang vạn nẽo Ta-bà Sáng bừng tâm thể xây tòa giới hương Xuân ñi hoa nở chân thường Mặt trời hóa kiếp tìm ñường thoát thân Quần ma dấy loạn tinh thần Phật thừa vẫn ñứng, hương lân vẫn chờ Tương ưng, thực tại, thiền cơ Vầng trăng bốc lữa ñốt tờ kim cang Búng tay thế giới ba ngàn Hồng trần cát bụi héo tàn vu vơ Như nhiên ánh nắng lửng lờ Ca bài chứng ñạo, dựng cờ tâm linh. Lễ Phật Ðón Xuân Chuông ngân phiền não nhẹ Mai nở trí tỉnh bừng Xuân vào tâm thanh thoát Lễ Phật ñón tân xuân. Thiền môn tại chốn nầy Hương ñời lấp lánh bay Tâm uyên uyên tỉnh thức Khoảnh khắc tánh Như Lai. Hoa chánh giác hiển bày Ðối cảnh lòng không hai Tâm xuân luôn kết nụ Chân lý một cành mai. Chấp tay kính lạy Người Cho sanh giới thêm tươi Nước non thuần ánh ñạo Trần thế hé nụ cười. Xuân Ðộc Ngữ Muôn hoa giởn gió trong lành

48 Ngày xuân viễn xứ ñộc nhành mai khô Trời hồng rực tỏ sông hồ Vầng trăng hiu quạnh, tam vô sáng màu Va duyên hẳn nhớ cành nào Ðá xanh ñơm nụ, vẫy chào núi sông Bâng khuâng tỉnh giấc hỏi lòng Sen vàng thanh tịnh từ trong vũng bùn Mây bay nước chảy ngàn trùng Hoang sơ tuyệt ñối Hòa cùng bốn phương Tâm hoa ñua nở chân thường Xóa tan băng tuyết, tình thương dạt dào Chân như huyền nhiệm, ngút cao Huy hoàng Phật nhật làu làu tổ ñăng. Dạo Xuân Vô sanh reo văng vẳng Tự tại thoáng hư không Ngẩng ñầu sen trăng tỏa Chào ñón khách thiền phong. Ðến ñi giữa bụi hồng Thung dung chốn chợ ñông Tâm vượt ngoài bỉ thử Chẳng bận vướng chân như. Niết-bàn tại trần gian Ta-bà nguồn sống ñạo Dại gì tìm châu báu Ngoài phiền não lầm than! Tâm linh, tâm sống ñộng Pháp vi diệu ñầu nguồn Thân trả vào cát bụi Hồn nhập cảnh thiên ñường.

49 Thảm xanh ngoài sống chết Lửa ñỏ thoảng vô thường Mây bay tâm vắng lặng Khể thủ ñấng Pháp Vương! Ðiểm Tô Ngày Tết Sáng nay tựa bóng bên gương Mới hay nhân thế vô thường phù hư Trùng dương hoang phế bây chừ Khói sương hiu hắt, chân như rúng mình Mai vàng Mãn Giác làm thinh Huyền Quang ñóa cúc Ðộng tình thiên nhân Trăng trong trắng hiện toàn chân Thiền sư Thuyền Lão ñâu cần Lạc bang Chuông ngân tâm trí nhẹ nhàng Sen trong hồ cũng vội vàng nở hoa Ðiểm tô ngày tết chung trà Núi sông vẫn sống, Ta-bà vẫn vui! Xuân Kỳ Diệu Chim xa bay về tổ ấm Quần quay, sum hợp hân hoan Giữa dòng thiên nhiên tinh sạch In sâu trong ánh ñạo vàng. Nhang trầm một nén dâng lên Tri ân liệt vị thánh hiền Dưỡng nuôi cho ñời mạch sống Chấp tay kính lạy tổ tiên. Ðạo Bụt rực sáng thiêng liêng Bao dung chan chứa muôn miền Ðến ñi âm thầm lặng lẽ Như xuân kỳ diệu vô biên.

50 Vườn Xuân Ðạo Tục Xuân về trong tiếng vĩnh hằng Thiên thu trỗi dậy lâng lâng bóng hình Nghĩ chăng trong cuộc hành trình Hoa thơm có nắng, lung linh có màu Suối tâm róc rách tuông trào Núi thiền vọng tiếng Ngọt ngào thiêng liêng Lá rừng rơi rụng mãn viên Ðá xanh nảy nhánh nhiệm huyền chân tâm Tay ôm trời ñất ca ngâm Vườn xuân ñạo tục âm thầm rong chơi. Ðón Xuân Ðào vàng khoe sắc thắm Mai trắng hân hoan cười Xuân nở hoa chánh giác Tết kết nụ chân tâm. Ðối cảnh tâm tươi mãi Va duyên trí sáng ngời Nước non nghìn muôn dặm Phật giáo ñẹp ñời ñời. Quê hương thắm hương thiền Dứt trọn chuổi não phiền Nhà sư tâm chẳng ñộng Nhập bản tánh siêu nhiên. Cúc ñỏ thiền xúm xuýt Trà ñạo xanh xinh xinh Ðêm ba mươi lễ Phật Mùng một niệm chân kinh. Cánh Nhạn Ngày Xuân Sáng nay nhẹ dở trang kinh Trần gian lắng dịu kết tình hư vô

51 Lặng im niệm chữ Nam-mô Sắc không tan biến, mặt hồ tỏa hoa Tĩnh lòng ngâm khúc lục hòa Thiên thần tác hợp bài ca ñình tiền Mai Lan Trúc Cúc sắc thiền Khói sương mây trắng, Thản nhiên vẫy chào Tham sân... ba ñộc ngọt ngào Phù du ảo ảnh ra vào tâm tư Huyền Quang hoa cúc thiền sư Não phiền vô ngã diệt trừ mà chi Ðến ñi tự thể là gì Khác nào cánh nhạn bay ñi cuối trời. Giọt Xuân Tươi Lâng lâng nâng nhánh bồ-ñề Sắc hương khai nhụy lần về chân không Mai vàng năm cánh lượn vòng Tung tăng thắm giọt mặn nồng xuân tươi Reo vang tiếng nói, giọng cười Dâng hoa chánh giác Rạng ngời nhân luân Từ nay thế giới tỉnh bừng Như khai tiết mới, như mừng thánh nhân Thánh nhân hoan hỷ giáng trần Cho thiên niên mới xa dần tham si... Nương theo ánh ñạo từ bi Tinh anh giới ñịnh, hộ trì ba-la. Bình Minh Ðón Xuân Nắng xuân ánh ñạo vàng Trời hồng nhạc chứa chan Nhân sinh như tiếp nhận Mầm sống cõi Lạc bang. Bình minh ñón xuân về Dặm ñường dứt sân mê

52 Hành trình ñang phía trước Biên trời thoảng dáng quê. Thanh thản ta ca vang Cỏ xanh ñón bên ñường Ðường ta, ta cất bước Tinh tấn làm hành trang. Nơi ñây vẫn quê hương Sông xưa ñã khơi nguồn Dặn lòng ta rão bước Mang thông ñiệp ngàn thương. Ðình Tiền Nào Có Mai vàng Mãn Giác xa xưa Nét tranh thủy mặc như vừa mới ñây Hương trầm nhẹ thoảng ñêm ngày Sương rơi trước ngỏ, lung lay cành ñào Gió xuân e ấp muôn màu Hư hư, thật thật rót vào tâm kinh Cho ñời, cho ñạo niềm tin Không gian vén mở vạn nghìn hoa mai Suối nguồn tâm thức bản lai Ðình tiền nào có, trong ngoài nào không Chuông ngân dịu mát cõi lòng Nghiêm trang cất tiếng Mặn nồng quê hương. Xuân Tỉnh Xay Mây bay chốn phiêu bồng Hoang tưởng giữa tuyết ñông Không gian trôi bãng lãng Cuộn xoáy bên dòng sông. Xiết tay thắm tình người Hợp mặt lòng chung vui

53 Lệ ñầm trong giá buốc Lữa tắt lòng thêm tươi. Xuân về giữa tỉnh say Sỏi ñá nở ban mai Cùng chung niềm chia xẻ Ðạo ñời chấp cánh bay. Ánh Nến Ðêm Xuân Lung linh ánh nến ñêm xuân Thắm hương ñạo lý, tỉnh bừng nghĩa nhân Gió ca nhạc khúc trong ngần Nụ mai chớm nở bao lần bên hiên Ðêm xuân rộn rã thần tiên Quả dưa chín ñỏ, hồn nhiên ñào hồng Lung linh ánh lửa bên lòng Dịu êm tâm thể, bềnh bồng chân như. VUI XUÂN Mai vàng treo trước ngỏ Ðào trắng ñiểm bên ñường Vui xuân tâm chẳng ñộng Ánh nhật chiếu muôn phương. Phượng hồng mai trắng Lẳng lặng ngắm nhìn Hãy cùng vui sống Như hồng mai xinh. Xuân vắng lặng Giác hiện tiền Lòng thẳng tiến Trí thần tiên. MAI VÀNG XỨ ẤN Ðào hồng thắm tự sơ khai Mai vàng xứ Ấn ñiểm vài trang thơ

54 Mênh mông sóng vỗ vô bờ Long lanh giọt ngọc, ngẫn ngơ giọt tình Mong cầu thế giới an bình Chim non hót tiếng tôn vinh từ hòa Gió cười tươi ñẹp như hoa Như trăng sáng tỏa, như tòa chân như Xuân về gợi chút trầm tư Trần gian tuyệt ñẹp phải từ hôm nay. HÀNH TRANG XUÂN Hương quê nghìn muôn thuở Xuân ñại giác lại về Nước non nghìn muôn dặm Vui ñạo nhận bản tâm. Gió hát hoa ca ngâm Việt Ấn chẳng xa xăm Tình mênh mông bát ngát Thật vi diệu thậm thâm. Hoa cười mừng tết ñến Én liệng báo xuân sang Sắc hương hừng sáng tỏ Chân lý một hành trang. MUỘN MÀNG NGÀY XUÂN Hư không vạn ñóa mai vàng Trăng trong in dấu muộn màng ngày xuân Diêm-phù ta cứ dửng dưng Dạo ñàn vô trụ tỉnh bừng nhạc âm Long lanh ngọn cỏ bên cành Vô ưu mát tặng ngọn ngành chân không Lang thang tự thuở phiêu bồng Sắc tài mặc kệ, dặn lòng thảnh thơi Rãnh rang vái tạ ñất trời

55 Ung dung tự tại gọi mời chân như. XUÂN TÂM CA Xuân sang hoa nở khắp Hạ ñến bồ-ñề vun Tiết thu buồn dịu mát Ðông chí lạnh không trung. Trần ñời là thế ñấy Ðam mê chẳng phút rời Giật mình nay ngó lại Bồi hồi dạ khôn ngơi. Từ nay lòng hư quãng Rộng mở hướng trời xa Bi tâm hương tỏa ngát Nở hạnh lục ba-la. Bụi hồng ta phủi sạch Gươm trí luyện sáng ngời Ðoạn trừ si tham ái Hành ñạo khắp nơi nơi. Khổ ñau giờ bặt tiếng Thị phi dứt nói cười Hoa lòng luôn kết nụ Tâm giải thoát an vui. XUÂN BẤT NHỊ Ðêm nằm mơ gặp chúa xuân Giật mình tỉnh giấc bâng khuâng hỏi lòng Nắng xanh dứt nghiệp cầu mong Ánh dương thoát tục, Thoát vòng phân ly Ðiểm hồng cát bụi mà chi Mặt trời tung vở lầm lì nhân gian Mai vàng kết nụ kim cang Ðào hồng Mãn Giác xé làn gió ñông

56 Lững lờ khúc nhạc thiền phong Ðiểm tô trần thế nặng lòng quê hương Ấm êm trong cõi chân thường Phương trời bất nhị dư hương nơi nầy. XUÂN SIÊU THẾ CA Ba mươi ba mùa xuân Và trăm ngàn mùa xuân nữa Ðối với ta, nắng xuân là miền ñất hứa Tô ñậm nhân gian, Mang nhựa sống nhiệm mầu. Không yêu ghét chúa xuân Tôn vinh hoa mai Mãn Giác Trân trọng ñào trắng, cúc vàng Bón chăm vạn thọ, phong lan Nâng niu mẫu ñơn, thược dược Tôn thờ Vô Trước sen xanh Hương tỏa ngát tinh anh Không lòe loẹt kiêu ca Nhụy thuần khiết bay xa vô sở trụ Không héo úa tàn phai Luôn ngậm ñắng nuốt cay Không ñọa ñày tâm thể! Ta có mùa xuân siêu thế Tự tại, thong dong, Chẳng bận vướng tình ñời Thế nhân ơi, lòng ta luôn mong ñợi Cả sinh linh phơi phới cõi siêu phàm! Uống Trà Ðêm Xuân Giác Hoàng ñệm sáo ñêm xuân Vi vu tiếng gió, tỉnh bừng thế nhân Ánh dương rực tỏ trong ngần Sen vàng cất tiếng bao lần bên hiên Giả từ vương vị ñảo ñiên

57 Núi sâu là chỗ, tùy duyên là nhà Ung dung dạo gót Ta-bà Tắm sông ngũ ñức, uống trà chân như. VẦNG XUÂN XANH Vô tâm, ñối cảnh hỏi xuân Chân như trực nhận sáng bừng bất sanh Muôn hoa giởn gió trong lành Trời quang nay ñã tịnh thanh dạt dào Ngày xuân treo những cánh ñào Lững lơ tâm thể, ñường nào hỏi xuân Mỉm cười xuân chẳng ngập ngừng Vô tâm, ñối cảnh là vầng xuân xanh. TRẦM LUÂN HOA VẪN NỞ Mây trời ñiểm xuân sang Ðào che dáng ngọc ngà Mai lượn tình non nước Lấp lánh giọt sương sa. Tháng ngày vẫn ñơm hoa Sưởi cho ñời êm ấm Ðâu ñây tiếng chim ca Tô thêm ñời tươi thắm. Ngoài trong vắng khách thiền Hiu hắt giấc mơ ñêm Tay nhặt hương từng mảnh Thanh thoát và trang nghiêm. Trầm luân hoa vẫn nở Tình người ñẹp mênh mông Hương ñời xanh rực rỡ Ðượm toàn dáng chân không. HOA THỔN THỨC Mai lan cúc trúc tuyệt vời

58 Chung trà Ấn Ðộ ñượm lời sắc không Ngoài kia mây trắng bềnh bồng Trong này hoa vẫn tim hồng muôn phương Nghe hoa thổn thức vô thường Cuộc ñời như hạt tuyết sương ñầu cành Hết sanh rồi lại tử sanh Tấm thân tạm giả mong manh chóng tàn Phật thừa quẳng một hành trang Ung dung rão bước bên ngàn cỏ hoa. Tết Rồng Trăng trong in dòng nước Gió gợn thổi cành tùng Sở tri che tự tánh Phiền não lắp trùng muôn. Tết rồng, siêu kiến giải Mai ñẹp thắm bên ñường Tâm xuân vào bảo sở Ánh nhật chiếu ngàn phương. XUÂN TOÀN CHÂN Sen hồng ngát tỏa muôn phương Từ bùn sắc thắm khôn lường tinh anh Ðời thoát tục, ñạo tịnh thanh Viên dung tứ trí, viên thành sáu thông Căn trần hư giả bềnh bồng Xuân vô trụ chảy vào dòng uyên nguyên Hỷ nộ ái ố triền miên Thoảng trong chớp mắt Hiện liền toàn chân. ÐÓA HOA TỈNH THỨC Trời xanh réo gọi hư không Nắng vàng ñiểm nhẹ má hồng ngày xuân

59 Xua tan buốt giá vui mừng Ðóa hoa tỉnh thức Chẳng ngừng ñơm bông Trang kinh ngọc, thắm trong lòng Ðêm ngày vẫn nhớ, chủ ông vẫn chờ Như nhiên ánh sáng lững lờ Thắp hương chốn tổ, viết tờ chân kinh Tự do, tự thể bên mình Dung thông pháp giới, Phàm tình quách nhiên. XUÂN TÙY DUYÊN Vi vu tiếng sáo Hương Nghiêm Tùy duyên huyễn hóa não phiền ứng thân Thỏng tay hái một vầng trăng Trúc va tiếng sỏi trong ngần dưới khe Biển trần giải thoát cành tre Chín năm diện bích kết bè nhân duyên Ðông lai tuyết phủ bên thềm Hoát nhiên ñại ngộ dưới ñêm trăng rằm Ca vang khúc nhạc ngàn năm Xuân về ñón nhận nguồn tâm pháp này! XUÂN THƯỜNG TRỤ CA Tịch tịnh một thiền tăng Ðảo ñiên ñã bao lần Lặng lòng truy ñạo lý Thấu suốt chuyện thế nhân. Mệt nghỉ, ñói lại ăn Khỏe cảnh tỉnh chuyên cần Xua tan làn mây ám Rạng tỏ tợ áng trăng. Bồ-ñề chẳng che ngăn Như Lai tánh thoáng gần

60 Tâm thường trụ lặng vắng Tam giới dứt ly phân. Hoa ñẹp ví giai nhân Hương giới ñịnh tinh thần Tuệ lực lòng hóa kiếp Tịnh thủy nước cuốn phăng. Quyết ñi hết cuộc hồng trần Không gian bia khắc, Quây quầng bên nhau Mừng xuân thanh tịnh dạt dào Hoa khai tâm thể Ðường vào bất sanh! XUÂN THIỀN CA Cánh bướm lượn cành hoa Cúc ñỏ vàng tươi thắm Nụ chồi hoa hương nhụy Mừng xuân rộn tiếng ca. Ðẹp thay một cành hoa Vừa có hương có sắc Ðẹp thay mỗi chúng ta Xuân lòng sống chân thật. Ðẹp thay nụ tâm hoa Nở bông ba-la-mật Ðẹp thay khúc thiền ca Vang lời xuân chư Phật! NỤ ÐÀO NỞ HOA Trời cao én liệng xuân sang Mênh mông trần thế, bạt ngàn trần ai Giật mình soi vóc mờ phai Ngậm ngùi nhìn ñóa hoa mai ñình tiền Lặng thinh quan sát Nam Tuyền Triệu Châu cởi dép, ñạo truyền năm nao Giả chân phân ñịnh làu làu

61 Ðêm nay sân trước nụ ñào nở hoa Tâm xuân vẫn tại lòng ta Tử sanh dứt hẳn, vào ra khó gì!

62 MÙA XUÂN BẤT DIỆT Thích Tuệ Nhật Xuân ñang ñến nghĩa là xuân ñang qua Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già Không phải ngẫu nhiên mà Xuân Diệu thốt lên những ñiều như thế. Bằng cảm nhận của cả tâm hồn và nhiệt huyết sống, hòa mình vào từng nhịp ñiệu khoảnh khắc mùa xuân, nhà thơ chợt hiểu ra một lẽ rất thường tình của cuộc sống: có ñến phải có ñi, có non ắt hẳn có già. Nói theo ngôn ngữ nhà Phật, thì ñó là sự tuần hoàn theo lý vô thường, duyên sinh của vạn vật. Nhìn vào mùa xuân, ta biết ñông ñã qua rồi và hạ thì chưa tới. Thời gian cứ trôi, và dường như giữa dòng chảy bất tận ấy, tâm thức con người cũng bị xoay vần theo sự biến chuyển của bốn mùa. Ai không trải qua mùa xuân? Nhưng mấy ai thưởng thức ñược hương xuân thực sự? Niên thiếu hà tằng liễu sắc không Nhất xuân tâm tại bách hoa trung Như kim khám phá ñông hoàng diện Thiền bản bồ ñoàn khán trụy hồng. (Trần Nhân Tông) Tạm dịch: Thuở bé chưa từng rõ sắc không Xuân ñến trăm hoa rộn nơi lòng Chúa Xuân nay bị ta khám phá

63 Chiếu trải giường thiền ngắm cánh hồng. Mọi vật thật ñẹp, thật lung linh trong con mắt người ngộ ñạo. Hẳn Trần Nhân Tông ñã phải chờ ñợi giây phút này lâu lắm, ñã công phu mòn mỏi lắm, giờ ñây thời tiết nhân duyên hội ñủ, khuôn mặt chúa xuân ẩn hiện bấy lâu ñã ñược khám phá. Đó là vào một ngày xuân tiết trời ấm áp, lòng người cũng rộn vui, hòa nhịp ñập con tim vào vũ trụ vạn hữu ñể tâm nở rộ trên ngàn hoa. Đẹp thật! Thiên nhiên vốn thơ mộng, diệu huyền; dẫu cuộc ñời biến chuyển, dù th? s? ñổi thay, nhưng thấp thoáng nơi chốn sơn khê kia ta vẫn thấy cành ñào của Thiền Sư Linh Vân có nét gì vĩnh cửu, bất tuyệt: Tam thập niên lai tầm kiếm khách Kỷ hồi lạc diệp kỷ sưu chi Tự tùng nhất kiến ñào hoa hậu Trực chỉ như kim cánh bất nghi. Tạm dịch: Ba chục năm qua tìm kiếm khách Mấy hồi lá rụng lại cành trơ Một lần thoáng thấy ñào hoa nở Đến tận hôm nay dứt sạch ngờ. Và thoang thoảng ñâu ñây ta vẫn ngửi ñược mùi hương hoa mai lan tỏa của Thiền Sư Hoàng Bá: Nếu chẳng một phen sương lạnh buốt Hoa mai ñâu dễ ngửi mùi hương.

64 Rõ ràng, trong cái vô thường kia luôn ẩn tàng cái chơn thường vi diệu mà con người nh?t th?i chưa dám, hoặc chưa thể khám phá. Mùa xuân ñã thực sự về trên mọi nẻo ñường quê hương, từ thành thị tới thôn quê, từ thâm sơn tới ñồng bằng, ñâu ñâu cũng tràn ngập niềm vui năm mới. Mùa xuân ñến, ñã ñến thật rồi! Vậy thì còn ñợi chờ gì ta lại không một lần khám phá, ñể rồi ngày kia hả hê cất lên mấy tiếng: Chúa Xuân ơi, ta ñã biết bộ mặt thật của mi rồi!

65 Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân Nguyễn Công Lý 1. Trong lịch sử của dân tộc ta có nhiều nhân vật ñược người ñời tôn vinh với nhiều danh vị khác nhau mà những vinh danh ñó ñều rất xứng ñáng cả dù chúng chưa thể hiện hết và ñủ tầm vóc những gì mà người ñó ñã cống hiến cho ñời. Trần Nhân Tông chính là một trong những danh nhân ñó. Ông tên thật là Trần Khâm, con trưởng của vua Trần Thánh Tông, sinh năm 1258 và mất năm 1308, lên ngôi trị vì năm Kỷ Mão 1279 và nhường ngôi làm Thái Thượng hoàng vào năm 1293, là vị vua thứ ba của triều nhà Trần. Ông là một vị minh quân, một vị anh hùng dân tộc bởi dưới triều ñại do ông trị vì, nhà vua luôn chăm lo cho muôn dân, nhân dân ñược sống trong cảnh ấm no, hạnh phúc của một ñời sống phong phú và thoải mái dễ chịu, rộng mở và dân chủ. Ông còn là người ñã hai lần trực tiếp lãnh ñạo toàn quân, toàn dân ñánh tan tác ñế quốc Nguyên Mông hùng hậu và hung hãn vào các năm 1285 và Những chiến thắng oai hùng ñó không chỉ nâng vị thế của Đại Việt lên tầm cao mới trong khu vực mà còn góp phần giải phóng các nước Đông Nam Á thoát khỏi ách xâm lược của ñế quốc Nguyên Mông vào cuối thế kỷ XIII. Ông còn là một nhà tư tưởng, một vị giáo chủ,

66 một ñức Phật sống của ñời Trần. Cũng như ông Nội của mình, trước ñây khi còn ở ngôi, Nhân Tông vừa trị nước an dân, vừa tu Thiền thì sau khi nhường ngôi, ông càng có nhiều ñiều kiện ñể chuyên tâm nghiên cứu Phật ñiển, tu tập Thiền ñịnh và giáo hoá muôn dân, xoá bỏ các dâm từ mê tín dị ñoan. Đến năm 1298, nhà vua - Thiền sư mới chính thức khoát áo cà sa ñi hoá ñộ khắp nơi, có lần sang tận kinh ñô Chiêm Thành vừa ñể bang giao vừa thuyết pháp giảng ñạo. Sau ñó về núi Yên Tử thành lập Thiền phái Trúc Lâm, một Phật giáo nhất tông của Đại Việt, lấy hiệu là Hương Vân Đại ñầu ñà (Trúc Lâm Đại ñầu ñà), ñược tôn là Sơ Tổ (Đệ nhất Tổ) của Thiền phái và ñược người ñời tôn vinh là Điều ngự Giác hoàng, là ñức Biến Chiếu Tôn Phật. Ông lại còn là một nhà văn hoá, một nhà văn nhà thơ lớn ñời Trần. Thư tịch cổ như các sách Thánh ñăng ngữ lục, Toàn Việt thi lục (Lê Quý Đôn), Đại Việt thông sử (Lê Quý Đôn), Lịch triều hiến chương loại chí (Phan Huy Chú) chép rằng Trần Nhân Tông ñã ñể lại cho kho tàng văn hoá tư tưởng, văn học dân tộc khá nhiều tác phẩm với nhiều thể loại mà chúng ñược viết bằng hai ngôn ngữ chữ Hán và chữ Nôm tiếng Việt như: Tăng già toái sự, Thạch thất mỵ ngữ, Đại Hương Hải ấn thi tập, Trần Nhân Tông thi tập. Ông còn ban chiếu sai các văn thần biên soạn bộ Trung hưng thực lục. Rất tiếc là những tác phẩm kể trên ñã mất gần hết, chỉ còn lại 31 bài thơ, hai cặp câu thơ lẻ, một bài minh, một bài tán; ñặc biệt một bài phú và một bài ca bằng chữ Nôm: Cư trần lạc ñạo phú, Đắc thú lâm tuyền thành ñạo ca (hai tác phẩm Nôm này có in lại trong sách Thiền tông bản hạnh) mà xưa nay các học giả, các nhà nghiên cứu ñều khẳng ñịnh ñây là một vốn quý của dân tộc, là hai trong vài tác phẩm chữ Nôm xưa nhất hiện còn, chúng vừa có giá trị ngôn ngữ, giá trị văn chương lại vừa có giá trị tư tưởng Thiền học với chủ trương tuỳ tục, tuỳ duyên, ở cõi trần mà vẫn vui với ñạo. Một ñiều khá thú vị mà chúng tôi muốn lưu ý ở ñây là trong 31 bài thơ hiện còn ñược Lê Quý Đôn, nhà bác học của nửa cuối thế kỷ XVIII có chép lại trong bộ hợp tuyển Toàn Việt thi lục thì có ñến 15 bài thơ trực tiếp hoặc gián tiếp thể hiện cảm hứng về mùa xuân. Tất cả ñược tác giả viết bằng chữ Hán, với thể thơ Đường luật tứ tuyệt hoặc bát cú mang phong cách trang nhã, tinh tế và tài hoa, ñược chuyển tải bởi một ngôn ngữ hàm súc và diễm lệ. Nhân mùa xuân vận hội mới của ñất nước, xin mời quý ñộc giả

67 hãy ñọc lại những vần thơ xuân cách ñây trên bảy trăm năm của nhà vua - Thiền sư - vị Phật Tổ ñời Trần. 2. Trần Nhân Tông có nhiều bài thơ ñạt ñến trình ñộ kiệt tác, mà Thiên Trường vãn vọng (Buổi chiều ở Thiên Trường nhìn ra xa); Nguyệt (Trăng) là những ví dụ tiêu biểu. Bài thơ Thiên Trường vãn vọng với bút pháp vừa thực vừa hư, vừa tĩnh vừa ñộng ñã giúp cho người ñọc vừa hiểu ñược cái cụ thể, lại vừa cảm nhận sâu xa hơn cái cụ thể. Trong khung cảnh trời chiều nơi hành cung Thiên Trường, nhà vua - thiền sư nhìn ra xa thấy cảnh quê hương với ñồng ruộng, xóm thôn yên ả thanh bình. Trên con ñường làng, chú mục ñồng ngồi vắt vẻo trên lưng trâu ñang thổi sáo dẫn trâu về chuồng; dưới cánh ñồng, có ñôi cò trắng bay song song ñáp xuống. Tác giả tự hỏi những thôn xóm trong màn sương mờ ảo kia là có hay không? Cuối cùng là cái không lời tan biến vào cõi hư không tịch mịch trong buổi chiều tàn. Bài thơ ñạt ñến mức thi trung hữu hoạ ñược viết dưới ánh sáng của Mỹ học Thiền tông, bởi trạng thái chập chờn giữa hư và thực; giữa tĩnh với ñộng; giữa hữu và vô. Còn bài thơ Nguyệt như thi ñề cho biết sẽ tả cảnh trăng, nhưng ba câu ñầu không nói về trăng, mà là cảnh ñêm tịch tĩnh. Chỉ có giọt sương rơi khẽ khàng trước sân cùng âm thanh của tiếng chày ñập vải vang lên từ nơi nào, như là tiếng ñồng vọng, âm hưởng trong ñêm. Đây là cảnh thực. Đến câu cuối cảnh trăng mới xuất hiện, vừa thực lại vừa hư, tạo nên vẻ ñẹp bừng sáng lung linh bởi ánh trăng hội tụ trên chùm hoa mộc tê vừa hé nở: Mộc tê hoa thượng nguyệt lai sơ (Trên chùm hoa mộc nguyệt lồng gương). Nhưng rất tiếc, ñây không phải là những thi phẩm viết về mùa xuân. Mười lăm bài thơ trang nhã, diễm lệ trực tiếp tả cảnh mùa xuân bộc lộ tình xuân như Xuân nhật yết Chiêu Lăng; Xuân hiểu; Xuân cảnh; Xuân vãn; Mai; Tảo mai; Quỹ Trương Hiển Khanh xuân bính; Nhị nguyệt thập nhất dạ; hoặc gián tiếp vì có nhắc ñến ý xuân, cảnh xuân, cảm xuân dù chỉ là bất chợt thoáng qua như Khuê oán; Đăng Bảo Đài sơn; Động Thiên hồ thượng; Thiên Trường phủ; Sơn phòng mạn hứng; Đề Cổ Châu hương thôn tự; Tống Bắc sứ Lý Trọng Tân, Tiêu Phương Nhai. (Để không phải chú thích dưới các trích dẫn, tất cả những thi phẩm nguyên tác và bản dịch ñược trích trong bài viết này, chúng tôi rút từ Thơ văn Lý - Trần, tập 2, quyển thượng, do

68 Nguyễn Huệ Chi chủ biên, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1989 từ trang 451 ñến trang 472). Trước hết, xin ñiểm qua những ý xuân, cảm xuân bất chợt trong thơ Trần Nhân Tông. Bài Khuê oán (Niềm oán hận của khuê phụ) là lời tâm sự của thiếu phụ trong phòng khuê nuối tiếc bâng quơ về thời gian sau khi thức giấc: Thuỵ khởi câu liêm khán truỵ hồng, (Tỉnh giấc, rèm nâng, ngó rụng hồng, Hoàng ly bất ngữ oán Đông phong. Hoàng oanh im tiếng giận Đông phong. Vô ñoan lạc nhật tây lâu ngoại, lặn, Lầu Tây vô cớ, vầng dương Hoa ảnh chi ñầu tận hướng Đông. Cả bóng hoa cành ngả hướng Đông.) Sau một giấc dài, thiếu phụ thức dậy, cuốn rèm mở cửa ngắm nhìn những cánh hồng rụng rơi; trong khi chim hoàng oanh im bặt tiếng vì oán hận mùa xuân ñã qua, gió xuân không tới nữa. Chim hoàng oanh là biểu tượng của mùa xuân; Đông phong là gió thổi từ phương Đông, theo Dịch học thì trong Ngũ hành, phương Đông thuộc Mộc, mà Mộc chỉ mùa xuân, nên Đông phong là gió xuân. Không có tiếng chim, chẳng có gió xuân, có lẽ lúc này tiết trời ñã cuối xuân hoặc mới sang hè. Tuổi trẻ bao giờ cũng gắn với mùa xuân, nên nàng mới nuối tiếc thời gian chóng qua, ñời người chóng già. Một cảm thức ñầy tính triết lý của tác giả về thời gian, nêu lên quy luật khắc nghiệt của tuần hoàn, qua mấy vần thơ hàm súc, ý tại ngôn ngoại. Không hiểu sao trong nhiều bài thơ, Trần Nhân Tông hay nhắc ñến gió xuân (Tống Bắc sứ Lý Trọng Tân, Tiêu Phương Nhai; Khuê oán; Mai; Tảo mai) hoặc cảnh xuân muộn, xuân tàn (Xuân vãn; Sơn phòng mạn hứng; Nhị nguyệt thập nhất dạ ), có lẽ là bắt nguồn từ cảm thức về thời gian như trên. Nhìn cảnh hoa rụng, mưa tạnh, thấy núi non tịch mịch, lại nghe một tiếng chim kêu nơi biên cương, nhà thơ - thiền sư mới biết mùa xuân ñã qua:

69 Hoa tận, vũ tình, sơn tịch tịch; Nhất thanh ñề ñiểu, hựu xuân tàn - Sơn phòng mạn hứng, bài 2 (Hoa tàn, mưa tạnh, non im lắng; Xuân cỗi còn dư một tiếng chim). Cảnh xuân tàn ở ñây có thể là hình ảnh biểu trưng cho tuổi già, cho con người ñã sang bên kia dốc của cuộc ñời? Có lần, tác giả lên chơi núi Bảo Đài, thấy cảnh núi mây như xa như gần; ngõ hoa nửa rợp nửa nắng, nhà thơ cảm thức về thời gian cứ tuần hoàn trôi nên không cất lời mà chỉ tựa lan can thổi sáo dưới ánh trăng sáng chan hoà trước ngực (Đăng Bảo Đài sơn). Cuối cùng là cái vô ngôn. Bài thơ mang cảm thức Thiền, và có lẽ lúc này nhà vua - thiền sư ñang tu trên Yên Tử, bởi Bảo Đài là một ngọn núi thuộc dãy Yên Tử ở Đông Triều, Quảng Ninh. 3. Tiếp theo là những vần thơ trực tiếp tả cảnh mùa xuân bộc lộ tình xuân. Ngày xuân, nhà vua về quê hương Thiên Trường viếng lăng mộ ông Nội là Trần Thái Tông, lại nghĩ ñến một thời hào hùng oanh liệt với chiến tích chống Nguyên Mông lần thứ nhất của dân tộc, làm nên hào khí Đông A bất diệt (1258), vì thế mà người lính già ñầu bạc tham gia kháng chiến ngày nào giờ ñang coi giữ lăng mộ vẫn mãi mãi kể chuyện về ñời Nguyên Phong với niềm tự hào lớn (Nguyên Phong là niên hiệu lần thứ ba (từ 1251 ñến 1258) của Trần Thái Tông (lên ngôi 1225 nhường ngôi 1258) khi còn trị vì): Bạch ñầu quân sĩ tại; Vãng vãng thuyết Nguyên Phong. (Lính bạc ñầu còn ñó; Chuyện Nguyên Phong kể hoài Bài Xuân nhật yết Chiêu Lăng). Hay như ngày cuối xuân trong tiết hàn thực mùng ba tháng ba, sau khi thưởng thức các ñiệu múa cùng với sứ giả phương Bắc, nhà vua tặng bánh trôi, bánh chay, bánh rau cho sứ giả và bảo rằng ñây là phong tục riêng của nước Nam. Lời thơ nói ít mà ý nhiều, thể hiện bản lĩnh vị hoàng ñế nước Nam cùng bộc lộ niềm tự hào về văn hoá, văn hiến phương Nam trước sứ thần phương Bắc (Quỹ Trương Hiển Khanh xuân bính - Tặng bánh ngày xuân cho Trương Hiển Khanh). Hai bài thơ Mai và Tảo mai ngợi ca vẻ ñẹp thanh cao, cốt cách chịu ñựng sương tuyết của loài hoa ñứng ñầu trăm hoa, ñể trước gió xuân khoe sắc vàng rực rỡ, sắc trắng tinh khôi và toả hương làm cho lòng người ngây ngất. Có khi tả hoa mai nở sớm trong buổi ñông tàn, ñể khi xuân sang chỉ còn loáng thoáng vài cánh thơm nhẹ mà nhà thơ lại nghĩ ñến chị Hằng. Ý thơ thật lạ,

70 giàu liên tưởng và sáng tạo: Hằng (Thường) Nga nhược thức hoa giai xứ; Quế lãnh, Thiềm hàn chỉ má hưu. (Hằng Nga như biết ñây hoa ñẹp; Quế lạnh, cung Thiềm há muốn ưa? - Tảo mai, bài 2). Vì thế mà Hồ Nguyên Trừng trong tác phẩm Nam ông mộng lục viết vào ñầu thế kỷ XV, tại câu chuyện thứ 19 có nhan ñề Thi ý thanh tân ñã hạ bút khen rằng: Kỳ thanh tân hùng kiện quýnh xuất nhân biểu. Thiên thặng chi quân thú hứng như thử, thuỳ vị nhân cùng thi nãi công hồ? (Cái thanh tân hùng tráng vượt quá người thường. Thi hứng của vị vua một nước có nghìn cỗ xe như vậy, ai dám bảo người ta khi khốn cùng thì mới có thơ hay?). Tôi xin giới thiệu ở ñây ba bài thơ ñặc sắc về mùa xuân: Xuân hiểu; Xuân cảnh và Xuân vãn. Xuân hiểu là một bài thơ ngũ ngôn tứ tuyệt xinh xắn, trong trẻo, hồn nhiên, thuần tuý tả cảnh buổi sớm mùa xuân thật thơ mộng. Bài thơ có lẽ ñược viết khi Trần Nhân Tông còn trẻ, rất trẻ, ñang yêu ñời, lòng tràn trề lạc quan nên ý tứ trong bài dạt dào sức xuân, ñầy tình yêu cuộc sống thông qua hình ảnh ñôi bướm trắng tung tăng bay tới cành hoa mơn mởn toả nhuỵ thơm hương: Xuân hiểu (Buổi sớm mùa xuân) Thuỵ khởi khải song phi, Bất tri xuân dĩ quy. Nhất song bạch hồ ñiệp, Phách phách sấn hoa phi. (Ngủ dậy, ngỏ song mây, Xuân về, vẫn chửa hay. Song song ñôi bướm trắng, Phấp phới sấn hoa bay.) Còn bài Xuân cảnh có lẽ ñược viết khi Trần Nhân Tông ñã nhường ngôi cho con là Trần Thuyên - Trần Anh Tông ( ) ñể lên núi Yên Tử tu Thiền và sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Bài thơ thất ngôn tứ tuyệt tả cảnh mùa xuân nơi am thanh chiền vắng, có hoa dương liễu trổ dày, có tiếng chim kêu nhẩn nha chậm rãi; trên bầu trời thì có áng mây chiều ñang lướt bay nhẹ nhàng. Trong cảnh tịch tĩnh yên ắng ấy, có vị khách ñến thăm, chẳng hỏi chuyện nhân gian, thế sự, cũng không tham vấn

71 về Thiền mà chỉ ñứng tựa lan can bên thềm hoa cùng với Thiền sư nhìn ngắm màu xanh nhạt nhoà mờ mịt ở nơi chân trời xa. Cảnh hiện thực trong buổi tà dương ñến ñây ñã biến thành tâm cảnh. Chủ và khách cùng im lặng. Cảnh vật và lòng người như hoà làm một. Chủ cũng thế mà khách cũng thế. Cái vô ngôn ở cuối bài thơ như thể hiện ý vị Thiền ñạo, ñạt ñến chỗ giải thoát: Xuân cảnh (Cảnh mùa xuân) Dương liễu hoa thâm ñiểu ngữ trì, dày, (Chim nhẩn nha kêu, liễu trổ Hoạ ñường thiềm ảnh, mộ vân phi. Thềm hoa chiều rợp, bóng mây bay. Khách lai bất vấn nhân gian sự, nhân thế, Cộng ỷ lan can khán thuý vi. mây.) Khách vào chẳng hỏi chuyện Cùng tựa lan can ngắm núi Và bài thơ Xuân vãn có lẽ cũng ñược viết khi Trần Nhân Tông ñã là vị giáo chủ Thiền phái Trúc Lâm. Lúc này tuổi ñã cao, công phu Thiền ñịnh ñạt chỗ liễu ngộ giải thoát, rõ lẽ sắc và không của kinh văn Bát nhã nên thiền sư nhìn cuộc ñời như như tự tại, thản nhiên. Thiền sư có dịp hồi tưởng một thời tuổi trẻ của mình, lúc ấy mỗi khi xuân về thì lòng rộn ràng gởi ở trăm hoa. Còn bây giờ ñã hiểu ñược, ngộ ra, tức khám phá ñược bộ mặt của chúa xuân (Đông hoàng diện), tức cũng có thể là thấy rõ chân như, tự tính, bản tâm thanh tịnh, bản lai diện mục nên dù ñang ngồi Thiền, ngắm cảnh hoa rụng mà lòng vẫn nhất như, không xao ñộng. Cái tâm thanh tịnh tuyệt ñối. Đến ñây Tâm và Pháp nhất như, hoà làm một, không phân biệt nội giới với ngoại cảnh. Bài thơ thể hiện tư tưởng Thiền học uyên áo, uyên nguyên, uẩn súc, chỉ có thể cảm nhận bằng trực cảm tâm linh chứ không thể luận bình: Xuân vãn (Xuân muộn)

72 Niên thiếu hà tằng liễu sắc không, không, Nhất xuân tâm tại bách hoa trung. tơ lòng. (Tuổi trẻ chưa tường lẽ sắc Xuân sang, hoa nở, rộn Như kim khám phá Đông hoàng diện, Chúa xuân nay ñã thành quen mặt, Thiền bản bồ ñoàn khán truỵ hồng. rụng hồng.) Nệm cỏ ngồi Thiền ngó 4. Thơ là tiếng lòng, là tiếng nói cảm xúc của thi nhân trước hiện thực. Phan Phu Tiên trong lời tựa Việt âm thi tập (1433) có viết: Tâm hữu sở chi, tất hình ư ngôn. Cố thi dĩ ngôn chí dã. (Trong lòng có ñiều gì, tất thể hiện ra lời nói. Cho nên, thơ là ñể nói cái chí vậy). Chí ở ñây cũng là tâm, là cảm xúc, là tấm lòng. Cảm hứng mùa xuân trong thơ của nhà vua - thi nhân - Thiền sư - vị Phật Tổ Trần Nhân Tông là như thế. Do khuôn khổ của một bài báo, tôi không thể viết dài và có thể chưa nói ñược, nói hết cái hay, cái sâu sắc trong thơ mùa xuân của vị thi nhân - thiền sư này. Nhưng thiết nghĩ, ñây cũng là cách góp vui cho quý vị lúc nhàn rỗi trong buổi xuân về tết ñến.

73 Hương Xuân trong Cõi Thơ Thiền Thích Nữ Tịnh Quang Mặc dầu chất xuân trong Thiền thi của Thiền sư Mãn Giác không tạo ra nỗi khắc khoải mông lung nghìn ñời của nhân thế hoặc không muốn gây nên cảm giác chơi vơi cho người yêu thơ, nhưng bài thơ này ñã có một bước bộc phá mới và thôi thúc chúng ta ñi tìm sự bí ẩn ñã tạo nên vẻ ñẹp thanh thoát ly kỳ về nó. Bí ẩn này có thể tạm thời ñược biết như là cành tâm xuân luôn hiện hữu trong dòng ñời buồn tẻ phù hư. Chư pháp tùng bản lai Thường tự tịch diệt tướng Xuân ñáo bách hoa khai Hoàng oanh ñề liễu thượng. (Ý Kinh Pháp Hoa)

74 Không gì tuyệt ñẹp hơn hình ảnh của mùa xuân, khi hoa ñào hoa mai hé nở, khi những mầm xanh ñang e ấp chờ ñợi trăng nước tháng ngày và sự chuyển giao của ñất trời ñể vẫy vùng sự sống. Vẻ ñẹp của mùa xuân ñã thêu dệt nên những vần thơ rạng ngời hương sắc qua cảm hứng của kim cổ thi nhân; song song với cảnh sắc huy hoàng ñó, các thi nhân cũng ñã gợi lên vô vàn hình ảnh xuân thì của các cô gái nõn nà hay những mảnh tình xuân phơi phới ñược thì thầm trong cõi thi ca lung linh sắc màu xuân biếc. Đi vào cõi thơ xuân, bên cạnh những thinh sắc lộng lẫy của trời xuân, chúng ta có thể nhận ra sự nồng nàn, nỗi khát khao vòi või và hụt hẫng khôn nguôi của các thi nhân ñối với xuân, bởi vì mùa xuân cứ ñến và ñi, hững hờ như nước xuôi cầu, và thi nhân thì cứ muốn lưu giữ lại bóng dáng yêu kiều thuở nao của nàng xuân vô thường ñó, rồi nức nở Vượt lên trên những khát vọng về tình sắc mong manh của xuân, các thiền sĩ ñã tạo nên một cõi xuân thi với gam màu riêng biệt qua bút pháp thanh tao tiêu nhã và bằng cảm quan siêu thoát trong ñời sống bọt bèo hư ảo. Cứ mỗi mùa xuân về lật từng trang thơ thiền, chúng ta có cảm tưởng như ñang sống trong cõi xuân huyền nhiệm, rưng rưng ñâu ñây hoa vàng sắc biếc trong cuộc ñời ñầy giá buốt xa xăm. Mở ñầu tông phong trong cõi Thiền xuân này là bài thơ Cáo Tật Thị Chúng nổi tiếng của Thiền sư Mãn Giác ( )- vị cao tăng thời Lý. Bài thơ chỉ có vỏn vẹn ba mươi bốn chữ trong sáu câu nhưng ñã bao hàm toàn bộ tư tưởng tinh hoa của Thiền học cũng như tính thể của nguồn thơ, 春去百花落 春到百花開 事逐眼前過 老從頭上來 莫謂春殘花落盡 庭前昨夜一枝梅

75 Nếu vẻ ñẹp của Đường thi là nỗi xuyến xao vời vợi về hai nàng xuân, một trở về một biền biệt như: Hoa ñào (vẫn) cười cợt gió ñông Mà nay chẳng thấy bóng hồng nơi nao (Nhân diện bất tri hà xứ khứ Đào hoa y cựu tiếu ñông phong). (Đề Đô Thành Nam Trang-Thôi Hộ ) thì vẻ ñẹp của Thiền thi trong thơ của Thiền sư Mãn Giác là linh thể bất diệt ngay trong ñêm tối diệt sinh, và ñược phát họa sinh ñộng qua hai câu kết bằng một cành mai vàng nở giữa ñêm khuya trước khi xuân ñã tàn hoa ñã rụng nhưng nào ai hay biết: Đừng nói xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. (Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.) Mặc dầu chất xuân trong Thiền thi của Thiền sư Mãn Giác không tạo ra nỗi khắc khoải mông lung nghìn ñời của nhân thế hoặc không muốn gây nên cảm giác chơi vơi cho người yêu thơ, nhưng bài thơ này ñã có một bước bộc phá mới và thôi thúc chúng ta ñi tìm sự bí ẩn ñã tạo nên vẻ ñẹp thanh thoát ly kỳ về nó. Bí ẩn này có thể tạm thời ñược biết như là cành tâm xuân luôn hiện hữu trong dòng ñời buồn tẻ phù hư. Có thể từ âm hưởng của cành mai Mãn Giác mà các thế hệ Thiền thi Việt nam về sau ñều ñã tạo nên những sắc phong của cõi tâm xuân thay vì mô tả khung cảnh hữu tình của bướm hoa mây nước: Xuân sang hoa bướm khéo quen thì,

76 Bướm liệng hoa cười vẫn ñúng kỳ, Nên biết bướm hoa ñều huyễn cả, Thây hoa mặc bướm ñể lòng chi. (Xuân lai hoa ñiệp thiện tri thì, Hoa ñiệp ưng tu tiện ứng kỳ, Hoa ñiệp bản lai giai thị huyễn, Mạc tu hoa ñiệp vấn tâm trì).(giác Hải thiền sư) Với tư tưởng nhậm vận nên các Thiền sĩ chẳng thấy xuân còn hay mất ñể rồi ôm ấp những hoài niệm hay mơ về một tiếng pháo xưa khi mùa xuân qua ñi: Năm ba ngày nữa tin xuân ñến, Pháo trúc nhà ai một tiếng ñùng. (Nguyễn Khuyến) Đối với Thi nhân, sự xoay vần của mùa xuân và nỗi khát khao về nó ñã bắc nhịp cho thơ giao cảm ñược tiếng lòng của nhân thế; nhưng một lúc nào ñó nhà thơ bỗng cảm thấy ê hề với những khát ái bất tận của chính mình trước sự hữu hạn của xác thân như một nghịch lý của tâm và cảnh: Ngán nỗi xuân ñi, xuân lại lại, Mảnh tình san sẻ tí con con. (Hồ Xuân Hương) Mảnh xuân vô thường kia cứ ñi ñi lại lại khiến cho tình ñời thêm già nua và tẻ nhạt, vì vậy nhà thơ cứ mãi ao ức níu kéo hương sắc của xuân với thời gian không bến ñợi: Tôi muốn tắt nắng ñi Cho màu ñừng nhạt mất; Tôi muốn buộc gió lại

77 Cho hương ñừng bay ñi. (Vội Vàng-Xuân Diệu) Trong khi ñó thiền nhân ñã có ñược những phút giây tương ngộ với mảnh chân xuân trong thời gian vô cùng và ý thức về chiếc bóng choàng trên cái sinh thức phiêu bồng vô hạn nên ñâu có sắc màu ñể héo úa nhạt phai: bao thiên niên kỷ, nhìn mây nước giật mình, thấy bóng vẫn không phai.. (Lãng Mạn Khúc Du Xuân- CS Liên Hoa) Chiếc bóng không phai là linh thể tối thượng không nhuốm sắc màu thời gian, không bị chi phối bởi bốn mùa mưa nắng rồi cuống lên vì lo sợ ngày xuân vun vút trôi qua mau với chứ thời gian không ñứng ñợi. (Xuân diệu). Không vồn vã rượt bắt mùa xuân, Thiền thi phác họa nhãn quan linh ñộng với cái nhìn thiền quán về lẽ sắc-không khi mùa xuân ñến: Tuổi trẻ chưa tường rõ sắc - không Xuân về hoa bướm rộn tơ lòng Chúa Xuân nay bị ta khai phá Chiếu trải giường thiền, ngắm cánh hồng." (Niên thiếu hà tằng liễu sắc, không Nhất Xuân tâm sự bách hoa trung Như kim khám phá Đông Hoàng diện Thiền bản bồ ñoàn khán trụy hồng.) (Phật Hoàng Trần Nhân Tông) Trên căn bản quán chiếu, thơ thiền không bị lôi kéo vào thiên kiến vui buồn thương tiếc của thế nhân với những nỗi chập chờn ñơn lạnh nghìn ñời của nhân thế khi ngày xuân không bao giờ trở lại như Đông Hồ ñã tâm sự:

78 Tưng bừng hoa nở thắm ngày xuân Rực rỡ lòng cô hoa ái ân Cô buồn, cô tiếc, cô ngùi ngậm Cô nhớ ngày xuân nhớ tuổi thơ. (Cô gái xuân) Tuy nhiên một vài thi nhân tài hoa của làng thơ cũng không kém phần kiêu hãnh và ngang tàng khi ghép rượu ñề thơ ñể tạm quên ñi ngày tháng ñất trời, ñể không còn bị câu thúc trước sự tàn nhẫn của thời gian ñã làm ñau thương trái tim của họ. Như Lý Bạch ñã thổn thức: Ðời chỉ là giấc mộng lớn, cớ gì mà bận lòng, cho nên ta uống rượu say lúy túy, khi tỉnh rượu mới hay ra xuân về, chim hót trong cành hoa, chẳng biết hôm nay là ngày nào, rồi những cảm xúc cất lên, ta nghiêng bình rượu trước cảnh sắc huy hoàng, và hát khúc chờ trăng sáng, khi khúc ca vừa dứt thì tình cũng ñã vừa quên. (Xử thế nhược ñại mộng Hồ vi lao kỳ sinh Sở dĩ chung nhật túy Ðối nhiên ngọa tiền doanh Giác lai miện ñình tiền Nhất ñiểu hoa gian minh Tá vấn thử hà nhật? Xuân phong ngữ lưu oanh Cảm chi dục thám tức Ðối chi hoàn tự khuynh Hạo ca ñãi minh nguyệt Khúc tận dĩ vong tình.) (Xuân Nhật Túy Khởi Ngôn chí) Tại sao những nhà thơ lớn ñôi khi phải dùng ñến men rượu như ñể thách thức và vượt qua những khổ lụy của ñời thường? phải chăng trong cơn men say người ta mới cảm giác rằng trường ñời là mộng mị? cho nên ñể ñạt ñược tâm trạng sảng khoái này nhà thơ phải mượn bình rượu như một thú tiêu dao siêu thái trong cõi siêu phàm nhập thánh? Thơ một túi phẩm ñề câu nguyệt lộ

79 Rượu ba chung tiêu sái cuộc yên hà. (Nguyễn Công Trứ) Trong cõi Thiền, vạn vật là ñối tượng ñể cho người nhập ñạo quán chiếu và trãi nghiệm; trong ñời sống thường nhật cũng như trong thi ca, thiền không tạo ra những cảm giác khắc khoải chập chờn giữa mộng và thực thay vì nó ñiều phối sắc màu mùa xuân qua cái nhìn về thực tại một cách sinh ñộng và hài hòa: Trúc biếc hoa vàng ñâu cảnh khác Trăng trong mây bạc hiện toàn chân. (Thúy trúc hoàng hoa phi ngoại cảnh Bạch vân minh nguyệt lộ toàn chân.) (Thiền Lão Thiền Sư) Hay "Trùng dương Cúc nở dưới rào Trên cành Oanh hót thanh tao dịu dàng." (Thiền sư viên Chiếu) Xa hơn, thơ thiền vượt thoát yếu tố của ñịnh luật nhị nguyên ñược giới hạn giữa người và cảnh, giữa tâm và vật, giữa một và hai : Sông xưa chảy mãi làm ñôi ngả, ta biết xuân nhau có một thì.(cô Lái Đò-Nguyễn Bính). Thiền thi tiêu diêu trong vẻ ñẹp thanh thoát của ñóa xuân vô tướng mà nhà thơ ñã cảm nghiệm và tương phùng trong cái nhìn vô sai biệt: "Người ở trên lầu hoa dưới sân Vô ưu ngồi ngắm khói trầm xông Hồn nhiên người với hoa vô biệt Một ñóa hoa vàng chợt nở tung" (Hoa tại trung ñình, nhân tại lâu Phần hương ñộc tọa tự vong ưu

80 Chủ nhân dữ vật hồn vô cạnh Hoa hướng quần phương xuất nhất ñầu.) (Thiền sư Huyền Quangbản dịch của Nguyễn Lang) Người với hoa không là hai, chỉ có sự nở tung của cành hoa hay là thực tướng nghìn ñời hiển hiện trong giây phút thực tại mầu nhiệm; với lối diễn ñạt này giúp cho người ñọc thôi ñi việc ñuổi hình bắt bóng thay vì trực nhận ảo giác của chính mình trên cành xuân ñó: Hoa pháo ñỏ thềm này Mơ xuân ở bờ kia Đôi bờ ñều như mộng Xuân - Thu ở ñâu kìa? (Xuân cảm-vĩnh Hảo) Vì quá nao nức nên thi nhân không thể nhận diện ñược mùa xuân hiện hữu ngay tại ñây trong phút giây hiện tại và không thể sống trọn vẹn ngay cả trong cuộc mộng du của chính mình: Vì say sưa quá nên tôi ñã Đem ñổ hồn xuân xuống suối hồ! (Xuân-Nguyễn Bính) Mùa xuân trong thơ thiền không có pha chế những sắc màu man mác, thương sầu lẫn lộn ñể thôi miên người ñọc cùng thổn thức nhịp ñập chung của trái tim nhân thế hoặc mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây, nhưng nó vẽ nên một phong thái dung nhiếp thực tại giữa người và cảnh hay ñúng hơn là bản chất tuỳ duyên trong bối cảnh không-thời gian khác biệt: xuân nương du thảo ñịa, hạ hưởng lạc hạ kỳ Với ñiểm nhắm vào thực tại, Thiền thi dù vô tình hay cố ý cũng ñã quên ñi sắc màu thời gian quá khứ: Sống ngày nay biết ngày nay Còn Xuân Thu trước ai hay làm gì!

81 (Đản tri kim nhật nguyệt Thùy thức cựu Xuân Thu.) (Thiền Lão Thiền Sư) Vì theo nhãn quan của thiền, quá khứ hay tương lai ñều nằm trong khoảnh khắc ý thức; cuộc ñời khác gì giấc mộng Trang Sinh, cho nên ý niệm về thời gian xa và gần trước hay sau cũng chỉ là ảo tưởng phủ choàng ảo tưởng; cho nên tự nghìn ñời xuân chẳng có gì xa xôi cả: Ta gọi xuân về, xuân bướm bay Trang Sinh nằm mộng biết bao ngày Thời gian dù có nghìn năm nữa Xuân ñến lâu rồi ai có hay. (Gọi Xuân Về-Huyền Không) Hay nói theo cách của thi sĩ Bùi Giáng: Thưa rằng ly biệt mai sau Là trùng ngộ giữa hương màu Nguyên Xuân. (Chào Nguyên Xuân) Với lập trường phản bổn hoàn nguyên và tư tưởng lạc quan, các Thiền sĩ ñã thổi chất xuân vào hồn thi ca Việt Nam một cách siêu thái. Ý niệm về bản thể tuyệt ñối ñược lồng trên sắc màu xuân cảnh và tạo nên sự hài hòa giữa chủ thể và ñối tượng qua nội dung và cấu trúc của mạch thơ. Chu du trong cõi thơ thiền, người mới vừa nhập môn có cảm thái bàng hoàng như chợt nghe tiếng pháo xuân nổ vang giữa mộng và thực, giữa tỉnh và say, nhưng sau phút giây ngơ ngác ñó không ai không một lần ước ao tương ngộ cảnh giới bí huyền với lãng ñãng ñâu ñây cành mai nở vàng trong ñêm tối khi xuân ñã âm thầm hờ hững ra ñi. Thích nữ Tịnh Quang

82 LÃNG MẠN KHÚC DU XUÂN Cư Sĩ Liên hoa Vạt nắng vui ñùa cơn gió thoảng nụ cười hoa nở lúc xuân sang chân tình từng bước ru hoang dại mở cánh mai vàng ñón ước mơ ta ñi tìm ñến cửa thiên thanh từ thưở lòng son ngủ giấc dài bao thiên niên kỷ, nhìn mây nước giật mình, thấy bóng vẫn không phai.. em người, thơ cũ bến năm xưa lặn lội ñường trường, tuổi ñá thưa mảnh tâm bao nổi trời lưu chuyển muôn trùng vạn dặm, lúc nắng mưa.. Như vậy, thì xuân ñã qua rồi sao? Mới vừa ñây, trên cành cây, có nhiều cánh hoa mai vàng nở, mắt mơ màng sau bao năm tháng ẩn nhẫn chờ ñợi ngày khoe áo mới. Có những cành ñào sum sê là hoa, cài sắc cho nụ cười duyên, như ñôi má hồng mịn màng dưới ánh nắng ñổ về. Những cành lan tha thướt, dáng thon, lay ñưa mình trong gió, giũ lại những hương thơm nhè nhẹ Nhưng rồi, tất cả diễn biến, hoạt cảnh nầy sẽ ra sao? Có ñó, tàn ñó; sanh ñó, diệt ñó; ñược ñó, mất ñó. Phải chăng ñó là biến thiên của vũ trụ, là giới hạn của kiếp nhân sinh ñể mọi người tưởng nhớ, bận tâm, ra ñi tìm chân thường trong vô thường, tìm vô hạn trong hữu hạn, tìm lại mình sau bao quảng ñời lưu lạc Có những người ñi tìm hạnh phúc ở một nơi chốn nào ñó, theo tâm tưởng, theo ước vọng, theo tiếng gọi riêng tư. Có người ñắm mình trên sơn cao, nằm say ngủ giữa trời mưa gió, vọng ñi tìm chân. Có những ai theo làn hơi tiếng nhạc, tìm lại chiều sâu thẳm, lắng nghe lại tiếng hát vút cao hay trầm bổng của mình, ñể lại

83 cho ñời chút dư hương. Có người nằm trải dài theo thơ văn, ñi tận suối nguồn, tìm lại chân thiện mỹ theo tâm tư, theo chiều sâu của ñáy tâm. Có ai ñó bay nhảy trên khắp từng phương trời tư tưởng, mọi không thời gian, ñể ñi tìm và chúng ta, anh và tôi, mọi người ñi tìm Bởi vì một miếng cơm manh áo ư, một mảnh bằng chăng, một chút gì hư danh, một lãng ñãng của công danh sự nghiệp, quyền cao, chức vọng hay ñược dư ăn, mặc ñẹp, hoặc vinh hoa, phú quí hoặc là sự im lặng sâu lắng của nội tâm. Khi tâm không có, không lòng không tĩnh, khi yêu thương cạn kiệt cuộc ñời tự biến thành vô nghĩa, dù là ôm cất, chất chứa, gìn giữ bao nhiêu là kỷ niệm, là ký ức, là của báu, là tài sắc danh thực thụy.. Có ai ñó ñã nhân cách hoá bản thể, thi vị vị hoá tâm như người yêu, người tình nhân hay người con gái nào ñó, ñể mà ca tụng, ñể thương yêu, ñể nhớ nhung, ñể tìm ñến vì chân tâm chính là suối nguồn vi diệu của cuộc trường sinh trong chân thường, bất biến. lời muốn nói, ñã nói tình muốn trao, ñã trao ai người thuở trước cười hoang dại rơi chút hương vàng, có chất say có phải trường giang vang tiếng sóng hay tóc mù bay mở rối tâm ta gọi tên em từ biển nhớ khởi từ vô thủy lặn tìm ñây một chút âm thanh trong tĩnh lặng em cuời, ngàn gió suởi chân tâm lời kinh thưở trước, miên trường gọi bờ ñá ngàn xưa, vỡ dấu tuyền Người ta thường nói những người theo ñạo Phật, dù là miên trường an trong tâm, hơi thở cùng tâm, sống với tâm nhưng, qua dáng ñi, qua cách nói nhìn.. vẫn như toát ra những gì nghiêm

84 trang, bi quan, rũ bỏ lòng trần, xa cách như khoảng trời phiá trước, vời vợi khó tiếp cận. Có người vẫn nghe ñược tiếng nói từ bi, cảm nhận ñược lòng khoan dung, bàn tay dịu dàng, lời pháp âm bất tận, tâm mở rộng khi tìm ñến người con Phật, nhưng lại là ñể kính trọng, ñế thấy người khác ta, thấy bờ rào cản lại, như thể ñó là mặt biển phẳng lì cơn sóng, là dấu lặng xa xăm Có biết ñâu, một chút gì gom góp lại từ những huyễn mộng của sắc, của âm thanh, của vị giác, của chạm xúc, của từng pháp mộng. của khổ ñế. Một chúng sanh nhỏ bé ñó như chắt lại tư lương mật nhũ không lời trong tâm, ñể làm ñẹp cuộc ñời, qua dòng sống tiếp cận, chia sẻ chân chất.. Có gì khác nhau giữa con người, có chăng là lòng mở, mắt sáng, tâm nồng nàn hơi ấm của tình yêu dấn thân.. Xuân ơi, hãy mở lòng ra, cho tôi rời khỏi biên giới hạn hẹp của thân năm uẩn, vượt thoát mộng huyễn ñiên ñảo, tìm thấy mặt mũi xuân trong mọi nơi chốn, trong khổ ñau, trong hạnh phúc, trong thất vọng tràn trề hay bên những vinh quang, thành ñạt và trong trái tim son trẻ nóng rực tình yêu người. Vì em, cho em, tình yêu ñã muôn lần mở lớn, vạn lần nhân lên không còn biên giới, không cách ngăn ñể em vươn lên khỏi ảo ảnh cuộc ñời, nuôi dưỡng làm sống mạnh bước chân trên ñường trở về. Nếu không yêu em chân thành, không nhớ em tha thiết thì làm sao tôi có thể yên lắng trong vắng vẻ, trong nhộn nhịp, trong một góc ñời sống ñể quán chiếu, ñể nhìn lại, ñể theo từng hơi thở, ñể thanh tịnh tâm và ñể ôm em thật chặt sau bức màn ảo hoá, sau sân khấu diễn vọng tưởng. Một cuộc ñời thật ñẹp vừa mở ra trang mới Hãy lắng nghe lại những lời tha thiết tuôn chảy từ suối nguồn của người ñi tìm chân thiện mỹ, vượt qua rào cản của ngôn ngữ, của ñịnh kiến, của thiên kiến, của cái tâm còn chơ vơ bên ñời quạnh hiu Ở nơi ñó, mùa xuân ñang có mặt, chắt chiu lại lời tâm như vần thơ không nhãn hiệu, mượn ngôn ngữ ñể vẽ vời cơn huyễn hoặc, như vui ñùa cùng tâm trong bao biến thiên của ñất trời,

85 trong vọng ngôn vỡ nát ñể ta thấy lại ta, ta thấy lại mùa xuân của ñất trời, của cái tâm bé nhỏ hoà cùng ñại thể, của một tiếng ñộng xoáy tròn vũ trụ và của sự im lặng, ñễ lãng mạn cùng xuân.. phải không anh ñã bao lần mình ñã nói sao cứ do dự, bâng khuâng vì lời xưa mất dấu vì danh vọng ñã làm cản bước vì cơm ăn áo mặc làm chân chùn lại vì tâm tư còn vấn vương những huyễn hoặc cuộc ñời hay vì những cuộc trao ñổi của sóng tâm ñể anh như con thuyền chao ñảo lung lay.. thì làm sao, anh thực có mặt ñể chúng ta nói chuyện cuộc hàn huyên nầy bất tận vì ngôn ngữ cần bỏ ñi vì suy tư cần cùng tận lòng nghi ngại cần ñể gió cuốn bay chỉ còn lại ñơn thuần sư im lặng, lời vô ngôn ñể bắt ñầu câu chuyện dù không cần ñến lời nói chỉ dừng chân, lắng tâm ñể thấy ñược bầu trong xanh nhìn ñược ñám mây bay thong dong không bờ bến có phải suốt ñời ta ñã chạy trốn dưới muôn ngàn vạn hình thức ñể tâm vẫn mãi tìm tâm như trăng vẫn ung dung tìm ñuổi ban ñêm như ánh mặt trời

86 vẫn ngần ngại sau bóng tối khổ nạn có mặt khi tâm còn phủ sóng, mờ che hãy ñể nụ cười dù non dại vang lên cho cao vút tận trời xanh vì ñó lời chân thành nhất dâng cho cuộc ñời hãy dừng lại anh à, vội vàng chi khi sóng gió, thấp thỏm gì ñể tâm không an ñời bao giờ vẫn vậy tách trà còn nóng làn khói còn suơng bay anh có thấy ñược tình yêu bất tận trong từng giọt khói trà anh có thấy ñược tấm lòng trong sư dừng chân anh có hiểu ñược bầu trời vẫn mở rộng dưới chân bước hay những con chim tung cánh bay cao tiếng hót của phượng hoàng như trái tim còn thổn thức vũ trụ ñó anh nhân sinh ñó anh con người ñó anh và tình yêu ñó anh như mạch sống của muôn vàn tinh tú cần không gian nhảy múa như dòng máu cuộn chảy trong trái tim, sau lồng ngực ñể tiếng nói con người ñể sự chia sẻ muôn ñời có mặt ñừng bóp nát mùa xuân ñừng dùng lời ngừng lại sự sống ñừng ngoặc vẽ trong tâm những vết hằn cay ñừng nuôi tâm bằng chất liệu hận thù, vọng kiến

87 ñừng rào tâm bằng những mỹ từ hoang dại anh hãy mở tâm cho không gian rộng cho trái ñất mỉm cười xoay như nguời hành khất mở rộng chiếc nón vô hình ñón nhận trời châu báu ñón nhận muôn loài ñể lời tình tự yêu thương sau những tháng ngày khổ nhọc có mặt, vâng, hiện hữu trong giờ phút nầy làm vũ trụ hồi sinh vì tình yêu là chất lành pháp nhũ cho con người gần gủi lại nhau khám phá vô cùng tậm của vũ trụ mới thấy tình yêu làm nuôi sống muôn loài trong ñó có anh, có tôi có tất cả mọi nguời như mùa xuân vẫn hoài muôn ñời nở trong lòng khi anh biết mình ñang có mặt.. Buổi chiều, sau lúc ñi làm về. Ngồi ñơn ñộc, uống ly cà phê nóng, nhìn làn khói sương bay, chợt lại nghĩ ñến tách trà, dù là sự suy nghĩ rất vô duyên, trái ngược, không công bằng nhưng trên cuộc ñời nầy, có gì là công bằng.khi ngoài trời âm u, mưa rơi rả rích suốt một ngày. Qua những hoạt cảnh của trời ñất, qua thời tiết tâm tánh bất thường, lúc lạnh lúc nóng, trong bóng tối mờ mờ, ảm ñạm, nhìn thấy mùa xuân vẫn còn thổn thức ñâu ñây, có mặt dù là ngày tháng vội vả trôi qua, xoá tan nhiều thứ tâm vọng. mông lung Vì biết là những gì của cuộc ñời, hãy trả lại cho cuộc ñời, nên vôi ghi lại ñể trả về, vì sợ mất khi tâm luôn bị vẫn ñộng, xin viết những lời của tâm như một tâm tình sâu thẳm, chân thành kính dâng tặng ñến tất cả mọi người. Mùa xuân dù trong tâm hay mùa xuân của ñất trời, vẫn là những gì có thể cảm xúc, nắm bắt ñược cái ñẹp, cái hồn của tâm, cần

88 nâng niu, quí trọng. Đi với xuân, hơi xuân còn thấm nồng trên ñôi má hồng, trên ñôi mắt xa vời ánh xuân, bên trái tim còn nhịp ñập nếu chúng ta không lãng mạn cùng xuân, dìu dắt xuân trong tay, trong tâm mà lại trang nghiêm như người du hành bên cạnh của cuộc ñời, thì e xuân sẽ buồn, hồn xuân sẽ cạn kiệt, nụ cười xuân sẽ héo hon Xin hãy mở rộng lòng ñể ñón xuân của chân tâm, xuân của tấm lòng, của tình yêu, của sự lãng mạn, ñể khúc du xuân ñược ca vang lên trong bầu trời vô tận. Một mùa xuân sống ngoài những biến thiên sinh diệt, vô thường.. Thành kính dâng tặng, Ghi lại những phút giây xúc ñộng Ngày

89 THƠ XUÂN ĐIỀU NGỰ GIÁC HOÀNG TRẦN NHÂN TÔNG Trí Bửu 1.- Điều Ngự Giác Hoàng - Trần Nhân Tông: Trần Nhân Tông 陳仁宗 ( ) là nhà vua anh hùng, thi sĩ anh hùng. Vua Trần Nhân Tông tên Húy là Khâm, con trưởng của Thánh Tông, mẹ là Nguyên Thánh Thiên Cảm hoàng thái hậu, sinh năm Mậu Ngọ, Nguyên Phong năm thứ 8, tháng 11, ngày 11, ñược tinh anh thánh nhân, thuần túy ñạo mạo, sắc thái như vàng, thể chất hoàn hảo, thần khí tươi sáng. Hai cung ñều cho là lạ, gọi là Kim Tiên ñồng tử. Trên vai bên trái có nốt ruồi ñen, cho nên có thể cáng ñáng ñược việc lớn, ở ngôi 14 năm, nhường ngôi 5 năm, xuất gia 8 năm, thọ 51 tuổi, băng ở am Ngoạ Vân núi Yên Tử, ñưa về táng ở Đức Lăng. Vua nhân từ hòa nhã, cố kết lòng dân, sự nghiệp trùng hưng sáng ngời thuở trước, thực là bậc vua hiền của nhà Trần. (Đại Việt Sử ký toàn thư) Đức vua Trần Nhân Tông giàu mưu lược, giỏi văn chương, tên tuổi Ngài rạng danh sử sách. Vua ñã cùng Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn lãnh ñạo cuộc kháng chiến lần thứ hai và lần thứ ba ñánh thắng giặc Nguyên-Mông. Khi hòa bình lập lại, trong cuộc làm lễ ở Chiêu Lăng nơi thờ cúng tiên tổ các vua Trần, nhân thấy chân ngựa ñá ở ñó dính bùn, nhà vua tức cảnh hai câu thơ:

90 Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã, Sơn hà thiên cổ ñiện kim âu. Nghĩa là: Xã tắc hai phen chồn ngựa ñá Non sông nghìn thuở vững âu vàng. 2.- Thơ Xuân Điều Ngự Giác Hoàng - Trần Nhân Tông: Hơn 700 năm qua, thơ Trần Nhân Tông như tiếng vọng thần kỳ của hồn thiêng sông núi. Hiện nay thơ của vua Trần Nhân Tông còn lại không nhiều, chỉ có bài phú nôm Cư trần lạc ñạo phú và vài chục bài thơ chữ Hán. Trong ñó hay nhất là những bài thơ viết về mùa xuân. Xuân hiểu 春曉 (Buổi sớm mùa xuân) là bài thơ xuân cổ tuyệt bút. XUÂN HIỂU Thuỵ khởi khải song phi Bất tri xuân dĩ quy Nhất song bạch hồ ñiệp Phách phách sấn hoa phi. Trần Nhân Tông ( ) Dịch nghĩa: BUỔI SỚM MÙA XUÂN Ngủ dậy ngỏ song mây Xuân về vẫn chửa hay

91 Song song ñôi bướm trắng Phất phới sấn hoa bay. (Ngô Tất Tố dịch) Xuân chợt ñến. Xuân thật ñẹp, thật hữu tình và ñáng yêu. Xuân ñã ñến từ tối hôm qua mà thi nhân chẳng hề hay biết. Sáng sớm nay ngủ dậy muộn, vừa mở cửa sổ ra xem, mới biết là xuân ñã về. Thi nhân biết bao ngỡ ngàng, bàng hoàng, ngạc nhiên và xúc ñộng: Ngủ dậy ngỏ song mây Xuân về vẫn chửa hay. Đằng sau nội dung thông báo Xuân về vẫn chửa hay hé lộ cho ta biết nhà thơ ñang sống vô tư giữa những tháng ngày yên vui trong cảnh ñất nước thanh bình. Giọng ñiệu khoan thai của vần thơ cũng là nhịp ñiệu ung dung của cuộc sống nhàn nhã, yên bình sau khi ñã ñánh thắng giặc Nguyên - Mông phương Bắc. Cái thần của bài thơ, cái hồn của vần thơ là ở hai câu kết: 3, 4. Nhà thơ thật trẻ trung và hồn nhiên khi nhìn thấy ngoại cảnh, lòng bổng xao xuyến, rung ñộng: 一雙白猢蝶 Nhất song bạch hồ ñiệp 拍拍儭花飛

92 Phách phách sấn hoa phi. Xuân về trăm hoa ñua nở, phô sắc khoe hương, muôn hồng ngàn tía. Nói ñến xuân thi sĩ liên tưởng ñến hoa và khi nghĩ ñến hoa là nhà thơ nói ñến ong, bướm. Hai nét vẽ gợi cảm, sống ñộng ñặc tả tín hiệu mùa xuân, vẻ ñẹp thơ mộng mùa xuân. Hoa xuân như phô sắc, khoe hưong ñợi chờ. Bướm trắng một ñôi, bay sấn tới, ñi thẳng tới, xông tới khóm hoa Phách phách ( 拍拍 ) là từ láy, gợi tả tượng hình mà cũng tượng thanh, miêu tả nhịp vỗ rối rít của ñôi cánh bướm bay. Chữ sấn ( 儭 ) là nhãn tự diễn tả thật sinh ñộng và tế nhị vẻ ñẹp nên thơ, sức sống mãnh liệt của thiên nhiên, tạo vật, buổi xuân về. Bằng cái nhìn thấm ñẩm chất nhân văn, thi nhân ñã cảm và miêu tả một cách thi vị, sinh ñộng, ñáng yêu cái xuân sắc, xuân tình mơn mởn qua cánh bướm ñang rối rít bay sấn tới những ñoá hoa xuân. Với nghệ thuật miêu tả tinh tế và ñiêu luyện, trên nền hoa xuân rực rỡ muôn hồng nghìn tía nổi lên một ñôi bướm trắng. Trên gam màu rực rỡ, lộng lẫy của hoa là nét chấm phá hai ñiểm trắng của cánh bướm, gợi lên sự thanh khiết, trang nhã, thanh tân. Bút pháp tả cảnh mà ngụ tình, Buổi sáng mùa xuân cho thấy con người và thiên nhiên giao hoà, cộng hưởng một cách hài hòa tràn ñầy sức sống. Thơ Xuân của vua Trần Nhân Tông ñẹp như bức tranh xuân, bằng thuốc nước của một danh hoạ màu trắng của cánh

93 bướm nổi bật trên nền màu hoa là nghệ thuật ñiểm nhãn trong thi pháp cổ. Nó làm ta liên tưởng ñến những vần thơ cổ của thiên tài Nguyễn Du: Nguyễn Du) Cỏ non xanh tận chân trời Cành lê trắng ñiểm một vài bông hoa ( Truyện Kiều - Thiên nhiên trong thơ Trần Nhân Tông rất ñậm ñà màu sắc ñồng quê. Có khóm liễu xanh và tiếng chim hót: Chim hót véo von liễu nở ñầy Thềm hoa chiều ảnh bóng mây bay Khách vào chẳng hỏi chuyện nhân thế Cùng tựa lan can ngắm núi mây (Cảnh mùa xuân). Có cánh cò trên ñồng lúa và âm vang tiếng tù và của mục ñồng: Theo lời kèn mục trâu về hết Cò trắng từng ñôi liệng xuống ñồng (Thiên trường vãn vọng). Có ánh trăng lung linh trên chùm hoa mộc ngậm sương khuya: Bên song ñèn rạng, sách ñầy giường, Khí lạnh, ñêm thu. ñượm giọt sương

94 Thức dậy tiếng chày ñà lặng ngắt Trên chùm hoa mộc, nguyệt lồng gương. ( Nguyệt thơ dịch) Buổi sớm mùa xuân là một bài thơ xuân trữ tình tuyệt hay. Cảnh xuân và tình xuân hoà quyện. Nghệ thuật miêu tả chấm phá, mỗi ñường nét, mỗi màu sắc của hoa, của bướm rất tươi tắn, nhẹ nhàng và thanh thoát. Tả cảnh xuân chớm ñến cũng là ngợi ca vẻ ñẹp quê hương, ñất nước thanh bình. Yêu mùa xuân chính là thiết tha yêu quê hương ñất nước. Tâm hồn nhà vua thi sĩ, trẻ và ñẹp mãi với mùa xuân, với giang sơn Đại Việt. Thơ là sự giãi bày, là tiếng nói ñồng ñiệu trong mọi không gian và thời gian. Bài thơ Buổi sớm mùa xuân, viết theo thể ngũ ngôn, tứ tuyệt, ñã ñi suốt một hành trình trên bảy thế kỷ, ngày nay ñọc bài thơ, ta cảm thấy tâm hồn mình rung ñộng, hoà nhập, gần gũi với người xưa Tưởng niệm lần thứ 701 năm Ngày Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông nhập Niết bàn 01/11.Kỷ Sửu-2009 Trí Bửu Nguyễn Thừa NINHHOA.COM

95 Xuân nhật tức sự và phút giây đại ngộ của gia nhân Linh Thuần Ngài ñã sáng lập nên dòng Thiền ñặc trưng của Phật giáo Việt Nam - Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, và trở thành vị tổ thứ nhất với danh xưng Hương Vân Đại Đầu Đà. Kế tiếp Ngài là ñệ nhị tổ Pháp Loa và ñệ tam tổ Huyền Quang ( ) cùng gánh vác trách nhiệm Phật sự, hoằng dương chánh pháp.. Trên ñỉnh non thiêng Song song với sự nghiệp xây dựng giáo hội ñộc lập, vững mạnh, tam tổ Huyền Quang còn ñược người ñương thời biết ñến là một bậc văn nhân, thi sĩ bởi tài năng xuất chúng, trí tuệ trác tuyệt. Với kiến thức, tri thức có sẵn những tư tưởng tinh hoa của giáo lý nhà Phật qua sự thẩm thấu của Huyền Quang ñã trở thành những Pháp vị ; khai phóng nhiều ngả ñường trải nghiệm và nhiều cung bậc cảm xúc ñạt Ngộ khác nhau cho hàng vạn, triệu ñộc giả cũng như kẻ mộ ñạo tu hành. Trong ñó không thể không kể ñến Xuân nhật tức sự - một bài thơ gây nhiều hiệu ứng trái chiều, nhiều cách lý giải cảm nhận khác nhau mà cho ñến tận bây giờ vẫn

96 chưa thôi dứt. Chỉ riêng chuyện giáo sư, tiến sĩ Lê Mạnh Thát phát kiến ra bài thơ trên không phải của Huyền Quang mà là của Thiền sư Ảo Đường Nhân Trung[1] ñời nhà Tống, Trung Quốc thì bài thơ lại càng gây nhiều tranh cãi trên văn ñàn giữa các nhà nghiên cứu Phật học và các hành giả tu tập. Trong bài viết này, người viết xin ñược miễn bàn ñến chuyện xuất xứ của bài thơ; chỉ xin ñề cập ñến cái hay, cái ñẹp, tư tưởng rốt ráo, uyên áo nhiệm màu của bài thơ mà tác giả, hành giả của nó bằng dấu ấn trí tuệ trác tuyệt ñã chiết xuất từ dòng chảy tâm linh cả một ñời tu tập ñể lại làm của báu cho ñời, cho người. Nhị bát giai nhân thích tú trì chầm chậm cô em thêu bức gấm Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly oanh vàng ríu rít khóm tường vi Khả lân vô hạn thương xuân ý thương sao man mác niềm xuân ñộng Tự tại ñình châm bất ngữ thì. ấy phút dừng kim chẳng nói gì [2] Với thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt, ngay ở câu Đề - mở ñầu bài thơ tác giả của bài thơ ñã khiến nhiều kẻ giật mình ngộ nhận; biết bao người chỉ mới liếc mắt vào con chữ, chạm ñến phần da của bài thơ ñã vội vã thốt lên rằng ý thơ lãng mạn quá. Trong văn học, thủ pháp ước lệ luôn ñược các tác giả sử dụng vào mục ñích chuyển tải tư tưởng, ý nghĩa ñiều mình muốn nói, muốn nghĩ, muốn làm... Với những khuôn mẫu ước lệ thông thường như mây, gió, trăng, hoa, chỉ cần nhìn vào là hình dung, ñoán ñịnh ngay ra ñược chủ nhân muốn nói gì thì quả là dễ hiểu. Thế nhưng, ở ñây thực thể lại là một thiếu nữ ñương xuân, một giai nhân ở vào ñộ tuổi ñẹp nhất của ñời người; một vẻ ñẹp viên mãn như vầng trăng tròn ñêm mười sáu một vẻ ñẹp làm nao lòng quần chúng mà bất cứ người nghệ sĩ nào cũng cần tìm ñến, hướng tới ñể tạo ra mạch nguồn cảm xúc, khơi chảy nên sự thăng hoa. Vậy thì cái ñiều mà Huyền Quang ñã bằng cả ñời mình, bằng cái tâm của một người tu Phật ñã ñạt ñến, giờ muốn chỉ bày cho chúng sinh ở ñây là cái gì? xin thưa ñó là Thiền. Vâng Thiền là Sống. Tách Thiền ra khỏi sự sống ñang tuôn thao bất tận, ñang ồ ạt chảy không ngừng thì ñó chỉ là Thiền câm, Thiền chết; ñó cũng

97 là lý do tại sao Thiền của Ngài Huyền Quang lại ñược khu trú, ñược phong kín vào hình ảnh cô gái ñương xuân. Về mặt chất, cô gái tiêu biểu cho năng lực tiềm tàng, sự ẩn chứa mọi vẻ ñẹp tinh hoa ñang hội tụ trong từng ñường nét mà cô gái là một hàn thử biểu ñể người ñọc hình dung. Về mặt lượng, cô gái biểu ñạt cho sức trẻ cái mà chúng sinh có thể dễ dàng cảm nhận ñược qua từng ñường nét sắc, thanh, hương, vị, xúc cái mà cô gái ñang sở hữu. Do ñó, ñọc tiếp câu thơ thứ hai - câu thực người ñọc như cảm giác mình ñang Sống, ñang hiện hữu với sự sống của cô cùng cỏ, cây, hoa lá với tiếng hót líu lo của chim muông, vạn vật; và như vậy ñể ñánh thức mọi cảm quan của con người thì chỉ có Huyền Quang người ñã Sống, ñã vượt thoát qua nỗi oan Điểm Bích là ñủ tâm thế ñể làm ñược mà thôi. Nói như Freud thì Tôn giáo là một sức mạnh lớn lao tác ñộng tới những cảm xúc mạnh mẽ nhất của con người [3]. Chúng sinh ñọc bài thơ lên chỉ nhìn thấy lượng; thấy cái yếu tố lãng mạn cô gái ñương xuân, oanh vàng hót líu lo ñược bao bọc bằng danh ngôn nghĩa lý, mà không thấy ñược cái mà Thiền sư Huyền Quang ñã nhìn, ñã Ngộ là sự chuyển ñộng của trạng thái tâm thức chất. Hình ảnh cô gái là hình ảnh mà chúng ta có thể thấy ở trong mỗi chúng sinh. Đó là con người của dâm dục, thực dục của hỷ, nô, ái, ố, ai, cụ, lạc trong cõi ñời tương ñối, ñối tương; chỉ nhìn thấy cái phàm trần trong cõi tục cũng có nghĩa là chưa thấy ñược cái Ngộ trong cái mê, thấy ñược tính Phật trong mỗi chúng sinh ñầy tính thú. Hành hương về Yên Tử

98 Chính vì lẽ này mà Đức Phật mới dạy chúng sinh luân hồi vào ra trong ba cõi, sáu ñường chưa khi nào thôi dứt. Mê ñấy là chúng sinh, ngộ ñấy là Phật. Chỉ khi nào quăng bỏ mọi khái niệm, tư duy chấp chặt thông thường, nhìn sâu vào bên trong cái mà nhà Phật nói thực tướng của sự vật ñể thấy rằng cô gái kia chủ thể rõ ràng cô ta ñang thêu, ñang ñan dệt cuộc ñời mình qua từng sợi chỉ Nghiệp, Nghiệp sẽ ñưa cô gái kia ñến ñâu, về ñâu thì chỉ có chính chủ nhân của nó là cô gái ñang thêu, ñang ñan dệt cuộc ñời mình là biết ñược mà thôi. Nếu như ở hai câu Đề và Thực ý thơ dồn dập, say mê với những âm vực cao, rộng thì ở câu Luận thứ ba, ý thơ lại mang tính chuyển ñổi ñột ngột. Nó chẳng khác gì một nốt trầm xao xuyến giữa ngàn vạn âm thanh hỗn loạn, xô bồ. Nhận thức ñược sự cùng tận, sự tan chảy của vật chất trong từng hành nghiệp, từng Sát na sinh diệt không ngừng cũng là lúc mà chúng sinh nhận ra ñược Bản lai diện mục của chính mình. Tạo nghiệp thiện thì chất chứa công ñức lành ñưa ñến cảnh giới an lạc. Tạo nghiệp ác thì ñưa ñến cảnh giới vật vã khổ ñau ngay chính nơi tâm thức mình chứ không phải ở một nơi nào trên cõi thế, chính vì vậy mà chủ nhân kia cô gái ñương thêu, ñương ñan dệt số phận của mình mới chợt hoài cảm, xót xa cho sự ñến, ñi của chúng sinh mà thương sao man mác niềm xuân ñộng. Theo thần hệ cổ ñại Hy Lạp thần số phận có tên gọi là Fates [4]. Vị thần này có năng lực vô biên ñến nỗi thần Zeus vị thần tối cao ñứng ñầu các vị thần cũng phải nể sợ. Thần Fates thường ñược biểu trưng dưới dạng ba vị thần ngồi dưới một gốc cây tại trung tâm trái ñất với chức năng quyết ñịnh số phận của mọi người. Vị thần số một có tên Clotho làm nhiệm vụ kéo sợi ñan thành số phận của mỗi người. Vị thứ hai có tên Lachesis làm nhiệm vụ phân phối số phận cho mỗi người. Vị thứ ba có tên Atropos có nhiệm vụ cắt ñứt số phận của mỗi người. Như thế thì ñiều mà Thiền sư Huyền Quang cách ñây hơn bẩy thế kỷ muốn gửi ñến, muốn nói tới phải chăng có tính ñồng nhất với hình ảnh của thần hệ Hy Lạp?. Cô gái trong Xuân nhật tức sự của Huyền Quang về ñâu, ñến từ ñâu sau khi trải nghiệm ñủ ñầy tính vô thường, vô ngã, khổ, không, của cõi Ta bà này chỉ có cô gái biết, Ngài Huyền Quang biết cũng như vị thần Fates vị thần số phận kia biết ñược số phận của mọi người trong tay thần.

99 Biết ñược ñiểm ñến của mình ở ñâu cũng chính là biết ñược ñường ñi của Nghiệp, biết ñược Chánh báo và Y báo của mình nơi cõi thế. Kiểm soát ñược từng ñường kim, mũi chỉ tức hành nghiệp, sự tạo tác trong bàn tay mình sẽ không dẫn ñến thảm cảnh tiền lộ mang mang vị tri hà vãng. Dừng ngay sự tạo tác, sự phi như lý tác ý cũng chính là biết ñược ñường ñi của Nhân Qủa. Bồ Tát sợ nhân, chúng sinh sợ quả. Chúng sinh cứ tạo nghiệp, cứ ñan dệt cuộc ñời của mình rối bời bằng ñủ các thứ chỉ màu tham, sân, si, mạn, nghi, ác kiến nhưng khi thọ quả báo lại chỉ biết khóc than, oán trời ñất bất công, trách lòng người ñen bạc. Còn Bồ Tát thì dứt khoát cắt ñứt ñường ñi cuả Nghiệp ngay tại nơi Nhân, thế nên dù có phải thọ quả báo như Ngộ Đạt Quốc Sư [5], có phải tan chảy thân xác này như Bồ Tát Thích Quảng Đức [6] thì các Ngài vẫn Thiền, vẫn trong lò lửa rực sáng một cành sen. Và nói theo Kinh Duy Ma Bồ Tát bệnh vì chúng sinh bệnh thế cho nên cô gái ñương thêu chợt thương sao man mác niềm xuân ñộng ấy, cũng chính là sự thương cảm của Huyền Quang trước sự rối ren tạo nghiệp của chúng sinh. Còn khởi tâm nghĩ rằng ta phải làm cái này, phải gánh vác cái kia, phải giữ gìn cái nọ, phải dứt diệt cái ñó là còn rơi vào tứ tướng Tác - Nhậm - Chỉ - Diệt, bậc ñã liễu ngộ thiền cơ thì chỉ tùy duyên diệu dụng vào ra ba cõi theo nguyện lực của chính mình. Nhưng ñể thể nhập hai chữ tùy duyên thì bản thân Thiền sư cũng ñã phải bao phen hốt hoảng với chính mình trước nhân tình thế thái, thế nên cái xót thương của cô gái cũng chính là cái xót thương thay cho tâm phàm, cách nhìn, cách nghĩ theo hình danh, sắc, tướng của chúng sinh: Khó khăn thì chẳng ai nhìn Đến khi ñỗ trạng chín nghìn nhân duyên Vì kiếm tìm một chút ñịa vị, công danh nhiều bậc công hầu khanh tướng, cho ñến hạng thảo dân hiền lương cũng phải ngậm ngùi, ñắng ñót mà cười ra nước mắt : Thân này uốn éo vì duyên Cũng cam một tiếng thuyền quyên với ñời [7]

100 Cũng là một chữ duyên nhưng với Thiền sư Huyền Quang thì Ngài lại vượt lên trên cách xử thế, cách quan niệm thiển cận hẹp hòi của trí óc phàm trần, thế nên : Tận tại ñình châm bất ngữ thì - ấy phút dừng kim chẳng nói gì Chẳng nói gì chỉ là bề mặt của hiện tượng, còn bên trong nó bản chất lại ñang nói rất nhiều. Có thể bắt gặp ở ñâu ñó trong chúng ta một khuôn mặt ra chiều ñang ñăm chiêu tư lự nhưng lúc ra chiều tư lự ñấy cũng là lúc hàng nghìn lượn sóng tâm thức ñang nhấp nhô trên bề mặt của ý thức hệ. Cái tài tình ở câu Kết của bài thơ là dùng cái chẳng nói gì ñể nói rất nhiều, nói lên cái sự Sống, sự tiếp nối ñang bắt ñầu quẫy mạnh, hiển lộ như mặt trời trong tâm thức của chúng ta. Nếu như ở câu Luận mạch văn có vẻ như bị dồn nén, ñè chặt thì ở câu Kết rõ ràng người ñọc sẽ thấy sự nở bung của cảm xúc. Quyết ñịnh chẳng nói gì trước sự lao xao ñi, ñến của chúng sinh cũng là một quyết ñịnh mang tính phi thời gian. Hạt cây nẩy mầm thì trái cây rung ñộng. Không có cô gái chúng ta sẽ không có thế giới chúng sinh, không có quốc ñộ xấu, ñẹp, sạch, dơ, không có tài, sắc, danh, thực, thụy vậy thì ai giác ngộ? giác ngộ cái gì? Sự giác ngộ, sự nhận biết nguồn hỷ lạc vô biên từ giáo pháp của Phật phải ñược trải nghiệm, ñược kinh quá thế giới của tâm linh, thế giới của hình danh, sắc chất. Tu và Ngộ là hai phạm trù thuộc thế giới tâm thức. Nhưng cụ thể hóa cái tâm ñó như thế nào thì phải bằng sự cảm nhận của thế giới sắc màu; cái mà Duy thức học gọi là Sắc pháp. Cô gái là một thực thể ñang hiện hữu là cái mà chúng sinh nắm bắt ñược, nhìn thấy ñược ñó là bề mặt của tâm tức pháp trần. Chẳng nói gì là cái mà chúng sinh cảm nhận bằng trực giác qua thực thể là cô gái, còn ở cõi Ta bà, còn ăn, ngủ, tình dục như nhau, còn ham sống, sợ chết thì cứ hãy nương gá vào các pháp mà tu tập. Chừng nào liễu ngộ các pháp nó vốn như vậy, nó do duyên sinh, ñến rồi ñi trùng trùng duyên khởi [8] thì lúc ñó chúng ta có thể an nhiên tự tại ñể thể nhập vào cảnh giới vô ngôn không tạo tác chẳng nói gì.

101 Ảnh minh họa Kết thúc bài ca giác ngộ mạch văn chuyển ñổi từ Hữu tới Vô khiến người ñọc như bước vào cảnh giới vô ngôn. Thiền là như vậy ñấy không ñi qua thế giới tư duy văn tự, mà bắt hành giả phải tự phơi bày nhãn kiến của mình. Thiền cũng là sự khai phá tâm thức cho hành giả tự nói, tự hiểu, tự trải nghiệm bằng chính sự tu tập của mình. Chỉ nhìn thấy hình ảnh cô gái ñương xuân, chim hót líu lo rồi nói rằng Xuân nhật tức sự lãng mạn quá thật chả khác nào chỉ nhìn thấy ông Phật ñồng trong lò, ông Phật gỗ trong lửa, ông Phật ñất trong nước sẽ chẳng bao giờ mở ñược cánh cửa thực tại ñể bước vào cảnh giới hạnh phúc, Niết Bàn. Thiền sư Pháp Diễn giảng dạy cho các ñệ tử tu Thiền của mình thường nói Phép dạy tu Thiền của ta không khác gì học nghề ăn trộm. Sự giác ngộ của người này không phải là cái thấy của người kia. Thế cho nên, các Thiền sư ñã ngộ ñạo thì cứ tủm tỉm cười, sống trọn niềm hỷ lạc với sự giác ngộ của mình chẳng nói gì, còn chúng sinh thì chẳng khác gì cô gái ñang xuân cứ tha hồ bình luận, tha hồ ñan dệt cuộc ñời này bằng những sợi chỉ ñủ sắc màu, rối ren trăm vẻ.

102 Từng lời, từng chữ trong bài thơ như như từng mũi khoan nhọn xoáy sâu vào tâm thức của hành giả, của người ñọc khiến người ñọc có cảm giác như bị dồn nén, ức chế thật hoang mang, mất phương hướng. Và cảm xúc chỉ thực sự vỡ òa, sự khai phóng tâm thức ñược ñẩy lên ñỉnh ñiểm khi bất ngờ thực thể vắng bặt mọi tư duy, suy nghĩ thông thường chẳng nói gì tại câu Kết. Lời thơ khép lại, ý thơ mênh mang tùy theo sự giải ngộ nơi mỗi người vì Thiền là Như nhân ẩm thủy, lãnh noãn tự tri như người uống nước, nóng lạnh tự biết. Cô gái dừng kim chẳng nói gì bởi cái ñiều cô muốn nói chỉ có thể chính cô cảm nhận bằng thế giới tự tu, tự ngộ của chính cô. Phút giây khoát nhiên ñại ngộ của hành giả khiến cả tam thiên ñại thiên thế giới phải ñứng im, chìm ngập trong biển giác. Đó là giây phút thăng hoa tột cùng của thế giới tâm linh! nó quá ñẹp và luôn Sống mãi cùng thời gian bất tuyệt, không gian miên viễn trên hành trình giác ngộ của loài người! [1] Nguồn: Tạp chí văn học số [2] Bản dịch: Nguyễn Lang, Việt Nam Phật giáo sử luận, NXBVH, HN, [3] Trích: Sigmund Freud. A Philosophy of Life Một triết lý của cuộc sống, pp [4] Xem: Nguyễn Văn Khỏa. Thần Thoại Hy Lạp, NXBVH, HN, [5] Ngộ Đạt Quốc Sư pháp danh Tri Huyền trụ trì chùa An Quốc, kinh ñô Trường An ñời vua Đường ý Tông Lý Thôi ( ). Người ñã soạn ra Từ Bi Thủy sám pháp. [6] Bồ Tát Thích Quảng Đức ( ), Pháp danh Thị Thủy, Pháp tự Hành Pháp và thế danh Lâm văn Tức, người ñã vị pháp thiêu thân ñể phản ñối chế ñộ ñộc tài của Ngô Đình Diệm bảo vệ nền Phật giáo nước nhà và ñể lại trái tim Xá lợi muôn ñời bất diệt. [7] Trích : Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều.Cung oán ngâm khúc. [8] Theo tư tưởng Hoa Nghiêm Kinh

103 Đêm qua sân trước - một cành mai Trí Bửu Đúng là Đạo bổn vô nhan sắc, nhưng ta và người thì có thể thấy ñược nhất chi mai ( 一枝梅 ) kia là vật của ñất trời, trống không, ñộc lập, hồn nhiên, như hữu sự mà vô sự. Cáo tật thị chúng 告疾示眾春去百花落春到百花開事逐眼前過老從頭上來莫謂春殘花落盡庭前昨夜一枝梅 Dịch: Cáo tật thị chúng Xuân khứ bách hoa lạc

104 Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Hòa Thượng Thích Thanh Từ dịch thơ: Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu, già ñến rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Ngô Tất Tố dịch thơ: Xuân ruổi trăm hoa rụng Xuân tới, trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một nhành mai Tản Đà dịch thơ: Xuân ñi muôn vạn hoa tàn Xuân về thắm lại ngập tràn những hoa Việc ñời thế sự ñi qua Trên ñầu tuyết ñiểm một vài cọng sương Chờ cho xuân hết hoa tàn Đêm qua sân trước nở vàng cành mai 1.- Tác giả: Mãn Giác ( 滿覺 ), ( ), là một Thiền sư Việt Nam thuộc ñời thứ 8 của dòng Thiền Vô Ngôn Thông. Sư nối pháp

105 Thiền sư Quảng Trí và truyền tâm ấn lại cho ñệ tử là Bổn Tịnh. Với bài thơ "Cáo tật thị chúng", Thiền sư ñược nhiều người coi là một nhà thơ ñại biểu của dòng văn thơ Lý-Trần. Thiền sư Mãn Giác thế danh là Nguyễn Trường ( 阮長 ), (còn gọi là Lý Trường 李長 ), thân phụ là Lý Hoài Tố làm chức Trung thư Viên ngoại lang. Thiếu thời, Lý Nhân Tông thường mời con em các danh gia vào hầu hai bên, Nguyễn Trường nhờ nghe nhiều, nhớ kỹ học thông cả Nho, Thích nên ñược dự tuyển. Sau những lúc việc quan, Nguyễn Trường thường chú tâm vào Thiền học. Đến khi vua lên ngôi, vì rất mến chuộng nên vua Lý Nhân Tông ban cho Nguyễn Trường hiệu Hoài Tín Trưởng lão. Sau ñó, Hoài Tín dâng biểu xin xuất gia, học với Thiền sư Quảng Trí và vân du khắp nơi. Thiền sư là bậc lãnh tụ pháp môn trong một thời, ñược vua Lý Nhân Tông cùng hoàng hậu hết sức kính nể và dựng chùa Giáo Nguyên thỉnh Thiền sư làm trụ trì. Năm 1096, cuối tháng 11, Thiền sư gọi chúng ñọc bài kệ: Cáo tật thị chúng ( 告疾示眾 ): Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Đọc xong Thiền sư ngồi kết già thị tịch, trụ thế 45 năm. Sau lễ trà tỳ, xá lợi ñược thờ tại chùa Sùng Nghiêm, vua thuỵ hiệu là Mãn Giác Thiền sư. 2.- Bài kệ - bài thơ: Cáo tật thị chúng (Có bệnh bảo mọi người) trở thành một tác phẩm thi kệ nổi tiếng thời kỳ văn học Lý-Trần, một tuyên ngôn triết học ẩn ngữ dưới hình thức nghệ thuật văn chương.

106 Bài thơ mượn cảnh thị tình, lấy tình "trực chỉ chân tâm" nhằm khai phóng nhân sinh. Dùng tư duy trực giác ñể hình thành nên một biểu tượng, bài thơ bắt ñầu từ chỗ miêu tả một thực tại, một hình ảnh ñơn giản, sinh ñộng: Khai, lạc của mai hoa (ñào hoa, xuân hoa...) là cái nhãn tiền tự nhiên nhi nhiên: Xuân khứ bách hoa lạc - Xuân ñáo bách hoa khai Không có mới cũng chẳng có cũ, không có ñi cũng chẳng có về; ñáo hay khứ thực ra chỉ là một thực tại bị chia cắt thành những khái niệm mà chỉ cần khởi tâm trí tuệ thì bỗng dưng ñược con mắt sáng mà nhìn, nghe, và cảm nhận cái thi vị của cuộc ñời sau những tột cùng vô biên của sự phân chia, tách bạch. Trước hết, chính tự nhiên, cho nên có con mắt thứ nhất mở ra phía sau trước nhìn vào chốn sinh linh mà dạy rằng: ñừng bảo, ñừng nói, ñừng ngộ nhận, chớ lời, chớ chắc, chớ ñoan... và còn con mắt thứ hai dành cho kẻ Xuân Thu biết vui thú du xuân bốn mùa tự nhiên sẽ có ñược: Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Cùng với muôn vàn con mắt không phô diễn. Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Xuân khứ (hoa lạc, quá) - nhất chi mai - Xuân ñáo (hoa khai, lai)

107 Đúng là Đạo bổn vô nhan sắc, nhưng ta và người thì có thể thấy ñược nhất chi mai kia là vật của ñất trời, trống không, ñộc lập, hồn nhiên, như hữu sự mà vô sự. Lâu nay người ta sợ hãi là sợ cái có có - không không ñối ñãi, thì ñây là vật chứng, là hiển nhiên của sinh diệt mà cũng là bất diệt. Cái giả hợp tất chịu ñổi thay: còn trẻ răng trắng má hồng, lúc tuổi già răng long tóc bạc. Nhưng trong chỗ diệt diệt sinh sinh ấy có một thứ vượt ra ngoài sinh tử, và một lúc nào nhận diện ñược nhành mai trước sân thì tức là ñang sống, ñang tồn tại với Phật tánh vĩnh cửu chân như của chính mình. Tìm kiếm Phật ở bên ngoài thì cũng giống như cá chép tranh nhau vượt Vũ Môn, muôn ñời làm sao hóa rồng ñược?! Chân tánh là vô tánh, tử - sanh chẳng nói. Vì "không hoa, mặc bướm ñể lòng chi"? Thế mới biết: Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Điều mà chúng ta cảm nhận ñược qua bài kệ - bài thơ là: bài kệ rất ñơn giản nhưng lại nói ñược rằng "vũ trụ vốn có những quy luật, con người và sự vật luôn luôn phải tuân theo, thế nhưng vẫn có những ñiều huyền diệu, thần kỳ xảy ra, vượt ra ngoài cái khuôn khổ bình thường có quy luật của vũ trụ". Quy luật ñối với thiên nhiên là: Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Quy luật ñối với con người là: Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu, già ñến rồi Nhưng ñừng có nghĩ thế, vẫn có những sự huyền diệu, thần kỳ: Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước, một cành mai.

108 Hy vọng của mỗi người chúng ta, trong cuộc ñời mình, sẽ có những lần may mắn ñược thấy, ñược nghe, ñược cảm nhận... những ñiều huyền diệu, thần kỳ, nhưng rất ñơn giản, bé nhỏ... như một cành mai! Trước thềm năm mới Xuân Nhâm Thìn-2012

109 NHẤT CHI MAI - CHẤT NGƯỜI MUÔN THUỞ Tản văn của Phan Trang Hy Người, cũng là muôn loài trong cái thế giới ta bà, vẫn mang tứ khổ của cuộc ñời, vẫn phải chịu bao cảnh trầm luân, vẫn phải nỗ lực tu tập ñể thoát khỏi luân hồi. Tôi cũng thế. Có lúc tôi chịu ñớn ñau, chịu bao phiền não. Tôi nào thoát ñược chốn trần gian ñầy khổ ải. Đôi khi, vì cớ này cớ nọ, tôi tìm ñọc những vần thơ Thiền. Và tôi bắt gặp bài kệ Cáo tật thị chúng (Có bệnh bảo mọi người) của Thiền Sư Mãn Giác ( ): Xuân khứ bách hoa lạc, Xuân ñáo bách hoa khai. Sự trục nhãn tiền quá, Lão tòng ñầu thượng lai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Xuân ruỗi, trăm hoa rụng, Xuân tới, trăm hoa cười. Trước mắt, việc ñi mãi, Trên ñầu, già ñến rồi. Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết,

110 Đêm qua, sân trước, một cành mai. (Ngô Tất Tố dịch) Thơ Văn Lý Trần, tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 1977 Thiền sư nhìn sự vật trôi, với tâm ñịnh, ñịnh ñến vô cùng, hòa nhập với chân như, nên tâm Ông rung lên tiếng thơ lòng thiền. Trước tự nhiên, tâm tự nhiên theo. Ông an nhiên theo vòng sinh hóa vũ trụ: Xuân khứ bách hoa lạc, Xuân ñáo bách hoa khai. Tự nhiên là vậy. Xuân khứ rồi xuân ñáo, hoa lạc rồi hoa khai. Có phải ñó là quy luật sinh hóa? Có phải ñó là quy luật thời gian? Nói về mùa xuân là ñể nói ñến tứ mùa. Thời gian cứ trôi, kiếp làm người cũng như muôn loài phải mang chuyện sinh tử, phải chứng kiến những sự ñời trôi qua trước mắt: Sự trục nhãn tiền quá. Sự ñời trôi theo thời gian, mà thời gian lại trôi theo tâm, bởi tâm là con mắt huệ - mắt thiền. Đời trôi mà tâm ñịnh là cớ làm sao? Nhưng, làm người cũng có thể tâm ñịnh kia mà! Tâm ñịnh, nhưng thời gian vẫn cứ trôi. Và thế là cái lão vẫn cứ ñến với con người. Đó là sự nghiệt ngã của tự nhiên dành cho con người. Cái già từ từ ñến trên ñầu: Lão tòng ñầu thượng lai. Đọc câu thơ, tôi bỗng nhận ra một ñiều: trên ñầu tôi tóc ñã hóa trắng. Tôi ñang ñến già. Già vì biết, vì khổ não, phiền trược. Tôi già theo thời gian... Thời gian của vũ trụ, của ánh sáng thì vô cùng. Thời gian của ñời người thì có hạn. Tôi nghe có ai ñó nói bên

111 tai tôi là, chỉ có vượt cái có hạn ñế ñến cái vô cùng mới có thể vượt qua vòng luân hồi của tử sinh - sinh tử. Và trong tôi như thấy giờ phút sắp viên tịch, chất thiền của Mãn Giác Thiền sư tỏa sáng bên các ñệ tử: Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Dẫu hoa tàn khi xuân hết. Nhưng sức sống của thiên nhiên vẫn mãnh liệt. Trong cái tàn của hoa xuân lại ẩn hiện mầm sống của ñất trời qua hình ảnh nhất chi mai. Thiền sư không nói hoa nở trước sân, nhưng tâm cảm một cành mai ñang hấp thụ, chắt lọc tinh túy của ñất trời ñể tồn tại trên cõi ñời này. Cùng sự ñồng cảm với Mãn Giác, Thiền sư Chân Không ( ) nói về Diệu Đạo: Xuân lai xuân khứ nghi xuân tận. Hoa lạc hoa khai chỉ thị xuân (Tạm dịch: Xuân ñến xuân ñi tưởng xuân hết. Hoa tàn hoa nở vẫn hoàn xuân). Tất cả cũng chỉ là sự sinh hóa của vũ trụ, sự tuần hoàn của Đại Ngã. Cảm nhận sự tuần hoàn ấy, hồn thơ của Mãn Giác ñã ñịnh trước ñổi thay, trước luân hồi của vạn vật. Không còn tứ khổ khi Nhà thơ Thiền mang bệnh lại nói nhất chi mai. Bởi vì Thiền sư ñã an nhiên cái lẽ thường tình sinh tử: Sinh lão bệnh tử- Tự cổ thường nhiên (Diệu Nhân, ). Cả bài kệ ñầy chất thơ, từng câu từ ñầu ñến cuối ñều có ý niệm thời gian. Tác giả dùng thời gian như là qui luật mà con người phải nhận lấy ñể làm Người, ñể khẳng ñịnh sự tồn tại của chất Người - nhất chi mai. Quả thật, ở Thiền sư, thời gian tịnh ñến ñộ như không có gì ñể nói, như bản ngã người hòa với Đại Ngã Tự nhiên, như chân như của người, của Phật. Đọc Cáo tật thị chúng của Mãn Giác Thiền sư trong thời buổi này, tôi vẫn thấy nhất chi mai theo thời gian hấp

112 thụ tinh khí thần của Nhật - Nguyệt - Tinh Đại Ngã ñể thành Người. Mừng Xuân Nhâm Thìn 2012 Phan Trang Hy

113 MÙA XUÂN NÓI CHUYỆN HOA MAI Nguyễn Ngọc Bảo Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái hoa mai Mười năm xuôi ngược giao du cốt tìm thanh kiếm cổ Một ñời chỉ cúi ñầu vái lạy trước hoa mai Cụ Chu Thần, tức Cao Bá Quát, một trong những nhà thơ nổi tiếng nhất trong văn học Việt Nam, người tự phụ riêng mình chiếm ñến hai trong bốn bồ chữ của thiên hạ, ñã thốt lên hai câu thơ trên. Hoa mai có những ñặc tính nào mà ñã dành ñược sự tôn kính của nhà nho kiêu ngạo, từng xem khinh cả vua lẫn quan như vậy? Có thể nói, trong các loài cây, kể cả cây có hoa hay không, mai là loài ñược ưa chuộng nhất từ xưa ñến nay. Người ñời thường bị quyến rũ bởi sự tương phản của mai: Tuy có thân và cành gầy guộc, có hoa mỏng manh, và mang hương thơm dịu dàng, thanh khiết, nhưng ở bên trong mai là cả một sự kiêu dũng. Chính sự kiêu dũng này ñã giúp mai vượt qua ñược mưa gió sương hàn của mùa ñông ñể ñơm hoa kết nụ khi xuân về. Các nhà nho xem mai

114 là tấm gương cho loài người về sự hòa hợp giữa chữ Nhẫn và chữ Dũng. Đã kiêu dũng, có hương thơm, lại nở sớm nhất trong các loại hoa xuân nên mai ñược tôn phong ñịa vị bách hoa khôi. Mai ñược gộp chung với tùng và trúc thành bộ "tam hữu". Sư gộp chung này bắt nguồn từ sách Luận ngữ: "Ích giả tam hữu: hữu trực, hữu lượng, hữu ña văn (bạn có ích gồm ba hạng: ngay thẳng, rộng lượng, và hiểu biết nhiều). Người xưa thường ví von ba loại cây này là ngự sử mai, trượng phu tùng, và quân tử trúc. Ngoài ra, mai còn ñược kết hợp với lan, cúc, và trúc thành bộ tứ quý ñể biểu tượng cho bốn mùa xuân, hạ, thu, ñông. Trong thơ văn, mai thường ñược dùng ñể ví von cho phẩm chất của người quân tử. Đối với cụ Chu Thần, có lẽ trong suốt quãng ñời bôn ba khắp chốn ñể cầu cổ kiếm (hay ñể xây dựng nghiệp bá vương?), cụ không hề gặp bậc chính nhân quân tử nào có cốt cách như "mai ngự sử". Vì vậy, theo thiển ý, "nhất sinh ñê thủ bái hoa mai" là lời xưng tụng của cụ dành cho loại bách hoa khôi, ñồng thời cũng hàm ý rằng anh hùng trong thiên hạ chẳng ai xứng ñể họ Chu này bái phục. Rõ là khẩu khí của Chu Thần. Được như mai há phải là chuyện dễ? Các Loại Hoa Mai

115 Mai có nhiều chủng loại. Người Trung Hoa ñã tìm tòi nghiên cứu và phân mai ra ñến gần 250 loại khác nhau. Trong các loại này, hầu hết có hoa năm cánh nhưng cũng có loại mang ñến cả trăm cánh, xếp thành nhiều tầng. Tuy nhiên, ñể ñơn giản hóa, nhiều người chia mai thành 4 loại tùy theo mầu sắc: hoàng mai, bạch mai, hồng mai, và thanh mai (mầu phớt xanh). Tại Việt Nam, có hai loại ñặc biệt thường ñược xếp riêng các loại mai khác là mai tứ quý và song mai. - Mai tứ quý là loại mai có 5 cánh mầu vàng nhưng thường ñược liệt vào loại hoa ñỏ vì khi tàn, các cánh hoa rơi rụng rồi năm ñài hoa ñổi thành mầu ñỏ, úp lại ôm lấy nhụy, trông giống như nụ hoa vừa nhú. Nhụy bên trong kết hạt rồi hạt to dần, ñẩy 5 ñài hoa bung ra trông như hoa mai ñỏ vừa nở. Hạt ở giữa các cánh hoa có mầu xanh khi còn non và ñổi sang mầu ñen khi già. Vì vậy, mai tứ quý cũng ñược gọi là nhị ñộ mai, tức mai nở hai lần, trước vàng sau ñỏ. Loại mai này ñược nhiều người ưa chuộng vì nở hoa quanh năm. - Song mai là giống mai ñặc biệt có nhiều ở huyện Thanh Trì miền Bắc. Hoa có mầu trắng, ra hoa và kết trái từng ñôi nên ñược gọi là song mai. Ngoài ra, có một số hoa vẫn thường ñược liệt vào loài mai mặc dù không cùng họ với mai. Đó là nhất chi mai, mai mơ, và mai chiếu thủy. - Nhất chi mai có mầu ñỏ hồng, thường gặp ở miền Nam.

116 - Mơ là loại hoa có mầu trắng hồng, sau kết thành trái, và mọc nhiều ở miền Bắc. Hoa mơ ñược nhiều nguời gọi là mai và ñược nhắc ñến nhiều trong thi ca như "thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái" (Chu Mạnh Trinh), "rừng mơ hiu hắt lá mơ rơi" (Nguyễn Bính), và "càng mưa phùn gió lạnh, càng lạnh càng hoa mơ" (Quang Dũng). - Mai chiếu thủy là cây ña niên, gốc to, cành nhánh nhiều, lá mọc thành ñôi, và có hoa chum nhỏ li ti mầu trắng tuyền. Hoa luôn luôn hướng xuống dưới nên ñược gọi là mai chiếu thủy. Hoa có hương thơm dịu dàng, thanh khiết. Thuở trước, tại miền Bắc, các cụ ta trồng mai như một thứ cây cảnh chứ không chưng mai trong nhà vào dịp tết như người dân miền Nam sau này. Tại miền Nam, mai ñược chưng bầy trong ngày tết là loại mai vàng, chỉ mọc từ Quảng Bình trở vào. Khi nhắc ñến mai, người Việt, nhất là nguời miền Nam, thường nghĩ ñến loại mai vàng này. Mai Trong Thi Ca Nghệ thuật thưởng mai chắc chắn ñã phát xuất từ Trung Hoa. Theo sử sách, từ thời Xuân Thu, người dân ở ñất Tây Chu ñã trồng mai như một thứ cây cảnh. Dần dần người Trung Hoa xem mai tượng trưng cho khí tiết của dân tộc họ và nâng mai lên hàng quốc hoa. Sau ñó, thú thưởng mai lan sang những nước chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa.

117 Từ ngàn năm trước, hoa mai ñã khơi nguồn cảm hứng cho biết bao thi nhân. Hoa mai ñược nhắc nhở trong thi ca của người xưa, cả ở Trung Hoa lẫn Việt Nam, thường là loại mai trắng. Đó là loại mai ñược nhắc ñến trong thơ Trương Thuyết ñời Đường: Khứ tuế Kinh Nam mai tự tuyết Kim niên Kế Bắc tuyết như mai Năm ngoái ở Kinh Nam (nay thuộc tỉnh Hồ Quảng), hoa mai trắng như tuyết Năm nay ở Kế Bắc (nay là Bắc Kinh), tuyết trắng như hoa mai Không như hầu hết các giống mai vàng ở phương Nam, loại mai trắng ở Trung Hoa và miền Bắc nước ta có mùi hương dịu dàng, thanh khiết, chẳng hạn như mùi hương của rừng mai nơi cung Dao Trì thuở xưa: Dao Trì bất thị tuyết Vị tiểu ám hương lai (Cổ thi) Nhìn về cung Dao Trì (thấy một mầu trắng nhưng) biết không phải là tuyết Vì có phảng phất mùi hương (thơm) Lư Mai Pha, một thi nhân ñời Tống, ñã so sánh mai và tuyết qua hai câu:

118 Mai tu tốn tuyết tam phân bạch Tuyết khước thâu Mai nhất ñoạn hương Mai nên nhường tuyết ba phân trắng Tuyết phải thua mai một bậc thơm Về hình dáng, loại mai trắng trong thơ cổ của Trung Hoa và Việt Nam trông giống như giống mai mù u, hiện còn một cây trong vườn chùa Gò ở Phú Lâm, ngoại ô Sài Gòn. Trong văn học Trung Hoa, có lẽ người yêu mai nhất là Lâm Bô, tức Lâm Hòa Tĩnh ( ), sống vào ñời nhà Tống. Vị hiền sĩ này tài trí hơn người nhưng chán ghét tục lụy nên ở ẩn trên núi Cô Sơn, xem mai là vợ, hạc là con. Ông chính là tác giả bài thơ Mai Hoa bất hủ, ñược truyền tụng qua nhiều thế hệ. Bốn câu ñầu của bài thơ như sau: Chúng phương dao, lạc ñộc tiên nghiên Chiếm tận phong tình hướng tiểu viên Sơ ảnh hoành tà thủy thanh thiển Ám hương phù ñộng nguyệt hoàng hôn Các loài hoa rơi rụng, chỉ một mình (hoa mai) tươi tốt Chiếm cả vẻ ñẹp trong khoảnh vườn nhỏ Bóng cành thưa ñâm ngang lòng nước trong ở nơi cạn Hương thầm thoảng lên dưới ánh trăng hoàng hôn

119 Hai câu thực của bài (câu 3 và 4) ñược ñúc kết lại thành "ám hương phù ñộng ánh hoành tà" và ñược cụ Giản Chi dịch là "chập chờn hương thoảng, bóng cành xiên ngang". Các thi nhân ñời sau ñã khen ngợi rằng chỉ với bẩy chữ, câu này ñã diễn tả ñủ ñược vẻ ñẹp của hoa mai. Vương Duy ( ), một thi sĩ kiêm họa sĩ ñời Đường, ñã nhắc ñến hoa mai qua bài Tạp Thi bất hủ: Quân tự cố hương lai Ung tri cố hương sự Lai nhật ỷ song tiền Hàn mai trước hoa vị Người từ quê cũ ñến Hẳn biết những chuyện ở quê nhà Ngày ñi qua trước cửa buồng thêu Có thấy Hàn Mai nở hoa không? Nơi ñất khách, gặp bạn cùng quê, nhà thơ không vội hỏi thăm chuyện quê cũ mà hỏi ñến cội mai xưa. Cũng vậy, Lý Bạch, trong khi ngồi uống ruợu trên lầu Hoàng Hạc, nghe có người thổi khúc sáo Lạc Mai Hoa, ñã bồi hồi nhớ ñến bóng mai nơi kinh thành Trường An xa xôi vạn dặm: Nhất vi thiên khách khứ Trường Sa

120 Tây vọng Trường An bất kiến gia Hoàng Hạc lâu trung xuy ngọc ñịch Giang thành ngũ nguyệt "Lạc mai hoa" Thân là người khách ñến tận Trường Sa xa vạn dặm Trông về phía Tây, nơi thành Trường An, mà không thấy nhà Ngồi trên lầu Hoàng Hạc, nghe tiếng sáo ngọc thổi Giữa tháng năm, chợt vang khúc "hoa mai rụng" ở chốn Giang thành Lô Đồng ( ), một nhà thơ khác ñời Đường, ñã thi vị hóa hoa mai với người ñẹp (hay người ñẹp với hoa mai?) trong những câu cuối của bài Hữu Sở Tư: Mỹ nhân hề! mỹ nhân! Bất tri mộ vũ hề! vi triêu vân? Tương tư nhất dạ mai hoa phát Hốt ñáo song tiền nghị thị quân Người ñẹp này! người ñẹp! Chẳng hay (bây giờ) là mưa chiều hay mây sớm? Một ñêm nhớ nhau mai nở hoa Trông thấy hoa trước cửa sổ, ngỡ là bóng nàng Bài thơ ñược nhiều người dịch ra tiếng Việt. Bài dịch hay nhất, theo thiển ý, là bài của Tản Đà với nhan ñề "Có Nhớ Ai":

121 Hỡi ơi! Người ñẹp ta ñâu? Mưa chiều mây sớm, ai hầu biết ai? Nhớ nhau suốt một ñêm dài, Trước song trắng toát hoa mai lúc nào! Ngỡ mình chẳng phải mình sao? Các nhà thơ cổ thường ca ngợi hoa mai vì vẻ ñẹp, vì hương thơm, và ñặc biệt, vì cốt cách của hoa. Ví von mai với tình nhân như Lô Đồng ñã là trường hợp ngoại lệ. Ấy thế mà sau Lô Đồng một ñời, có một nhà thơ tên Hàn Ốc ( ) ñã so sánh làn da nõn nà, trắng mịn trên bộ ngực của người ñẹp với một cánh... hoa mai. Ông viết: Phấn trứ lan hung tuyết áp mai Phấn thoa lên ngực như tuyết áp trên hoa mai Quả là táo bạo và ñộc ñáo. Ở phương Nam, các nhà thơ của dân tộc ta không hề thua kém các nhà thơ phương Bắc trong lãnh vực thưởng thức và ca ngợi hoa mai. Một trong những nhà thơ hết lòng ưu ái loại hoa này là Nguyễn Trãi, vị khai quốc công thần của nhà Hậu Lê. Cụ ñã từng giải thích lý do tại sao mình yêu mai ñến thế: Ái mai, ái tuyết, ái duyên hà? Ái duyên tuyết bạch, mai phương khiết

122 Yêu mai, yêu tuyết bởi vì ñâu? Vì tuyết trắng, mai thơm và tinh khiết Cụ ñã từng thổ lộ thú tiêu khiển trang nhã của cụ: Hái cúc, ương lan, hương bén áo Tìm mai, ñạp nguyệt, tuyết xâm khăn Trong 21 bài "Ngôn Chí", Nguyễn Trãi ñã nhắc ñến mai qua 8 bài. Điển hình như: Trà mai ñêm nguyệt dậy xem bóng Phiến sách ngày xuân ngồi chấm câu (Ngôn Chí 2) Quét trúc, bước qua lòng suối Thưởng mai, về ñạp bóng trăng (Ngôn Chí 15) Lê Cảnh Tuân, một danh thần trong thời kháng Minh, khi bị quân Minh bắt về giam tại Kim Lăng, ñã gửi gấm nỗi nhớ cố hương trong bài "Nguyên Nhật" (ngày ñầu năm): Lữ quán khách nhưng tại Khứ niên xuân phục lai Quy kỳ hà nhật thị Lão tận cố hương mai Đất khách ngày lần qua Xuân ñã quay trở lại

123 Bao giờ về quê cũ Cội mai hẳn ñã già? (Nguyễn Ngọc Bảo dịch) Đến cụ Nguyễn Du, lòng yêu mai có lẽ tăng thêm một bậc nữa. Trên ñường trở về cố hương trong sau chuyến ñi sứ sang Trung Quốc, cụ ñã nán lại Từ Châu và chống chọi với giá buốt suốt ba tháng trời chỉ cốt ñể ngắm mai nở trên ñầu núi: Nhượng tận khổ hàn tam duyệt nguyệt Lĩnh ñầu lạc ñắc khán mai hoa (Trích Từ Châu Đạo Trung) Cố chịu khổ với giá buốt trong ba tháng nữa Để ñược vui mừng ngắm hoa mai nở trên ñầu non Cho nên, chúng ta không lấy làm lạ khi cụ ñã sử dụng rất nhiều mỹ từ kèm với "mai" trong tác phẩm bất hủ Đoạn Trường Tân Thanh như lầu mai, tiên mai, mưa mai, sân mai, hồng mai, song mai, trướng mai, hồn mai, giấc mai. Tương truyền khi ñi sứ sang Tầu vào năm 1813, cụ Nguyễn Du ñến thăm một xưởng chế tạo ñồ sứ danh tiếng tên Ngoạn Ngọc ở tỉnh Giang Tây. Lúc bấy giờ xưởng ñang chuẩn bị chế tạo bộ trà Mai Hạc. Với nhã ý ñáng ca ngợi, vị chủ hãng ngỏ lời xin quan chánh sứ phẩm ñề một câu ñể

124 quảng cáo cho kiểu ñồ trà này. Người khác, ở vào trường hợp tương tự, chắc chắn sẽ nghĩ ñến câu thơ chữ Hán. Tuy nhiên, quan chánh sứ lại dùng chữ Nôm của nước nhà mà viết nên câu: Nghêu ngao vui thú yên hà Mai là bạn cũ, hạc là người quen Kết quả là các bộ trà Mai Hạc sản xuất tại Giang Tây trong những năm sau ñó có in hai câu thơ Nôm của cụ. Tuy nhiên, vì không biết chữ Nôm, nên các nghệ nhân Trung Hoa ñã ghi sai hoặc ghi thiếu vài nét. Thêm nữa, thay vì phải viết thành một hàng 6 chữ, một hàng 8 chữ như quy ñịnh của thể thơ lục bát, họ lại viết thành ba hoặc bốn hàng với số chữ phân chia như sau: (ba hàng) (bốn hàng) (bốn hàng) Kể cũng là một giai thoại thú vị. Sau thời cụ Nguyễn Du, có một vị thượng thư tên Đào Tấn ( ), sinh quán tại Bình Định, cũng có thể kể là một bậc cuồng mai. Ông lấy hiệu là Mộng Mai và Mai Tăng (ông sư Mai). Khi về hưu, ông tìm ñất ñặt mộ cho mình ở núi Mai Sơn, thuộc làng Hoàng Mai (Bình Định), và cho khắc một bài thơ trên mộ, trong ñó có câu::

125 Núi Mai rồi gửi xương mai nhé Ước ñược hoa mai hóa mộng hồn Mai trong Thiền Nếu các thi nhân thường làm thơ ca tụng vẻ ñẹp và hương thơm của mai, hoặc mượn mai ñể gói ghém tâm sự hay khí tiết của mình, thì các thiền sư thường dùng mai làm ẩn dụ ñể chuyển tải ý ñạo, như một thiền sư Trung Hoa ñời Đường với bài "Cổ Mai" nêu sau: Hỏa ngược phong thao thủy tí căn Sương thuân tuyết trựu cổ ñài ngân Đông phong vị khẳng tùy hàn thử Hựu nghiệt thanh hương dữ phản hồn Lửa táp, gió lùa, nước ngâm thân Sương (như) búa tuyết (như) cưa khắc vết hằn Gió ñông buốt giá dầu chưa ñến Vẫn cứ ñâm chồi tỏa ngát hương. Phải chăng thiền sư muốn nhắn nhủ chúng ta hãy bền gan vượt qua mọi cám dỗ, mọi thử thách trên ñường tu ñạo và hành ñạo? Công phu ñến ñộ chín muồi thì tâm ắt sẽ khai hoa, cũng như mai nở sẽ ñúng thời khắc sau khi dãi dầu ñủ gió mưa sương tuyết.

126 Bài Cổ Mai nêu trên khiến chúng ta nhớ ñến bài kệ của Tổ Hoàng Bá (?-850), một thiền sư danh tiếng người Phúc Kiến: Trần lao quýnh thoát sự phi thường Hệ bã thằng ñầu tố nhất trường Bất thị nhất phiên hàn triệt cốt Tranh ñắc mai hoa phốc tỷ hương. Vượt cõi trần lao việc chẳng thường Đầu dây nắm chặt giữ lập trường Chẳng phải một phen xương lạnh buốt Hoa mai ñâu dễ ngửi mùi hương. Nhiều thiền sư Việt Nam cũng ñã ñể lại cho hậu thế những bài thơ hoặc kệ bất hủ dùng mai làm ẩn dụ như Mãn Giác Thiền Sư ( ), Điều Ngự Giác Hoàng ( ), tức vua Trần Nhân Tông, Huyền Quang Tôn Giả ( ), và Tuyết Giang Phu Tử ( ), tức Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (nhiều người xem Tuyết Giang Phu Tử là một bậc thiền sư), v.v. Bài thơ (hay kệ) ñược biết ñến nhiều nhất là bài "Cáo Tật Thị Chúng" (cáo bệnh ñể dậy ñệ tử) của thiền sư Mãn Giác, ñời nhà Lý. Trước khi viên tịch, thiền sư cáo bệnh, ñóng cửa thiền phòng ñể tham thiền nhập ñịnh. Đến chiều tối, ngài thảo bài kệ, bước ra khỏi phòng, mỉm cười

127 trao cho các ñệ tử ñang bồn chồn lo lâu cho sức khỏe người thày. Bài kệ trở thành những lời dậy hàm súc nhất của một bậc thiền sư gửi lại cho hậu thế: Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Đừng tưởng Xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai." (Ngô Tất Tố dịch) Cuộc ñời là một dòng vô thường không ngừng biến chuyển theo thời gian. Tất cả mọi vật hiện hữu trong vũ trụ, hễ có sinh thì có diệt; vì vậy, với con người, sinh lão bệnh tử là chuyện dĩ nhiên. Tuy nhiên, có một cái bởi không sinh nên không diệt. Đó chính là bản lai diện mục, là pháp gốc, là cái Tâm của mỗi người chúng ta. Cành mai trong bài kệ có thể không có thật ở chốn

128 ñình tiền ñêm năm ấy (dẫu có thật, rồi hoa cũng phải rụng rơi theo ngày tháng). Tuy nhiên, ñiều chúng ta biết chắc, cành mai ấy ñã hiện hữu ở từng sát na trong mắt nhìn của thiền sư, ñúng ra là ở trong tâm ngài. Cành mai ấy mọc bên ngoài dòng sinh tử vô thường của thời gian và nở bên ngoài quy luật bể dâu của vũ trụ. Tâm hoa nếu ñã nở thì việc gì phải cậy ñến mùa xuân. Mà thật ra, làm gì có mùa xuân. Chúng ta thấy xuân ñến xuân ñi chỉ vì chúng ta ñang sống trong vọng thức. Thấu ñáo ẩn dụ của cành mai trong bài kệ, có lẽ chúng ta sẽ cảm thấy an nhiên tự tại khi ñối diện với sinh tử vô thường của tạo hóa, với ñược, thua, còn, mất của kiếp người. Câu Chuyện Thú Vị: Hoa Mai, Mai Nở Hoa, hay Tam Sao Thất Bản? Bàn về hoa mai, người viết chợt nhớ ñến một chuyện khá lý thú. Khoảng 8 năm trước, người viết ñọc ñược một câu chuyện do giáo sư Đỗ Quý Toàn kể trong tác phẩm "Tìm Thơ Trong Tiếng Nói", Thanh Văn xuất bản năm 1992 tại California. Giáo sư chính là một trong những vị thày của người viết tại trường trung học Chu Văn An thuở trước. Ông hiện là chủ biên báo Người Việt tại California.

129 Dưới tiểu ñề Khi mai hoa không phải là hoa mai, câu chuyện ñược giáo sư thuật lại như sau: "Xin kể thêm một kinh nghiệm riêng về ñọc thơ ñể nói rõ hơn về tác ñộng thi vị của cách ghép các từ và cách ngắt câu trong thơ. Trên một chuyến xe ñò Sài Gòn Bà Rịa, tôi ñọc lần ñầu bài thơ Thăm Chùa Thiền Tông" của Nguyễn Du. Hai câu thực (câu 3 và 4) làm tôi thích thú: Cổ-tự mai-hoa, hoàng diệp lý Tiên-triều tăng-lão, bạch vân trung Tôi hiểu như thế này: Hoa mai ở ngôi chùa cổ, trong ñám lá vàng Vị sư già triều trước, giữa cõi mây trắng Tôi rất yêu những hình ảnh này. Thầy Châu Toàn ñi cùng xe với tôi, một người rất nghệ sĩ, kể tôi nghe về ngôi chùa ở ngoại vi thành phố ñó, nhưng không nói thêm gì về bài thơ. Mấy năm sau, thày ñã mất, tôi với Châu Văn Thọ có dịp ra Huế, tôi tới chùa Thiền Tông ñảnh lễ ngài hòa thượng Giác Nhiên. Tôi bồi hồi tưởng nhớ thầy Châu Toàn, vào chánh ñiện tìm cái chuông thời Cảnh Hưng vẫn còn ñó (Cảnh Hưng do quải cựu thời chung), nhìn mấy hàng chữ ñề niên hiệu, mấy hàng chữ mà thế kỷ trước Nguyễn Du ñã nhìn. Thật là cảm ñộng.

130 Trong vòng hơn mười năm, tôi vẫn nhớ lại bài thơ, nhất là hai câu Thực. Ở Montreal tôi ñọc cho Đinh Ngọc Mô nghe, cũng khoái trá. Chúng tôi ñã thử cố dịch bài thơ ñó mà chưa bao giờ hài lòng. Cổ-tự mai-hoa, hoàng diệp lý Tiên-triều tăng-lão, bạch vân trung Thế rồi một bữa Mô cho tôi biết cách tôi hiểu hai câu thơ ñó là sai. Hắn ñã ñọc bài thơ cho một nhà nho nghe. Cụ Đàm ñã trên 80 tuổi. Cụ bảo hai câu Thực phải ñọc như thế này mới ñúng: Cổ-tự-mai / hoa hoàng diệp lý Tiên-triều-tăng / lão bạch vân trung Chỗ ngắt câu là ở sau tiếng thứ ba, và trong hai câu ñó, tiếng thứ tư là ñộng từ chứ không phải danh từ. Cho nên phải hiểu như sau: Cây mai ở ngôi chùa cổ nở hoa trong ñám lá vàng Vị sư triều ñại trước già ñi giữa cõi mây trắng Lúc ñó cả một thế giới bị ñảo lộn. Chắc sẽ phải thăm chùa Thiền Tông lần nữa, ñứng ñó khấn vái, tạ tội với hương hồn cụ Nguyễn Du. Thế ra con người tài tình ñó ñã tặng cho tôi một bảo vật, mà tôi chỉ chờn vờn ngắm nghía cái vỏ ñựng bên ngoài. Như sờ mó một hòn ñá mà không

131 biết bên trong còn có ngọc. Vậy ra hoa mai không phải là cây hoa mai, mà cây mai nở hoa. Tăng lão không phải là ông già ñi tu mà là vị sư ngả tuổi già. Thay ñổi một chỗ ngắt câu, ñổi danh từ thành ñộng từ, cả bài thơ bỗng chuyển hóa! Không gian biến thành thời gian. Tĩnh hóa thành ñộng. Hình ảnh ñang ñứng yên bỗng rung chuyển. Cái nỗi phù du của con người, của triều ñại chính trị càng thêm thấm thía. Một câu thơ bỗng nối dài bao vòng xoay của trái ñất quanh mặt trời. Nếu nhìn từ cõi biến ñổi, thì mái tóc ñang nhuốm bạc kia là lớp lớp biển dâu. Còn như nếu nhìn bằng con mắt bất biến thì hoa mai năm năm vẫn cứ nở trong cõi lá ngả vàng, có khác chi ñâu? Không dùng danh từ mà dùng ñộng từ, Nguyễn Du chẳng cần dùng nhiều lời hùng biện như Tô Đông Pha (Tự kỳ biến giả nhi quán chi... tự kỳ bất biến giả nhi quán chi...). Thơ của cổ nhân xúc tích và uyên ảo, ñọc mà không ñủ thanh tịnh thì không cảm thấy ñược bao tình ý, hình ảnh, thật là có tội. Khi ñọc "mai hoa" mình ñã dùng cái khuôn sáo thông tục hằng ngày ñể hiểu là hoa mai. Cái thói quen ăn xổi ở thì khi dùng ngôn ngữ ñã thành cố tật. Thật là có tội." Câu chuyện giáo sư kể thật lý thú và cảm ñộng. Người viết ñã nhiều lần thuật lại câu chuyện

132 này cho các bằng hữu trong những buổi mạn ñàm về thi ca. "Mai nở hoa trong ñám lá vàng. Mai hoa ñâu ñã chắc là hoa mai. Hay, hay thật! Cho ñến một hôm. Cuối năm 1999, người viết ñược một bằng hữu từ Việt Nam gửi tặng tuyển tập 192 Bài Thơ Chữ Hán của Tiên Điền Nguyễn Du", do nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin xuất bản năm 1996 tại Hà Nội. Trong số những bài thơ này có bài "Vọng Thiên Thai Tự" thuộc tập Nam Trung Tạp Ngâm, tức bài thơ giáo sư Toàn ñã ñề cập ở trên. Đọc bài thơ, người viết bỗng ngạc nhiên khi thấy trong hai câu Thực, câu ñầu không giống như câu giáo sư ñã nhắc ñến mà là: Cổ tự / thu mai hoàng diệp lý Tiên triều / tăng lão bạch vân trung Chữ "mai" trong câu này không phải là hoa mai nhưng là ñộng từ "chôn", "vùi" như mai trong các câu thành ngữ "mai ngọc trầm châu" và "mai danh ẩn tích". Còn "thu" chính là mùa thu. Như vậy, hai câu thực của bài mang ý nghĩa: Ngôi chùa cổ bị mùa thu vùi trong ñám lá vàng Triều vua trước vị sư già ñi giữa áng mây trắng Trên căn bản lý luận, thu mai hợp lý hơn mai hoa, vì cụ Nguyễn Du làm bài thơ từ một

133 khoảng cách khá xa chùa. Khi "hưóng trông lên Thiên Thai Tự" (tên bài thơ), cụ trông thấy chùa như ñang bị vùi dưới những tàn lá vàng mùa thu, một hình ảnh thật ñẹp mắt. Dĩ nhiên, từ khoảng cách ấy, chắc chắn cụ không thể thấy ñược những ñóa mai ñang nở hoa trong ñám lá vàng. Sau khi ñọc bài thơ in trong tuyển tập, người viết ñã cố công tìm ñược vài tài liệu khác và bản nào cũng ghi là "thu mai" chứ không phải "mai hoa" như bản giáo sư Toàn ñã ñọc trên chuyến xe ñò thuở trước. Nguyên văn bài thơ như sau: Vọng Thiên Thai Tự Thiên thai sơn tại ñế thành ñông Cách nhất ñiều giang tự bất thông Cổ tự thu mai hoàng diệp lý Tiên triều tăng lão bạch vân trung Khả liên bạch phát cung khu dịch Bất dữ thanh sơn tương thủy chung Ký ñắc niên tiền tằng nhất ñáo Cảnh Hưng do quải cựu thời chung Nhìn Lên Chùa Thiên Thai Núi Thiên Thai nằm phía cuối thành ñông Cách một nhánh sông nhỏ, tưởng chừng chẳng có lối sang Ngôi chùa cổ (ở ñó) bị mùa thu vùi trong ñám lá vàng

134 Triều vua trước vị sư già ñi giữa áng mây trắng Thương thay (cho mình) tóc ñã bạc mà còn phải làm lụng vất vả Chẳng thể cùng với non xanh giữ vẹn nghĩa thủy chung Nhớ năm trước (ta) ñã từng ñến ñấy Còn trông thấy chiếc chuông cổ ñúc từ thời Cảnh Hưng Chùa Thiền Tôn, hay Thuyền Tôn, hiện tọa lạc ở thôn Ngũ Tây, xã Thúy An, thành phố Huế. Chùa ñược xây vào ñầu thế kỷ 18 và nằm bên trái núi Thiên Thai nên còn ñược gọi là Thiên Thai Tự. Đọc xong bài thơ, người viết bỗng có cảm tưởng hụt hẫng như bị mất một ñiều gì. Tại sao là "thu mai" mà không phải "mai hoa". Câu chuyện giáo sư Toàn kể ñã hay về văn chương mà lại ñộc ñáo về thiền. Những ñóa mai nở sớm khi ñám lá vàng chung quanh (dĩ nhiên không phải lá của mai) còn dùng dằng chưa rơi rụng. Đọc câu thơ mà tưởng chừng nghe ñược tiếng chuyển ñộng của những cánh hoa ñang khai nở và cảm ñược mùi hương thanh khiết từ nhụy hoa nhẹ thoảng ra. Bỗng dưng bây giờ những ñóa mai ấy biến mất. Thế có ñáng giận không hở cụ Tiên Điền? Dù sao ñi nữa, nếu có cơ hội trở lại thăm chùa Thiền Tôn, có lẽ vị thày khả kính của người

135 viết sẽ phải khấn vái tạ tội với cụ Tiên Điền. Không phải chỉ tạ tội một lần như thày từng phát nguyện, mà phải tạ ñến hai lần vì suốt hai mươi mấy năm trời ñã cả tin vào một câu thơ tam sao thất bản. *** Lại thêm một mùa xuân về trên ñất khách. Cộng chỉ mai hoa báo tiêu tức Xuân tằng hà ñáo dị hương nhân (Nguyễn Du) Cùng nhau chỉ hoa mai báo tin xuân Nhưng xuân có bao giờ ñến với người nơi ñất khách Phải chăng hai câu thơ nêu trên chính là tâm trạng chúng ta mỗi khi chứng kiến cảnh xuân trên xứ nguời? Có cố công tìm một nhánh (gọi là) mai, mang về cắm trong chiếc ñộc bình bầy giữa nhà cũng chỉ là ñể níu kéo một chút hương thừa xuân năm cũ. Đến xuân năm nay, tình cờ ñọc ñược bài thơ của một ni sư ñời nhà Tống, người viết hốt nhiên bừng tỉnh ngộ: Tận nhật tầm xuân bất kiến xuân Mang hài ñạp phá lãnh ñầu vân Qui lai khước phá mai hoa hạ

136 Xuân tại chi ñầu vị thập phân Ni sư mang hài trèo ñèo vượt núi, cực khổ tìm Xuân suốt ngày mà vẫn chẳng gặp Xuân. Đến khi trở về mới thấy Xuân ñang hiện trên những cành mai trong vườn nhà. Ni sư nói bóng nói gió ñấy thôi, làm gì có mai trong vườn nhà. Cành mai ñang ñơm nụ báo tin xuân ấy là cành mai trong Tâm của ni sư. Đó cũng chính là cành mai của thiền sư Mãn Giác thuở xưa, và là cành mai ñang chờ khai nở trong tâm chúng ta. Thoát cái, ñã 29 năm ñăng ñẳng trôi qua kể từ tang thương buổi ấy. Ngần ấy năm hứng chịu lửa táp, gió lùa, nước ngâm thân" và "sương như búa, tuyết như cưa, khắc vết hằn", cội mai hẳn ñã sẵn sàng ñơm hoa kết nụ? "Chẳng phải một phen xương lạnh buốt, hoa mai ñâu dễ ngửi mùi hương".

137 MÙA XUÂN của ĐỜI TÔI KOBAYASHI ISSA ( ) THƠ VÀ ĐỜI Thiên Hương Chu Kim Hải soạn dịch Kobayashi Yatarõ ñược tôn sùng khắp hoàn cầu với cái tên Issa, có nghĩa là Một Tách Trà. Issa sanh năm 1763 làng Kashiwabara trong nông trại quận Nagano trung tâm Nhật Bản bây giờ. Núi non bao bọc vùng nông thôn Shinano vĩnh viễn gắng liền với tên của ông, cũng là vùng núi non phương Bắc trong Hồi Ký Con Đường Hẹp Đi Sâu vào Miền Bắc của Bashõ Matsũ. Nhưng cuộc ñời bất hạnh của Issa cho ta ấn tượng một cuộc ñời không may với sức chịu ñựng âm thầm nhẫn nại nổi bật hơn cảnh sắc nên thơ hữu tình nơi ông chào ñời. Cuộc ñời mồ côi của ông luôn luôn bao phủ tang tóc. Từ khi còn quá nhỏ ñể nhận thức ñược những ngược ñãi bất công ñổ xuống ñầu do tâm cay ñộc của người ñời còn ñáng sợ hơn những bão táp tuyết giá của thiên nhiên. Từ hai tuổi mất mẹ khiến ñời ông là một hành trình ñi ñi lại lại, những chuyến di chuyểnquanh quẩn không ngừng từ nhà bà nội trở về nhà với cha nhưng nơi ñó cũng không phải là nhà của mình mà chỉ là nơi dừng ñể nhận tất cả sự hành hạ thù ghét vô cớ mà một ñứa trẻ có thể hiểu ñược tại sao. Ở nhà bị hành hạ quá sức phải lên chùa tá túc ngủ nhờ, nhưng lại phải quay về nhà làm ruộng khi người cha cần giúp ñỡ. Chùa là nơi nương tựa khi bị ruồng rẫy, sau này khi ra khỏi gia ñình thì nay ở nhờ nhàbạn vài tháng bạn kia vaì tuần, ñôi khi ở nhờ cả học trò, bất cứ ñâu quá khứ bà mẹ ghẻ ñáng ghê sợ như trong truyện cổ tích luôn luôn ám ảnh suốt thời gian lang thang không nơi cư trú. Vì thế Issa tự cho mình là Issa ăn mày. Nhưng thơ của ông bộc lộ một tâm từ bi yêu thương thấu hiểu cái kiếp nhỏ nhoi yếu ñuối của những con côn trùng không ñủ sức tự bảo vệ như ñời ông khi còn thơ ấu.

138 Hãy bay ñi, bươm bướm ơi! bụi nhân gian ta nghe phủ chĩu trên thân xác ta rồi! Fly, butterfly! I feel the dust of this world weighting my body Tại Nhật Bản tất cả trẻ con trong trường ñều ñược học thơ của Issa về thú vật và côn trùng, hầu hết ai cũng có thể ngâm một vài bài thơ của ông. Làm thơ không những bộc lộ những ẩn ức ñau khổ sâu xa mà còn là một phần cảm nhận của tâm linh thấu ñáo lẽ nhân quả vô thường. Ông viết với tất cả tâm hiến dâng, sáng tác hơn hai mươi ngàn bài thơ hài cú, hàng trăm ñoản ca và nhiều dòng hài văn là văn suôi. Dưới bóng những tàng cây nơi này ta với bướm nhân quả cũng là ñây. Under shady trees, sharing space with a butterflythis, too, is karma Issa không bao giờ nói nhiều về nghiệp quả, mặc dầu qua trong thơ ông chỉ nhẹ nhàng nhắc tới như một ngẫu nhiên như tự biết mình ñã gieo những hạt giống xấu từ nhiều kiếp trước. Mới ñầy hai tuổi thì mất me, cha phải gửi ñến bà nội nuôi dưỡng. Khi bắt ñầu ñi học, bà nội ñưa ñến một nhà thơ hài cú ñịa phương là Shimpo. Đến khi Issa bẩy tuổi người cha tái giá, mười tuổi phải quay về ở với cha vì dì ghẻ sanh một trai cần người giúp ñỡ. Không ai biết sự thật ra sao, nhưng những năm sau ñó quần áo ông luôn luôn sũng nước tiểu của em trai, bị ñánh ñập hàng trăm lần một ngày (ñó là lời ông ghi lại của). Bất cứ ñứa bé khóc vì lý do gì Issa ñều bị tội và bị ñánh ñập, rồi sự học hành gián ñoạn vì phải ra ñồng làm việc. Có khi ông phải chạy lên chùa ẩn

139 náu ñể tránh những trận ñòn phũ phàng dáng xuống thân hình ốm yếu thiếu ăn thiếu ngủ. Ở chùa Mỹsen, nhiều khi ông khóc suốt không hiểu ñược tại sao lại phải chịu những trận ñòn như vậy, nhiều lần ông nhắm mắt nghe ñau ñớn ê ẩm cả thân thể nghĩ ñến cái chết có lẽ dễ dàng hơn là ngày mai ñối diện với những gì không biết trước. Ẩn lánh nơi chùa trong hòan cảnh như vậy chắc chắn ảnh hưởng sâu ñậm ñời ñứa con trai ñang lớn. Khi Issa ñược mười ba tuổi bà nội ông mất một tình thương che chở cuối cùng cũng không tồn tại lâu hơn trong ñời. Ông mất nơi nương tựa tinh thần. Những cay nghiệt càng dáng xuống nặng nề hơn, ñể làm dịu bớt căm thù trong gia ñình, người cha gửi thi sĩ trẻ Issa ñến học tập với một nhà văn học ở Edo (Tokyo). Ông sao chép các bản văn ñể trả chi phí ăn và ở, nhưng Issa không thể nào quen ñược với lối sống viết thuê và bó mình vào một chỗ ñứng an phận. Ông biến vào thành phố náo nhiệt, khoảng thời gian ñó ông không ghi lại gì cả. Cũng có thể ông làm thơ ký cho một chùa Phật giáo dựa theo bài thơ như sau: Thu bao nhiêu là tiền các vị tăng thông minh dùng những cành mẫu ñơn So much money made by clever temple priests using peonies Tuy thế Issa ñã sống những năm ở Edo không nhà và ñói rét. Đến năm 1880, trong xã hội của nhóm thi sĩ hài cú học trò của Chikua bắt ñầu biết ñến tên Issa. Chikua là người ñã theo truyền thống Bashõ tức am tường sự chân chất, lối viết thẳng sâu vào chất lượng thiền. Hàng trăm năm trước, Bashõ là một thượng thủ nâng cao hài cú từ một thể loại của những người trí thức mơ mộng trở nên một nghệ thuật cao tột trong thiền. Bashõ tán thành ñường lối thi ca (kado) thay thế cho giá trị ñang lên của giới phú thương và cũng theo con Đường Tao Nhã (fuga no

140 michi), Bashõ cho ñó là một sợi chỉ ñộc nhất may ñời ông với nghệ thuật. Bashõ không bị bó buộc bởi luật tôn giáo hay tập quán dân gian nhưng qua hài cú và hài văn ông ñã xóa tan những năm tháng phiền muộn ñể theo bước chân của những bậc thầy của thi ca thiền và thi ca cổ ñiển Trung Hoa. Bashõ luôn luôn mang theo bên mình những bản văn của Trang Tử từ ñó nguồn tâm linh thiền phát khởi trong thi ca theo thể mono no aware, một cảm nhận làm tăng vẻ ñẹp trực nhận trong chốc lát là sabi một thứ tâm linh ñơn ñộc, một trạng thái trực nhận nỗi cô ñơn trong thiền.chikua cũng theo cảm nhận sống ñộng hài hước của Trang Tử cũng phản chiếu trong nhiều thi văn của Bashõ. Giá trị của mono no aware và sabi cũng hiện rõ trong khắp các bài thi ca của Issa. Những bài hài cú ñầu của ông mang âm hưởng sâu xa Bashõ, mặc dù vậy ñôi khi quay về than thân trách phận. Issa cũng như Bashõ ñi học trường thi ca với bậc ñại thi sĩ theo thiền sư Saigỹ, người ñem ñạo vị chân lý thiền vào thi ca tự nhiên Nhật Bản. Lời ñộc nhất của Issa nổi bật chỉ sau những năm thực tập hằng ngày và hấp thụ sâu xa giáo lý Phật giáo cùng thi ca cổ ñiển. Đầu năm 1792, ở tuổi hai mươi chín, tự hứa noi theo con Đường Thi Ca. Ông bỏ cái tên Yatarõ và bắt ñầu một năm mới một tên mới là Issa và sống ñời ẩn dật mười năm. Cũng thời gian này thi sĩ ñã thực hiện hành trình thám hiểm Nhật Bản từ mũi phía Nam ñến các ñảo phía Đông và Tây biển Nhật Bản. Thi sĩ ñi theo mô hình Con Đường Hẹp ñi sâu vào miền Bắc của Bashõ, Issa du hành không ñể giải trí hay ñể tìm ñiểm du lịch cho thế giới của ông, mà ñể ñi tìm chính mình. Issa ăn mày sanh ra biết chắc chắn là thi ca không thể là con ñường giải thoát. Ông tin rằng một phần của con ñường ñó là chỉ quán, trạng thái thiền ñịnh mà tri giác hoàn toàn hòa nhập giữa thể và tâm, cái ta và ñối tượng, không có gì là vĩnh cửu vì vĩnh cửu là vô thường; chỉ có giây phút hiện hữu là thực chất.

141 Trong thi ca cổ ñiển Nhật Bản hoa anh ñào nở có ẩn ý tượng trưng nhiều hơn cái tướng ñẹp của bông hoa nở vì ñặc tính ngắn ngủi khi hoa mãn khai là dáng dấp tối thượng của thể mono no aware, trạng thái nở chỉ nhất thời nên vẻ ñẹp trong trắng nhẹ nhàng càng có tính cách cao quí, cánh hoa mở ra dưới nắng xuân ấm hay dưới mưa phùn ngày xuân rồi buông rơì từng cánh bay lất phất nhẹ theo gió, hoa ñến và hoa ñi thanh thoát nhẹ nhàng không vấn vương. Hoa chợt hiện rồi hoa chợt mất. Đó là tất cả hình ảnh tượng trưng của vô thường mà biết bao nhiêu giấy mực viết thành những hài cú của Basho và Issa. Tất cả những bài thơ Nhật Bản về anh ñào nở thường thường biểu lộ gián tiếp dấu vết bất hạnh, ngay khi hoa nở ñã biết hoa sẽ tàn. Chỉ ñang sống ñây thôi là có thể tán tụng vẻ ñẹp khi ñó. Hoa nở nhắc rằng ñời sống ngắn ngủi của vạn vật và chính con người cũng trong vòng vô thường ấy mà thôi. Chỉ ñang sống ñây thôi! diệu kỳ thay trong bóng hoa anh ñào nở rồi! Just being alive! -miraculous to be in cherry blossom shadows! * Haya sabissi (cô ñơn ñã hiện diện). Issa ñã nói vậy. Đã có cô ñơn trong ngay phút ñầu tiên khi hạt giống vừa trổ mầm. Chết và sống ñã có mặt trong hạt anh ñào, chết và sống ñã có trong mầm gieo buổi sáng rực rỡ vinh quang, chết và sống có mặt khắp nơi trong không gian và thời gian thi sĩ lang thang. Nhà thiền có câu Sống y như thể ta ñã chết hạt mầm của chết và sống là một. Đơn côi vốn ñã từng mầm mầm gieo từng hạt vào vườn triều nhân

142 Loneliness already planted with each seed in Morning glory bed * Hài cú như chú ý quan sát ñời sống chân that và bình thường, Issa là bậc thầy phơi bầy khía cạnh không thể chối bỏ ñược cái tầm thường ñó, không hiểu sao ñiệu vận thơ của ông luôn luôn truyền cảm hơn là lời nói diễn tả. Tất cả là giản ñơn, như chẳng còn gì hơn nặng ướt sương mùa xuân Simply for all this, as if there were nothing else heavy wet spring frost Những câu thơ không gượng ép, vì tài ba của Issa là ñiển hình ñơn giản: Tất cả ñơn giản, không có chỗ cho phong cảnh chi tiết. Cuộc ñời ñau khổ côi cút của chính mình Issa cũng cho là ñơn giản như sương mùa xuân ướt át ñâu có khác gì hơn. Thơ Issa không phức tạp nên lộ rõ ñơn giản tuyệt ñối dù là ông ngầm nhận sự hiện hữu nằm trong vô thường của con người và của chính mình. * Theo âm lịch mùa xuân là dấu hiệu cuối ñông bắt ñầu một năm mới, vì thế ngày trước Bashõ ñã gọi mùa xuân là mùa cấy bắt ñầu. Issa viết về mùa xuân như sau : Trong không Có lẽ lúc này là lúc thi sĩ thoải mái tận hưởng hương xuân nên con rùa kia cũng hân hoan với trăng xuân.

143 Êm ñềm tịnh dưới trăng xuân cả con rùa cũng hân hoan mùa này Under such a calm spring moon, even the tortoise crows in this season! Còn lời nào tả ñược ñêm xuân ngắm ánh trăng chiếu tự trên cao ẩn hiện trên sườn ñồi. Như tự trên trời Sườn ñồi ẩn hiện Trăng xuân rạng ngời As if from the gods, spring moonlight illuminates the hillside thief Còn giây phút nhẹ nhàng bình an nào hơn sự bình an vào thơi gian Issa hạ bút viết bài hài cú sau ñây Ngồi ñây trong ñại sảnh ñường không gian tịch tĩnh sương xuân lờ mờ In hazy spring mist, sitting inside the great hall, not a hint of sound Đề tài thơ chứng tỏ trạng thái ẩn hiện tâm tính thay ñổi luôn luôn và gần như lập ñi lập lại một giọng ñiệu buồn thảm ẩn dấu một ñứa trẻ bị bạc ñãi. Bài thơ sau ñây hồi tưởng lại thời sáu tuổi hay bị trẻ con trong làng trêu chọc chúng hát : Ai biết thằng mồ côi ñứng một mình cửa chòi nhai ngón tay bụng ñói

144 Everyone knows the motherless boy he stands alone in the door chewing the thumb from hunger Tự mình lại viết lại chính mình thời gian ngây thơ ñói khổ cô ñơn không dùng những lê thê tả chi tiết mà chỉ là những chữ tả hình ñủ thẩm thấu hoàn cảnh một ñứa trẻ ñói ñến nỗi phải nhai ngón tay khiến người ñọc không khỏi ngậm ngùi thương cảm. Để tránh những trận ñòn, lại thường hay trốn trong ñống củi vườn sau khuất trong góc tối, có lẽ khi ấy dáng vẻ thật khốn khổ cô ñơn thật ñáng thương. Mất mẹ nên ông nghĩ con chim sẻ cũng mất mẹ khốn khổ như mình và ñem lòng thương con chim muốn chim có bạn nên tha thiết gọi chim ñến chơi. Không than van nhưng ẩn trong ý thơ ñứa bé mồ côi chỉ có bạn là con chim sẻ cũng mồ côi như mình Con se sẻ bé của tôi bé giờ mất mẹ rồi xuống ñây chơi với tôi My litlle sparrow, -you too now are motherless come play with me! Trong Mùa Xuân của Đời Tôi (Oraga baru), ông diễn tả niềm ñau ñớn của kiếp nhân sinh vô thường trong những bài hài cú nổi danh, nhất là khi ông khóc cái chết của con gái ông: Cõi này nhân thế mù sương Vậy mà Ô và vẫn vậy vẫn là nhân thế mù sương This world of dew is only the world of dewand yet...oh and yet...

145 Cũng có người cho là Issa làm bài thơ này khi người con trai ñầu lòng chết vì Issa không chỉ thẳng vào cái chết của con gái, thật ra không cần thiết luật sinh hoại trụ diệt của pháp Phật thì cái chết của con trai hay con gái hay của bất cứ ai thì bài thơ này của Issa ñã ñóng góp tuyệt vời cho mỗi hoàn cảnh mất mát khổ ñau. Không kêu gào lăn lộn la khóc thảm thiết trước cái chết của con mình mà chỉ kêu lên nhân thế mù sương và chỉ mù sương ñâu là cõi thật mà có và mất. Khi về già nhìn lại quãng ñời ñã qua và hiện tại thì hai cuộc ñời ñều bất hạnh như nhau, ñều ñau khổ quằn quại. Nhân thế mù sương vẫn là nhân thế mù sương. Chỉ khác là nay ông ñã quán thấy ñược chính mình và tất cả không còn gì là quan trọng Rọi chiếu lại tôi ñây mặt cau có xấu xí cái ao cóc già này He glares back at me with an ugly, surly face, this old pond frog Tuy nhiên suốt cuộc ñời long ñong lúc nào Issa cũng tràn ñầy niềm tin vào Pháp tu giải thoát cuả Đức Phật nên dù chỉ là tiếng rì rào của bụi hoa ông nghe như tiếng tụng kinh của cây cỏ như chính ông hằng thầm tụng Sáng nay bụi tụng rì rào Hoa Nghiêm kinh gửi cho ñời khổ ñau Just the bush warbler to sing morning Lotus Sutra to this suffering world *

146 Nhân sinh như những con rận bé nhảy nhót không bao giờ ngưng cho ñến khi cạn kiệt sức lực. Cho ñến khi biết ñược thế giới này là hành trình phiền não thì quá trễ, thế sao ngay từ khi bắt ñầu hành trình ta không theo ngay phương pháp tu giaỉ thoát sinh tử, mà cứ nhẩy nhót lăng xăng tạo nghiệp làm gì, sao không dùng hết sức nhảy vào hoa sen, vào tòa Như Lai. Chợt hiểu ra cõi thế gian tất bật này Issa viết về con rận bé hay viết chính bản thân lăng xăng cuả chính Issa Thật rằng phải nhẩy lăng xăng này con rận bé, sao không nhẩy vào hoa sen If you really must leap, my little fleas, why not leap on the lotus? * Cho dù là ñang thưởng thức trà ngày xuân trong khí lạnh vị trà như ngọt nhưng khi thưởng thức ñã có nghẹn ngào của nước mắt pha trong trà, nước mắt ñau khổ của ñời, hay trà chưa ngọt ñủ cần thêm nước mắt cho ngọt hơn. Trà rót suốt ngày xuân, nước mắt ñổ suốt cuộc ñời Issa. Tắm ướt Phật bằng trà, hay bằng nước mắt hay Phật ướt vì mưa xuân. Bấy nhiêu chữ nói tất cả ñắng cay chua chát của kiếp người ñã tưới bao nhiêu nước mắt lên thân Phật và chỉ có Phật vẫn bình an tự tại Tràn trề ướt Phật cả ngày xuân nước trà thì ngọt, nước mắt còn ngọt hơn Sweet tea and more sweet tears flow wetly over Buddha through the whole spring day *

147 Mùa Xuân Của Đời Tôi là công trình nổi tiếng nhất chỉ trong một năm ngẫu hứng Issa ñã chọn lọc những hài cú, nhưng lại là một sáng tạo kể lại cuộc ñời ñã trải bao cực nhục. Ý thơ vô cùng súc tích, một tuyển tập thơ, một bảo vật thiêng liêng và cũng là một bằng chứng về thế giới phức tạp ñiên ñảo vô ñịnh của ông. Như Bashõ, Issa không giữ nguyên một tên mà chúng ta biết ngày nay. Đầu tiên là tên Kobayshi Ikyo và Nirokuan Kikumei. Dù rằng thơ Issa nhiều hứa hẹn ngay từ khi còn trẻ, ông vẫn không bằng lòng với một cái tên thông dụng. Năm 1772 ông lấy bút hiệu Haiki-ji Nyudo Issa-bo. Mùa xuân ñang ñến rồi Yatarõ mới ra ñời là Issa ñây thôi With spring s arrival Yatarõ become reborn as Issabo Tuy Issa không phải là người thích những buổi lễ trà tỳ, vậy mà tên lại do ngẫu nhiên vào một buổi uống trà Issa nhận thấy bọt trà tan mau trong chớp mắt khiến ông cảm xúc liền chọn cái tên tầm thường ISSA (bọt trà) vì cảm nhận ñời người cũng ngắn ngủi như bọt trà. Sau ñó trong hơn 5 năm trên ñường ñi khắp miền Nam Nhật Bản, Issa làm bạn với các thi nhân, khi trở về Edo năm 1778 cho ra tập tự thuật khiến ông nổi tiếng. Dầu vậy cũng không thật sự là một sáng tác như tập Mùa Xuân Của Đời Tôi, tập này cho thấy rõ ông thấu hiểu hán thi hợp tuyển cùng hài cú và ñoản ca của các thi sĩ Nhật Bản. Năm 1801 cha Issa ngã bệnh thương hàn nặng. Issa trở về Kashiwabara kịp ñể săn sóc cha già ñược một tháng trước khi cha ông qua ñời. Dì ghẻ với người em khác mẹ tranh chấp di chúc và tước quyền thừa hưởng của ông. Về cái chết của người cha, thi sĩ

148 viết trong tập thơ thể hiện rõ tình cảm cha con ñã lơ là, tuy thế lời lẽ cảm thông và thương hại cuộc ñời cha mình. Hơn một thập niên, Issa sống nghèo khổ, ñi ñi về về nơi sinh trưởng và Edo vì tranh chấp pháp lý với người mẹ ghẻ. Đến khi gần năm mươi, ông cảm thấy cuộc tranh chấp không bao giờ dứt. Năm 1810 ông viết Ô ánh trăng sáng ngời ta hoang phí cuộc ñời ñang ñi dưới trăng ñó bốn mươi chín năm rồi O moonlit blossom I ve squandered forty nine years walking beneath you * Cuối cùng, năm 1813 dàn xếp xong với gia ñình Issa trở về Kashiwabara. Ông cưới một người vợ trẻ, và năm 1816 nàng sinh cho ông một ñứa bé trai chỉ sống ñược một tháng. Đó là ñứa con mà Issa viết bài thơ : Thế giới của sương mù. Đứa con gái sinh năm 1818, chết một năm sau ñó về bệnh ñậu mùa Đời của Issa là một chuỗi khó khăn bất hạnh. Đứa con trai thứ hai sinh năm 1820 chỉ sống ñược vài tháng. Năm 1822 ñứa con trai thứ ba ra ñời nhưng vợ Issa lại chết ñau ñớn vì căn bệnh phong thấp sau khi sanh và ñứa con trai cũng chết sau ñó vài tháng. Suốt thời gian này Issa ñau khổ vì sức khỏe yếu kém do chứng bệnh bại liệt trường kỳ. Đến năm 1810, ông tắt tiếng không nói ñược ông viết: thật bực bội vô ngần! cả ngỗng hoang lang thang cũng còn kêu thành tiếng

149 Such irritation! Even wandering wild geese can manage to speak * Có lẽ chỉ là chứng ñộng não nhỏ nên thi sĩ hồi phục lại. Hẳn muốn xóa tan những năm tháng phiền muộn, ông lấy vợ lần nữa vào năm Ông chọn người vợ mới là người ñàn bà trong một gia ñình võ sĩ ñạo cao sang ñịa phương. Rõ ràng nàng kết hôn vì nhắm vào cái nhà của ông và gây khổ thêm vào cuộc ñời ñã tan nát bất hạnh của ông. Nàng trở về nhà cha mẹ chỉ sau vài tuần lễ cưới. Issa lại bị bệnh bại liệt trở lại khi ñến viếng chùa Zenkõ, rồi ở lại một thời gian ñể chữa trị. Khi bệnh thuyên giảm ông viết: Tôi như màng bụi mỏng tơ nhẹ như tờ giấy màn che muỗi trời I, too, made of dustthin and light as the paper mosquito curtain * Không ghi rõ ngày tháng, ở tuổi sáu mươi bốn ông lấy vợ lần thứ ba. Nhưng những năm sau ñó nhà ông bị cháy rụi tới nền. Vì giữ thể diện hay vì muốn sống thoải mái cố vượt qua thảm họa cuối cùng, ông từ chối không muốn trú ngụ với bạn và môn sinh, Issa cùng người vợ ñang có mang dọn vào sống nhiều tháng trong một cái kho hàng nhỏ không có cửa sổ không có cả lò nấu. Issa chết thình lình vào ngày 19 tháng mười một năm 1827, không ñược thấy mặt ñứa con sắp chào ñời và ñó là người con gái duy nhất sống sót.

150 Hai bài thơ như là hai bài thơ cuối cùng của Issa, ñã tìm thấy dưới gối của ông Món quà Tịnh Độ tạ ơn tuyết rơi cả ñến chiếu nằm trải lên Gratitude for gifts even snow on my bedspread a gift from the Pure Land * Ông cố ý lưu lại bài thơ trên như lời cuối, nhưng sau cái chết của ông bài thơ thứ hai là bài thơ chết khác có thể thật là bài cuối cùng của ông Từ trong long chậu sinh ra chết trong lòng chậu cũng là như không sao mà bá láp rỗng không From birthing s washbowl to the washbowl of the deathbathering nonsense! Cũng như những bài thơ trước, bài thơ này thu hút nhiều người ñọc. Nỗi ñau khổ triền miên của nhân loại và thế giới si mê ñã khiến thi sĩ kết luận chua cay chính ñời mình bằng chữ nghĩa chăng. Có lẽ tâm của Issa thâm nhập cái ngã tự rỗng không trong kinh của Phổ Hiền Bồ Tát, tất cả rỗng không vô tướng thì cái ồn ào si mê bao quanh không cần thiết vì ngay khi sinh ñã có diệt Tình cảm cuộc ñời nặng nề quằn quại, hơn nửa ñời người lạc lỏng tha hương và bị ruồng bỏ phải tự ñi suốt con ñường ñời ñầy thử thách, những vết khốn khổ cắt sâu vào tâm khảm khó quên, thế mà những bất hạnh ñó ñã tôi luyện cho Issa cho một can ñảm phi thường ñối ñầu với bản án nhân quả. Thời bấy giờ một thi sĩ sống

151 gò bó mang cảm súc cả một ñời lận ñận vào thi ca bàng bạc thiền là một ñiều rất hiếm, thế gian này có gì là hoàn hảo ñâu ông viết : Đi tìm khắp cả nhân gian tìm ñâu cho thấy giọt sương vẹn toàn dẫu tìm trên cánh sen hồng Searching all this world there is no perfect dewdrop even on the lotus * Niềm chung thủy của Issa trong thi ca như con ñường giải thoát cần phải kinh qua tương tự như Đỗ Phủ, Lý Bạch, Saigỹ và Bashõ. Issa tỏ ra coi thường chức vị, ñi lang thang ngoài ñường phố Edo trong manh áo rách rưới. ông nổi danh về hành ñộng cũng như những thơ văn của mình vậy. Có một lần, một nhà quý tộc quyền hành nhất tỉnh thành mời ñến ñể bàn bạc về nghệ thuật thi ca với Issa. Issa nhìn thẳng vào mắt ông ta và trả lời rằng ông không thể hạ thấp nghệ thuật của ông xuống cùng hạng với những tay chơi tài tử. Nhưng với những người khác ông lại là một người lập dị dễ thương. Trẻ con tôn sùng ông như một thi sĩ ñại diện cho những con chim nhỏ, những con sâu con và những cánh hoa của bốn mùa. Như Bashõ thơ Issa bàng bạc thiền và ñược kính trọng trong hầu hết ở mọi cấp bực Có rất nhiều ñài kỷ niệm Issa và bia hài cú thơ của ông cho thế hệ mai sau; nông trại xưa nơi ông ra ñời ở Kashiwabara ñược bảo tồn.

152 Ba Tiểu Phẩm ĐÓN NĂM MỚI Ngày xưa, trong chùa Fuko ở thành phố Tango có một nhà sư tu hành rất nhiệt tâm. Sư quyết ñịnh ñón mừng ngày ñầu năm mới thật toàn vẹn. Sư viết một lá thư vào chiều giao thừa và ñưa lá thư cho một tăng sinh dặn phải trao lại cho ông ngay phút ñầu tiên buổi sớm mai ngày ñầu năm. Vị tăng sinh thức dậy khi ánh sáng ñầu tiên của năm mới có tiếng quạ kêu sớm nhất, cái bóng ñen ngả dài lướt theo sau mỗi bước chân vị tăng sinh lom khom rón rén ñến gõ cửa phòng nhà sư. Giọng Sư từ bên trong vọng ra hỏi Ai gọi cửa ñó?. Tăng sinh thưa Người ñưa tin mang lời chúc tụng ñầu năm từ Đức Phật A Di Đà trên Niết Bàn. Cửa phòng nhẹ kéo sang bên, Sư chân không tiến ñến mời tăng sinh vào và mời ngồi lên chiếc gối danh dự. Sư quì xuống cúi gập mình nhận thư mở ra ñọc: Buông bỏ thế gian khổ ñau! Trở về Niết Bàn. Ta sẽ gặp con dọc ñường với các vị Bồ Tát hướng dẫn con! Hai hàng nước mắt nhà sư rơi ñầm ñìa cho ñến khi ướt sũng hai cánh tay áo. Lướt qua câu chuyện này có vẻ thật lạ lùng Ai mà muốn ñón mừng năm mới với hai cánh tay áo ñẫm nước mắt, cuối cùng nước mắt ñó là tự cảm nghiệm do chính những lời tự viết trong lá thư như nhắc nhở. Tuy nhiên nhà sư ñã thực hành thật ñúng: bổn phận chính của ông là mang pháp

153 Phật giảng dạy cho thế gian thì còn cách gì hay hơn là ñón ñầu năm mới bằng cách ñó? Còn tôi, tôi hãy còn mặc áo quần bụi bặm của thế gian ñau khổ ñón ngày ñầu tiên của năm mới theo lối của tôi. Và cũng như nhà sư, tôi tránh mừng năm mới theo lệ thường như mọi người. Nào là hạc là rùa tượng trưng cho những lời chúc rỗng tuếch, những nghệ sĩ ñến xin những lời chúc tụng của kẻ giầu sang cũng rỗng tuếch. Cây thông là phong tục ñầu năm sẽ không dựng cạnh cửa nhà, tôi không quét bụi, sống trong cái chòi nhỏ xíu luôn luôn bị gió Bắc khắc nghiệt ñe dọa thổi xập. Tôi ñặt tất cả vào bàn tay của Phật như trong truyện cổ tích vậy. Con ñường trước mặt có thể nguy hiểm, sâu như những lối mòn ngập tuyết loanh quanh trên núi cao kia, tuy nhiên tôi ñón chào năm mới như vậy ñó Năm mới là lễ chào mừng Tôi ñây như vẫn bình thường ñón xuân CHÚ TIỂU TAKAMARU. Một buồi sáng mùa xuân thật ñẹp, chú tiểu tên Takamaru mới ñược mười một tuổi, cùng sư huynh Kanrỹ rời chùa Mỹsen. Họ dự ñịnh ñi hái một vài loại cỏ và hoa nhân sâm. Nhưng chú tiểu trượt chân trên một thanh cầu gẫy và nhào xuống con sông nước giá lạnh ñang chảy siết, nước dâng cao vì tuyết ñang tan từ núi Lizuna. Nghe chú tiểu kêu cứu, sư Kanrỹ lao xuống dòng nước, nhưng ông không làm gì ñược. Cái ñầu Takamaru nhô lên rồi biến mất. Cánh tay giơ ra trên dòng nước cuồn cuộn. Nhưng rồi tiếng la thất thanh của chú tiểu nghe như tiếng

154 vo vo của những con muỗi ñồng thời chú biến mất theo dòng sông; chẳng còn gì chỉ có hình ảnh chú in sâu vào mắt sư Kanrỹ. Chiều hôm ñó, bao nhiêu ngọn ñuốc sáng rực theo dòng sông ñể tìm Takamaru. Cuối cùng xác chú ñược tìm thấy kẹt giữa những tảng ñá, và quá trễ không ai cứu ñược chú. Khi mang xác chú lên họ tìm thấy một nắm hạt ñậu bơ trong túi áo, có lẽ ñó là quà của cha mẹ cho chú. Ngay cả những người không hay khóc cũng nước mắt ñầm ñìa ướt cả hai cánh tay áo. Người ta ñặt thân thể chú lên tấm khiên tre mang về nhà. Tối hôm ñó mọi người ñứng nhìn với niềm thương cảm khi cha mẹ chú hớt hãi chạy ñến từ cánh ñồng xa, nhìn thi thể con trai khóc những giọt nước mắt sót thương ñau khổ. Thật ra như những tín ñồ theo lời giáo huấn, họ luôn luôn thuyết giảng về ñời sống khốn khổ này, nhưng ai có thể làm khác hơn ñể tránh sinh tử? Tất cả mọi trái tim của con người tan nát bởi tình yêu con bất diệt của mẹ cha. Có phải khi chú Takamaru rời nhà lúc sáng sớm, chú hãy còn sống và cười nói, vậy mà chiều nay thì... Chiều nay chú tiểu nằm bất ñộng lạnh lẽo. Hai ngày sau, ñám táng của chú. Những cánh hoa ñã nở ra ñón mùa xuân ấm áp sau bao nhiêu tháng tuyết ñông có khóc nhiều như cha mẹ Takamaru khi biết là con người có thể hái hoa ném xuống và ñốt bất cứ lúc nào. Hoa có ñời sống chăng? Hoa có như chúng ta nhận thức ñược là có niết bàn ñợi chờ? Tôi nghĩ chưa một lần ném hoa tươi mùa xuân vào vầng khói mù ñặc ñứng nhìn khói lên cao trên mây khói tan vào

155 CÂY HẠT DẺ Khi ñến thăm cánh rừng trên ngọn núi Thiên Sơn làng Rokugawa trong khu vực Takai, tôi hái ba hạt dẻ mang về gieo xuống góc vườn sau nhà. Mầm non xanh tươi chồi lên vào mùa xuân ñó, trông thật tươi mát dưới nắng ấm. Ít lâu sau, người hàng xóm ở phía Tây khu vườn sửa lại căn nhà của anh cao hơn che khuất mặt trăng lẫn mặt trời. Năm ñó cây hạt dẻ lớn chậm. Suốt mùa ñông, anh hàng xóm lại xúc tuyết từ trên mái ñổ xuống phủ ñầy quanh căn nhà cho ñến khi trông như một ngọn núi tuyết khổng lồ hiện ra trong có một ñêm. Trong con hẻm hẹp họ ñi qua ñi lại mang củi sưởi và nước uống lên tầng trên căn nhà. Những bước chân dậm ñi dậm lại làm thành những bậc thang rắn chắc như xây bằng ñá tảng mang từ núi Atago. Đến cuối ñông, dấu hiệu vui tươi ñầu tiên của mùa xuân rải những nụ non xanh tươi khắp cả cánh ñồng, cây bắt ñầu trổ lá ñơm hoa. Đống tuyết khổng lồ vẫn sừng sững, trắng toát và lạnh băng. Ngày mùng 8 tháng 4 ngoài vườn những con chim hót líu lo liên hồi. Theo tục lệ tôi sửa soạn giấy mực làm thơ. Khi ra vườn tìm cây hạt dẻ tí hon bị chôn dưới tuyết tôi chỉ tìm thấy cành gẫy. Cây có phải là người không?. Tôi cố chăm sóc cho cây không gục ngã, ñến cuối năm có vài chiếc lá nho nhỏ lú ra và cây vươn cao lên ñược một ñoạn. Rồi mùa ñông năm ñó và những mùa ñông sau ñó ñều ñặn núi tuyết lại hiện ra trong có một ñêm rồi cây hạt dẻ ñáng thương lại bị ñè bẹp dưới sức nặng của tuyết. Như vậy trải qua bẩy mùa ñông. Tiếc thay cây hạt dẻ không bao giờ có hoa và cũng chẳng bao giờ có trái mà cũng không chết. Hầu như không có ñời sống cho cây hạt dẻ. Có phải kiếp

156 người cũng trường kỳ ñấu tranh ñể ñứng vững trên thế gian này. Cuộc ñời của tôi cũng gần giống như cây hạt dẻ của tôi. Khi mới sanh ra, mới chớm nở trong gia ñình, tôi ñã bị ñẩy ra ngoài ñể tự sinh tồn giữa những cỏ dại ñang vươn cao, tiếp nhận ngọn gió nghiệt ngã của ngọn núi mẹ ghẻ. Tôi không còn nhớ là tôi có ñược một ngày vui hưởng tự do dưới trời rộng thênh thang. Không biết bao nhiêu sợi tơ chịu ñựng ñược ñan suốt năm mươi bẩy năm dài ñăng ñẳng. Tha thứ cho tôi cây hạt dẻ ơi! Tôi không cố ý gieo cái hạt xuống sau vườn nhà ñể chia xẻ với tôi cái nghiệp không hạnh phúc trong kiếp này!!!. Sống sót mầm non dưới bóng cây con xin nơi nương tựa Mẹ cây cao hơn. Phật dạy rằng tất cả những sự kiện ñều bắt nguồn từ nghiệp quả. Vậy thì cuộc ñời ñau khổ của tôi không thể ngoài luật ñịnh ñó. Có phải tôi ñã tự tạo ra ñấy thôi.

157 Trồng hoa trên đá Hạnh Chiếu Giác Ngộ - Một ñóa Phù Dung trồng trên ñá của Thiền sư Đạo Giai ñến bây giờ vẫn còn lung linh sắc xuân: "Ngộ sắc ngộ thinh như thạch thượng tài hoa/ Kiến lợi kiến danh như nhãn trung trước tiết". Tạm dịch: Gặp sắc gặp thinh như trồng hoa trên ñá, Thấy lợi thấy danh như bụi rơi trong mắt. Ai bảo thiền sư không biết trồng hoa chứ! Các Ngài còn trồng hoa trên ñá nữa kìa. Mắt thấy sắc tai nghe tiếng mà không dính là trồng hoa trên ñá. Do không dính nên không cần phải gỡ. An nhàn tự tại. Đóa hoa tâm mặc sức mà sắc sắc không không giữa

158 muôn hồng ngàn tía, biến hóa khôn lường, không ñóa hoa nào dám sánh cùng. Thiền sư không ñể cho danh lợi làm hoen mờ ñôi mắt, thấy là phủi liền. Cho nên các Ngài có ñôi mắt sáng, không bị nhậm nên không cần phải ñeo kính viễn kính râm. Sự vật vì thế không bị ñổi màu, nhãn quan vì thế không bị chinh nghiêng. Chúng ta cũng thích an nhàn tự tại nhưng lại sợ cô ñơn, thanh ñạm. Quanh quẩn bên mình có một chút sắc thinh danh lợi thì ñời dường như vui hơn, khởi sắc hơn. Cho nên con người ñã không ngần ngại dệt gấm thêu hoa nơi chốn trần gian lắm mộng. Con mắt là một cơ quan, chức năng của nó là ñể nhìn thấy. Chúng sanh nhìn thấy sanh chuyện, Bồ-tát nhìn thấy không sanh chuyện, khác nhau ở chỗ tâm phan duyên. Mắt em xanh thẳm những trời xanh Quá! Thi nhân cho ñó là hồn thu thủy, mặc sức mà bơi lội chìm nổi trên ñầu sóng thức lô xô. Phật gia thì bảo ñiên ñảo vọng tưởng, dẹp quách cho rồi. Sống bình thường dễ thấy bình an. Tâm là tiếng Tàu, dịch qua tiếng Việt là tim. Vì là tim nên nó quyết ñịnh mạng sống của mình. Chỉ cần tim ngừng ñập là chúng ta chết. Thiên hạ ai không từng ñứng tim khi chạy theo tài sắc danh thực thùy, vậy mà vẫn cứ mê chạy theo nó, cho nên chết ñiếng liên miên. Càng theo ñuổi càng mệt mỏi, dù ñược hay không cuối cùng cũng mất trắng, bởi vì nó có thật ñâu mà ñược. Nắm ngũ dục trong tay chưa chắc là ñã có hạnh phúc, ñôi khi còn khổ hơn chưa nắm. Thử tưởng tượng ta nắm một cục nước ñá trong tay, khi nó còn mình lạnh buốt, khi nó tan mình trắng tay. Thế thôi. Hợp tan là luật của duyên sinh vô thường, không phải chuyện con người ñịnh ñoạt. Thiền sư thấu ñạt lẽ này nên thích trồng hoa trên ñá, thưởng hoa trên ñá, không trồng trên ngũ dục như chúng ta. Hoa nở thì biết hoa nở, hoa tàn biết hoa tàn chứ không tàn nở theo hoa. Ngũ dục chỉ là những thứ ảo giác chóng ñổi thay, nhưng nó lại có một sức hấp dẫn kinh người. Ngẫm mà xem, cái ảo mà làm cho ta ñau ta khổ mới thật vô lý, nhưng con người vẫn cảm thấy có lý. Thật ra các pháp tựu tán không làm cho chúng ta khổ, mà tâm tham ái chấp trước làm mình khổ. Tất cả các pháp trên thế gian là vô

159 thường mà ta muốn nó còn hoài là ta ñi ngược với luật vô thường. Chống lại một quy luật không thể chống là tự ñưa mình vào con ñường cùng, vào nỗi khổ cùng ñường. Trong kinh Kim Cang, Phật dạy: Bất ưng trụ sắc sanh tâm, bất ưng trụ thanh, hương, vị, xúc, pháp sanh tâm, ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm. Nghĩa là không nên trụ sắc sanh tâm, không nên trụ thanh, hương, vị, xúc, pháp sanh tâm, nên không có chỗ trụ mà sanh tâm kia. Chúng ta có thể tạm diễn nghĩa thế này không nên trụ nhà lầu, xe hơi, vợ ñẹp, con ngoan, công danh, sự nghiệp mà sanh tâm, nên không có chỗ trụ mà sanh tâm, ñược không? Nếu sống ñược như vậy là chúng ta ñang bắt chước thiền sư trồng hoa trên ñá. Thực tập chỗ này không phải ñổ mồ hôi sôi nước mắt, nhưng ñôi khi lại quá sức mình? Tại sao lạ vậy? Tại nghiệp lôi mạnh quá. Chúng sanh quen chạy theo những thứ ấy rồi, bây giờ bảo ñừng chạy theo không phải chuyện dễ. Cần rất nhiều công phu, chịu khó sửa lại thói quen, dĩ nhiên là cực hơn chạy theo thói quen. Không nên trụ tức là không nên kẹt. Không nên trụ sắc sanh tâm, là không nên mê thích sắc rồi sanh tâm muốn nó thuộc về mình. Người thế gian khi thấy sắc ñẹp liền thích, muốn sắc ñó thuộc về mình. Muốn không ñược thì ñau khổ, thất vọng. Muốn ñược lại càng khổ hơn vì phải gìn giữ. Nếu nó mất ñi nỗi khổ cứ thế nhân thêm lên. Đang thanh thản an nhiên, bỗng dưng chuốc khổ vào thân vì một chút sắc bên ngoài, rồi ñổ thừa ngũ dục lôi. Hỏi kỹ lại, ta lôi ngũ dục hay ngũ dục lôi ta? Phật dạy nếu muốn hết khổ thì không nên trụ sắc, thanh, hương sanh tâm. Tổ bảo gặp sắc gặp thinh như trồng hoa trên ñá, cả hai ñều không ngoài một diệu chỉ nhất như. Việc tu sửa thật ra không phải quá sức chúng ta, nhưng vì mình ít làm, hoặc không quyết tâm làm, thành ra thấy khó. Chư Phật ra ñời chỉ cho chúng sanh con ñường thoát khổ, khả năng thoát khổ nằm trong tầm tay của chúng ta. Bởi ta tự buộc nên ta phải tự mở. Trong vận mệnh này chúng ta toàn quyền quyết ñịnh, tự hạ lệnh cho mình và tự hành lệnh một cách nghiêm chỉnh. Nếu không nghiêm chỉnh thì tự nhận phạt bằng cách thọ khổ. Có thế

160 thôi. Ngày nào chúng ta chưa hết khổ là ngày ñó chưa hành chánh lệnh quyết liệt, không nên ñổ thừa cho ai, cũng không nên kêu cứu ai, mà phải tự mình cứu mình. Chúng sanh khổ là do gá tâm vào các duyên rồi chấp kẹt nơi ñó. Bây giờ ñừng gá nữa, hoặc lỡ gá thì gỡ từ từ, ñằng này chúng ta không gỡ mà còn cố cột thêm. Như vậy biết bao giờ mới hết khổ. Hồi chưa học Phật, chưa là Phật tử, chúng ta khổ mười bây giờ giảm bớt còn tám, sáu, năm, ba, hai, một, chứ không thể hồi trước khổ một bây giờ khổ hai ba. Như vậy không phải là Phật tử. Tổ dạy Trồng hoa trên ñá là làm tất cả việc mà không dính, tức là làm trong tâm tỉnh giác. Muốn thế phải có ñạo lực rất mạnh. Nếu tâm không tỉnh chúng ta sẽ tạo nghiệp, trước tiên là tạo nghiệp trong ý tưởng. Một khi ý ñã dấy rồi mà không có sự tỉnh giác, thì sẽ dẫn tới miệng, miệng nói chưa ñủ sẽ dẫn tới tay chân. Thế là tam giới mở ra, ba cõi sáu ñường ñồng hiện bày. Người tỉnh giác, an ổn trong cái thấy nghe thì ñâu có việc gì. Nhìn mắt em chỉ thấy mắt em, chứ ñừng thêm một trời xanh thăm thẳm thì không chói mắt. Chỉ vậy thôi. Căn cảnh không dính nhau, ñó là trồng hoa trên ñá, là ñóa Phù Dung mãn khai của thiền sư năm xưa hiến tặng cho cuộc ñời trong vạn kỷ niên xuân. Hạnh Chiếu

161 TRĂNG XUÂN TRONG THƠ TRẦN NHÂN TÔNG TRẦN VĂN TÍCH Mặt trăng xuất hiện theo một tần số cao trong thơ cổ, ñặc biệt là thơ Đường và thường xuất hiện qua một mẫu số chung. Nhà thơ nhìn trăng trên trời rồi quay xuống ñất hướng về một người quen, một người thương ở xa mà nhắn nhủ: hai chúng ta cùng chia nhau vầng trăng này. Tình huống ñó có thể ñược trình bày thành một hình tam giác mà ñỉnh là mặt trăng tạo thành ñiểm hội tụ liên kết giữa hai con người, mỗi người ở một góc của cạnh ñáy tam giác. Và thông thường trăng xuất hiện trong thơ là trăng rằm, hay ít nhất thì cũng là trăng tròn, trăng gần ñạt ñến ñộ viên mãn. Ngoài ra, trăng thường là trăng thu, khi trăng dường như sáng nhất trên bầu trời. Tất nhiên mỗi thi nhân có thể có một cách nhìn trăng khác nhau.

162 Trăng Vương Duy là trăng bình thản, cô ñơn: Thâm lâm nhân bất tri, Minh nguyệt lai tương chiếu. (Trúc lý quán) Ở trong rừng sâu không ai biết, Chỉ có vừng trăng ñến soi sáng nhau (Quán Trúc lý) Trăng Lý Bạch là trăng khắc khoải, thuơng tâm:

163 Ngã ký sầu tâm dữ minh nguyệt, Tùy quân trực ñáo Dạ lang tê. (Văn Vương Xương Linh thiên Long tiêu) Tôi gửi lòng buồn cho vầng trăng sáng, Theo bạn ñến thẳng vùng tây Dạ lang (Nghe Vương Xương Linh ñổi ñi Long tiêu) Trăng Đỗ Mục là trăng bàng bạc, nhạt nhoà: Yên lung hàn thủy nguyệt lung sa, Dạ bạc Tần Hoài cận tửu gia. (Bạc Tần hoài) Khói lồng nước lạnh, trăng lồng bãi cát, Đêm ñậu thuyền ở bến Tần hoài gần tiệm rượu (Đậu thuyền ở bến Tần hoài) Trăng Lý Hạ là trăng mê sảng, ma hiện:

164 Lão thố hàn thiền khấp thiên sắc, Vân lâu bán khai bích tà bạch. (Mộng thiên) Thỏ già cóc lạnh khóc ướt trời, Lầu mây hé mở, vách nghiêng trắng (Mơ trời) Trăng Lý Thương Ẩn là trăng Hằng nga hay Thường nga: Thường nga ưng hối thâu linh dược, Bích hải thanh thiên dạ dạ tâm. (Thường nga) Thường nga hối hận trót lấy trộm thuốc tiên, Để tấm lòng ñêm ñêm giữa bể biếc trời xanh (Thường nga)1

165 Nhưng nhìn chung, cái ñẹp của trăng trong thi ca cũng là cái ñẹp của giọt lệ chia ly, của lời than tuyệt vọng, của tiếng hờn lưu lạc. Trăng ñược mời gọi làm chứng nhân của nội tâm sầu muộn, ñắng cay. * Các bài thơ của vua Trần Nhân Tông còn truyền lại cho chúng ta có vẻ nhìn trăng theo những cách thế khác. Nhà vua nhiều khi ngắm trăng vào mùa xuân: Địa tịch ñài du cổ, Thời lai xuân vị thâm (...) Ỷ lan hoành ngọc ñịch,

166 Minh nguyệt mãn hung khâm. (Đăng Bảo ñài sơn) Đất hẻo lánh, ñài cổ kính, Theo thời tiết mùa xuân về chưa lâu (...) Tựa lan can nâng ngang sáo ngọc, Ánh trăng sáng chan hoà trước ngực (Lên núi Bảo ñài) Nhất thiên như thủy nguyệt như trù, Hoa ảnh mãn song, xuân mộng trường. (Nhị nguyệt thập nhất nhật dạ) Trời trong như nước, trăng sáng như ban ngày, Bóng hoa tràn cửa sổ, mộng ñêm xuân triền miên (Đêm mười một tháng hai) Cá tam ñông bạch chi tiền diện, Tá nhất biện hương xuân thượng ñầu (...) Hằng Nga nhược thức hoa giai xứ, Quế lãnh thiềm hàn chỉ má hưu! (Tảo mai) Cành hoa trắng xoá suốt ba tháng ñông, Sang ñầu xuân chỉ còn loáng thoáng vài cánh thơm nhẹ(...) Hằng Nga mà biết ñược vẻ thanh nhã của hoa, Thì có ưa gì cây quế nơi cung thiềm lạnh lẽo (Hoa mai sớm) (...) Trai ñường giảng hậu tăng qui viện, Giang quán canh sơ nguyệt thượng kiều. Tam thập tiên cung hoành dạ tháp, Bát thiên hương sát ñộng xuân triều. (Thiên trường phủ) (...) Trên trai ñường giảng kinh xong các sư về viện,

167 Quán bên sông mới canh ñầu trăng ñã lên cầu. Ba mươi cung tiên ñặt giường ngủ la liệt, Tám nghìn tháp thơm khua ñộng sóng triều xuân (Phủ Thiên trường) Trăng trong thơ nhà vua thực sáng (minh nguyệt, nguyệt như trù). Tuy trăng vốn thường xuyên ñổi hình, luân phiên tròn rồi khuyết, từ trăng non qua trăng treo, nhưng vành trăng ñầy ñặn với hình tròn viên mãn là biểu tượng cho sự gần gụi trong tâm tư giữa những người ruột thịt hay quen biết. Hơn nữa, khuôn trăng tròn vành vạnh ươm hy vọng cho một ngày hàn huyên tái ngộ của những kẻ ñang tạm thời xa nhau hôm nay, giờ này, giờ thời lai xuân vị thâm. Cũng cùng một ñộng tác dựa vào (ỷ ) nhưng người thiếu phụ thương nhớ chồng trong thơ Đỗ Phủ vào một ñêm trăng vừa cô ñơn vừa sầu não: Kim dạ Phu châu nguyệt, Khuê trung chỉ ñộc khan (...) Hà thì ỷ hư hoảng,

168 Song chiếu lệ ngân can? (Nguyệt dạ) Đêm nay vầng trăng ở Phu châu, Người trong phòng the chỉ nhìn một mình (...) Bao giờ tựa rèm cửa sổ trống, Trăng chiếu cả hai cho khô ngấn lệ? (Đêm trăng) còn hoàng ñế của chúng ta thì thung dung tự tại trong âm ñiệu tiêu dao không vang nốt nhạc: Ỷ lan hoành ngọc ñịch, Minh nguyệt mãn hung khâm. (Tựa lan can nâng ngang sáo ngọc, Ánh trăng sáng chan hoà trước ngực) Trăng nhỏ lệ cô ñơn trong thơ Đỗ Phủ, trăng vui vầy ñầm ấm trong thơ Nhân Tông. Cùng dưới ánh trăng, nhưng thiếu phụ Trung hoa chia ñộng từ ỷ theo cách giả thiết, còn hoàng ñế Việt nam thì chia ñộng từ ỷ theo cách trực thuyết. Nhà vua ngắm trăng trên núi Bảo ñài trong rặng Yên tử. Cảnh vật xung quanh yên tĩnh, khuất vắng (ñịa tịch); không thấy bóng dáng quần thần tháp tùng, không thấy ñội ngũ ngự lâm hộ vệ; chỉ có một cảnh ñền ñài trang nghiêm cổ kính (ñài du cổ ). Trong toàn cảnh không bóng người ñó, riêng có ánh trăng ñến cùng thi nhân, nhân vật trung tâm của thi phẩm. Trăng sáng nhưng sáng một cách im lặng lạ lùng. Cho nên ( và bởi vì) nghệ sĩ cũng chỉ hoành ngọc ñịch chứ không thổi sáo ngọc. Hoàng ñế tôn trọng ánh trăng, cảm nhận ñặc tính vô cơ của nó. Còn ánh trăng thì cũng hoà vào nội tâm của thi sĩ (mãn hung khâm ). Trăng vô cơ trong thơ vua Trần vì trăng không có hình hài, không mang thể chất, khác với trăng hữu cơ, trăng kết nên dáng người trong thơ Lý Bạch, bài Nguyệt hạ ñộc chước (Dưới trăng uống rượu một mình), kỳ nhất:

169 Cử bôi yêu minh nguyệt, Đối ảnh thành tam nhân. (Nâng chén mời trăng sáng, Đối bóng thành ba người) Cũng là cảnh và tình cô quạnh ñơn chiếc dưới trăng nhưng hai hồn thơ vận dụng hai tứ thơ khác nhau. Đọc ngược bài thơ lên hai câu năm và sáu: Vạn sự thủy lưu thủy, Bách niên tâm ngữ tâm. (Muôn việc tựa nước tuôn nước, Trăm năm lòng lại nhủ lòng) chúng ta thấy hình thành một trục thời gian bên cạnh khung không gian. Tiếp thu ánh trăng, vua Trần Nhân Tông liên tưởng ñến những chuyện ñã ñi qua, những ñiều trăm năm cũ. Ở ñây, trăng không còn chỉ là phương tiện nối kết hai hay những tâm hồn ñồng ñiệu vào một thời ñiểm nhất ñịnh, mà còn giữ vai trò tạo cách thế ñối thoại cho những sự kiện thuộc hiện tại và quá khứ. Người ñọc cảm nhận một hình tượng cách tân thi vị. Ý thơ tuy thực quen mà thành ra khá lạ. Trong những bài thơ khác của Trần Nhân Tông ñược trích dẫn,

170 trăng thường ý tứ chiếu kín ñáo lên cảnh vật riêng tây hiu quạnh, gần như hẻo lánh bí mật, xa cách xóm làng, thành thị, kể cả khi thi nhân ngắm trăng giữa trung tâm ñền ñài lầu gác. Ngay trong trường hợp có con người hoạt ñộng thì họ cũng lặng lẽ, thậm chí họ còn tìm cách lánh mặt, không hiện diện nữa, họ rút lui khỏi cảnh trăng: Trai ñường giảng hậu tăng qui viện (Trên trai ñường giảng kinh xong các sư về viện) Những vị sư ñược mô tả có thái ñộ âm thầm, ñiềm tĩnh, hiền hoà, yên lặng. Họ di chuyển nhưng di chuyển nhẹ nhàng, êm ả, trầm mặc. Thực ra họ không bất ñộng mà họ vô vi. Họ hoà mình vào bức tranh trăng, họ như ñược thể hiện bằng những nét vẽ tĩnh vật. Bởi vì họ vốn là những cao tăng tu hạnh thâm sâu, ñối với mọi việc ñều không hề ñộng niệm. Nhưng nếu người lặng lẽ thì cảnh lại xao xuyến. Trăng chủ ñộng di chuyển: Giang quán canh sơ nguyệt thượng kiều (Quán bên sông mới canh ñầu trăng ñã lên cầu) Trăng của vua Trần theo sát thời gian vũ trụ, trăng ñúng hẹn ñúng giờ. Đó là mảnh trăng ñồng ñiệu với thiên thể ban ñêm trong Truyện Kiều.2 Các ngọn tháp lay chuyển trong/theo sóng triều xuân: Bát thiên hương sát ñộng xuân triều (Tám nghìn tháp thơm khua ñộng sóng triều xuân) Ánh trăng không tác ñộng ñến nhân thân, không ảnh hưởng vào nhân thể, mà làm ngoại cảnh lung linh, mà khiến vũ trụ rung ñộng. Đến những cánh hoa cũng linh hoạt hẳn lên, chúng rung rinh, chúng gia bội bóng ảnh, chúng trở thành thiên hình vạn trạng trong ánh sáng trăng ngà: Hoa ảnh mãn song, xuân mộng trường (Bóng hoa tràn cửa sổ, mộng ñêm xuân triền miên)

171 Tác ñộng quang học ñó là hiệu quả ánh trăng sáng như ban ngày trên một bầu trời trong như nước: Nhất thiên như thủy nguyệt như trù (Trời trong như nước, trăng sáng như ban ngày) Nguồn năng lượng ánh sáng từ mặt trăng và cảnh trí quang ñãng trong suốt của nền trời tương hợp tương ñồng chứ không tương phản tương khắc. Ảnh hưởng tương tác ñó giữa hai thành tố vũ trụ học càng tăng thêm bầu khí tượng cách ly, nó vốn là état d âme của nhà vua khi nhìn hành tinh vằng vặc giữa trời. Xây dựng ngôn ngữ thiên nhiên ñể nói lên sát na tâm cảnh, ñó là cung cách hoàng ñế thi sĩ bộc bạch hồn thơ khi lòng mình có ñiều khó thổ lộ. Ngôn ngữ thường dụng vốn có những hạn chế. Khi tâm hồn như muốn tràn ra khỏi thể chất ñể hoà lẫn vào ngoại giới thì ngôn ngữ loài người trở thành bất lực. Nhà thơ phải mượn thiên nhiên ñể phụ giúp mình nói hết tấc nôi, từ ñó có ngôn ngữ thiên nhiên trong thi pháp. Chúng ta gặp những tình huống tương tự trong thơ Vương Duy mô tả trăng: Không sơn tân vũ hậu, Thiên khí vãn lai thu. Minh nguyệt tùng gian chiếu,

172 Thanh tuyền thạch thượng lưu. (Sơn cư thu mính) Núi trống hiện ra sau khi mưa dứt, Khí hậu buổi chiều ra vẻ thu về. Trăng sáng rọi qua rừng thông, Suối trong chảy trên ghềnh ñá (Trên núi trong ñêm thu) Thủ pháp hỗ tương mà thuận nghịch ñặt thanh tuyền ñối với minh nguyệt làm tăng khí quyển mát mẻ trong sáng của thi phẩm. Huống chi núi lại trống (không sơn). Tất cả chỉ có ánh trăng. Một ánh trăng trong veo như nước lọc, theo thơ vua Trần: Dạ quang như thủy khát cầm sầu. (Tảo mai) Ánh ñêm như nước khiến chim khát (nước) buồn rầu (Hoa mai sớm ) Ngôn ngữ thiên nhiên loại trừ mọi giao tiếp giữa người với người theo ñịnh nghĩa và từ nguyên tắc. Chỉ có một mảnh tình riêng ta với ta. Trần Nhân Tông và Vương Ma Cật gần gụi ñấy nhưng cũng

173 xa cách ñấy, tuy rằng cả hai ñều thành công trong cố gắng phản ảnh khách quan vẻ ñẹp phong cảnh thiên nhiên.

174 Trong bài Tảo mai, vua Trần lại dùng hoán dụ vay mượn từ thế giới loài cây, loài vật và cả loài người ñể mô tả trăng xuân: Hằng Nga nhược thức hoa giai xứ, Quế lãnh thiềm hàn chỉ má hưu! (Hằng Nga mà biết ñược vẻ thanh nhã của hoa, Thì có ưa gì cây quế nơi cung thiềm lạnh lẽo) Những hoán dụ ñó là thiềm thừ, nguyệt quế và Hằng Nga, các sinh vật sống trong cung Quảng. Nhất là cây quế, nó xuất hiện khá nhiều lần trong thơ Lý Trần mô tả trăng, chứ chẳng riêng gì trong thơ Trần Nhân Tông. Nguyễn Sưởng còn có nguyên cả một bài Nguyệt trung quế (Cây quế trong trăng). Nhưng cây quế và chú cóc, nếu là những biểu tượng của mặt trăng theo huyền thoại truyền thuyết thì ñó cũng là những loài cây loài vật quen thuộc của thực vật chí và ñộng vật chí Việt nam. Thi sĩ gia ñộ thi vị cho bài thơ qua xoá nhoà ranh giới giữa hiện thực và ảo tưởng. Bóng ảnh cây quế, dáng hình chú cóc huyền hoặc trên vành trăng ráp ghép vào gốc cành cây quế thực vật, gắn bó với ñiệu ngồi loài cóc

175 sinh học nơi mặt ñất. Huống chi thiềm cung là ñiển tích quen thuộc ñể chỉ vành trăng, và không chỉ riêng trong thi ca Lý-Trần: Thiềm cung bóng ñã tà tà, Khuyên rằng mau trở lại nhà với con. (Trinh thử) hoặc: Chim về xao xác lá cây, Rừng ñông ñã thấy tròn xoay bóng thiềm. (Mai ñình mộng ký) Mặt khác, Hằng Nga vốn là một mỹ nhân, một nàng tiên. Vua Trần Nhân Tông tạo ra một tình huống so sánh ghen tương gián tiếp giữa người ñẹp cung trăng và hoa mai trần tục, cả hai dường như muốn tranh ñua nhau về vẻ ñẹp vật chất và tinh thần qua dáng tiên và cánh hoa. Từ ñó, Hằng Nga không còn là người tiên của thượng giới, Hằng Nga trở thành một phụ nữ của trần gian, cũng biết ghét bỏ, ganh tị. Dường như bà vợ Hậu Nghệ hối hận vì sự lầm lẫn của mình ñã lấy trộm thuốc tiên của Tây Vương Mẫu ñể rồi phải bay lên cung trăng sống cùng cây quế chú cóc. Cứ mỗi ñộ xuân về nơi trần thế thì hoa mai lại nở, Hằng Nga ñâu có ñược diễm phúc thưởng ngoạn vẻ ñẹp của hoa! Đưa Hằng Nga trở về mặt ñất, gán cho nàng hình hài tính nết một phụ nữ nhân gian, thi sĩ phác hoạ nên một hình ảnh pha trộn hiện thực với ảo huyền. Hai câu thơ thật ra không nhắm mô tả chính mặt trăng, mà qua thủ pháp cách ñiệu của tâm hồn thi sĩ, Hằng Nga quay lại cõi trần ñể trở thành một thiếu phụ thưởng mai. Nhưng do gốc nguồn huyền thoại, nàng vẫn mang trọn vẹn hào quang thần bí. *

176

177 Thật ra vua Trần Nhân Tông cũng thể hiện những biểu cảm phức tạp của thế giới nội tâm thông qua cảnh trăng sáng mùa thu, như trong bài Nguyệt Bán song ñăng ảnh mãn sàng thư, Lộ trích thu ñình dạ khí hư. Thụy khởi châm thanh vô mịch xứ, Mộc tê hoa thượng nguyệt lai sơ. Trăng Đèn soi nửa cửa sổ, sách ñầy giường, Móc rơi trên sân thu, khí ñêm hư. Tỉnh giấc không biết tiếng chày ở nơi nao, Trên chùm hoa mộc trăng vừa mọc Bài thơ có những ý thơ quen thuộc như thụy khởi, châm thanh. Tuy nhiên nó cũng có những nét mới mẻ. Phong cảnh trăng sáng thuộc về ñất trời, nhưng nó phản ảnh vào tâm cảm nhạy bén. Chúng ta có những cảm giác chủ quan, những cảm tưởng thoáng qua; nhưng không phải vì vậy mà sự cảm nhận và mô tả sơ sài, nông cạn. Trái lại chúng ta thấy có sự tham gia của thị giác (ánh ñèn, sáng trăng), của thính giác (tiếng giọt sương rơi, tiếng chày nện vải), khứu giác (hương thơm của hoa mộc), và có lẽ cả xúc giác (khí ñêm hư). Dạ khí hư chắc ñã ñược cảm nhận khi áp suất không khí trên làn da không còn ở mức bình thường, khi hiệu ứng Torricelli giảm thiểu. Ánh sáng, màu sắc, ñường nét chấm phá, cảm xúc tinh tế ñược nghệ sĩ dồn sức biểu ñạt thành những ấn tượng mạnh mẽ và trực cảm về ñối tượng mô tả là cảnh trăng, về khoảnh khắc tâm cảnh là tấc lòng xúc ñộng. Dường như nhà vua có thiên hướng chấp nhận rằng cái giá trị hiện thực duy nhất tuy chỉ là thoáng qua, không dễ nắm bắt ñược, nhưng có thể nhờ hệ thần kinh cảm giác diễn ñạt; ñể qua ñó tự phác hoạ chân dung thành một kiểu mẫu con người giải bày suy ngẫm về nhân sinh từ một cái tôi tự phát hầu như vô thức.

178 Bây giờ xin trở lại ñiểm xuất phát. Nói chung, qua những bài thơ mô tả trăng mùa xuân, Trần Nhân Tông có thiên hướng mượn trăng làm yếu tố tạo hình hoạ cảnh cho không-thời-gian thi vị. Trong cảnh trăng xuân ñó, nhà vua thưởng thức ánh nguyệt một mình. Tuy nhiên ánh trăng xuân trên quê hương Việt nam không lạnh như trong thơ Đường và cũng không tĩnh như trong thơ Đường. Mặt trăng mùa xuân di chuyển, ánh trăng mùa xuân sáng ấm (nguyệt thượng kiều, nguyệt như trù). Và cảnh trăng vừa có ñường nét, màu sắc, vừa có hương thơm, âm thanh. Âm thanh, ñường nét, màu sắc, hương thơm cùng nhau góp phần tạo sức lôi cuốn cho quá trình biểu hiện tình cảm của thi phẩm. Nhà thơ sắp ñặt, kết hợp các yếu tố ngoại văn học qua trật tự riêng tây, nhờ tài năng cá nhân và sáng tạo ra những thi phẩm chúng không còn là màu sắc, ñường nét, âm thanh, hương hoa mà chỉ còn là sự sống, là nỗi lòng làm rung ñộng giới thưởng ngoạn. Các bài thơ về trăng xuân của Trần Nhân Tông không ñi sâu vào lĩnh vực nhân sinh triết học. Thơ nhà vua trữ tình chứ không suy lý. Vành trăng mùa xuân xuất hiện là ñể nói thay con người, bằng ngôn ngữ thiên nhiên xây dựng trên ngôn ngữ nhân loại. Ngôn ngữ thiên nhiên ñược hồn thơ vận dụng một mặt ñể giao tiếp với nội tâm

179 của mình, mặt khác ñể ký thác thông tin gửi cho người khác. Trăng xuân trong thơ Trần Nhân Tông không yếu ñuối bi luỵ. Và nhà thơ thưởng trăng xuân tuy chỉ một mình nhưng không cô quạnh ñơn ñộc. 1 Trong thơ Lý Thương Ẩn, trăng rất hay ñược gọi là Hằng nga hoặc Thường nga. Có thể kể thêm các bài Thu nguyệt (Trăng thu), Nguyệt tịch (Chiều trăng), Sương nguyệt (Trăng trong sương), Miệt (Bít tất), Hằng nga (Hằng nga) v.v.. 2 Truyện Kiều mô tả vị trí, ñộ sáng, sắc màu của trăng rất chính xác, tùy theo ñêm mới bắt ñầu hay ñêm sắp tàn. Khi vầng dương gác núi thì Gương Nga chênh chếch dòm song. Khi nửa ñêm thì Vầng trăng vằng vặc giữa trời. Khi bình minh xuất hiện thì Bóng tàu vừa lạt vẻ ngân.

180 Hoa đào ngày Xuân Xuân Phương Hoa ñào là hình ảnh tượng trưng cho mùa xuân. Không vậy mà muôn ñời. khi ñất trời sang xuân, hoa ñào lại trở về cùng nhân loại với màu ñỏ hồng tươi thắm ( màu ñỏ là màu của niềm vui và sự may mắn Đông phương ). Chỉ cần nói ñến một bản sắc, một khía cạnh nhỏ là câu ñối Tết trong cả một không khí, một bối cảnh của ngày xuân, ngày Tết mà ta ñã thấy sự hiện diện của những cánh hoa ñào rồi. Hình ảnh của hoa ñào bên cạnh hình ảnh ông thầy ñồ già áo dài, khăn ñống tề chỉnh, nghiêm trang bên góc các phố, bên lề ñường: vận dụng ngọn bút lông ñể viết thành những nét chữ thần kỳ bằng mực tàu, trên những tấm giấy ñỏ ( hồng ñơn ) trong bài Ông ñồ của thi sỹ Vũ Đình Liên :

181 Mỗi năm hoa ñào nở Lại thấy ông ñồ già Bày mực tàu giấy ñỏ Bên phố ñông người qua Bao nhiêu người thuê viết Tấm tắc ngợi khen tài Hoa tay thảo những nét Như phượng múa rồng bay. Hình ảnh hoa ñào nói theo từng phần và hình ảnh cây ñào nói theo tổng quát, có liên hệ mật thiết và lâu ñời với câu ñối. Từ hình ảnh ñào nhân : Đó là hai tấm gỗ cây ñào có vẽ hay khắc hình hai vị thần tướng do thượng ñế sai ñến canh chừng Quỷ Môn là Thần Trà ( Thần Thư ) và Uất Lũy Đến sự ñơn giản hóa - Người ta chỉ viết tên hai vị thần này, hoặc vẽ bùa chú lên gỗ ñào gọi là ñào phù là bùa ñào: hình thái ban ñầu của câu ñối. Đến ñời nhà Đường bên Trung Hoa, ñây là thời ñiểm thi ca rộ nở, theo thể thất ngôn bát cú, khi sáng tác hai câu 3, 4 ( thực ) và 5, 6 (luận ), phải theo phép ñối, niêm, luật hẳn hòi: Việc này ảnh hưởng ñến chuyện người ta không ghi tên hai vị thần, hoặc vẽ bùa chú lên ñào phù nữa, mà thay thế bằng các câu chúc hỉ

182 khánh cát tường trích ra từ các kinh ñiển hay tác phẩm thi ca, văn học - Câu ñối Tết ra ñời từ ñó. Đào phù vạn ñiểm, hỉ khứ tuế ngũ cốc phong thu Thụy khí thiên ñiều, phân tân xuân lục súc hưng vượng ( Mùa ñào vạn ñiểm, mừng năm trước ngũ cốc ñược mùa Khí lành nghìn cành,mong xuân mới gia súc hưng vượng ) Việc sử dụng câu ñối không chỉ giới hạn ở những ngày Tết, nó còn lan rộng trong những trường hợp vui mừng, hiếu hỉ hay ñau buồn của ñời sống con người: Ta có câu ñối ñể mừng thọ, mừng cưới hỏi, mừng thành ñạt à hoặc câu ñối ñể ai ñiếu, phúng viếng lúc tạ thế. Như chuyện một câu ñối viếng liên quan ñến ông Lê Quý Đôn mang hình ảnh của hoa ñào rơi. Tương truyền, Lê Quý Đôn là một thần ñồng, nổi tiếng từ thuở niên thiếu, nên sanh ra kiêu ngạo, sau khi ñổ Tam Nguyên Bảng Nhãn, ñã cho treo trước nhà một tấm biển có ñề câu Thiên hạ nghi nhất tự lai vấn ( Trong thiên hạ, có chữ nào mà không biết, cứ tới mà hỏi ). Khi cha Lê Quý Đôn là Trịnh Hiếu Công Lê Phú Thứ, Thượng Thư Bộ Hình ñời Lê Dụ Tôn mất, có một cụ già ñến xin tặng một câu ñối viếng, viện cớ già yếu, nhờ Lê Quý Đôn viết giùm. Khi bắt ñầu với chữ Chi, Lê Quý Đôn không biết ý cụ già

183 muốn viết chữ chi nào, hỏi lại thì cụ già ñã cho một bài học : Nếu ai ñó xem bảng treo ngoài kia, rồi vào hỏi chữ chi thì cháu phải trả lời sao?. Nội dung hai câu ñối viếng ñó là: Chi chi ngũ bách niên tiền,lục thụ thanh sơn hà xứ tại Tại tại tam thiên lý ngoại, ñào hoa lưu thủy cách hà chi. ( Tại ñây năm trăm trước, cây xanh núi biếc vẫn còn ñó Nơi xa ba ngàn dặm trường, ñào hoa lưu thủy ñã về ñâu ) Hai câu ñối trên còn một bản khác: Chi chi tam thập niên dư, xích huyện hồng châu kim thượng tại Tại tại sổ thiên lý ngoại, ñào hoa lưu thủy tử hà chi ( Cách hơn ba mươi năm, xích huyện hồng châu nay vẫn ñó Xa ngoài mấy ngàn dặm, ñào hoa lưu thủy bác về ñâu ) Đào hoa lưu thủy - Hoa ñào trôi theo dòng nước, ý như 2 câu thực ( 3, 4 ) trong bài tuyệt cú Đào Hoa Khê của Trương Húc ( cùng thời với Lý Bạch và Bùi Uẩn: gọi là Tam Tuyệt ): Đào hoa tận nhật tùy lưu thủy Động tại thanh khê hà xứ biên ( Suốt ngày hoa ñào trôi theo dòng nước Chẳng hay ñộng ở bên nào suối nước trong )

184 Đào hoa khê hay suối hoa ñào. Những từ ngữ như suối ñào, nguồn ñào hay ñộng ñào, ñộng bích, ñào nguyên ñược dùng ñể chỉ nơi tiên ở theo bài Đào Nguyên Ký của Đào Tiềm: Vào ñời nhà Tấn ( ), có một người chài lưới ở Vũ Lăng, một hôm chèo thuyền ngược dòng suối, thấy có nhiều hoa ñào trôi theo dòng nước ñổ xuống, rồi ñi lạc vào một nơi trồng toàn ñào là ñào - Nơi ñây người ta sống rất an vui, hạnh phúc. Hình ảnh những cánh hoa ñào rơi nói riêng, hay hoa rơi nói chung trôi theo dòng nước chảy là một hình ảnh rất trữ tình, có tính cách ước lệ, rất phổ biến trong văn chương bác học cổ ñiển Trung Hoa Thí dụ như hình ảnh hoa trôi theo dòng nước theo ý câu mở ñầu ( Phá ñề) của bài Xuân Tịch Lữ Hoài ( Tình lữ thứ ñêm xuân ) của Thôi Đồ : Thủy hoa lưu tạ lưỡng vô tình ( nước chảy, hoa tàn, cả hai cùng vô tình ). Còn theo sách Thành ngữ Điển cố ñại toàn thì xuất xứ hình ảnh này là Lạc hoa hữu ý tùy lưu thủy. Lưu thủy vô tình luyến lạc hoa ( Hoa rơi có ý theo nước chảy. Nước chảy vô tình cuốn hoa trôi) do Sỹ Khuê thiền sư ở Trường Túc am tại Ôn Châu viết, chép trong Tục Truyền Đăng Lục. Hình ảnh hoa trôi, nước chảy ñược xử dụng nhiều trong thể lọai Từ, như trong bài từ Nhất Tiền Mai của Lý Thanh Chiếu, kể lể nỗi nhớ nhung chồng là Triệu Minh Thành ñi công cán nơi xa ñời Nam Tống. Hoa tư phiêu linh thủy tự lưu Nhất chủng tương tư Lưỡng xứ nhàn sầu Thử tình vô kế khả tiêu trừ ( Hoa tự rụng rơi, nước tự chảy xuôi Một mối tương tư Hai nơi ñều buồn Tình này không cách gì tiêu trừ ñược )

185 Hay trong bài từ Cam Châu của Trình Cai: Vấn ñông quân Ký giải khiển hoa khai Niệm xuân phong chi thượng Nhất phần hoa giảm Nhất bán xuân quy Nhẫn kiến thiên hồng vạn tử Dị trướng ñào khê Hoa tự tùy lưu thủy Vô kế truy tùy. ( Hỏi ñông quân Đà biết nở hoa ra Há ñể rụng hóa ñi Nghĩ trên cành xuân gió Một phần hoa giảm

186 Một nửa xuân ñi Nỡ thấy ngàn hồng vạn tía Trôi ngập nguồn ñào Hoa tự theo giòng nước Không thể truy tùy ). Hay loại cổ thể ( cổ phong) như bài Tây Hồ tống xuân ( Tây Hồ tiễn xuân ) của Lương Tăng theo ñiệu Mộc Lan Hoa: Vấn hoa hoa bất ngữ, vị thùy lạc, vị thùy khai? Toán xuân sắc tam phân, bán tùy lưu thủy, bán nhập trần ai. ( Hỏi hoa hoa chẳng nói, vì ai hoa rụng, vì ai hoa nở Tính vẻ xuân chia ba phần: một nửa trôi theo dòng nước, một nửa rơi vào cát bụi ) Trong bài Tây Hồ tống xuân và Cam Châu, ta thấy song song với hình ảnh hoa rơi trôi theo nước là hình ảnh hoa rơi bay theo gió. Đây cũng là một hình ảnh thuộc loại phong cách cổ ñiển, khuôn sáo khác của văn học Trung Hoa, xuất hiện rất nhiều trong Từ phẩm.từ là một nghệ thuật ñặc biệt, ñược hình thành từ thời Hán, phát triển trong thời Đường, rồi lưu truyền ñến nay. Từ là một thể loại ñộc lập trong văn học Trung Hoa (bên cạnh thi, phú, tiểu thuyết ) lẫn âm nhạc ( bên cạnh cổ nhạc ). Do ñó, hai yếu tố quan trọng ñể tạo thành một bài từ là từ phổ ( cấu trúc ngôn

187 ngữ) và nhạc ñiệu ( cấu trúc âm nhạc ). Hình ảnh Hoa rơi rụng theo gió này là xuất hiện trong những bài ca từ ở nhiều thời ñại khác nhau - Từ bài Tô Huệ, Chức Cẩm Hồi văn ( Bài thơ thêu trên gấm có tác dụng làm cho người ñi biên thú ñược trở về ). Nàng Tô Huệ, tự Nhược Lan, ñời nhà Tấn, tài ñức song toàn, văn chương xuất chúng, chồng là Đậu Thao phải ra trấn ñất Lưu Sa gian nan, hiểm trở. Tô Huệ ba năm chờ ñợi ở nhà, viết mười bài tứ tuyệt, rồi dùng chỉ ngũ sắc thêu mười bài thơ ñó theo hình trôn ốc, từ ngoài xoáy tròn vào trong tâm một bức gấm, xong nàng tự tay dâng lên vua. Tô Huệ ngâm ñọc tha thiết, nhờ vậy mà vua hạ chiếu cho chồng ñược trở lại nhà. Bách hoa tán lọan phùng xuân tảo Xuân ý thôi nhân hướng thùy ñạo Thùy dương mãn ñịa vị quân phan Lạc hoa mãn ñịa vô nhân tảo ( Trăm hoa rực rỡ gặp tiết xuân sớm Lòng xuân giục người biết nói cùng ai Cành dương rủ, khắp ñất ñợi chàng vin Hoa rơi khắp ñất không người quét ).

188 Qua bài Trường Tương Tư của Lưu Ý Nương thời Hậu Chu ( thời Ngũ Đại thập quốc, trước nhà Tống ), viết ñể tưởng nhớ Lý Sinh: Hoa hoa diệp diệp lạc phân phân Chung nhật tư quân bất kiến quân Trường dục ñoạn hề trường dục ñoạn Lệ châu ngân thượng cánh thiêm ngân ( Hoa hoa lá lá rụng tơi bời Lòng nhớ người sao chẳng thấy người Ruột muốn ñứt thêm, thêm ñứt ruột Châu rơi thành ngấn, lại châu rơi ) Đến ñời Khang Hy, Nạp Lan Tính Đức, ñệ nhất từ nhân của nhà Thanh, con trai của tể tướng Nạp Lan Minh Châu: Đào hoa tu tác vô tình tử, cảm kích ñông phong Suy lạc kiều hồng, phi nhập song gian bạn áo nông ( Hoa ñào thẹn nỗi phải lìa ñời một cách vô tình nên cảm kích gió ñông Đã thổi tung sắc hồng kiều diễm len lỏi qua song cửa làm bạn với ta ñang buồn áo não ). Những thành ngữ như Kiếp hoa ñào, số hoa ñào, hồng nhan bạc mệnh ñể chỉ số phần hẩm hiu, bạc mệnh của người phụ nữ (

189 trong khi số ñào hoa là ñược nhiều người khác phái ưa thích, ñeo ñuổi ). Hoa ñào ngoài màu sắc, dáng vẻ riêng, còn toát lên tinh anh ở những thời ñiểm, vị trí nhất ñịnh: lúc hoa nở cũng như lúc hoa tàn rơi, nên từ xưa ñến nay ñã là nguồn cảm hứng vô tận cho các thi nhân. Nhưng với cảm nhận khác nhau, tùy thuộc giới tính và ñiều kiện xã hội: các nam thi nhân nhìn hoa rơi cũng có khác với các nữ thi nhân. Giống như bài Táng Hoa Từ Lâm Đại Ngọc trong truyện Hồng Lâu Mộng ( ñệ nhị thập thất hồi ) của Tào Tuyết Cần, vì là thơ của một nữ nhân, nên dù bài ca từ Chôn Hoa này có ý tưởng lấy từ bài Bạch Đầu ông vịnh của Lưu Hy Di, thấp thóang qua hai câu : Nùng kim táng hoa nhân tiếu si. Tha niên tang nùng tri thị thùy ( Nùng là danh từ tự xưng của ngôi thứ nhất, dùng trong thơ cổ ), mà Tào Tuyết Cần ñã phải trải giàn ý tình một cách khác: Hoa tạ hoa phi hoa mãn thiên, Hồng tiên hương ñoạn hữu thùy liên. Nhĩ kim tử khứ nùng thu táng, Vị bốc nùng thân hà nhật tang. Nùng kim táng hoa nhân tiếu si, Tha niên tang nùng tri thị thùy. Thí khán xuân tàn hoa tiệm lạc, Tiện thị hồng nhan lão tử thì. Nhất triêu xuân tận hồng nhan lão, Hoa lạc nhân vong lưỡng bất tri. ( Hoa bay hoa rụng ngập trời Hồng phai hương lạt ai người thương hoa? Giờ hoa rụng có ta chôn cất Chôn thân ta chưa biết bao giờ? Chôn hoa người bảo ngẩn ngơ Sau này ta chết ai là người chôn? Ngẫm khi xuân muộn hoa tàn, Cũng là khi khách hồng nhan về già. Hồng nhan thấp thóang xuân qua Hoa tàn, người vắng ai mà biết ai?- Khuyết Danh )

190 So với Bạch Đầu vịnh: vịnh ông lão bạc ñầu của Lưu Hy Di: Lạc Dương thành ñông ñào lý hoa Phi lai, phi khứ, lạc thùy gia Lạc Dương nhi nữ hảo nhan sắc Hành phùng lạc hoa trường thán tức Kim niên hoa lạc, nhan sắc cải Minh niên hoa khai, phục thùy tại Dĩ kiến tùng bách tồi vi tân Cánh văn tang ñiền biến thành hải Cổ nhân vô phục Lạc thành ñông Kim nhân hoàn ñối lạc hoa phong Niên niên tuế tuế hoa tương tự Tuế tuế niên niên nhân bất ñồng à ( Đông thành Lạc, cánh hoa ñào Rụng rơi theo gió biết vào nhà ai Có nàng nhan sắc ñẹp thay Bước nhìn hoa rụng, lòng này thở than Hoa tàn, biến ñổi dung nhan Mai khi hoa nở biết nàng nơi nao? Chỉ trông thông bách cành rơi Lại nghe biển thắm ñổi dời nương dâu Thành ñông người cũ còn ñâu

191 Người nay chỉ thấy hoa rầu gió bay? Năm năm hoa chẳng ñổi thay Kiếp người biến cải, xưa nay khác nhiều Phương Ý ) Lạc hoa hay hoa rụng. Bàn về hoa và mỹ nhân, Trương Tào có viết: Hoa không nên thấy rụng, mỹ nhân không nên thấy chết yểu. Trồng hoa nên thấy hoa nở, mỹ nhân nên thấy vui vẻ, sung sướng Ngắm ñàn bà buổi sáng, nên ñợi lúc trang ñiểm xong. Lấy lòng yêu hoa mà yêu mỹ nhân thì tất có cái thú riêng, lấy lòng yêu mỹ nhân mà yêu hoa thì thêm cái thắm tình và thêm lòng nâng niu, thương tiếc. Theo tinh thần lời bàn ñó, ta thử ñọc vài bài tuyệt cú của các thi nhân Trung Hoa về hoa rụng. Nam Hành Biệt Đệ ( Từ biệt em trai ñi Lĩnh Nam ) Đạm ñạm trường giang thủy Du du viễn khách tình Lạc hoa tương dữ hận Đáo ñịa nhất vô thanh Vi Thừa Khánh ( Nước sông dài lờ ñờ trôi Khách ñi xa mối tình man mác Hoa rụng như cùng nhau chia hận Rơi tới mặt ñất, không một tiếng gì )

192 Xuân Hiểu ( Sáng sớm mùa xuân ) Xuân miên bất giác hiểu Xứ xứ văn ñề ñiểu Dạ lai phong vũ thanh Hoa lạc tri ña thiểu Mạnh Hạo Nhiên ( Giấc ngủ xuân không biết trời sáng Nơi nơi ñều nghe tiếng chim hót Đêm qua mưa gào gió thét Không rõ bao nhiêu hoa ñã rụng )

193 Kim Cốc Viên (Vườn hoa Kim Cốc ở huyện Lạc Dương- Hà Nam) Phồn hoa sự tán trục hương trần Lưu thủy vô tình thảo tự xuân Nhật mộ ñông phong óan ñề ñiểu Lạc hoa do tự trụy nhân lâu Đỗ Mục ( Những việc phồn hoa ñã tan tác theo lớp bụi thơm Nước vô tình chảy, cỏ cứ tự tươi thắm Chiều về chim kêu ai óan trong gió ñông Hoa rụng như người nào năm xưa nhảy xuống lầu ) Tự trụy nhân lâu - Chuyện nàng Lục Châu ñời nhà Tấn, là một kỹ nữ ñẹp, có tài thổi sáo, ñược một hào phú là Thạch Sùng sủng ái. Tôn Tú nghe tiếng, sai người ñến xin nàng, Thạch Sùng không khứng chịu, Tôn Tú gièm pha với Triệu Vương Luân cho người ñến bắt Thạch Sùng. Thạch Sùng nói với Lục Châu: Ta vì nàng mà ñắc tội, Lục Châu khóc mà rằng : Thế thì thiếp sẽ chết trước mặt quan quân. Nói rồi, nhảy xuống lầu tự tử. Đỗ Mục còn tỏ ý thương tiếc nàng Lục Châu trong một bài tuyệt cú khác của ông là Đề Đào Hoa Phu Nhân Miếu : Tế yêu cung lý lộ ñào tân Mạch mạch vô ngôn kỷ ñộ xuân Chí cánh tức vong duyên ñế sự Khả liên Kim Cốc trụy lâu nhân ( Ở cung Tế yêu ñào tơ mơn mởn ngậm sương Lặng lẽ không nói biết bao mùa xuân qua Rốt cuộc vì sao mà vua Tức mất nước Đáng thương cho người gieo mình xuống lầu ở vườn Kim Cốc )

194 Người Trung Hoa có câu thành ngữ Đào lý vô ngôn : Hoa ñào, hoa mận không nói; Ý là người dẹp như hoa ñào, hoa mận, dù không cần nói vẫn cứ ñẹp. Do thành ngữ này mà người ta gọi Tức phu nhân là Đào Hoa phu nhân: Nàng Tức Quỳ, vốn là vợ của vua nước Tức ( một nước nhỏ thời Xuân Thu ). Sái Ai Hầu tán dương sắc ñẹp của nàng với vua Sở, vua Sở cho quân ñi diệt nước Tức: giết Tức Hầu, chiếm ñoạt nàng Tức Quỳ. Tức Quỳ làm vợ vua Sở, sanh hai con trai là Đỗ Ngao và Sở Thành Vương, nhưng nàng suốt ñời không nói một lời nào với vua Sở, người ñời cảm thương nên lập miếu thờ nàng, gọi là Đào Hoa phu nhân miếu. Vua Sở thích những người phụ nữ lưng ong, nhỏ, xây cung ñiện riêng cho họ ở: gọi là Tế Yêu cung, nên trong dân gian có câu: Sở vương hiếu tế yêu cung trung ña ngọa tử ( Vua Sở thích lưng ong, trong cung nhiều người chết ñói). Hai câu thực trong bài Đề Đào Hoa Phu Nhân Miếu của Đỗ Mục cho rằng Tức Hầu chết, nước Tức bị diệt bởi do sắc ñẹp của Tức Quỳ; Lại tỏ ý thương tiếc Lục Châu, ngụ ý chê trách Tức Quỳ. Đỗ Mục thời ñó dù nổi tiếng là một văn tài, ña tình, phóng khoáng; Dù ông có thương hoa, tiếc ngọc hơn những thi nhân cùng thời ( ), nhưng ông cũng có chung tư tưởng hồng nhan họa thủy : người ñẹp là nguồn gốc của những mối họa ( thủy ñây là khởi thủy, nguồn gốc )- Thạch Sùng, Tức Hầu bị diệt vong tại vì sắc ñẹp của Lục Châu, Tức Quỳ, chứ không phải vì sự say mê sắc ñẹp mà họ bị ám hại bởi những người ñàn ông khác, cũng say mê sắc ñẹp như họ, nên cũng muốn giành giựt người ñẹp làm của riêng mình ( tư hữu )!!! Cũng theo Đỗ Mục, Lục Châu dù chỉ là hầu, thiếp, ñã nhảy lầu tự tử vì một lời than oán của Thạch Sùng, như vậy mới là phải, làm ñúng, còn vợ như Tức Quỳ dù ñã suốt ñời im lặng như người câm, nhưng không dám chết theo chồng thì bị chê trách: Tam Tòng!!! Trong khi Vương Duy lại có cái nhìn khác trong bài tuyệt cú Tức Phu nhân : Mạc dĩ kim thời sủng Năng vong cựu nhật ân Khán hoa mãn nhãn lệ Bất cộng Sở Vương ngôn ( Đâu phải vì sự sủng ái bây giờ Mà có thể quên ñược ân tình ngày xưa

195 Ngắm hoa mà lệ chứa chan ñôi mắt Không nói một lời nào với vua Sở ) Đào vườn nhà Tiểu Mít Người Trung Hoa dùng hình ảnh và màu sắc tươi thắm của hoa ñào ñể mô tả nhan sắc của người phụ nữ ñẹp ngày xưa: Đào tai: má ñào( má người thiếu nữ hồng như màu hoa ñào ); Búp ñào, ñào non, ñào tơ mơn mởn ( ñào chi yêu yêu ) ñể chỉ người thiếu nữ dậy thì; Liễu yếu ñào tơ ñể chỉ người mảnh mai. Hoa ñào ñược nhắc nhở trong văn chương, trong ñời sống sinh hoạt của dân Trung Hoa và Việt Nam, là cây ñào ñược trồng ñể thưởng thức dáng, vẻ ñẹp của hoa: cây ñào cho hoa. Loại cây ñào hoa này thường nở rộ vào mùa xuân, có rất nhiều màu khác nhau: từ màu trắng ( bạch ñào), trắng pha hồng ( bạch hồng ñào ), hồng nhạt, hồng ñậm, ba màu hồng trên một cành ( ñào hoa tam sắc ) ñến màu hồng ñỏ ( bích ñào ). Hãy tưởng tượng trong mùa xuân phơi phới, có một cơn mưa màu tươi thắm của hoa bích ñào rơi lả tả như trong bài Tương tiến Tửu của Lý Hạ: Huống thị thanh xuân nhật tương mộ Đào hoa loạn lạc như hồng vũ ( Huống gì giữa ngày xuân, bóng chiều ñang phủ xuống Hoa ñào rơi lả tả như một cơn mưa màu hồng )

196 Nhụy của hoa ñào màu vàng; Những cánh hoa này là hoa kép trông giống như những cánh bướm, xếp vòng tròn, tựa vào ñài hoa với hai, ba hàng cánh ( 12, 14 cho ñến 32 cánh trong một hoa ), trải dọc, ñều theo cành cây một cách mềm mại. Thời gian tồn tại của hoa rất lâu: sống từ ba ñến bốn tuần, lại thêm hoa nở lần lượt, dù trồng ngoài vườn hay cắt cành cắm nhà cũng vậy - Trông rất ñẹp và thanh nhã. Cây ñào cho hoa thân mộc, cao từ 3 ñến 8m, da thân nhẵn Trên thân cây thường có nhiều nhựa ñào ( chất nhầy ñóng cục lại ). Lá ñơn mọc cách nhau, cuống ngắn, phiến lá lúc non xếp ñôi, nhọn hai ñầu, mép lá có răng cưa. Hoa kép xuất hiện trước lá. Cây ñào cho hoa cũng ñơm trái, nhưng ít, trái thì nhỏ và không ngon như cây ñào trái ñược trồng với chủ ñích thu hoạch trái - Loại cây ñào trái dễ trồng, sức sống rất mạnh; Hoa ñơn, cánh nhỏ như hoa mận, thường màu hồng nhạt.

197 Cây ñào vườn nhà Tiểu Mít Theo các nhà thực vật học, người Trung Hoa ñã biết trồng cây ñào ít nhất từ 4,000 năm về trước Nhưng lúc ñầu, khi cây ñào du nhập vào Tây phương ( một thế kỷ trước công nguyên ), lại từ xứ Ba Tư ( Perse- Iran ), nên ñược ñặt tên khoa học là Prunus persica, ñúng ra phải là Prunus sinensis, thuộc họ Rosaceae ( hoa hồng ). Nếu xếp loại thì các loại cây ñào cho hoa, cây ñào trái, cây anh ñào ñều thuộc họ Prunus. Nhưng cây ñào cho hoa và cây anh ñào có rất nhiều ñiểm khác biệt nhau: từ hình thái của cây, màu sắc, hoa trái cho ñến cả quan niệm và phương diện thẩm mỹ. Thân và cành cây anh ñào thì lớn và thô hơn cây ñào hoa. Hoa anh ñào là hoa ñơn, mọc thành từng chùm. Mỗi ñóa hoa chỉ lớn ñộ 2, 3cm, có 5 cánh mỏng, mịn, nở sát vào nhau. Hoa anh ñào nở chậm hơn hoa ñào cả tháng ( khoảng trung tuần tháng tư dương lịch ) Biệt ly kỷ xuân vị hoàn gia Ngọc song ngũ kiến anh ñào hoa - Lý Bạch / Cửu Biệt Ly ( Từ ra ñi ñến nay, ñã mấy xuân chưa về nhà Trước cửa sổ, năm lần thấy hoa anh ñào nở )

198 Hoa anh ñào là quốc hoa, là biểu tượng của nước Nhật: xứ sở hoa anh ñào, ñược gọi là Sakura ( Somei Yoshino), tiếng Anh gọi là Japannese Cherry tree, tiếng Pháp gọi là Cerisier du Japon, tên khoa học là Prunus pseudocerasus, họ Rosaceae, có nguồn gốc từ Tây Tạng. Theo ông Đỗ Thông Minh, ở Nhật có khoảng 60 loại anh ñào khác nhau.đời sống của hoa anh ñào rất ngắn ngủi, chỉ khoảng 2, 3 ngày - Hoa ñang ñộ tươi thắm là ra ñi - Hoa ra ñi có nghĩa là hoa rụng. Nhưng hoa anh ñào lại ñẹp nhất khi rụng rơi: Từng cánh hoa nhẹ, mỏng, màu trắng hồng lìa cành từng cánh một, bay bay trong gió xuân như những hoa tuyết mùa ñông rơi lã chã xuống mặt ñường Như trong một bức tranh mà người họa sỹ trong một lúc xuất thần ñã phóng bút, nay còn nằm trong một ngôi chùa cổ ở Kyoto.

199 Trong khi người Trung Hoa dùng hoa ñào ñể khắc họa vẻ ñẹp của người phụ nữ, thì ñối với người Nhật Bản, hoa anh ñào tượng trưng cho ñời sống của giai cấp Chiến binh Thị Vệ: Samurai Họ tự ví ñời sống của mình tươi ñẹp như ñời sống của ñóa hoa anh ñào - Ở ñó, sự sống và sự chết ñều có nét ñẹp khác nhau. Người Nhật có câu : Nếu là hoa, xin làm hoa anh ñào. Nếu là người, xin làm một samurai - Hoa anh ñào có hai lần tuyệt ñẹp trong ñời hoa: Khi nở rực rỡ dưới ánh nắng mùa xuân và khi lìa cành bay theo gió - Sự can ñảm tạo cho các Samurai xem cái chết là một vinh dự như cái ñẹp của những cánh hoa anh ñào rơi khi ñạt ñến thời ñiểm nở toàn mỹ. Sakura Sakura Sakura àsakura ànoyamamo satomo Miwatasu kagiri Kasumi-ka kumo-ka àasahi-ni niou Sakura àsakura àhanazakari - Shizuka (Hoa anh ñào, hoa anh ñào. Trên núi rừng, trong xóm làng Khắp nơi mà bạn có thể thấy ñược Chúng giống như sương mù hay những ñám mây. Hoa anh ñào ngát hương dưới ánh mặt trời buổi sáng.

200 Hoa anh ñào, hoa anh ñào. Nở rực rỡ ) Thi ca Việt Nam chịu ảnh hưởng lâu ñời của thi ca Trung Hoa,nên ra cũng thấy lần lượt những bài thơ trong nhiều thời kỳ văn học khác nhau ( từ cổ chí kim: từ thơ viết bằng chữ Hán, chữ Nôm ñến thơ mới sử dụng quốc ngữ ), ñều có vương vất hình ảnh hoa ñào rơi. Từ bài Hành Lạc Từ của thi hào Nguyễn Du, cuối thế kỷ 18: Sơn thượng hữu ñào hoa Xước ước như hồng ỷ Thanh thần lộng xuân nghiên Nhật mộ trước nê trễ. Hảo hoa vô bách nhật Nhân thọ vô bách tuế Thế sự ña suy di Phù sinh hành lạc sự ( Trên núi có hoa ñào Tươi ñẹp như lụa ñỏ Sáng mai giỡn màu xuân Chiều tối lăn bùn nhọ. Hoa ñẹp không trăm ngày Người sống không trăm tuổi Việc ñời thay ñổi luôn Kiếp người vui có hội. - Phạm Khắc Khoan + Lê Thước )

201 Thi sỹ Nguyễn Bính qua bài Thôi nàng ở lại ñầu thế kỷ 20, khoảng thời gian giữa thơ cũ không còn phát triển nữa và thơ mới nô nức trỗi dậy: Hoa ñào từng cánh rơi như tưới Xuống mặt sân rêu những mắt buồn Như những tâm hồn tan vỡ ấy Nhện già giăng mắc sợi tơ ñơn.

202 Thập niên 60 với Bài thơ hoa ñào của nhạc sỹ Hoàng Nguyên: Ngày nào à Dừng chân phiêu lãng Khách tới ñây khi hoa ñào vương lối ñi Màu hoa in dáng trời Tình hoa lưu luyến người Bồi hồi lòng lữ khách thấy chơi vơi.

203 Hay thi sỹ Nguyễn Trọng Tạo gần ñây với bài Tết sớm gọi tuổi mình : Không níu ñược mùa xuân quay trở lại Anh thôi ñành trồng một sắc ñào riêng Hoa ñào nở cuối chiều ñông giá buốt Tết bỗng dưng ñến sớm gọi tuổi mình.

204 Ta nhận thấy thi sỹ Việt Nam có cái nhìn khác hẳn ñối với những cánh hoa ñào tàn rơi, với tính nhân hậu, phong cách, bản sắc riêng của dân tộc, nhất là trong ca dao bình dân: Hoa ñào héo nhụy anh thương Anh mong bẻ lá che sương cho ñào

205 Hoa ñào héo nhụy là hình ảnh của người phụ nữ ñã qua thời xuân sắc: nhan sắc, tuổi xuân rồi cũng ñến lúc nhạt phai như ñóa hoa ñào Hoa ñào thắm tươi ñó rồi tàn úa ñó Lúc hoa ñào khai/nở không thể không nghĩ ñến lúc hoa ñào lạc/rụng Với nhận thức về duyên khởi duyên sinh, hoa ñào ñối với những vị xuất gia, ñược xem như một biểu tượng, qua ñó nhận thức thực tại mà chứng ngộ. Tự nở, tự tàn theo thời tiết Chúa xuân bị hỏi cũng khôn lời Sơ Tổ Trúc Lâm

206 Tùy theo căn cơ, có vị thấy hoa ñào nở mà ngộ ñạo, có vị lại thấy hoa ñào rụng mà ngộ ñạo. Như thiền sư Linh Vân ñời Đường, ở chỗ ngài Quy Sơn Linh Hựu lâu năm không ngộ, một hôm thấy hoa ñào nở mà chứng ñắc. Thiền lâm gọi chuyện này là Linh Vân kiến ñào minh tâm hay Linh Vân ñào hoa ngộ ñạo.thiền sư Linh Vân có làm một bài kệ rằng: Tam thập niên lai tầm kiếm khách Kỷ hồi lạc diệp kỷ sưu chi Tự tùng nhất kiến ñào hoa hậu Trực chí như kim cánh bất nghi ( Ba chục năm tìm kiếm uổng thôi Mấy phen lá rụng lại ñâm chồi Từ khi chợt thấy hoa ñào nở Nghi hoặc xưa nay dứt sạch rồi - Nguyễn Khuê )

207 Thiền sư Thủ Tuân ( ), một hôm ngồi nhắm mắt tĩnh tọa suốt ngày, ñến khi ngước mắt nhìn lên, thấy hoa ñào rơi lả tả liền ngộ, bởi lẽ ñào hoa lạn mạn là nhận thức trọn vẹn cái quy luật sinh, trụ, dị diệt của vũ trụ vạn hữu. Chung nhật khán thiên bất cử ñầu Đào hoa lạn mạn thủy ñài mâu Nhiêu quân tiện hữu già thiên võng Thấu ñắc lao quan tức tiện hữu ( Ngày trọn nhìn trời chẳng ngẩng ñầu Ngước trông lả tả cánh hoa ñào Che trời quanh bạn ñều giăng lưới Chẳng vượt lao quan, chẳng chịu nào - Nguyễn Khuê )

208 Vẻ ñẹp của hoa ñào là ñề tài muôn thuở trong thi ca - Hoa khai hay hoa lạc ñều là ñối tượng trữ tình ñặc biệt ñể diễn tả vẻ diễm lệ của phái nữ, nhất là má hồng màu hoa ñào như trong bài Thà rằng chẳng gặp thì thôi của thi sỹ Trần Vấn Lệ: Gặp nhau rồi cũng xa rời Xưa sau biết mấy triệu người nhớ nhau! Một cơn tái hội chừng nào? Bắt em hóa cánh hoa ñào, tôi hôn Trần Vấn Lệ

209 Hoa ñào trên má ai - Chẳng biết là màu hoa ñào in dáng trời, in trên má người làm nhà thơ bồi hồi, lưu luyến hay vì ngất ngây mà má em hồng thắm một màu hoa nở - Nhân diện ñào hoa tương ánh hồng : Mặt người và hoa ánh lẫn nhau dưới ánh nắng nồng nàn của mùa xuân. Ôi! Màu hoa ñào ngày xuân nào. Màu hoa ñào của bồn chồn, e thẹn, hẹn hò trong giai thoại của Thôi Hộ ngày xưa; Đào hoa y cựu tiếu ñông phong ; Nay ñã trở thành ñiển tích trong thơ của các thi nhân ñời sau này vậy: Trước sau nào thấy bóng người Hoa ñào năm ngoái còn cười gió ñông - Nguyễn Du

210 Hôm nay là xuân mai còn xuân Một cánh ñào rơi nhớ cố nhân - Nguyễn Bính Trong màu ñỏ hồng tươi thắm của hàng ngàn ñóa hoa ñào nở rộ mùa xuân, ta thấy như sống lại mối thâm tình của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lưng ngựa dặm trường, người ñầy gió bụi mang một cành bích ñào từ thành Thăng Long trở về kinh ñô Phú Xuân trao tặng cho người vợ yêu là Ngọc Hân công chúa, báo tin chiến thắng. Đã hơn hai trăm năm trôi qua; Đã hơn hai trăm mùa ñào ñua sắc, ñất nước Việt Nam trải biết bao thăng trầm, biến ñổi mà màu trữ tình của hoa ñào vẫn còn sống mãi, vẫn còn ngời sáng như dòng máu yêu thương thắm thiết chảy trong lòng vua Quang Trung nhà Tây Sơn và Ngọc Hân công chúa nhà Hậu Lê qua bài Ai Tư Vãn: Thương ai áo vải cờ ñào. Giúp dân, dựng nước biết bao công

211 trình - Ai ơi, ai nhớ chăng rằng. Nòi giống muôn năm hiên ngang. Làm gái toàn là Trưng Vương. Làm trai rạng hồn Quang Trung ( Hồ Đình Phương ) Xuân Phương Tài liệu tham khảo: Nhật bản và Sakura - Trần Nguyên Thắng - Đàn Chim Việt online ( tháng 2/2005 ) Đào hoa y cựu tiếu Tây phong Nguyễn Đình Mão Hoa ñào ngày xuân Nguyễn Khuê

212 Bùi Giáng Nguồn Xuân Đặng Tiến Hôm mùng ba mùng bốn theo nhau ñẩy lùi mồng một mồng hai của hôm nay Nguyên Đán (Mưa Nguồn, tr. 164) Câu thơ văn xuôi này của Bùi Giáng mang hai ñặc tính : một là ý nghĩa nói về ngày Tết và mùa Xuân, hai là chữ nghĩa ñi ngược chiều thời gian. Dĩ nhiên là mồng ba ñẩy lùi mồng hai ; mồng hai ñẩy lùi mồng một. Như vậy hôm nay Nguyên Đán nằm ở vị trí nào trên chuỗi tháng ngày? Nói khác ñi, Bùi Giáng ñứng từ thời ñiểm nào ở ñầu tháng giêng ñể phát ngôn? Lời thơ theo trật tự số mục, và lối ñếm thông thường : mùng một, mùng hai... mùng ba, mùng bốn... Nhưng theo ý nghĩa câu thơ, thì phải nói ngược lại : mùng bốn mùng ba (sẽ) theo nhau ñẩy lùi mồng hai mồng một. Như vậy, nhà thơ phát ngôn từ ngày hôm nay Nguyên Đán, như Nguyễn Bính năm 1940 : Năm mới tháng giêng mồng một Tết Còn nguyên vẹn cả một trời Xuân Nhưng nếu hiểu (ñã) theo nhau, thì tác giả lên tiếng vào ngày mồng Năm. Va øtrong cả hai giả thuyết, trật tự chữ nghĩa trong câu thơ Bùi Giáng vẫn không thuận chiều. Rối rắm như vậy ñể nói lên một ñiều cơ bản : thơ Bùi Giáng là một «dòng nước ngược» một tâm thức ñi ngược chiều thời gian, trong một Sử Lịch, ngược dòng Lịch Sử. Trong hàng vạn trang sách ñể lại, Bùi Giáng thường dùng từ Sử Lịch. Chỉ một lần dùng chữ Lịch sử ñể chối bỏ : Sử Lịch phai trang Chạy quàng Là Lịch Sử (Lá Hoa Cồn, tr. 55)

213 Xuân trong thơ Bùi Giáng là xuân không mùa, xuân duy nhất và tuyệt ñối, mà ông gọi là Nguyên Xuân (Lá Hoa Cồn, tr. 26), là khởi thủy của nguồn sống, nguồn thơ, quê của Em Mọi, của Đười Ươi, ñồng thời là ñối tượng, là cứu cánh của sáng tạo, của Lời Cố Quận, Tiếng Gọi Về : Thưa rằng ly biệt mai sau Là trùng ngộ giữa hương màu Nguyên Xuân (Mưa Nguồn, tr. 25) Tác phẩm, và cuộc ñời Bùi Giáng là niềm thủy chung trước sau như một với môït Màu Hoa Trên Ngàn : ông khởi ñi từ ñây và trở về lại ñấy. Xuân là nguồn mạch thơ tuôn tuôn từ miền xa biệt : Lỡ từ lạc bước chân ra Chết tự sơ ngộ màu hoa trên ngàn * Mùa Xuân xuất hiện thường xuyên trong tập Mưa Nguồn, và tái hiện trong Lá Hoa Cồn, về sau chỉ thấp thoáng mỗi ngày một ít, ở những thi phẩm cuối ñời. Mưa Nguồn thi phẩm ñầu tay và ñều tay nhất của Bùi Giáng ñược in năm 1962, gồm có nhiều bài làm từ Lời thơ trong sáng, tươi thắm và tha thiết, vào tập bằng hai câu mào ñầu : Xin chào nhau giữa con ñường Mùa xuân phía trước, miên trường phía sau là câu thơ nổi tiếng sớm nhất của Bùi Giáng, vì nó có thể ñược sử dụng ở nhiều tần số khác nhau : buồn hay vui, u hoài hay ñùa cợt, ví dụ khi bè bạn gặp nhau ngoài phố, lặp lại câu thơ : xin chào nhau giữa con ñường, dù không hiểu miên trường là gì. Và ý tác giả có thể ngược lại : mùa xuân phía sau, miên trường phía trước. Cũng cần nói thêm, thời ñó, 1962, thơ Bùi Giáng chỉ ñược truyền tụng trong một giới ñộc giả và bằng hữu, ñồng hương, chứ không phải là một «hiện tượng văn học» như gần ñây. Có thể là thơ của tuổi xanh, nên tập Mưa Nguồn ñã khởi ñi từ nhiều hình ảnh thắm tươi, ñiệu thơ ánh ỏi :

214 Những nhành mai sớm sương bên lá Những nhành liễu chiều gió bên cây Cũng lay lất bởi ñời xuân em ạ Thế nên chi anh cũng viết dòng này (Những Nhành Mai, Mưa Nguồn, tr. 10) Lời thơ tham dự với ñất trời vào niềm hoan lạc của mùa xuân. Thể thơ cổ ñiển, nhưng tác giả ñã trộn lẫn thơ bảy và tám chữ, với âm ñiệu lạ ở câu hai. Nhưng ñặc sắc trong thơ Bùi Giáng, thời ấy là những hình ảnh tân kỳ, trong thể thơ truyền thống : Tay lẩy bẩy níu gì xuân bay biến Ô thiều quang! Làn nước cũ trôi mau Em ñi lên vói bắt mấy hương màu Miền ñất Thượng có mấy bờ hoa mọc Xa biệt lắm Mưa Nguồn trên mái tóc Đã mấy lần thổi lạc lệ lưa thưa (Giã từ Đà Lạt,1958, Mưa Nguồn, tr. 94) Lời thơ diễn tả niềm hoang mang trước thời gian, ý tưởng không mới, nhưng lối kết hợp ẩn dụ thì mới, so với lối thơ tám chữ trước ñó. Ở Xuân Diệu, Huy Cận niềm ám ảnh của phôi pha không gây bất ngờ như với Ôi thiều quang! làn nước cũ trôi mau... Trần gian phôi pha, thời gian hủy diệt, nhưng nhà thơ chấp nhận quy luật, nên ñã ghì siết hai tay, Nàng Thơ ñẹp của trần gian ứa lệ : Tôi ñã nguyện yêu trần gian nguyên vẹn Hết tâm hồn và hết cả da xương (...) Còn ở lại một ngày còn yêu mãi Còn một ñêm còn thở dưới trăng sao Thì cành mộng còn tung lên không ngại Níu trời xanh tay vói kiểng chân cao Nhưng em hỡi trần gian ôi ta biết Sẽ rồi ra vĩnh biệt với ngươi thôi Ta chết lặng bó tay ñầu lắc Đài xiêu ôi xuân sắp rụng mất rồi (Phụng Hiến, Mưa Nguồn, tr. 30)

215 Những bài thơ tin yêu cuộc sống, tươi sáng và thắm thiết như vậy ít khi thấy ở những tập thơ sau, mà cũng ít người nhắc ñến. Âu cũng là một thiệt thòi cho ông. Chúng tôi trích dẫn một bài thơ xuân thắm tươi, có lẽ làm vào mùa xuân 1973, toàn văn : Nắng Nguyên Đán Chạy ñi em, nắng gió bốn chân trời Về chân ñất dưới chân em mọc cỏ Nắng Nguyên Đán lục lam hay hồng ñỏ Tía vi vu hồng lục cũng bao hàm Chạy ñi em! sương gió nắng thênh thang Trời ñất ñẹp từ bình minh vũ trụ Nắng Nguyên Đán của nguyên xuân ñầy ñủ Cỏ hoa hương chồi nhú lộc miên man Nắng xuân xanh mở cỏ mọc hai hàng Và riêng mở duy Một Hàng Ẩn Mật Nắng phơ phất vì sắc hương phơ phất Dưới khung trời mặt ñất mở thênh thang Chạy ñi em, gót ngọc bỏ hai hàng. (Bài Ca Quần Đảo, tr. 54) Phong cách nhắc lại một bài thơ trước : Chạy ñi em, qua vườn thắm theo ngày Cùng với phút giây này phơi mở lá Em ngó nhé cành xanh cây giục giã Hoa nghiêng ñầu ríu rít cạnh chim kêu... (Mưa Nguồn, tr. 96) Nhưng nhịp thơ nhanh, âm ñiệu khỏe, hình ảnh rộn ràng hơn, một ñiệu thơ hiếm có ở Bùi Giáng, nhưng vẫn lấy lại chủ ñề nguyên xuân, và giọng lẳng lơ cố hữu, cỏ mọc hai hàng, ñi ñến ngôn ngữ Ẩn Mật về sau. Tóm lại, một bài thơ không Bùi Giáng mà vẫn Bùi Giáng. Trở lại với giai ñoạn Mưa Nguồn, chàng thanh niên Bùi Giáng còn giữ niềm tin ở mùa xuân, ở trần thế trong thời gian, ở Màu Xuân : Ngàn xuân rộng vô ngần trong bóng nguyệt, hay trong bài Bờ

216 Xuân tiếp theo : Mùa xuân bữa trước mùa xuân bữa sau, xuân bốn bên trong hiện tại vây hãm tấn công ñời hạnh phúc lạnh như băng không làm sao nhúc nhích. (Mưa Nguồn, tr ) Mùa xuân, mùa xuân hiển hiện, lung linh ánh sáng, long lanh thinh sắc. Trong niềm hoan lạc của ñất trời, con người an tâm vui hưởng, vì tin ở sự tuần hoàn miên viễn, như tin vào một cánh én : Én ñầu xuân tuyết ñầu ñông Rừng cô tịch ngóng nội ñồng trổ hoa (Mưa Nguồn, tr. 62) Người ta thường nói : xuân về. Chữ về tin tưởng an lạc như Về Cố Quận. Xuân về với gió ñông, xuân mang thương nhớ trở về (Nguyễn Bính). Chữ về gây cảm giác ấm cúng, thân thiết, tin cậy : Mùa xuân hẹn Thu về em trở lại Ta nhìn nhau trong bóng nước mơ màng Nước chảy mãi bởi vì xuân trở lại Với dòng trong em hẹn ở bên ñường Ta sẽ ñợi nghe ñời em kể lại Thuở xưa kia... bờ nước ấy xưa kia Ta sẽ ñợi nghe ñời em nói mãi Bên ñời ai vạn ñợi ñã chia lìa Mùa xuân hẹn thu về em trở lại Bên ñời ñi còn giữ mãi hay không Giòng bất tuyệt xanh ngần xuân thơ dại Sầu hoang vu vĩnh hạ vọng non hồng. (Mưa Nguồn, tr. 61) Thơ là hạnh phúc của ngôn từ như trong Một Ngày Lễ Hội, tên một bài thơ Holderlin ñược Heidegger bình minh. Hạnh phúc trong lời nói, của lời nói, dù nói ñể chẳng nói gì : thuở xưa kia... bờ nước ấy xưa kia. Câu thơ không mang lại một thông tin nào cả. Xưa kia làm gì? Bờ nước ấy : ấy nào? Nào ai biết. Chỉ biết là

217 không gian và thời gian hạnh phúc. Hạnh phúc không cần nội dung. Hạnh phúc không cần lý do, không cần tự thức. Ngõ ban sơ, hạnh ngân dài, cổng xô còn vọng... Bùi Giáng mách ta thế, và có lần kể : Xưa kia tôi ñã có lần Và bây giờ ñã ñôi phần tôi quên (Ca dao, Mưa Nguồn, tr. 143) Nhà thơ không cho biết ñã có lần làm gì, nhớ gì và quên gì, nhưng chúng ta cảm rằng xưa kia ấy là hạnh phúc, ngay trong nhịp thơ tần ngần, ngập ngừng, lơ ñãng. Hồ Dzếnh rất ñược Bùi Giáng yêu thích, ñã thật thà hơn : Có lần tôi thấy tôi yêu Dáng cô thôn nữ khăn ñiều cuối thôn Xa rồi, nay ñã lớn khôn Biết cô hàng xóm có còn nhớ nhau? Chúng ta ñối chiếu, sẽ thấy sự khác biệt giữa hai tác giả, và ñặc sắc của thơ Bùi Giáng mà chúng tôi gọi là hạnh phúc của ngôn ngữ : Xin yêu mãi và yêu nhau mãi mãi Trần gian ôi! Cánh bướm cánh chuồn chuồn Hạnh phúc ấy là Xuân Trần Gian, ăm ắp trong thơ Bùi Giáng, thời ñiểm mưa nguồn trên mái tóc. Cùng với tinh thần ñó, trước khi mất, ông ñặt cái tên Thơ Vô Tận Vui cho một tập di cảo sắp sửa ñược xuất bản. Tuy nhiên, niềm vui vô tận ở ñây chỉ là một minh triết về cuộc sống. Từ ñó không thể nói ñời và thơ Bùi Giáng lúc nào cũng vui, dù theo lẽ buồn vui tương ñối của sự ñời. Vui ở ñây hiểu theo nghĩa hiền triết Đông Phương, như cá vui, bướm vui trong Nam Hoa Kinh của Trang Tử. Nhìn dưới góc ñộ tư tưởng hiện sinh của Phương Tây, thì ngược lại, có thể nói ñến bi kịch. Từ 1948, Bùi Giáng có câu thơ sấm ký : Ngày Xuân xanh sơ ngộ ñể thiên thâu (Mưa Nguồn, tr. 57). Câu thơ quan trọng, mang mâu thuẫn, có tính cách biện chứng, giữa thiên thu và sơ ngộ. Một mặt, nó nằm trong mạch Vũ Trụ Ca của Huy Cận : Lòng chim

218 gieo sáng dệt vân sa Trên bước ñường xuân trở lại nhà Mở sách chép rằng : vui một sáng Nghìn năm còn mãi tấm lòng ta (Áo Xuân, 1942) Mặt khác, nó báo hiệu cho chủ ñề «chết từ sơ ngộ», và Màu Hoa trên Ngàn sơ khai ñã là Màu Hoa Cuối Cùng : Lỡ từ lạc bước bước ra Chết từ sơ ngộ Màu Hoa Cuối Cùng (Chớp Biển, tr. 45) Bùi Giáng, rất sớm, ñã linh cảm rằng mình suốt ñời ñứng nguyên ở một tọa ñộ, xác ñịnh bởi một không gian Cố Quận và một thời ñiểm Nguyên Xuân : Rồi tôi lớn, ñi vào ñời chân bước Cỏ Mùa Xuân bị giẫm nát không hay Chợt có lúc hai chân dừng một lượt Người ñi ñâu? Xưa chính ở chỗ này (Chỗ Này, Mưa Nguồn, tr. 82) Có một mùa xuân nào, tuần hoàn trong trời ñất, cùng với niềm vui nào ñó. Nhưng có một hạnh phúc khác, màu xuân khác không bao giờ trở lại với nhân gian : Mưa Nguồn cũ quá xa rồi một trận Ôi xuân xanh vĩnh biệt như thể nào (...) Người viết mãi một màu xanh cho cỏ Người viết hoài một màu cỏ cho xuân... (Bài Ca Quần Đảo, tr ) Rồi suốt ñời, khi sáng suốt, khi cuồng ñiên, qua hằng vạn trang sách, người thơ chỉ làm hoài làm hủy một bài thơ, vẽ cho mình một chân dung duy nhất, như viết hoài một màu cỏ cho xuân. Xuân mười sáu suốt bến xuân chìm tắt Một bài thơ gieo suốt tự bao giờ (Bài Ca Quần Đảo, tr. 11) Năm mười sáu tuổi ñã xảy ra biến cố gì trong ñời tác giả làm chìm tắt mùa xuân? Chúng ta không biết, chỉ biết là ông làm thơ từ

219 tuổi ấy, khoảng 1942, tại Huế, theo lời ông kể ở ñầu sách Lời Cố Quận. Xuân về xuân lại xuân ñi Đi là ñi biệt từ khi chưa về Hai câu thơ ñơn giản. Ngớ ngẩn mà thâm sâu. Vớ vẩn mà thần sầu. Thâm sâu ở chỗ : lời nói tự hủy, tự lời bôi xóa lời. Câu thơ có nghĩa là : tôi vô nghĩa. Thần sầu ở chỗ : không mấy ai thấy cái chốn thâm sâu. Thơ Việt Nam nhiều câu hay. Nhưng hay kiểu Bùi Giáng, xưa nay có một. * Mưa Nguồn, tên sách là một từ ngữ, hình ảnh thông thường, như trong thành ngữ dân gian, chớp bể mưa nguồn. Những trận mưa rừng núi là hiện tượng thiên nhiên quen thuộc, có lẽ Bùi Giáng ñã nhiều lần chứng kiến cụ thể thời trai trẻ, khi chăn dê miền Trung du Trung Phước, khoảng Đây là những trận mưa giông lớn, ào ạt ñổ xuống rất nhanh, nhất là vào mùa hè, gây ấn tượng mạnh. Mưa Nguồn có thể hiểu theo nghĩa ñen. Lại thêm nghĩa bóng : mưa móc, ân sủng dội xuống nơi cội nguồn cuộc sống, ào tuôn, «giáng» xuống một lần rồi thôi, nhưng cũng có thể trở lại, trong lẽ tuần hoàn, như lời chờ mong của Tản Đà : Nước ñi ra bể lại mưa về nguồn, trong Thề Non Nước. Cần hiểu thêm, chữ nguồn, ở quê Bùi Giáng, còn có nghĩa ñời sống của dân tộc thiểu số ở miền trung du Trung Bộ, mà Bùi Giáng thường xuyên tiếp xúc. Họ thuộc nhiều chủng tộc, chủ yếu là người Gié Triêng và Ca Tu, mà cuộc ñời hoang dã ñã tạo ra và lưu lại nhiều ấn tượng sâu xa trong tâm thức Bùi Giáng. Cuộc trao ñổi hàng hóa giữa hai miền xuôi ngược - ngày nay gọi là Kinh Thượng - ñã ñể lại câu ca dao : Ai về nhắn với nậu nguồn Mít non chở xuống, cá chuồn chở lên

220 Nậu nguồn là những thương nhân chuyên môn buôn bán với Mạn Ngược. Và ở ñây có thể phát âm hai vần ngùn/chùn theo giọng Quảng Nam của Bùi Giáng, cũng như Mưa Ngùn. Như vậy mới kết vần ñược hai câu ca dao ñịa phương khác, mà Tế Hanh hay Sơn Nam ưa tham chiếu : Chim quyên xuống ñất ăn trùn Anh hùng lỡ vận lên ngùn (nguồn) ñốt than Thơ Bùi Giáng, có khi cần phải phát âm theo giọng tác giả, mới thú vị : Chén trà sương sớm bên thềm Vừa chờ chim hót vừa thèm chim (chiêm) bao. (Chén Trà, báo Thời Văn, tr. 24) Chim hót ñối ngẫu với chim (chiêm) bao. Chữ Nguồøn ở Bùi Giáng là một hình ảnh vừa quê mùa vừa uyên bác, tự nhiên mà tinh tế. Gốc Hán Việt là «nguyên», là nguồn cội, là nguồn sống, là Sơ Nguyên Ngọn Suối : con chim ñiên vì nhớ Suối vô cùng. Suối cũ Suối xanh Suối bờ mọc cỏ. Suối võ vàng em có hai tay Suối mừng nhìn thấy. Suối khóc suốt ñêm bây giờ suối nín... (Gió Nguồn, Lá Hoa Cồn, tr. 75). Suối ở ñây là Nguồn Xuân Tinh Thể. Nhưng nói vậy là nói lắp, vì Xuân ñã là Nguồn, và Suối ñã là Xuân. Tiếng Anh rất hàm súc khi dùng một từ Spring ñể chỉ Xuân và Nguồn. Trong thơ Bùi Giáng, Xuân ñồng nghĩa với Nguồn, như trong tiếng Anh. Nó là cõi uyên nguyên có trước Trời Đất, là «cái cửa khe huyền diệu» - «huyền tẫn chi môn» theo lời Lão Tử. Chữ «tẫn» Ngô Tất Tố diễn dịch là khe, mà có người «cắt nghĩa là giống cái, tức là mẹ ñẻ của muôn vật. Đó cũng là một nghĩa». Có lẽ, từ ñó hình ảnh khe, kết hợp với người Nữ, thường xuất hiện nơi thơ Bùi Giáng. Chữ môn nghĩa là cửa (nhân tạo), linh mục Dòng Tên, Claude Larre dịch là Porte (des secrètes merveilles) có lẽ, về sau ñã gợi ý cho Bùi Giáng làm ñoạn thơ nổi tiếng bắt ñầu với hai chữ ngõ và cửa : _ Ngõ ban sơ, hạnh ngân dài Cửa xô còn vọng ñiệu tài tử qua

221 Niềm vui, nghĩa sống con người ñã xô cửa bước ra từ cõi ban sơ ấy, và ngân dài, âm vọng qua lời thơ của người tài tử. Nhưng về sau lại lỡ từ lạc bước bước ra... và tác gỉa, hay ñộc gỉa có thể tùy nghi ráp nối nhiều câu lục bát khác vào ñoạn trên, như Tuệ Sĩ ñã gợi ý trong một bài báo rất uyên bác, trên báo Văn 1973 : Ta về ngóng lại mưa sa Giọt dài ly biệt nghe ra giọng chào Hoặc : Em về giũ áo mù sa Trút quần phong nhụy cho tà huy bay Vân vân... Như ñã nói : toàn bộ tác phẩm Bùi Giáng có thể xem như là một bài thơ duy nhất, một nét chữ lên ñàng quẩn quanh. Và người ñọc lý thú, vì cảm giác tham dự vào cuộc chơi, thậm chí là ñồng tác. Người ñời thường trích dẫn mấy câu thơ hay, bề ngoài ñơn giản, nhưng kỳ thật là phức tạp : Hỏi tên? Rằng biển xanh dâu Hỏi quê? Rằng mộng ban ñầu ñã xa Gọi tên rằng một hai ba Đếm là diệu tưởng, ño là nghi tâm. (Chớp Biển, tr. 132) Hai câu ñầu là một hình ảnh từ chương. Câu sau ñã khó hiểu hơn : một, hai, ba nghĩa là gì? Hoặc ta cho là thơ cà chớn, không cần tìm hiểu ; hoặc ta tìm hiểu và tham chiếu vào Đạo Đức Kinh, lời Lão Tử : «Đạo sinh ra một, một sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba sinh ra vạn vật» ; ý thức con người ñong ñưa giữa cái nghi và cái diệu : không nghi thì không có diệu, không nhờ cái diệu thì không giải tỏa ñược cái nghi. Đo và Đếm là hai thao tác của Tâm và Tưởng ñể tiếp xúc và nhận thức ngoại giới : ño cái liên tục và ñếm cái gián ñoạn. Nhưng còn là, là gì? Là môi giới qua Lời Nói. Nhưng Lời Nói là gì? Chúng ta trở về vị trí ñong ñưa sóng biển giữa Diệu và Nghi. Hiểu thơ Bùi Giáng không phải lúc nào cũng ñơn giản. Mà không hiểu, chưa chắc ñã ñơn giản.

222 Bàn về một chữ Xuân mà phải dàn xa dặm dài, như vậy phải biết ngừng lời, vì : Thưa rằng nói nữa là sai Mùa xuân ñang ñợi bước ai ñi vào (Chào Nguyên Xuân, Mưa Nguồn, tr. 25) * Tháng 5/1969, Bùi Giáng vào dưỡng trí viện Biên Hòa vì bệnh ñã từ «cuồng nhẹ chuyển sang cuồng nặng», các bác sĩ trong viện ñã hỏi ông về hình ảnh cô Em Mọi Nhỏ thường thấy trong thơ, và họ kể lại : «Trong thời trai trẻ, ñi kháng chiến, một chiều nọ, mệt, ñói, anh ñang lê từ bước một với chiếc ba lô khá nặng sau lưng, thì vừa quẹo một bước ñường mòn, anh chợt thấy một thiếu nữ thiểu số ñang giặt áo bên bờ suối, anh vừa dừng chân thì «bông hoa rừng» nó cũng vừa ngừng tay giặt, mỉm cười với anh, và niềm nở hỏi chào anh. Anh tưởng chừng mình ñang lạc vào suối Đào Nguyên, và hình ảnh này vẫn không phai trong tâm khảm». Câu chuyện, nếu quả có xảy ra thực cũng nên xem như một giai thoại và một biểu tượng. Người Em Mọi Nhỏ xuất hiện thường xuyên trong ñời thơ Bùi Giáng, suốt một nửa thế kỷ khói lửa và biển dâu, không dễ gì giải thích ñược bằng một nụ cười sơn cước. Cuộc ñời, ñời ai và ñời gì, cũng không ñơn giản như vậy và ñời Bùi Giáng lại có phần phức tạp hơn bình thường. Gái Núi, hay Em Mọi Nhỏ, còn có tên Duồng mô Din, là một ẩn dụ hữu cơ trong thơ Bùi Giáng, và có khả năng cấu trúc thi hứng như một hình ảnh Đầu Nguồn, một sử lịch sơ khai, một Suối Xuân diễm tuyệt như ñoạn trên ñã nói. Gái Núi là một khai thị, khai tâm, khai tứ, khai từ : Em từ Mọi Nhỏ thanh tân Mười hai con mắt thiên thần mở ra (Mười Hai Con Mắt, tr. 71)

223 Mở mắt ñể tiếp thu mùa Xuân Tinh Thể Mọi là Em, Mọi Sơ Xuân Ban Sơ núi ñỏ chào mừng non xanh (Bài Ca Quần Đảo, tr. 34) Em Mọi là quần thể, lập thành xã hội sơ khai một ảo ảnh mà nhà thơ ñã tiếp thị thời hoa niên, và dần dà ngày một ngày hai ñã cấu trúc thành một triết lý uyên nguyên, cấu trúc nguồn thơ và tiềm năng sáng tạo : Em ở trong rừng Mọi chị mọi em Sinh bình quay quần Suốt mấy mùa xuân Một thời thơ dại Em là em mọi Em ở ñâu rồi (Tặng Em Mọi, Mười Hai Con Mắt, tr. 215) Mọi chị mọi em, vị chi là nhiều em mọi. Kết hợp với mấy mùa xuân, thời thơ dại, hình ảnh Em Mọi ở ñây, cũng như ba người con gái chiêm bao ở bờ cỏ Phi Châu ở nơi khác, không phải là hoang tưởng tình ái nam nữ song phương, kiểu Kinh Thượng giao duyên, như trong những bài hát Bông Hoa Rừng, hay Nụ Cười Sơn Cước. _ Thậm chí trong thơ Đinh Hùng : Nàng lớn lên giữa mùa xuân hoa cỏ Nửa linh hồn u ám bóng non xanh Ngoài thiên nhiên nở bừng thân mỹ nữ Nàng yêu ta, huyền hoặc mối kỳ tình (...) Chúng tôi gặp nhau bên dòng suối ngọt Làm ñôi người cô ñộc thuở sơ khai Nàng bâng khuâng ñốt lửa những ñêm dài Ta từng buổi bơ vơ tìm bộ lạc Nàng là Gái Muôn Đời không ñổi khác Bộ ngực tròn nuôi dòng sống ñương xuân (Người Gái Thiên Nhiên, trong Mê Hồn Ca)

224 Người Gái Thiên Nhiên ở Đinh Hùng là một giấc mơ hiện ñại, với bộ ngực tròn trên tấm thân mỹ nữ, như trong những tiết mục trình diễn thi hoa hậu ở Âu Tây. Nàng bâng khuâng ñốt lửa những ñêm dài là hoang tưởng lãng mạn từ Chateaubriand hồi ñầu thế kỷ 19 còn ngân dài qua văn học, ñến Đinh Hùng và nhiều tác gia khác. Nhưng Bùi Giáng ñã gặp thơ Đinh Hùng, và thân thiết với cá nhân Đinh Hùng. Bùi Giáng viết nhiều bài khảo luận về các nhà thơ ñương thời và quen biết với mình, nhưng dường như chỉ tha thiết với thi phẩm của hai người, là Tuệ Sĩ và Đinh Hùng : «Đinh Hùng Mê Hồn Ca muốn nhảy vọt một trận. Ông muốn sống lại tâm tình người nguyên thủy. Ông muốn mang linh hồn nguyên thủy về ñối diện với xã hội văn minh...» (Thi Ca Tư Tưởng, tr. 132). Tuy nhiên giữa cuộc gặp gỡ ñó, có ñiều khác nhau : Nguyên Thủy trong thơ Đinh Hùng chỉ làm ñề tài thi ca, cùng lắm là một ẩn ước. Ở Bùi Giáng là khối ẩn ức, hiểu theo nghĩa ñẹp mà Bùi Giáng gọi là Mnemosyne, niềm nhớ nhung sâu kín, nỗi u hoài thao thiết, nguồn thi hứng chủ ñạo. _ Đinh Hùng ñã có những câu thơ tình diễm lệ : Thương nhau gói trọn hồn trong áo Mất nhau từ trong tà lụa bay (Hờn Giận, Đường vào Tình Sử) Những nét diễm tình này, không thấy ở Bùi Giáng, cho dù về sau, Bùi Giáng cũng có vài lời thơ mang âm hao Đinh Hùng : Em ở trong rừng một buổi xưa Ngẫu nhiên tao ngộ gió sang mùa Hai bờ lãnh ñịa ñau lòng gọi Sầu suốt giang sơn vọng tiếng thừa Em ở trong rừng em cũng ñi Xuân tàn lửa hạ ñốt trang ghi Rừng thiêng sự tích mờ vân thạch Vĩnh biệt lâm tuyền em bỏ ñi

225 Mất hết rừng xanh suối ngọc rồi Em từng là mọi mộng khơi vơi Rừng xanh nắng biếc em cười nói Một thoáng bình sinh giữa bốn trời (Em Mọi là Em, Chớp Biển, tr ) Rừng xanh, rừng thiêng, lâm tuyền ở ñây không hẹn hò kỳ ngộ như ở Đinh Hùng, mà là nỗi tổn thương không cứu vãn. Một trần gian lạc dấu Mùa Xuân : Còn ngọn suối ngọn sông nào mất ngọn Ngọn nguồn ñi trên không ngọn không nguồn Tôi leo mãi những ngọn ñồi xa ngọn Về xa xuôi những thung lũng xa nguồn Nằm giữa phố giữa trưa tôi vẽ bóng Con chuồn chuồn cuối hạ ñón ñầu thu Con châu chấu cuối thu về lóng cóng Sắp sang ñông từ giã nguyệt hư phù (Bài thơ Hay Nhất, Chớp Biển, tr.87) Ở ñây, một năm chỉ còn lại ba mùa, vì rừng ñã thiêu rụi mùa xuân : Em là em mọi Xưa ở trong rừng Nay rừng cháy hết Em lạc ở ñâu (Tặng em Mọi, Mười Hai Con Mắt, tr. 214) Trong chủ ñề Người em Mọi, ñời sống sơ nguyên, Mê Hồn Ca của Đinh Hùng không mang lại ảnh hưởng gì cho nguồn thơ Bùi Giáng lúc ñó ñã ñịnh hình, vững chắc, nhưng có lẽ ñã vun ñắp thêm vào niềm tự tin trong thi hứng của Bùi Giáng. Trường hợp tư tưởng phương Tây, như của Heidegger, có lẽ cũng tác dụng như vậy, khi Bùi Giáng tiếp cận Heidegger. Triết gia Đức này bình luận thơ Holderlin, ñề cập ñến nguồn gốc vũ trụ, thời Hỗn Mang (Chaos) và Định Danh (Nomos) và tính hoang dã thần thánh (sainte sauvageté) ñâm chồi nảy lộc, những hoang dã linh thiêng (sauvagetés sacrées), hoang dã vụng về trong thi tập Les Titans.

226 Và có lúc, Bùi Giáng ñã ñẩy niềm u hoài tiền sử của mình lên xa hơn nữa trong thời gian, qua hình ảnh Đười Ươi - người chưa thành người : Ta về rũ áo ñười ươi Trút tờ phong nhã cho người phụ nhau (Ta Về, Thơ Bùi Giáng, tr. 198) Đi vào cảnh giới si mê Gọi ñười ươi dậy nhe răng ra cười (Nhe Răng u buồn, trong Sa Mạc Trường Ca) Bùi Giáng có bài thơ tổng kết ñời mình : Ấy là thơ thuở chưa ñiên Ở trong dấu ngoặc quàng xiên reo cười Bây giờ xoang ñiệu ñười ươi Điệu hoa lầu các ngậm ngùi dấn thân (Thuở Chưa Điên, Thơ Bùi Giáng, tr. 86) Hai chữ Đười Ươi ở ñây sao mà bùi ngùi, thê thiết! Đười Ươi Thi Sĩ, nhiều lần Bùi Giáng tự xưng như thế, ñể bày tỏ niềm hoài vọng tìm lại thiên tính của con người, khi chưa lập thành xã hội, trong cõi trời ñấtsơnguyên. _ThuởUyênNguyênấy,làmùaXuân của Đất Trời, mùa Xuân của Con Người. Nói chuyện Mùa Xuân trong thơ Bùi Giáng mà chưa lên tận Ngọn Nguồn ñể diện kiến Đười Ươi, thì chưa vui. * Viết ñến ñây, chợt về ñôi kỷ niệm, chung quanh ngày Tết và mùa Xuân, hiểu theo nghĩa thông thường, không ẩn ý hay biểu tượng, triết lý gì. Ba ngàytết, ba tháng Xuân, và hình ảnh Tuổi Xuân, như một cành hoa mai, nở một lần trong thơ Bùi Giáng : Xuân này em có về không Nhành mai cố quận nở bông dịu dàng (Thơ Bùi Giáng, tr. 85)

227 Tiếp theo là một hình ảnh khác của ngày Tết Nguyên Đán : Mồng ba Tết ra ñường con gặp Một trẻ em ñi bán ñậu phụng rang - Thầy mua giúp! Đầu năm, dịp Tết Con mua nhiều, rồi nước mắt chứa chan Vì con biết ngày Mồng ba một dịp Không còn về cho bao ñứa trẻ con Bán ñậu phụng hay lau giày lau dép Đã lang thang ñầu gối rụng mỏi mòn. (...) _ Hỡi Thượng Đế! Cúi ñầu con thưa lại Ở trần gian ai cũng khổ liên miên Người ñã dựng cảnh tù ñày ñọa mãi Để làm gì? Cho sáng nghĩa Vô Biên? (Chớp Biển, tr ) Bài thơ hé mở một góc ñộ khác trong tâm hồn Bùi Giáng : khía cạnh xã hội, nhân ñạo trong thơ ông, xuất hiện ngay ở tập thơ ñầu, nhưng càng ngày càng rõ nét về sau. Nhất là từ khoảng 1970, trong ñời sống lang thang bên hè phố, ông chung ñụng với nhiều lớp người cùng khổ, chủ yếu là trẻ em nghèo khó và côi cút, mà ông rất mực yêu thương, chia sẻ từng miếng cơm manh áo. Đây là thời gian ông ý thức rõ tình người trong cơ khổ : Anh vẫn tưởng ñầu ñường thương xó chợ, Ai có ngờ xó chợ cũng thương nhau Ôi ñầu ñường ôi xó chợ nơi ñâu Là nơi ñó chốn kia anh rất rõ Trong máu me từng khoảnh khắc sơ ñầu (Anh vẫn Tưởng, Bài Ca Quần Đảo, tr. 48) Trong cảnh dân tộc ñiêu linh và xã hội lầm than, thì những phong tục hình thức ngày xuân trở thành vô nghĩa : Mỗi mùa xuân lá trổ bông Quên tờ cung chúc cũng không hề gì (Huế làm Thơ, Bài Ca Quần Đảo, tr. 44) Trong chừng mực nào ñó - xin nói rõ : trong chừng mực nào ñó - Bùi Giáng thuộc về thế hệ thanh niên không có mùa xuân, mà Tạ

228 Ký ( ), một nhà thơ xuýt xoát ñồng tuế và ñồng hương với Bùi Giáng, gọi là Thế Hệ Bốn Lăm : Chúng tôi : Thế hệ bốn lăm Vui chưa bao nhiêu, nhiều lúc khóc thầm Một phần tư thế kỷ Bốn lăm! bốn lăm Những kẻ ra ñi, những kẻ ñang nằm Những kẻ chết, những kẻ còn vất vưởng Có lần nhà thơ Tạ Ký mô tả làng Trung Phước quê hương mà Bùi Giáng gọi chung là Cố Quận, chìm trong khói lửa : Con lạc mẹ, bao ñêm chồng khóc vợ Măng bẻ rồi, tre không kín niềm quê Và ngày Tết, mùa Xuân với thế hệ ông : Cười nghiêng núi thẳm xuân gian khổ Khóc ñứng quê xa tết dạn dày (...) Có những con người không nói hết Căm căm thế sự nhíu ñôi mày Cố tri dăm ñứa nghèo xơ xác Ăn chực nằm chờ khắp ñó ñây Nhà văn Võ Phiến, trên báo Bách Khoa 1963, trong bài viết về Đỗ Tấn, cùng quê, ñã mô tả thế hệ này, trong ñó có mình : Chừng ấy biến ñổi dập dồn vào một thế hệ (...) mới lớn lên ñã gặp ngay cơn biến ñộng. Trong những năm ñáng lẽ nồng nhiệt hăng say nhất của ñời họ, thì một niềm tin vừa nhóm lên liền bị phá vỡ, một giấc mơ vừa thành hình vội vàng bị ñánh tan. Hy vọng nổ tan tành, liên tiếp, dễ như quả bóng cao su xanh ñỏ của trẻ con. Dĩ nhiên ñây là tâm trạng của một lớp trung niên thi sĩ, ở vào một ñịa phương, chúng ta không nên khái quát. Thiên hạ thiếu gì người lập thân, lập công, lập danh, lập tài sản, nhờ vào cái mà Võ Phiến gọi là biến ñộng, người khác gọi là Lịch Sử, và Bùi Giáng gọi là Sử Lịch.

229 Nhà thơ Hoàng Trúc Ly, trong lứa tuổi ñó, và thân thiết với Bùi Giáng, có câu thơ ñược truyền tụng một thời : Mùa Xuân còn gì thưa em Sáu dây rét mướt chưa mềm trăng khơi Và Phạm Công Thiện cũng gần gũi với Bùi Giáng, năm 1964, dạy học ở Đà Lạt, có bài thơ Xuân ñược bạn bè yêu thích : Mùa Xuân bay thành khói Tôi ca hát một mình Suốt ñời không biết nói Nước chảy tràn con kinh Tạ Ký lúc ấy cũng dạy ở Đà Lạt, rất thích bài thơ này, nhưng bực mình khi nghe một bài hát thời thượng, phổ nhạc thơ Kim Tuấn : Anh cho em mùa Xuân Nụ hoa vàng mới nở Mùa Xuân nào nhung nhớ (...) Ông bực vì cho là thơ xạo và xảo, vì anh làm quái gì có mùa Xuân mà cho ai, hay cho em? (dù rằng ở cõi ñời này, yêu nhau có khi là cho nhau những cái mình không có). _ Trong tâm trạng này, Tạ Ký có bài thơ Xuân tặng Phạm Công Thiện : Trời mùa ñông rừng núi Đời mùa ñông vô cùng Hút thuốc trong bóng tối Khói có bay lên không? Vào thời ñiểm ấy, Đà Lạt 1964, Phạm Công Thiện, có ñọc cho tôi nghe câu thơ mới làm : Cô ñơn về trắng sương rừng Tôi nghe tiếng hát hoang ñường nửa ñêm. Pháp, 1984 : bài thơ ñược in lại trong một album ñẹp mà anh tặng tôi. Câu thơ xưa ñổi lốt : Rắn trườn vỡ trứng chim rừng Tôi nghe tiếng hát hoang ñường nửa ñêm. Rắn : vì tác giả tuổi Tỵ (1941)

230 Giữa hai thoại, không biết câu nào hay hơn. Tôi kể lại chuyện này, vì thấm thoát ñã tròn hai mươi năm. Và bốn mươi năm. Đây là thời gian chúng tôi bắt ñầu tiếp cận thơ Bùi Giáng. Một mùa xuân xa... Xa. Bùi Giáng là một nghịch lý. Ông là một tác gia hàng ñầu, một nhà thơ lớn trong văn học Việt Nam hiện ñại, ñã sống, làm thơ và qua ñời, bên lề dòng văn học chính thống. Rồi trong những ñiều kiện lịch sử nhất ñịnh, thơ ông ñược truyền tụng, truyền khẩu, tạo nên một hiện tượng xã hội và chính trị Bùi Giáng, vào ba thập niên cuối cùng của thế kỷ hai mươi. Tác gia Bùi Giáng, và nhà thơ Bùi Giáng ñích thực, bị chen lấn giữa những huyền thoại Bùi Giáng. Và những kẻ mến yêu Bùi Giáng ñầy thiện chí, ñã nhiệt tình viết bài ca ngợi, càng làm rối mù thêm tọa ñộ của ông trên văn ñàn, thêm phần tơ chỉ rối chiêm bao. Bùi Giáng cả ñời chăm chỉ ñặt hai bàn chân, chân trái và chân mặt, bên lề chính trị và xã hội, nhưng ñã lừng danh - phần nào ñó - nhờ những ñiều kiện xã hội và chính trị. Đây là một nghịch lý, giới hiện sinh một thời có thể gọi là phi lý. Bài này dĩ nhiên là không có tham vọng giải quyết nghịch lý nói trên. Nó thoạt tiên chỉ là một bài báo Xuân. Nhưng lần theo ý xuân ñến thượng nguồn thơ Bùi Giáng, người ñọc có thể tìm lại ñược một trong nhiều sợi tơ mành xuyên qua thi phẩm và tư tưởng Bùi Giáng. Niềm xuân cố quận tê tê / Được chăng góp nhặt lời quê dông dài... Người rằng : Nói nữa là sai Mùa Xuân ñang ñợi bước ai ñi vào.

231 Đặng Tiến Orléans, Toussaint 2003 * Thơ Bùi Giáng trích từ : Mưa Nguồn, 1962 ; Lá Hoa Cồn, 1963 ; Bài Ca Quần Đảo, 1973 ; Thi Ca và Tư Tưởng, bản in lại 1998 ; Thơ Bùi Giáng, Montreal, 1990 ; Chớp Biển, 1996 ; Mười Hai Con Mắt, 2002 ; Báo Văn, Sài Gòn, 5/1973 ; Báo Thời Văn, TPHCM, số 19, Có câu ghi theo trí nhớ. * Phụ chú 5/11/2003 Người thân Bùi Giáng, là Thanh Hoài, Sài Gòn, ñọc bản thảo bài này, ñã minh xác một ñiểm : Bùi Giáng gặp Sơn Nữ không phải lúc ñi Bộ Đội, như ñã kể lại tại Biên Hòa, năm 1969, mà một năm sau khi giải ngũ. Vào năm 1950, ông từ khu Năm ra khu Tư ñể thăm nuôi người em là Bùi Tường ñang ăn học, phải ñi bộ hơn một tháng mới ñến nơi. Trong chuyến về, dọc Trường Sơn, Bùi Giáng ñã gặp một cô «Gái Núi» ñang tắm giặt bên bờ suối. Hình ảnh Nàng Tiên Một Lần này in sâu vào tâm khảm và thường tái hiện dưới tên Người Em Mọi Nhỏ. Khoảng 1990, Bùi Giáng có bài thơ nhắc lại chuyến hành trình, và cuộc gặp gỡ có phần hư cấu : Đường rừng Chuyến ñi ra Bắc năm xưa Đường rừng thác ñổ nguồn mưa bạt ngàn Bốn mươi năm lẻ chạy quàng Té lên té xuống lầm than cũng nhiều Bảy mươi ba tuổi xế chiều Còn nghe nức nở hoang liêu ñường rừng (Kỷ niệm chuyến ñi năm 1950) Trích từ Tâm Sự Tuổi Già.

232 Chiêm bao Em nằm ngủ giữa núi rừng Tôi ñi ở giữa nỗi mừng nỗi vui Lội qua khe suối dưới trời Ngắm mây ngắm gió sáng ngời bình minh Thấy em nằm ngủ một mình Ngồi xuống bên cạnh thình lình hôn em. Cả hai bài thơ còn nằm trong di cảo, chúng tôi công bố ñể mừng Xuân bạn ñọc. Và trân trọng cảm ơn bạn Thanh Hoài, người chính thức giữ tác quyền, ñã vui lòng cung cấp.

233 Mùa xuân trong thơ thiền Sân trước ñêm qua một nhành mai Thơ thiền là một dạng thơ chỉ ngắn gọn trong vòng một vài ñoạn rất ngắn nhưng hàm xúc ý nghĩa và mang ñậm màu sắc của triết lý nhà thiền. Thơ thiền không phải là những bài thơ dùng những từ ngữ Phật học phổ thông mà ña phần là những bài thơ dĩ cảnh tải ñạo như bài thơ nói về mùa xuân và cành mai của Sư Mãn Giác, một vị thiền sư lỗi lạc của dòng thiền Vô Ngôn Thông sống vào ñầu thế kỷ thứ X của triều ñại nhà Lý tức khoảng năm Mãn Giác Thiến sư sinh năm 1052 và mất năm 1096 ở tuổi 46. Trước khi nhắm mắt lìa ñời, sư gọi ñệ tử ñến bên giường và khuyến hóa bằng bài thơ thiền vô cùng thâm thúy có tên là " Cáo tật thị chúng" mà về sau ñã ñược vinh danh là bài thơ thiền lỗi lạc ñại diện cho dòng thi văn của hai triều ñại Lý-Trần tại Việt Nam. Bài thơ chỉ vỏn vẹn có 34 chữ nhưng hàm xúc và chứa ñựng ý nghĩa bao la vô tận của triết lý nhà thiền. Đặc biệt nó còn ñược xem là một bài thiền thi chuyển tải và nói lên triết lý cuộc sống cũng như nhân sinh quan và vũ trụ quan một cách vô cùng sống ñộng, thâm sâu và ý nhị. Bài thơ rất mộc mạc, thoạt ñầu chúng ta ñọc vào chỉ thoáng nghĩ ñến sự việc tự nhiên của mùa xuân, của hoa cỏ, nhưng khi phân tích kỹ thì chúng ta sẽ thấy một bài

234 học vô ngôn về cuộc sống ñược ẩn tàng trong hình ảnh của mùa xuân, của cành mai mà thiền sư muốn gửi gấm qua bài thơ này. Nguyên văn của bài thơ là: 春去百花落 Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñi trăm hoa rụng 春到百花開 Xuân ñáo bách hoa khai Xuân ñến trăm hoa cười 事逐眼前過 Sự trục nhãn tiền quá Việc ñời qua trước mắt 老從頭上來 Lão tùng ñầu thượng lai Trên ñầu già ñến rồi 莫謂春殘花落盡 Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết 庭前昨夜一枝梅 Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Sân trước ñêm qua một nhành mai Bản Hán Nôm ñọc theo hàng ngang từ trên xuống Hai khổ thơ ñầu là: "Xuân khứ bách hoa lạc. Xuân ñóa bách hoa khai" Xuân ñi trăm hoa rụng. Xuân ñến trăm hoa cười. Một sự việc rất hiển nhiên mà không ai chối cãi hay bác bỏ ñược, vì ñó là ñiều tất yếu của vạn vật. Xuân ñến thì hoa nở, xuân ñi thì hoa rụng, ñó là một hình ảnh, một ñịnh luật hiển nhiên của cuộc sống. Nhưng tại sao thiền sư lại ñưa hình ảnh này vào hai khổ ñầu của bài thơ này? Nếu chúng ta không nắm ñược không gian

235 và thời gian hay diển biến của hoàn cảnh ra ñời của bài thơ thì chắc không ai hiểu ñược ý tứ vô cùng thâm sâu của hai ñoạn thơ ñầu tiên này. Lúc thiền sư ñọc thơ là lúc ông biết mình sắp mất, thời khắc của cái chết ñã gần kề nên ông gọi ñồ chúng ñến ñể khuyến hóa bằng bài thơ này. Và qua hai khổ thơ ñầu, thiền sư không chỉ muốn nói ñến cái ñịnh luật diệt sanh hay vô thường bất biến của cuộc sống qua hình ảnh xuân ñến, xuân ñi, hoa nở, hoa rụng mà ý ông muốn nhắc ñệ tử mình là dù ông có mất ñi thì cũng không nên ñau buồn, thương tiếc vì ñó là ñịnh luật diệt sanh của vạn pháp thế gian. "Sanh ký, tử qui" Sinh thì ở, chết thì về không có gì ñáng phải ñau buồn thương tiếc cả. Cũng giống như mùa xuân ñến thì trăm hoa ñua nở, mùa xuân ñi thì trăm hoa rụng rơi, ñó là lẽ tất nhiên của cuộc sống, không có gì ñáng phải vui, buồn, thương, ghét cả. Ý thiền sư muốn ñệ tử nên hiểu rõ về ñịnh luật diệt sanh của thế gian và giữ tâm ý thật bình tĩnh, không dao ñộng trước sự ra ñi của thiền sư. Hai ñoạn thơ tiếp theo là: "Sự trục nhãn tiền quá. Lão tòng ñầu thượng lai" Việc ñời qua trước mắt. Trên ñầu già ñến rồi hay "Việc ñời qua trước mắt. Trên ñầu tóc ñiểm sương", cũng giống như hai khổ thơ trên, thiền sư lại dùng một hình ảnh rất hiển nhiên ñể mô

236 tả và ngụ ý về một sự việc mang tính triết lý nhân sinh là việc ñời và sự già nua của con người. Việc ñời hay thế sự là dòng chảy miên man của cuộc sống. Chữ "sự" có nghĩa là việc, việc trôi qua trước mắt có nghĩa là việc ñời hay sự ñời trôi qua trước mắt mà thiền sư muốn nói là gì? Trôi qua trước mắt thì tất nhiên con người ta phải thấy rõ, việc ñời là việc gì? Có phải chăng chính là cái ñược và mất của danh lợi, quyền tước, khen, chê cùng với những vui, buồn, thương, ghét trong cuộc sống mà con người từng nếm trải? Trôi qua trước mắt, là hình ảnh một con người khách quan ngồi ñó và ngắm nhìn sự ñời trôi qua trước mắt họ, cái nhìn của thiền gia khách quan chứ không phải cái nhìn của người trong cuộc chủ quan. Vì tác già là một bậc xuất gia nên ông không tham gia vào việc ñời nên ñối với sự ñời ông chỉ ngắm nhìn nó trôi qua trước mắt và nhận ñịnh nó. "Trên ñầu già ñến rồi" ngẫm nghĩ sự ñời mà bạc tóc hay lăn trôi vào dòng ñời ñể tranh giành, hơn thua, ghanh ghét nhau ñến bạc ñầu. Cả hai câu thơ trên ý thiền sư muốn nói là người ñời tuy thấy rõ và hiểu rõ sự phù du, giả tạo của cuộc ñời, của thế sự thăng trầm, thịnh suy, ñược mất nhưng vẫn lao vào nó như thiêu thân gặp lửa cho ñến khi mái ñầu ñiểm sương mà vẫn còn vui thích và tham ñắm với thế sự mà không nhận chân ñược sự vô thường, sanh diệt của vạn pháp. Nhưng nếu hiểu cả bốn ñoạn thơ trên qua con mắt của một thiền gia thì có thể hiểu một cách ngắn gọn là: Cuộc ñời vốn là vô thường cũng như mùa xuân ñến rồi mùa xuân lại ñi, hoa nở rồi hoa lại tàn, việc ñời cứ miên man xuôi chảy không ngừng, một ngày nào ñó con người cũng bước dần ñến ngưỡng cửa của sự già nua và chết chóc. Ý thiền sư muốn nhắc nhở chúng ta hãy nhìn thấy sự vô thường biến hoại của cuộc sống, của dòng ñời trong chính bản chất của cuộc sống và trong chính thân xác của chúng ta ñể ñừng quá tham ñắm và quay cuồng với nó vì vốn dĩ bản chất của cuộc ñời là vô thường, là ñau khổ là không có gì thuộc về chúng ta và chúng ta cũng không sở hữu bất cứ thứ gì trong cuộc sống này. Chỉ trong bốn khổ thơ gồm 20 chữ rất ngắn gọn nhưng ñã bao hàm cả bốn nỗi khổ lớn nhất của thế gian hay bốn hiện tượng tất yếu của ñời người là sanh, già, bệnh và chết. Bốn sự thật hay bốn tiến trình của ñời người mà không ai tránh khỏi.

237 Nhưng có phải chết là sẽ chấm dứt tất cả ñâu, sau ñời sống này sẽ là một ñời sống khác, qua ngày hôm qua là ngày hôm nay và qua ngày hôm nay sẽ là ngày mai. Thế sự luôn xuôi chảy không ngừng, dòng ñời sẽ chuyển lưu vô tận không bao giờ ngừng lại. Bánh xe thời gian cứ quay ñều trong từng giây, từng phút không bao giờ ngừng lại. "Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận" Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết, xuân dù có tàn nhưng hoa ñâu ñã rụng hết. Hoa vẫn nở, nở trong cả bốn mùa như cây mai tứ quý (xuân, hạ, thu, ñông) chẳng hạn. Đâu phải chết là sẽ chấm dứt tất cả! Một kiếp sống khác sẽ lại hình thành, một mùa xuân ñi rồi sẽ quay trở lại. "Đình tiền tạc dạ nhất chi mai" Sân trước ñêm qua một cành mai. Một cành mai ñã âm thầm nở trong ñêm, dù chỉ là một cành mai nở trước sân vào ban ñêm nhưng ñó cũng chính là biểu hiện cho sự trở lại và không bao giờ chấm dứt. Hai khổ thơ cuối chỉ vỏn vẹn có 14 chữ nhưng ñã nói lên ñược cái chân lý của cuộc sống. Sự chết không phải là ñiểm cuối cùng, sau

238 khi chết ñi ta sẽ còn trở lại. Có phải chăng ý thiền sư muốn gợi nhắc cho ñệ tử của ông biết là ông sẽ trở lại thế gian này ñể tiếp tục cái sứ mệnh ñộ sanh mà ông chưa hoàn thành ở cái tuổi bốn mươi sáu? Và có phải chăng ông cũng muốn nhắc rằng cái chết không phải là ñiểm tận cùng, là sự kết thúc tất cả mà cái cái chết chỉ là tạm thời hay chỉ là một giai ñoạn chuyển tiếp giữa hai thời kỳ, hai khoảng không gian và thời gian ñược qui ước bằng sự bắt ñầu và kết thúc và kết thúc ñể lại bắt ñầu cho một cuộc sống mới, một khởi ñầu mới của kiếp sống nhân sinh, của dòng ñời triền miên vô tận. Dù sao ñi nữa thì nói theo triết lý Phật giáo hay nói theo quan niệm cuộc ñời thì chúng ta cũng có thể chấp nhận ñược những ñiều hiển nhiên ñó của cuộc sống. Cuộc sống vốn dĩ luôn luôn biến ñổi không ngừng, sự ñời chỉ mang ñến cho con người những gánh nặng và sự mệt mỏi, cuối cùng rồi thì tất cả cũng kết thúc và ñiểm kết thúc cũng chính là ñiểm khởi ñầu do sự tham ñắm và mê luyến của chúng ta vào cuộc sống này. Cũng như câu nói " Biết ñời là khổ yêu ñời vẫn yêu", chúng ta biết cuộc ñời là ñau khổ chứ, chúng ta hiểu rất rõ nhưng chúng ta không thể từ khướt hay chối bỏ những cám dỗ của cuộc sống ñược ñó chính là ñiểm then chốt làm nên cuộc sống trầm luân của kiếp người. Nếu

239 chúng ta nhìn thấy, hiểu rõ và dừng lại thì cuộc dời sẽ chấm dứt, vòng quay sẽ ngừng lại và thế gian ñầy ñau khổ sẽ diệt vong. Nhưng sự thật là hiếm người làm ñược như vậy nên thế gian vẫn luôn luôn tiếp diễn và quay ñều theo năm tháng.hạnh phúc và ñau khổ cứ liên tiếp chồng chéo lên nhau, ñan xen và trộn lẫn vào nhau ñể mơn trớn và xoa dịu con người trong vòng tay của cuộc sống.

240 MÙA XUÂN QUA THI KỆ Như Hùng Đi cho hết cõi Ta Bà, sống cho trọn kiếp nhân sinh, cuối cùng chúng ta quay ñầu về cố quận, ñiểm không cùng của sanh tử, lằn ranh vô tận của vô minh, khởi ñầu và chung cuộc. Một sự ñối diện gay go, thách ñố giữa hai bờ mê ngộ, trên từng ñỉnh cao ngút ngàn của gian truân vất vả, với vô thường cận kề nối nhịp, hay trên từng hoang sơ trơ trụi tuyết sương, nhịp bước cùng ta trong sự hoan hỷ tuyệt cùng? Phố núi mây mù, sương mờ huyển hoá, ta làm kẻ lang thang lạc bước nẽo luân hồi, trôi lăn vào cuộc ñời ñầy biến ñộng. Trong muôn vàn sắc màu của kiếp nhân sinh, giữa chốn phong ba có không dị biệt, trên vạn nẽo ñi về của thành, trụ, hoại, diệt, có rồi không, ñổi thay biến hiện, nối kết với thời gian, xuân, hạ, thu, ñông, ñến rồi ñi, nở rồi tàn, với sanh, lão, bệnh, tử, thân phận mong manh của kiếp người. Như một âm vang, ñiệp khúc vô tận, réo gọi không dừng, mịt mùng xô ñẩy, ñến hẹn lại lên, thi nhau tước ñoạt. Bốn mùa luân chuyển của ñất trời, xuân nồng hương sắc, từng chớm nụ nở hoa, áo xanh áo ñỏ, thương yêu hy vọng, những ước mơ không bao giờ dứt, những khát vọng ñợi mong không bao giờ cạn. Nắng hạ chứa chan, ñượm cả không gian, ñốt cháy lòng người. Thu về mang theo bao nỗi thương nhớ, trên từng nẽo xưa chốn củ, ñếm thời gian trôi qua, nơi mí mắt bờ môi, in dấu ñợi chờ lên từng tâm khảm. Đông ñến, ôi! giá buốc tái tê, mưa buồn phủ kín, lạnh cả nhân gian, cả lòng người cây cỏ. Thời gian càng khắc nghiệt bao nhiêu, thì niềm hy vọng cho một ngày mai sáng lạng, một mùa xuân tươi vui, càng dâng cao bấy nhiêu. Dù ñó, một ảo ảnh xa xưa còn sót lại, một chút bình minh ấm áp, bất chợt len lõi qua tâm hồn. Trong chuổi dài bất tận ñổi thay của năm tháng, quá khứ nối nhịp với tương lai, trở thành thông lệ,

241 mỗi lần xuân ñến mang theo hương lạ, khiến cho cõi lòng hân hoan chào ñón, nhưng rồi cũng thành thông lệ, cuộc vui chưa trọn lại hối hả ra ñi, chưa nở vội tàn, chưa kịp ngừng lại vổ cánh bay, ñể cho cõi lòng hụt hẩng vấn vương, thương tiếc thi nhau tràn về chế ngự. Từ ngàn năm trước, ñến tận ngàn sau, cũng bấy nhiêu không thay ñổi, cũng thời gian, không gian, tâm thức trôi nổi, lên thác xuống ghềnh, ngày lại ngày qua, ñêm lại ñêm ñến, nước chảy mây bay, qua cầu gió thổi. Bốn mùa ñến ñi, thi nhau thăm viếng, héo úa nhạt phai thi nhau rơi rụng, tâm thức nhớ mong trở thành ước ñịnh. Đợi mùa xuân, ngóng mùa hạ, chờ mùa thu, trông mùa ñông, rồi xuân ñến, hạ tới, thu qua, ñông về, thành ñịnh mức của thời gian. Tất cả là ñịnh luật tự nhiên, dù chờ hoặc không chờ, dù ñợi hoặc không ñợi, không một ai có thể làm ñổi thay, nó vốn như vậy nếu nhận chân ra ñược, thì còn ñiều gì ñể chúng ta phải lo toan? " Xuân ñến Xuân ñi ngỡ Xuân hết Hoa nở hoa tàn chỉ là Xuân." Từ những cánh cửa mầu nhiệm nào ñó của thi kệ, thiền sư phổ nên bản nhạc không cùng của giác ngộ, ñể lối ñi về thắm ñượm an nhiên, cho hoa bướm ngày xuân tao ngộ, cho lòng người có dịp nở hoa, cho mê ngộ ñong ñầy hương sắc. " Người soi diện mục bên bờ suối. Thấy nụ hoa trôi bổng giật mình.". Thiền là chất liệu sống, sự sống, là suối nguồn tâm linh vi diệu, soi thấu bản thể của muôn vật, tìm về uyên nguyên của tự tánh, trãi lòng nhận biết trên từng tâm cảnh. Ngôn ngữ không còn là ngôn ngữ, trở thành tiếng lòng phủ kín không gian, hiển lộ những chôn dấu tận cùng. Muốn bắt nhịp phải bắt ngay từ trong ấy, từ những ẩn mang không cần ñến sự lý giải của ý thức, những ngăn ngại không cần ñến sự viện dẫn của tri thức. Hy vọng càng cao, hụt hẩng càng lớn, thời gian vẫn là chứng nhân của từng hiển hiện, trong những ñổ vỡ tàn phai, ñến

242 ñi luân chuyển ấy, ta khám phá ñiều gì, ñể có ñược sự giác ngộ, nhận thức tinh tường? Quả thật không phải là ñiều dễ dàng, làm sao ñể cho sự an lạc thường hằng trong mọi trạng huống, từ tâm ñến cảnh, từ cảm giác ñến thức giác, sáng tỏ trên từng lối ñi nẽo về, không ñợi mong lỡ nhịp, một sự phổ cập trùng lắng, ñầy ắp sự ung dung tự tại của những con người nối kết ñược thời không, tâm cảnh, thiên nhiên, hai bờ mê ngộ, trở thành một thực thể bất khả phân ly. Từng suy tư, từng hành ñộng, từng hơi thở, ñong ñầy hương thơm tinh khiết của giác ngộ, ở ñó không có rộn ràng ñợi mong khi xuân ñến, cảnh ñến, mà là sự hoan hỷ cùng tuyệt. Hương xuân, ý xuân thắm ñượm trong ñất trời, lòng người, không hề nhạt phai, không còn biên giới nhị nguyên, chủ thể khách thể, quá khứ tương lai, chỉ có hiện tại và bây giờ. Một sự tỉnh thức không có bóng thời gian, và thời gian ñã không thì làm gì có bốn mùa ñể lập? " Tâm tức Phật, Phật tức tâm Linh diệu chiếu cùng kim cổ thông Xuân ñến, tự hoa xuân mỉm miệng Thu về, ñâu chẳng nước thu trong." Tuệ Trung Thượng Sỹ Sống trọn vẹn với ý nghĩa tuyệt vời của giác ngộ mới không bị thời gian ñào thải, nó không còn là một ý thức, chỉ biết suy tư mặc cả. Sự kết tinh những nổ lực ñược chuyển hoá, thành một thứ năng lượng nuôi sống huệ mạng. Sự chuyển dịch của bốn mùa, không kéo nổi sự lớn lên trong tâm ý, tâm cùng cảnh ñã hoà nhập làm một, dù không làm chủ ñược cảnh, nhưng bên trong tâm thức, liên tục quán chiếu từng vi tế khởi diệt, nên lúc nào cũng tự tại, mĩm cười với gió trăng, với nở tàn rơi rụng, mà vẫn không hề biến ñộng lung lay. Hoa có nở rồi tàn sẽ gây khổ ñau thương tiếc, cho những ai phóng tâm móng ý, nhưng sẽ

243 không tác ñộng cho những ai, ý thức minh mẫn một ñiều ñã là hoa thì phải nở, phải tàn. Nhận thức một cách ñúng ñắn, sống trong sự linh hiện của tỉnh thức, sẽ giúp ta nhẹ bước an nhiên, ñến ñi trong vô thường sanh tử, như một chặng ñường dừng chân thăm hỏi, khai phóng nở ra trên từng hiện thực. " Hoa xuân nở hết lại sương thu Phù thế cuộc ñời khó bền lâu Ra thẳng ngoài trời cho thỏa chí Càn khôn nơi ấy có chừng ñâu." Thủy Nguyệt Thiền Sư Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch Mỗi lần ñoá mai hé nụ, ngàn hoa ñua nhau khoe sắc, là dịp ñể cho con tim rộn ràng, ñợi mong trở thành thông lệ, như nhịp cầu ñến ñi, trên bến bờ sanh tử, mà ta ñang cam chịu, nhưng có mấy ai làm chủ ñược, theo ñó mà vượt thắng hiên ngang ñếm bước trong từng nụ cười an tịnh? Một cơ hội không do mình tạo mà do ñất trời tâm cảnh nối nhịp, vì thế khi duyên ñã hết, khi cảnh ñã tàn cũng là lúc kéo theo bao mộng ñẹp, dập tắt bao hy vọng. Trong sự bẽ bàng cô liêu, ngang trái ñong ñầy, hạnh phúc hay thương ñau, tất cả ñược kết nối hình thành, do và bởi vì chính chúng ta, khởi lên sự tiếc nối không nguôi. Như ñoá hồng hé nụ ban mai ñón gió nhè nhẹ lùa qua, và rồi một thoáng mây bay chỉ còn lại những tàn hoa rơi rụng dưới chân hồng. Một thoáng mây bay, một làn gió từ ñâu ñưa lại, trở nên những thứ cần thiết cho con người, thiếu nó cuộc ñời trở nên vô nghĩa, và hình như không còn sinh lực ñể sống ñể thở.

244 1, Năm cánh hoa tròn, vàng nhị phô Nổi nênh vảy cá, chìm san hô Đông ba tháng trải, cành khoe trắng Xuân một lần thơm, nhánh nhẹ ñưa Đêm ngỡ nước trong, chim cháy cổ Sương lừng hương ngát, bướm tan mơ Hằng Nga như biết ñây hoa ñẹp Quế lạnh cung Thiềm, há mến ưa? 2, Năm ngày ngại rét, lười ra cửa Gốc lẻ nào ngờ ñã gió xuân Mặt nước băng tan, cây bóng ngã Đầu cành hoa trĩu, ấm chưa phân Trăng chìm xóm núi, lời ca bổng Mây ướt quan hà, tiếng sáo ngân Lạc tới chim bao, hoa một nhánh Muốn ñem tặng bạn, khó vô ngần! Thiền Sư Trúc Lâm Trần Nhân Tông

245 Trần Lê Văn dịch Thơ Văn Lý Trần 2 Quyển Thượng trang 471 Dù rằng gió mây lững lờ bay về nơi vô tận, mang hương lạ trãi ñến muôn phương, ñem nhịp thở phủ ñều trên từng ñỉnh cao ngất, qua bao nhiêu năm tháng thách ñố cùng thời gian, vẫn liên tục cất tiếng reo vang, tạo nên sức sống diệu kỳ. Phải chăng diệt vong là cơ hội tìm lại những gì ñã mất, tận cùng của khổ ñau là ñỉnh cao của hạnh phúc? Thời gian càng cay nghiệt bao nhiêu, thì ngược lại không gian vỗ về bấy nhiêu, ở ñấy vẫn những làn mây trắng như giải lụa trên nền trăng sao ẩn hiện, toả ra ánh sáng dịu dàng làm ấm lại những tháng ngày lang thang tìm phương trời chôn kỷ niệm. Ở ñó không có sự ñày ñọa của thời gian, không bị ñốt cháy bởi không gian, chỉ có sự an tịnh dâng tràn lên từng tâm thức. " Thuở bé chưa từng rõ sắc không Xuân về hoa nở rộn trong lòng Chúa xuân nay bị ta khám phá Chiếu trãi giường thiền ngắm cánh hồng." Thiền Sư Trúc Lâm Trần Nhân Tông Lời thơ mộc mạc bình dị thanh thoát, với tất cả chân tình không hề vướng bận, cái cảm giác tinh khôi trổi dậy, khám phá phút giây tuyệt vời thường xuyên có mặt. Hiện thực ngay lúc ñó, chỉ có bấy nhiêu, không thêm không bớt, không thiếu không thừa, thấy sao nói vậy, có sao thấy vậy. Một sự giác ngộ phủ vây cảnh cùng tâm, sự diệu kỳ của sức sống bùng lên ñọng lại tức thì ngay lúc ñó, cảnh ñó tâm ñó con người ñó, lặng yên vượt ra ngoài thời không. Hoa bướm ngày xưa nơi vườn thượng uyển, hay bướm hoa bên núi ñồi cô tịch, sắc ấy hương ấy có khác ñi nhưng cõi

246 lòng ngài không hề ñổi thay xao xuyến, tất cả ñều giống nhau. Thời gian trôi qua trong âm thầm lặng lẽ, không một lời thưa hỏi tiễn ñưa, bốn mùa thay áo cho nhau. Sự thức tỉnh ñến tự nhiên, sự bình thản ñến lạ lùng, ñong ñầy trong từng hơi thở. Cái ñẹp, cái hay, cái nên thơ, là có những lúc không cần ñào thật sâu, bới thật kỷ ở trong tâm ý ñể dệt vần, cho lời thơ bóng bẩy ñong ñưa, nhốt kín thơ trong ước lệ. Hảy ñể cho nàng thơ thong dong bay nhảy trong sự tuyệt cùng, ta không thể thúc ép khi sáng tạo. Điều quan trọng là chất liệu kết tinh, xuất phát từ ñâu, thấm ñược bao nhiêu vào tâm cảm. " Xuân về hoa bướm gặp nhau ñây Hoa bướm phải cần họp lúc này Hoa bướm xưa nay ñều là huyển Giữ tâm bền chặt bướm hoa thây." Giác Hải Thiền Sư Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch Xuân ñến tự lúc nào, sừng sững ở ñó, ngay tại ñó, khoác chiếc áo thời gian lên tâm thức trinh nguyên, không ñổi thay mời gọi, chỉ có lắng lòng thở sâu. Mùa xuân vẫn là ñề tài nóng bỏng, gợi hứng cho ta nhiều nhất, mùa của những vẽ ñẹp tuyệt vời trên trần gian ra sức ñiểm tô khoe sắc. Từ thiên nhiên ñến con người, nghèo cùng ñến giàu sang, khổ ñau ñến an lạc, tất cả ñều ấp ủ trong lòng một niềm hy vọng, một mùa xuân có chúa xuân ngự trị. Niềm hy vọng ấy dài lâu hay mong manh như sương khói, ñều do tâm thức của ta tạo thành. Cành mai năm xưa và cành mai bây giờ vẫn là cành mai của một hiện tại tối thắng.

247 " Xuân sặc sở, cỏ như nhung Khắp chốn ngàn cây bông trổ gấp Một cành dương liễu nẩy trùng trùng Trăng chìm ñáy biển nước lóng lặng Đảnh núi nhật lên bày chót cao." Thiền Sư Nhất Cú Tri Giáo Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch Trong vô tận của thời gian lẫn không gian, trong sự biến hiện ñổi thay của kiếp người, trong sự tàn phá không cùng của vô thường, giác ngộ mới là ñiều tuyệt diệu, một mùa xuân bất tận, một cõi thênh thang nhẹ bước ñi về.

248 CHÚT CHẠNH LÒNG NGẪU HỨNG MÙA XUÂN Giác Đạo DƯƠNG KINHTHÀNH Trời sớm vào xuân, những ñêm buồn thao thức, không ngủ ñược, hơi sương lạnh còn sót lại của mùa ñông năm cũ ñủ ñể cơ ñịa những người nhạy cảm với thời tiết một thoáng vấn vương. Dường như cái giá lạnh của mùa ñông phương ñông luôn gắn kết với sắc trời mùa xuân trước mắt, là một bước ñệm cho cảnh sắc huy hoàng trong nắng ấm. Nó có một chút se lạnh, một chút khô hanh nhẹ nhàng. Những lúc này người Sài gòn chúng tôi thầm bảo nhau là Sài gòn ơi! Gió tết ñã về. Trong ñêm khuya tỉnh mịch ấy,tôi chợt nhớ da diết câu kệ của thiền sư người Phúc Kiến Trung Hoa: Hoàng Bá Hy Vận (?-850): Học Đạo Do Như Thủ Cấm Thành Khẩn Bả Thành Đầu Chiến Nhất Thường Bất Thụ Nhất Phiên Hàn Triệu Cốt Chấm Đắc Mai Hoa Phác Tỉ Hương. (Trần Tuấn Mẫn dịch) Vượt khỏi trần lao việc chẵng thường Đầu dây nắm chặt giữ lập trường Chẵng phải một phen sương lạnh buốt Hoa mai ñâu dễ ngữi mùi hương.

249 Nếu như mùa ñông luôn làm chúng ta chạnh lòng khoắc khoải là chỉ bởi vì mùa xuân nhờ có nó mà khởi sắc tỏa hương. Mùa xuân vững vàng ngự trị trên những thử thách nghiệt ngã, có cả mất mác ñau thương. Cõi trần thế là vậy. Ví không có cảnh ñông tàn / Làm sao có cảnh huy hoàng ngày xuân. Ai ñó ñã thốt lên ñầy cảm hứng nhưng rất nhân quà. Với tôi, chỉ bốn câu kệ của Mãn Giác Thiền Sư ( ) trong bài Cáo Tật Thị Chúng cũng là quá ñủ ñể nói về mùa xuân thế gian: Xuân Khứ Bách Hoa Lạc Xuân Đáo Bách Hoa Khai Sự Trục Nhãn Tiền Quá Đầu Tòng Đáo Thượng Lai. (Cố HT Thích Thanh Kiểm dịch thơ) Xuân ñi mang cả một mùa hoa Xuân ñến hoa lòng nở với ta Muôn sự thăng trầm qua nước mắt Một dòng tuổi mộmng lại trôi qua. Đâu phải xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Nhưng ñiều kỳ lạ muốn nói là ở chổ hai bài kệ của hai vị thiền sư ở hai bờ ñất nước khác nhau lại có ñiểm nhấn ở hai câu cuối,

250 và nếu trong một thoáng ngẫu hứng, chúng ta thử ghép lại vào nhau thì tuyệt vời làm sao.thí dụ : Chẵng phải một phen sương lạnh buốt Hoa mai ñâu dễ ngữi mùi hương(-) Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai(-) Một ý của vế trước thì nhắc nhở người con Phật luôn phải tự thân trau dồi phẫm hạnh, ñể tiếng thơm bay ñược ngược chiều gió dặm xa. Vê` sau thì khuyên bảo chúng ta nhân duyên luôn ở trước mặt, chỉ người có ñủ ñầy ñức hạnh mới nhận biết và nắm bắt, dù là nghịch duyên cũng trở nên thuận duyên. Ai cũng biết, bài kệ Cáo Tật Thị Chúng không phải là bài kệ nói về mùa xuân và bài kệ ra ñời lại không nhằm ñúng giữa mùa xuân, mà là một bài kệ Trên Giường Bệnh Dạy Chúng trước khi thị tịch! Đây chính là ý nghĩa trên mọi ý nghĩa rất thâm sâu của tư tưởng Phật giáo. Không rõ bài kệ của thiền sư Hoàng Bá Hy Vận ra ñời nhằm vào hoàn cảnh nào nhưng rõ ràng hai tư tưởng ñã bắt gặp nhau ở tinh thần vượt thoát, nổ lực tự tánh. Đó là nguyên do ñể tôi chợt nhớ ñến thiền sư Hoàng Bá Hi Vận và Mãn Giác Thiền sư mỗi ñộ xuân sang. Nhất là trước những biến ñộng, trắc trở giữa ñời thường, nỗi nhớ ấy lại càng thêm mãnh liệt. Thơ-Kệ của thiền sư Phật giáo sao lại dễ dàng ñi vào tâm khãm con người và ñáp nhẹ vào văn học văn chương nhân loại như thế ấy?phải chăng triết lý Phật ñà không phải là một mớ mặc khải

251 mang nặng hình ảnh thần quyền, luôn làm nhụt chí nhân loại, văn chương nếu có ca ngợi thì cũng chỉ dừng lại ở ngưỡng tôn giáo. Thơ-Kệ của các thiền sư Phật giáo bước qua ngưỡng cửa thiền môn, ñi vào tận những chốn sâu thẵm trần ñời, làm hành trang gợi nhớ một tinh thần tự chủ, một Phật tánh ñộc lập vốn hằng có ở mỗi chúng sanh. Mượn hình ảnh sinh diệt ñến rồi ñi của thiên nhiên, như hoa mai mùa xuân ñể nói về những mùa xuân- hoa mai bất diệt! Mà sinh-diệt, ñến rồi ñi ở ñây hoàn toàn không có bàn tay tạo hóa nào can thiệp. Sao mà thấm thía vô cùng tận! Đó há chẵng phải là sức mạnh ñầy tính nhân văn lẫn siêu thực mà rất thực của cuộc sống. Như vậy, thơ kệ Phật giáo còn là nguồn cảm hứng vô biên cho những khám phá mới của thời ñại,như chính cốt cách, căn bản giáo lý Phật ñà hơn hai mươi lăm thế kỷ trước.và ñó cũng chính là sự mặc ñịnh Phật giáo không phải là một tôn giáo. Mùa xuân phương ñông nói chung và của Việt Nam chúng ta nói riêng, luôn gắn liền với hình ảnh Phật giáo bao ñời nay mà dường như nói ñến mùa xuân mà không nói ñến Phật gíáo (Lễ Chùa Đầu Xuân) là không còn mùa xuân vậy. Đó là ñiều chắc chắn. Đạo lý Tứ Ân Phật giáo ñã un ñúc nên tinh thần thờ cúng Tổ Tiên Tưởng Nhớ Ông Bà trong những ngày xuân thật vô cùng ý nghĩa.ngay như Ông Táo Công mà chúng ta còn cúng tiển ñưa nữa là ai. Họ không phải là ma quỷ, là kẻ khuất bóng âm cung, mà là những người mở mang bở cõi, những người sanh ñẻ ta ra mới có ngày nay. Tưởng nhớ họ chính là gìn giử tính cách giáo dục ngàn ñời trong tinh thần dân tộc, một dân tộc phương ñông. Hai vế thơ cuối của hai vị thiền sư vừa nêu trên, rất ứng hiện với những người con ñất Việt ñang sống xa xứ. Nhất là những nước ñông Âu. Người ta kể rằng ở những nơi này, tuy giao thừa mồng một tết không ñược như quê nhà nhưng ñiều chắc chắn và gần như phải có là ai ai cũng ñều mong muốn ñến ngôi chùa gần nhất

252 lễ bái và xin lộc ñầu năm. Ngôi chùa dù ở ñâu vẫn là nơi che chở hồn dân tộc Nếp sống muôn ñời của Tổ Tông(Thơ Ôn Mãn Giác). Hình ảnh này rất cuốn hút người bản ñịa và họ cũng dễ dàng hòa nhập với người Việt chúng ta ñón mừng xuân mới. Điều này có nghĩa rằng họ luôn ñi tìm những cái gì họ thiếu hoặc không có, nhất là tinh thần tương trợ, sống quần cư và ñặc biệt truyền thống thờ cúng Tổ Tiên của người Việt chúng ta. Như vậy tinh thần dân tộc người Việt xa xứ vẫn luôn bắt nguồn từ ngôi chùa, vì ngôi chùa ñã gìn giữ tất cả niềm tự hào ñó ñể có tất cả hôm nay dù là ở xứ người lạnh giá. Bà con người Việt chúng ta ly tán, xa xứ có rất nhiều nguyên do, nhưng tinh thần dân tộc, truyền thống Uống Nước Nhớ nguồn thì vẫn chỉ có một. Đó là hình ảnh ngày tết. Vậy nên khi ñọc lên hai vế thơ trong ý nghĩa này chúng ta mới hiều hết những vui buồn của nhiều mãnh ñời khác nhau. Tôi rất ấn tượng khi nhìn những tấm hình chụp mái chùa Việt chìm sâu trong lớp tuyết dày, không gian chung quanh xám xịch, chư Tăng và Phật tử ñều co ro trong những bộ áo ấm dầy nhiều lớp. Vậy mà nhìn lên chánh ñiện, một khung cảnh mới ấm áp làm sao. Đức nghiêm từ ngồi ñó mĩm cười nhìn hàng con Phật co ro trong niềm tin chánh pháp, trong tinh thần dân tộc ngàn năm. Nếu chẵng một phen sương thấm lạnh (?) Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết (?) Đọc ñi ñọc lại rất nhiều lần mà nếu cũng chỉ hai câu ñó thôi, sao lòng vẫn chạnh thương, cảm hoài nhưng rất mạnh mẻ dứt khoát, khẳng ñịnh rằng mùa xuân vẫn còn mãi bên ta dù ñã phải chịu một mùa ñông giá rét.

253 Mùa xuân trong tranh thêu xứ Huế Hoa mai xứ Huế với màu vàng ñược thêu bằng kim tuyến trên nền vải ñen tuyền. Chùm pháo hoa trong ñêm giao thừa rực sáng trước kỳ ñài Huế; bộ tứ quý mai, lan, cúc, trúc bắt mắt; những cành mai vàng xứ Huế ñược thêu bằng chất liệu kim tuyến tất cả ñều ñược thể hiện trong tranh thêu xứ Huế.

254 Hoa mai xứ Huế với màu vàng ñược thêu bằng kim tuyến trên nền vải ñen tuyền.

255 Cành mai với nhiều màu sắc.

256 Phúc Lộc Thọ.

257 Nếu như người miền Bắc thường chơi bộ tứ quý tùng, cúc, trúc, mai thì người xứ Huế lại ưa thích bộ tứ mai, lan, cúc, trúc. Nhiều cửa hàng tại Huế ñã thêu kết hợp bộ tứ trên cùng một bức tranh

258 Chùa Thiên Mụ, một danh lam thắng cảnh tuyệt vời của Huế, vào xuân

259 Nặng vai già tác phẩm tranh thêu có sự thể hiện với hình ảnh mẹ già gánh hàng rong qua những cây cầu bắc qua sông, một ñặc trưng của nhiều miền quê Việt Nam. Cùng một bức tranh ñược thêu với hai màu thủy mạc và bình thường ñể khách hàng lựa chọn.

260 Bức tranh thêu hoa lan vào xuân, kèm theo ñó là mai...

261 Văn Nguyễn (VNE)...trúc và cúc.

262 Y HÌNH HOA MAI HOA ĐÀO

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274 ..

275 Dịu dàng các loài hoa dưới Xuân Trời như ñã bước sang trang, Cho thành phố mộng mơ màng tỏa hương. Chiều buông nhè nhẹ bóng sương, Sáng ra giọt ñọng lại vươn cánh vàng... Anh ñào báo mộng xuân sang, Chàng mai bẻn lẽn ngỡ ngàng dưới xuân. Thắm tươi cô cúc tưng bừng, Em lan mang ñậm nét rừng hoang sơ. Cô hồng lắm mộng lắm mơ, Anh chàng hoa giấy ñề thơ trữ tình. Cô nàng hoa huệ trắng tinh, Dưới ñêm lặng lẽ chị quỳnh ñưa hương.

SBD HO TEN Ngày Sinh Sửa đổi DOAN THI AI DAO THI AN DO VAN AN DO XUAN AN LE

SBD HO TEN Ngày Sinh Sửa đổi DOAN THI AI DAO THI AN DO VAN AN DO XUAN AN LE 30001 DOAN THI AI 05.01.1993 30002 DAO THI AN 17.05.1995 30003 DO VAN AN 09.08.1995 30004 DO XUAN AN 20.09.1993 30005 LE HONG AN 29.07.1992 30006 LE XUAN AN 19.02.1994 30007 MA MY AN 25.08.2005 30008 MAC

More information

SBD HỌ TEN Ngày Sinh Sửa đổi NGUYEN VINH AI DO XUAN AN HOANG VAN AN LUU LE HONG AN

SBD HỌ TEN Ngày Sinh Sửa đổi NGUYEN VINH AI DO XUAN AN HOANG VAN AN LUU LE HONG AN 40001 NGUYEN VINH AI 26.10.1995 40002 DO XUAN AN 03.05.1998 40003 HOANG VAN AN 25.09.1994 40004 LUU LE HONG AN 19.03.2003 40005 NGO THI THUY AN 17.11.2000 40006 NGUYEN CONG AN 07.07.1997 40007 NGUYEN HUU

More information

YLE Movers PM.xls

YLE Movers PM.xls BẢNG KẾT QUẢ THI ANH VĂN THIẾU NHI CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC CAMBRIDGE (YLE) Kỳ thi ngày: 18/11/2018 Buổi: Chiều Cấp độ: Movers 1 BUI PHAM DANG NAM 11/06/2010 3 2 3 8 2 LE PHUC ANH 07/07/2009 2 4 2 8 3 VO GIA

More information

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG NHẬN 100 LẦN SOCIALBOOST PLUS THÁNG 8/2017 Họ và Tên LAI THUY DUONG NGUYEN THI THANH DUONG VU ANH NGUYEN THU HUYEN BUI HAI YEN NG

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG NHẬN 100 LẦN SOCIALBOOST PLUS THÁNG 8/2017 Họ và Tên LAI THUY DUONG NGUYEN THI THANH DUONG VU ANH NGUYEN THU HUYEN BUI HAI YEN NG DANH SÁCH KHÁCH HÀNG NHẬN 100 LẦN SOCIALBOOST PLUS THÁNG 8/2017 Họ và Tên LAI THUY DUONG NGUYEN THI THANH DUONG VU ANH NGUYEN THU HUYEN BUI HAI YEN NGUYEN THI NGOC HUYEN NGUYEN VAN DAN NGUYEN QUANGMINH

More information

YLE Starters PM.xls

YLE Starters PM.xls BẢNG KẾT QUẢ THI ANH VĂN THIẾU NHI CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC CAMBRIDGE (YLE) Kỳ thi ngày: 08/12/2018 Buổi: Chiều Cấp độ: Starters 1 WANG NAN SIANG 28/02/2010 3 5 5 13 2 CHEN HSUAN BANG 08/04/2012 5 5 5 15 3 HUANG

More information

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09 STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/2018 2 PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/2018 3 LAO VAN DOAN 0966xxx669 5/15/2018 4 CHU THI BAO NGOC 0916xxx993 5/15/2018

More information

STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx TITANIUM STEPUP CREDI

STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx TITANIUM STEPUP CREDI STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx277 03. TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx111 03. TITANIUM STEPUP CREDIT 3 DO DINH DAO 0943xxx000 03. TITANIUM STEPUP CREDIT

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Pre- Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER 1 SCHOOL YEAR

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Pre- Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER 1 SCHOOL YEAR Class: Pre- Intermediate 1 1 Tran Phuc An 8.6 6.7 6.8 6.5 6.9 7.4 8.7 8.4 7.5 C 2 Nguyen Manh Dan 9.1 8.4 7.9 6.9 5.2 6.7 9.5 6.7 7.6 C 3 Huynh Tuan Dat 8.7 7.4 6.8 6.3 4.1 7.7 9.7 7.6 7.3 C 4 Lam The

More information

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09 STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/2018 2 PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/2018 3 LAO VAN DOAN 0966xxx669 5/15/2018 4 CHU THI BAO NGOC 0916xxx993 5/15/2018

More information

DANH SÁCH HOÀN TIỀN THÁNG 11 CTKM "SINH NHẬT VUI ƯU ĐÃI LỚN" DÀNH CHO KH MỚI STT Tên KH CMND Số tiền hoàn 1 LE ANH THUY ,403 2 NGUYEN THI

DANH SÁCH HOÀN TIỀN THÁNG 11 CTKM SINH NHẬT VUI ƯU ĐÃI LỚN DÀNH CHO KH MỚI STT Tên KH CMND Số tiền hoàn 1 LE ANH THUY ,403 2 NGUYEN THI DANH SÁCH HOÀN TIỀN THÁNG 11 CTKM "SINH NHẬT VUI ƯU ĐÃI LỚN" DÀNH CHO KH MỚI STT Tên KH CMND Số tiền hoàn 1 LE ANH THUY 025355865 152,403 2 NGUYEN THI HUONG HUYEN 320635110 1,500,000 3 HA DUY THANH 023146891

More information

SBD HO N5 TEN NGAY SINH BUI NGOC AN HOANG THI NHI AN HOANG THI UT AN NGUYEN BINH AN

SBD HO N5 TEN NGAY SINH BUI NGOC AN HOANG THI NHI AN HOANG THI UT AN NGUYEN BINH AN SBD HO TEN NGAY SINH 50001 BUI NGOC AN 16.08.1989 50002 HOANG THI NHI AN 19.08.1993 50003 HOANG THI UT AN 19.08.1993 50004 NGUYEN BINH AN 15.12.1995 50005 NGUYEN HUU AN 06.10.1993 50006 PHAM THI AN 05.04.1984

More information

N5 SBD HO TEN Ngày Sinh 0001 HOANG VAN AN LUU LE HONG AN NGUYEN CONG AN NGUYEN DINH NGAN AN

N5 SBD HO TEN Ngày Sinh 0001 HOANG VAN AN LUU LE HONG AN NGUYEN CONG AN NGUYEN DINH NGAN AN N5 SBD HO TEN Ngày Sinh 0001 HOANG VAN AN 23.10.1996 0002 LUU LE HONG AN 19.03.2003 0003 NGUYEN CONG AN 07.07.1997 0004 NGUYEN DINH NGAN AN 13.01.2000 0005 NGUYEN HAI AN 05.12.1995 0006 NGUYEN QUOC AN

More information

YLE Movers PM.xls

YLE Movers PM.xls BẢNG KẾT QUẢ THI ANH VĂN THIẾU NHI CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC CAMBRIDGE (YLE) Kỳ thi ngày: 16/12/2018 Buổi: Chiều Cấp độ: Movers 1 NGUYEN HUU XUAN KHANG 10/04/2009 4 4 5 13 2 TRAN LONG MINH DUY 01/10/2008 2 2

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Pre- Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Pre- Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR Class: Pre- Intermediate 1 1 Tran Duc Anh 6.5 5.7 4.3 4.9 4.0 4.0 5.9 6.7 5.3 D 2 Tran Ngoc Van Anh 7.6 8.2 6.9 8.2 7.3 7.3 8.9 9.4 8.0 B 3 Pham Dai Duong 7.4 8.2 7.6 7.4 6.6 7.1 8.5 9.2 7.8 C 4 Le Xuan

More information

Danh Sách Trả Thưởng Chi Tiêu Đợt 1 (1/12/ /12/2018) STT TEN_KH SO_THE GIẢI HOÀN TIỀN 1 NGUYEN THI SEN XXXXXX0125 1,000,000 2 DOAN HUONG G

Danh Sách Trả Thưởng Chi Tiêu Đợt 1 (1/12/ /12/2018) STT TEN_KH SO_THE GIẢI HOÀN TIỀN 1 NGUYEN THI SEN XXXXXX0125 1,000,000 2 DOAN HUONG G Danh Sách Trả Thưởng Chi Tiêu Đợt 1 (1/12/2018-31/12/2018) STT TEN_KH SO_THE GIẢI HOÀN TIỀN 1 NGUYEN THI SEN 422076XXXXXX0125 1,000,000 2 DOAN HUONG GIANG 457353XXXXXX8460 1,000,000 3 NGO VAN PHUC 422076XXXXXX7476

More information

Mục lục 1.Chú ý an toàn 2.Danh sách các bộ phận 4~5 6 3.Chú ý trong thi công 7 4.Các bước thi công chính Chuẩn bị lắp đặt bồn tắm~lắp đặt bồn tắm (1)C

Mục lục 1.Chú ý an toàn 2.Danh sách các bộ phận 4~5 6 3.Chú ý trong thi công 7 4.Các bước thi công chính Chuẩn bị lắp đặt bồn tắm~lắp đặt bồn tắm (1)C NTE150 2013.10 HƯỚNG DẪN LẮP ĐẶT BỒN TẮM GANG TRÁNG MEN ĐẶT SÀN CÓ CHÂN FBY1756PWGE, FBY1756PWNE Để phát huy hết tính năng của sản phẩm, vui lòng lắp đặt đúng như bản hướng dẫn này. Sau khi lắp đặt, hãy

More information

STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx TITANIUM STEPUP CREDI

STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx TITANIUM STEPUP CREDI STT Tên KH Số điện thoại Hạng thẻ 1 NGUYEN THI HOANG YEN 0933xxx277 03. TITANIUM STEPUP CREDIT 2 PHAM NGOC PHUONG 0945xxx111 03. TITANIUM STEPUP CREDIT 3 DO DINH DAO 0943xxx000 03. TITANIUM STEPUP CREDIT

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PR

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Intermediate 1   RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PR Class: Intermediate 1 1 Dang Quang Anh 8.0 6.0 6.1 7.9 6.8 7.3 7.3 7.7 7.1 C 2 Nguyen Thuy Quynh Anh 8.3 6.4 6.0 7.5 6.6 7.3 5.4 9.1 7.1 C 3 Nguyen Tran Ha Anh 8.8 6.4 8.5 8.7 9.0 7.1 9.9 8.5 8.4 B 4 Chang

More information

Movers PM.xlsx

Movers PM.xlsx BẢNG KẾT QUẢ THI ANH VĂN THIẾU NHI CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC CAMBRIDGE (YLE) Kỳ thi ngày: 24/03/2018 Buổi: Chiều Cấp độ: Movers 1 NGUYEN LINH CHI 31/12/2009 5 5 5 15 2 BUI HOANG QUAN 19/06/2008 5 4 5 14 3 BLINO

More information

N5 SBD HỌ TEN NGAY SINH DUONG QUOC AI CHU MINH AN NINH VAN AN PHAM THI THUY AN

N5 SBD HỌ TEN NGAY SINH DUONG QUOC AI CHU MINH AN NINH VAN AN PHAM THI THUY AN N5 SBD HỌ TEN NGAY SINH 50001 DUONG QUOC AI 16.09.1993 50002 CHU MINH AN 14.08.1990 50003 NINH VAN AN 22.06.1994 50004 PHAM THI THUY AN 17.05.2000 50005 VUONG THI AN 03.09.1992 50006 BUI THI ANH 08.08.1997

More information

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09

STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/ PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/ LAO VAN DOAN 09 STT Tên Khách hàng Số điện thoại Ngày giao quà dự kiến 1 NGUYEN QUAN TUNG 0966xxx838 5/15/2018 2 PHAM NHUT MINH 0936xxx848 5/15/2018 3 LAO VAN DOAN 0966xxx669 5/15/2018 4 CHU THI BAO NGOC 0916xxx993 5/15/2018

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Movers RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR INTERNATIONAL ENGLISH

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Movers RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR INTERNATIONAL ENGLISH Class: Movers 1.1 No. Name Speaking Listening Grammar Social Studies 1 NGUYEN CAO THIEN AN 7.7 9.3 9.8 8.8 9.7 8.9 8.9 9.6 9.1 High Distinction 2 LE PHUONG ANH 7.7 8.7 9.0 7.8 9.1 6.5 7.8 8.6 8.2 Distinction

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM No. Class: Starter 1 Name RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YEAR

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM No. Class: Starter 1 Name RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YEAR Class: Starter 1 1 Tran Nguyen Binh An 7.2 5.6 7.1 5.3 3.8 5.3 8.6 6.1 D 2 Phung Lam Ngoc An 7.8 8.2 8.6 7.6 4.3 7.1 9.3 7.6 C 3 Tu Pham Tieu Bang 7.5 8.3 9.2 7.4 4.4 7.9 9.6 7.8 C 4 Nguyen Thi Truong

More information

Họ tên Quà tặng Điện thoại Ngày TRINH ANH VIET 20, xxxx555 3/3/2017 9:00 NGUYEN CAM TU 20, xxxx057 3/3/2017 9:00 DO THI HONG DIEP 500,000

Họ tên Quà tặng Điện thoại Ngày TRINH ANH VIET 20, xxxx555 3/3/2017 9:00 NGUYEN CAM TU 20, xxxx057 3/3/2017 9:00 DO THI HONG DIEP 500,000 Họ tên Quà tặng Điện thoại Ngày TRINH ANH VIET 20,000 090xxxx555 3/3/2017 9:00 NGUYEN CAM TU 20,000 093xxxx057 3/3/2017 9:00 DO THI HONG DIEP 500,000 098xxxx068 3/3/2017 9:00 DO TUAN ANH 20,000 012xxxx122

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Upper-Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YE

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Upper-Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YE Class: Upper-Intermediate 1 History Economics Math Biology Physics Chemistry 1 Le Hai An 8.3 8.7 8.8 9.0 9.4 9.6 7.4 9.1 8.8 B 2 Hoang Truc Anh 7.1 5.5 7.2 7.4 8.0 7.7 6.0 6.9 7.0 C 3 Nguyen Phu Cuong

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Elementary 1 RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PROG

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Elementary 1   RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PROG Class: Elementary 1 1 Tran Nguyen Binh An 7.6 6.0 6.1 6.9 6.8 5.9 7.1 6.6 C 2 Phung Lam Ngoc An 8.2 6.8 8.1 7.9 8.2 6.4 8.7 7.8 C 3 Tu Pham Tieu Bang 7.4 8.1 8.4 8.4 8.6 8.3 9.3 8.4 B 4 Nguyen Thi Truong

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Pre-Intermediate 1 RESULTS FOR SEMESTER I SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Pre-Intermediate 1   RESULTS FOR SEMESTER I SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH Class: Pre-Intermediate 1 Name Speaking Listening Grammar Reading & Chemistry Mathematics 1 Dang Quang Anh 7.8 7.6 6.8 7.9 7.0 6.2 8.7 8.4 7.6 C 2 Nguyen Thuy Quynh Anh 7.6 8.7 6.7 7.3 6.5 6.1 6.8 7.3

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Flyers 1 RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR 2015

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: Flyers 1 RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR 2015 Class: Flyers 1 No. Name Speaking Listening Grammar 1 PHAN DIEN KY BOI 8.3 9.1 8.8 8.9 7.6 7.8 8.6 7 8.3 Distinction 2 LUC PHU HUNG 8.5 9 7.9 8 7.3 6.8 9.1 7 8 Distinction 3 LUU DUONG BAO KHANH 7.5 9.6

More information

KET for Schools_ August xls

KET for Schools_ August xls BẢNG KẾT QUẢ THI ANH VĂN CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC CAMBRIDGE Kỳ thi ngày: 11/08/2018 Cấp độ: KET 0001 CONG CHIEN NGUYEN Pass 128 0002 BA RIN PHAM Z 0003 THI MAI ANH DO Council of Europe Level A1 112 0004 KHOI

More information

No. THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Pre-Intermediate 1 Name Speaking Listening Grammar RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL

No. THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Pre-Intermediate 1 Name   Speaking Listening Grammar RESULTS FOR SEMESTER II SCHOOL Class: Pre-Intermediate 1 Name Speaking Listening Grammar Reading & Chemistry Mathemati 1 Le Hai An 8.9 9.0 7.6 7.7 9.9 7.4 7.3 9.0 8.4 B 2 Le Minh Anh 7.1 5.6 6.6 5.4 7.3 7.7 7.7 5.3 6.6 C 3 Hoang Truc

More information

NO CIIOONG THUONG NIEN NAM 2017 DAI H(.M DONG COn Vietcombank ran HANiOf-JMCP DAI THlTONG VIET NAM C0NG HOA XA HOl CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tur do

NO CIIOONG THUONG NIEN NAM 2017 DAI H(.M DONG COn Vietcombank ran HANiOf-JMCP DAI THlTONG VIET NAM C0NG HOA XA HOl CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tur do NO CIIOONG THUONG NIEN NAM 2017 DAI H(.M DONG COn Vietcombank ran HANiOf-JMCP DAI THlTONG VIET NAM C0NG HOA XA HOl CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tur do - Hanh phuc Dia< M3D1 16/12/201 ~.98 T*. Khai,HaN6i

More information

Danh Sách Trả Thưởng Thẻ Mở Mới Đợt 1 (01/12/2018 tới 31/12/2018) STT TEN_KH SĐT Giải Hoàn tiền 1 TRAN KHANH LINH 096xxxxx104 1,000,000 2 NGUYEN NGOC

Danh Sách Trả Thưởng Thẻ Mở Mới Đợt 1 (01/12/2018 tới 31/12/2018) STT TEN_KH SĐT Giải Hoàn tiền 1 TRAN KHANH LINH 096xxxxx104 1,000,000 2 NGUYEN NGOC Danh Sách Trả Thưởng Thẻ Mở Mới Đợt 1 (01/12/2018 tới 31/12/2018) STT TEN_KH SĐT Giải Hoàn tiền 1 TRAN KHANH LINH 096xxxxx104 1,000,000 2 NGUYEN NGOC DIEM 093xxxxx779 1,000,000 3 NGUYEN TIEN DUNG 090xxxxx796

More information

No. THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Movers 2.1 Name Speaking RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR List

No. THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Movers 2.1 Name   Speaking RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR List No. Class: Movers 2.1 Name Speaking Listening Grammar Reading & Writing Social Studies Science Maths 1 NGUYEN HOANG ANH 8.8 9.7 8.6 9.7 9.8 9.9 9.8 9.2 9.4 High Distinction 2 DOAN NGOC TRUC GIANG 8.6 9.8

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: TOEFL Beginner 1 RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YEAR 2

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Class: TOEFL Beginner 1 RESULTS FOR SEMESTER I ACADEMIC YEAR 2 Class: TOEFL Beginner 1 Speaking Listening Grammar Reading & Literature Geography History Economics Math Biology Physics Chemistry 1 Le Hai An 8.9 9.2 8.3 9.2 8.7 9.6 8.2 8.9 8.9 B 2 Hoang Truc Anh 8.7

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL RESULTS FOR SEMESTER I SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Date of issue: Ja

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL   RESULTS FOR SEMESTER I SCHOOL YEAR INTERNATIONAL ENGLISH PROGRAM Date of issue: Ja Class: Intermediate 1 Geograph Histor Econom ic Math Phsics Chenistr GPA 1 Vu Nhat Chuong 8.9 9.0 6.4 8.6 7.6 6.5 7.5 7.0 7.7 C 2 Nguen Tran Anh Du 9.0 8.9 6.7 8.3 8.7 8.4 7.6 8.2 8.2 B 3 Do Le Y Duen

More information

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI TRI ÂN CTKM GỬI TIỀN TRÚNG TIỀN STT Tên Chi nhánh Tên Khách hàng Trị giá giải thưởng VND 1 Sở giao dịch NGUYEN QUANG H

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI TRI ÂN CTKM GỬI TIỀN TRÚNG TIỀN STT Tên Chi nhánh Tên Khách hàng Trị giá giải thưởng VND 1 Sở giao dịch NGUYEN QUANG H DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI TRI ÂN CTKM GỬI TIỀN TRÚNG TIỀN STT Tên Chi nhánh Tên Khách hàng Trị giá giải thưởng VND 1 Sở giao dịch NGUYEN QUANG HA 2,000,000 2 Sở giao dịch NGUYEN PHUOC MINH DUC 2,000,000

More information

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Starters RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR INTERNATIONAL ENGLIS

THE ASIAN INTERNATIONAL SCHOOL Class: Starters RESULTS FOR SEMESTER II THE ACADEMIC YEAR INTERNATIONAL ENGLIS Class: Starters 2.1 No. Name Speaking Listening Grammar Social Studies Science 1 PHAM HUYNH LOC AN 7.5 7.4 6.7 8.7 5.9 6.9 8.0 7.4 7.3 Pass with Merit 2 JI YOU BIN 7.8 10.0 10.0 9.5 9.0 7.5 9.3 9.3 9.1

More information

GIẢI TƯ Tên khách hàng Mã dự thưởng Chi nhánh NGUYEN THI HEN NHCT CHI NHANH 9 LE DINH TAM NHCT SAM SON HUA THANH PHONG NHCT CA

GIẢI TƯ Tên khách hàng Mã dự thưởng Chi nhánh NGUYEN THI HEN NHCT CHI NHANH 9 LE DINH TAM NHCT SAM SON HUA THANH PHONG NHCT CA GIẢI TƯ Tên khách hàng Mã dự thưởng Chi nhánh NGUYEN THI HEN 1294090 NHCT CHI NHANH 9 LE DINH TAM 6327127 NHCT SAM SON HUA THANH PHONG 0737415 NHCT CA MAU NGUYEN THI CAI 6532757 NHCT QUANG NINH NGUYEN

More information

Final Index of Viet Ad Person.xls

Final Index of Viet Ad Person.xls 11000-001 Truong Tan Sang 11000-002 Nguyen Thi Doan 12100-001 Nguyen Phu Trong 12220-001 Nguyen Phu Trong 12220-002 Truong Tan Sang 12220-003 Nguyen Tan Dung 12220-004 Nguyen Sinh Hung 12220-005 Phung

More information

Bốn bài thi của Phó đại sĩ

Bốn  bài  thi  của  Phó  đại  sĩ 1 Bốn bài thi của Phó đại sĩ Tác giả : Văn Thận Độc Dịch giả : Dương Đình Hỷ Phó đại sĩ (497-569) là một cư sĩ đời Tề, Lương người huyện Nhĩa Ô nay thuộc tỉnh Triết Giang. Năm 16 tuổi lấy Lưu thị, sanh

More information

THÔNG CÁO BÁO CHÍ

THÔNG CÁO BÁO CHÍ HỘI SỰ NGHIỆP TỪ THIỆN MINH ĐỨC Minh Duc Charitable Foundation (MDCF) 明德慈善事業基金會 Website: http://www.tuthienminhduc.com Địa chỉ: Chùa Trung Lâm, xã Tân Xã, Thạch Thất, Hà Nội Số 242A Minh Khai, Quận Hai

More information

TIEM LUC CAN BANG-BAOVE SINH THAI VA PHAT TRIEN NONG THON QUA XAY DUNG HE THONG CHAN NUOI GIA CAM DAC SAN TAI VIETNAM

TIEM LUC CAN BANG-BAOVE SINH THAI VA PHAT TRIEN NONG THON QUA XAY DUNG HE THONG CHAN NUOI GIA CAM DAC SAN TAI VIETNAM The role of Old Hungarian Poultry Breeds in development of poor regions with regards to agrarian environmental protection and gene conservation in Vietnam VAI TRO CAC GIONG GIA CAM CHAN THA HUNGARY TRONG

More information

MM CBTT/SGDHCM-06 (Ban hanh kern theo Quyit dinh so 07/2013/QD-SGDHCM ngay 24/07/2013 cua TGD SGDCK TPHCMvi Quy chi Cong bs thong tin tai SGDCK TPHCM)

MM CBTT/SGDHCM-06 (Ban hanh kern theo Quyit dinh so 07/2013/QD-SGDHCM ngay 24/07/2013 cua TGD SGDCK TPHCMvi Quy chi Cong bs thong tin tai SGDCK TPHCM) MM CBTT/SGDHCM-06 (Ban hanh kern theo Quyit dinh so 07/2013/QD-SGDHCM ngay 24/07/2013 cua TGD SGDCK TPHCMvi Quy chi Cong bs thong tin tai SGDCK TPHCM) TAP DOAN HOA CHAT VIET NAM CONG TY CO PHAN BOT GIAT

More information

DANH SÁCH 200 KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI NHÌ STT ID KHÁCH HÀNG HỌ TÊN KHÁCH HÀNG HO THI MY QUYEN NGUYEN THANH VINH LAM QUA

DANH SÁCH 200 KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI NHÌ STT ID KHÁCH HÀNG HỌ TÊN KHÁCH HÀNG HO THI MY QUYEN NGUYEN THANH VINH LAM QUA DANH SÁCH 200 KHÁCH HÀNG TRÚNG GiẢI NHÌ STT ID KHÁCH HÀNG HỌ TÊN KHÁCH HÀNG 1 28342753 HO THI MY QUYEN 2 28259949 NGUYEN THANH VINH 3 28265356 LAM QUANG DAT 4 23156836 NGUYEN NGOC NHO 5 26231419 NGUYEN

More information

Giáo trình tư duy thơ hiện đại Việt Nam

Giáo trình tư duy thơ hiện đại Việt Nam G'.0000016852 A I H O C Q U O C G I A H A NGUYEN BA THANH g i A o t r i n h i n DUY TH0 HIEN DAI VIET NAM O K ] O D G Ha NQI NHA XUAT BAN DAI HOC QUOC GIA HA NO' GIAOTRiNH TITDUY THAT HIEN DAI VIET NAM

More information

BAN CHAP HANH TRUNG ITOOVG * BANG CONG SAN VIET NAM S6 42-CT/TW H** Noi, ngay 16 thdng 4 ndm 2010 CHI THI CUAB0CfflNHTRI -\ T r ve tiep tuc doi moi, n

BAN CHAP HANH TRUNG ITOOVG * BANG CONG SAN VIET NAM S6 42-CT/TW H** Noi, ngay 16 thdng 4 ndm 2010 CHI THI CUAB0CfflNHTRI -\ T r ve tiep tuc doi moi, n BAN CHAP HANH TRUNG ITOOVG * BANG CONG SAN VIET NAM S6 42-CT/TW H** Noi, ngay 16 thdng 4 ndm 2010 CHI THI CUAB0ClNHTRI -\ T r ve tiep tuc doi moi, nang cao chat hrong, hieu qua boat dong cua Lien hiep

More information

UBND TINH HA TINH S6 GIAO DUG VA DAG TAG So: /SGDDT-GDTrH V/v huong din cong tac pho bien, giao due phap luat quy 1/2015 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIE

UBND TINH HA TINH S6 GIAO DUG VA DAG TAG So: /SGDDT-GDTrH V/v huong din cong tac pho bien, giao due phap luat quy 1/2015 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIE UBND TINH HA TINH S6 GIAO DUG VA DAG TAG So: /SGDDT-GDTrH V/v huong din cong tac pho bien, giao due phap luat quy 1/2015 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Xu- do - Hanh phiic Hd Tinh, ngdy/flf

More information

CHƯƠNG TRÌNH DẤU ẤN KHOẢNH KHẮC VÀNG Danh sách Chủ thẻ được Hoàn tiền Giải Giờ vàng STT BRANCH_NAME Số thẻ Tên KH Số tiền được hoàn 1 CHO LON XX

CHƯƠNG TRÌNH DẤU ẤN KHOẢNH KHẮC VÀNG Danh sách Chủ thẻ được Hoàn tiền Giải Giờ vàng STT BRANCH_NAME Số thẻ Tên KH Số tiền được hoàn 1 CHO LON XX CHƯƠNG TRÌNH DẤU ẤN KHOẢNH KHẮC VÀNG Danh sách Chủ thẻ được Hoàn tiền Giải Giờ vàng STT BRANCH_NAME Số thẻ Tên KH Số tiền được hoàn 1 CHO LON 457353XXXXXX8443 LE HONG THUY TIEN 230,000 2 HAI PHONG 478097XXXXXX3147

More information

Pháp Luân Đại Pháp Nghĩa Giải

Pháp Luân Đại Pháp Nghĩa Giải 法輪大法義解 Pháp Luân Đại Pháp Nghĩa Giải 李洪志 Lý Hồng Chí Lời nói đầu Để làm tốt hơn nữa công tác phụ đạo Pháp Luân Đại Pháp, và theo yêu cầu của Hội Nghiên cứu và các trạm phụ đạo các nơi, [một số] giảng Pháp

More information

UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUC VA DAO TAO CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ty do - Hanh phuc S6: /9 5 /GD&DT Khanh San, ngay 03 thdng

UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUC VA DAO TAO CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ty do - Hanh phuc S6: /9 5 /GD&DT Khanh San, ngay 03 thdng UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUC VA DAO TAO Doc lap - Ty do - Hanh phuc S6: /9 5 /GD&DT Khanh San, ngay 03 thdng 5 nam 017 V/v huong din danh gia, hoan thanh h6 so BDTX nam hoc 016-017 Thuc hien KS

More information

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG THƯỞNG ĐỢT 1 CHƯƠNG TRÌNH "HÀNH TRÌNH TỚI BRAZIL 2016 CÙNG THẺ TECHCOMBANK VISA" Giai đoạn 1: Từ 28/4/ /5/2016 STT GI

DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG THƯỞNG ĐỢT 1 CHƯƠNG TRÌNH HÀNH TRÌNH TỚI BRAZIL 2016 CÙNG THẺ TECHCOMBANK VISA Giai đoạn 1: Từ 28/4/ /5/2016 STT GI DANH SÁCH KHÁCH HÀNG TRÚNG THƯỞNG ĐỢT 1 CHƯƠNG TRÌNH "HÀNH TRÌNH TỚI BRAZIL 2016 CÙNG THẺ TECHCOMBANK VISA" Giai đoạn 1: Từ 28/4/2016-27/5/2016 1 GIAI 01: MAY ANH VO TIEN HUY AN DUONG 2 GIAI 01: MAY ANH

More information

UBND THANH PHO CAN THO TRUING DAI HOC KYTHUAT -CONG NGHE CANTHO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc QUY DINH To chuc thi,

UBND THANH PHO CAN THO TRUING DAI HOC KYTHUAT -CONG NGHE CANTHO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc QUY DINH To chuc thi, UBND THANH PHO CAN THO TRUING DAI HOC KYTHUAT -CONG NGHE CANTHO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc QUY DINH To chuc thi, kiem ta danh gia tong cac ky thi ket thuc hoc phan

More information

Phục hồi chức năng bệnh nhân liệt nửa người do tai biến mạch máu não

Phục hồi chức năng bệnh nhân liệt nửa người do tai biến mạch máu não Cao D ing Y te Plu'i Thp - Tlur vi?n PGS.TS. BSCC TRAN VAN CHUONG PHUC Hdl CH LfC NANG b n h n h a n l i t n u a n g u o i D O T A I B IE N M A C H M A U N A O NHA XUAT BAN Y HOC Ha Noi - 2010 PGS. TS.

More information

_x0001_ _x0001_

_x0001_	_x0001_ 1 BAO DO 2 HO NGUYEN 3 TAM PHAM 4 MY LINH TONG 5 THU DO 6 HONG NGUYEN 7 THOM NGUYEN 8 BINH VO 9 MY LE VO 10 HAI DUONG NGUYEN 11 DAO THI NGUYEN 12 LAN NGUYEN 13 ROMAI THI NGUYEN 14 TOAN NGUYEN 15 PHI VO

More information

CONG TY CO PHAN DAu TU san XUAT VA THUONG MAl SEN VIET GROUP.. CHUONG TRINH DAo TAO eo BAN

CONG TY CO PHAN DAu TU san XUAT VA THUONG MAl SEN VIET GROUP.. CHUONG TRINH DAo TAO eo BAN CONG TY CO PHAN DAu TU san XUAT VA THUONG MAl SEN VIET GROUP.. CHUONG TRINH DAo TAO eo BAN CHUONG TRINH TAp HuAN Sau khi ky HQ'P dong tham gia ban hang da c~p voi Cong ty, Nha phan phoi c6 nghia vu hoan

More information

Tinh Tan Yeu Chi 3

Tinh Tan Yeu Chi 3 法輪大法 Pháp Luân Đại Pháp 精進要旨三 Tinh Tấn Yếu Chỉ 3 李洪志 Bản dịch tiếng Việt trên Internet http://phapluan.org http://vi.falundafa.org MỤC LỤC Lời chúc đến Pháp hội tại New York...1 Sư phụ chúc mừng năm mới...1

More information

PHÁP LUÂN CÔNG 法輪功 Lý Hồng Chí 李洪志 MỤC LỤC Chương I Khái luận...1 I. Khởi nguồn của khí công...1 II. Khí và công...2 III. Công lực và công năng...3 1. Công lực là dựa vào tu tâm tính mà xuất lai...3 2.

More information

Ngân hàng câu hỏi thi, kiểm tra môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin

Ngân hàng câu hỏi thi, kiểm tra môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin TS. PHAM VAN SINH (Chu bien) NGAN HANG CAU HOI THI, KlfeM TRA MON NHUNG NGUYEN LY C(T BAN CUA CHU NGHIA MAC - LENIN (Dung lam tai lieu tham khao phuc vu thi, kiem tra cho cac trirang dai hoc, cao d^ng)

More information

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG INTERNET BANKING

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG INTERNET BANKING HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG DỊCH VỤ SACOMBANK EBANKING Sacombank ebanking phiên bản Ngân hàng điện tử mới Ưu việt Thân thiện An toàn Hãy trải nghiệm các chức năng nổi trội của Sacombank - ebanking: Cá nhân hóa giao

More information

2. Quê quán 3. Tên họ 4. Chức tước 5. Lão tử với Khổng tử có gặp nhau không? Khổng tử có hỏi Lão tử về lễ không? 6. Lão tử có phải là Lão Lai tử không

2. Quê quán 3. Tên họ 4. Chức tước 5. Lão tử với Khổng tử có gặp nhau không? Khổng tử có hỏi Lão tử về lễ không? 6. Lão tử có phải là Lão Lai tử không Nguyễn Hiến Lê Lão Tử Đạo Đức Kinh MỤC LỤC Vài lời thưa trước Phần I: ĐỜI SỐNG và TÁC PHẨM Chương I: Đời sống 1. Sự tích Lão tử 1 Lão Tử - Đạo Đức Kinh Nguyễn Hiến Lê www.thienquan.net 2. Quê quán 3. Tên

More information

BO CONG AN CONG HOA XA HOI CHTJ NGHIA VIET NAM Boc lap - Tu 1 do - Hanh phiic S6: 213 /TTr-BCA-A61 Ha Not, ngay 26 thdng 6 ndm 2013 TO? TRINH ^ f Ve d

BO CONG AN CONG HOA XA HOI CHTJ NGHIA VIET NAM Boc lap - Tu 1 do - Hanh phiic S6: 213 /TTr-BCA-A61 Ha Not, ngay 26 thdng 6 ndm 2013 TO? TRINH ^ f Ve d BO CONG AN CONG HOA XA HOI CHTJ NGHIA VIET NAM Boc lap - Tu 1 do - Hanh phiic S6: 213 /TTr-BCA-A61 Ha Not, ngay 26 thdng 6 ndm 2013 TO? TRINH ^ f Ve dy an Luat Nhap canh, xuat canh, cu tru cua ngiroi nircrc

More information

Microsoft Word - VIETFAIR's EXHIBITION SCHEDULE 2018 (Vietnamese Version) - update 28.9

Microsoft Word - VIETFAIR's EXHIBITION SCHEDULE 2018 (Vietnamese Version) - update 28.9 KẾ HOẠCH HỘI CHỢ TRIỂN LÃM (CHỦ YẾU) NĂM 018 do Công ty VIETFAIR tổ chức thực hiện TẠI HÀ NỘI STT Tên Hội chợ, Triển lãm Thời gian Địa điểm tổ chức Nội dung, quy mô Đơn vị chủ trì, ủng hộ, phối hợp Ghi

More information

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG INTERNET BANKING

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG INTERNET BANKING HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG DỊCH VỤ SACOMBANK EBANKING Sacombank ebanking phiên bản Ngân hàng điện tử mới Ưu việt Thân thiện An toàn Hãy trải nghiệm các chức năng nổi trội mới của Sacombank - ebanking: Cá nhân hóa

More information

KINH VÀO HỌC

KINH VÀO HỌC KINH VÀO HỌC (Giọng nam xuân) KINH VĂN Đại từ phụ xin thương khai khiếu, Giúp trẻ thơ học hiểu văn từ, Gần điều nên, lánh lẽ hư, 4. Nương gươm thần huệ đặng trừ nghiệt căn. Dò đường Thánh khó khăn chẳng

More information

CONG TY CP NHI/A BINH MINH CQNG HOA XA HQI CHU NGHIA VlfT NAM Doc lap -T ir d o - Hanh phuc NGHIQUYET Tp. H6 Chi Mink, ngay 20/4/2018 DAI HQI CO DONG

CONG TY CP NHI/A BINH MINH CQNG HOA XA HQI CHU NGHIA VlfT NAM Doc lap -T ir d o - Hanh phuc NGHIQUYET Tp. H6 Chi Mink, ngay 20/4/2018 DAI HQI CO DONG CONG TY CP NHI/ BINH MINH CQNG HO X HQI CHU NGHI VlfT NM Doc lap -T ir d o - Hanh phuc NGHIQUYET Tp. H6 Chi Mink, ngay 20/4/2018 DI HQI CO DONG THUONG NIEN NM 2018 - Can cu Luat Doanh nghiep so 68/2014/QH13

More information

GU285_VNM_Cover.indd

GU285_VNM_Cover.indd GU285 Hướng dẫn Sử dụng www.lgmobile.com P/N : MMBB0353931 (1.0) ELECTRONICS INC. GU285 Hướng dẫn Sử dụng TIẾNG VIỆT 简体中文 ENGLISH Bluetooth QD ID B015843 Một số nội dung trong sách hướng dẫn này có thể

More information

* Tiểu kết chương CHƯƠNG 4: ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ PHẬT GIÁO THỜI MINH MẠNG ( ) Đặc điểm Phật giáo thời Minh Mạng ( ).

* Tiểu kết chương CHƯƠNG 4: ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ PHẬT GIÁO THỜI MINH MẠNG ( ) Đặc điểm Phật giáo thời Minh Mạng ( ). MỤC LỤC MỞ ĐẦU... 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI... 1 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU... 2 3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU... 2 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU... 3 5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN... 4 6. BỐ CỤC CỦA LUẬN

More information

Microsoft Word - Duoc Su_ready for print.doc

Microsoft Word - Duoc Su_ready for print.doc Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức Kinh Thiển Thích Kinh Công Đức Các Bổn Nguyện của Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Lược Giảng 1 Đường Tam Tạng Pháp Sư Huyền Trang phụng chiếu dịch Tuyên Hóa

More information

Microsoft Word - Sachvck1.doc

Microsoft Word - Sachvck1.doc OSHO OSHO Tín Tâm Minh Sách về Cái không HSIN HSIN MING The Book of Nothing HÀ NỘI 3/2010 @ OSHO INTERNATIONAL FOUNDATION Mục lục Tín Tâm Minh - Sách về cái không Copyright 2000 Osho International Foundation,

More information

The Sutra of the Past Vows of Earth Store Bodhisattva

The Sutra of the Past Vows of Earth Store Bodhisattva Câ m Nang Thiê n I: Tư Ho c Thiê n Thi ch Vi nh Ho a LƯ SƠN TƯ Lu Mountain Temple 7509 Mooney Drive Rosemead, CA 91770 USA Tel: (626) 280-8801 Xuâ t ba n lâ n thư nhâ t, ISBN 978-0-9835279-6-1 Copyright:

More information

Quán Vô Lượng Thọ Phật Kinh Sớ Sao Diễn Nghĩa 觀無量壽佛經 疏鈔演義 Chủ giảng: Lão pháp sư Thích Tịnh Không Chuyển ngữ: Bửu Quang Tự đệ tử Như Hòa Giảo chánh: Minh Tiến, Đức Phong và Huệ Trang Quán Vô Lượng Thọ

More information

Eyes of Compassion Relief Organization Ngày Nhận Check Date Tỉnh bang Province USD CAD VND Người Đóng Góp - Benefactor Chuyển tiền 16/01/2017 Transfer

Eyes of Compassion Relief Organization Ngày Nhận Check Date Tỉnh bang Province USD CAD VND Người Đóng Góp - Benefactor Chuyển tiền 16/01/2017 Transfer Eyes of Compassion Relief Organization Ngày Nhận Check Date Tỉnh bang Province USD CAD VND Người Đóng Góp - Benefactor Chuyển tiền 16/01/2017 Transfer date Rate: 22735 20-Dec-16 Phac Nguyen CA 400.00 23-Dec-16

More information

CONG TY CP DAU TU^ THlTONG MAI SMC CONG HOA XA HQI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: /2015/SMC TPHCM, ngay 20 thang 07 nam 2015

CONG TY CP DAU TU^ THlTONG MAI SMC CONG HOA XA HQI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: /2015/SMC TPHCM, ngay 20 thang 07 nam 2015 CONG TY CP DAU TU^ THlTONG MAI SMC CONG HOA XA HQI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: 1 4 8 /2015/SMC TPHCM, ngay 20 thang 07 nam 2015 BAO CAO TINH HINH QUAN TRI CONG TY 06 THANG DAU NAM

More information

Danh Sách Mã Dự Thưởng Chương Trình Bốc Thăm May Mắn Tháng 6/2018 Mã số dự thưởng cho Khách hàng tham gia chương trình bốc thăm may mắn tháng 6/2018 L

Danh Sách Mã Dự Thưởng Chương Trình Bốc Thăm May Mắn Tháng 6/2018 Mã số dự thưởng cho Khách hàng tham gia chương trình bốc thăm may mắn tháng 6/2018 L Danh Sách Mã Dự Thưởng Chương Trình Bốc Thăm May Mắn Tháng 6/2018 Mã số dự thưởng cho Khách hàng tham gia chương trình bốc thăm may mắn tháng 6/2018 Lucky draw entries for Lucky Draw Program for cycle

More information

So tay di cu an toan.indd

So tay di cu an toan.indd Bộ ấn phẩm: Sáng kiến phòng chống mua bán người và di cư không an toàn Sổ tay di cư an toàn World Vision International 2014 ISBN 978-0-918261-41-0 Tầm nhìn Thế giới (TNTG) là tổ chức nhân đạo Cơ đốc, thực

More information

Quy tắc mô tả tài liệu thư viện

Quy tắc mô tả tài liệu thư viện 0000023981 u EN THI KIM LOAN (Chu bien) HI HANH, LE THI NGUYET a * a a QUY TAC MO TA TAI LIEU THU5VIEN I a t NHA XUAT BAN THONG TIN VA TRUYEN THONG ThS. N G U Y E N THI KIM LO AN (Chu bien) PH A M TH I

More information

Luật hải quan Việt Nam và quốc tế

Luật hải quan Việt Nam và quốc tế TRl/CSNG DAI HOC KINH TE Q U O C DAN KHOA THLfflNG MAI VA KINH TE QUOC TE' Chu bien: PGS. TS. NGUYEN THlTA LOC WIMAN (XMf; NHA XUAT BAN DAI HOC KINH TE Q UO C DAN TRLTCJNG DAI HOC KINH TE QUOC DAN KHOA

More information

UBND TINH SON LA SO' GIAO DUC VA BAO TAO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ttr do - Hanh phuc S6: 1341/KH-SGDDT Son La, ngay 28 thdng 9 na

UBND TINH SON LA SO' GIAO DUC VA BAO TAO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ttr do - Hanh phuc S6: 1341/KH-SGDDT Son La, ngay 28 thdng 9 na UBND TINH SON LA SO' GIAO DUC VA BAO TAO CONG HO A XA H0I CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ttr do - Hanh phuc S6: 1341/KH-SGDDT Son La, ngay 28 thdng 9 nam 2018 KE HOACH Boi duong thuong xuyen can bo quan

More information

I CONG TY CP DAU Tir THUONG MAI SMC CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu- do - Hanh phuc So: 1 3 /2016/SMC TPHCM, ngay 12 thang 01 nam 2016

I CONG TY CP DAU Tir THUONG MAI SMC CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu- do - Hanh phuc So: 1 3 /2016/SMC TPHCM, ngay 12 thang 01 nam 2016 I CONG TY CP DAU Tir THUONG MAI SMC CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Tu- do - Hanh phuc So: 1 3 /2016/SMC TPHCM, ngay 12 thang 01 nam 2016 BAO CAO TINH HINH QUAN TRI CONG TY NAM 2015 Kinh gu-i:

More information

Ban đầu, con tập dùng hạnh lắng nghe, để tư duy phân biệt tốt xấu, động tĩnh Sau đó tu tập quán chiếu vào tánh nghe không phân biệt, quên hẵn tiếng ng

Ban đầu, con tập dùng hạnh lắng nghe, để tư duy phân biệt tốt xấu, động tĩnh Sau đó tu tập quán chiếu vào tánh nghe không phân biệt, quên hẵn tiếng ng Sự Giác Ngộ và Hóa độ của Bồ tát Quán Thế Âm qua Triết lý Tánh Không - Bát Nhã I-Duyên khởi: Trong nhiều bộ kinh của Phật giáo Đại thừa, có nói về Bồ tát Quán Thế Âm; một vị Bồ tát luôn luôn khởi lòng

More information

H

H H.T. THÍCH TRÍ THỦ Chủ trương LÊ MẠNH THÁT Chủ biên TỰ ĐIỂN BÁCH KHOA PHẬT GIÁO VIỆT NAM A Tập II Từ A Di Đà (Tịnh Độ Giáo) đến A Di Đà Tự Phật Lịch 2548 TL 2004 Lời Tựa Từ điển BÁCH KHOA PHẬT GIÁO VIỆT

More information

TONG CONG TY BIEN LI/C MIEN BAC CONG TY BIEN LU~C HA TINH CONG HOA XA H 0I CHU NGfflA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: J b /PCHT-TC& NS V/v th

TONG CONG TY BIEN LI/C MIEN BAC CONG TY BIEN LU~C HA TINH CONG HOA XA H 0I CHU NGfflA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: J b /PCHT-TC& NS V/v th TONG CONG TY BIEN LI/C MIEN BAC CONG TY BIEN LU~C HA TINH CONG HOA XA H 0I CHU NGfflA VIET NAM Doc lap - Tu do - Hanh phuc So: J b /PCHT-TC& NS V/v thong bao ket qua thi nang bac lirong dot 2 nam 2016

More information

Khoa học xã hội và nhân văn: mười năm đổi mới và phát triển

Khoa học xã hội và nhân văn: mười năm đổi mới và phát triển r- 5. PHAM TAT DONG (C h u b ie n ) CK.0 0 0 0 0 6 0 0 3 9 Miroi n a m DDI MOI VA PHAT TRIEN n h A x u a t b a n k h o a h o c XA HOl HA NOl-1997 GS. PHAM TAT DONG (Chii bien) KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN

More information

hùng của dân tộc. Đây là một chấm son trên lịch sử dân tộc nói chung, Phật giáo Việt Nam nói riêng. Phật giáo là giáo lý giác ngộ chân thật, đó là một

hùng của dân tộc. Đây là một chấm son trên lịch sử dân tộc nói chung, Phật giáo Việt Nam nói riêng. Phật giáo là giáo lý giác ngộ chân thật, đó là một 1 Sự hình thành và phát triển Thiền phái Trúc Lâm Thích Như Pháp Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử được gắn liền với tên tuổi của Ngài, với dòng Thiền do Ngài mở lối, là một đại nhân duyên không phải tầm thường

More information

Luatsd: QUOCHOI /2013/QH13 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ty do - Hanh phuc LUAT NHAP CANH, XUAT CANH, ClT TRU CUA NGlTOtt NlTCfC NGOAI

Luatsd: QUOCHOI /2013/QH13 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ty do - Hanh phuc LUAT NHAP CANH, XUAT CANH, ClT TRU CUA NGlTOtt NlTCfC NGOAI Luatsd: QUOCHOI /2013/QH13 CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM Doc lap - Ty do - Hanh phuc LUAT NHAP CANH, XUAT CANH, ClT TRU CUA NGlTOtt NlTCfC NGOAI TAI VIET NAM Can cu Hien phdp nude Cong hoa xd hoi

More information

2015 Chương trình Nghiên cứu Kinh tế Trung Quốc thuộc VEPR (VCES) Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gi

2015 Chương trình Nghiên cứu Kinh tế Trung Quốc thuộc VEPR (VCES) Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gi TÀI LIỆU DỊCH TLD-11 TẦM NHÌN VÀ HÀNH ĐỘNG THÚC ĐẨY CÙNG XÂY DỰNG VÀNH ĐAI KINH TẾ CON ĐƯỜNG TƠ LỤA VÀ CON ĐƯỜNG TƠ LỤA TRÊN BIỂN THẾ KỶ XXI Cơ quan ban hành: Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia, Bộ

More information

Titelliste Vietnamesisch No. Title Singer 3664 Adam va Eve Nhac ngoai quoc 3018 Ai ve song Tuong Thong Dat 3193 Ai dua em ve Nguyen anh Ai cho

Titelliste Vietnamesisch No. Title Singer 3664 Adam va Eve Nhac ngoai quoc 3018 Ai ve song Tuong Thong Dat 3193 Ai dua em ve Nguyen anh Ai cho No. Title Singer 3664 Adam va Eve Nhac ngoai quoc 3018 Ai ve song Tuong Thong Dat 3193 Ai dua em ve Nguyen anh 9 3435 Ai cho toi tinh yeu Truc Phuong 3440 Ai biet Nhac ngoai quoc 3444 Ai cho toi tinh yeu

More information

LỜI GIỚI THIỆU TÂM LÝ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN I - VÒNG QUAY ĐẦU CƠ II - SUY LUẬN NGƯỢC VÀ NHỮNG HỆ LỤY III - HỌ IV - HẪM LẪN GIỮA HIỆN TẠI VÀ TƯƠNG LAI

LỜI GIỚI THIỆU TÂM LÝ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN I - VÒNG QUAY ĐẦU CƠ II - SUY LUẬN NGƯỢC VÀ NHỮNG HỆ LỤY III - HỌ IV - HẪM LẪN GIỮA HIỆN TẠI VÀ TƯƠNG LAI LỜI GIỚI THIỆU TÂM LÝ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN I - VÒNG QUAY ĐẦU CƠ II - SUY LUẬN NGƯỢC VÀ NHỮNG HỆ LỤY III - HỌ IV - HẪM LẪN GIỮA HIỆN TẠI VÀ TƯƠNG LAI - DỰ BÁO V -NHẦM LẪN GIỮA CÁI RIÊNG VÀ CÁI CHUNG VI

More information

2 汉语和越南语形容词的体 Trí thông minh về vận động (bodily/kinesthetic): Những người có trí thông minh này có thiên hướng học tập thông qua cách vận động và sử

2 汉语和越南语形容词的体 Trí thông minh về vận động (bodily/kinesthetic): Những người có trí thông minh này có thiên hướng học tập thông qua cách vận động và sử 1 汉语和越南语形容词的体 ỨNG DỤNG THUYẾT ĐA TRÍ TUỆ TRONG VIỆC GIẢNG DẠY TIẾNG TRUNG TẠI KHOA ĐÔNG PHƢƠNG ThS. Hoàng Thị Thu Thủy Bộ môn Trung Quốc học, khoa Đông phương học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân

More information

Liêt Tử Và Dương Tử

Liêt Tử Và Dương Tử Liêt Tử Và Dương Tử Tác giả: Thể loại: Trung Hoa Website: Date: 24-October-2012 Trang 1/54 NHÂN VẬT LIỆT NGỰ KHẤU Trước hết về bản thân Liệt tử, có một số học giả còn nghi ngờ. Như Cao Tự Tôn (thế kỉ XII),

More information

PwC 2

PwC 2 www.pwc.com/vn Sổ tay thuế Việt Nam 2016 PwC 1 PwC 2 Mục Lục Hệ Thống Thuế Tổng quan 5 Thuế Thu Nhập Doanh Nghiệp ( TNDN ) 7 Thuế suất Ưu đãi thuế TNDN Xác định thu nhập chịu thuế TNDN Các khoản chi không

More information

Microsoft Word _09_04__DS_08__Part_1_Bai_So_00_09_Nghien_Cuu_Bien_Khao_Editing_OK.doc

Microsoft Word _09_04__DS_08__Part_1_Bai_So_00_09_Nghien_Cuu_Bien_Khao_Editing_OK.doc Một Cách Thiền Để Dưỡng Sinh Trong Thái Cực Quyền (Trích sách TẬP THÁI-CỰC DƯỠNG SINH, Let s Practice Nutri-Living TaiChi Exercises! Đỗ Quang-Vinh, Canada, 2013) Giáo Sư Đỗ Quang-Vinh 1-Thái-cực-quyền

More information

TUYÊN NGÔN KHAI ĐẠO CỦA ĐỨC CAO ĐÀI Ebook được làm theo Ấn-Bản phổ biến trên Website của daocaodai.info. Mọi góp ý, đề nghị bổ túc, sửa đổi những sơ s

TUYÊN NGÔN KHAI ĐẠO CỦA ĐỨC CAO ĐÀI Ebook được làm theo Ấn-Bản phổ biến trên Website của daocaodai.info. Mọi góp ý, đề nghị bổ túc, sửa đổi những sơ s ÐẠI ÐẠO TAM KỲ PHỔ ÐỘ TÒA THÁNH TÂY NINH TUYÊN NGÔN KHAI ĐẠO CỦA ĐỨC CAO ĐÀI Chú Giải TRẦN VĂN RẠNG 2010 TUYÊN NGÔN KHAI ĐẠO CỦA ĐỨC CAO ĐÀI Ebook được làm theo Ấn-Bản phổ biến trên Website của daocaodai.info.

More information

UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUG VA DAO TAO CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET Boc lap - Ty do - Hanh phiic NAM S6:^^0 /KH-GD&DT Khdnh San, ngay2, ^ th

UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUG VA DAO TAO CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET Boc lap - Ty do - Hanh phiic NAM S6:^^0 /KH-GD&DT Khdnh San, ngay2, ^ th UBND HUYEN KHANH SON PHONG GIAO DUG VA DAO TAO CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET Boc lap - Ty do - Hanh phiic NAM S6:^^0 /KH- Khdnh San, ngay2, ^ thdng 4 nam 2017 KE HOACH Xet duyet Sang kien kinh nghiem

More information

Đại Việt Quốc Tổng Lãm Đồ (ĐVQTLD)

Đại Việt Quốc Tổng Lãm Đồ (ĐVQTLD) Đại Việt Quốc Tổng Lãm Đồ (ĐVQTLD) 大越 國總覽圖 Trần Việt Bắc (Tiếp theo) Như đã trình bày trong phần trước theo như Việt Sử Toàn Thư của sử gia Phạm Văn Sơn đã ghi: - Là bản-đồ nước ta do hai Đại-tướng nhà

More information

Hình này cho thấy, từ giáp cốt văn đến kim văn, đại triện đều là dưới mái nhà có hình con heo. Tiểu triện và lệ thư có bộ 宀 (miên, nghĩa là mái nhà),

Hình này cho thấy, từ giáp cốt văn đến kim văn, đại triện đều là dưới mái nhà có hình con heo. Tiểu triện và lệ thư có bộ 宀 (miên, nghĩa là mái nhà), Gia đình, gia thất Hội Đồng Giám Mục Việt Nam ấn định đường hướng mục vụ cho Giáo Hội tại Việt Nam trong năm 2014 là năm Tân Phúc-Âm-Hoá đời sống gia đình. Logo năm gia đình của Tổng Giáo Phận Tp.HCM là

More information

Viện nghiên cứu Phật học

Viện nghiên cứu Phật học Mục lục Lời nói đầu CHƯƠNG I Phần dẫn luận: Khái quát về 5 việc của Đại Thiên và phương pháp nghiên cứu CHƯƠNG II Thảo luận về những nguồn tư liệu liên quan đến Đại Thiên và 5 việc của ông 1. Vấn đề văn

More information

Welcome To Kindergarten VIETNAMESE 2016.indd

Welcome To Kindergarten VIETNAMESE 2016.indd NGUN T LIU CA HC KHU StudentServices(SpecialEducation)5032618209 http://www.ddouglas.k12.or.us/departments/studentservices/ EnglishasaSecondLanguageandEquity5032618223 http://www.ddouglas.k12.or.us/departments/esl/

More information

TỔNG QUAN KINH ĐẠI BÁT NIẾT BÀN Nguyễn Minh Tiến biên soạn Phát hành theo thỏa thuận giữa Công ty Văn hóa Hương Trang và tác giả. Nghiêm cấm mọi sự sa

TỔNG QUAN KINH ĐẠI BÁT NIẾT BÀN Nguyễn Minh Tiến biên soạn Phát hành theo thỏa thuận giữa Công ty Văn hóa Hương Trang và tác giả. Nghiêm cấm mọi sự sa TỔNG QUAN KINH ĐẠI BÁT NIẾT BÀN Nguyễn Minh Tiến biên soạn Phát hành theo thỏa thuận giữa Công ty Văn hóa Hương Trang và tác giả. Nghiêm cấm mọi sự sao chép, trích dịch hoặc in lại mà không có sự cho phép

More information

Lời cảm ơn TÔI XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN Tiến sỹ Hartmut Morgenroth người đã tích cực đồng hành và giúp đỡ tôi thực hiện cuốn sách này bằng những đóng góp

Lời cảm ơn TÔI XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN Tiến sỹ Hartmut Morgenroth người đã tích cực đồng hành và giúp đỡ tôi thực hiện cuốn sách này bằng những đóng góp Lời cảm ơn TÔI XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN Tiến sỹ Hartmut Morgenroth người đã tích cực đồng hành và giúp đỡ tôi thực hiện cuốn sách này bằng những đóng góp chuyên môn của mình. Chúng tôi cùng nhau chuẩn bị

More information